3.

CLT

MENBA

NYET

sra/ 84- De ki: "Herkes bulunduu hal ve niyetine gre i yapar. Bu durumda kimin en doru yolda olduunu
Rabbiniz daha iyi bilir."

Al-i mran/35. mrn'n kars yle demiti: "Rabbim! Karnmdakini azatl bir kul olarak srf sana adadm.
Adam kabul buyur. phesiz (niyazm) hakkyla iiten ve (niyetimi) bilen sensin."

HADS...
* Hz. mer radyallahu anh anlatyor: "Reslullah aleyhissalatu vesselm buyurdular ki:
"Ameller niyetlere
gredir. Herkese niyet ettii ey vardr. yleyse kimin hicreti Allah'a ve Reslne ise, onun hicreti Allah ve Reslnedir.
Kimin hicreti de elde edecei bir dnyala veya nikhlanaca bir kadna ise, onun hicreti de o hicret ettii eyedir."
* bnu mer radyallahu anhm anlatyor: "Reslullah aleyhissaltu vesselm buyurdular ki:
"Allah bir kavme
azap indirdi mi, o azab, kavmin iinde bulunan herkese isabet eder. Sonra, (Kyamet gnnde) herkes niyetlerine (ve
amellerine) gre diriltilirler."
* Hz. Ebu Hureyre radyallahu anh anlatyor: "Reslullah aleyhissaltu vesselm buyurdular ki: "uras muhakkak
ki insanlar Kyamet gn niyetleri zere diriltilecekler."
* Peygamberimiz (s.a.s.) yle buyuruyor:
kyamet gn, Allah huzuruna yle bir kul getirilir ki, adamn sradalar gibi iyi amelleri vardr. Fakat bu arada
falanca da hakk olan gelip ondan hakkn alsn- diyen bir ses duyulur.
Bu ses zerine bir oklar gelerek adamn iyi amellerinden haklar kadarn alp gtrrler. Sonunda iyi amelleri
tkenip de adam ortada akn kalnca ulu Allah kendisine benim katmda sana ait yle bir hazine var ki, ondan ne
meleklerin ve ne de kullarmn haberi yoktur. Buyurur.
Adam Ya Rabbi, nedir o hazine? diye sorunca ulu Allah ona bu hazine senin niyet edip de yapamadn
iyiliklerdir. Onlarn her biri iin defterine yetmi kat sevap yazmtm buyurur.1

PIRLANTA SERS
Niyet, bir kasd ve tevecch, bir azim ve uur demektir. Niyet syesinde insan, nereye yneldiini, ne istediini
bilir ve yine onun sayesinde bir bulma ve elde etme uuruna ular.
nsann, btn fiillerinin esas niyet olduu gibi, eilimlerine gre, "benim" deyip sahip kaca ilerin vesilesi de
yine niyettir. Kez; irdenin en sarslmaz kidesi ve insandaki in gcnn en metin temeli de niyettir. Hatta,
diyebiliriz ki; kinat da ve insan nefsinde her ey, hem balang itibariyle, hem de devam itiba- niyete baldr. Ona
dayandrmadan ne bir eye varlk kazandrabilmek, ne de daha sonra onu devam ettirebilmek mmkn deildir.
Her ey, evvel zihinde bir tasar olarak belirir. kinci bir tevecchle plnladrlr. Daha sonra da azim ve
kararllkla tahakkuk ettirilir. Bu ilk tasar ve pln olmadan, herhangi bir ie balamak neticesiz olaca gibi, irde ve
azim grmeyen her tasar ve pln da akm ve neticesiz kalacaktr.
Niyetteki bu g ve messeriyete dellet edecek pek ok ey vardr. Ne var ki, oklar, yaadklar hayatn
uurunda olmadklar iin, bu g ve messiriyetden de haberleri yoktur.
Niyet, insann iyiliklerine ve ktlklerine bakan ynyle de olduka ehemmiyet arzetmektedir. Bu noktada o, ya
bin - if va'diyle gelen bir iksir veya btn i ve davranlarn semere ve neticelerini alp gtren bir tufan ve bir
kasrgadr. Nice kk iler vardr ki; niyet syesinde byr; bir dane iken bin baak, bir damla iken derya olur. Ve nice
da cesmetinde himmet ve gayretler de vardr ki, kt niyet yznden semeresiz ve gdk kalmlardr.
Kulluk uur ve idrkiyle yatp kalkmalar, yerlere kapanmalar; a susuz durmalar ve meru' bir ksm arzu ve
isteklerden uzaklamalar, insann ban en yce lemlere ulatrr ve onu sultan klar. Oysa ki, ayn hareketler ve daha
binlercesi, bu idrktan uzak yerine getirildii zaman, zdrap ekme ve yorulmadan baka bir eye yaramaz. Demek ki,
yaradan honud etmek yolunda insan, hem iledii eyler, hem de terk ettii eylerle ykseliyor ve "ahsen-i `ak vm
"e n1 mazhar oluyor. O'nun honudluu dnda ise, bin amel ve gayret hibir ie yaramyor...
1

Tenbihl gafilin, s:472

MENBA
3. CLT

Niyet, yle bir myedir ki, "yok" onunla "var" olup bir cilve gsterir; var gibi grnen eyler de yine ondaki
bozukluktan tr lr ve te'sirsiz kalr.
Gazda, kanl elbiseleri boynunda, lp gayyaya yuvarlananlar az olmad gibi, dupduru niyeti sayesinde,
yumuak deklerde lp cennetlere gidenler de az deildir. erirlerle yaka-paa bouup yarnlar aydnlatmak isteyen
merdlerin, sf niyetlerinin yanbanda; bu kavgay ahs karlar ve hasis menfaatleri iin verenler de
kmsenmeyecek bir yekne sahibdirler. Birinciler, ariyeler izerek yukarlara doru ykselirken; ikinciler de baaa
yklp Tamuya gideceklerdir.
Niyet, bu mahdut ve muvakkat dnya hayatnda, snrszla kap ve pencere aan esrarl bir anahtar ve belli bir
mrde ebed sadet veya ekvet va'deden mthi bir dildir. Bu leti gzel kullanan vazifeinaslar, hayatlarnda l ve
muzlim bir nokta brakmayacak ekilde, dnyalarna nur serpip ebed aydnlk ve huzura erebilirler. Zr, gnlk,
haftalk, aylk vazfeler, samimiyetle ed edildike, o vazfelere terettb eden fazlet ve sevb, sadece vazifenin ed
edildii zamana mnhasr kalmayacak; bilakis, btn bir hayatn sniye ve dakikalarn iine alacak ekilde te'sir ve
ml gsterecektir.
Cihda hzr bir asker, fiilen cihdda bulunmad zamanlarda dah, mcahidlerin hissesine den sevb alacak.
Klada nbet saatinin gelmesini bekleyen bir er de, nbet bekliyor gibi, aylar ve aylar, kendini ibadete vermi birinin
ibdetine terettb eden hasent elde edecekdir.
te bu srdandr ki, inanan insan, muvakkat bir hayatta ebedi saadet ve lmszle erdii gibi; inkr eden de
ebed ekvet ve talihsizlie namzed olacakdr. Yoksa zhiri adletin iktizsna gre, herkes kendi ibdet ve fazleti
kadar veya rezlet ve deneti mikdarnca ltf ve ihsna; kahr ve azba dr olmas uygun derdi ki; o da, iyilerin
cennetlerde kalacaklar srenin, iyi insan olarak yaadklar sre kadar, ktlerin de cehennemde kalacaklar sre
ktlkleri kadar olabilecekti. Halbuki, ebediyet hem ktler iin, hem de iyiler iin kazanlm en son durumdur ve
tesinde hibir ey dnmek de mmkn deildir.
te byle, hem bitmeyen bir sadet, hem de tkenip yok olmayan bir azb ve ekvet, sadece insann niyetinde
aranmaldr. Ebed iman ve istikmet dncesi, ebed sadete vesile olaca gibi, ebed kfran ve inhiraf dncesi de,
ebed talihsizlii netice verecektir.
Son dakikalarnda kalbi, kulluk uruyla dolu bir insan, binlerce yl mr
sarfedecei iin, o niyet ve kararllkda bulunduundan tr, niyeti aynen amel
tb tutulur. "M'minin niyeti amelinden hayrldr"(h) . yle de, son dakikalarn
dnceleri iinde, gelecein binlerce yzbinlerce yln karartma niyetinde
arptrlacaktr.

olsa, dnce dnyas istikmetinde

kabul edilerek, ona gre mumeleye
yaayan bir inkrc, o ilhad ve kfr
olduu iin, niyetine gre cezaya

Demek oluyor ki, bu mevzda esas olan ey, onlarn yaadklar mahdud ve snrl hayatn vesileliinden daha
ziyade -aslnda o mahdut hayat da niyetin tezahrnden ibaretdir- onlarn niyetleridir. Ebed sadete iman ve onu
kazanma -milyonlarca seneye vbeste olsa dahi- m'min ferde ebedi cenneti kazandryor; aksi de, kfire cehennemi.
nkrc,isteyerek ve dileyerek iinde yaatt kfrn cezasn ekecei gibi, btn kfr ve taknlklara sebebiyet
veren eytan dah, barnda barndrd devaml inkr dncesinin cezasn, hem de bitmeyen bir azab olarak
ekecektir.
Aslnda, yaratlna terettb eden eyler itibariyle, eytann grd bir hayli i ve hizmetler de vardr. nsann bir
ksm istidat ve kabiliyetlerini inkiaf ettirilmesinde, beerin ftratnda bulunan pek ok msbet ma'denin tasfiye grp
aa kmasnda; hatta, kalb ve ruhun uyank ve tetkikde bulunmasnda inkr edilmeyecek kadar tesiri grlr
eytann...
Evet o, fertlere ve cemaatlere musallat olur. Onlarn gnllerine zehirli tohumlar saarak, o gnlleri ktln ve
karanln yetitirildii tarlalar haline getirmee alr. Onun bu ifsad ve saptrma gayretlerine karlk, bnyedeki
ma'nevi duygular alrma geer, tpk, antibiyotie kar vcudun teyakkuza gemesi gibi... Bu ise insan letifinin
gelimesini, kuvvetlenmesini, hatta, bu en can alc hasm karsnda sk sk Yaradana snmasn netice verir ki, bu da
insann kalb ve ruh hayat adna, pek az bir zarar ihtimline karlk, pekok ey kazanmas demekdir. Byle mnev
bir te'sirle insanolunda mcdele azminin kamlanmas ve onun dikkate ve teyakkuza sevkedilmesi, nice saf
madenlerin som altn ve nice evliy ve asfiynn, byk mchidler ve kahraman gziler olarak ortaya kmalarna
vesle olmutur.
Ne var ki, eytann, bu gzde insanlar, mchede ve mcdeleye sevk edip, onlara pyeler kazandrmasna
mukbil, kendisi iin hibir mkfat bahis mevzu deildir. nk o, yapt bu eyleri, hak dostlar ycelsin diye
yapmyor; bilkis, onlar gnahlara sokmak ve ykmak iin yapyor...
Demek oluyor ki, eytann hem niyeti bozuk, hem de ameli. O bakalarna kazandrd yceliklerle deil; kendi
pestliine, niyet ve davranlarnn fena olmasna gre mumeleye tbi tutulacaktr.
eytann, niyeti bozuk ve davranlar da fendr. Bir kere,.isyn uurluca ve saptrmas bilerekdir. "Ben sana
secde ile emretmiken, seni, secde etmekten alkoyan neydi? O (blis) dedi: - Ben ondan daha hayrlym; beni ateten
yarattn, onu amurdan yarattn. Allah (C.C) buyurdu: - n oradan (cennetden) sana orada kibirlenmek gerekmez, k.
nk sen, hor ve baya kimselerdensin. blis: - Bana ba'solunacak gne kadar mhlet ver, dedi. Allah da: - Sen
mhlet verilenlerdensin, buyurdu."(Arf, 12-16) Bu ilk isyan ve ba kaldrma, uurluca bir cedel ve sonra da kfr
yolunu semektir. nsanl batan karacana dir olan yeminleri ise, beerin bitip tkenme bilmeyen dramnn
essdr.
eytann, bu kararllk ve niyetinden trdr ki; onun dmanl syesinde uyanan bir ksm duygular, shibi
iin faziletlere gtrc olsa bile, eytan, o gayretinden tr asla mkfat alamayacaktr.
Netice olarak diyebiliriz ki, niyet m'minin hayatnda hereydir. Ferdin l davranlarna canllk kazandran o
olduu gibi, onun btn bir mrn "binveren" bir tarla haline getiren de odur. Snrl bir dnya hayatnda, ebed
saadete bakan btn kap ve pencereleri aan o olduu gibi, ebed talihsizlii ve ebed hsrn hazrlayan da odur.

3. CLT

MENBA

"Ameller niyetlere gredir. " Mumele de amele gre cereyan edecektir.

SONSUZ NURDAN...
Ameller Niyetlere Gredir
Buhri, Mslim ve Ebu Davud, Hz. merden naklediyor:
Ameller (baka deil) ancak niyetlere gredir; herkesin niyeti ne ise eline geecek odur. Kimin hicreti, Allah ve
Rasul (rzas ve honutluklar) iin ise, onun hicreti Allah ve Rasulne mteveccih saylr. Kim de nil olaca bir dnya
veya nikahlanaca bir kadndan tr hicret etmise, onun hicreti de hedefledii eye gredir.
Bu szlerin, Allah Rasulnden erefsdur olmasna, hicret sebep olduu iin, bu szde ana tema hicrettir. Zira,
rivayete gre ki Cihan Serveri bu sz u hdiseye binaen ifade buyurmulardr:
Mekkeden Medineye herkes Allah iin hicret ediyordu. Ancak ismini bilemediimiz bir sahabi, sevdii mm Kays
adndaki bir kadn iin hicret etmiti. phesiz bu zat bir mmindi ama, niyet ve dncesi davranlarnn nnde
deildi...
O da bir muhacirdi ama, mm Kaysn muhaciriydi. Ancak Allah iin katlanlabilecek bunca meakkate o, bir
kadn iin katlanmt. sim zikredilmeden, bu hdise, Allah Ras-lnn yukarda zikrettiimiz mbarek szne mevzu
olmutur. Sebebin hussiyeti, hkmn ummiyetine mni deildir. Onun iin bu hadsin hkm, umumidir, her ie ve
herkese mildir.
Niyet
Evet, sadece hicret deil, btn ameller niyete gredir. nsan hicret etmek istediinde niyeti, sadece Allah ve
Rasl olursa, bunun karl olarak Allah ve Rasln bulur. Bu namazda da, oruta da, zekatta da hep byledir.
Yukarda zikrettiimiz bir hadste de ifade edildii gibi, Allahn hakkn gzeten insan, Rabbini hep karsnda bulur. Bu
bulu, Onun rahmet, inayet ve keremi eklinde olur. nsan, bunlar bulduunda coar, kendinden geer ve secdeye
kapanarak Rabbine yaknln arttrmaya alr... Ve Rabbine yaklatka da btn amellerine bu duygu, dnce
hakim olur. Bu hakimiyetin glgesinde, her eyin deiip bakalat leme getiinde, yani kabirde, berzahta,
hairde, sratta da yine Rabbini hep karsnda bulur. ayet amelleri, onu Livl-Hamde ulatrabilirse, orada da ki
Cihan Serverine mlki olur ve tasavvurlar st bir maiyyete erer.
Halbuki, niyeti Allah olmayan bir insan, btn say gayretine ramen, eer hicretten maksad bir kadnsa, btn
o meakkatler cismaniyete ait zevkler iin ekilmi.. ve bir manda katland her ey heb olup gitmi saylr.
Hep cismaniyetini yaayan, hep beden hayatla oturup kalkan, hibir zaman vicdan ve ruhunun sesine kulak
asmayan bir insan, boa oturup kalkacak, urada-burada mrn beyhude tketecek ama, katiyen hayatn Cenb-
Hakkn rzasna gre ayarlayan insanlarn elde ettii neticeyi elde edemeyecektir. Zaten baka bir hadslerinde de
Efendimiz: Mminin niyeti, amelinden hayrldr buyurmaktadr. Zira insan, ne kadar gayret ederse etsin, niyetindeki
ameli yakalayamaz. Cenb- Hakkn engin rahmetidir ki, yaplan amelden ziyade, iteki niyete gre muamele
etmektedir. Dolaysyla, insann niyetinin, ona kazandrd elbette yaptklarndan daha fazla olacaktr. Evet ite bu
ynyle de mminin niyeti amelinden daha hayrldr.
Mevzuyla alkal olmas ynnden u hadse de dikkatinizi rica edeceim. Efendimiz bir hadslerinde:
Dikkat edin! nsann bnyesinde bir et paras vardr. Eer o salah bulursa btn ceset salah bulur; eer o
bozulursa btn ceset bozulur. Dikkat edin o, kalptir buyurmaktadr.
hlasnz olursa zemini bulup serptiiniz btn tohumlar hayattar olur. Balangta reymler gibi zayf ve
elimsizdirler ama, zamanla salnan selviler haline gelirler. Ve siz, tede onlarn glgesinde yaarsnz. Evet, onlar, sizin
niyetlerinizin shhati lsnde serpilir geliir ve cennet meyveleri halinde karnzda arz- endm ederler.
Niyetle insann det ve alkanlklar, birer ibadet hkmne geer. Akam yatarken gece ibadetine niyetli olan bir
insann, uykudaki soluklar dahi zikir yerine geer. Zaten byle olmasayd, bu kadar az zamanda, bu kadar az amelle
cennet nasl kazanlrd ki?.. Evet, eer mmine ebed bir hayat verilecekse, bu onun ebed kulluk niyetine bahedilmi
bir ltuf olacak ve dolaysyla da ona ebed cenneti kazandracaktr. Dier kutupda kfir iin de durum ayn ekildedir.
Yani o da ebed cehenneme mstehak, demektir.
Evet biz, niyetimizdeki ebed kulluk dncesiyle cennete hak kazanyoruz. Kfir de niyetindeki ebed nankrlk
azmiyle. Evet, amellerin en knden bila-istisn, en byne kadar btnne deer ve kymet kazandran ve
det onlara hayatiyet kazandran ancak ve ancak niyettir.
Hatta, iyiliklerde sadece niyetin kazandrd ok ey vardr. Mesel bir insan, bir haseneye niyet etse de onu
yapamasa yine bir sevap alr. Eer onu yaparsa, durumuna gre bazan on, bazan yz, bazan da daha fazla sevap
kazanr. Halbuki ktlkler, niyette kalsa gnah yazlmaz, yapld zaman da sadece bir gnah yazlr. Elbette ki her
ktln gnah da kendi cinsinden bir cezay gerektirir.

RSALE...
Arkada! Bu niyet meselesi, benim krk senelik mrmn bir mahsuldr. Evet, niyet yle bir hsiyete mliktir ki,
detleri, hareketleri ibadete eviren pek acip bir iksir ve bir mayedr.
Ve keza, niyet l ve meyyit olan hletleri ihya eden ve canl, hayatl ibadetlere eviren bir ruhtur.
Ve keza, niyette yle bir hsiyet vardr ki, seyyiat hasenata ve hasenat seyyiata tahvil eder. Demek, niyet bir
ruhtur. O ruhun ruhu da ihlstr. yleyse, necat, hals, ancak ihlsladr. te bu hsiyete binaendir ki, az bir zamanda

MENBA
3. CLT

ok ameller husule gelir. Buna binaendir ki, az bir mrde Cennet, btn lezaiz ve mehsiniyle kazanlr. Ve niyetle
insan daim bir kir olur, kr sevabn kazanr.
Ve keza, dnyadaki lezzet ve nimetlere iki cihetle baklr:
Bir cihette, o nimetlerin bir Mn'im tarafndan verildii dnlr. Ve nazar, o lezzetten in'am edene dner, Onu
dnr. Mn'imi dnmek lezzeti, nimeti dnmekten daha lezizdir.
kinci cihet, nimeti grr grmez nazarn ona hasrederek, o nimeti ganimet telkki ederek minnetsiz yer.
Halbuki, birinci cihette lezzet, zevalle zil olsa bile ruhu bkidir. nk Mn'imi dnr. Mn'im ise
merhametlidir. "Daima bu nimetleri bana verir" diye mitvr olur. kinci cihette, nimetin zevali lm deildir ki, ruhu
kalsn. Ruhu da sner, ancak duman kalr. Musibetlerin ise, zevlinden sonra dumanlar sner, nurlar kalr. Lezzetlerin
zevlinden sonra kalan dumanlar, gnahlardr.
KLL NYET
Arkada! Dnya ve hiretteki lezzet ve nimetlere, imanla baklrsa, bunlarda bir hareket-i devriye grlr ki,
emsaller birbirini takip eder. Biri gider, yerine onun misli gelir. Bu sayede o nimetlerin mahiyeti snmez. Ancak
teahhusat- cz'iyede firak ve iftiraklar vardr. Bunun iindir ki, lezaiz-i imaniye, firak ve iftirakla mteessir ve
mkedder olmuyor. Fakat ikinci cihette, herbir lezzetin zevli var. Ve o zeval, hadd-i zatnda elem olduu gibi,
dnmesi de elemdir. nk bu ikinci cihette, hareket devriye deildir, mstakimdir. Lezzet, ebed bir lmle mahkm
olur.

Eer desen: "u kll hadsiz nimetlere kar, nasl u mahdut ve cz' krmle mukabele edebilirim?"
Elcevap: Kll bir niyetle, hadsiz bir tikad ile. Mesel, nasl ki bir adam be kuru kymetinde bir hediye ile bir
padiahn huzuruna girer ve grr ki, herbiri milyonlara deer hediyeler, makbul adamlardan gelmi, orada dizilmi.
Onun kalbine gelir, "Benim hediyem hitir, ne yapaym." Birden der: "Ey seyyidim! Btn u kymettar hediyeleri kendi
nmma sana takdim ediyorum. nk, sen onlara lyksn. Eer benim iktidarm olsayd, bunlarn bir mislini sana
hediye ederdim."
te hi ihtiyac olmayan ve raiyyetinin derece-i sadkat ve hrmetlerine almet olarak hediyelerini kabul eden o
padiah, o barenin o byk ve kll niyetini ve arzusunu ve o gzel ve yksek tikad liykatini, en byk bir hediye
gibi kabul eder.

Aynen yle de, ciz bir abd, namaznda

der. Yani, btn mahlkatn hayatlaryla Sana takdim
ettikleri hediye-i ubdiyetlerini, ben kendi hesbma umumunu Sana takdim ediyorum. Eer elimden gelseydi, onlar
kadar tahiyyeler Sana takdim edecektim. Hem, Sen onlara, hem daha fazlasna lyksn. te u niyet ve tikad, pek
geni bir kr- klldir.
Nebttn tohumlar ve ekirdekleri, onlarn niyetleridir. Hem mesel, kavun, kalbinde nveler sretinde bin niyet
eder ki, "Y Halkm! Senin Esm-i Hsnnn naklarn yerin birok yerlerinde iln etmek isterim." Cenb- Hak,
gelecek eylerin nasl geleceklerini bildii iin, onlarn niyetlerini bilfiil ibdet gibi kabul eder. "Mminin niyeti,

amelinden hayrldr,"
u srra iaret eder. Hem,
(Mahlkatnn saysnca, Ztna lyk ekilde, Arnn arlnca, kelimelerinin mrekkebi miktarnca hamd ederek
Seni her trl kusur ve noksandan tenzih ederiz. Btn peygamberlerinin, evliylarnn ve meleklerinin tesbihtyla
Seni tesbih ederiz) gibi hadsiz adetle tesbih etmenin hikmeti, u srdan anlalr.
Hem, nasl bir zbit btn nefertnn yekn hizmetlerini kendi nmna padiaha takdim eder; yle de, mahlkata
zbitlik eden ve hayvant ve nebtta kumandanlk yapan ve mevcudt- arzyeye halfelik etmeye kbil olan ve kendi
hususi leminde kendini herkese vekil telkk eden insan,
ibdetlerini ve istinelerini, kendi nmna Ma'bud-u Zlcelle takdim eder.

der; btn halkn

Hem
(Btn mahlkatnn btn
tesbihtyla ve btn masnutnn dilleriyle Seni tesbih ederiz.) der; btn mevcudt kendi hesbna sylettirir.

Hem,
(Allahm! Kinatn zerreleri ve onlardan
mrekkeb varlklarn adedince Muhammed'e rahmet eyle.)der; her ey nmna bir salvt getirir. nk, her ey nur-u
Ahmed (a.s.m.) ile alkadardr. te, tesbihtta, salvtlarda hadsiz adetlerin hikmetini anla.
HAYRAT VE HESENATIN HAYATI
'lem eyyhe'l-aziz! Hayrat ve hasenatn hayat niyetledir. Fesad da ucub, riya ve gsteriledir. Ve ftri olarak
vicdanda uurla bizzat hissedilen vicdaniyatn esas, ikinci bir uur ve niyetle inkta bulur.

3. CLT

MENBA

Nasl ki amellerin hayat niyetledir. Onun gibi, niyet bir cihetle ftri ahvalin lmdr. Mesela, tevazua niyet onu
ifsad eder; tekebbre niyet onu izale eder; feraha niyet onu uurur; gam ve kedere niyet onu tahfif eder. Ve hakeza,
kyas et.

NKTELER
Anlatldna gre srailoullar zamannda bir abid, bir gn bir kum ynnn yanndan geerken iinden o kumun
un olmasn ve onunla o yl byk bir ktlk iinde bunalan yre halknn karnn doyurabilmeyi zledi.
Bunun zerine aziz ve celil olan Allah o zamann peygamberine unlar vahyetti: O kuluma, grm olduu o
kum yn kadar unu olmu da hepsini halka datm gibi sevap yazdm bildir 2
MELEKLER KNN YLK VE KTLN NASIL YAZARLAR?
Hz. Sfyan bin Uyeyne'ye: "Bir insan, bir ii yapmaya niyet eder, sonra yapmazsa, o kimse o ameli ilemedii
halde, Kirmen Ktibn melekleri nasl yazarlar?" diye sordular. Cevaben buyurdu ki:
"nsann iyiliini ve ktln yazan melekler gayb bilmezler. Lkin gzel ve hayrl bir amel yapmay kalbinden
geirince, kiiden misk gibi gzel kokular yaylr. Melekler bu kokuyu aldklar zaman o kimsenin iyilik yapmaya niyet
ettiini anlarlar. Ktlk yapmaa niyet ettiinde de, kiiden rahatsz edici bir koku yaylr. Bu kt kokudan melekler o
kimsenin ktlk yapmaya niyet ettiini anlarlar. Gzel amel ilemee niyet edince, kul yapmasa da melekler o niyeti
yazarlar. Ktle niyet edince ise, o ktl yapmadka yazmazlar.
Bu, Allah Tel'nn kuluna fazl ve ihsanndandr."
SNNETLERE UYMA VE NYET
Snnetin btnne birden uymak ok zordur. Ehass- havassa, yani en byk velilere ve din byklerine bile zor
nasib olan bir husustur. Ancak snnetin hepsini bilfiil yapmaya herkesin gc yetmemekle beraber, ona ittiba' niyet ve
kasdnda olmak, taraftarne ve iltizamkrne bir tavr taknmak, herkesin elinden gelir. Bylece insan, snnetlere olan
ittiba' niyet ve kasd ve tarafgirlii sebebiyle, Allah Reslnn efatinden mahrum kalmam ve snnetin feyzinden
istifadeye uzak durmam olur.
u halde artlarn elverisizlii sebebiyle yerine getiremediimiz snnetlere kar iimizde ittiba' arzu ve niyetini,
itiyakn daima korumalyz. fa edebileceimiz snnetlere kar da sebebsiz yere ihmale, tembellik ve lkaytla
dmemeliyiz.
NYET TEMZ OLMAYAN
Temizlii, sadece beden temizliine hasretmek yanl olur. Beden temizlii kadar, hatt ondan da nce kalp
temizlii, niyet drstl, ahlk gzellii gereklidir. Nitekim niyeti temiz olmayann ibdeti hlis olmaz, dolaysyla,
Allah katnda kabl grmez.
Bu sebeple Mslman da kalp temizlii ile beden temizlii birlemeli, her ikisinin de temiz tutulmas halinde kmil
bir Mslman olunaca bilinmelidir.
NAMAZ VE NYET
Namaz rabbin davetine icabet demektir. Ezan-i Muhammedi okunur. Allahu Ekber Allahu Ekber denir. Gnde be
defa minarelerden semalara doru Eza-i Muhammed-i ehbal anca umum insanlara davetiye karlr. Rabbin ulufe
datlaca mescitlere insanlar davet edilir. Ziyafet var ziyafete buyurun demektir bu.
Allah byktr. Kk olan sizler muhta olduunuz eyleri kazanmanz iin Rabbin huzuruna koun. Hz.
Muhammed (s.a.s.) vesilesiyle rabbin huzuruna kn. Slta girin, felaha kavuun. Allahtan baka mabud-u mutlak
yok deyin. Sadece Allah var deyin, mabud, maksut, mahbub olarak.
Mmin bu davete icabet eder. Ezan-i Muhammedi be okunur. Be bin dahi okunsa mmin icabet ettiini eder.
Edemediini etmenin niyeti iinde yaar. Gnde be defa Allahn davetine kulak kabartan ve bu davete icabet eden
mmin bu davete haliyle ne anlatyor biliyor musunuz. Evvela onu anlayalm. Gnde be defa Allahu Ekber sesine
icabet etmise ne anlatyor haliyle: Allahm beni gnde be defa camiye arttn. Elli defa artsaydn ben yine
gelecektim. Be yz defa artsaydn yine gelecektim.
Allah ne diyor ona. Madem ki kulum sen bu niyet iindesin ben de elli defa armm camiye gelmiin gibi
defterine yazyorum diye buyuruyor. Mminin niyeti amelinden daha hayrldr Sen daimi kulluk uurunda
bulunduun mddete sanki senin hayatnn her safhas kulluk hesabna geiyor.
Kafire gelince, be defaya itirak etmedii iin, be davete kulak vermedii iin onun hayat da bad- heva ve
bou bouna geiyor. Defterine kaydedilen hibir ey yoktur. Onun iin mmin ymnl ve bereketli biri bin olan,
tarlasna bir att zaman ahiret tarlasna- mevra-i ahirete bir att zaman binler yetmi binler, yz binler elde etme
durumundadr ve buna namzettir. Allahu Tela ve tekaddes hazretleri uhrevi hayatmz hesabna birimizi bin yapsn, bizi
mesut ve bahtiyar klsn. 3
AMEL VE NYET
krimeden:
-Daima iyi niyet sahibi olunuz. nk, niyete riya karmaz. Amele riya karsa da.
Hasan- Basriden:
2
3

Tenbih-l Gafilin, s:473

Namaz 3

MENBA
3. CLT

- Cennetliklerin cennete, cehennemliklerin de cehenneme girmeleri, kendi amelleri sebebiyledir. Fakat onlarn
orada ebedi kalmalar, niyetleri yzndendir.4
NYETN SAMML
Kyamet gn bir kul Allahn huzuruna getirilince sa eline verilen amel defterinde hacc, umre, zekat ve sadaka
gibi bir ok ameller grr ve iinden ben bunlarn hi birini ilemi deilim, her halde bu benim amel defterim deil
der.
Bunun zerine aziz ve celil olan Allah kendisine yle buyurur:
- Oku, o senin amel defterindir. Sebebine gelince sen mrn boyunca keki param olsayd da hacca gitseydim
keki param olsayd da Allah yolunda savaa katlsaydm diye diye yaadn. Ben de niyetinde samimi olduunu
bildiim iin yapmay zlediin o amelelerin tmnn sevabn sana verdim 5
KARINCA'NIN HKYES
Vaktiyle bir karnca varm. Kklnde bana bir kaza gelmi, aya krlm. Zavallck topal kalm.
Ama gece demez, gndz demez alrm. Dier arkadalar gibi yuva yaparm. Yuvasna klk yiyecek
biriktirirmi.
Gnlerden bir gn insanlarn Kabe'ye gidip Hac olduklarn renmi. Karnca kabilesinin reisine niin Hacca
gidildiini sormu. Reis bilgi bilgi ban sallam:
Hl renemedin mi? demi. Hacca gitmek zengin Mslmanlara farzdr. Allah'n emridir. Suudi Arabis tan'n
Mekke ehrinde bulunan Kabe'yi ziyaret ederler. Arafat Da'nda vakfeye dururlar. Bylece Hac olup dnerler.
Topal karncay alm bir dnce:
Acaba ben gidemez miyim? diye, gnlerce dnm.
Yemeden imeden kesilmi. Hacca gitme fikri ryalarna bile girmi. O kadar istiyormu ki her gn yal karncalara Kabe'nin nasl bir yer olduunu soruyormu. Ama
gren yokmu. nk o zamana kadar hi bir karncann aklna Hacca gidip Hac Karnca olmak gelmemi.
Sonunda topal karncann sorularndan bkp usanmlar:
Amma sordun, diye kzmlar. Ne o, yoksa hac olmaya m karar verdin?
Bir ey sylememi. Fakat iinden: "Evet" demi. "Hacca gidip Kabe'yi ziyaret edeceim ve hac olacam."
Bir gn eyalarn srtna vurduu gibi yola koyulmu.
Az gitmi, uz gitmi gece gitmi, gndz gitmi... Yrdke krk baca daha beter armaya balam. Nihayet
dayanamayacan anlam ama vazgemek de istememi.
Topallaya topallaya yrmesi bir l faresinin dikkatini ekmi. Acm haline.
Zavall dostum, byle nereye gitmektesin? diye sormu.
Karncack durmu, yznde biriken boncuk boncuk teri silmi ve ciddi ciddi cevap vermi:
Hacca gidiyorum kardeim. l faresi arm:
Bu topal ayanla, u zayf halinle ve yorgunluunla nasl hacca gidebilirsin ki? Topal karnca boynunu bkm:
Olsun, demi. Gidemesem bile hac yolunda lrm ya... 6
NARIN TADI
ran'n eski hkmdarlarndan Nlrevan, bir gn vezirlerinden biriyle giderken yol kenarnda grd bir
baheye girer, bekilik yapan ocuktan su ister. ocuk bahede suyun bulunmadn syleyince:
yle ise bir nar ver de, susuzluumu gidereyim, der.
ocuk koarak gider, olgunlam bir nar koparp hkmdara uzatr. Nar ok tatl bulan hkmdar, bir tane daha
ister ve nar gelinceye kadar bu baheye el koymay tasarlar. O srada ocuk ikinci nar getirir. Alp da tadna baknca bu
defa ki nar hkmdar ok eki ve ac bulur. ocua sorar:
Evldm, bu nar da evvelki aatan deil mi?
Evet, ondandr efendim.
O halde evvelki nar tatl olduu halde bu neden ac?
Efendimiz, ayn aacn narnn biri tatl, dieri ac olmaz. ayet olmusa bir hikmeti vardr. Sakn hkm darmz
niyetini deitirip de iyi niyetli iken iyi tad, kt niyetli iken de kt tad tatm olmasn?
ocuun bu ikazna hayran kalan hkmdar:

Mehmet Dikmen Latifeler s:45-46

a.g.e. s:473
6
Ahmet ahin Dini Hikayeler s:66
5

3. CLT

MENBA

Sen haklsn kk beki, der. Ben batan iyi niyetli idim, nar da iyi tadla geldi. Sonra niyetimi deitirdim,
byle gzel nar yetitiren baheye el koyma fikrine saptm, narn tad deiti. Bana eki ve ac geldi. imdi niyetimi
dzeltiyorum. Baheniz sizin malnzdr, kimse el koyamaz. Bir nar daha ver.
Kk bekinin nc defa getirdii nar da, ilki gibi tatl ve lezzetli olur. Hkmdar kendi kendini sulayarak
uzaklap giderken "Niyeti gzel olan gzel neticeye lyk olur" diye dnr.7
Y NYET, GZEL DNCE
nsan ou zaman niyetinin neticesini bulur, kalbinde besledii dncesine gre muamele grr.
Bunun iin daima gzel dnmeli, iyi niyet ve maksad iinde olmaldr.
Eski milletlerden olan srail oullarndan bir fakir adam vard. Gnl herkese iyilik etme arzusuyla doluydu. Ne
yazk ki cebi buna frsat verecek imknla dolu deildi. Ne zaman bir fakire yardm etmek, bir hayrl hizmette
bulunmak istese, bir de bakar ki bunu yapacak madd imkn yok, zlr, kederlenir, mahzun ekilde kalrd.
Bir gn evrede baz a kimseler grd, onlara yardm edememenin znts iinde yoluna devam ederken, yolun kenarndaki bir kum yn dikkatini ekti:
Ah, dedi, keke u kum yn kadar unum olsa da u a insanlara versem, karnlarn doyuracak ekmek pi irip
yeseler..
Onun bu niyeti Allah yannda makbul bir dua ve niyet oldu. Rabbimiz, zamann Peygamberine yle vahyetti:
Git, o fakir, fakat iyi niyetli kuluma bildir. A kimselere vermeyi niyet ettii kum yn kadar unu onlara vermi
gibi kabul ettim, amel defterine de byle bir hayr yapm sevab yazdrdm. 8
ALLAH N ZYARETLE MENFAAT N ZYARETN FARKI
dem Aleyhisselm yeryzne indiinde, her tarafta vah hayvanlar dolayordu. zellikle kpekler, hayli
korkun ve cesurdular. dem Aleyhisselm' grnce, dier hayvanlarla birlikte onlar da hcuma getiler. Ancak Hazreti dem kpein birinin bandan tutup okaynca, bu iltifata sevinen kpek, hemen yzn hcuma gemi dier
mahlklara evirerek kar koymaya balad. Bylece kpek cinsi ehllemi, Allah'n yeryzne indirdii insan nesline
hizmetkr olmu oldu.
Bu srada dem Aleyhisselm'a geyikler de yaklatlar. Ancak onlar teki hayvanlar gibi hcum ve korkutmak
kasdyla gelmemilerdi.
Hazret-i dem bu masum hllerini grnce onlar ok sevdi, hayr duada bulundu. Hazret-i dem'den ayrldk larnda vcutlarnda misk gibi bir koku hsl olmutu. Geyikler buna ok sevindiler.
Onlardaki bu kokuyu hisseden dier hayvanlar sordu
Sizde byle gzel bir koku yoktu, nereden aldnz bunu?
Geyikler cevap verdiler:
Bizler yeryzne inmi olan bir mbarek insan, Allah'n bir peygamberini ziyaret ettik. Onu ziyaretimiz
sebebiyle byle gzel kokuya sahip olduk.
Dier hayvanlar da hemen karar verdiler.
yle ise biz de ziyarete gidelim.
Koarak dem Aleyhisselm' ziyarete gittiler. Ancak dnlerinde dikkat ettiler. Kendilerinde geyiklerdeki gibi
gzel bir misk kokusu meydana gelmemiti. Gidip geyiklere sordular
Biz de ziyaret ettik, ama sizin gibi misk kokusu elde edemedik.
Geyikler yle cevap verdiler:
Elbette sizde byle koku olmaz. nk biz srf bir peygamberi ziyaret etmek iin gittik. Siz ise, misk koku su
elde etmek iin gittiniz. Sizin niyetinizle bizim niyetimiz arasnda fark vardr.9
NYETN BEYNI
nce, btn amellerin ruhanydi olan niyetin faziletini bilmelisin. Hkm niyetindir. Hak Tel'nn amele
nazar niyetledir. Bundan lr Reslullah Efendimiz yle buyurmutur:
- Hak Tel Hazretleri sizin yznze ve amellerinize bakmaz, ancak gnllerinize ve niyetlerinize bakar.
Gnle bakmann sebebi onun niyet yeri olduundandr.
Reslullah Efendimiz yine yle buyurdu:
"Ameller niyet ile olur. Bir kimsenin badetinden doan ey niyetine baldr. Bir kii hicret etse veya
Hacca gitse onun g Hak Tel iin olur. Bir kii mal veya kazan elde etmek in veya kadnla evlenmek
iin o g yaparsa, o kiinin g Allah iin deildir. Dilek edindii ey iin yaplan bir gtr."
Resul (S.A.V.) yine syle buyurdu:
7

Ahmet ahin Dini Hikayeler s:130

Ahmet ahin Dini Hikayeler s:131
9
Ahmet ahin Dini Hikayeler s:139
8

MENBA
3. CLT

"mmetimin ehitlerinin ou dekte ve yastk zerinde lenlerdir. Saflar arasnda ok can verenler de vardr ki,
onlarn niyetini Allah daha iyi bilir."
Resul (S.A.V.) yle buyurdu:
"Kul, ok gzel ameller iler. Melekler tarafndan bu ameller mhrl bir sahifede Allah Telya
ykseltilir. Hak Tel da:
nce amelleri onun sahifesinden giderin. nk onlar benden tr ilenmi deildir! Filn ameli,
filn ameli onun stne yazn! diye buyurur.
0 zaman Melekler de:
Ey Rabbimiz! Bu amelleri ilememitir! derler. Hak Tel da:
lememitir, fakat onu lemee niyet etmitir! dye buyurur." Yine Resul (S.A.V.) yle buyurmutur:
nsanlar drt blmdr. Birisinin mal olur, ilim ve hikmetle harceder.. Bir blm de: "Eer benim malm
olsayd, ben de onu o kii gibi harcardm! der. Bunlarn ikisi de sevap kazanmakta eittir. nc blmden bir kiinin
mal olur, fakat onu gnah olan kt yollarda harcar. Drdncs de: "Eer benim malm olsayd, byle yapardm," der.
Bunlarn ikisi de gnahta birbirine eittir.
Resul (S.A.V.) yine yle buyurdu:
Bir kiinin niyeti ve himmeti dnyalk olursa Allah Tel, fukaral her zaman o kiinin nnde bulundurur.
Dnyadan gnce, dnyaya k olur. Ama bir kimsenin niyeti ve himmeti hiret iin olursa, Hak Tel onun kalbine
zenginlii yerletirir ve dnyadan gerken zhid olarak g eder.
"Mslmanlar, vaka ki, kfir ile saf tutup sava yapsalar, melekler hemen amel defterlerine:
Filn kii cengi asabiyet iinde srdryor, falanca kii hamiyet gsteriyor, desinler diye savayor,
diye yazarlar.
te bunlar iin: "Hak Tel'nn yolunda ehit olmulardr!" demeyin. nk bir kii sava, ancak Hak Tel'nn
ismi galip olsun, onun sz ykselsin diye yaparsa, ite onlar Allah yolunda savaanlardr."
Resl-i Ekrem Efendimiz yine syle buyurmutur:
"Bir kimse, nikh akesini nikhlsna vermemeyi niyet etse, o kii zina edicidir. Bir kii borcunu vermemeye niyet
eylese o kii hrszdr." 10
NYETN HAKKAT
Ey aziz kii!.. Sen bil ki, nsanolunun bir ey meydana getirebilmesi iin eye ihtiyac vardr:
1

lim,

rade,

Kudret.

Yni: Bilmek, dilemek, g yetirmektir. Diyelim ki, yemek grlmezse yenmez. Yemek grldkten sonra
ona dilei olmasa yine yenilmez. Eer dilek olsa da el felce uram ise yemek yine yenemez. O halde btn
fiillerin banda bu ihtiya gelir. Fakat i ve hareket kudrete uymutur. Kudret de, dilee (iradeye) tbidir.
nk dileme gc insan i yapmaa gtrr. Dilemek, ilme (bilgiye) tbi deildir. nsan ok eyi bilir, lkin hepsini
dilemez. Ama ilimsiz dileyi ekil bulmaz, nk bir eyi bilmeyince nasl dilekte bulunulur? ste niyet, bu eyin
iinde yalnz dilemekten ibarettir. Kudret ve ilimden ibaret deildir. nk niyet sahibini yerinden kaldrp amele
gtren dilemeye garaz (maksad) ad verilir. Niyet de denir. Bunlarn de bir mn, bir anlamdr.
Garaz, dilek ve niyeti harekete getirip bir ie balatr. Kimi zaman garaz iki olur. Bylece iki garaz bir eyde
toplanr. Ama bir tek olan garaza hlis garaz ad verilir. Onun rnei sudur: Bir kii otururken bir arslan ona saldrsa, o
kii ayaa frlar ve seirtir. Bu halinde onun garaz, yalnz bir ey olur ki, o da kamaktr. Bundan fazla dilei olmaz.
Yine bunun gibi, ihtiaml bir kii bulunduu yere gelse ayaa kalkar, ona ikram dan baka dilei olmaz. te bu hlis
garaz'dr.
Ama, garaz iki olursa bu ksmdr:
Birincisi udur ki: Yalnz dahi olsa onunla ie balanlan garadr ki, bir kimsenin bir fakir hm olsa ve bir ka
edilese, akrabalndan tr verir. Gnlnden bilir k, o hm fakir olmasayd yine o akeyi verirdi. Bu, iki garazn eit
ekilde ortakldr.
kincisi de udur: Eer hm olsa, fakat fakir olmasa, ya da fakir olup hm ol masa vermezdi. Ama madem ki,
ikisi bir arada topland, onu vermei i edindi.
Birinci amelin benzeri udur: ki kii bir ta kaldrrlar. Eer birisi yalnz olsayd yine kaldrrd.
Sonraki amelin benzeri de udur: ki kuvvetsiz, zayf kimse birbirine yardmla bir ta kaldrrlar. Her biri yalnzca
o ta kaldramaz.
ncs de udur: Bir maksat zayf olur, ilemeye insan gtrmez. teki maksat ise kuvvetlidir. yle ki, yalnz
da olsa insan amele gtrr. Lkin o zayf garazla birlik olunca amele gtrmesi kolay olur. Nitekim bir kii yalnz gece

10

mam Gazali Kimya-y Saadet

3. CLT

MENBA

namaz klsa, lkin birka kii onun yannda hazr olsalar, gece namazn klmas daha kolay ve nee iinde olur. Ama
sevap umudu olmasayd, mahza o kiilerin bakmasyla namaz klmaz olurdu.
Bunun da misli yle olur ki, kuvvetli bir kii ta kaldrmak gcnde olur. Lkin bir zayf kii de ona yardm eder.
T k, onu kaldrmas daha kolay olsun.
Bu kimsenin her birinin bir hkm vardr. Nitekim hls konusunda anlatlacaktr. Maksadmz niyetin mnsn
aklamaktr ki, ona silh olan ve onu harekete getiren de garazdr. Bu da kh hlis, baz kere de kark olur.11
MMNN NYET ONU LEMESNDEN DAHA YDR
Ey aziz kii! Sen bil ki, Reslullah Efendimiz yle buyurmutur:
Mu 'ininin niyeti amelinden daha stndr, daha hayrldr. Bu hadis-i erifle Reslullah Efendimiz unu demek
istemiti:
Amelsiz niyet, niyetsiz amelden stndr!
nk niyetsiz amel ibadet olmaz. Fakat amelsiz niyet ibadet olur ki, bu mn da gizli deildir. Ve aklanan
udur ki, mzminin ibadeti vcut ve gnl iledir. Bu iki hayrn gnlle olan daha stndr. O da undan trdr ki,
vcut amelinden murat, gnln sfatnn dnmesi, deimesidir.. Niyet ve amelden maksat ise vcudun sfatnn
dnmesi, deimesi deildir. Halk yle sanr ki, niyet amel iin gereklidir. Oysa hakikat udur ki, amel, niyet iin
gereklidir. Btn bunlardan da kast, gnln salha dnmesidir ki, teki cihana yolculua kan gnldr. Saadet de,
felket ve ekavet de gnlndr, ve vcut ortada uydudur (tbidir). Bu tpk Hac olann devesine benzer ki, Hac
devesiz (yani binitsiz,) vastasz, olmaz, ama Hac olan deve deildir. Gnln dn, deimesi de bir eyden ziyade
deildir. Bu da yzn hirete dndrmektir. Bu ise dnyadan ve hiretten yzn Hak Tel'ya dndrmektir. Gnln
iradeden, maksat ve ilekten baka yz yoktur. Eer kiinin gnlne dnya iradesi galip olursa, yz dnyaya dnk
olur. Onun dnya ile ilgisi, dnyay dilem ekime olur. lk yaratlnda dnyay dilemek zere yaratlmtr. Ama Hak
Tel'y dileyince ve hirete meyli galip gelince gnln sfat deiir, dnm olur. Yz baka yne evrilir. Demek ki,
btn amellerden kastedilen, beklenen, gnln dnmesidir. Secde klmaktan maksat, alnn sfatnn deimesi veya
havadan yere inmesi deildir, aksine, gnln sfatnn dnmesi, baka bir biim almas yni kibirde tevzua erimesidir.
ve:
Allahu Ekber! demekten maksat, dilin sfatnn deimesi, dnmesi ve harekete gelmesi deildir.
Belki, gnln kendi azametinden dnmesidir. Ona Hak Tel'nn azametinin stn gelmesidir. Hac'da ta almaktan
maksat talarn bir yerde oalmas deildir. Yahut elin hareket etmesi de deil, belki gnln Allah'n kulluuna
dorulmasdr. Bo eylere ve akla uymay brakma, ilh fermana itaatkr olmaktr. Kendi yularn kendisinin elinden
karp ilh fermann eline vermektir. Nitekim haclar yle derler:
Ben, senin hizmetine hakikatle ve kullukla durdum, y Rabbi! Kurbandan maksatsa, bir koyunun cannn
kmas deil, belki cahillik ve cimrilik
irkeflerden temizlenmektir. Hayvanlara efkatin, kendi tabiatnn hkm ile olmayp, ilhi emrin hkm ile
olmasdr. nk sana:
- ldr! deseler, sen: "Bu aresiz hayvan ne yapmtr? Niin ona azap vereyim?" dememelisin.
Belki, kendini kendinden btn btn terketmelisin ve hakikatte yok olmalsn. nk zaten yoksun. Kul, kendi
hakknda yoktur ve gerekte var olan Yce Allah'tr.
Btn ibdetler byledir. Lkin gnl yle yaratlmtr ki, onda irade meydana gelince, vcut da ona uymaya
kalknca o sfat gnlde daha sabit ve daha muhkem olur. Mesel, eer gnlde bir yetime efkat zuhur etse, elini
onun bana koyunca efkat daha kuvvetli olur ve gnln ona meyli anar. Tevazu mns da belirince, ban, tevazu ile
yere yakn klar. te bu tevazu, bylece onun gnlnde sabit ve kuvvetli hale gelir.
Btn ibdetlerin niyeti hayrat murat etmektir. T ki, dnyadan yz dndrp, hirete yz tutunca o niyetle amel
etmek, o kast, o istei gnlde kuvvetli ve sabit klar. Byle amel, niyet ve kast kuvvetlendirmek iindir. Her ne kadar
amel de niyetten peyda olursa da, mademki hl byledir, bundan da niyetin amelden hayrl olduu zahir ve belli olur.
Nasl hayrl olmasn ki, niyet, dorudan doruya kalbin kendi zndedir. Amel ise baka yerden kalbe sirayet etse
gerektir. Eer kalbe sirayet etmise ie yarar, sirayet etmemise gaflet iinde, ie yaramayp kaybolur. Bundan trdr
ki, amelsiz niyet, btl olmaz. Bu da una benzer ki, midede bir dert olur, eer dertli olan kimse ilc ierse o il ona
ular. Bir de gs stne o ilc srse ve mideye faydal olsun diye bunu yapsa, bu da fayda verir, ama mideye varan
il, gsten gelen ifadan daha faydaldr. Zaten istenilen de ifann gse erimesi deildir. Bylece, hi phe yok
ki, il mideye erimezse faydaszdr. O il mideye eriirse, sineye erimese bile btl olmaz. 12
NYET, HTYAR LE OLMAZ
Ey slih kii! Bil ki, gafil olan kii, mubah olan eylerde niyetin olabileceini iitse belki de dil ile:
Hak Tel iin evlendim, dese! Veya:
Allah iin ders vereyim! dese yle sanr ki, bu niyet olur.
Oysa bu niyet olmaz, hads-i lisan (dilin sz) veya hads-i nefis (nefsin sz) olur. nk niyet u meyile ve
rabete denir ki, gnlde meydana gelir, kiiyi bu ie zorla sev keder. u takaza eden kii gibi ki, srarda bulunur, la ki
beden onun bu dvetine uyar, o ii iler. Bu da ancak maksat doru ve galip olunca meydana gelir. Niyetin tabi sonucu
olan bu hareket olmazsa niyet szde kalr.

11
12

mam Gazali Kimya-y Saadet

mam Gazali Kimya-y Saadet

Nefsin sz olan niyet unun gibidir ki, tok olan bir kii:

MENBA
3. CLT

A kalmaa niyet eyledim! dese veya bir kimseden uzaklamak iin:

Onu sevmemee niyet eyledim! dese, bunu yapmas zordur. Bunun gibi, bir kimseyi ehveti kam ile sohbete
zorlasa, o da:
Bir evlt iin bu sohbeti karmla yapyorum! dese, bu bouna sylenmi bir szdr.
Eer kiiyi evlenmeye eken ey ehvet ise, onun:
Nikh snnet olduu iin kyyorum! demesi fayda vermez.
Belki o kiinin eriate iman kuvvetli olmaldr. Sonrada evlt iin evlenmenin sevab hakknda gelen haberlerden
(hads-i eriflerden) gafil olmamaldr, T ki, o sevabn hrs, onun iinde hareket etmeli, o kiiyi evlenmeye k
etmelidir. te bu dem onun bu hrs ve irdesi, kendisi sylemeksizin, niyet olur.
Bir kiiyi Allah Tel'nn buyruunu yerine getirmek hrs ayaa kaldrr, namaza balatrsa bu dilek, niyet olur.
Dili ile:
Niyet ettim! demesi fayda vermez. nk bu, a olan bir kiinin:
Alktan tr yemek yiyorum! demesine benzer.
A kalnca yemek yemek, aresiz alktan tr olur. Bir yerde nefsin hazz doarsa, hiretin niyeti zorlar. Ancak
hiret az tedariki stn gelmelidir ki, o zorluk kolaylam olabilsin. O halde bilmelisin ki, niyetten maksat udur:
Niyet senin elinde deildir. Niyet u iradedir ki, insan ie gtrr. Senin elinde olan itir, fiildir ki, istersen ilersin,
istersen ilemezsin! Ama dilediin vakit ilemek, dilemediin vakit de brakmak senin elinde deildir. Aksine, irde kimi
kez yaratlr, kim kez de yaratlmaz, iradenin ortaya kmas, senin bu cihanda veya br dnyada bir maksadnn, bir
meramnn bir eye bal olduuna inanmandandr. Ondan sonra da vcuda getirmek dilemendir.
Eer bir kii bu srlar bilirse, Hak'ka tatten el eker ki, niyetini hazr bulmaz.
bn-i irin, Hasan- Basri'nin cenazesinde hazr bulunmam ve;
Niyetimi iimde bulamyorum! demitir. Hz. Ali (Allah ondan raz olsun) der ki:
Kalbe daima ikrah ile bir grdrrsen o kalb kr olur.
Bu da unun gibi olur ki, hekim, harareti varsa bile kuvveti artsn, l imee takat bulsun diye hastaya et verir.
Kimi kimse olur ki, sava meydannda, dmann kendine doru eksin diye ka ar gibi yapar. Sonrada anszn
onun zerine saldrr. Usta kiiler byle hileyi ok yaparlar. Zaten din yolu btn nefisle ve eytanla cenk ve atma ile
doludur. Gzellik veya hileye htiya vardr. Din byklerince bunlar makbul eylerdir. Ama bilgisi eksik limler bunlara
yol bulamazlar!13

13

mam Gazali Kimya-y Saadet

10

3. CLT

MENBA

11

11

MENBA
3. CLT

12