1.

Postoje dva osnovna tipa izbornih jedinica, i to : uninominalne, jednolane (jed-

nomandatne) izborne jedinice1 u kojima se bira jedan zastupnik i plurinominalne,
vielane (viemandatne) izborne jedinice u kojima se bira vie zastupnika.2

2. Izborni sistem se moe definirati dvojako: u irem i u uem smislu.

U irem smislu, izborni sistem je skup svih mjera i radnji koje su regulirane pravnim
propisima jedne zemlje, a odnose se na izbore, ( Izborno pravo).U uem smislu, izborna
formula, odnosno nain raspodjele mandata, tj preraun osvojenih glasova u mjesta u
parlamentu, faktiki odluuje ko je izraban i koja je stranka dobila vlast, odnosno ko je
pobjednik..

3 .Indeks proporcionalnosti (index of proportionality), pokazuje nivo proporcionalnosti

izbora, a izraunava se na osnovu razlika u dobijenim glasovima i alociranim mandatima
izbornih aktera. U primjeni je vie metoda izraunavanja proporcionalnosti
(neproporcionalnosti) izbora (Loose- more-Hanbyjev, Raeov, Roseov itd.).

4.. Aktivno birako pravo podrazumijeva pravo graanina da glasa, a pasivno birako pravo
je pravo graanina da se kandidira i da bude biran u predstavnike organe.

Za sticanje pasivnog birakog prava potrebno je ispuniti sljedee uvjete i to :

dravljanstvo,sticanje punoljetstva , mjesto prebivalita/rezidentno pravo.

5. Moe se identificirati pet vrsta pluralnih/veinskih sistema:

a. First past the post (FPTP),
b. blok glas (BV),
c. stranaki blok glas (PBV),
d. alternativni glas (AV) i
e. dvokruni sistem (TRS).

7.Prvi viestranaki izbori u BiH nakon drugog svjetskog rata odrani su 18.11.1990, i to za lanove
predsjednitva BiH prema izbornom sistemu : veinskom sistemu Predsjednitvo SR BiH prema formuli
(2+2+2+1)
a za lanove skuptonie SR BiH prema proporcionalnom izbornom sistemu .

1 To su male izborne jedinice u kojima se bira samo jedan zastupnik. Njegov izbor poiva na naelu veine
(apsolutne ili relativne). Tom prilikom se u obzir uzimaju dva faktora, i to: a) broj stanovnika, u kom sluaju izborna
jedinica obuhvata broj ukupnog stanovnitva (a ne biraa) i gdje se jedan zastupnik bira na odreeni broj stanovnika;
b) broj biraa, u kom sluaju se jedan zastupnik bira na odreeni broj biraa.
2 To su izborne jedinice koje se obrazuju u proporcionalnim izbornim sistemima, a izuzetno i u veinskim.
Prilikom njihovog obrazovanja kumulativno moraju biti ispunjena dva podjednako vana principa: princip jednakosti
birakog prava (jedan ovek - jedan glas - jednaka vrijednost), te princip proporcionalnosti predstavljanja (kako bi se
postigao to vii indeks proporcionalnosti). Karakteristike plurinominalnih izbornih jedinica su stabilnost njihovih
granica i razliiti broj zastupnika koji se bira u svakoj od njih. Ove izborne jedinice esto se podudaraju sa
administrativno-teritorijalnom organizacijom zemlje, pa se njihove granice mijenjaju ako se mijenja teritorijalna
organizacija u dravi..Bitno pitanje pri obrazovanju plurinominalnih izbornih jedinica jeste broj zastupnika koji se
bira, tako da se ove izborne jedinice grupiraju u tri grupe: male izborne jedinice u kojima se bira dva do pet zastupnika,
srednje izborne jedinice u kojima se bira od est do deset zastupnika i velike izborne jedinice u kojima se bira preko
deset zastupnika.
Ovi izbori znaajno su bili determinirani i izbornim zakonom, odnosno uspostavljenim izbornim sistemom,
tanije izbornim modelom (sistem proporcionalne reprezentacije za jedno Vijee skuptine BiH, a veinski
sistem za drugo vijee i za izbor lanova Predsjednitva BiH) i strukturom Predsjednitva Republike tj.
njihovim predodreujuim nacionalnim kvotama (izbor za Skuptinu se vrio prema nacionalnim kljuevima
- procentima + 15% u odnosu na strukturu stanovnitva BiH prema popisu iz 1981. godine, a u
Predsjednitvo SR BiH prema formuli (2+2+2+1), tj. paritetan broj mjesta za konstitutivne narode, plus
jedno mjesto za pripadnika ostalih.
D

8. Droopova izborna kvota se izraunava prema sljedeoj formuli :

ukupan broj vaeih glasova (G)

Droopova izborna kvota Dq = -------------------------------------- ----------------
broj mandata u izbornoj jedinici (M) + 1

9. Izbor politikih predstavnika u Bosanski sabor 1910 vren je po specifinom sistemu : Definirajte
i objasnite taj sistem :
Ovaj izborni sistem (model) je pospjeio razdvajanje klasa i grupa pristalica razliitih konfesija
u Bosni i Hercegovini, naglaavajui i pravno sankcionirajui ono to je ve egzistiralo u praksi.
Ovaj zamreni kurijalni izborni sistem ustvari je predstavljao kombinaciju izbora poslanika po
vjeroispovjesti i po cenzusu. oito je da je dominantno politiko predstavljanje u vrijeme izbora
Bosanskog sabora bilo konfesionalno politiko predstavljanje. Takav vid politikog
predstavljanja trajao je sve do 1914. godine. Glavna odlika izbornog sistema ustanovljenog za
izbor Bosanskog Sabora jeste da je on poivao na konfesionalnom modelu politikog
predstavnitvaDruga bitna karakteristika ovoga izbornog sistema jeste postojanje kurijskog
(klasnog) birakog prava, kao nejednakog, neopeg, posrednog birakog prava koje je poivalo
na posebenim, povlatenim klasama bira.

10. Glasanje je indvididualni in koji se odvija na vie naina i to :

Glasanje je izborna radnja kojom bira ostvaruje svoje aktivno birako pravo. Moe biti
javno ili tajno. U naelu u veinskim izbornim sistemima glasa se za pojedinanog kandi-
data, a u proporcionalnim izbornim sistemima za kandidatsku listu. Postoje razliite
metode glasanja, kao to je npr. pojedinano, preferencijalno ili alternativno glasanje,
kumuliranje glasova, glasanje s dva glasa, glasanje s vie glasova, panairanje itd., kao i
razliite tehnike glasanja kao to je glasanje putem glasakih listia, putem magnetnih
kartica, pomou kuglica, elektronsko glasanje, itsl.
Gerrymandering oznaava svako utvrivanje granica izbornih jedinica na politiki pris- trasan nain. Pojam
potie iz izborne prakse SAD po imenu guvernera drave Masachusetts (Gerry Elbridge) koji je 1812.
godine potpisao zakon o izbornim granicama prema kojemu je njegova stranka trebala ostvariti
prednost u odnosu na drugu stranku i ijem izbornom uspjehu je doprinijela pristrasno oblikovana
izborna jedinica. Izborna jedinica je oblikom podsjeala na salamandera (gutera), to su novine
odmah nazvale gerrymander

Jo jedan nain snane manipulacije granicama izbornih jedinica, koja se moe javiti namjerno ili
nenamjerno, oznaava se pojmom malapportionment. Ovim nainom crtanja granica izbornih
jedinica dolazi do pojave neuravnoteenosti izbornih jedinica po broju biraa i stanovnika i izbornoj
magnitudi. Posljedica malapportionmenta jeste nejednaka vrijednost biraa s obzirom na to da isti
broj mjesta daju izborne jedinice sa drastinim razlikama u broju stanovnika i biraa. malapportionment, tj.
nejednaka distribucija biraa izmeu izbornih jedinica.

Lijphart izborni prag definira kao minimalni broj mesta osvojenih u jedinicama sa manje mesta i/ili
kao minimalni procenat od ukupnog nacionalnog glasakog tela.

odnosno elementi koji ine izborne sisteme, mogli bi se situirati u pet glavnih grupa, i to: (1)
izborne jedinice; (2) izborno natjecanje; (3) postupci glasanja; (4) izborni prag; i (5)
preraunavanje glasova u mandate.