Arif

TEKiN

Asl Cebrailler

Hz. Muhammed'in hocalar

Hz. Muhammed'in bilgi kayna kendisinden nce var olan air ve dnrlerdir
demekle, Kur'an'n ortaya konmas iin o zaman ortamn tam da uygun olduunu,
ayn bilgilerin zaten o toplumda var olduunu belirtmek isterim. Kald ki onlar
Hz. Muhammed'e direkt aktaran, ona yardmc olan, hatta hocalk yapan insanlar da oktu.

u makaleyi elimdeki yeni ki-

nu belirtmek isterim. Kald ki onlar Hz.

tap al mamdan derleyip

Muhammed'e direkt aktaran, ona yardm-

toparladm. Tabii ki kitap ok

Ci

kapsaml ve henz bitmi

oktu. Bunlar zerinde zellikle duraca-

deildir. Bu yazmda Hz. Mu-

m.

hammed'den nce yaam olan Arap air ve dnrlerin ortaya att klaryla

islami kaynaklarda
"o dnem insanlar
hep putperestti" sylemi
mehurdur. Bir kere
toplumun tahsil grm
kesiminin ounluu

Kur'an ayetleri arasnda var olan birebir

ortak konular zerinde durup somut r

olan, hatta hocalk yapan insanlar da

islami kaynaklarda "o dnem insanlar hep putperestti" sylemi mehurdur. Bir
kere toplumun tahsil grm kesiminin
ounluu deistti ; Allah'n varl n kabul

neklerle izah etmee alaca m. Hz.

ederdi. islamiyeti gzel gstermek iin,

Muhammed'in bilgi kayna kendisinden

"vay efendim nceki dnem Cahiliye d

nce var olan air ve dnrlerdir de

nemiydi, Hz. Muhammed geldi onlar put

mekle, Kur'an'n ortaya konmas iin o za

perestlikten kurtard" sylemi bilerek ne

man ortamn tam da uygun olduunu, ay

srlmtr, bunun realiteyle hi ilgisi

n bilgilerin zaten o toplumda var olduu-

yoktur. Bu yaz mda bunun zerinde dura-

deistti; Allah'n varln

kabul ederdi. islamiyeti
gzel gstermek iin,
"vay efendim nceki
dnem Cahiliye
dnemiydi,
Hz. Muhammed geldi
onlar putperestlikten
kurtard" sylemi bilerek
ne srlmtr, bunun
realiteyle hi ilgisi yoktur.

Kura 'an 'm ortaya konmas iin gerekli bi/gileri Hz. Muhammed'e direkt aktaran,
ona yardmc o/an, hatta hoca/k yapan insan/ar da oktu.

i :iiiiiminilm
r---

------

cam. Hz. Muhammed'in hocalar olsun,

Taha Hseyin (1889-1973), 1 926'da d

baka konular hakknda olsun bilgi verir

nemin Msr babakan Abdulhalk Servet

ken, her zaman yapt m gibi yaln z islam

Paa'ya ( 1 928-1 973) yazd zel mek

otoriterlerince salam diye kabul grm

tupta, "Kur'an'n kkeniyle ilgili bir kitap

kaynaklardan al nt yapaca m . Zaten ne

yazd m ; yaynlanmasna izin var m ?" di

ye soruyor. Sonuta hem ona 'Deli' dam

yi nereden alrsam hep belirtirim.

gasn vuruyorlar, hem de yazd kitabn

Bir de konunun btnl asndan

piyasada sat lmasna engel oluyorlar. Ki

Kur'an'da anlatlanlarla Tevrat ve incil'de

tabn ierii, "Kur'an sadan soldan bir

ki bilgiler arasnda ksa ve z baz kar

toplama kitabdr ve zellikle de eski air

latrmalar yapaca m ; ancak bu ksm

leri n iirlerinden alnmtr" eklinde zet

zerinde fazla durmayaca m . nk

lenebilir. Lbnanl Mustafa Ceha (1942-

baka yazarlar bunun zerinde yeterince

1992), Kur'an hakkndaki radikal yazla

durduKlar iin, yeni bir Konu olmadn

r ndan dolay 1 2 Nisan 1 983'teki duru

dan buna fazla yer vermeyeceim . En ok

Hz.

masnda mahkeme kararyla mrtet ve

Muhammed'in etkilendii, kendilerin

kafir ilan edilir ve sonuta bir suikast so

den bilgi ald insan meneli Cebrailler

nucu katledilir.

zerinde duraca m . Zira bunlar bugne

kadar neredeyse hi irdelenmeyen, ka
muoyuyla paylalmayan konulardr.
Hz. Muhammed'in eline geen ve
Kur'an'n olumasnda katks olan baz
belgeler hakknda daha nce yaynlanan
bir kitab mda yeterince bilgi verdim. Hani
Ka'be temelinden kan bir-iki kitap, farkl
belgeler, Hz. mer'in Hz, Muhammed'i
ynlendirmesi gibi. Ancak hem kitap ola
rak ele ald m bu yeni almamda, hem
de bu makalede Kur'an'n nereden geldi
i sorusuna kapsaml ve yeni bilgilerle ya
nt vermeye alaca m. ( 1 )
Ne hazindir ki islam tarihine bakt
mzda Kur'an' mantk, ilim, sosyolojik te
melde inceleyen birini grmek zor. Tabii ki
Turan Dursun mstesna. Hindistanl Ab

Heddadi lakabyla mehur Yusuf D

Hz. Muhammed Hira damda
(16. yzylOsmanl minyatr, Siyer-i Nebi).

Halil A. Kerim'in (1930-2002) yazd

kitaplar, Kur'an'daki bilgileri eski inan ve
geleneklerle karlatrma ve Hatice ile
Varaka'nn Kur'an'n olumas konusunda
Hz. M uhammed'e yard mlar hakknda
faydal bir alma.(4)

dklar var. Her ne kadar bu adam H risti

yan da olsa, kantlar Snni kaynaklar
dandr. Bu son iki eserde nemli tespit/er

(1932-2013) kitabnda Kur'an', o dnem

var olan airlerin szleriyle kar latryor
ve adeta onlardan bir kopya olduu nok
tasna getiriyor. Kur'an'a bu bakndan
dolay kendisine 'Msr'n Salman R
t's' lakabn takyorlar. Yine Msrl Dr.

leri ve islam'a bu kadar destek yannda

maalesef etkileri 0Imuyor.(6)
Burada sorgulanmas gereken bir du
rumu hatrlatmak isterim . Trkiye'nin il
says 8 1 . Trkiye'deki ilahiyat fakltesi
says 1 00 civarnda. Bu ilahiyat fakltele

zaman Kur'an'la eski

iirlerinden ve Tevrat'la incil'den ancak bir

Yine Ebu'l Abbas el-Hariri'nin (asr

mzn yazarlarndan) konuya ilikin yaz

mevcut. Benzer isimler varsa da, bu ka

ce olarak kaleme ald Kur'an tefsirinde

kaynaklardan rendim . Kendisinin; "Ki

kar latrmalarda bulunuyor.(5)

dar islami medya, bu kadar islam devlet

islami kaynaklarda zaman

mileri, Kur'an o dnemde yetien airlerin

Bir Alntdr" adl kitabnda nemli tespit ve

Msrl Muhammed Sait Amavi

dullah Yusuf Ali'nin (1872-1953) ingiliz

baz muhalif bilgilerden sz ettiini deiik

re (1913-1979), "Kur'an H ristiyanlktan

Arap airlerin iirleri arasnda

benzerlikler gryordum;

rinde o kadar akademisyen var; ama bu

gne kadar neredeyse hi kimseden mu
halif bir ses kt yok. u da biliniyor ki,
Trkiye'de lehte veya aleyhte u an is
lam'la ilgili var olan farkl baklar ortaya
koyanlar, hep devlet okullarnda yetime

alntdr diye yazmlardr" eklinde ifade

fakat zerinde durmuyordum.

yen insanlardr. Nurculuk hareketinin lide

ler kullandn okudum.(2)

Giderek Kur'an'daki bilgileri

zel Krt medreselerinde yetimitir (dev

Son yllarda sarsc olmamakla birlikte

islami kesimde baz klar gryoruz.
Mesela Ezher niversitesi hocalarndan
Mahmut Kumni ( 1 947 doumlu) direkt
Kur'an'n eski rt-adet ve inanlardan bir
alnt olduunu telaffuz etmiyorsa da, ya
z larndan kendisinin Kur'an'a objektif
bakt anla l lyor.(3)

bu eserlerde daha fazla

grnce, anladm ki
neredeyse Kur'an'da yeni bir

ri (beenilir veya beenilmez) Said Nursi

let okullaryla alakas yoktur). Dine baka
adan bakan Turan Dursun yine Krt bl
gesindeki medreselerde yetimitir. Ben
de u an farkl bir bakla yazyorsam,
Krt medreselerinde grdm tahsil ve

ey yok; hepsi deiik

daha sonra kendi zel abama borluyum

yerlerden bir alnt.

gidemedim). Bunlar dnda Trkiye'de

(Zaten zaman mda kymde okul yoktu ;

ses getiren baka kiiler var m ? Tabii ki

Tabii ki Kur'an'daki her ey Tevrat'tan

hayr. ite tam da burada sorgulanmas

bir al ntdr demek de yanl. Hz. Muham

gereken ciddi bir durum var: Neden bizim

med, Tevrat ve incil dnda baka yerler

gibi kt imkanlarla kendilerini yetitirenler

den de yararlanmtr. Az nce de ifade

ortalkta var da devlet okullarnda yetien

edildii gibi ilk bata bunu dikkate alma

bu kadar ilahiyat akademisyenlerinden

d m; ancak gitgide bu konuda fazla bilgi

ses seda yok! Bunun yant bende var;

edinince durumun ok farkl olduunu an

ancak ben sadece hazin manzaray hatr

lad m ve konuyu aratrmaya baladm

latmak istedim.

(tabii ki elimdeki yeni kitap almamda

daha teferruatl bilgiler sunacam).

Hele hem islam'n teorik olarak zayf

(ierikten yoksun) olmasndan, hem de

Bunu ksa baz rneklerle biraz amak

pratik olarak islam lkelerine, zellikle de

isterim :

son yllarda ortaya kan io, el-Nusra

Antere b. eddat Absi b i r sznde,

gibi rgtlerin yaptklar na bakldnda,

"Yer yarlp da, gl gibi kzard, ya

islam ulemas oktan harekete geip

gibi eridii zaman' diyor. Burada kya

Kur'an hakknda farkl sesler ykseltme

met gnnden bahsediyor. Bu cmle

liydi. Ne yazk ki her eye ramen kimse

Kur'an'da da ayn terimlerle az bir nans

bu derin uykudan uyanmyor. Gelinen

aamada (21 . asrda) sadece birka kii
nin k yapmas , dorusu znt verici
dir.(7)

A) BU KONUYU SEMEMiN
NEDENi
islami kaynaklarda zaman zaman
Kur'an'la eski Arap airlerin iirleri arasn
da benzerlikler gryordum; fakat zerin
de durmuyordum. Giderek Kur'an'daki bil
gileri bu eserlerde daha fazla grnce,
anladm ki neredeyse Kur'an'da yeni bir
ey yok; hepsi deiik yerlerden bir alnt.
Durum byle olunca konuyu incelemeye
aldm. Moliere'in (1613.) 'Susan bir bil
gin, bir kelime sylemeyen aptallardan
farkszdr' dedii gibi, bir insan hayati ko
nularda bir ey biliyorsa, onu, imkanlarn
el verdii lde kamuoyuyla paylamal ;

farkyla geiyor. air Antere'nin kulland

Hz. Muhammed ve Cebraif (Siyer-i Nebi).

somut bir rnek vermek isterim. Tevrat'n

mesi geiyor ve "Gk yarlp da, gl gibi

hemen banda ilk blm olan Tekvin ks

kzard, ya gibi eridii zaman" ek

mnda Nuh peygamberden bahsedilirken,

linde yer alyor. Sonuta konu ayn ve An

950 ya nda iken vefat etti bilgisi var. Ay

tere bunu syledii zaman henz Hz. Mu

n rakam olduu gibi Kur'an'da da geiyor.

hammed peygamberliini ilan etmemi

Burada sormak laz m : Acaba Nuh'un ka

ti(m. 525-608).(9)

sene yaad tanr iin ok mu nemli ki,

buna hem Hz. Musa zamannda, hem de
Hz. Muhammed zamannda deiniyor ve
bunun iin Cebrail'i iki sefer gnderiyor!
insanlar bu dnyada birbirlerini yerken, o
kadar acil sorunlar varken tanrnn Nuh
mryle ilgili iki kutsal kitapta bilgi verme
si nasl aklanabilir!(8)

Hz. Muhammed'in en etkili

hocalarndan Varaka b. Nevfel,

yoksa o bilgileri beraberinde toprak altna

"insanlar iki eittir. Bir grup

gtrmekle neyi elde edebilir ki. Bunu, bil

cennete girip sefa ekecek,

gi sahipleri ov yaps n anlamnda syle

'Yer' kelimesi yerine Kur'an'da 'Gk' keli

Hz. Muhammed'in en etkili hocalarn

dan Varaka b. Nevfel (m.611.) ( 1 0) bir
iirinde "Allah gibisi yoktur" diyor. Adam
ldkten sonra bakyoruz onun bu sz
Kur'an'da

ayet

olarak deerlendirili

yor. ( 1 1 ) Yine Varaka, "insanlar iki eittir.

Bir grup cennete girip sefa ekecek, die
ri cehennem ukuruna girip orada zincirIe
re vurulmak zere ceza ekecektir" diyor.
Bu iki snf insan ve cehennemde zincire
vurulma olay zaman iinde bakyoruz
ayet olarak Kur'an'da yer alyor; hem de
defalarca. Hele Kur'an'da cehennemde
insann boynuna geirilecek o zincirlerin
uzunluu bile belli: Yetmi arn! Evet; es

dieri cehennem ukuruna

ki airlerin iirlerinde cehennemlikler hak

girip orada zincirlere vurulmak

knda ilenen zincir konusu, Kur'an'da

gamberlerin hikayelerinin (din azyla

zere ceza ekecektir" diyor.

de(yetmi ar n belirlemesiyle) gei

peygamber diyorum) Tevrat'tan bir alnt

Bu iki snf insan ve

miyorum ; ama bir yolunu bulup insanlarla

paylamallar.
Kur'an'da var olan israiloullar pey

olduu zaten tartmaszd r. insan Tev

rat'la Kur'an' yan yana getirip bir karla
trma yapsa Kur'an'n ou ayet ve sure
lerinin Tevrat'tan bir alnt olduunu kolay
grebilir. Burada ibret olsun diye ksa ve

cehennemde zincire vurulma

olay zaman iinde bakyoruz
ayet olarak Kur'an'da yer alyor.

hem daha fazla, hem de ilgin bir ekil

yor. ( 1 2)
meyye b. Ebi Salt, 'Kyamet gn
ylesine uzundur ki gen biri o gnde ya
lanacak' diyor. Ayn ifadeler kendisinden
sonra oluan Kur'an'da Mzzemmil Sure
si 1 7. ayette, " inkar ederseniz, ocuklarn

:niiiiimijm
r
_.rtm

___
_____

salar n aartan bir gnden(kyamet g

Daha nce kimi Arap airler gnein

nnden) nasl korunacaksnz!" eklinde

domasyla ilgili 'Teneffese', gece karanl

formle ediliyor. ( 1 3)

hakknda da 'As 'as' szcn kullan

m t r.

Kur'an'da Hz. isa'n n annesi Mer

yem'in isa ile hamile kalmas konusuna

rarmaya

epey yer verilmitir. Hani szde Meryem

dm, kimse bana dokunmad l . Dolaysyla

gn deildi, hala da deiL. Ne h ikmetse ki

mileri daha nce bunu ilemi ve oluan
Kur'an ayetleri iin de ayn terimler seil

bir arc seslenip kabirdekilere, "Kalkn,

mitir. Peki, neden bu yayg n olmayan ke

her ey ortaya ksn" dedii zaman, "ite

Iimeler ilenmi Kur'an'da? Maksat, in

o gn cehennem ve onun zincirleri hazr

sanlar

bulunacak" diyor. Husayn b. Hamam vefat

desinler

ki

-tabiri

caizse

"Kur'an'da yeni, air ve ediplerin ancak

ettiinde Hz. Muhammed henz iki yllk

olsun', Kamer suresi ilk ayette, 'Kyamet

demektir.

bu terimler o zaman Araplarda hi de yay

zari (m.61 2.) bir iirinde, kyamet gn

Kur'an'da Abese suresinin 1 7. ayetin

de, 'inkarndan dolay insana yazklar

gece

lamda kullanlmtr: Seher vakti . Halbuki

Ayn ekilde Husayn b. Hamam Fe

kilde duracam.( 1 5)

balayan

kelimesi, aarmaya balamak demek.

inennoe ae getirmitir. ( 1 4)

rum; ileride bunlar zerinde geni bir e

anlamda

Kur'an'da da gndz hakknda ayn an

lanm. ite aynsn meyye de daha n

kilde anlatmakla bir yere varmak istiyo

ayn

yan geceye' denilmektedir. 'Teneffese'

bu ocuk nereden geldi?" gibi szler kul

peygamberdi. Burada bunlar ksa bir e

terimler,

Kur'an'da da 'And olsun kararmaya bala

Hz. isa'y dourunca "Ben zina yapma

ce

Ayn

Kur'an'da da ilenmitir. 'As'as gece', ka

Kevser Suresi'nde "Kukusuz biz sana

(ey Muhammed) Kevser verdik.
imdi sen rabbine kulluk et ve kurban kes.
Asl sonu kesik olan, phesiz sana hm
besleyendir" deniliyor.

Yine bu kadn yamur hakknda konu

urken, 'el-mzni-I vadk' ifadesini kullan
mtr. Yani "and olsun o yamur getiren

kullandklar terimler var". ite Hz. Mu

hammed nerede, bunlar nerede. u halde
bunlar Allah'tan gelir gibi bir taktik hedef
lenmitir.(20)
Muhammed'den ylllar nce Ley b.
Kab her Cuma gn kavmini toplayp on
lara konuma yapard (bugnk tabirle
hutbe okurdu). O zaman Cuma gnne

yaklat ay yarld' deniiiyoL Kur'an'da

buluta" demek. Tabii ki bunu sylerken

Zilzal Suresi var. Onun banda "Yerkre

Araplarda pek yayg n olmayan iki terim

iddetle sarslp iindekini dar att

kullanm. Bulut anlam na gelen 'Mzn'

zaman" cmlesi geiyor. Btn bunlar ol

ve yamur anlam na gelen 'Vadk' kelime

Leyln Sac: Karanl iyice ken ge

duu gibi Hz. Muhammed'den yaklak 30

leri. Halbuki yamurun araplarda yayg n

ce, Neharn Cah: Aydnlk olan gndz,

yl nce vefat eden imr-I Kays' n iirle

ismi 'Matar'dr.. Bulutun da yaygn ismi

Erdn mihad: Beik gibi dnya, Cibaln

'Sehab'dir. Ne ilgintir ki ayette kullanlan

evtad: Direk grevini yapan dalar, Se

ifadeler, daha nce o kadnn kulland

man bina: Bina edilmi gkler eklinde

rinde mevcuttur( 1 6).

Hz. Muhammed'den nce kahinlikle
uraan Zebra adnda bir kadn, "gece
hakknda and olsun, o rtp kendi iinde
barndran geceye" anlam na gelen 'Ve'l

ifadelerin ayns ve konu da ayndr. ( 1 9)

unlar anlatyor:

aklamalarda bulunuyor. Kur'an'da da

gece, gndz, da, yer, gk iin ayn nite

meyye b. Ebi Salt bir iirinde,

leyli-I ask' ifadesini kullanyor. Bakyo

"Kyamet gn herkesin eline

ruz bu ifade daha sonra meydana gelen

Kur'an'da da geiyor. Anlam ayn ; ancak

kitap verilecektir. Dine inanp

Zebra kelimenin sfatn kullanm(ask

onun gereklerini yerine

demi), Kur'an'da ise bu kelimenin fiil ka

Arube gn denirdi. Bir konumasnda

Iemeler yaplmtr. Aradaki fark, Ley b.

Ka'b o terimlerin sfat kalb, Kur'an'da ise
genelde ayn terimlerin fiil kalb kullanl
mtr.(21 )
meyye b. Ebi Salt kyamet ve cen
netten bahs ederken, 'Kukusuz, O'nun

Ib (eseke) kullanlm tr; ikisi arasndaki

getirenlerinki sa ele, dine

(Allah'n) vaadi yerine gelecektir' ifade

fark bu.(1 7)

inanmayanlarn, sulu

sini kullanmtr. Bu cmle olduu gibi

Ayn kadn bir sznde, "and olsun o

prl prl parlayan/yla karanl delen

olanlarn kitab da sol ele

yldz" anlamna gelen 'Ve-n-Necmi-t-ta

verilecektir" demi ve buna

riki" ifadesini kullanmtr. Ayn ifade ol

benzer bir ifade Kur'anda

duu gibi Kur'an'da ve ayn konuda yer

almaktad r. ( 1 8)

isra suresinde yer almtr.

Kur'an'da da ayn konu hakknda kullanl

mtr. Yine meyye bir iirinde, "Kyamet
gn herkesin eline kitap verilecektir. Di
ne inanp onun gereklerini yerine getiren
lerinki sa ele, dine inanmayanlarn , su
lu olanlarn kitab da sol ele verilecektir"
diyor. Bu cmle olduu gibi ayet olarak

Hz. Muhammed'in dedesi

Adam ise o srada, "Kukusuz biz (Al

kalbinizde gizli olan inkar etmeyin. nk

lah olarak) sana toplum/cemaat verdik. O

Allah gizli ve aikar her eyi bilir. Ayn sz

halde sen rabbine kulluk et ve bunu aikar

ler ve ayn ierik daha sonra ortaya atlan

ocuklarna, zalim kiilerin

olarak yap, beyinsiz ve kafirlere itaat et

Kur'an'da yerini alyor.(27)

cezasn ekmeden dnyalarn

Halit b. Abdullah onun kafas n kesiyor ve

Abdulmuttalip evresine ve

deitirirlerse, ahirette
karln mutlaka bulacaklarn
sylyor ve putlara tapmyordu;
tam aksine Allah'a inanyordu
ve bu yzden de olunun

me" diyor. Adam byle bir taklit yapnca,

cesedini de armha vuruyor: "Allah'n
ayetleriyle alay edenin sonu budur" diyor.
Bu Halit rastgele biri de deildi. Kendisi
hicri birinci asrda Emevi halifesi Velit b A.
Melik tarafndan Mekke valiliine atanyor.
Daha sonra Ham b. Abdlmelik onu

Hz. Muhammed henz peygamberli

ini ilan etmeden vefat eden Zeyd b. Amr
b. Nfeyl (h.606.) bir iirinde; "hi kimse
maher gnnden kurtulamayacaktr;
herkes

gn

toplanacaktr"

diyor.

Kur'an'da da bu fikir deiik ayetlerde yer

almaktad r(28).

eyalet valisi olarak Irak'a tayin ediyor ve

Hz. Muhammed'in dedesi Abdulmut

15 yl Irak'ta valilik yapyor. ite bir hi u

talip, evresine ve ocuklarna unlar

(Muhammed'in babasnn)

runa adam n kafasn kesen kii byle bi

sylyordu: Zalim kiiler bu dnyada ce

adn Abdullah koymutu:

ri. Halbuki burada adamn kulland ifa

zalar n ekmeden gitmeyeceklerdir. a

deler Kevser suresinde anlatlanlardan

yet biri cezasn ekmeden dnyasn de

daha anlamldr. nk Kevser'de bir ke

itirirse, ahirette karln mutlaka bula

re kurban kesmek, hayvan katliam var.

caktr. Abdulmuttalip putlara tapmyordu;

Kevser'in ne olduu konusunda zaten net

tam aksine Allah'a inanyordu ve bu yz

Yani Allah'n kulu.

Kur'an'da yer alm tr. Mesela isra sure
sinde, "Biz kyamet gn kiiye kitap ve
receiz, sen kendin kitabn oku deriz" de
niliyor(22).
Bir gn Halit b. Sinan Absi'nin kz Hz.
Muhammed'in yanna gelir. Kadncaz
orada ihlas Suresi'ni dinleyince, "Daha
nce benim babam da bunu okuyordu"
diyor.(23) Evet; Hz. Muhammed, "kim ih
las Suresi'ni okuyorsa (ki tek sat rlk bir

bir bilgi yok. Bir de, "ey Muhammed! Sana

den de olunun (Muhammed'in babas

soyu kesik diyenin soyu kesiktir" demek

nn) adn Abdullah koymutu: Yani AI

bir tepki szdr. Onlar Muhammed ksr

lah' n kulu. Ayrca bir adakta bulunduu

dr derken Tanr'nn da kalkp bu ifadeyi

nuzda mutlaka onu yerine getirin diyordu.

kullanmas m gerekir!(26)

Akraba evlilii onun yannda yasakt . Hr

Ama adamn kurduu cmlelerde halk

var, toplum var. Yan sra ne hayvan kat
liam , kurban var, ne de soyu ksr gibi an
lamsz szler. . .

szlk yapann eli kesilir, diyordu. Kz o

cuklarn ldrlmesine karyd, "iki ve
zina haramdr, Ka'be'yi plak olarak tavaf
etmeyin" diyordu. Halebi, A. Muttalib'in bu
grlerini anlatrken, 'Zaten Abdulmut

yazdr) , sanki Kur'an'n 1 /3'n okumu

Zheyir b . Ebi Selma (h.609.) k i Hz.

talib'in fikirleri ya ayette ya da hadis

gibi sevap kazanr" diyor. Halbuki ihlas

Muhammed henz peygamberliini ilan

lerde yerini almtr' diyor. nemli bir

Suresi Hz. Muhammed'den yllar nce ya

etmeden vefat etmi; yle diyordu: Sakn

aklama. (29)

am olan Halit b. Sinan'n szdr. Yine

yeri gelince izah edilecei gibi, ihlas Sure
si 'nin ba ksmyla Fil Suresi'nde anlatlan
Ebabil kular hikayesi, Hz. M u ham
med'den yllar nce Kuss b. Saide tarafn
dan dile getirilmiti(24).
Hicri birinci asrda Emeviler zamann
da adam n birine Kur'an'dan Kevser Su
resi okununca, kendisi, "bu zor bir i deil;
ben de bunun gibi cmleler denkletirebi
lirim" diyor ve Kevser Suresi bykln
de bir iki cmle oluturuyor. Kevser Sure
si'nde "Kukusuz biz sana (ey Muham
med) Kevser verdik (Kevser'in ne olduu
konusunda islam alimleri aras nda bir fikir
birlii yoktur, mechul bir terim). imdi sen
rabbine kulluk et ve kurban kes. Asl sonu
kesik olan, phesiz sana hn besleyen
dir" deniliyor.(25)

Hz. Muhammed henz peygamberliini ilan etmeden vefat eden Zeyd b. Amr b. Nfeyl bir
iirinde; "hi kimse maher gnnden kurtulamayacaktr; herkes o gn toplanacaktr" diyor.

Ne yaz k ki her yeni yetien din

ya alaca m . ilki n konuyu zetleyeyim;

adamlar itaatkar oluyorlar, kimse. ciddi

daha sonra detayna geeyim .

anlamda arat rma yapm yor. Halbuki

Bir gn Zeyd b. Amr (Hz. Muham

Kur'an'la o eski airlerin syledikleri o ka

med'in en ok bilgi ald kiilerden biri.

dar birbirlerinin ayns ki, eski zamanlarda

Yeri gelince zel bir bal k altnda onun

hocalar hutbe okurken ayetle iiri kartr

hakknda bilgi vereceim), Mekke'de "BeI

yoriard . Buna bir rnek vereyim. Atab b.

dah" denilen yerden geerken, Hz. Mu

Verka minberde hutbe okurken, Allah'n

hammed o srada hazrlanm bir et ye

Kur'an'da dedii gibi her ey yok olacak;

meini yiyor. Kendisi Zeyd'e, "Gel sen de

ancak kendisi kalacaktr diyor. Halbuki

bizimle ye" deyince; Zeyd, "Ben sizin kes

onun okuduu orijinal cmle ayet deildi;

tiiniz etten yemiyorum. nk siz hay

air Adiy b. Zeyd'e ( m.58? ) aitti. Cema

vanlar keserken putlar ad na kesiyorsu

atten bunu farkeden biri hemen mdaha

lede bulunup "Senin okuduun cmle
ayet deildir; airin szdr" diyor. O sra

Zeyd b. Harise'nin trbesi. . .

ranan, incil'den, eski airlerin iirlerinden,

da Atap, "ayet deilse de gzel bir szdr"

o corafyada var olan deiik inanlardan

diyor. Burada nemli olan ayetlerle airle

toplayp bir araya getirmek bir birikim is

rin szlerinin ayn olmas.(30)

ter, kolay bir i deiL. Yani Muhammed'in o

Hz. Muhammed henz domadan

yaklak 15 yl nce vefat eden Yahudi
Samuel b. Adiya (m.S60.) bir iirinde
unu sylyor: "Bir

Konuda bilgin yoksa

bakalardan sor. nk bilen le bilme

gnk artlarda bunlar tek bana yap

mas pek kolay deiL. O yzden yukarda
da belirtildii gibi, "Hz. Muhammed'in ya
rarland kiiler kimlerdi?" sorusu zerin
de yeterince duracam.

yen bir deildir"(31).

Kur'an'da bu ifadenin ayns vardr:
"De ki, hi bilenlerle bilmeyenler bir olur
mu? Dorusu ancak ak sahipleri bunlar
hakkyla dnr" diye geiyor. Bir dier
ayette, bilmediklerinizi bilenlerden sorun
diyor.(32)
Aslnda bu bilgi "fla" bir bilgi deildir.

B) PUTPERESTLi.TEN
PEYGAMBERlIGE

olurken Hz. Muhammed henz peygam

berliini ilan etmi deildi. Evet, burada
ak bir ekilde Hz. Muhammed putpe
restlikle sulanyor. Peki, bakal m hadis
klliyatnda bunun yeri nedir, hadis uz
manlar buna ne demiler, grelim.
Bu konuda ilkin Buhari'de geen ha
disle balayalm, sonra farkl kaynaklar ve
farkl rivayetere geelim.
Abdullah b. mer olay yle anlat
yor: Hz. Muhammed, Mekke yaknndaki
Beldah Vadisi'nin alt tarafnda Zeyd b.

Anlataca m olayn ahit ve ravileri,

Amr b. Nufeyl ile buluuyor. Bu buluma

sahabeden halife mer'in olu Abdullah,

keridisine vahiy indirilmeden nce gerek

Sait b. Zeyd ve Zeyd b. Harise'dir. Olay

leiyor. Orada Hz. Muham med, Zeyd

farkl versiyonlarla anlat lyor. O yzden

b.Amr'a piirilmi et yemei takdim edi

hangi kaynakta ne varsa hepsini anlatma-

yor; buyur, sen de gel ye diyor. Zeyd bun

Dnyadan biraz haberi olan bilir ki bilgi ile

cehalet ayn olmaz. Ancak buna ramen

nuz; Allah adna kesmiyorsunuz" diyor.

unu da belirtmem gerekir ki, bu olay

dan yemedii gibi, 'Ben sizin putlar zeri

ne/ad na kestiiniz hayvanlarn etinden

bu Kur'an'la yeni renilen bir sz deil

Hz. Muhammed, henz

yemem; yalnz zerine Allah'n ismi anlan

dir. Belirtildii gibi Samuel b. Adiya'ya ait

kendisine vahiy indirilmeden

etten yerim' diyor(33).

tir, kaynaklar bunu diyor. Ama cmlelerin

asl sahipleri mechul asker gibi piyasada
yok; szleri ise Kur'an'da tanr buyruklar
olarak takdim ediliyor.
Buraya kadar sunduum zet rnek

nce, Mekke yaknndaki

Beldah vadisinin alt tarafnda
Zeyd b. Amr b. Nufeyl ile

lerden unu vurgulamaya altm: ilk ba

buluuyor ve Zeyd b.Amr'a

ta islami kaynaklarda Kur'an'la eski airle

piirilmi et yemei takdim

rin szleri aras ndaki ortakl byle ksa

ve para para grnce nemsemiyor
dum. Daha sonra konu zerinde detayl
durunca grdm ki, Hz. Muhammed'in
gnlk hayatyla ilgili baz konular dnda
Kur'an'da farkl yeni hibir ey yok.
Tabii ki burada nemli bir nokta daha
var. Faydasz olmakla birlikte bunlar Tev-

ediyor. Zeyd 'Ben sizin putlar

adna kestiiniz hayvanlarn
etinden yemem; yalnz

Buhari bu olayla ilgili farkl bir rivayet

daha anlatyor. Onun da zeti yle: Bun
lar Beldah vadisinde buluunca, o srada
Hz. Muhammed'e et yemei geliyor; an
cak kendisi yemiyor. O srada Zeyd, "ben
sizin kestiklerinizden yemem. nk siz
Kureyiler hayvanlarn z putlar iin kesi
yorsunuz" diyor.
Bu rivayette Hz. Muhammed yemedi
diye geiyor. Ama niye yemedi sorusuna
yant yok. Zeyd burada hi bir neden yok
ken, "ben siz Kureyilerin kestiklerinden

zerine Allah'n ismi anlan

yemem. nk siz putlar adna kesiyor

etten yerim' diyor.

de kalkp byle bir aklama yapmas

sunuz" diyor. Zeyd'e ikram edilmedii hal

Zeyd b. Amr nemli bir teolog.

onlar da ayn: Bir taraftan Allah'a inan

Yalnz bu olaya baklnca

mak, dier taraftan ona e komak. Ara

Zehebi (h .748.) , ibni Hacer Askalani

(h.852.), el-Mtteki el-Hindi (h .975.)

trmalarm srdrdm, am'a gittim. Bak

kaynaklarnda geiyor.(37)

Zeyd b. Amr'n, Allah'

Hz. Muhammed'den daha fazla
kutsad, Hz. Muhammed'in
ise normal bir Arap'tan hi de
farknn olmad anlalyor.

t m durum ayn . Oradan da bir ey kma

d" diyor (Tabii ki birok kaynakta Zeyd'in
dini aratrmak iin I rak/Musul'a bir kahi
nin yanna gittii de yaz l . Yani adam va
rolula ilgili hep araylar iinde). Zeyd
bunlar anlattktan sonra Hz. Muhammed
ona o piirilen etli yemekten ikram etti. O
s rada Zeyd sordu, "Bu da ne?" Hz. Mu
hammed, "Biz bunu u put iin kestik" de

mantkl gelmiyor. Peki, olay ne? Benim

di. Zeyd buna kar, "zerinde Allah'n ad

karmak rivayetlerden anladm, Buhari

anlmayan eti yemem" dedi. Zeyd b. Amr

bu hadisi bilerek bu ekle sokmu ki Mu

zaman iinde ldrldnde Hz. Mu

hammed'in yiyip yemedii mulak kalsn.

hammed henz peygamber deildi diyor.

Ama konuyu yalnz Buhari deil; yzlerce

Bu

rivayeti

ibrahim

b.

ishak

Harbi

hadis uzman ilemitir. Ancak Buhari de

(h.285.), Ebu Ya'li (h.307.), Taberani

o doru olan rivayet i almtr. phe olu

(h360.), Hakim Nisaburi (h .403.) ibni

turmak iin bir de yanna o mulak cmle

Asakir (h.571 .), Bezar (h.292.), Nesai

yi ilave etmitir.
Az sonra grlecei gibi kaynaklar o
kadar ok ve salam ki, Hz. Muhammed
putlar adna kesilen etten yemi ve stelik
kendisi hayvan gtrp bir put adna kes
mitir. Byle bir ey olmasayd bu kadar
hadis alimleri durup dururken neden kal
kp bu kritik konuyu ilesinler ki !(34)
ibni mer'in az nce anlatt, Hz.
Muhammed Zeyd'e et ikram etti, o da ye
medi ve stelik 'Etinizi yemem. nk siz

(h.303.), imam Mzi (h.762.), Heysemi

( h .807.), Zehebi ( h.748. ) ilemiler
dir.(36)
Sait b. Zeyd b. Amr da bu hadisi ak

"Ey kardeim olu; ben putlar adna kesi

len hayvan n etinden yemem" diyor. Onun
bu aklamasndan sonra artk Hz. Mu
hammed bir daha putlar adna kesilen et
ten yemedi diye ekliyor. Bu rivayet de Mu
hibbddin Taberi (h.694.) ve i bni Ab
dilberr (h.463.) kaynaklarnda gei
yor.(38)
Bu olayla ilgili kaynaklar daha da art
rabilirim;

ancak

gsterdiim

gzide ahsiyetler. Dikkat edilirse tm bu

rivayetlerde Muhammed'in artk Zeyd'in
eti brakt ifadesi var. Yine ou kaynak
larda Hz. Muhammed'in ahsen putlar

Zeyd b. Harise'nin yanndan geerken,

Zeyd oradan geince 'sen de gel ye' dedi

bunlar onu yemek sofrasna davet ediyor

i ifadesi var. Bir de Zeyd'in ak bir ekil

lar. Ancak kendisi, "Ey kardeim olu! Ben

de 'Siz hayvanlar putlar adna kesiyorsu

putlar ad na kesilen etten yemem" diyor.

nuz. O yzden ben yemiyorum' aklama

Onun bu a klamasndan sonra artk

s var.
Tm bunlardan u net olarak ortaya
kyor ki, Zeyd'in bu itirazna kar artk

Bu rivayeti Teyalisi (h.204.), mezhep

Muhammed hem putlar ad na kesilen eti

lideri Ahmet b. Hanbel (h.241 .), Ebu Ya'li

yemeyi b rakyor, hem de daha sonra

(h.307.), Taberani (h.360.), ibni Asakir

peygamberliini ilan edince putlar adna

(h.571 .), Diyaddin Makdisi (h.643.),

kesilen et konusunu Kur'an'a tayor. s-

yelim. Zeyd, "Bir gn ben ve Hz. Muham

med putlardan birinin yanna varp onun
adna bir kei/koyun kesti k ve piirdik. O
srada Zeyd b. Amr yan mza geldi. Hz.
Muhammed ondan sordu: Senin kavmi n
neden seni sevmiyor? O da dedi ki, bu ko
nuda kusurum yok. Bunlarn dini bana g
re deiL. Bunun iin ben Fedek'e (Medi
ne'ye yakn bir Yahudi yerleim yeri) gidip
baktm ki bir yandan Allah'a inan rlar, di
er yandan ona e koarlar. O yzden on
larn dinini kabul etmedim. Sonra Hay
ber'e (yine Yahudilerin yerleim merkezi)
gidip oradaki alimlerle grtm . Baktm

onlarca

nemli eser yeterli. nk hepsi islamda

ad na hayvan kestii ve gtrp piirdii,

ten yedii grlmedi" diyor.

Bir de olay Zeyd b. Harise'den dinle

Zeyd kabul etmiyor ve Hz. Muhammed'e,

Zeyd b. Amr Mekke'de Hz. Muhammed'le

dii rivayetini en bata Buhari (h.256.),

lardr.(35)

ken Zeyd b. Amr ordan geiyor. O arada

Zeyd'i de yemee davet ediyorlar; ancak

taranlar aras nda. yle devam ediyor:

HZ.Muhammed'in "putlar adna kesilen et

ni (h.356.), Makdisi (h.643.) aktarm

Ebu Sfyan bir gn yemek sofrasnday

bu kndan sonra putlar adna kesilen

ler putlar adna hayvan kesiyorsunuz' de

Bezar (h.292.), Nesai (h.303.), Esfeha

Sait b. Zeyd'e mal edilen bir rivayet

daha var. O da yle: Hz. Muhammed'le

eitli gveni/ir hadis/erde, Hz. Muhammed'in de peygamber olmadan nce

put/ar adma kurban kestiine ilikin ifade/er vard(.

..

telik bir defa deil ; drt ayr yerde, "AI

yor. Buna kar Zeyd, "ben putlar adna

lah'tan bakas adna kesilen hayvann eti

kesilen etten yemem" diyor. Evet; en ar

haramdr" cmlesi Kur'an'da tekrarlan

rivayet ve raviler listesinde de Mes'udi

yor.(39)

yok.(42)

Zeyd b. Amr nemli bir teolog. ierde

Nesai'nin listesi yledir: Musa Ebu

onun adna aacam blmde zaten de

same'den, Muhammed b. Amr, Ebu Se

tayl bilgi verecei m ; ancak yalnz bu ola

leme, Yahya, same b. Zeyd ve bu da ba

ya baklnca Zeyd b. Amr'n, Allah' Hz.

bas Zeyd b. Harise'den aktaryor. Burada

Muhammed'den daha fazla kutsad, Hz.

da hem Mes'udi'nin ad yok, hem de Mu

Muhammed'in ise normal bir Arap'tan hi

hammed, "biz bu kei/koyunu put adna

de farknn olmad anlalyor.

kesmitik" diyor ve Zeyd b. Amr "ben by

le bir etten yemem" diyor.(43)

Bu konuda islami kesimce komik baz

savunmalar yaplm; bir-ikisini payla
mak isterim. Vereceim bilgiyi, hadis alimi

Makdisi'nin ravi listesi yledir: Mah

m ut Ebu same'den, Muhammed b .

nasl putlar iin hayvan kesmi, bu olacak

Zeyd'in, Muhammed'in kurban eti teklifini

"putlar iin kesilen etten yemem"
diyerek reddettiini ileyen pek ok
islami kaynak vardr.

i mi; peygamberler peygamber olmadan

zerine kestiiniz hayvanlarn etinden ye

de Mes'udi ad gemiyor ve burada deni

mem ; yalnz zerine Allah'n ismi anlan

liyor ki, "Muhammed Zeyd'e et i kram etti ;

ibni Hacer Askalani Buhari zerinde yaz

d erh kitabnda ilemitir. Muhammed

nce de gnah ilemezler, bu gibi putpe

rest yaklamlardan uzaklar. Dolaysyla
Muhammed nasl bunu yapar sorusuna
kar u yant verenler olmutur diyor:
"Evet; putlar adna kesilen et haramdr;
ancak Muhammed putlar adna kesme
mitir. Kendisi, hayvann gtrp byle
bir put yannda kesmi; ancak ona tapma
niyetini tamamtr" gibi inanlmaz laf

Amr'dan, E b u Seleme'den, Yahya'dan,

same b. Zeyd'den o da babas Zeyd b.
Harise'den aktaryor. Bu rivayet zincirinde

etten yerim" dedi anlamnda bir hadis ak

ancak yemedi ve ben Allah'tan bakas

tarmt. Bu hadisin ravi zincisi yledir:

namna kesilen etten yemem" dedi.(44)

Mualla A. Aziz'den, o da Musa b. Uk

be'den, Salim'den ve Salim de ibni
mer'den aktaryor. Grld gibi Buha
ri'in ald hadiste Mes'udi ismi yok. (41 )
Bezzar'n aktard ve same b .

Esbehani'nin

listesine

bakalm.

Mas'ab Dahhak'tan, o da A. Rahman'dan,

Musa b. Ukbe'den, Salim'den, o da ibni
mer'den aktaryor eklinde bir liste su
nuyor. Evet; bu listede de ad geen ahs

Zeyd'e varan rivayette kiilerin listesi y

ledir: Bir Ebu same'den, o da Muham

yok. Bu rivayette, Hz. Muhammed et ye

Bir dier savunma yntemi raviyle

med b. Amr, Ebu Seleme, Yahya, same

(olay aktaranla) ilgilidir. O da yledir.

b. Zeyd ve Zeyd b. Harise. Bu listede de

bul etmiyor ve "ben ancak Allah adna ke

Raviler arasnda Mes'udi adnda biri var.

Mes'udi ismi yok. stelik en ar rivayet

Szde bu kii pek de o kadar gvenilir de

de bu. Hani Muhammed Zeyd'e et ikram

ilmi. Durum byle olunca hadisin gve

edince kendisi soruyor: "Bu ne etidir" diye.

nirlii pek kalmaz gibi laflar. Savunma g

Muhammed, "biz put adna kesmitik" di-

lar.(40)

lntr aslnda; ama yine de bu senaryo

dan okurlar haberdar etmek isterim . ok
komik, inanlmaz bir savunma. ite insa
nn bilgisi olmaynca meydan din bora
zanlarna kalyor ve istedikleri ekilde
dzmecelere bavuruyorlar. Nasl m?
Aklayacam.
Yukarda geti ki bu olay aktaran sa
habiler ibni mer, Sait b. Zeyd ve Zeyd b.

Hadise gre Hz. Muhammed

Zeyd'e et ikram edince, kendisi

meini Zeyd'e sunuyor; ancak kendisi ka

silen hayvann etini yerim" diyor.(45)
ibni Asakir listesi de yledir: Ebu Ab
dullah ibrahim b. Mansur'dan, o da Ebu
bekir'den, Ahmet b. Ali'den, Muhammed
b. Bear'dan, Abdulvahap'tan, Muham
med b . Amr'dan, Ebu Seleme'den, Yah
ya'dan, same'den, o da babas Zeyd b.
Harise'den eklinde liste bitiyor. Burada
da sz edilen kiinin ismi yok. Peki, ibni

soruyor: "Bu ne etidir" diye.

Asakir'in aktard bu rivayette ne anlatl

Muhammed, "biz put adna

yor? Muhammed, "biz put adna kestik"

kesmitik" diyor. Buna kar

diyor.(46)
ibni Abdilberr yle sralam ravileri:

Zeyd, "ben putlar adna kesilen

Ebu Zenad Musa b. Ukbe'den, o da baba

etten yemem" diyor. Evet;

s ibni mer'den aktaryor diyor. Burada

Hani ibni mer, Hz. Muhammed Zeyd

en ar rivayet ve raviler

ierii de yle: Hz. Muhammed ikramda

b.Amr'a iinde et yemei bulunan bir sof

listesinde de, hadisleri gvensiz

Harise'dir. i lkin ibni mer'in listesine ba

kalm kimler var. Bunu yaparken de evve
la Buhari'de geen hadisten balayalm.

ra takdim etti, "buyurun ye" dedi. Zeyd

bundan yemedii gibi, "Ben sizin putlar

bulunan Mes'udi yok!

Mes'udi diye biri gemiyor ve rivayetin

bulunuyor; ancak Zeyd, "Allah dnda
bakas adna kesilen etten yemem" di
yor.(4?)

islam inancna gre

tarafndan bu olay anlatlagelmi, kimse

peygamberlik almayla

bir ey dememi; imdi de kimileri kalkp

lii ona deil de Hz. Muhammed'e veriyor.

efendim "falanca ravinin sicili bozukmu,

Bu da sorgulanmas gereken bir durum.

elde edilmez; Allah vergisidir,

ona gven olmazm" gibi laflar ediyorlar.

Sadece Zeyd deil; o zaman Zeyd gibi

istediine verir. Bunu yaparken

O zaman sormazlar m , "madem bu adam

birok teolog vard. Mesela yeri gelince

gvensizmi, niye bu kadar hadis alimi

anlatlaca gibi Kuss b. Saide, meyye

bunu kaynaklarnda ilemiler; hemen ilk

b. Ebi Salt gibi.

de toplum iinde en saygn

olan, tanrnn isteklerine
doutan yatkn olan birine
verir ki anlatlanlara gre
Zeyd b. Amr, Kur'an'da
vasflar belirtilen tanryla
daha uyumlu; ancak

bata neden bu olay kaytlara geirdiler?"

u da var ki, Kur'an'a gre en a r g

rum bu iken nasl denilebilir ki Hz. Mu

lah, kendisine ortak koulmasn bala

hammed daha nce putlar adna hayvan

maz, bundan bakasn dilediine ba

kesmi veya onlar adna kesilen etten ye

lar. Allah'a ortak koan gerekten byk

mi! Aslnda olay u : Hz. Muhammed o

bir gnah ilemitir" diyor.(49)

Bir ey daha var: islam felsefesine g
re/kelamclara gre peygamber olan kii
ler peygamber olmadan nce de en azn
dan- byk gnahlar ilememeliler. Ama

Hz. Muhammed'e veriyor.

belirtildii gibi Hz. Muhammed peygam

bas Ahmet b. Hanbel'den, Ebu sa

me'den, Muhammed b. Amr'den, Ebu Se
leme'den, Yahya'dan, same'den, o da

Burada u sylenebilir: Kur'an'da put

lardan ka nn anlam nda ayetler var. Du

nah Allah'a irk komaktr. Bir ayette, "Al

peygamberlii ona deil de

Taberani'nin ravi listesi: Abdullah, ba

tanryla daha uyumlu; ancak peygamber

ber almadan nceki yaamnda en byk

gnah ilemi, Allah'a e komutur. Bu
nun zerinde daha fazla durmaya de
mez. nk bilgiler ortada, kaynaklar or
tada, her ey ayan beyan.

sre zarfnda Zeyd gibi kiilerden bilgi

toplamaya alyordu, o da araylar iin
deydi ve bakyor ki Zeyd'le birlikte nemli
ahsiyetler putlara karlar. O yzden za
man iinde kendini peygamber ilan edin
ce putlar adna kesilen hayvan tanr ad
na yasakl yor ve Kur'an'da iliyor. Zeyd,
Kuss, meyye gibilerin dnemi Hz. Mu
hammed iin bir nevi kalfalk, bilgi topla
ma dnemiydi. Zaten bunlarn Hz. Mu
hammed'in projesi zerindeki olumlu etki
lerinden zel balklar altnda bilgi suna

babas Zeyd b. Harise'den eklinde bitiri

Burada hakl olarak u soruyu sormak

yor. Burada Muhammed'in put adna hay

lazm: Bilindii gibi islam inancna gre

van kestii ve bunu itiraf ettii, bundan

peygamberlik almayla elde edilmez; Al

Dier yandan, zaten ayet var ki Hz.

hazrlad yemei Zeyd b. Amar'a ikram

lah vergisidir, istediine verir. Bunu yapar

Muham med daha nce dalaletteymi.

ettii ve Zeyd'in kabul etmei bilgisi var.

ken de toplum iinde en saygn olan, tan

Ayet yle: "Seni dalalette bulup (Edip

rnn isteklerine doutan yatk n olan biri

Yksel'in Kur'an mealine gre sapk bu

Listeleri daha da oaltabiliri m ; ancak

bu kadar

yeterli . Mesela Ebu Ya'li

(h.307.), Hakim Nisaburi (h.403.) ve

ca m.

ne verir. Hal byleyl<en anlatlanlara gre

lup)

Zeyd b. Amr, Kur'an'da vasflar belirtilen

mi?"(50)

sana doru yolu gstermedi

daha sayamadm birok hadis uzman

bu olay ilemi ve sunduklar ravi listesi n
oe de Mes'udi yok. Bunlarn rivayetinde
de Muhammed itiraf ediyor ki, kendisi put
adna kesmi ve Zeyd'e ikram ettiinde
kendisi kabul etmemitir.(48)
ite "ilerinde bilmem falanca ahs
var, pek gveni yoktur. Dolaysyla hadis
uydurma olabilir" dedikleri senaryonun
gerei bu. Yaln z unu da belirteyim ki,
kimi rivayetlerde sz edilen Mes'udi'nin
ad geiyor. Ancak belirtildii gibi onun d
nda hadisin farkl ravi listesi var. Diyelim
ki bu adam salam deil; ama onun iin
de bulunmad farkl ve salam kabul
edilmi ravi listeleri var. Ayrca bu adam
hakknda ar derecede olumsuz bir ten
kit de yok. 1 4 asrd r eitli hadis alimleri

Hz. Muhammed peygamberliini ilan edince, Zeyd'in kz ocuklarla ilgili hassasiyetini de

Kur'an'a tayor, "kz ocuklan kat/etmeyin" diyor.

..

Ayet ak bir ekilde Hz. Muham

med'in daha nce dalalet iinde olduunu

3) Onlara, 'Gkleri ve yeri kim yaratt?

Gnei ve ay' kim emrinize verdi?' diye

tescil ediyor. Durum bu iken hadise itiraz

sorsan, 'Allah'diye karlk verecekler.

etmenin bir anlam kalmaz. Kald ki hadisi

yleyse neden sapyorlar?(S4)

ben yazmad m ; islami kesim nezdinde g

4) And olsun ki onlara, 'gkleri ve yeri

venilir saylan onlarca kaynakta geiyor.

kim yaratt ?' diye sorsan, elbette ki Allah

Zeyd'le ilgili Buhari'de u bilgi de var:

diyecekler. De ki, Allah'a hamd olsun/te

Kendisi am tarafna gidip Yahudi ve H

ekkrler Allah'a.(SS)

ristiyan alimlerle ayr ayr grp dinler

5) Gerek din Allah'ndr; Onu brakp

konusunda fikir alveriinde bulunuyor.

da putlardan dostlar edinenler, bizi Allah'a

Sonuta her iki dinde de kendini grm

yaklatrsnlar diye kulluk ediyoruz der

yor ve araylar n srd ryor. i lerde

ler. (S6)

onunla ilgili daha geni bilgi sunaca m .

Zaten bu araylar sonucu b i r ara yine

Evet; ayetler ilgin. Kur'an'n Allah'

Suriye taraflar na gidince geri dnmyor,

hem soruyor, hem de kendisi insanlar ye

Hz. Muhammed'den nce Arap

corafyasndaki tm insanlann putperest
veya ateist olduklan iddias gerekddr.

gzlerin, gnele ay n sahibi kimdir diye

bul etmediini; tam tersine Hz. i brahim di

Diriyi lden karan, ly de diriden

de "madem her eyin yaratcs Allah'tr,

oralarda katlediliyor. Yine Buhari'de de

ifade edildii gibi kendisi Ka'be iinde in

rine yant veriyor: "Yerle gklerin, kulak ve

sorsan, onlar Allah diyecekler" diyor. Bir

sanlara seslenerek o gnk inanlar ka

ni zerinde olduunu belirtiyor. Nitekim

karan kim? Her ii dzenleyen kim?' On

Allah'a hamdolsun" diye srarla insanlar

ondan sonra gelen Hz. Muhammed de ib

lar, 'Allah'tr' diyecekler. O halde de ki,

dan 'teekkr' istiyor. Acaba benzer so

rahim'i adres gsteriyor, ben o zinciri sr

siz ona kar gelmekten saknmaz ms

rular bugn de sorulsa, Kur'an'da belirtil

dryorum diyor. Buhari'de ayrca kendi

n z?(S2)

dii gibi 'Her eyin yaratcs Allah'tr' ek

sinin o zaman ldrlmek istenen kz o

cuklar kurtard, onlar .bytt ifade
ediliyor. Zaman iinde Hz. Muhammed
peygamberliini ilan edince, Zeyd'in kz
ocuklarla ilgili hassasiyetini de Kur'an'a
tayor, "kz ocuklar katletmeyin" di
yor. (S1 )

2) Sor, "Yedi gkle o byk arn Rab

bi kimdir? Allah'tr diyecekler. De ki, y
le ise siz Allah'tan korkmaz msnz? De
ki, peki her eyin gerek ynetimini elinde
tutan, her eyi koruyup gzeten, ama
kendisi himaye altnda olmayan kimdir?
Biliyorsanz syleyin bakal m ! Diyecekler
ki, hepsi Allah'ndr. De ki, yleyse nasl

C) HZ. MUHAMMED' DEN

NCE TM MEKKEilER
PUTPEREST MiYDi?
"Hz. Muhammed zamannda o coraf
yada tm insanlar ateist veya putperestti,
Muhammed geldi onlara tek tanr inancn

aldanyorsunuz?(S3)

"Hz. Muhammed zamannda

o corafyada tm insanlar ateist
veya putperestti, Muhammed

getirdi" sylemi doru deildir. Evet; za

geldi onlara tek tanr inancn

manmzda varolula ilgili deiik inanlar

getirdi" sylemi doru deildir.

olduu gibi o zaman da farkl inanlar var

d ve bu farkllk daha da devam edecek

Her eyden nce Kur'an

tir. Bir kere aklamama gerek yok. nk

Muhammed zamannda

her eyden nce Kur'an Muhammed za

mannda muhalif olanlarn da tek tanr ya
inandklar n; ancak Muhammed'in tanr
elisi olduunu kabul etmediklerini defa
larca belirtiyor. Bununla ilgili birka ayet
sunaym.
1) De ki, 'Gkten ve yerden size rzk
veren kim? Kulak ve gzlerin sahibi kim?

muhalif olanlarn da tek tanrya

inandklarn; ancak
Muhammed'in tanr elisi
olduunu kabul etmediklerini
defalarca belirtiyor.

linde bir yant verilecek mi! Mmkn deiL.

nk ateistler var, deistler var, agnostik
ler vs. var. Bir ayette de putlardan dostlar
edinenler, bizi Allah'a yaklatrs nlar niye
tiyle byle yapyoruz diyorlar diye geti.
Yani aslnda hedef bu putlar araclyla
Allah'a varmaktr; deil ki onlara tapmak
tr. Ama tanr bunu beenmiyor, kabul et
miyor. Dier yandan Hac'da eytare 2
atmay, Arafat'ta durmay, Ka'be etrafnda
tur atmay, Safa ile Merve arasnda gidp
gelmeyi kabul ediyor, bunu putperestlik
saymyor. Neyse burada ama, Kur'an
bakna gre Muhammed zamanndaki
insanlar ateist deildi; bunu vurgulamaya
alyorum. Yukarda da belirtildii gibi is
tisnalar tabii ki her zaman vard r. islamiye
ti gzel gstermek iin neler uydurulma
m ki . Mesela "o zaman insanlar helva
dan-hamurdan put yapp ona tapyorlar
m. Hem bir taraftan insan o helvay ye
mi, hem de kalkp ona tapm ve Mu
hammed gelip insanlar bu batl inanlar
dan kurtarm" gibi alayl szler. Bunlar is
lami kesim taraf ndan uydurulan bilgiler
dir. nk yukarda geen ayetlerden bi
rinde, "bu putlar bizi Allah'a yaklatrsnlar
diye onlara tapyoruz" eklinde bilgi vard .
Bugn Mslmanlar Ka'be etrafnda tur

Bir ayette, "Her toplum iin

eli vardr" diye geiyor.
Bir bakasnda tanr yeminle,

yar. Baka bir yerde, 'Kukusuz sen bu

Kur'an' , bilge ve bilen birinden almakta
sn' diyor. Burada Allah ad gemiyor. Ama

de, 'And olsun ki biz bu Kur'an'da insanla

bilge ve bilenden Allah kast edilmitir ek

linde deerlendirilmi. ilerde bu bilge ve

yor.(59) Kur'an'n olumsuz bir yan da ay

ra her rnekten nicelerini sraladk, ama

insanlardan ou inkarda direttiler' di
n konuda defalarca yaplan tekrarlar.

'Her bir toplum iin bir eli

bilenin kim/kimler olduunu anlataca m :

gnderdik' diyor. Halbuki

Zaten makalenin a n a konusu da bu

dur.(5?)

her gnah affeder; ancak kendisine ortak

kutsal kitaplara bakyoruz

Baz ayetlerde Kur'an'da asla phe

ayn konuda bakyoruz farkl ayetler de

onun peygamber dedii

yoktur. 0 , saknanlar ve arnmak isteyen

var. Mesela Hz. Musa zaman ndaki insan

kiiler hep israiloullar'ndan

ler iin bir yol rehberidir, phesiz ki bu

lar kastederek "Kendilerine ak kantlar

Kur'an en doru yola iletir. Bu Kur'an AI

geldikten son ra buza y (tanr) edindiler.

ve Ortadou'da.

Yine Kur'an'da kimi ayetlerde "Allah

koan affetmez" diye geiyor.(60) Ama

lah'tan bakas tarafndan uydurulmu

Biz bunu da affettik" diyor. Halbuki buza

deildir' deniliyor.(58)

y tanr edinmek irktir. Dolaysyla az

atmay, Mina'da eytan talarna ta at

Zaman zaman tanr Kur'an'dan v

may, Safa ile Merve arasnda komay

gyle sz ederken mitsizliini de vurgu

nasl "Allah'a yaklamak niyetiyle yapyo

luyor. Mesela isra Suresi'nde, "Biz gere

ruz" diyorlarsa onlar da ayn niyeti tayor

i Kur'an'da eitli biimlerde ifade ettik

nceki ayetlere gre affetmemesi gereki

yordu. Demek ki duruma gre hareket
ediyor. (61 )
Yine bir ks m ayetlerde, "Allah adale

Iard . Bunu her eyden nce Kur'an kabul

ki, dnp anlayabilsinler. Fakat bu onla

ti, iyilik yapmay, yaknlara bakmay em re

ediyor. Olay sadece iktidar kavgasndan

rn sadece kalar n artryor" diyor. Yine

der; hayaszl , fenal ve haddi amay

ibarettir; tesi yok.

ayn surede 'Kur'an okuduun zaman se

yasak eder. Tutasnz diye size t verir"

D) KUR'AN 'A GRE KUR'AN !

Hz. Muhammed'in Kur'an' nasl temin
ettii, hocalarn n kimler olduu konusuna
gemeden ; Kur'an gzyle Kur'an hak
knda ksa bir tespit sunmak isterim . n
k Kur'an'da birok ayette, btn kainat

ninle ahirete inanmayanlar arasna gizli

diyor.(62) Ama bakyoruz buna tam da

bir perde ekeriz' diyor. Her ne perdeyse!

ters ierikli ayetler de var. Mesela 'Biz bir

Surenin

' Biz

toplumu yok etmek istediimizde onun ile

Kur'an'dan m'minlere ifa ve rahmet

ri gelen varl kllarnn orada ktlk yap

bir

dier

ayetinde,

olan eyler indiriyoruz. Ama bu, zalimlerin

masna izin veririz. Bylece o topluma ve

zararn artrmaktan baka bir katkda bu

rilmi sz gerekleir ve onu yerle bir ede

lunmaz' diyor. Bu surenin dier bir ayetin-

riz' diyor. Evet; ok korkun.(63)

birlese Kur'an gibi bir kitap ortaya kara

mazlar eklinde bir hodri meydan var.
Hem konunun btnl asndan, hem
de iddia edildii gibi ne kadar harikalar
ierdii ni anlamak bakmndan bu konuda
ksa baz ayetleri paylamak isterim .

1 ) Kur'an hikmetle doludur ve

insanlk iin rehberdir
"And olsun hikmet dolu Kur'an'a ki
sen (ey Muhammed) peygamberlerden
sin" deniliyor. Grld zere Kur'an'n
Allah' Kur'an'la yemin ederek Muham
med'in peygamber olduunu sylyor.
stelik hikmet dolu bir kitaptr ve stn
dr, merhametli Allah tarafndan indiril
mitir" diyor.
Baka bir ayette yine Allah yeminle,
'And olsun ki biz sana yce Kur'an' ver
dik. phesiz Kur'an' sana indiren biziz.
O, ok yce bir Kur'an'd r'diyor. Bir die
rinde, 'Kesinlikle erefli bir Kur'an'dr' di-

Kur'an'da Hz. Musa zamanmdaki insanlan kastederek "Kendilerine ak kanttlar geldikten

sonra buzatyl (tann) edindiler. Biz bunu da affettik" denmesi,
irkin affma iaret ettii iin elikili bir ifadedir.

JIIII1Hll1lUU'!iI

_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
__

rim. Yasin Suresi'nde, 'Biz o peygambere

2) Kur'an'da her topluma bir

peygamber iddias
Bir ayette, "Her toplum iin eli vard r"
diye geiyor. Bir bakasnda tanr yemin
le, 'Her bir toplum iin bir eli gnderdik'
diyor. Halbuki kutsal kitaplara bakyoruz
onun peygamber dedii kiiler hep israilo
ullar'ndan ve Ortadou'da. Yalnz Yunus
Ninova'da (Musul) grev yapmtr. Ksa
cas, ayet her toplum diyor ama hi kimse
iddia edemez ki tanr Amerika ktasna,
Japonya, Rusya ve Avustralya'ya da bir
peygamber gndermitir.(64)
ite kitab m iyidir, ant olsun ei-benze
ri yoktur, yce ve erefli bir kitapt r de
mekle olmuyor. ierik dolu olmal; madem
kainatn yaratcs tarafndan gelmi, o za
man tm insanlar mutlu etmeli. Hammu
rabi de kendi kanununda hemen giri b
lmnde, "memlekette adaleti hakim kl
mak, ikayet ve ktlkleri ortadan kaldr
mak, glnn zayf ezmesini nlemek,
insanlarn huzurunu salamak, memleke
ti aydnlatmak, refah seviyesini ykselt
mek iin, i bana geldim" diye balyor.
Demek istediim, "zm gstermeden
benimki iyidir, benzeri yoktur, ben tanr
dan gelirim" gibi laflarn hibir deeri 01-

iir retmedik. iir ona yakmaz da' di

yor. Yorum yapmama gerek yok. (?O)

6) Kur' an Muhammed'in uydurmas

olsayd Allah Muhammed'i
yok edecekti
"Eer O (Muhammed), baz laflar uy
durup bize iftira etseydi, elbette onu ks
Kur'an Allah'ma gre ayet Kur'an
Hz. Muhammed'in uydurmas olsayd
Kur'an'n Allah', onu yaatmazd ve
hi kimse de buna engel olamazd.

yaptk ki, onunla senin kalbini dayan kl k

lalm. Biz onu para para/ayet ayet indir
dik' diyor. Bu ayetle Muhammed'e kolayl k
olsun diye Kur'an'n para para indii ifa
de ediliyor. Bir baka ayette bu sefer 'Onu
insanlara ar ar okuman iin, para
larna ayrdk ve onu azar azar indirdik'
diyor. Demek ki tek bir sefer gndermeyi

"inkar edenler, Kur'an ona toptan, bir

kerede indirilseydi ya!" dediler. 'Biz byle

Baka bir ayette de, "Yoksa 'onu (Mu

hammed) uydurdu' mu diyorlar? De ki,
ben onu uydursam siz beni Allah'tan kur
taracak hibir gce sah ip olamazs
n z."(?2)
Evet; bu ayetlere gre ayet Kur'an
Muham med'in

uydurmas

olsayd

Kur'an'n Allah' onu yaatmazd ve hi

saym dev zor 0Iacakm.(68)

ben veya bakas imdi kalkp bir kitap

Kur'an'a gre, Kur'an'a inanmayan

kr ve aklsz diye nitelenmi ve yle de
nilmitir: "Rabbinden sana indirilenin hak

sahipleri anlar."(69)

4) Kur'an'n toplu halde

inmeyiinin hikmeti

Kur'an'n Allah' . (?1 )

kimse de buna engel olamazd. Demek ki

3) Kur'an dalara inseydi

dalar bile erirdi

Bir bakma da "insanolu Kur'an'a

inanmyorsa dadan da beter bir yaratk
tr" demek istiyor.

kimse de buna engel olamazd" diyor

lay kavras nlar diyeymi. Toplu halde 01-

olduunu bilenle kr olan (inkar eden) bir

Baka bir yerde, "Eer okunan bir ki

tapla dalar yrtlseydi veya onunla yer
paralansayd , ya da onunla ller konu
turulsayd (o kitap yine bu Kur'an olacak
t)" diyor.(6?)

kopar rdk (onu yaatmazdk). Sizden hi

in nedeni insanlarn devi az olsun, ko

maz.(65)

Ayet yle: "Biz bu Kur'an' b i r daa

indirseydik, Allah korkusundan o da ,
ba emi, atlam, yar lm grrdn.
Bu rnekleri, dnmeler iin insanlara
anlatyoruz" diyor.(66)

kvrak yakalar, sonra onun can damarn

olur mu! Bunun bir olmadn ancak ak

5) iir Muhammed'e yakmaz

Hz. Muhammed zamannda kimi inan
mayanlar onun hakknda ' Bu adam air
dir' diyorlard . Bunu rtmek iin bakalm
Kur'an'da nasl bir savunma yaplm. Bu
konuda ilgin bir ayet var paylamak iste-

yazsak ve 'ey ahali ! Allah'tan geliyoruz, bu

kitap Allah'tan bir vahiydir' desek tanr bizi
yaatmayacak, hemen kskvrak yakala
yp can damar mz koparacak. Ne yazk
ki insanlar yllardr yle bir kalba sok
mular ki bunlara inanyorlar ve bunun iin
rahatlkla katliamlar gerekletiriyorlar!

7) Kur'an'da yanl hesap

rnekleri
Kur'an'da birok yerde "Rabbiniz o AI
lah'tr ki, gkleri ve yeri alt gnde yaratt"
diye geiyor.(?3) Ama bir yerde ciddi bir
hata var. Toplu halde gkleri e yere ayrd
zaman belirtirken "alt gnde yarattm"

Hz. Muhammed zamannda

diyor; ancak teferruat ksm nda hesap tut

kimi inanmayanlar onun

muyor. Fussilet Suresi'nde yle diyor:

"De ki, 'Siz yeri iki gnde yaratan inkar

hakknda 'Bu adam airdir'

edip ona ortaklar m kouyorsunuz? O,

diyorlard. Bunu rtmek

drt gn iinde yeryznde ykselen sa

iin Kur'an'da Yasin Suresi'nde,

yaratt '" Bir kere gk nedir, neyi kast edi

'Biz o peygambere iir

retmedik. iir ona
yakmaz da' cmlesi geiyor.

bit dalar yaratt. iki gnde de yedi gk

yor bu bellisiz. ikincisi, rasgele, ispatsz
bir bilgi sz konusu. Btn bunlar bir ya
na; ortalkta bir yanl hesap var. Birok
ayette yerle gkleri alt gnde yaratt m di
yor; iin teferruatna gelince hesap bozu-

Yldzlarn, melekleri dinlemek

zere yukar kmak isteyen
eytanlar vurmas hadisesi,
Hz. Muhammed'den nce
yaayan meyye b. Ebi Salt
iirlerinde de geiyor.
Yani bu bat i inan o zaman
halk arasnda yaygndl .

yeb, "ben bunun yantn veremiyorum" di

Nobel dln ve daha alasn hak etmi

yor. Adam orda kendisiyle ibni Abbas ara

snda geen soru-yant eklindeki konu

niteliktedir". Peki, benim bu szmn hi

may hatrlatnca, ibni M seyyeb adama,

nemli olan ieriktir.

bir deeri var m ? Tabii ki yoktur. Burada

"ite ibni Abbas'n yantn veremedii so

runun cevabn ben mi vereceim? ibni
Abbas benden daha bilgili" diyor.(76)
Baz islam alimleri konuyu zeme

E) KUR'AN' DA ESKi BAlIL

i NANLAR N iZLERi

yince; hesap tutsun diye yle bir forml

Bu konu hakknda Kur'an'da ok say

ortaya atmlar. "Yer de gk gibi yedi kat

da ayetler var: ' inanmayanlar, bu ayetler

tr ve her kat aras be yz yldr. Yedi kat

eskilerin masallarndan bakas deildir'

yerle yedi kat gn toplam 1 4 ve bunun

derler anlam ndaki ifade Kur'an'da dokuz

be yz ylla arpm yedi bin olur. Geli

yerde tekraren geiyor. Demek ki o za

luyor: iki gn dnya, drt gn dalara ve

gidiieri hesaba katsak bu say iki kat olu

man bu tez zerinde birok insan n dur

kocaman evrene de iki gn ayryor ve

duu, Muhammed'i bu konuda sktrd

toplam sekiz gn oluyor ki daha nce de

yor ve toplam on drt bin yl oiur. Gn

son katyla Allah'n Ar' arasndaki mesa

dii alt gn hesab tutmuyor. nk bu

fe de 36 bin yldr. Bu durumda otuz alt

son ayette iki gn fazla kyor. Yani ierik

bin ile on drt binin toplam elli bin olur" di

bir yana; Kur'an'da birok ynden hatalar

ye bir hesap ortaya karmlar. Bu du

ok. Bu konuda yazdm bir kitabmda

rumda demek ki dnyan n apyla uzayn

teferruatl bilgiler var. (74)

ap eitmi. nk yerle gn her kat

arasndaki mesafe eitse sonu byle

8) Yerle uzayn en uzak noktas

arasndaki mesafe . . .

olur. Halbuki dnyan n bykl uzaya

kar bir hi deerindedir. Bu son mate
matik hesab Suyuti, ibni Kesir ve ibni Ebi

Kur'an'da bir yerde "Melekler ve Ruh

Hatem gibi Mfessirler kendi tefsirlerinde

(Cebrail) ona sresi elli bin yl olan bir

sahabi ibni Abbas'a dayandrarak ilemi

gnde ykselirler" diye geiyor.(75) Baka

lerdir.(77)

bir ayette de, "Gkten yere kadar btn

ileri Allah yrtr. Sonra bu iler, sresi
sizin hesabnzia bin yl olan bir gnde
ona ykselir" diyor. Burada da hayali bir
bilgi sz konusudur. Ben konunun ieri
inden ziyade b,rada basit bir yanl he
saptan sz etmek isterim . Bir yerde bin

Kur'an'n ierii bu ve Allah da devam

I meydan okuyor, "kainat toplansa kitabm
gibi bir kitap ortaya koyamazlar" diyor.

iin habire ayet zerine ayet indirmi.(78)

O zaman bir ks m inanmayanlar,
"Kur'an Muhammed'in iftirasdr, sadan
soldan bir eyler getirip uyduruyor ve AI
lah'tan bana vahiy geliyor diyor" eletiri
sinde bulunuyorlard. Bu zaten Kur'an'da
geiyor, Kur'an bunu itiraf ediyor.(79)
Tabii ki bu eletirilere kar Kur'an'da
farkl savunmalar var. Onlardan biri yuka
rda anlatld ki, tanr diyor "Muhammed
uydursayd ben onu sa brakmazdm"
eklindeydi. Baka savunma yntemleri
de var. Mesela "Kur'an Allah'tan bakas
tarafndan gelmi olsayd (uyduruk olsay
d) o zaman iinde birok eliki buluna
cakt" eklinde bir savunma, bir iddia var.

Ben de derim ki "yazdm birka ki ta

Halbuki hem ierik, hem de g ramer y

b m n ei, benzeri ne bu dnyada yazl

nnden ve baka ynlerden boaz na ka

m tr, ne de yazlacaktr; tm yazdklarm

dar yanl larla doludur.(80)

yl, dier yerde elli bin yl diyor. Peki, ne

den byle ve nedir olay? islami kaynaklar
da da buna salkl bir yant yok. Sahabe
ibni Abbas'tan soruyorlar: Nedir bu bir g
nn bin yla tekabl etme olay? ibni Ab
bas moralini bozuyor ve soruya kar u
soruyu yneltiyor: "Peki ben de senden
soraym , Kur'an'da bir baka ayette, yer
den ge kadar elli bin yld r" diye geiyor.
Sen bundan ne anlyorsun? Adam i bni
Abbas'a, ben senden bilgi edinmek istiyo
rum, sen niye benden soruyorsun ki diyor.
Buna kar sahabi ibni Abbas, ikisi de
Kur'an'da vardr ben ne bileyim diyor ve
yant veremiyor. Daha sonra ayn adam
ibni Mseyyeb'in yannda iken baka biri
gelip bu ayeti ondan soruyor. ibni Msey-

Baz islam alimleri Kur'an'a dayanarak, dnyann ap'Yla uzaym apn eit gstermilerdir.
Halbuki dnyanm bykl uzaya kar bir hi deerindedir.

Eski batl inanlar derken burada bir

F) TEVRAT VE YAHUDi
KLTRNDEN SEiLEN
AYETLER

ka somut rnekle amak isterim : Bir gn

bir kabileden ka kiilik bir grup Hz. Mu
hammed'in yan na gelir. Onlardan biri,
"biz yukarda/gklerde olup bitenler hak

Yahudilikten Kur'an'a aktar lan bilgiler

knda kehanet yoluyla malumat sahibiyiz"

iki kategoride ele al nabilir: Biri, direkt Tev

der ve bu konuda Muhammed'e bildikleri

rat kitabndan Kur'an'a aktarlan ayetler,

ni yle anlatr: eytanlar yukar kp me

dieri ise Yahudi halk arasnda mehur

lekleri dinlemek istedikleri zaman y ldzla

rn atei onlar yakp yok eder. Evet; bu
aklama o Arap adam n . (81 )
Yldzlarn, melekleri dinlemek zere
yukar kmak isteyen eytanlar vurmas
hadisesi, Hz. Muhammed'den nce yaa
yan meyye b. Ebi Salt iirlerinde de ge
iyor. Yani bu batl inan o zaman halk
arasnda yaygnd .(82)

olan Yahudilik kltrnden aktarlan ayet

Tevrat ile Kur'an arasnda ciddi
benzerlikler bulunmaktadr.

memesi elde deiL. nk ou cahiliye

dnemi denilen eski rf-adetlerin ayns
diyor ve u rneklere devam ediyor. Hac
ve Umra daha nce de vard. Ka'be'nin
kutsiyeti, Ramazan ayna hrmet dahq.
nce de vard . Ehr'l hurum denilen

Bakyoruz bu olup bitenlerden sonra

ayn mitoloji olduu gibi Kur'an'da yer al
yor. Hemen Diyanet'in Kur'an mealinden
sunay m : "Onu (dnyaya yakn olan g
), inat her trl eytandan koruduk.
Onlar yce alemi (melekler topluluunu)
asla dinleyemezler. Her ynden kovularak
atl rlar. Onlara srekli bir azap vard r. An
cak (meleklerin konumalarndan) bir sz
kapan olursa, onu da delip geen bir par
lak k takip eder" diyor. iin bilimsel yan
bir kenara; daha nce kahinlerin ne sr
dkleri bir inan Kur'an'da tanr buyruu
olarak takdim ediliyor.(83)

hrmetli aylar (Zil-Kade, zil-Hicce, Muhar

rem, Recep aylar) daha nce de vard .
Zina cezas , h rszlk v e iki konusunda
durum daha nce yine aynyd . Ksas,
Kan bedeli, kasame (bir insan ka kii ta
rafndan katledilseydi hepsi ceza alrd)
daha nce de vard . Bunlar s ralad ktan
sonra teferruata geiyor ve o zaman Arap

devam edelim diyoru m . Malum ABD ve

Rusya Mslman olmadklar halde uza
ya gittiler ve byle giderse ilerde orada ve
daha uzaklardaki uzay cisimlerinde karar

Kur'an' n Tevrat'tan bir al nt olduunu iti

raf eden baz ayetler sunmakta fayda g
ryorum.
1 9 ayetlik A'la Suresi'nin ilk cmlele

yor. Evet; Kur'an'daki baz konular blge

ahiret hayat nn daha gzel olduu vurgu

nin eski rf-adetlerinden derlenmitir; bu

lanyor ve sonunda da bu anlatlanlar n

nu vurgulamaya altm.(84)

ceki kitaplarda, ibrahim ile Musa'nn kitap

larnda vard deniliyor ve bylece sure bi

Halil A. Kerim: "islam,

tiyor. Burada nemli olan Kur'an tanrs

ou kurallarn, Arap

larda var olduunu, bunlarn yeni olmad

yarmadasnda yaayan

n kabul etmesi. (85)

kullanlan dil bile yeni deildir.

2002) kitabndan bir zet sunmak isterim.

insann Kur'an'daki bilgilere

"isam, ou kurallarn, Arap yarmada

baknca dehete dmemesi

Kur'an'daki bilgilere baknca dehete d-

lara gemeden nce, Kur'an'da geen ve

meyenlerin durumundan bahsediliyor,

iktisat, hukuk, siyaset, hatta

i nsan n

mi itibariyle Tevrat'la Kur'an'da ayn olan

baz somut rnekler vermek isterim. Bun

olduunu ne srd eklinde devam edi

maya izin vermez, o zaman niye ABD ve

dil bile yeni deildir" d iyor.

ni deil; hem ierik hem de cmle denkle

yelere geiliyor, tanry dinleyen ve dinle

Mesela ahlak, sosyoloji,

loji, iktisat, hukuk, siyaset, hatta kullan lan

Kur'an'a epey bilgi aktarmtr. Ben hepsi

yp yok ederek sadece kendininkinin hak

Peki, "tanr madem eytanara yukar k

ve rnekler veriyor. "Mesela ahlak, sosyo

la ilgili konularda Muhammed Tevrat'tan

rinde yaratcnn yaptklarndan sz edili

manlar smrdkleri bir gerek de var.

snda yaayan insanlardan almtr" diyor

ri Tevrat'tan bir alntd r. Yine helal-haram

yor. Daha sonra Muhammed'e baz tavsi

insanlardan almtr.

Ben burada Halil A.Kerim'in ( 1 930-

Kur'an'daki tm israiloullar hikayele

duunu, Hz. Muhammed hepsini batl sa

gah kuracaklar. Ayrca bunlarn Msl

Rusya'ya vize verdi?" diye sormak lazm.

aalm.

yarmadasnda 21 deiik hac yerleri ol

Ben iin mitolojik yn zerinde dur

mam ; ancak bununla ilgili ksa bir soruyla

ler. Bu, incil'den Kur'an'a aktarlan bilgiler

iin de geerlidir. Bunu birka rnekle

elde deiL. nk ou
cahiliye dnemi denilen
eski rf-adetlerin ayns."

nn Kur'an'da anlat lanlarn eski kaynak

Bir ayette, "O (Kur'an'da anlatlanlar)

gemilerin kitaplarnda da vard" diye ge
iyor. Bunlar a k bir ekilde Kur'an' n, n
cekilerden bir alnt olduunun itiraf
d r. (86)
Kur'an Tevrat bilgisiyle doludur. Hele
israiloullar peygamberleri diye bilinen
20'den fazla kiilerin hayat hikayeleri ol
duu gibi Tevrat'tan bir al ntdr. Fikir ol
sun diye baz somut rnekler verip dier
konulara devam edelim.
1) Tevrat bandaki ilk ayet, "Allah
gkleri ve yeri yaratt" eklindedir. Ayn

cmle olduu gibi Kur'an'da da gei

lah Hz. Musa'ya, kavminden yetmi kii al

yor.(81)

kn bana secde edin dedi". Bu cmle ol

duu gibi Kur'an'a alnm tr.(96)

2) Tevrat'ta, 'Allah, kendi suretimde,

bana benzer ekilde insan yaratay m ki

7) Firavun kendi kavmine talimat veri

denizin balklarna, gklerin kular na, sl

yor, " israiloullar'ndan doum yapan ka

rlara, tm yeryzne ve yerde srnen

d nlar n ocuklar erkek ise ldrn" diye.

Bu hikaye de olduu gibi Kur'an'da defa
larca ilenmitir.(91)

her eye hakim olsun dedi ve kendi sure

tinde insan yaratt (Adem'i kastediyor)' di
ye geiyor. Kainatta insan hizmetine sun

Hz. Musa tanr emriyle bir sanda ko

nup suya atlyor ve bir kanaldan gidip Fi

mak iin her eyi yarattm ifadesi Kur'an'

da birka yerde geiyor. Mesela; "Gkleri

ravun'un havuzuna giriyor, onun sarayn

da kalp byyor ve sonra bilinen anti Fi
ravuncu Musa ortaya kyor. Bu hadise
Tevrat'ta ilendii ekliyle Kur'an'a aln
mtr. (98)

ve yeri yaratan, yukardan indirdii su ile

rzk olarak rnler yetitiren, emri gere
ince denizde yzmek zere gemileri, ne
hirleri, ay ve gnei, geceyle gndz si
zin buyruunuza veren Allah'tr" diyor.(88)
Baka ayetlerde, "Geceyi, gndz,
Gne'i ve Ay' sizin emrinize vermitir"
diye geiyor.(89)
Dier bir ayette, "Gklerde ve yerde
olanlar, hepsini sizin buyruunuz altna
vermitir" deniliyor.(90)
Szn ksas, yarad l konusunda
Kur'an'daki ayetler Tevrat'tan ancak bir
alntdr. Tevrat'la Kur'an' eline alp kar
latran normal bir insan bile bunu ak bir
ekilde grebiliyor.(91 )
3) Adem ile Havva cennete konurken
kendilerine her ey serbest braklr; an
cak tek bir ey yasak edilir. Onlar o yasa
ineyince ceza olarak cennetten atlr

Tevrat'ta kurbanl k bir inekten sz edi

Musa Peygamber hakknda Tevrat'ta yer
alan pek ok hikayeye, Kur'an'da da aym
ekilde rastlamak mmkndr.

bunun zetinin zeti kar lp Kur'an'a

konduu kolay anlalr. yle ki Muham
med ibrahim'i Kur'an'da ilerken bir de bir
sureye ad yapyor, ibrahim suresi diye. Yi
ne Tevrat'ta anlatlan Yusuf, Hud, Nuh,
Yunus gibi peygamber diye inan lan kii
leri Kur'an'da ilerken onlar da birer sure
ye isim yapmtr. (94)
6) Tevrat'ta cana can, gze gz, die
di, ele el, ayaa ayak, yana yank, ya
raya yara, bereye bere cezas uygulana
cak diye geiyor. Ayn ayet olduu gibi

lar. Kur'an'da anlatlan bu hikaye olduu

Kur'an'a alnmtr. (95)

gibi Tevrat'ta geiyor.(92)

Hatta Kur'an'la Tevrat arasnda o ka

dar detaylarda ortaklk var ki insan n akl

4) Tevrat'ta Adem'in ilk iki ocuunun

hikayesi anlat l yor: Uzunca bir hikaye.
Sonunda Kabil Habil'i katlediyor. Yalnz
Tevrat'ta kabil yerine Kain geiyor. is
lam'da ise Kabil olarak anlatlyor. Ksaca
s, Kur'an'da anlatlan bu iki kardein ola
y Tevrat'tan bir alntd r.(93)
5) Kur'an'da birka surede anlatlan
Hz. ibrahim'in hayat hikayesi fazlasyla
Tevrat'ta geiyor. Orada, "Hz. ibrahim
Harran'dan k nca LO yandayd " diye
balyor ve devam ediliyor. yle ki

duruyor. Mesela Tevrat'ta deniliyor ki "AI-

Kur'an'da Hz. Musa'nn

mucizelerinden (gsterdii
olaanst olaylardan)
ska sz edilmekte ve
rnekler verilmektedir.
Mesela elini koynuna brakp

Kur'an'da Hz. ibrahim'in ismi 69 yerde ge

karnca eli bembeyaz oluyor.

erken Tevrat'ta ise nerdeyse bunun iki

Kur'an'da bu be ayr surede

kat olarak geiyor. Buna bakarak hikaye

nin Tevrat'ta ne kadar kapsaml olduu ve

tekrar edilerek geiyor.

liyor ve renginin krmz olduu belirtiliyor.

Kur'an'da bu anlat l rken rengi sar diye
geiyor. Yani detayna kadar bilgiler ay
n . (99)
8) Tevrat'ta Hz. Musa Msr'dan kp
Medyen'e gelince bir kuyu ba nda hay
vanlar n sulamay bekleyen yedi kz kar
de gryor ve onlara su konusunda yar
d mc oluyor. Sonunda onlarn babalar
yanna gidiyor ve o kzlardan biriyle evle
niyor ve kaynpederine obanlk yapmaya
balyor. Ufak farklarla birlikte bu olay
Kur'an'da da anlatllyor. ( 1 00)
Kur'an'da Hz. Musa ile ilgili yle bir
olay var: Hz. Musa Tuva vadisine girince
Allah ona, pabularn kar; nk sen
kutsal bir yerdesin diyor. Ayn olay olduu
gibi Tevrat'ta da anlatllyor. ( 1 0 1 )
Kur'an'da Hz. Musa'nn mucizelerin
den (gsterdii olaanst olaylardan)
ska sz edilmekte ve rnekler verilmek
tedir. Mesela elini koynuna brakp ka
rnca eli bembeyaz oluyor. Kur'an'da bu
be ayr surede tekrar edilerek gei
yor. ( 1 02)
Yine Kur'an'da Hz. Musa rabbine yal
vararak benim dilim ardr/kekeyim, ben
yalnz bu grevi yapamam. O yzden kar
deim Harun'u da benimle birlikte bu ile
grevlendir eklinde duas geiyor ve Al
lah da kabul ediyor. Bu yalvar olduu gi
bi Tevrat'ta da geiyor. ( 1 03)
Yine Kur'an'da anlat ldna gre Hz.
Musa M s r'da sihirbazlarla kar karya

. .

Kur'an'da insann yaradl

evreleri hakknda bi lgi
verilirken, ilkin topraktan
(Adem'i kastediyor), ondan
sonra, meni, derken ete kemie
brnme -Yunus Emre'nin
dedii gibi- byme eklinde
devam ediliyor. Bu Tevrat'n
Eyp blmnden bir alntdr.

olmutur. nk olay 1 4 'asr nce olmu.

O bakmdan o zaman iin bu kadar hata
normal karlanmal diyebiliriz veya belki

nce o corafyada yaayanlardan Yahudi

de Hz. Muhammed bilerek olay bu ekil

ve putperestler snnet olurdu. Hatta Dr.

de ilemitir; bu da mmkndr.

Cevat Ali, Tevrat'ta anlatlan ismail'in sn

Kur'an'da insann yaradl evreleri

hakknda bilgi verilirken, ilkin topraktan
(Adem'i kastediyor), ondan sonra, meni,
derken ete kemie brnme -Yunus Em

Firavun-Musa mcadelesinde Kur'an

da deniliyor ki, biz Firavun kavmi zerine
tufan, ekirge, haere, kurbaalar ve kan
gnderdik. Ayn olaylar Tevrat'ta fazlasy
la anlatllmaktad r. ( 1 0S)
Msr'dan kp le gelince Allah onlara
kuvvet helvasyla bldrcn kuunu gn
derdiini sylyor. Bu hikaye de Tev
rat'tan bir alntd r.( 1 06)
Hz.

mi diyor. Yani ibrahim'le balayan yeni

bir olay deildir. ( 1 08)

re'nin dedii gibi- byme eklinde de

Dediim gibi Kur'an-Tevrat kar latr

mas konusunda kimi yazarlar bilgi verdik

mnden bir alntdr.( 1 0?)

leri iin ( ilhan Arsel gibi) ben bunun ze

Daha nce o blgede yaayan kimi in

teyze, iki kz kardele evlilik, baban n ei
(vey anne) ile evlilik yasakt. Babann
hanmyla evlenen adama 'deryz' denir
di. Bugn biz de az bir farkla deyz keli

rinde fazla durmam. Konunun btnl

asndan birka zet rnek verdim . Ksa
cas, Kur'an'n saland yerler ok; an
cak Kur'an'daki israiloullar konusunda
(alnt bakmndan) Tevrat bir numaradr.
nk bu hikayeler incil'de yoktur.

mesini kullanyoruz. Yine genelde herkes

kendi dengiyle (kfv) evlenirdi. Toplum

G) i NCil VE
HRiSTiYANlKTAN
SEilEN AYETLER

iinde itibar olan bir kii, kz n ancak iti

bar olan birine verirdi. E boama yine is
lam'daki gibi talakla ancak gerekleir
di. len birinin ykanmas, kefenlenmesi,

Kur'an'da birka yerde, israiloullar

Gerekten

net olay; aslnda gsteriyor ki Hz. ibrahim

zamannda o corafyada bu bir gelenek

vam ediliyor. Bu da Tevrat'n Eyp bl

sanlarn inanlarna gre anne, kz, hala,

kalnca hepsi bastonlarn . atyorlar ylan
oluveriyor; ancak Harun'unki o nlarnkini
yutuyor. Bu da olduu gibi Tevrat'ta gei
yor. ( 1 04)

olmak gibi adet

ler eskiden beri vard . Muhammed'den

y'f.. 'Sa'. +';lfa9'1 , 'Snnet

M usa

hakknda

Kur'an'n Tevrat'tan aldklar a r derece

de fazla. Bir fikir olusun diye Musa hak
knda her iki kitaptan yaptm kar latr
ma san r m yeterli . Bilgiler zaten faydasz;
kald ki ok ak bir ekilde detayna ka

zerine dua okunmas (cenaze namaz

a) Hz. isa, kii Allah sevgisini kendi

gibi), defnedilmesi, kabri banda iyilikle

evine, han m na, kardelerine, anne ve

rinden sz edilmesi eskiden beri vard.

babasna, ocuklarna tercih etmise o

Bugn hocalarn len birinin cenazesi ba

her vakit kazanl olacaktr. Yani Allah

nda, hakkn z helal edin demesi ite bu

eski gelenekten gelir. Yine az alkala

sevgisi her eyden nce gelir diyor.

mas (islam'da buna mazmaza denir), bu

inanan bir milletin babalar, oullar, kar

Kur'an'da ise "Allah'a ve ahiret gnne

runa su ekmek (istinak), misvak kullan

deleri yahut akrabalar da olsa Allah'a ve

mak, etek, koltuk alt traar, tuvalet ihti

elisine dman olanlarla dostluk ettiini

yacn giderirken kendini bir cisimle temiz

grmezsin . " eklinde formle edilmi

lemek (ki islam'da buna istinca denir), b-

tir. ( 1 09)

dar ilgili konulardaki ayetlerin Tevrat'tan

bir alnt olduu tartmasz. Yalnz baz
yerlerde bunlarn Kur'an'a al n farkl ol
mu. Mesela Tevrat'a gre Hz. Musa ve
kavmi Msr'dan kp le gelince tanr
onlara "kuvvet helvasyla bldrcn kular
n yiyin" demi. Bu gayet normaldir: ikisi
ne ulamak zor deiL. Bunlar o zaman o
blgede demek ki varm ; adeta onlara
helal kl yoryiyebilirsiniz d iyor. Ancak
Kur'an bunu farkl bir anlatmla iliyor: "Si
ze kudret helvasyla bldrcn indirdik" di
yor. Cmle denklemi byle olunca, bunla
r olaanst bir ekilde yukarlardan gn
dermi demek oluyor. Bazen konular Tev
rat'tan Kur'an'a aktarl nca benzer farklar

Hz, Muhammed'den nce de o corafyada yaayanlardan Yahudi ve putperestler snnet olurdu.

Burada u nokta da dikkat ekicidir;

belirtmek isterim. Hz. isa, ben nceki pey

halde Hz. Muhammed bunlar Hz. isa'ya

gamberleri ykmaya gelmedim ; tam tersi

isa'dan bir sofra (yemek) istiyorlar, Allah

ne onlarn getirmi olduu eriat tamam

lamaya geldim diyor. Ayn eyi Hz. Mu

yukardan bize bir gzel yemek gndersin

mal etmitir. Mesela inanmayanlar Hz.

ki senin peygamber olduuna inanalm di

hammed de Kur'an'da defalarca dile getir

yorlar. ite bu yal n z Kur'an'da var

mitir. Bata Hz. Musa olmak zere dei

ik peygamberlerden vgyle sz edilmi
ve yukarda da belirtildii gibi bunlardan

d r. ( 1 1 5)
Yine Kur'an'da deniliyor ki Hz. Mer
yem iin Allah yukardan yemek gnderi

kimilerini Kur'an surelerine ad bile yap

mtr.(1 1 0)

yormu. Zekeriya Peygamber (din mant

na gre peygamber diyorum) ne kadar

b) incil'de Hz. isa' n eitli hastalkla

ra yakalananlar , delileri ve sara hastalar
n tedavi edip iyiletirdii bilgisi vard r. Hz.
isa'yla ilgili ayn bilgiler
Kur'an'da ilenmitir. ( 1 1 1 )

Meryem'in yanna gitmise hep onun ya

nnda yiyecekler grm ve bu da nerden
geliyor diye sorunca; Meryem, Allah'tan

fazlasyla

c) Hz. isa'y istemeyenler onu yakala

yp ortadan kaldrmak iin planlar kurmu

gelir yantn vermitir. Belki merak olur di

ye olay ksaca anlataym. Hz. Meryem
Kur'an'da Pavlus incil'inden paralara da
rast/anmaktadr.

dounca onu teyzesinin kocas Zekeri

ya'ya teslim ediyorlar, o baks n diye. He

Bu a klama

"iyilik sahipleri iin cennette yle nimetler

nz Zeynep tfl iken Zekeriya ne kadar

Kur'an'da "Onlar (Yahudiler) tuzak kurdu

var ki gz onlar grmemi, kulak onlar

onun yanna varmsa hep farkl yiyecek

lar (Hz. isa'ya kar). Allah da tuzak kur

du. Allah, tuzak kuranlarn en hayrls
dr" eklinde ifade ediliyor. ilgin: Allah tu

duymam ve bunlar kimsenin de kalbine

ler grm. Yani Meryem'in de Allah tara

gelmemi" diye geiyor. Ayette de"Yaptk

fndan mucizeler grdn ifade etmek

larna karlk olarak, onlar iin ne mutlu

isteniyor ayetlerde( 1 1 6)

zakym; ancak onun tuza en hayrl

luklar sakland n hi kimse bilemez" de

sym. Allah'n tuzak ve hem de en iyi

hayrl tuzak olduunu belirten ayetler
den birka n sunmak isterim . Az nceki
ayet, Yahudilerin Hz. isa'ya kar kurduu
tuzaktan bahsediyor. Ayn zamanda Hz.

niliyor. ( 1 1 3)

lar b i lgisi

incil'de var.

Muhammed'e kar kurulan tuzaktan sz

eden ayetler de var. Mesela; hani kafirler
seni tutuklamak veya ldrmek ya da
(Mekke'den) karmak iin tuzak kuruyor
Iard. Allah da onlara kar tuzak kuruyor
du. Allah, tuzak kuranlarn en hayrlsdr

Kur'an'da byle geiyor; ancak kudsi

yapldn da gryoruz. Kur'an'da denili

hadiste Pavlus'un kulland ifadenin oriji

yor ki, Hz. isa amurdan ku-kartal yapp

nali geiyor. Malum islama gre kudsi ha

onlara ruh vermi. ( 1 1 7)

dis de Allah'n szdr; ancak cmleyi

Muhammed kurmutur. Bu kudsi hadis
mttfekn aleyhtir. Yani Buhari ile Ms
lim'in ortak iledikleri hadislerdendir. Bu
hari bunu drt yerde, Mslim de birok
farkl rivayetle almtr. ( 1 1 4) .

diyor. Bir baka ayette, "ncekiler de

Yukarda da bir yerde belirtildii gibi

(peygamberlerine kar) tuzak kurmular

Kur'an'da baz eyler incil'de gemedii

d. Btn tuzaklar Allah'a aittir" diye ge

iyor. Semud kavmiyle ilgili yle bir ayet
var: "Onlar bir tuzak kurdular. Farknda
deillerken Allah da bir tuzak kurdu" di
yor. Yunus Suresi'nde, "Ayetlerimiz hak

Hz. isa'y istemeyenler onu

yakalayp ortadan kaldrmak
iin planlar kurmular bilgisi

daha abuk tuzak kurar.' phesiz eli

incil'de var. Bu aklama

Kur'an'da "Onlar (Yahudiler)
tuzak kurdular (Hz. isa'ya kar).

tuzandan sz edilince konuyu bir az a

Allah da tuzak kurdu. Allah,

tm.(1 1 2)

tuzak kuranlarn en hayrlsdr"

d) incil kltr saylan Pavlus'un bi

rinci Korintoslulara mektuplar ksmnda,

Bunlar incil'de yok; ancak ya Hz. Mu

hammed'den nce fanatik H ristiyanlar
(tpk fanatik Mslmanlar n Muhammed
iin uydurduklar gibi) isa ve ailesi hakkn
da bu gibi masallar uydurmular veya
isa'dan yaklak 6 as r nce yaam olan
Hindistanl Gotama Buda (M 563-483)
iin uydurulan ve orta douya yaylan hi
kayelere dayanr. Kur'an'da buna benzer

knda onlarn tuzaklar var. De ki : 'Allah,

lerimiz (melekler) kurmakta olduunuz tu
zaklar yazyorlar" diye geiyor. Evet, ko
nu tanr tuza deil; ancak incil ve Kur'an
karlatrmasn yaparken bir yerde tanr

Tevrat ve i ncil'den Kur'an'a bilgiler ak

tarrken, zaman zaman byk yanllar

eklinde ifade ediliyor.

gariplikler ok.
Mesela; u an var olan tm incil ns
halarnda ( Matta, Markos, Luka ve Yuhan
na) Hz. isa'nn yakalanp armha gerdiril
mek zere ldrld belirtiliyor, ldrl
d kabul ediliyor. Hatta bu ilemin ka
saat srd bile incil'de belli. Yani kendi
si lyor, can veriyor ve onu gmyor
lar. ( 1 1 8)
Peki, bakal m Kur'an'da nasl ilen
mi; bunu da zetleyelim. "Allah elisi
Meryem olu isa'y ldrdk demeleri y
znden (onlar lanetledik). Halbuki onu ne

iniiiiimii]l]!ilAi
r-

- - - -----

ldrdler, ne de astlar; ancak (ldrdk

Evet; Hz. isa'y ve H ristiyanlar hedef tut

Ieri) onlara isa gibi gsterildi. Onun hak

muyor; ancak ak almaz bir ekilde, ar

knda ihtilafa denler, bundan dolay tam

derecede ona torpil yapyor ve bu inanl

bir kararszlk iindedirler; bu hususta

maz yaparken de 'ancak benimki doru

zanna uymak dnda hibir (salam) bil

dur,

gileri yoktur ve kesin olarak onu ldr

yor!(1 23)

mediler. Tam tersine Allah onu kendi ka

szlerim tanrdan gelmedir' di

Sanki isa ldrlse bu bir eksiklik sa

tna ykseltti" diyor.(1 1 9)

ylm da bundan onu gklere karm.

Ben burada Hz. Muhammed'in bu bil

Bu da anlamsz olmakla birlikte Kur'an' n

gileri bilmeyerek aldna ihtimal vermiyo

dier ayetleriyle eliiyor. nk Kur'an

rum. Bunu bilerek byle yapt kesin.

defalarca bahsediyor ki birok peygamber

yle ki, Hz. isa'y zaten Yahudiler gtr

katledilmitir. O zaman niye isa katledilse

dler. Dolaysyla bu iki kesim zaten birbir

onunki bir eksiklik sayllsri ! ( 1 24)

lerini sevmiyordu. Kendisi isa'y gklere

Hz. Muhammed incil'den Kur'an'a bil

karmakla H ristiyanlar kazanmak iste

giler aktarrken kimi konularda hi deiik

mi. Zaten o zaman onunla en ok kafa

tutan, uraan Yahudilerdi. Hatta Yahudi
dmanln Kur'an'a tayor; H ristiyan
lar ise Kur'an'da Mslmanlara yakn
olarak gsteriyor. Ama, parala yut mi
sali. ilgili ayet yledir: "u tartlmaz bir
gerektir ki, iman edenlere en iddetli
dmanlk duyanlar, Yahudilerle irke ba
tanar bulursun. u da tartlmaz bir ger
ektir ki, insanlarn iman edenlere sevgide
en yakn olanlarn, biz H ristiyansz di
yeneri bulursun. Bu byledir. nk o H
ristiyanlar iinde derin aratrmalar yapan
keiler, kendini Allah'a adam rahipler
vard r" diyor. ( 1 20)
Ayette H ristiyanlar Mslmanlara ya
kn gsterilirken ne srlen gereke de
ok ilgin: "Hristiyanlar iinde derin ara
t rmalar yapan keiler vard r" diyor. Ya
hudiler sanki cahil mi?

isa 'mn babasz dnyaya geldiini ancak

Kur'an ne sryor. Halbuki incil'e gre
isa'nm babas var: Meryem'in kocas
Yusuf'tur ve ikisinden de isa douyor
diye net olarak geiyor.

isa'nn babasz dnyaya geldiini an

lerim ve Allah'n izni ile o hemen ku olur.

yem rahmine dmtr. Yani asl babas

letirir, lleri diriltirim. Ayrca evlerinizde

insan deildir. Bu konuda ayette yle de

ne yiyip ne biriktirdiinizi size haber veri

niliyor: "Ve cinsiyet organ n/rzn titizlikle

rim. Eer inanan kimseler iseniz, bunda

koruyan o kad n da (Meryem'i) an. Biz

sizin iin bir ibret vardr". "Ey Meryem o

ona ruhumuzdan fledik; onu ve olunu

lu isa! Sen iznimle, amurdan ku gibi bir

cmle alem iin bir ibret kldk." Bir baka

ey yapm ona flemitin de iznimle ku

ayette, "iffetini korumu olan , imran kz

olmutu; anadan doma kr, alacaly iz

Meryem'i de (Allah rnek gsterdi). Biz

nimle iyi etmitin. lleri iznimle diriltiyor

ona ruhumuzdan fledik" diyor. . ( 1 22)

dun" diyor.(1 25)Bu konularda incil nsha

Halbuki isa hakknda bu kadar inan l

mazlar ancak Kur'an'da geiyor. incil'e
gre isa'nn babas var: Meryem'in koca
uyor diye net olarak geiyor. Bu, hem

unluu Tevrat'tan bir al ntdr. Mesela Ya

Matta, hem de Luka nshasnda var.

Yahudilik islama daha yakndr

Hz. Muhammed daha ileri giderek Yahudi

ve zaten Kur'an'n nerdeyse

ler hakknda hakaret ieren ayetler indiri

ezici ounluu Tevrat'tan bir

yor. Kur'an'da birka yerde, "biz Yahudile

Size Rabbinizden bir mucize getirdim: Si

ze amurdan bir ku sureti yapar, ona f
Yine Allah'n izni ile kr ve alacaly iyi

dr ve zaten Kur'an'n nerdeyse ezici o

lu olarak kabul edilir. Bu ise irktir. Hatta

bir eli olacak (ve onlara yle diyecek:)

isa, tanr nn frp pfrmesinden Mer

s Yusuf'tur ve ikisinden de isa/Mesih do

yanlkta l sistem var ve isa Allah'n o

unlar anlat lyor. "O (isa), israiloullarna

cak Kur'an ne sryor. Kur'an'a gre Hz.

Halbuki Yahudilik islama daha yakn

hudilikte tek tanr inanc var; ama H risti

lik yapmam, kimilerinde ise ar dei

iklikler gryoruz. Mesela baz ayetlerde

larnda u bilgiler var: Hz. isa stma has

tal na yakalananlar , ( 1 26) slaca hasta
lar n iyiletiriyor. stelik bu bilgiler tm in
cil nshalarnda var. ( 1 27) Yine Hz. isa'nn
kr olanlar ( 1 28) , sar ve dili peltek
olanlar salklarna kavuturduu incil'de
anlatllyor. ( 1 29)
Bir de Hz. isa'ya eitli hastalklara
maruz kalanlar gelir ve o da onlar iyileti
rir eklinde bir genel bilgi var incil'de.(1 30)
lleri dirilttiine dair somut rnekler

ri yaptklarna karlk maymun ve domu

alntdr. Mesela Yahudilikte

var. len bir kza tekrar can veriyor. Yine

za evirdik" diyor. Yahudilerin maymun ve

tek tanr inanc var; ama

Hz. isa kad na zlyor ve o ocua can

domuza evrilmesi zaten hikaye. Burada

nemli olan yakla mdr. Yahudileri ceza
olarak domuz ve maymuna dntrmey
le ilgili ayetler Kur'an'da yerde gei
yor. ( 1 21 )

Hristiyanlkta l sistem var

ve isa Allah'n olu olarak
kabul edilir. Bu ise irktir.

bir kadnn tek olu varm. ocuk lnce

veriyor. ( 1 3 1 )
Yukarda incil'deki bilgilere ters bir e
kilde Kur'an'da Hz. isa'nn armha geril
mediini, H ristiyanlarn Mslmanlara

daha yakn olduklarn ifade eden ayetle

dedin?' isa, ' Haa, hak olmayan sozu

rin bilerek seilmi bir nevi politik szler

sylemek bana yaramaz; eer sylemi

olduunu belirttik. Sanrm incillerdeki bil

sem , phesiz sen onu bilirsin" diye yant

gilere ek olarak Kur'an'a ald' 'Hz. isa

vermi. ( 1 36)

amurdan ku yapp flemek suretiyle

Hz. isa'dan sonra kimi ar H ristiyan

ona hayat veriyordu' szn de bilerek

lar Hz. isa'ya tanrn n olu olarak inan

kullanmtr. Bu da 'Nasl olsa isa lleri

mlar. Az nceki ayet Hz. isa'nn bundan

diriltmi, hastalar, kr ve sarlar iyiletir

bigane olduunu kabul ettii halde yine

mi ve bunu H ristiyanlar kabul ediyorlar.

bakyoruz Kur'an'da bu teslis (l tanr

nk incil'de geiyor. Ben bu mucizeleri

inanc) ilenmitir. Bir ayette, "ant olsun ki,

biraz daha geni tutaym ki onlar da sevi

Allah n ncsdr diyenler kafir ol

nip bana dman olmasnlar' niyetini ta

mulardr" deniliyor. isa'nn sylemedii

m olabilir. Ben burada bunlar anIatmak

ve zamannda geerli olmad bir sz

la bunlar olmutur, olaanst eylerdir

getirip bu ekilde Kur'an'a tamann ne

demek istemiyorum. Maksad m , Kur'an'n

anlam vardr?(1 3?)

detayna kadar ne denli nceki inanlar

dan, rf-adetlerden seilmi olmasn vur
gulamaktr.
Her ne kadar Hz. Muhammed kimi ko
nularda siyasi mlahazalardan dolay bi
lerek farkllklara bavurmutur diyorsak
da; bu genel olarak geerli deildir. Orta
da ciddi yanllar vardr. Buna da birka
rnek vermek isterim .

Kur'an'da Hz. Meryem'le ilgili

yanl bilgi
Kur'an'da H z . isa'nn annesi Meryem
hakknda bilgi verilirken, ey Harun'un ab
las, ey imran kz diye hitap ediliyor. ( 1 32)
Dorudur: Hz. isa'dan yakla k 1 3 asr
nce yaayan H? Musa'nn kz kardei
Meryem vard . Tevrat'taki bilgilere gre

Tes/is inanc bizzat isa 'ya dayanmad

ha/de Kur'an'da, "ant o/sun ki, Allah n
ncsdr diyen/er kafir o/mulardr"
denilmektedir.

ran'n kz saymtr. Bu ciddi bir bilgi ek

H) EiTLi RF-ADET VE
EFSANELERDEN SEiLEN
AYETLER

sikliidir. ite baz yerlerde H ristiyanlarn

Kur'an'da var olan h e r bilgi Tevrat ve

gnln almak iin farkl eyler sylemi

incil'den al nm deiL. Bunun alnd

se de, ayn niyet bu kimi rneklerde sz

baka kanallar da var. Onlardan biri de o

konusu deildir. ( 1 35)

gne kadar sre gelen rf-adetler. Buna

da biraz deinmek isterim.

Hz. isa hibir zaman ben ,

. annem ve Allah mz ortak
tanryz dememitir
Bir ayette, "Allah, 'Ey Meryem olu
isa! Sen mi insanlara Beni ve annemi AI
lah'tan baka iki tanr olarak benimseyin

Hz. Muhammed on yllk Medine d

neminde ganimet-talan ve cariyeler pri
miyle m illeti basknlara gnderince; ev
redekiler korkudan heyetler halinde gelip
Mslman olmak zorunda kalrd. Bu on
yllk Medine dneminde irili-ufakl 90 ci
varnda sava ve bask nlar olmutur. Kor
kudan diyorum. nk kendisi vefat edin

Snni tarihilere gre bile

ce ou inananlar islamiyeti terk ettiler.

Hz. isa'nn annesi Meryem'in

Yalnz Mekke, Medine bir de Bahreyn'de

babas Yohakim, annesi

bu irtidat (dinden kma) hareketlerini

yem (Miriyam) diye geiyor. Hatta Tevrat

Hanne diye geiyor. Burada

bast rmak iin- yine ganimet, talan ve ca

Saylar blmnde bir keresinde Harun

ciddi bir bilgi yanll,

bunlar deiik kitaplarmda kantlaryla

bunlar kardeti : Harun, Musa ve kz

kardeleri Meryem. Bunlarn babalar i m
ran, anneleri de 'Yokebed'(1 33) Tevrat 1 .
tarihler ksmnda, imran (Armam) ocuk
lar saylrken Harun, Hz. Musa ve Mer

ile Meryem, Habeli bir kzla evlenmi di

ye Hz. Musa'y eletirmiler diye detayl
bir bilgi de geiyor. Yani bunlar kar
de.(1 34)
Snni tarihilere gre bile Hz. isa'nn
annesi Meryem'in babas Yohakim, an
nesi Hanne diye geiyor. Burada ciddi bir
bilgi yanll, isimleri birbirine kart rma
sz konusudur. Yani Hz. Muham med
isa'nn annesi Meryem'i Hz. Musa ve Ha
run'un kz kardei, onlarn babas olan im-

isimleri birbirine kartrma

sz konusudur.
Yani Hz. Muhammed
isa'nn annesi Meryem'i
Hz. Musa ve Harun'un kz

bir cami kalm. Bunun zerine Ebubekir

riye dopingiyle-katliamlara giriiyor. Ben

iledim. Burada konu bunlar deiL. unu
demek istiyorum. Bir ara Ezd kabilesin
den bir heyet Hz. Muhammed'e gelip
Mslman olduklarn beyan ediyorlar.
Kendisi onlardan soruyor; her toplumun
bir gerei , gelenei vardr. Sizin neyiniz
var? Onlardan Sveyd b. Haris adnda
biri yant veriyor. Bizde u u gelenekler

kardei, onlarn babas olan

vard r diyor. Bunun zerine Muhammed,

imran'n kz saymtr.

luktur; nerdeyse bu zellikleriyle peygam-

'Bunlar edip, ak ll, halim-selim bir toplu

:niii illtlltuflfti
r-

- - - -----

Muhammed'den nce yaplan

bilmesi iin kad n n bir baka erkekle ev

savalarda ele geen ne

cinsel ilikide bulunmas ve kendi irade

sundan dolay kar taraf teslim olmusa,

varsa, liderler onun drtte

siyle kadn boamas lazm. Konumuz bu

burada yine etken olan ordudur; ama

deil; ancak deinmiken bunu da belirt

Kur'an bunu kabul etmiyor/hepsi Muham

mi olay m. Tm bu bilgiler Kur'an'da ge

med'indir diyor ve gereke de, siz sava

birini kendine alr kalan

katlmclar arasnda datlrd.
Hz. Muhammed bu

lenmesi gerekir ve o erkein de o kadnla

iyor. ( 1 39)
Farkl bir rnek daha vereyim. Mu
hammed'den nce yaplan savalarda ele

gelenei de Kur'an'a tad.

geen ne varsa, liderler onun drtte birini

Ayet yle: Bilin ki, ganimet

datlrd . Hz. Muhammed bu gelenei

kendine al r kalan kat l mclar arasnda

olarak aldnz herhangi bir

de Kur'an'a tad . Ayet yle: Bilin ki, ga

eyin bete biri Allah'a,

bete biri Allah'a, Resulne, onun akraba

Resulne, onun akrabalarna,

yetimlere, yoksullara ve
yolcuya aittir diyor.
ber mertebesine ularlar' diyor. Bu adam
heyetle gelmi Mslman olduunu bu
szlerle anlatyor; ancak kendisi mnafk
(islam kabul etmediini iinde gizliyor).
Byledir ite; ortal kta korku varsa can
havlusundan adam kabul etmek zorun
da!(1 38)
Hz. Muhammed'den nce o corafya
da talak (boanma) gelenei vard .
Mesela dnemi n nl airlerinden A'a
(Meymun b. Kays) han m na hakszlk
yapnca, kadnn akrabasndan iki kii gi
dip onu tehdit ediyorlar: Ya kzmz boa
yacaksn, ya da sopamz srtndan kalk
mayacak diyorlar. Adam, tamam eim bo

nimet olarak aldnz herhangi bir eyin

larna, yetimlere, yoksullara ve yolcuya
aittir diyor.

mal "Fey" ad altnda tanr adna Muham

med'e brakl r. Halbuki askerlerin korku

madnz, at koturmadnz; o yzden si

ze(askerlere) hak yoktur diyor. Bu durum
da eski forml olan drtte bir, askerler iin
daha avantajl . Konumuz bu deil; yalnz
eski bir gelenei anlatrken tam anlalsn
diye biraz atm. Burada mevzuumuzla il
gili olan u: Eskiden beri ganimetle ilgili
var olan bir _gelenein tanr buyruu ola
rak Kur'an'da resmiyet kazanmas . Bunlar
birer rnektir; yoksa birok konuda Hz.
Muhammed eski rf-adetlerden de yarar
lanmtr. ( 1 40)

Grld gibi grnrde oranlarda

bir fark var. Daha nce drtte bir iken bu
nu bete bir yapyor. Szde mal hep zen
ginler aras nda el deitirmeden byle bir
forml uygulanyor. Ama daha da kt ya
pyor. nk olay sadece bete bire in
dirgemek deil ki. Ganimet, talan henz
datlmadan, Hz. Muhammed ne istese
ondan kendine zel (Safiy denilen) bir ey
al r, ondan sonra kalan n dat m na ba
lard . Mesela Beni Mustal k baskn nda
kendine Cveyriye seiyor. Yine Hayber
baskn nda kendine zel Safiye b. Hyey

i) KUR'AN' DA ESKi AiR VE

TEOLOGLARN iZLERi
1 ) Ka'b b. Ley b . Galip (m.454.)
Kur'an'dan ilgin bir ayetle balaya
l m . "Eer sen, sana indirdiimizden ku
kuda isen, senden nce Kitab okuyanIa
ra sor. Andolsun, sana Rabbinden hak
geldi, sakn kukulananlardan olma!" di
yor. ( 1 41 )

ad ndaki kadn seiyor ve ondan sonra

Bir kere bu ayetle tescil ve kabu l edili

kalan ganimetin taksimine geiliyor. Bu da

yor ki, Muhammed dneminde Kur'an'da

yetmedi ; ayet bir sava veya baskn ha

anlatlanlar bilen adeta bir danma heye

zrlna balansa ve kar taraf korkudan

ti varm . yle bir heyet ki, Muhammed

gelip teslim olsa, o zaman onlarn tm

bile Kur'an'n Allah'tan geldii konusunda

olsun diyor. Onlar bunu kabul etmiyorlar;

sen sefer onu boayacaks n diyorlar.
Adam da, so pa yemektense sefer bo
arm diyor ve bouyor. unu da belirte
yim ki, bu nl air Muhammed dnemin
de yaad halde islamiyeti kabul etme
mitir. ite Muhammed bu eski gelenee
de Kur'an'da yer veriyor ve bir erkek eini
boarsa sefer koulunu getiriyor. Ayet
te, "Boama iki kezdir. Bunun ardndan ya
iyilikle tutmak ya da gzelce serbest b
rakmak gerekir" deniliyor. Yani nc
kez boanrsa artk sondur/ayrlmak gere
kiyor. ayet gnn birinde o kad nla bir
daha evlenmek isterse adam n ii zor.
nk ayete gre bir daha onunla evlene-

Kur'an'a konulan talak (boanma) gelenei, Arap corafyasmda islam'dan nce de vard.

yor. Ka'b ise kelimenin sfat kalbn kul

lanmtr. Neharun dah: Yani gndz ay
dnlktr. Kendisi 'Dah' kelimesini kullan
m ki sfat bir kelimedir. Kur'an'da ayn
anlamda ve konuda 'Duha' kelimesi kulla
n lmtr ve "Kuluk vaktine ant olsun"
eklinde formle edilmitir. Biri ayn kk
ten 'Dah' eklinde sfat kelimesini kullan
m, dieri ise ayn kkten isim olarak
'Duha' kelimesini kullanm tr. Aradaki
fark bu. Ancak ayette bu rnekte de tanr
yemini fazladr: 'Kuluk vaktine ant olsun'
diyor. ( 1 44)
Burada unu belirtmek gerekir ki, tan
rnn Kur'an'da eya ile yemin etmesi da
ha nce Araplarda da bir adetti. Mesela
Kur'an'da Duha (kuluk vakti), Leyl (ge
ce), ems (gne), Kamer (ay) ile tanr
Hz. Muhammed, pek ok eski air ve teologdan etkilenmitir.

yemin ediyor ve bu isimlerin getii sure

ye de bunlar ad yapyor. Ayns Hz. Mu

phede ise onu bu phelerden kurtara

dir: Muhammed'den 560 yl nce yaa

cak kadar gl. Tanr byle diyor. Peki,

mtr. Zerikli ise onun miladi 454 ylnda

da da meydana geliyor. Haim ve kardei

hammed'in dedelerinden Haim zamann

bunun izini hem bu balkta, hem de i ler

vefat ettiini yazyor. Genel kan , kendisi

de 'Gerek Cebrailler' bal altnda bir

bir dava iin rahip Huzai'nin yanna var

nin Hz. Muhammed'den 1 20 yl nce ve

srelim de bakalm kimlermi o kitab oku

yorlar. Rahip szlerine balarken , ant ol

fat etmesi ynndedir. Her ne olursa ol

sun aya, yldza, buluta . . . eklinde devam

yanlar. Ben bu iki blm benimsiyorum

sun Hz. Muhammed'den yllar nce yaa

ediyor ve ondan sonra olay hakknda ko

ve diyebilirim ki bunlar makalenin ana da

yp vefat eden bu insann bakal m onun

numaya balyor. Yani Kur'an'da geen

marlardr.

Kur'an'la rten grleri nelerdir?( 1 43)

Bu balkta mehur baz air, edip,

Araplarn kendisine deer verdii biri.

teologlarn Kur'an'n ortaya atlmasna ne

yle ki, onun lmn tarih ba yapm

denli katk sunduklarn anlatmaya ala

ca m .

Kur'an'n

izleri

Hz.

M uham

med'den nce yaam olan birok air,

teolog, dnce adam tarafndan dile ge
tirilmitir. Abd Avn Ravdan'n o dnemde
yaayan airlerle ilgili yazd ansiklopedi
kitabnda binlerle ifade edilen bir air sa
ysndan sz ediyor, onlarn hayat hikaye
lerini anlatyor. Tabii ki hepsi nemlidir.
Her biri bir ey demise, damlaya damla
ya gl olur misali Kur'an gibi bir kitab n or
taya kmasna kaynak olarak yeter de ar

lar ve bu, hicrete kadar devam etmitir.

Kur'an'n izleri Hz.

Kendisi insanlara 'Yere, ge bakn ibret

Muhammed'den nce yaam

aln, bunlarn mutlaka bir yaratcs vardr'

diyordu. insanlar kendi aralarnda efkat
ve merhamete davet ediyor, birbirlerine
selam vermelerini, verilen szn yerine
getirilmesini, akrabalk bann glendi
rilmesini, yoksul ve yetimlere sahip kl
masn tavsiye ediyordu
Ka'b'n bir Cuma (Arube) gn vermi
olduu hutbesinde geen baz dncele

tar bile. Zaten Kur'an'da zor bir ey yok ki.

rini Kur'an ayetleriyle karlatrmak iste

Ben burada o zamanki air, edip ve dinler

rim.

le, varolula ilgilenen birka kii zerinde

duraca m . Bunlar bize birok ey anlat
maya yeterli. ( 1 42)

eya ile yemin konusu da teden beri yay

gnd , Araplarda kullanl l yordu.(1 45)

Mesela Ka'b hutmesinde, Leyln sac

demi: Sakinleen veya karanl tam ba
san gece demek. Kur'an'da ise bunun

Ka'b b. Ley b. Galip, Hz Muham

karl "Sakinleen/karanl tam basan

med'in 7. sradaki dedesidir. Kimi kaynak

geceye ant olsun" eklindedir. Yani ayn

larda Muhammed'in peygamber ilan edil

konu, ayn anlam; ancak ayette tanr ye

mesiyle Ka'b aras ndaki zaman da belli-

mini fazladr ve kelime fiil kalbyla gei-

olan birok air, teolog,

dnce adam tarafndan dile
getirilmitir. Abd Avn Ravdan'n
o dnemde yaayan airlerle
ilgili yazd ansiklopedi
kitabnda binlerle ifade edilen
bir air saysndan sz ediyor
Her biri bir ey demise,
damlaya damlaya gl olur
misali Kur'an gibi bir kitabn
ortaya kmasna kaynak
olarak yeter de artar bile.

Ka'b hutbesinde, dnyay beik (mi

lerdir; bunu zellikle belirtmek isterim.

had) olarak tantyordu. Kur'an'da ise,

nk hem tarihleri, hem de dnceleri

"Biz yeryzn bir beik (mihad) yapma

farkl . Kimileri yanl anlar diye belirtmek

dk m?" eklinde anlatlyor. Konu ayn ,

istedim.

anlam ayn ; ancak cmle format farkldr.

imr'l Kays el-Kindi iirlerinin Hz.

Kur'an'da biz dnyay beik yapmadk m

Muhammed ve Hz. Ali tarafndan vlme

diye soru eklinde geiyor. O kadar fark

si, yine Hz. Muhammed tarafndan onun

normaldir! Yine Ka'b, dalar birer kazk

Arap airlerinin ncs olarak nitelendiriI

(evtad) gibidir demi. Kur'an'da ise "Da

mesi, hretini daha da artrmt r. ( 1 5 1 )

lar birer kazk (evtad) yapmad k m ?" ifa

desiyle geiyor. Burada da olay ayn , ifa

imr'l Kays'n ilgin bir zellii de

deler ayn ; ancak cmle soru eklinde ku

putlarla aras nda cereyan eden ok falnda

rulmutur.( 1 46)

gze arpmaktadr. Kendisi bir niyet iin

Yine Ka'b, gk bina eklinde yaratl

mtr diyordu. Ayn cmle Kur'an'da da
geiyor, 'O Allah ki, size g bir bina
yapt ' deniliyor. Ka'b'dan benzer rnekler
oaltlabilir. Kur'an'la akan bu birka
rnei unun iin sundum. Hz. Muham
med'den y llar nce yaam olan biri kal
kp bunlar hutbelerinde sylemise artk
Kur'an'n nereden geldii ve ne kadar mu
cize olduu konusunda dnmek lazm.
Daha neler var neler; anlatacam.(1 47)
Hz. Muhammed henz yok iken iirle
ri birincilik kazan p Ka'be kapsna aslan
airler de Kur'an'n olumasna ilham kay
na olmulardr. Bunlardan imr'l Kays'
zaten zel olarak ileyeceim. Bunlar ye
di airdi; ancak imr'l Kays, Zheyir b.
Ebi Selma ve Nabia Zebyani en mehur
olanlaryd . Bunlardan Zheyir b. Ebi Sel
ma Allah hakknda, 'yle bir Allah ki, gizli

air Zheyir b. Ebi Selma, "Allah za/imin

yaptm yamnda kar brakmayacak;
bu dnyada cezasm ekmiyorsa ahirette
karlm bulacak" diyordu. Aym eyler
Kur 'an 'da anlatllwor.

hammed'in doumundan yaklak 30 yl

nce vefat ettii ynndedir. Miladi 565'te
vefat ettiini yazanlar da vard r. Ama so
nu ne olursa olsun bu adam vefat ettiin
de Hz. Muhammed henz domu deil
di. ( 1 49)
Bunu unun iin ekledim : Eer Hz.
Muhammed'in peygamberlii dneminde
yaam olsayd islami kesim, ' Efendi m ;
i m r'l Kays iirlerini H z . Muhammed'den
ve dolaysyla ayetlerden kopya etmitir'
diyeceklerdi . Ama byle bir frsat yok.
nk belirtildii gibi henz Hz. Muham
med yok iken yllar nce vefat etmi
tir. ( 1 50)

aikar ne varsa hepsini bilir' diyordu. Allah

imr'l Kays b. Abis ile konumuz olan

bu dnyada er-ge zalimin yaptn ya

nl air imr'l Kays el-Kindi farkl kii-

nnda kar brakmayacak; ayet bu dnya

da cezasn ekmiyorsa ahirette karl
n

bulacakt r

diyordu.

Ayn

eyler

Kur'an'da da anlatllyor. ( 1 48)

Eer Hz. Muhammed'in

peygamberlii dneminde
yaam olsayd islami kesim,

2) imr'l Kays b. Hcr el-Kindi

(m.540.)
B u nl airin dnceleri birok aye

'Efendim; imr'l Kays iirlerini

Hz. Muhammed'den ve

Zlhalasa adl putun nnde durarak ok

fal eker. Ancak fal n kendi istei dorul
tusunda kmamas onu sinirlendirir ve so
nuta puta fkelenir. Putun bana oklar
frlatmakla fkesini dindirmek ister. Bu du
rum da onun putlara kar tavr nn nemli
ipularn gstermekte, tamamyla onlara
bal olmadn ortaya koymaktadr.
Hz. Muhammed'in bu nl airden ne
kadar etkilendii, iirlerinden ne kadar ya
rarland konusunda, "Allah i mr ' l
Kays'n belasn versin ki henz Kur'an
inmeden kalkm Kur'an'da ilenen ko
nular ilemitir" diye bir rivayet var isla
mi kaynaklarda. Hadisleri deerlendiren
Acluni bunu ilerken de bu sz sahtedir
eklinde herhangi bir olumsuz yorum da
yapmamtr. ( 1 52)
Buna benzer bir aklamay da Mena
vi yapm ve bununla ilgili deiik rnekler
sunmutur. Menavi, 'Kur'an henz inme
den imr'l Kays onun ayetlerini ile
mitir' diyor ve rnekler gsteriyor(1 53).
Hz. Muhammed imr'l Kays hakkn
da, 'Bu adam kyamet gn cehennem
lik olan airlerin sancaktarln yapa
caktr' diyor. Bir taraftan nemli bir air ol
duunu belirtiyor (bu iin sanat yn), di
er taraftan da cehennemliktir diyor (bu
da iin dnce ynne gredir). Peki,

tin oluumuna ilham kayna olduu bir

dolaysyla ayetlerden kopya

gerektir.

etmitir' diyeceklerdi. Ama

sonra ayet olarak deeriendirilip Kur'an'a

byle bir frsat yok. nk

eklenmi m i ; buna bir bakal m .

henz Hz. Muhammed yok

Kur'an'da Abese Suresi'nin 1 7. ayetin

de, 'i nkarndan dolay insana yazklar

Az nce de getii gibi zaman nda ya

plan iir msabakalarnda iirleri birincilik
kazand

iin bir nevi dl olarak

Ka'be'ye aslan yedi airden en mehur

olandr. Genel kan , bu adam Hz. Mu-

iken yllar nce vefat etmitir.

durum bu iken gerekten onun dnce

leri ve hatta cmlelerinin ayn s ondan

olsun' ; Kamer Suresi ilk ayette de, 'Kya-

Kur'an'da Abese Suresi'nin

yeryz kendine has sarsntya urat

nularda ilemitr. Bu pek bir ey ifade et

1 7. ayetinde, 'inkarndan dolay

lacaktr. Dikkat edilirse hem cmlenin an

miyor. ( 1 58)

lam Kur'an'a uygun, hem de yeryznn

insana yazklar olsun'; Kamer

kendine has sartstya uratlmas ifadesi

Suresi i l k ayette de, 'Kyamet

anlatmlarnda da var. ( 1 57)

yaklat ay yarld' deniliyar.

az nceki ayette geen biimiyle ounun

Kur'an'da Semud kavminin bana

Hz. Muhammed'in dnemin airlerin

den yararland konusunda kendi itiraf
vardr. stelik ilgili cmle en bata Buha
ri'de birka yerde ve Mslim'de geiyor.
Hz. Muhammed, airin syledii en gzel

Bu her iki cmle de imr-I

gelenler anlatlrken orada bir deve hika

sz air Lebid'indir ki, "iYi bilin ki AI

lah'tan baka her ey botur, her nimet

Kays'n iirlerinde vardr.

yesi anlatlyor. Szde Allah o toplumu s

namak iin kendilerine bir dii deve gn

met yaklat ay yarld' deniliyor. Bu her

iki cmle de i mr-I Kays'n iirlerinde
vardr. imr'l Kays bir iirinde, 'Yeryz
kendine has sarsntya uratld, iin
dekileri dar karp att ve insan,
"Neler oluyor?" dedii zaman, i te o
gn insan tekrar kendi kk zerine di
rilecek ve hesap gn iin hazrlana
caktr. O srada adil bir melik/tanr he
sap soracak ve kiinin durumuna gre
ya onun lehine, ya da aleyhine karar
verecektir' diye aklamalard bulunuyor.
Bu bilgi olduu gibi Zilzal suresinde gei
yor.(1 54)
Bazen ayette geen 'Yeryz iinde
kileri dar karp att zaman' tabiri,
ahiretle hi ilgidsi olmayan gnlk konu
larda mecaz i anlamda kullan l rd l . Mesela
bir futbolcu, 'yarn oynayacamz mata
kyamet koparacaz' diyorsa, tabii ki bun
dan gerek kyamet kasdedilmiyor: Ama,
rakimizi ezip heeriz, kazanaz. Kald ki

dermi. Sonuta onlardan biri deveyi l

drm. Allah da onlar zerine korkun
bir ses gndermek suretiyle onlar o ses
yoluyla yok etmi. Burada amacm bu mi
tolojiyi anlatmak deiL. Burada ayetle im
r'l Kays iirleri aras nda bir uygunluktan

de hi bhesiz kalc deildir" demitir

diyor. Burada iki ey nemli: Biri, demek
ki yerine gre airlerden gzel szler se
mitir. ikincisi , airlerin ne syledikleri
hakknda ayrca bilgisi de varm.(1 59)
Bir iirinde unlar sylyor. Rahman
(Allah) bu bulutlar gnderdii zaman yer

sz ediyoruz. yle ki, ayette geen 'Fe

yznde her kuru yer nasibini alr. Bunlar

teata feakere' (biri ileri atlp deveyi kesti

lldr, bir nizam intizam dahilinde ce

demek), ile 'Keheimi'l muhatazar' (a

rayan eder. Rahman bunu insanlar ara

cnn serptii kuru ot gibi kr lp ufaldlar

s nda icra eder. Ayn eklide bakyoruz bu

demek) ifadeleri imr'l Kays'n iirlerinde

inan, ayetlerde de geiyor. Nebe Sure

de geiyor. iin ilim ve mantk yan bir ta

si'nde, "(1 4- 1 6) Size tohumlar, bitkiler,

rafa; bir kere salam islami kaynaklarda

(aalar) sarma dola olmu balar bah

bunlarn imr'l Kays iirlerinde ilendii

eler yetitirmek iin stste y lp sk

ifade ediliyor. Ancak imr'l Kays bunlar

an bulutlardan arl arl akan sular indir

ak konusunda ilemi; kadnn biri bir

dik" diyor. Yine Kur'an'da biz g yk

bayram gn bana att beni bu hale ge

selttik, ay gnei yarattk derken, bunu

tirdi diyor. Kur'an'da ise bunlar Semud

ll yaptk diyor. Yani imr'l Kays'n

kavmiyle ilgili ilenmitir. Tabii ki burada

dedii gibi bir nizam ve intizam sz konu

nemli olan bu orijinal ifadelerin ilkin kim

su. Ama grld gibi bu, Kur'an'la yeni

ler taraf ndan kullan l mas d r. Aradaki

fark, Muhammed bu kavramlar baka ko-

ortaya atlan bir dnce deildir. u da

var ki, bu air her ne kadar iirlerinde ila-

imr'l Kays'tan baka aire 'Hunsa' da

Hz. Muhammed'e okuduu bir iirde,
'Yeryz iindekileri dar att za
man' ifadesini kullanmtr. Bu, o zaman
mecazi anlamda birok konuda kullanlan
mehur bir szd. Yine ayn sz Husayn
bi Hamam da kullanmtr. Bu adam
61 2'de vefat ettiinde Hz. Muhammed he
nz iki yllk peygamberdi. ( 1 55)
Ksacas , ayette geen bu cmleler
daha nce insanlar taraf ndan kullanl
yordu, bunlar Kur'an'la yeni ortaya atlan
eyler deil.(1 56)
air Husayn b. Hamam yle diyor:
insanlarn amelleriyle ba baa kald k
yamet gnnde maskaralk olanlardan AI
lah'a snrm. O gn kafirlerin terazisi
hafif gelecek (gnahlar a r gelecek) ve

Kur'an'da Semud kavminin bama ge/en/er an/atli/fken, imr'/ Kays

iir/erine atf/ar mevcuttur.

Jr:IJUJU'iiI

..

_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_

tmaszdr. Yine Kur'an'da i hlas suresin

de geen 'Allah yle biridir ki ne do
mu, ne de dourmutur' sz, Hz. Mu
hammed'den yllar nce Kuss tarafndan
dile getirilmitir. Kur'an'da Fil suresinde
anlatlan Ebabil kular hikayesini Kuss b.
Saide de verdii vaaz nda dile getiriyordu.
Ebrehe adnda biri Mekke'deki Ka'be'ye
alternatif olarak Yemen'de bir Ka'be yap
yor ki, halk gidip oray ziyaret etsin. kan
bir olaydan dolay Ebrehe kalkp Mek
ke'deki Ka'beyi ykmaya karar veriyor. Yo
la k nca artk frtna m oluyor her ne
dense szde Ka'be ykmn baaramyor.
ite burada Muhammed, tanr Ebabil ku
larn gnderdi de Ebrehe ve ordusunu
hiyatla ilgili beyanatlarda bulunmusa da,

diye soruyor. Kendileri, Kuss vefat etti ya

kendisi arlkl olarak iirlerinde kadnlar

ntn veriyorlar. Hz. Muhammed o srada

dan/aktan sz etmitir. imr'l Kays de

unlar anlatyor. Y llar nce ben Kuss bin

nince ilk akla gelen kad n ve aktr. Ama

Saide'yi Ukaz panayr nda hac aylarnda

ne olursa olsun kendisi de Kur'an'da ge

halka hitap ederken dinledim. O srada

en baz konular ilemitir. Kald ki bunlar

krmz bir deveye binmiti. Konumas

islami kaynaklarda anlatllmaktad r. ( 1 60)

ok gzel ve cazipti. Bu arada, hat rma

gelmeyen baz iirleri de var deyince;
Ebubekir, 'Szn ettiin o iirler benim

3) Kuss b. Saide el-Eyadi

(m .600.).

hatr mdadr' diyor ve onlar orada okuyor.

Kuss, H z . Muhammed henz pey

gamberliini ilan etmeden vefat ediyor.
Genel gr, kendisi miladi 600'de, h icret
ten 23 yl nce vefat etmitir ki, o zaman
Hz. Muhammed 30 ya civarnda ve he
nz

peygamberlik

iddias

orta l kta

yok.( 1 61 )
Bilindii gibi Hz. Muhammed krk ya
na geldiinde peygamber olduunu ne
srmt. Sunaca m bilgileri tarihi ve
Kur'an yorumcusu ibni Kesir, Cahz, hadis
alimlerinden Taberani, Beyhak, ibni Ha
cer Askalani , tarihi Cevat Ali gibileri ile
milerdir.

Hz. Muhammed'in Kuss'tan aktard k

lar mesajlardan birka yledir: Bizden

Saide ve bakalar da Muhammed'den

nce iliyordu. Kur'an yorumcusu ve ta
rihi ibni Kesir unlar yazyor: Muham
med'den nce Arap yar m adas nda
Ka'be gibi kutsal yerler oktu. Bugn
Ka'be nasl kutsal bilinip tavaf ediliyorsa,
o zaman halklar gidip o yerleri tavaf eder
lerdi diyor. imdi nasl hac iin belli bir za
man art ise, onlar da bu kutsal yerleri
belli zamanlarda hac ederlerdi ve bu ayla
ra da haram aylar/Ehr'I-Hurum denirdi

nce yaay p gidenlerde bize ibret

(Zikade, Zilhicce, Muharrem, Receb ayla

r). O zaman da bu aylarda sava olmaz

ler/dersler olmal . Her canl lm tada

d, kimseye zulm yaplmazd , bunlar ba

caktr, gkte haber var (tanr vahyini kas

r aylarydl . Hal byleyken daha sonra

dediyor), yerde ibretler vardr, yldzlar ha

tm bu rt-adetler tanr buyruklar olarak

reket halindedir, kyamet mutlaka kopa

Kur'an'a geti.

caktr, ykseltilmi tavana yemin olsun (ki

Kur'an'da Tur Suresi 5. ayette Arapa ifa

Kur'an' etkileyen Kuss,

desi "Sekfun mer'fu" diye geiyor) gibi

Hz. Muhammed henz

bilgiler. Ne h ikmetse bu anlatlanlar

Kuss'tan sonra ayet olarak Kur'an'da yer
alyor. Bir de gnmzde ska hutbeler

peygamberliini ilan

de sylenen ' Emma bad' yani bundan

etmeden vefat ediyor.

sonra ifadesi yine Kuss'un icaddr. Yaz

Genel gr, kendisi miladi

ilkin Kuss'la ilgili bilgiyi Hz. Muham

malarda kullanlan, 'Falancadan falanca

med'den dinleyelim. Bu bilgiyi aktaran ra

ya' sz yine ilk defa onun tarafndan kul

viler, bilginin ahitleri hayli fazladr. Bunla

lan lmtr. Aada sunaca m Kuss bin

rn banda sahabeden Enes b. Malik, ib

Saide'nin Ukaz panayrndaki konumas

ni Abbas, Ubade b. Sam t adndaki ahs

birok islami kaynakta geiyor.( 1 62)

lar gelir.

imha etti diyor ve bunu Kur'an'da Fil sure

sinde anlatyor. ite ayn mitolojiyi Kuss b.

Kuss, davalarda ahitler davacya,

Kuss b. Saide'nin kavmi bir ara Hz.

yemin ise davalya aittir diyordu. Bu, Hz.

Muhammed'in yanna gelince kendisi on

Muhammed'in eriatnda da geerli bir

lardan, 'Kuss'a ne oldu bilginiz var m?'

kurald r ve her drt mezhebe gre de tar-

600'de, hicreUen 23 yl nce

vefat etmitir ki, o zaman
Hz. Muhammed 30 ya
civarnda ve henz
peygamberlik iddias
ortalkta yok.

tn diye israr etmi! ite bu Kuss'un syle

Ebu Zer-i G fari gelip Mslman olun

ca Muhammed ondan da Kuss hakknda

dikleri daha sonra ortaya atlan Kur'an'n

bilgi edinmek istiyor. Ayrca Muhammed,

deiik ayetlerinde yer alyor.

Kuss'un Ukaz panayrnda okuduu hut

Sz 'Ukaz'panayrndan almken o

beyi burada da anlatyor, kendisinden ok

zaman var olan dier panay r ve alveri

etkilendiini belirtiyor.

merkezleri hakknda da ksa bir bilgi ekle

Szn ksas, u ortaya kyor ki,

mek isterim . O zaman nerdeyse hemen

Kur'an' n ortaya kmasnda Kuss'un da

hemen hergn ya panayr, ya da alveri

nemli derecede katks olmutur, onun

merkezleri kurulurdu. Az nce sz edilen

grlerinden de istifade edildii kesin

Ukaz panayr en mehur olanyd . Taif'e

dir.(1 63)
Hz. Muhammed ayrca toplum huzu
runda, "Allah'a yemin ederim ki Kuss
kyamet gn ne inanan biriydi" di
yor.(1 64)
Kuss'un Ukaz panayrnda halka hita
ben yapm olduu konumann bir zeti
ni sunmak isterim: Ey insanlar! Gelin,
dinleyin, belleyin ve ibret al n ! Yaayan
lr! Yamur yaar, otlar biter; ocuklar
doar, anne ve babalarn n yerlerini alr
lar. Derken, hepsi lp gider! Hadiselerin
ard arkas kesilmez; hepsi birbirini kova
lar. Dikkatle dinleyin ! Gkte haber, yerde
ibret alnacak eyler vardr. Yeryz b
yk bir divan, gkyz yksek bir tavan.
Yldzlar yrr, denizler durur. Gelen kal
maz, giden gelmez. Acaba gidenler var
dklar yerden honut olduklar iin mi ora
da kal rlar? Yoksa orada kalp da uykuya
m dalarlar?
Ey insanlar! Hani babalar, dedeler,
atalar? Nerede soy sop? Hani o ssl sa
raylar ve mermer binalar ykselten Ad ve
SemQd kavimleri? Hani dnya varl ndan
gururlan p da kavmine, 'Ben sizin en b
yk Rabbiniz deil miyim?' diyen Fira
vun'la Nemrud? Onlar, zenginlik ve kuv
vet bak m ndan sizden ok daha stnd
ler. Ne oldular? Bu yer onlar deirmenin

Hz. Muhammed, kendisini de ok etki/eyen

Kuss iin, "Allah'a yemin ederim ki Kuss
kyamet gnne inanan biriydi" diyor.

geni lekte hizmet veren panayr ve pa

Byk kk hep gp gidiyor! Giden

zarlar vard. Mesela Arafat yaknnda Z'l

geri gelmiyor! Kesinlikle biliyor ve inanyo

Mecaz, Mekke yakn nda Mecenne, Mek

rum ki, herkese olan, size ve bana da ola

ke-Yemen arasnda Hubae, Hayber'de

caktr. ( 1 65)

N utate, ayrca Hacr, Rabiye, Deba (buna

Evet; Kuss bu konumalar yaparken

Hz. Muhammed de dinleyenler arasnda
dikkatle onu izliyor ve dinliyordu.
Yllar sonra Hz. Muhammed peygam
berliini ilan edince artk Kuss b. Saide
vefat etmiti, yaamyordu.
Hz. Muhammed her f rsatta ne kadar
da heyecanla Kuss'tan bahsetmi, o tarihi
konumalarn hep dile getirmi ve onu ta
n yan insalara, sylediklerini anlatn anla-

Kur'an'n ortaya kmasnda

Kuss'un da nemli derecede
katks olmutur, onun
grlerinden de istifade
edildii kesindir. Kuss'un
Ukaz panayrnda halka
hitaben konuurken,
Hz. Muhammed de dinleyenler

ryp dald. Evleri yk l p ssz kald .

arasnda dikkatle onu izliyor ve

diriyor. Sakn onlar gibi gaflete dmeyin,

onlarn yolundan gitmeyi n ! Her ey fani
dir; baki olan ancak Allah'tr ki o birdir, ei

dinliyordu. Yllar sonra

Hz. Muhammed

ve benzeri yoktur! ibadet ancak ona yap

peygamberliini ilan edince

lr. Allah domam, dourmam tr! Daha

artk Kuss b. Saide vefat

nce gelip geenlerde bize ibret al nacak

eyler oktur! lm bir rmaktr. Girecek

Ayrca hem yerel lekte, hem de daha

yerleri oktur, ama kacak yeri yoktur!

de tt, toz etti, datt. Kemikleri bile

Yerlerini yurtlarn imdi kpekler enlen

yakn bir yerde kuruluyordu ve burada ti

cari, kltrel gibi faaliyetler icra ediliyordu.

etmiti, yaamyordu.

in'den, Hindistan'dan, dou ve batdan

katl mclar olurdu), Dumet-I Cendel, He
cer, Makkar, Suhar, Aden, San'a ve da
ha sayamadm birok ticari merkez ve
panayrlar senenin deiik aylarna da
mak zere icra edilirdi. Bunlara ksa de
inmemin nedeni, merakl bir insan iin
bunlar ayn zamanda kltr, inan alve
rii iin adeta bir okul kadar nemliydi. Hz.
Muhammed

nas l

Ukaz panayr nda

Kuss'un konumalar n unutmam sa,

benzer eyler baka kililer taraf ndan da
ortaya atlmtr. Evet; bunlar adeta bir ha
yat okulu gibi, merak eden insanda mutla
ka etki b rakan aktivitelerdi.(1 66)
Hele ksmen saydm bu panayr ve
ticaret mezkezleri hep dahiliydi, Hicaz bl
gesinde oluyordu. Bir de Mekke halk tica
ret iin aylarca am tarafna gider kal rd .
Nitekim H z . Muhammed de b i r iki sefer bu
kervanlara kat lmt. Burada da Bahira,
Nastura gibi H ristiyan din adamlaryla g
rmt. Yeri gelince bu konuda zaten
bilgi sunaca m .

4) Zeyd b . Amr b . Nfeyl (m.606 .)

Bu adam aslen Mekkeli, Hz. Muham
med'in soyundan. Ayn zamanda halife
mer'in de amcaoluydu. Hz. Muham
med henz peygamber olmadan (miladi
606'da) kendisi vefat ediyor. Bakal m ne
ler sylemi, nasl biriymi.(1 67)

Hz. Muhammed nasl inan konusun

mesi olsun, baka ekilde ldrlmeleri

da bir sonuca varmak iin ara sra Hira

olsun karydl . Bu da iir eklinde dile ge

Da 'na kp tefekkr etmise/konsantre

tirilmitir. ( 1 72)

olmaya almsa, Zeyd de zaman nda

Bu harika bir insani yaklamdr. ite

ayn dada epey kalmtr. Yani bu da

Hz. Muhammed zamannda byle insan

a/maaraya kma olay teden beri s

lar vard ; ancak islamiyeti gzel gster

regelen bir gelenekti/adeta nirvanaya k

mek iin, ondan nceki dnemi hep kt

ma yeriydi. Hatta Zeyd, o dnem var olan

gstermeye almlar, onu cahiliye dev

dinlere inanmad ve yeni araylar iin

ri diye tantm lardr. Bunun gerekle hi

de olduu iin Hz. mer'in babas Hattap

-ki

ayn

zamada onun

ilgisi yoktur. iktidarlar hep byledir: Gelen

amcas yd ,

bir ncekini hep ktlyor, onlara kusurlar

Zeyd'in Mekke'ye giriini yasaklyor. Hz.

buluyor. Her dnemde istisnalar illaki ol

Muhammed nasl daha sonra Mekke'de

mutur, oluyor ve olacaktr da. O dnemin

tutunmayp Medine'ye gitmeye zorlandy

koullarnda elbette ki birileri kz ocuu

sa, ayn eziyeti daha nce o da ekmitir.

nu diri olarak mezara gmmtr/ gm

Zeyd bazen f rsat bulup amcasndan gizli

olarak Mekke'ye girerd i ;

ancak

Hz.

mer'in babas Hattap bunu duyduunda

tekrar onu dver, ona eziyet verir ve Mek
ke'den kartrd I . Nedeni de o gn var
olan dini inanca kar kp yeni bir din pe
inde olmas. Din konusunda arat rmala
rn derinletirmek iin bir ara am taraf
na gidince; orada kimileri tarafndan katle
dilir. ( 1 68)

mek istemitir; ancak bunu genellemek

Zeyd, Kur'an'dan nce cinlere inanmadlnt
aka ifade ediyordu.

doru deildir. ( 1 ?3)

Hz. Muhammed'den yllar nce hem

Zeyd, insan haklarna sayg l , hmani

Zeyd b. Amr, hem de meyye b. Ebi

ter bir kiilie sahip; dneminde nde ge

Salt'n yaradl hakknda kullandklar iki

len mtefekkirlerden biriydi. rnek ver

nemli terim var. Biri, 'O Allah ki yeri dahv

mek gerekirse; diri diri gmlmekle yz

etti/ salam bir ekilde dedi. Dieri ise

yze kalma ihtimal bulunan kz ocuklara

dalar irsa etti/salam bir ekilde yerle

sahip kyordu. Kendisi kzn velisine,

tirdi' eklindedir. Zaman iinde bunlarn

kullandklar 'Dahv ve irsa' terimleri ayn

'Ona karma! Ben onun tm masraflarn

Kaynaklarda, Mekke'de Hira dana

kar larm' diyor ve bu durumdaki kz o

amala ve ayn konuyla alakal olarak

kp da ibadet etme gelenei ilk defa Hz.

ayet olarak deerlendiriliyor. Bunlar Nazi

Muhammed'in dedesi A. Muttalip tarafn

cuklar yanna alp kurtaryordu. Kz ocu

u bydnde Zeyd onun velisine, ' is

dan ortaya atld belirtiliyor. Genelde ge

tersen kz masrafyla birlikte sana geri

celeri de orda kalp tefekkre dalyor

vereyim, istersen yanmda kalmaya de

du.(1 69)

vam etsin' diyordu.

Baz islami kaynaklarda enteresan bil

giler de var. Mesela Zeyd, mer'in baba
s tarafndan Mekke'den kovulup Hira'ya

Yine

mehur

dedesi

nerdeyse ilk islam tarihisi ibni Hiam an

Sa'saa, kz ocuklarn diri mezara gml-

latyorlar. Az nce geen i ki kelime

nin(dahv ve irsa) iinde bulunduklar iir

Hz. Muhammed nasl inan

onun yan na gidip ondan Arapa okuma

yazma, varolula ilgili bilgiler ediniyor.

konusunda bir sonuca varmak

Burhanettin Delv/Delu bunu kitabnda ya

iin ara sra Hira Da'na kp

Cinlere inanmak eskiden beri vard .

tefekkr etmise/konsantre

Zeyd b. A m r b i r iirinde, "ben cinleri terk

olmaya almsa, Zeyd de

ettim, ne Uzza putuna taparm , ne de

zamannda ayn dada epey

onun iki kzna. Ayrca kendisine tapnan

Bu kelimelerin Hz. Muhammed'den

nce o blgenin airleri tarafndan kulla
n ldn Kur'an yorumcusu Kurtubi ve

Ferezdek'n

gidince, o sre iinde Muhammed de

zlyor.(1 ?O)

at Suresi'nde geiyor. ( 1 ?4)

de Kur'an'la uyuan baka rnekler de

vard r. Mesela Zeyd b. Amr ve meyye b.
Ebi Salt yle diyorlar: Allah dnyay ya
ratrken mahlOkatl onda yayd l . Bunlar,
'Tenad' denilen kyamet gnne kadar
burada yaayacaklar diye. Burada kulla
n lan Tenad kelimesi kymet anlamnda
kullanlm tr. Yine yaymak anlamnda
kullanlan 'Besse' kelimesi bu iirde kulla
nlmtr. Bunlar da harfiyen Kur'an'da i

Hbel'i de terk ettim" diyor. Burada dikkat

kalmtr. Yani bu

edilmesi gereken, bu adam Muham

daa/maaraya kma olay

var iken bunun yerine Tenad kelimesini

teden beri sregelen

da deildir. Maksat, bu nl airler kulla

bir gelenekti/adeta

nnca kelimeler deer bulmu. O yzden

nirvanaya kma yeriydi.

ilemitir. ( 1 ?5)

med'den nce yaam ve ben cinleri terk

ettim diyor. Ama bakyoruz ondan sonra
gelen Muhammed cinlere Kur'an'da yer
ayryor ve stelik bir surenin adn da Cin
Suresi yapyor. ( 1 ?1 )

lenmitir. Halbuki orijinal kyamet kelimesi

kullanmak Araplarda yaygn deildi/hala

Muhammed de getirip bunlar ayetlerinde

Mesela Zeyd b, Amr ve meyye

Zeyd, dneminde var olan nemli din

siniz ki iyilerin yeri cennet olacaktr. Kafir

b, Ebi Salt yle diyorlar:

lere vakf biriydi . Ne Yahudi, ne de H risti

yanl benimsiyordu. Ayrca dneminde

"Allah dnyay yaratrken

Araplar n benimsedii dinleri de kabul et

miyordu. Putlardan uzak duruyordu, kesil

ler iin de 'Sair' denen cehennem olacak

tr ve ayrca dnyada da onlar maskaralk
olacaklard r. Hele lmden sonra kalpleri

mahlOkatl onda yayd." Bunlar,

'Tenad' denilen kyamet gnne
kadar burada yaayacaklar diye,
Burada kullanlan Tenad
kelimesi kymet anlamnda
kullanlmtr. Bunlar da
harfiyen Kur'an'da ilenmitir.
Halbuki orijinal kyamet
kelimesi var iken bunun yerine
Tenad kelimesini kullanmak
Araplarda yaygn deildi,
Hele stelik kimi a kgz islam Himle
ri bundan mucizeler karmaya alm
lardr. Mesela bilim adamlarnca dnyann
elips eklinde olduu ortaya atldktan
sonra baz islami yazarlar, 'Efendim bak
Kur'an dnyann yuvarlak olduuna asrlar
nce deinmi' demee baladlar. O da
yle: Kur'an'da geen 'Dahv' kelimesinin
bir anlam da yumurta eklinde yaratmak
demek. Hal byle olunca demek ki dnya
nn yuvarlak olduu Kur'an'da geiyormu
gibi gln iddiada bulunanlar var. Kald ki

meyen hayvan eti pistir diyor ve yemiyor

du. Kan imek, putlar ad na kesilen hay
van eti yemek haramd r/pistir diyordu. Az
nce ifade edildii gibi kz ocuklarn kat
line karyd.
Zeyd ldkten sonra bir gn onun o
lu Sait Hz. Muhammed'den soruyor, by
lesine bir babaya dua edelim mi? Hz. Mu
hammed, edebilirsin diyor ve ekliyor: Ba
ban kyamet gn tek bana hair oluna
cak diyor, ok nemli biri olduunu belirti
yor. Zeyd uzun bir iirinde unlar anlat
yor. Kyamet gn h.esap verilirken insan

acaba imdiden bir tanr ya inansa m da

ha hayrl yoksa bin tanr ya inanmak m !
(Tabii ki tek tanrya inanmak daha iyi) Lat

ve Uzza'y terk ettim ve doru olan da bu

dur. Ayn zamanda Hbel'e de inanmyo
rum ; ki daha nce ona inanyordum. Zeyd
Allah hakknda Rahman, Gafur, Rabb s
fatlar n kullanyordu. Bugn bun lar n
hepsi Kur'an'da var. Yine Zeyd, Allah bir
ok insan helak etti ki, onlarn ii hep k
tkt. Kimilerini, toplum iinde iyilik yap
snlar diye yaratt. Ben rahman olan rabbi
me tapar m ki, gnahlarm affetsin. Ey in
sanlar! Allah'n takvasna sar ln. Byle
yapt nzda piman olmazsnz, grecek-

skan bir durumla karlaacaklard r di

yordu. ibni Hiam onun hakknda uzunca
bir bilgi veriyor.( 1 76)
Burada basit bir rnek vereyi m :
Zeyd'in, cehennem iin kulland 'Sair'
terimi daha sonra oluan Kur'an ayetlerin
de 17 yerde ileniyor.( 1 77)
Zeyd bir iirinde, kyamet gnnde
hesap vermekten kurtulu yoktur diyor.
Daha sonra onun bu sz de ayet olarak
deerlendiriliyor. ( 1 78)
Dier bir iirinde Firavun'la alay ede
rek Musa ve Harun hakknda unlar dile
getiriyor: "Allah onlara, gidin zulmkar
olan Firuvun'u Allah'a davet edin ve ona
deyin ki , sen mi bu gkleri direksiz yaratp
bu hale getirmisin? Ona, sen mi bu gk
lerin ortas nda ayd nlatc cisimler (ay, g
ne yldzlar gibi) yerletirmisin diye so
run dedi" eklinde devam ediyor. Btn
bu ifadeler ondan sonra Kur'an'da harfi
yen yer alyor. Gerekten baz ayetler vir
glne kadar Zeyd'in szlerinin aynsdr.
Mesela Taha Suresi 43. ayette, Musa ve
Harun'a hitaben, "ikiniz Firavun'a gidin;
nk o azd " diye geiyor. Bu, Zeyd'in
kulland cmlenin ayn sdr. ( 1 79)

kabul edelim ki kelimeden bu anlam k

sn. O zaman bunu Muhammed'den nce
Zeyd ve meyye sylemilerdir. Dolay
syla bunlarda bir keramet varsa bu ikisi
nindir. Bu yorumlar zaten nemli islam
alimleri tarafndan yaplmamtr. Mesela
bir ara M. Emin Eminolu adnda Trki
ye'den biri Kur'an lmda Kainatm Fethi
diye bir kitapk yazmt ; onda benzer
mucizeler grdm! Tpk bir zamanlar Dr.
Haluk Nurbaki'nin nerdeyse fizik, kimya gi
bi ilimierin kurallar n getirip ihlas Sure
si'ne yerletirmesi gibi. Bunlar mesnetsiz
eylerdir, bilgisiz insanlarn kafasn kar
trmaktan baka bir ey deildir.
Zeyd b. Amr hakknda islamda en es
ki tarihilerden saylan ibni Hiam'dan bir
zet sunmak isterim.

Zeyd'in iirinde Firavun'la ilgili yazdklan, Kur'an'da aynen yer almaktadr.

JllllfHnllJUllil

..

_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_

Zeyd b. Amr Varaka i le birlikte Musul'a

dini grmyord u ; yalnz Hz. ibrahim dini

gidip H ristiyan bir alimden dinler konu

diyordu. Hz. Muhammed bunu da kabul

sunda bilgi topluyor. Ayrca Zeyd ayn

edip birka ayette buna yer verdi. Zeyd,

amala defalarca am tarafna gidiyor.

Zina yapmayn diyordu. Zaman iinde Hz.

Sonuta Varaka H ristiyanl kabul edi

Muhammed Kur'an'da bu konuya da yer

yor; ancak Zeyd hibir din kabul etmiyor;

verdi. Putlar adna kesilen et haramd r de

ben Hz. ibrahim'in dinini benimsiyorum di

di. Zeyd daha sonra bunu da Kur'an'a ta

yor ve araylara devam ediyor. ( 1 80)

d. Bugn Mslmanlarn yapt gibi

Hac ibadetini ifa ederken Arafat'ta duru

Zeyd o kadar Hz. Muhammed zerin

yordu, yine bugn Mslmanlar Hac ya

de olumlu iz brakm olmal ki, kendisi

Zeyd iin, 'Ben onu cennette grdm'

parken okuduklar ' Lebbeyke . . . ' duasn

Hz. Muhamme(i'in byk sayg duyduu ve
"cenneti mjde/edii" Zeyd, Hz. ibrahim'in
dinini benimsediini sylyordu.

daha nce o da okuyordu. Zeyd o zaman

dii salam kaynaklarla izah edildi. Ba

ilgintir ki Hz. Muhammed'in kendileri

bata akrabas tarafndan eziyete maruz

langta gerek bu iken daha sonra bak

ne cennet mjdesi vedii on kiiden biri

yoruz Hz. Muhammed putlar adna kesilen

kalyordu ve Mekke'den kovuldu. Ayn

de bu Zeyd b. Amr'n olu Sad'dr. Hakl

hayvan konusunu Kur'an'a tayor.

ifadesini kullanyor. Bu, o kadar senden

bilgi aldm, senden yararland m buna kar
mekan n cennet olsun demektir. ( 1 81 )

olarak, acaba Hz. Muhammed Zeyd'den

ok yararland iin mi olunu da bu on
kiilik listeye alm diye bir soru akla gelir!
nk onun gibi yzlerce sahabi vard .
Dolaysyla hepsinin iinden niye Zeyd'in
olu?

Hz. Muhammed'in Zeyd'in akirdi ol

duuna ve Kur'an'da onun temposunu
srdrdne ilikin birok kant var. Me
sela Zeyd Ka'ba'ye doru ynelip na

bu dnceleri syledii iin Mekke toplu

munun inanlarna ters dtnden, en

eyler Hz. Muhammed'in de bana geldi.

Daha fazla rnekler gsterilebilir. Btn
bu ortak yanlar bir eyler artrmyor
mu? Elbette ki bunlar birbirlerinden ba
msz deildir.

ite Zeyd byle bir

Zeyd'di.

maz/ibadet ederdi. Daha sonra Hz. Mu

hammed peygamber olunca yaklak bir

u da nemli ki Hz. Muhammed, ben

buuk yl Mescid-i Aksa'ya ynelip namaz'

annem iin Allah'tan izin talebinde bulun

kld ; ondan sonra Ka'be kbledir diye Ba

5) Husayn b. Hamam Fezari

(h.61 2 .)

dum ki ona duac olay m ; bunu kabul et

kara Suresi'ne ayetler yerletirdi ve

B u air H z . Muhammed'den byk;

medi. Kabrini ziyaret etmem iin izin iste

Zeyd'in kble hakkndaki grn onay

vefat ettiinde Muhammed henz iki yllk

dim verdi' diyor. Bu izni Allah'tan nasl is

lad . Zeyd'in diri olarak ldrlen kz o

peygamberdi. Ondan Kur'an'a geen baz

szlerini zetle sunmak isterim. Bir iirin

temi, Allah'la nasl bulumu, nerede

cuklar hakkndaki hassasiyetini az nce

sohbet etmiler hikayesine girmiyorum.

anlattm. ite Zeyd'den sonra bu konu da

de unlar sylyor: Takva sahibi olmak

Bu hadis en bata Mslim, Ebu Davud,

Kur'an'a tanyor. Zeyd hibir dinde ken-

tan baka kurtulu yoktur.

Nesai, ibni Mace; Ahmet b. Hanbel Ms

ned'i gibi kaynaklarda geiyor.( 1 82)
Dier yandan, -az nce de getii gi
bi- Zeyd'i cennetle mjdeliyor. Halbuki iki
si de islamdan nce yaam lar. Niye an
nesine izin yok, niye Zeyd'i cennetle mj
deliyor!
Yukarda da getii gibi Hz. Muham
med kendini peygamber ilan etmeden be
yl nce Zeyd vefat ediyor. ( 1 83) Ksacas ;
Zeyd putlara karyd , Allah' n varlna ve
birliine, cennet ve cehenneme inan rd I . O

Emirler yukardan, Allah katndan gelir.

ilgintir ki Hz. Muhammed'in

kendilerine cennet mjdesi

Ben maskaral klrezillikten Allah'a s n

rm. O gn (kyameti kasdediyor) insan
kendi hayatnda ne ilemise karsna

vedii on kiiden biri de bu

kacaktr. Kafirlerin iyilik terazileri hafif ge

Zeyd b. Amr'n olu Sad'dr.

sarslacak. O gn bir arc seslenip

Hakl olarak, acaba Hz.

yle diyecek: Ey insanlar! Kabirlerden

Muhammed Zeyd'den ok
yararland iin mi olunu da

lecek, o gn yer kre iddetli sarsntsyla

kn ki, yer iinde neler varsa ortaya ksn.

O gn sulular iin bir tarafta cehennem,
dier tarafta zincirler hazr bekleyecektir.
Onun tm bu anlattklar Kur'an'da

da Allah'n isimlerini iliyordu. Mesela Al

bu on kiilik listeye alm diye

tekrar edilerek geiyor. Kimisi bu adam,

lah, Rahman, Gafur, Rab gibi ve daha ne

bir soru akla gelir! nk onun

henz Hz. Muhammed peygamberliini

gibi yzlerce sahabi vard.

nun ayrca iir divan i da vardr. Kimi din

ler, neler. . . Yukarda bir balkta anlatld ki

Zeyd, henz Hz. Muhammed peygamber
olmadan putlar adna kesilen etten ye
mezdi; ancak Hz. Muhammed'in peygam
ber olmadan putlar adna kesilen etten ye-

Dolaysyla hepsinin iinden

niye Zeyd'in olu?

ilan etmeden vefat etmi diye yazm. Bu

alimlerine gre iirleri hikmetle dolu bir
dnrdr. Ayrca putlara kar olan bir
insandl . ( 1 84)

Dnceleri Kur'an'la o kadar uyumlu

ederdi; ancak Bedir Harbi'nde onun ya

dur ki, Aye binti atii ( 1 930-1 998) M

knlar katledilince artk Muhammed'e kar

sr'da yaynlanan el-Ehram gazetesindeki

tavr alm, onun aleyhinde almtr

kesinde unlar yazyor: Yer sarsntsy

gibi laflar ne srmler; ancak bunun

la ilgili var olan ayetleri, Husayn b. Ha

gerekle hi ilgisi yoktur. ( 1 87)

mam'n iirleriyle yan yana getirince, san

Bedir Harbi'nde onun da etkisi olduu

ki bu airin yannda Kur'an'dan Zilzal Su

syleniyor. Kar taraf Muhammed'e kar

resi varm da ona bakaraktan iirlerini

tevik ve tahrik etmitir diye bilgiler var.

yazmtr. nk ilgili konuda onun iirleri

hem kelime kalb bakm ndan, hem ierik
bakmndan ayetlerin ayns. Evet; bunu
diyen Aye H an m , Arap dili konusunda
bata Suudi Arabistan olmak zere iki
devletten dl alan biri. B u , asl nda
Kur'an hazrlan rken sanki Muhammed'in
Husayn gibilerin iirlerini yanna alp yaz
dnn bir itirafdr. nk ilk syleyen bu

Mriklerden nemli ahsiyetler bu sa

Husayn b. Hamam Fezari vefat ettiinde
Muhammed henz iki yllk peygamberdi.
Fakat onun "emirler yukardan,
Allah katmdan gelir" grne,
Kur'an'da aynen yer verilmektedir.

sinden ve nerilerinden yararland , hem

de kad n bizzat Muhammed'in peygam
berlii iin kulis yapyordu. Bunlar ileriki

gibi airlerdir. Muhammed ise daha sonra

balklarda daha fazla izah edeceim.

gelmitir. ( 1 85)

nceki kitaplarmda da zetle dein

dim.(1 86)

6) meyye b. Ebi Salt (h.2.)

meyye, Sakif kabilesinden Abdullah
b. Ebi Rebia'nn oludur. Babas da onun
gibi ayd n biri ve airdi. Annesinin ad ise
Rukiyye binti ems. Kendisi yaa Hz.
Muhammed'den byk ve ondan yllar
nce dnyaya gelmiti. Hicri 2 yl nda ve
fat ediyor. iirlerinden kendisinin nemli
bir teolog olduu zaten belli oluyor. Anlat
tklaryla Kur'an'n birok ayeti tpa tp ay

toplu

halde

Kalip kuyusuna at l rlar.

meyye bunlar lehine iirler syler. Kald

ki bu lenler aras nda Rebia b. Abdi
ems'in oullar Utbe ve eybe de vard
ki, bunlar air meyye'nin kuzenleriydi.
Kendisi hem putperestlie kar , hem de
ayn zamanda Muhammed'in getirmi ol
duu islama karyd ; onu peygamber
olarak kabul etmiyordu. O da Muhammed
gibi am taraflarna gitmi, orada varo

Ancak meyye iin bu imkanlar sz

konusu deildi. Kendisi geimini ticaretle
salyordu. Bazen ticaret iin bir yere gi
derken aylarca kalyordu. ite bu gibi
olumsuz nedenlerden dolay kendisi pey
gamberliini ilan etmekte gecikince Hz.
Muhammed frsat deerlendirdi ve ondan
nce peygamberliini ilan etti.
peygamberliini

lu/din konularnda dnemin nl din

alimleriyle grmt. Tabi i ki okur-yazar
biriydi. iirlerinde hem Tevrat, hem de in
cil'den bilgiler iledii ak bir ekilde belli
oluyor; tpk HZ.Muhammed'in aynsn
yapt gibi.
Muhammed'in onun fikirlerinden ne
kadar yararlandn ve ayetlerini ne ka

Mslman tarihiler, aslnda meyye

Muhammed'in

vata katledilir ve Muhammed'in emriyle

kabul

ndr. O yzden kimi ayetler meyye'nin

dar onun dncelerinden oluturduunu

anlamak iin ilkin en bata Sahih-i Ms
lim'de geen bir hadisi paylamak isterim,

Husayn b. Hamam Fezari'nin

ondan sonra onun szleriyle Kur'an ayet

gamberlik iddiasnda bulunmam iken ,

dnceleri Kur'an'la o kadar

alaca m .

meyye bata Araplar olmak zere Hz.

uyumludur ki, Aye binti

fikirlerinden bir kopyadr demek yerinde

bir ifade olur. Henz Hz. Muhammed pey

Muhammed gibi dnya peygamberi olma

y hedefliyordu, buna hazrlanyordu. m
rnn son y llarnda Bahreyn'e yerleiyor
ve orada 8 yl kalyor. Bir gn Taif'e d
nnce ona, senin peinde olduun pey
gamberlii Muhammed senden nce ilan

atii (1 930-1 998) Msr'da

yaynlanan el-Ehram
gazetesindeki kesinde unlar

etti diyorlar. Durum byle olunca onunki

yazyor: "Yer sarsntsyla

kursanda kalyor. Bu, Hz. Muhammed'in

ilgili var olan ayetleri, Husayn

koullar nn meyye'ninkinden ok daha

elverili olmasndan kaynaklanr. nk
Hz. Muhammed Hatice ile evlenmekle bir
kere birok avantaj sahibi olmutu. Hem
meddi olarak (nk Hatice ok zengindi),
hem

de manevi olarak Hz. Muhammed'in

koullar daha elveriliydi. Hatice bilgili bir

kadnd. Hz. Muhammed hem onun bilgi-

b. Hamam'n iirleriyle yan

yana getirince, sanki bu airin
yannda Kur'an'dan Zilzal

leri aras ndaki ortak yanlar irdelemeye

B i r gn H z . Muhammed'le erid b .
Sveyd adnda biri yolculuk ediyorlar.
Muhammed erid'i arkas nda ayn deve
ye bindirmi giderken bir ara erid'den
soruyor: Sen meyye b. Ebi Sal!' n iirIe
rinden hi biliyor musun? erid 'eve!' de
yince Muhammed, 'o zaman anlat baka
lm' diyor. Adam, "ben bir bey it okuyunca
Muhammed bana devam et dedi. Ben bir
beyit daha okudum. O bana yine devam
et dedi. Bir beyit daha okudum. Kendisi yi
ne bana devam et dedi. yle ki ben o s
rada ona meyye'nin yz beytini okudum.
Sonunda Muhammed, ' meyye ' kendisi

Suresi varm da ona

iirleriyle mslmand r; ancak inanma

bakaraktan iirlerini yazmtr."

nemli baz noktalar var. Birincisi: Mu-

mtr' dedi" diyor. Burada dikkatleri eken

hammed bilgi almak iin bilerek adam ar

meyye'nin bu kz kardei (Faria) ze

kasnda devesine bindiriyor ki rahat rahat

ondan bilgi alm olsun. ikincisi: Sen

ki bir bayand . Hz. Muhammed onun an

lattklarna kar aknlk iinde kal

meyye'nin iirlerinden hi biliyor musun

teklifinin Muhammed'den gelmesi. n

yor. ( 1 90)
Birok mfessir (Kur'an yorumcusu),

cs ve en can alc olan: Adam her de

A'raf Suresi'nin az nceki ayetinde kendi

fas nda bir iir okuyunca Muhammed ona

sinden sz edilen kiinin meyye olduu

devam et diyor. Adam her beyitten sonra

nu belirtmilerdir. Mesela Suyuti ilgili aye

duruyor, Muhammed de devam et diyor

tin aklamas nda ' Bu ayet Abd b. Hamit,

ve sonuta yz beyit okuyor. Bu u demek

Nesai, ibni Cerir, ibni Mnzir, ibni Ebi Ha

oluyor ki, Muhammed adama yz sefer

tem, Ebu eyh, Taberani , i bni Merdeveyh

'oku' demitir. Burada unu sormak laz m :

ve ibni Asakir gibileri Abdullah b. Amr'e

Muhammed meyye'nin sylediklerini ni

dayand rarak meyye hakknda indiini

ye o kadar heyecanla sorup zevkle dinli

sylemilerdir' diye belirtiyor. ( 1 91 )

yordu? ite onlar renip ayetlerine kay

nak aryordu da ondan. Drdncs,

Ayn bilgileri A. Razzak Sem'ani ve

Muhammed'in iirleri dinledikten sonra

mfessir ibni Kesir de kaynaklarnda ile

'Yemin olsun ki az daha Mslman olu

yormu' demesi. Bu, yemin olsun ki ben
meyye'den birok ayet iin malzeme
topladm demektir. Kald ki Muhammed'in
ou ayetleri harfiyyen meyye'nin iirle
rinde

ilenmiti r ;

bunlar

anlataca

m . ( 1 88) Hz. Muhammed hakknda ne

srlen baz mitolojiler daha nce aynen
meyye hakknda da sylenmitir. Mese
la islami kaynaklarda anlatlyor ki, melek
ler gelmi Muhammed'in kalbini karp
temizlemi ve tekrar yerine koymular. Bu
inan daha nce meyye hakknda da
sylenmitir. Mekke'nin fethinden sonra

milerdir. Burada nemli olan, Muham

Hadislere gre Hz. Muhammed, Kur'an'daki
pek ok ifadeyle benzeen meyye'nin
iir/erini zellikle okutmaktadr.

uygulamlardr. Demek ki keramet gs

termek iin benzer formller teden beri
uygulanagelmitir.

hem de erid b. Sveyd'den israrla onun

hammed'e okur. Kendisi olup bitenleri ka

edildii gibi ayetlerine malzeme bulsun;

d ndan dinleyince, Allah meyye'ye ver

ama dier yandan da airler aleyhinde

mi; ancak kendisi yemesini bilmemitir

ayet oluturup Kur'an'a ekliyor ve o ayetin

diyor ve Araf Suresi 1 75. ayetini okuyor.

iinde bulunduu sureye de 'airler' anla

Kendisine ayetlerimizi verdik de onlar

ilkin yanma gelirdi. Bir gn yine bir ticaret

yolculuundan dnmt ve yan ma gelip

'Aabeyinin iirlerinden bana oku' diyor;

iirlerini dinlemek istiyor ki deminde ifade

kardei Faria'dan soruyor, sen aabeyi

meyye bir yolculuktan dnd zaman

iin i lgin yan , Muhammed hem

meyye'nin kz kardeinden talep ediyor,

Kadn bu olay anlatt ktan sonra onun

(meyye artk o srada yaamyordu) bir

gn Hz. Muhammed meyye'nin kz

dn, evet diyor ve bildiklerini anlatyor:

varsa bana anlat demi- olmas . ( 1 92)

iirlerinden uzunca bir blm Hz. Mu

Ayetin anlam u:

nin iirlerinden hi hatrlyor musun? Ka

med'in erid b. Sevad'a syledii gibi ka

dna da, meyye'nin iirlerinden hatrnda

"Onlara u adamn haberini de oku:

dan syrld, kt, eytan onu peine
takt, bylece azgnlardan oldu."(1 89)

Hz. Muhammed hakknda ne

m na gelen 'uara' suresi deniyor. ilgili

ayetin anlam n da vereyim : "airlere an
cak apknlar, sapknlar uyar" diyor. Evet;
bu herhangi bir sz deil; Kur'an'n ayeti
dir. ( 1 93)
Peki, o iirlerde neler vard ; bir zet de
onlardan sunay m :

uyudu. Benim de elimde bir i vard , ken

srlen baz mitolojiler daha

disi uyurken ben iimi yapyordum. O s

nce aynen meyye hakknda

zeval bulacaktr' ifadesi vard . Bu, ayn

(melek) gelip onun gsn at ve kal

da sylenmitir. Mesela islami

yor. ( 1 94)

bini karp ellerine koyduktan sonra bir

kaynaklarda anlatlyor ki,

rada iki ku/ku eklinde iki yaratk

daha yerine yerletirip gittiler. Daha sonra

O iirlerde, 'her canl eninde sonunda

zamanda AI-i imran Suresi'nde de gei
Hz. Muhammed'e okunan o iirlerde,
'Kyamette hesap gn o kadar uzundur

melekler gelmi Muhammed'in

ki, gen olan biri o gnde yalanacaktr'

kalbini karp temizlemi ve

diye

gerek gzden kamamal ki, Hz. Mu

tekrar yerine koymular.

bir gn' nitelemesi vardr. Yine Hz. Mu

hammed'in gsnn melekler tarafndan

Bu inan daha nce meyye

meyye uykudan kalk nca sordum, bir

yerin aryor mu diye? Hayr dedi.
iin masal taraf bir yana. Burada u

almas hikayesi -grld gibi- yeni

deiL. Bu taktii ondan nce bakalar da

hakknda da sylenmitir.

geiyor.

Kyamet g nyle

ilgili

Kur'an'da da 'ocuklarn salar n aartan

hammed'e okunan meyye'nin o iirlerin
de, 'Hamd-sena Allah'a mahsustur, onun
ei-benzeri yoktur' diye geiyor. Bu zaten

meyye kyamet gnyle ilgili

dei Faria'dan dinledii iirlerin ierii

zaman nda veya zaman na yakn meyda

hakknda ksa baz bilgiler sundum. Tabii

na gelen olaylar iliyordu. Mesela Ye

ki adam n geni bir gr vard ; dn

celeri sadece o iirde sakl deildi. Piya

menli Ebrehe'nin Ka'be'yi ykma teebb

s ve bana gelenleri anlatyordu. Malum

ifade olduu gibi Kur'an'da

salarda adam n koskocaman iir divan

Muhammed de bu olay Kur'an'da Fil Su

vard r. imdi de meyye'nin Kur'an'la a

resi'nde ilemi. Bunu yurkad ksaca an

Meryem Suresi 61 . ayetinde de

kan genel dnceleri hakknda somut

lattm. Muhammed nasl Kur'an'da pey

baz rnekler zetlemek isterim.

gamber diye geen eski insanlarn hika

'O'nun (Allah'n) sz, kukusuz

yerine gelecektir' diyor. Ayn

geiyor. Kur'an'da Maide Suresi

meyye genelde inan konular n ,

1 1 8. ayetinde Hz. isa'dan alnt

gk, yer, gne, ay, melekler, gemi pey

yaplarak, "Onlar

cehennem, Allah'n varl ve tek olduu

cezalandrrsan (ey Allah),

gamberler(din azyla), kyamet, cennet

meselelerini ilemitir. Bir sznde, 'AI
lah'a hamd olsun, onun ei benzeri

onlar senin yaratklarndr.

yoktur. Bunu byle kabul etmeyen ken

Onlar balarsan, kukusuz

dine zulm eder' diyor. Cennet hakknda

sen stnsn" deniliyor.

Buna benzer bir aklama da
meyye iirlerinde' geiyor.
Kur'an'n karakterdir, defalarca anlatlyor.
Her eyden nce Fatiha'nin hemen ilk

yazd iirinde cennette ne bo eylere

ne de gnaha yer yoktur diyor. Ayn tema
Kur'an'da Tur Suresi 23. ayetinde de ge
iyor. ( 1 96)

lerinde Sahur kelimesini ay anlamnda

kullanm ki, Arapa deil; bu kelime Ara
mice'dir. Kald ki Araplar o zaman bunla
rn anlamn da bilmiyord u . Yine Saltit ve
Terur kelimelerini Allah'n birer sfat ola
rak kullanyordu ki, bunlar da Arapa de

yasaklamt. Araplar kitap okumaya al

a deil ve halk bunlar n da anlamn bil

t ran duyarl bir kiiydi.(1 97)

miyordu. Muhammed'in ayn taktii uygu

Ebu Sfyan anlatyor: Biz ticaret iin

meyye ile beraber am taraflarna sefe

yoktur' ifadesi de ura Suresi 1 1 , ayetinde

olmusa hep yan nda kitap bulundurur, in

geiyor. Yine okunan o iirlerde kyamet

sanlara bir eyler anlatrd . ( 1 98)

u gibi ve ayn terimlerle Kur'an'n Hud

garip/anlamsz szckler kullanlmsa o

da ayn yntemi uyguluyordu. Mesela iir

re isimlerini kullanyordu. Bunlar da Arap

re km tk. meyye kimin evinde misafir

lihsiz) olduu ifade ediliyor. Bu inan oldu

a olmayan yabanc kelimeler ve hatta

meyye oru tutard , ikiyi kendine

ayetinde 'Hamd Allah'a mahsustur' diye

ksmn Sait (talihli) , bir ksmn da aki (ta

Eyup, Yusuf gibi) o da iirlerinde bunlara

geni yer veriyordu. Kur'an'da nasl Arap

iL. Gk anlam na gelen Sakure ve Haku

geiyor. 'Ona (Allah'a) benzer hi bir ey

gnnde insanlarn iki ksm olacan, bir

yelerini ilemise (Musa, ibrahim, Nuh,

lamasnn nedeni, insanlarn, abo M u

hammed ne garip eylerden sz ediyor.
Demek ki bildii bir ey vardr; Allah'tan
ona garip bilgiler geliyor demelerini sala
mak. Bir de meyye'nin cinlerle konutu
unu, onlarn kendisini dinlediini halka

iirleri inanla-dinle ilgiliydi. Ahiret,

anlatyordu. H risiyanlk, Yahudilik dnda

cennet, cehennem, hesap gn gibi lm

ayrca hem birok din biliyordu, hem de

tesi hayattan bahsediyordu. Bir de kendi

birok kitap okumutu. Adem, Nuh Tufan ,

Suresi 1 05. ayetinde geiyor.

Muhammed'e okunan meyye iirle
rinde 'Allah ak olan da, gizli olan da bi
lir' cmlesi geiyor. Kur'an'da Taha Sure
si 7. ayette, 'Allah gizli olan da gizlinin
gizlisini de bilir' diye geiyor. meyye k
yamet gnyle ilgili 'O'nun (Allah'n) sz,
kukusuz yerine gelecektir' diyor. Ayn ifa
de olduu gibi Kur'an'da Meryem Suresi
61 . ayetinde de geiyor. Kur'an'da Maide
Suresi 1 1 8. ayetinde Hz. isa'dan al nt ya
plarak, "Onlar cezalandrrsan (ey Allah),
onlar senin yaratklarndr. Onlar ba
larsan, kukusuz sen stnsn" deniliyor.
Buna benzer bir aklama da meyye i
irlerinde geiyor. ( 1 95)
Buraya kadar Hz. Muhammed'in israr
la erid b. Sveyd ve meyye'nin kz kar-

4
. ,

"

AI-i imran Suresi'ndeki, 'her can! eninde sonunda zeval bulacaktr'

ifadesi, meyye'de de gemektedir.

..

Zilkarneyn, Hz. Sleyman-Yemen kralie

zincirlenerek cehenneme sevk edilecek

si Belks ve Hdhd denilen kuun hika

ve orada sonsuza kadar kalacaklar. ina

yesini, Hz. ibrahim ve kurban olarak kesil

nanlar ise glgeliklerde istirahat edecek

mek istenen olunun hikayesini, Davud

ler. Orada bal, iki, st, elma, nar, incir, so

Peygamber, Musa ve Firavun, Ad kavmi,

uk ve saf su, insann can ne istese var

Hz. isa ve annesi Meryem'in olay gibi

dr diyen meyye'dir. Orada ayrca huriler

Kur'an'da anlatlan tm bunlar meyye

vardr, gzel yataklara yaslanmlard r.

Muhammed'den nce kendi iirlerinde i

Gzel elbiseler giymiler, kollarnda altn

lemitir. Ayn taktii M u hammed de

bilezikler vardr. Tm bu anlatlanlar oldu

Kur'an'da uygulamtr. ou surelerin

u gibi Kur'an ayetlerine de serpilmitir.

banda anlamsz kelimeler kullanmtr.

Kur'an'da Ashab'l Kahf mitolojisi an

(Mesela; Bakara ve AI-i i mran surelerin ilk

latlyor. 6-7 kiilik bir grup kpekleriyle bir

ayetleri, balarnda Ha-Mim geen birka

sure gibi) Ksacas, toplumu etkilemek
amacyla meyye nasl iirlerinde yaban
c ve anlamsz kelimeler kullanmsa, na
sl peygamber denilen o eski kiilerin ba
ndan geenleri anlatmsa ayn taktii
daha sonra Muhammed de Kur'an ayetle
rinde uygulmtr. Hatta cin konusunda
Hz. Muhammed Kur'an'da bir surenin ad
n da Cin Suresi yapmtr. Gerekten o
u Kur'an ayetleriyle meyye dncele
ri nerdeyse ikiz gibi: Birbirlerinden farklar

Kur'an'da peygamber diye geen eski

insanlarm hikaye/erine, meyye de
iirlerinde geni yer veriyordu.

meyye'nin iirlerinde zellikle kaina

tn tek bir yaratcsnn olduu ak bir ekilde vurgulanyor. Ayrca adalet sahibi bir
tanr vurgusu vard r. Bir de dalar yery-
zne diken, yeryznde eitli gdalar var
eden, yaradan, can alan, kyamet gn
herkesi sorguya eken, herkesin eline da
ha nce dnyada iken ne yaptn ieren

likte bir maaraya snyorlar ve kpek

kapda, onlar ierde uyuyorlar. 309 yl uy
kuda kaldktan sonra kalkp dar kyor
lar. meyye bu konuda, 'O grup ierde
uyurken kimse yoktu ; yalnz kpekleri ka
pda bekliyordu' diyor. meyye'nin bu
aklamas ilgili ayette deiik Kur'an yo
rumcular taraf ndan ilenmitir. Bunlar
arasnda Zemaheri ve Alusi gelmektedir.
Ayrca birok islam tarihi kaynaklarnda
da geiyor. Burada bir nemli nokta da,
meyye o grubun says hakknda bir

yok.( 1 99)

bir kitap veren, iyilik yapanlarn kitaplar

islami kaynaklarda meyye hayvan

dilini biliyormu bilgisi de vardr. Etrafn

onlarn sa ellerine, ktlk yapanlarn

dakiler onu Sleyman Peygambere ben

Yine ona gre kyamet gnnde bir k

lar, 'Onlar tr, drdncleri kpekleri

sm insanlar cennete, bir ksmn da ce

dir,' derken dierleri de, 'Betir, altnclar

henneme gnderen, herkese orada daha

kpekleridir,' diyecekler. Bakalar ise,

nce dnyada ne yaptklar nn karln

verecek olan Allah'tr. Ahirette gnahkarar

cekler. De ki, 'Onlarn saysn en iyi bilen

zetiyorlarm. meyye, "asl nda ben pey

gamberliimi ilan edecektim; ancak Mu
hammed benden nce kendini ilan etti; ar
tk bu konuda bana ans kalmad" diyor,
iirlerinde Allah' ok vyordu:
meyye'nin dnceleriyle ilgili bun
dan sonra zetleyeceim bilgiler, Muham
med'in neden onun iirlerine merakl oldu
unu kesin bir ekilde ortaya koyuyor.
Bakal m hem meyye'nin iirlerinde,
hem de genel olarak d nceleriyle
Kur'an ayetleri aras nda nasl bir ortak bil
gi varm grelim.
meyye'nin iirlerinde anlatlanlar de
il ki sadece anlam olarak ayetlere uyu
yor; baz beyitleri, msralar hem anlamy

ise sol ellerine verilecek diyen odur.(20 1 )

islami kaynaklarda meyye

hayvan dilini biliyormu bilgisi
de vardr. Etrafndakiler onu

zeysel olmas hari tartmaya girme ve

onlardan hi kimseye de bu konuyu da
nma." Mitolojik bir konu olmakla birlikte;
burada nemli olan, meyye bunlarn sa
ys hakknda bilgi vermedii iin oluan
ayet de ii mulak brakm, kesin bir ra

benzetiyorlarm. meyye,

mi, kimi be demi, kimi yedi demi di

"aslnda ben peygamberliimi

yor. Peki, bunun bir anlam var ml ?(202)

ilan edecektim; ancak

ayetlerine uyuyor: Aralarnda fark yok.

kendini ilan etti; artk bu

bunlar kendi tefsirine bile tamtr.(200)

'Yedidir, sekizincileri kpekleridir,' diye

Sleyman Peygambere

Muhammed benden nce

le ilgili, 'Onun(Allah) sz, kukusuz

yerine gelecektir' diye geiyor. Bu,
meyye iirlerinde harfiyyen vardr. Alusi,

meyye gibi bunu mulak b rakmtr.

yle diyor: "Tahminde bulunanlarn baz

Rabbimdir.' Onlar bilen azdr. Onlarla y

la, hem de kelimeleriyle yzde yz Kur'an

Mesela Meryem Suresi 61 .ayette cennet

aklama yapmam. Kur'an da aynen

konuda bana ans kalmad"

diyor, iirlerinde Allah'
ok vyordu.

kam belirtilmemitir. Bilmem kimi drt de

Hele Kur'an'da anlatlan ou israilo

ullar hikayeleri onun iirlerinde ska i
lenmitir.
Burada M uhammed tm fikirlerini
meyye'den
almt r
demiyoru m .
Kur'an'n kaynaklarn getirip bir veya bir
ka kiiye sdrmak doru deildir. K
kenleri ok eitlidir. Kendisi birok kii
den ve kaynaktan bilgi toplad gibi

Burada Muhammed tm
fikirlerini meyye'den almtr
demiyorum. Kur'an'n
kaynaklarn getirip bir veya

hmaniter ve cmert biriydi. Bir gn Mek

sz daha nce Abdulmuttalip taraf ndan

ke'de bir Yahudi ile Mekke halkndan Harb

da savunuluyordu. Bunlar nemli tespit

adnda birinin arasnda kavga kyor.

lerdir.(20S)

Harb, ben bu yahudiyi ldreceim diye

karar veriyor. Abdulmuttalip bunu duyun
ca Harb'i uyaryor, sakn byle bir ey

birka kiiye sdrmak doru

yapma diyor. Sonuta hem bunu nlyor,

deildir. Kkenleri ok

tarafna veriyor. Abdulmuttalip ocuklar

hem de Harb'den 1 00 deve alp Yahudi

eitlidir. Bir kere

na, asla kimseye zulm yapmayn, zina

etmeyin, toplumun dzenini bozmaya kal

Hz. Muhammed'in ailesinden

kmayn diye nasihatlerde bulunuyordu.

de Kur'an'da anlatlanlara

nn diyordu. u ifade onundur: Bu dnya

Hep iyi ahlakl olun, kt eylerden ka

ibni Dreyd (h.321 .) unlar yazyor:

Muhammed'den olmasayd Sakf kabilesi
meyye'yi peygamber olarak kabul eder
di. nk kendisi H ristiyanlk eitimini al
m, birok H ristiyan hocadan din konu
sunda bilgi almt . Ayrca Yahudilik hak
knda eitim almt ve genel olarak dinler
konusunda birok kitap okumutu, lnce
de Hz. Muhammed'in paygamberliine
inanmamt diye yazyor.(206)

da kim zulm yaparsa, kendisi henz l

Muhammed'le meyye dnceleri

meden onun cezasn deyecektir. ayet

bu dnyada demezse o zaman lmden

arasnda ilgin bir benzerlik daha var. Me

sela; Tevrat ve incil dz bir yaz ile yazl

Muhammed'in projesi zerinde

sonraki ahiret hayatnda bunun cezasn

mken, Kur'an kafiyelidir. Bu da gsteri

ekecektir diyordu. Demek ki Kur'an ve

yor ki Muhammed meyye, Kuss gibi d

etkisi olduu bir gerektir.

dolaysyla islamda geen ahiret inanc

nemin nemli airleri taklit etmi, Kur'an'

nk ailesi o zaman Mekke

Muhammed dneminde onun bir ksm

kafiyeli bir ekilde oluturmutur; ancak

akrabas tarafndan da kabul ediliyordu.

airler gibi gzel bir tempo tutturamamtr.

ehrinin yneticileriydi.

Abdulmuttalip ayrca, putlara tapmaya

yakn olan kiiler vard.

Dolaysyla bunlarn d?

meyye'den de almtr ve meyye sade

ce o kiilerden biridir. Dnceleriyle
Kur'an ayetlerinin birbirlerinin ne kadar
ayns olduu konusunda daha fazla bilgi
iin, meyye'nin iirlerini ieren divan lar
na bakllabilir.(203)
Ben bu balkta bir ahsn Muham
med zerinde brakt iz zerinde baz
bilgiler paylatm. Sanrm bundan nemli
mesajlar da ortaya kt. rnek olsun diye
Hz. Muhammed'in dedesi Abdulmutta
lip'ten ksa bir rnek ekleyip meyye ile
devam edeceiz. Bunu unun iin yazyo
rum : Bir kere Hz. Muhammed'in ailesin
den de Kur'an'da anlatlanlara yakn olan
kiiler vard . Dolaysyla bunlarn da Mu
hammed'in projesi zerinde etkisi olduu
bir gerektir. nk ailesi o zaman Mekke
ehrinin yneticileriydi . Abdulmuttallib'in
inanlar hakknda HalebTnin kayna n
dan ksa bir zet sunmak isterim . Bunlar
ayn zamanda ibni'l Cevzi'nin de eserle
rinde geiyor.
O zaman i nsanlar Abdu lmuttalip'e
"Feyaz" diye lakap takmlard . Yani ziya
l, faydal insan. nk kendisi insanlara
yardm ettii gibi yabani hayvanlara ve
(ulara da yiyecek bir eyler veriyordu,

karyd. Kendisi Ka'be'yi plak olarak ta

vaf etmeyin, yakn akrabayla evlenmeyin,
nesi i koruyun (bir evlad n kime ait olduu
bilinsin) diyordu. Ayrca kz ocuklarn diri
olarak gmlmesine ve iki imeye kar
yd . Halebi bunlar anlatrken, Abdulmut
talib'in ou fikirleri daha sonra ya
Kur'an'da ya da hedislerde yer almtr di
yor. Bu nemli bir itiraftr.(204)
Abdulmuttalip, bir adakta bulunursa

meyye bir iirinde 'Kyamet gn g

nahkararn giyecekleri gmlek katran
dand r ve kendilerine zincirler vurulacak
tr' diyor. Kur'an da sulu olanlarn kya
met gn giyecekleri katran ve onlara ta
klacak zincirden sz ediyor. Gmlekleri
katrandandr ifadesi ibrahim suresi 50.
ayetinde, yine suluiara zincirler taklacak
anlam ndaki ayetler birka yerde ilen
mitir. Mesela Kur'an'da cehennemle ilgili
'hamim' kelimesi kullan l yor. Bu da

nz onu mutlaka yerine getirin diyordu.

meyye'nin iirlerinden alnan bir teri m

Kur'an'da geen 'alan kiinin elini kesin'

dir.(207)

o
.

..

mek isterim. ibni Asakir yukardan beri

Buhari'de geen bir hadiste Muham

med meyye'nin genel durumuna bakn
ca, 'Nerdeyse Mslman saylr' demi

inin Muhammed'e anlatt, 'iki kii geldi,

tir. Bu bir bakma Muhammed'in ondan

yararlandnn bir ikrardr/itirafdr. (208)

hammed'in erid adndaki kiiden mey

meyye hakknda anlatlanlar, kz karde

meyye'nin gsn at' olayn , Mu
ye hakknda bilgi topladn gzel bir e

Her ne kadar konu anlalmsa da,

yine meyyenin dnceleriyle ilgili bir
zet sunmak istiyoru m :

kilde ilemitir. stelik Muhammed ada

ma, gel arkamda deveme bin demi ki
adam binsin de meyye hakknda ona bil

Allah'a teekkr edin. nk o teek

gi versin. Kald ki meyye'nin her iiri

kre layktr. Farkl bir ifadeyle, hamd ve

minnet sana mahsustur ey insanlarn rab
bi. Padiah ve hkm sahibi sensin. Sen

okunduunda Muhammed, meyye do

ru sylemitir vurgusunu yapyor. Yan s
ra meyye'nin iki kznn da babalarnn
gsnn a l p kalbinin karldn ve

insan anne rahminde bir damladan yarat

tn. (209)

tekrar yerine konduunu anlatmlardr di

ye aktaryor. (21 3)

meyye Nuh Tufan 'ndan sz eder

ken, Allah Nuh ve taraftarlarna, gemiye
binin ben sizi korurum demitir diyor ve
son olarak da geminin Cudi Da zerin
de durduunu belirtiyor. Daha sonra olu
an Kur'an'da bunun ayns ileniyor.
Kur'an'da, en son Nuh Gemisi, Cudi Da
zerinde durdu ayrnts da vardr.(21 O)
Cennette hurma, zm, elma, nar,
zeytin ve gzel su vard r. Orada hazr et,
ayrca canlar ne isterse vard r, orada g
ne yz grmemi huriler vardr. Bunlar
yataklara yaslanm sadece kocalarna
bakacaklar. (21 1 )
Gzler Allah' grmez. Yukarda AI
lah'a ibadet eden melekler vard r. mey
ye'nin bu fikirleri Kur'an'n deiik yerle
rinde ayet olarak ekillenmitir; hatta
meyye Allah hakknda 'Mheymin' (ko
ruyup gzeten) kelimesini kullanm. Da
ha sonra bu kelime de Kur'an'da Hair
Suresi 23. ayetinde Allah' n bir sfat ola
rak yerini almtr.
meyye, "Tek bir tanr ya inanmak m
daha hayrldr; yoksa birok tanrya inan
mak m ? Elbette ki tek tanrya inanmak
hayrldr" diyordu. Daha sonra onun bu
sz de ayet olarak Kur'an'a geiyor.
yle ki, Yusuf Suresi 39. ayette, ' eitli
rablere inanmak m daha iyidir, yoksa
tek ve her eye egemen olan Allah'a
inanmak m?' deniliyor.
meyye bir iirinde, "Allah' m , iyiliin
le Yunus Peygamberi bir baln iinden
kardn; ki daha nce birka gece bal k
iinde kalmt . Sudan kardktan sonra,

meyye'nin Nuh Tufam efsanesi hakknda

syledikleri de, Kur'an'a aktanim
gzkmektedir.

gnete vucudu bozulmasn diye onun

zerine bir kabak fidann bitirdin" diyor.
meyye'nin iledii bu hikaye daha sonra
ayet olarak Kur'an'da yerini alyor. ilgili
ayetlerin meali yledir: "phesiz Yunus
da peygamberlerdendi, kap ykl gemi
ye binmiti. Bal k onu yuttu, biz onu sahi
le attk (sudan kardk). Ve stne (glge
yapmas iin) kabak trnden geni yap
rakl bir bitki bitirdik."(2 1 2)
meyye hakknda ibni Asakir'in bir
araya getirdii bilgilerden bir kesit ekle-

ibni-I Cevzi'ye gre, Hicri 2 . ylnda

vefat eden meyye, eski kitaplar bilip de
okuyan biriydi. Ayrca putperestlie kar
olan , kendini peygamberlie hazrlayan
biriydi. Muhammed kendini ondan nce
peygamber olunca artk o vazgeti ve bu
yzden de Muhammed'e haset eder/onu
sevmezdi. Muhammed onun hakknda,
'iirleriyle Mslmandr; ancak fiilen kafir
dir' ifadesini kullanmtr diyor. Bunlar za
ten yukarda anlat ld. ibni-I Cevzi onun
hakknda genel bir bilgi verdikten sonra
yaklak 1 00 m sralk bir iirini sunuyor.

iirde unlar var:

Hamd, mlk ve nimet sana mahsus

tur ey rabbimiz. Senden daha stn bir

meyye Nuh Tufan'ndan

sz ederken, Allah Nuh ve
taraftarlarna, gemiye binin
ben sizi korurum demitir

ey yoktur. Havada kular seni tesbih

eder. Gkte Ar zerinde 'mheymin/g
zetip koruyans n . Yzler sana secde
ederler. Senin etrafn nur kaplam k
samaktad r. Meleklerin vard r ve onlar n
ayaklar yerde, balar da gklerde sana
secde ederler. Gkler/ar senin emrinle

diyor ve son olarak da

durmaktad r. Melekler iinde Ruhul kudus

geminin Cudi Da zerinde

denilen Cebrail ile Mikail vardr. Melekler

durduunu belirtiyor. Daha

sonra oluan Kur'an'da bunun

Allah'a ibadet ederler, ruku ve secde

ederler. Melekler yerde de bulunur ve her
birinin grevi vardr. Allah ne domu ne
de dourmutur. Allah 'Samed'dir, onun

ayns ileniyor. Kur'an'da,

'kfv' yoktur. Yani her ey ona muhta

en son Nuh Gemisi,

cidir; ancak Allah hep vardr. Her ey fani

tr ve benzeri yoktur. MahlOkat gelip gei

Cudi Da zerinde durdu

olacak; ancak o baki kalacaktr. 0, her da

ayrnts da vardr.

hayvanlar ve aalar onu tesbih eder.

im can alr ve yaratr. Yldrm, tm vahi

meyye putperestlie kar

Takva sahipleri ise cennette zm ve

1 ) meyye, Allah gkleri yedi kat ek

olan, kendini peygamberlie

hurma glgeliklerinde istirahat edecekler.

linde yaratm ve onlara ne ayak takm,

Orada canlar ne isterse vardr. Orada i s

ne de stun: Onlar kendi kudretiyle hava

hazrlayan biriydi. Muhammed

tabrak giyerler. Orada szme baldan, st

da

ten, temiz sudan ve insan sarho etme

Kur'an'da iki yerde, "Gkleri, grdnz

yen ikiden rmaklar vardr.

gibi direksiz ykselten Allah'tr" eklinde

kendini ondan nce peygamber

olunca artk o vazgeti ve bu

Malum Adem ile Hawa' n mitolojisi

Kur'an'da anlatlyor. Bu ikili kendilerine

durdurmutur

diyor.

Bu

konuda

ifade ediliyor. Yani meyye'nin anlatmy

la Kur'an'daki anlatm yzde yz ay

yzden de Muhammed'e haset

cennette yemesi yasak edilen maddeyi yi

eder/onu sevmezdi.

yi nce Allah onlar cennetten kovuyor. Bu

2) meyye iirlerinde, kyamet gn

konuda yle bir ayet var: Birbirinize d

sulular cehenneme atlp cilleri yannca

man olarak inin ! Size dnyada bir sreye

kadar kalma ve yararlanma imkan veriyo

durum srekli devam edecek. Ayrca onla

rum diyor. (21 4)

ra zincirler vurulacak. Su istediklerinde

Muhammed onun hakknda,

'iirleriyle Mslmandr;
ancak fiilen kafirdir'

ite Adem-Hawa ile ilgili bu cennetten

ifadesini kullanmtr.

atlp dnyaya' yerletirme konusu yine

daha nce meyye'nin iirlerinde ilen

lmden ve lm sonras br dnyadan

kork ey i nsanol u . Allah

meleklere,

mitir.
Evet; bunlar meyye'nin bir iirinin

n . (2 1 6)

bir daha eski haline dnecekler ve bu

kendilerine hamim (kaynar su) ve zak

kum verilecek diyor. Ayn terimler(yandk
larnda tekrar eski hale gelme, zincirlere
vurulma, zekkum ve hamim kelimeleri)
Kur'an'da defalarca geiyor ve cehen
nemdekiler hakknda kullanlyor. yle ki

Adem'e secde edin dedi. Hepsi ona sec

zetidir. Grld gibi nerdeyse Kur'an

Kur'an'da 'hamim' kelimesi 1 8 yerde tek

de etti; ancak biri kibirlendi, ben ateten

bu fikirlerinden adeta zetlenmi bir kitap

rar edilerek geiyor. Yine meyye'nin ce

yaratlmm dedi ve secde etmedi (eyta

gibi. Btn bu anlatlanlar Kur'an'da var

hennemliklerin yiyip iecekleri arasnda

ni kasd ediyor). eytan hep bizi yoldan

dr.(21 S)

sayd Zekkum kelimesi Kur'an'da ayn

karmaya al r. Allah alemlerin ve yerle

dalarn rabbidir. Gkleri yedi kat eklinde
ve direksiz yaratmt r. Ayrca gkleri g
ne ve ay ile ayd nlatmtr. Yukarlardan
su/yamur gnderir; onunla tarm yetiir

meyye'nin iirlerini bylece zetle

dikten sonra imdi de rnek olsun diye
bunlardan birkann Kur'an ayetlerinde
yerlerini gstermeye alal m :

anlamda yerde geiyor. meyye iirle

rinde, cehennemliklere zincirler vurula
caktr

diyor.

Bu

zincir vurma olay

Kur'an'da sekiz yerde tekraren geiyor.

ve canllar hayatlarn idame ettirirler. Yeri

yarar ve ondan emeler, rmaklar eklin
de su akar. Allah'tan baka her canl yok
olacaktr. Sonra zaman gelince bir ar
c arr(melek) ve hepimiz kabirlerden
kalkp mahere gideceiz. Her insann
sa ve sol eline onun kitab(dosyas) veri
lecek ve sen yaptklarn kendin oku, dn
yada iken neler yaptn kendin gr deni
lecektir. O zaman adalet terazisi kurula
cak ve kimsenin kimseye torpili geerli ol
mayacaktr. Yalnz kiinin ameli/dnyada
yaptklar ona fayda verecektir. Tabii ki Al
lah dilediini balayacak bu ayr ; buna
engel yoktur. Gnahkarlar plak bir halde
cehenneme sevk edilecekler. Derileri yan
dnda bir daha eskisi gibi olacak ve s
rekli bu ekilde azap edileceklerdir. Su is
tediklerinde kendilerine 'Hamim' denilen
kaynar su ikram edilecek. Onlarn ahirette
yiyip itikleri zakkumdur. Orada lm yok
tur ki kurtulsunlar; hep byle yaayacak
lardr.

A dem-Havva ile ilgili bu cennetten atlp dnyaya yerletirme konusu yine daha nce
meyye'nin iirlerinde ilenmitir.

..

i miifHIi] Um'ftl
-- r

----

Ayrca Kur'an'da u farkl detay da var:

7) meyye meleklerin varlndan sz

Cehennemliklere vurulacak o zincirlerin

ederken onlardan Cebrail ile Mikail'i is

uzunluu 70 arndr diye. Ayetin mealini

men belirtiyor. Malum islamda ismann

de vereyim: "Sulu olan , uzunluu yetmi

artlarndan biri meleklerin varln kabul

arn (zir'a) olan bir zincire vurun" denili

etmektir. Kald ki bu iki melek Kur'an'da

yor. Buna daah nce de zaten dein

da birok yerde ismen geiyor.

dim.(21 7)

8) meyye, gk grlemesi Allah'a

meyye'nin, havada kular Allah' tes

hamd/teekkr eder diyor. Ayn inan da

bih eder sz Nur Suresi 4 1 . ayette :

ha sonra inen Kur'an ayetlerinde onayla

"Grmedin mi gklerde ve yerde olanlar,

nyor ve stelik gk grlemesi Kur'an'n

kanatlar n rparak uan kular Allah'

bir suresinde getii iin o surenin de ad

tesbih eder (ann yceltirler)?" eklinde

oluyor: "Ra'd" suresi diye. Ra'd, gk gr

ifade ediliyor. (21 8)

3) meyye, "Allah sameddir ve kf
v olmayandr' diyor. Yani her ey ona
muhtatr, onun benzeri yoktur. Bu anlam
ve ayn kelimeler olduu gibi ayet olarak
ihlas Suresi'nde geiyor. Orda da geen
Samet ve Kfv . kelimeleri ayn anlam
ifade ediyor.(21 9)
4) Cennetliklerin durumu meyye iir
lerinde yle arlatlyor: Cennete girecek
lere orada szme bal, temiz su, st ve

meyye'nin cennet tasviri, Kur'an 'daki

Muhammed Suresi'nde yer alanmm
neredeyse aymdr.

6) meyye Allah hakknda, 'Senin et

raf n nur kaplam k samaktad r' di
yor. Ayn niteleme Kur'an'da Nur suresin
de de geiyor. Ayette Allah'n nuru yle
izah ediliyor:
"Allah, gklerin ve yerin nurudur. Nu
runun temsili yledir: Duvarda bir hcre;

sarho etmeyen iki vard r diyor. Ayrca

iinde bir kandil, kandil de bir cam fanus

onlar ne isterlerse orada vard r eklinde

iinde. Fanus, sanki inci gibi parlayan bir

hem genel bir ifade kullanyor, hem de ki

yldz gibi mbarek bir aatan, ne dou

mi nimetlerin isimlerini veriyor. Mesela

ya, ne de batya ait olan zeytin aac ndan

orada nar, elma, hurma, zeytin, incir var

tututurulur. Bu aacn ya , ate doku n

lemesi demektir. Ayet yledir: "Gk gr

lemesi Allah'a hamd ederek onu tespih
ediyor. Melekler de onun korkusundan
onu tespih ediyorlar."(223)
9) meyye'ye gre, Allah, Adem'i ya
ratt zaman meleklere talimat verip
'Adem'e secde edin/onu tanyn' dedi. B
tn melekler bu teklifi kabul edip emre ita
at etti ; ancak eytan buna kar kt ve
secde etmedi. ite bu mitoloji de daha
sonra ayet olarak Kur'an'da birka yerde
tekrar etmek suretiyle yerini alyor. Tabii ki
meyye de bunlar kendisi icat etmemiti.
Bunlar n hepsi zaten Tevrat'tan alnmadr.
10) Kur'an'n 64. suresinin ad Tea

diye bir ksm n ismen veriyor. Ayn durum

masa bile neredeyse aydnlatacak (kadar

bn Suresi'dir. Bu blmde Teabn keli

harfiyen Kur'an'da da sz konusudur.

Kur'an'da Muhammed Suresi 1 5. ayette,

brrak)tr. Nur stne nur" deniliyor. Bu,

mesi getii iin surenin ad olmutur. Te

Diyanet'in Kur'an tercemesinden alntdr.

abn aldanma anlamna gelir. Kur'an' n

"Allah'a kar gelmekten saknanlara sz

Bu ayetle meyye'nin tanr tan m ayn

bu blmnde geen b i r ayette, "Toplan

verilen cennet yledir: Orada temiz su r

dr.(222)

ma gn iin, sizi bir araya getirdii za

maklar, tad bozulmayan st rmaklar,

man, ite 0, kimin aldandnn ortaya

ienlere zevk veren iki rmaklar , szme

kaca gndr (maher gnn kas

bal rmaklar vard r. Onlara orada her tr

meyye, Allah gkleri yedi kat

l rn vard r" deniliyor. Baka bir ayette,

eklinde yaratm ve onlara

"Orada canlarn ektii ve gzlerin ho

Iand herey vardr" diye geiyor.(220)
5) meyye'nin kz kardei onun hak
knda Hz. Muhammed'e bilgi verirken
uzun bir iirini de okuyor. Buna zaten yu
karda deindim. O iirin ieriine ve o i
irde geen o garip kelimelere bakyoruz
bunlar olduu gibi Kur'an'da da var. Mese
la meyye cehennemliklerden sz eder
ken, yle bir ate ki sahibini her yandan
kuatr diyor. Yine cennetlik olan n duru
munu ilerken, cennette onlar iin yastk
lar diziimitir diyor. Her iki konu ayn terim
ve kalplarla Kur'an'da da geiyor.(22 1 )

ne ayak takm, ne de stun:

dediyor)" diye geiyor. meyye ise bu

konuda yle diyor: "Kimin aldand
gn olan o maher gnnde onlar b
lk blk hesaba srklenince artk

Onlar kendi kudretiyle havada

ka fayda vermeyecek." Aradaki fark,

durdurmutur diyor. Bu konuda

mt r (siz), meyye ise nc kiinin

Kur'an ikinci kiinin oul zamirini kullan

Kur'an'da iki yerde, "Gkleri,

oul zamirini kullanmtr (onlar). Tabii ki

grdnz gibi direksiz

39. surenin ad Zmer Suresi'dir. Bu sure

ykselten Allah'tr" eklinde

bu kadar fark normaldir. Yine Kur'an'da

nin 71 . ayetinde Zmer kelimesi getii
iin bu ismi almtr. Zmer, ksm k

ifade ediliyor. Yani meyye'nin

sm/blm blm demek. Ayette, "inkar

anlatmyla Kur'an'daki

edenler, blk blk cehenneme sr kle

anlatm yzde yz ayn.

lam meyye iirlerinde vardr. (224)

necekler" diye geiyor. Bu ifade ve bu an

Yine meyye'nin kz kardei onun i

oturacaklar yerler anlatlrken 'Snds,

irlerini Hz. Muhammed'e okurken, mey

islabrak ve Eraik' terimleri kullanlmtr

ye'nin, 'Allah gizli olan da, aikar olan da

ki, bu kelimeler de az nce geen Zence

bilir. phesiz Allah'n vaadi yerine gelir'

fil ve Selsebil gibi Arapa deil; Farsadr.

dediini anlatyor. Ayn szler Kur'an'da

Snds, ince, halis ipek; istabrak, kaln

ayet olarak yer alyor.(225)

ipek/atlas; Eraik de tahtalar, adeta koltuk

lar demek. ite bu kelimeler de meyye

1 1 ) Cehennem in birok ismi Kur'an'da

iirlerinde cennet hakknda kullanlm

geiyor. Bunlardan biri de 'Sakar'dr.

tr.(229)

Kamer Suresi 48. ayette, "O gn y

zkoyun atee srklenecekler: 'Cehen
nemin dokunuunu tad n !' denecek", de
niliyor. Burada geen cehennem, sakar
olarak ifade edilmitir. Sakar kelimesini
meyye de iirlerinde ilenmitir.
1 2) meyye, kyamet gn sulular
cehenneme atlrken bir de cehennem g
revlileri onlarla alay edercesine, 'Siz dn
yada iken size uyarc gelmedi mi (yani
peygamber) ! Onlar, bize uyarc geldi de

meyye, gk grlemesi Allah'a

hamdteekkr eder diyor. Aym inan daha
sonra inen Kur'an ayetlerinde onaylamyor.

sadk denir) artk yeme-imeyi brakn de

mektetir; ancak ayette kullanlan ifade
mezacidir: Beyaz iplik, siyah iplik tabirieri
kullan lmtr. ite bu ifade de meyye i
irlerinde vard r. Yani detayna kadar
Kur'an'la eski airlerin ifadeleri iie
dir.(228)

1 6) Kur'an'da birka yerde anlatlan

Lut kavmiyle ilgili olaylar, olduu gibi
meyye iirlerinde de geiyor. Hani Lut
zamannda homoseksellik mehurmu,
Lut bununla mcadele etmi; ancak kav
mi bunu terk etmeyince Allah tarafndan
cezalandr lmlar. meyye bunu iir ha
linde ilemitir. Yine Kur'an'da anlatlan
Yunus Peygamber'in kendini denize atla
mas ve byk bir baln onu yutmas,
sonra Allah'n onu kurtarp sahile atmas

biz ona kulak asmadk, eytann yolundan

1 5) Kur'an'da cennet hurilerinden sk

gittik diyecekler' diyor. meyye'nin daha

nce kulland bu cmle Kur'an'da yer

a sz ediliyor. Bunlar bakireler, daha n

ce kimseyle ak yaamamlardr eklin

ye ona emsiye gibi bir kabak fidann ya

alyor. Nebe Suresi 8 ve 9. ayetlerinde

de anlat lyorlar. Ayn durum meyye iir

yle deniliyor: "Neredeyse cehennem f

keden atlayacaktr! Oraya bir topluluk

lerinde de vard r. Kur'an'da Rahman sure

sinde huriler hakknda kullanlan ifadeler

rinde detayna kadar vardr. Hatta mehur

atldka bekileri onlara, 'Size bir uyarc

aynen meyye iirlerinde de geiyor. Hat

gelmemi miydi?' diye soracaklar. Onlar

ta Kur'an'da cennetliklerin giyecekleri ve

da yle diyecekler: 'Evet, bize uyarc

geldi. Fakat biz onu yalanladk' ve 'Allah

meyye'ye gre, Allah, Adem'i

hibir ey indirmemitir; siz ancak byk

bir sapklk iindesiniz' dedik." Grld

yaratt zaman meleklere

gibi ayet, meyye'nin kulland ifade ve

talimat verip 'Adem'e secde

anlamlarn aynsn ieriyor.

1 3) Kur'an'da i nsan Suresi'nde, 'Ora
da (cennette) kendilerine, katks 'Zence
fii' olan iecekle dolu bir kaseden iirilir.
Orada bir p nar ki ona 'Seisebii' ad veri
lir" diye geiyor.(226)
Bu ifadeler meyye'nin iirlerinde de
ayn anlamda kullanlmtr ve stelik bu

edin/onu tanyn' dedi. Btn

melekler bu teklifi kabul edip
emre itaat etti; ancak eytan
buna kar kt ve secde
etmedi. ite bu mitoloji de

ve sudan yeni km, can bozulmasn di

ratmas gibi anlatmlar meyye'nin iirle
mfessir (Kur'an yorumcusu) imam Suyu
ti, Drr'l Mensur adl tefsirinde bu konu
da net belirtiyor: meyye, henz islam
yok iken Yunus'un bu olayn iirlerinde i
lemitir diyor.(230)
Yine Kur'an'da Zil-karneyn mitolojisi
anlatl rken (hani dnyay szde ok gez
mi) bir yerde "Nihayet gnein batt ye
re ulanca onu, kara balkl bir gzede
batar buldu" deniliyor. Konu nedir, inand
rc m dr bunun zerinde durmuyorum.
Ama u var ki Kur'an'a gre gne batar
ken balkl bir pnarda batyormu. Yani
milyonlarca kat dnyadan byk olan g
ne akamlar batnca bir pnarda kaybo
lup gidiyormu. Bu ayete benzer bir ak

kelimeler Arapa deil; bunlar Farsad r.

daha sonra ayet olarak

lama da bata Buhari'de birka yerde,

Yani nasl meyye bir taktik olarak yaban

Kur'an'da birka yerde tekrar

geiyor. Ebu Zer-i Gfari, "Hz. Muhammed

etmek suretiyle yerini alyor.

tarken nereye gittiini biliyor musun?' diye

Tabii ki meyye de bunlar

sordu. Ben, 'hayr' dedim. Kendisi yant

c kelimeler kullanmsa, ondan sonra Hz.

Muhammed de ayn yntemi Kur'an'da
uygulamtr. Kimse belki bunu farketme
mi; ancak nemli bir tespit.(22?)
1 4) Kur'an'da orulular hakknda, "a
fan beyaz iplii siyah ipliinden ayrde
dilineeye kadar yeyin , iin" deniliyor. Bura
da ufukta aydnlk olunca (ki buna fecr-i

kendisi icat etmemiti.

Mslim'de ve dier hadis kaynaklarnda

bana, 'ey Eba zer! Gne akamleyin ba

verdi: 'Gne her akam batnca Allah'n

huzura ona secde etmeye gider ve Allah

Bunlarn hepsi zaten

ona izin verir.''' Daha sonra ona, doru

Tevrat'tan alnmadr.

der ve devri-i daim eklinde hergn bu i

geldiin yere git, tekrar grevine devam

Imll
iJJl]l[ml
r - ili---

---

Kur'an'da birka yerde anlatlan

Kur'an'a gre sekiz melek onu tayacak

anlam n karamayz. Baka bir ayette

Lut kavmiyle ilgili olaylar,

m. Peki bu kadar byk olan Ar cena

gz olanla kr olan ayn m deniliyor.

ze midir ki sekiz kii boyunlarna alp ta

Bunlar faydal m deil mi tartmalarn

olduu gibi meyye iirlerinde

s nar; tayp da nereye gtrecekler

dan ziyade; ben burada konumuzia ilgili

hayrola!(233)

farkl bir ey sylemek isterim . ite btn

bunlar da meyye'nin iirlerinde var. Hat

de geiyor. Hani Lut zamannda

homoseksellik mehurmu,
Lut bununla mcadele etmi;
ancak kavmi bunu terk

Hani meyye drt demi; ancak

Kur'an'da art var; Ar' tayanlar sekiz
dir diye geiyor. Kur'an yorumcular bu
ayeti aklarken bu drt rakam konusuna

ta meyye'nin iirlerinde, gz olanla kr

olan ayn olur mu ifadesi de var. Bu cm
le olduu gibi Kur'an'da da geiyor.(235)

da deinmiler. yle ki, u an drt kii ta

meyye'nin sylemlerinde ayrca ar

etmeyince Allah tarafndan

yor; ancak Kyamet gn bu say sekiz

pc baz ifadeler dikkatimi ekiyor. Mese

olacak demiler. Evet; bunu Taberi, Suyu

la Hz. Muhammed'i peygamber olarak ka

cezalandrlmlar. meyye

ti gibi Kur'an yorumcular ilgili ayet bl

bul etmi, onun hakknda medhiyeler yaz

mnde bu ekilde ilemilerdir.(234)

m trden ifadeler var. Peki kimi islam

bunu iir halinde ilemitir.

Vaazlarda hep syleniyor, efendim

srer, diyor. Burada demek istediim, Zil

Karneyn'le ilgili bu sz, Muhammed'den
nce yaam airlerin iirlerinde geiyor;
ilgili ayetin ou tefsirlerinde bu yazlyor.
Lveys eyho ( 1 927.) yazd bir kita
bnda bu szn meyye iirlerinde var ol
duunu belirtiyor ve iiri de yazyor.(23 1 )
Kur'an'da anlatlan ou hikayeleri o
zaman birok insan biliyor ve anlatyordu

Kur'an'da geiyor ki, bilenlerle bilmeyen

ler bir olur?' diye. Yani Kur'an ilme nem
veriyor diye. Bir kere ayet fizik, kimya, bi
yoloji, sosyoloji gibi ilimierden bahsetmi
yor. Buradaki bilgiden neyin kasdedildiini
anlamak iin ayetten nce geen bir-iki
cmleye bakmak lazm.Hemen bir nceki
ayeti de verelim : Gece saatlerinde secde
ederek, ayakta durarak ibadet eden, ahi
retten korkan ve rabbinin rahmetini uman

zaten. Sveyd b. Samt adnda bir ahs

la bunun tersi(bir nceki ayette geen) bir

Hz. Muhammed'in yan na gelir. Sveyd

olur mu? De ki: "Bilenlerle bilmeyenler bir

Muhammed'e, sende olan (Kur'an ayetie

olur mu?" Dorusu ancak saduyu sahip

ri) bende de vardr diyor. Muhammed ona,

leri t alr diyor. Demek ki burada bilgi

gster bakalm deyince; adam Lokman

den kast, gece secde edip namaz klmak,

Hekim'le ilgili bilgilerin yazl olduu bir

ibadet etmek demektir. Yani Kur'an tanr

belgeyi gsteriyor. Muhammed o bilgileri

s insan kendine ibadet etmeye tevikten

grnce, 'Gzeldir; ancak benimki AI

bahsediyor ve bilgi dedii ey insan n

lah'tan gelmedir ve ben peygamberim'

kendisine kul-kle olmasdr, bol bol na

alimleri niye byle bir uydurmaya bavur

mular? nk Kur'an'la meyye fikirleri
o kadar iie ki, meyye Mslman say 1mazsa ak bir ekilde denilebilir ki Mu
hammed ayetlerini ondan kopya etmitir
de ondan. Bu yzden zaman iinde bile
rek onun iirleri arasna Muhammed hak
k nda uyduruk medhiyeler sdrmlard r.
Halbuki adam Muhammed'den nce ya
ayp bu dncelerini ortaya atm ve
lnce de Mslman olmamtr. Bu ko
nuda tm islam tarihileri hemfikirdir. Bu
rada Hz. Muhammed'i kurtarmak iin ak
bir ekilde adama iftira edilmitir. Hatta
Bedir Harbi'nde Muhammed ve taraftarla
r nca katledilen

Mekkeliler hakknda

meyye, 'Muhammed eer peygamber

olsayd akrabas olan bu insanlar ldr
mezdi' diyerek onu iddetle eletirmi
tir.(236)

maz klmas , secde etemsidir. Ayet gayet

meyye hakknda en bata Buhari,

eylerdir diyor ve onlardan ayetlerini olu

aktr; yoksa ilme tevik varm gibi, san

Mslim ve dier hadis klliyatnda Hz.

turuyor, hem de sizinki nemli deil; be

ki ilim tahsiliyle ilgili bir devrim nermi

Muhammed'in u sz geiyor: "meyye

karln veriyor. Hem beeniyor, gzel

nimki Allah'tan gelmitir ve ben peygam

beri m diyor.(232)
Daha ilgin bir mitoloji anlatay m .
meyye bir iirinde, Allah'n Ar'n drt
ey (Arslan, kz . . . ) tar diyor ve sayyor.
Onun bu iiri Muhammed'e okunuyor ve
ne hikmetse daha sonra Kur'an ayetleri
inince

bakyoruz

benzer

bir

inan

Kur'an'da da geiyor. ilgili ayet yle:

"Melekler de onun kenarlarndadr. O gn
Rabbnn Ar' n , bunlarn stnde sekiz
tanesi tar". Ar demek, uazydaki Sa
manyolu, Galaksi gibi her ey demek.
kz arslan mitolojisini b rakalm da;

Kur'an'da an/atdan ou hikaye/eri o zaman, o corafyadaki birok insan biliyor ve

an/atyordu zaten.

az kalm Mslman saylsn." Yani onun

tarafndan dile getirildii konusunda bir fi

fikirleriyle Kur'an ayetleri o kadar iie ki

kir olusun diye baka birka airden ksa

Muhammed onun hakknda byle bir

baz bilgiler vermek isterim . Burada bir

aklamada bulunuyor. Bu ifade Buhari'de

noktay belirtmek isterim . Hz. Muhammed

yerde, Mslim'de birka rivayetle gei

nemli bir ailenin ocuuydu/yani kyl

yor.(237)

ocuu deildi. Onun zamannda o kadar

iire nem verilirdi ki, gzel ve etkileyci bir

Dikkatimi eken ilgin bir durum daha

iir iin insanlar namazda secde eder gibi

sz konusu. meyye dnceleriyle yz

secde ederdi. Nitekim Lebid b. Rabia be

de yz rten ayetler hep Mekke'de inen

endii bir iiri okuyunca katrndan inip

surelerde geiyor. Bu u demektir ki,

secdeye varr ve nedenini soranlara u

meyye Mekke blgesinde domu ora

yant verir: Siz nasl namazda secde edi

da dncelerini ortaya atmt r. Bu yz

yorsanz benim yanmda da iirin secdesi

den Hz. Muhammed henz Mekke'de

vardr. ite Hz. Muhammed zamannda i

iken oluturduu surelerde sca sca

irin vard aama, deer bu iken Muham

na onun fikirlerini orada ilemitir.

med'in bundan habersiz olduu, bigane

Ebu Sfyan anlatyor: Henz Muham

kald sylenebilir mi?

med peygamberliini ilan etmemiti. Ben

Bir ara Muhammed'in yannda Antere

le meyye ticaret iin am taraflarna git

mitik. Benimle meyye aras nda yaplan
konumada meyye "Allah'a yemin ede
rim ki biz kyamet gn maherde topla
nacaz ve yaptklarmzdan sorguya e
kileceiz. Yine Allah'a yemin olsun ki o za
man bir ksm insanlar cennete, bir ksm
da cehenneme girecektir" dedi. Burada
Ebu Sfyan unu kesinlikle vurguluyor ki,
o zaman Muhammed henz peygamber
olmamtl. (238)
Kur'an'da ise bu ieriin karl y
ledir:
"Yemin olsun ki siz kabirlerinizden kal
kp mahere gideceksiniz ve dnyada
yaptklar nzdan sorgulanacaksnz.(239)
Kyamet gn bir ksm insanlar cennete,
bir ksm da cehenneme girecektir.(240)
Bu rnekte dikkatleri eken bir detay
daha vardr. meyye bunlar anlat rken
nasl yeminle balamsa, Kur'an'da da
bunlar anlatl rken yeminle balanmtr.
Ayrca Kur'an'da maherle ilgili ayetlerin
says hayli fazla. (241 )
meyye iirleriyle ayetler aras ndaki
birebir uygunluk konusunda fikir olsun di
ye zet bir bilgi sundum; yoksa kapsaml
bir kar latrma yapldnda Kur'an'la
onun iirleri aras nda ok zengin bir ortak
tablo ile kar karya kal n r. Ben bu ko
nuda aratrma yapmak isteyen ilahiyat
lara unu neriyorum. Dr. Scey Cemil'in

b. edad Absi'nin iirlerinden bir blm

hazrlayp tahkik ettii meyye'nin iir di

okununca kendisi, ondan vgyle sz

van veya Dr. Abdulhafiz Satli'nin hazrla

eder.(242)

d meyye divan n , ya da Seyfettin Ka

tip ve Ahmet Ussam Katib'in hazrlam
olduklar meyye'nin iir divanna bakabi
lirier. O zaman greceklerdir ki Kur'an'la
meyye fikirleri arasnda nerdeyse yzde
yz bir ortaklk vardr.

Kald ki, o iirleri zebilecek bir dile

de sahipti. Kendisi, Hicaz blgesinde be
nim gibi mkemmel bir Arapa bilen yok
tur diyor ve nedenini de yle aklyor.
Ben, en gzel Arapa'n n konuulduu
Sadoullar blgesinde byd m ; bu

O dnemde veya o dneme yakn ;

nemli bir etken. Ayrca brokrat, Mekke

ancak daha nce yaam olan air ve

site devletini yneten bir ailenin ocuu

dnce adamlar sadece yukarda ken

yum diyor. Durum byle olunca onun iir

dilerinden bilgi verdiim kiiler deildi.

den anlamas sorun deildi. Kald ki

Kur'an'da anlatlanlarn yeni eyler olma

zlmeyen yerler varsa ona yard mc olan

d, daha nce deiik ahs ve kesimler

ekip vard , bu konuda zorluk ekmiyordu.

Yalnz kendisi lehte olan iiri vm,

meyye dnceleriyle yzde

yz rten ayetler hep
Mekke'de inen surelerde
geiyor. Bu u demektir ki,

aleyhte olan da yermitir. Ksacas , onun

sistemini eletiren iirlere iddetle kary
d . Bu gibiler iin, insan n ii irinle doluysa,
iir bilmesinden daha iyidir diyordu. Bu
hadis Mslim'de geiyor.(243)
Ben burada Hz. Muhammed'den nce

meyye Mekke blgesinde

yaam ve ksmen de kendisinin onlara

domu; orada dncelerini

yetitii birka airden sz ettim , Kur'an

ortaya atmt r. Bu yzden

ili dl olduunu izah ettim. Tabii ki o d

Hz. Muhammed henz

Mekke'de iken oluturduu

ayetlerinin onlarn grleriyle ne kadar

nemde varolula ilgili kafa yoran insanlar
sadece bu birka kii deildi. Bunlar r
nek olsun diye yazd m . Bunlar gibi birok

surelerde sca scana onun

insan vard . Onlardan birkan dipnot ola

fikirlerini orada ilemitir.

lardan da baz rnekler sunacam. (244)

rak ekliyorum. Zaten elimdeki kitapta on

zoruyla Ebubekir dneminde kendilerini

J) MSEYLEME VE DiGER
PEYGAMBER ADAYLAR

toparlayabildiler. nk ayrlanlar airet

airetti, onlarn organize ordular yoktu.
Mslmanlarn ise ordular vard ve Mu

Her eyden nce Mslmanlarn bil

hammed zamannda da birok savaa ka

medii bir gerek var. "Ey ahali! Haberiniz

tlmalar sebebiyle deneyim sahibiydiler.

olsun ben yaratc/yaratclardan grev al

O yzden islami iktidar peinde olanlar

dm, siz sylediklerime uymak zorundas

kendilerini toparlama konusunda daha

nz" gr, ok eskilere dayanr. rnek

anslydlar. Ksacas , Hz. Muhammed'in

vermek gerekirse, Hammurabi kendi ka

peygamber olarak ortaya kmasnda,

nunun hemen banda, "beni Anum, hava

teden beri kltr haline gelen bu mes

tanrs Enlil, oban tanrs Marduk gnder

seseyi de hesaba katmak gerekir. Durup

di ve siz beni dinlemek zorundasnz" diye

dururken hemen aniden bu fikir ortaya

balyor ve devamla birok tanrnn isim

kmad .

lerini slralyor.(245)
Eskiden insanolu tabii afetlere kar
korkunca eitli ilahlara inanmak zorunda
kalm. Bu arada kimi akgzler de ken
dilerini o tanr-tanr lar/tanralarn bir tem
silcisi olarak insanlara takdim etmilerdir.
Bu inan zaman iinde farkl dzenleme
lerle deiik kiiler taraf ndan takip edil
mi; Hz. Muhammed dnemi ve hatta on
dan sonra da bu gelenek devam etmitir.
Kimisi projesinde baar gsterebiimi, ki
misi kaybetmitir. Bu konuda Sad el-Ga
mdi'nin hazrlam olduu doktora tezin
de geni bilgiler var. Bu adam hem Hz.
Muhammed

zaman ndaki

peygamber

adaylarndan, hem de ondan sonra Eme

vi ve Abbasiler dneminde peygamberlik
iddiasnda bulunan kiilerden bahsediyor.
HZ.Muhammed zaman nda peygamberlik
iddiasnda bulunan insanlar oktu. (246)
Yukarda da belirtildii gibi Hz. Mu
hammed'den nce meyy b. Ebi Salt bu
na hazrlan yordu; ancak Muhammed on
dan nce peygamberliini ilan edince
onun ki kursa nda kal r. Bir de peygam
ber adaylarndan mehur Mseyleme,
Hz. Muhammed'e teklif sunuyor, gel birlik
te/ortaklaa bu grevi icra edelim diyor.
Ama Hz. Muhammed bunu kabul etmi
yor/tek bana iktidar olmak istiyor. u da
var ki, Hz. Muhammed hayatta iken bu
adam malup edemedi; ancak vefatn
dan sonra Ebubekir zaman nda ona kar
yaplan savata malup oldu ve bu sava

Hz. Muhammed nemli bir ailenin

ocuuydu/yani kyl ocuu deildi.

baka bir bayan, Umman'da Lakid b. Ma

lik ve daha birok insan peygamber oldu
unu ne srdler. Burada demek istedi
im, o dnemde peygamberlik eskiden
kalma bir nevi kltr, iktidar arac olarak
halk nezdinde biliniyordu. Hz. Muham
med bu konuda baarl oldu ; dierleri ta
rih sahnesinden silindi. Hep sylyorum :
H z . Muhammed'in baar nedeni, etrafn
daki insanlara, inanmayanlarn kz ve ka
dnlar cariye olarak size helaldir, mallar
da ganimettir deyip bunu tanr emri olarak
ne srmesidir. Bylece blge halk kor
kudan inanmak zorunda kalyordu. Ama
Hz. Muhammed vefat edince kaan kaa
na, nerdeyse herkes islamiyeti b rakt .
Bundan bahsettik. Daha sonra yine kl

Her eyden nce

Mslmanlarn bilmedii bir
gerek var. Ey ahali! Haberiniz
olsun ben yaratc/yaratclardan
grev aldm, siz sylediklerime

K) ESKiLERE AiT ANLAMl

SZLEMELERi AYETE
EviRMEK
Kur'an'n 1 1 4 suresinden birinin ad
Kurey Suresi'dir. Hz. Muhammed'in soyu
olan Kurey'le i lgili bir konudan sz ettii
iin bu ismi almtr. ilkin tarihi olay anla
tp sonra ilgili ayetleri sunaym. Hz. Mu
hammed'in dedelerinden Haim b. Abdul
menaf zamannda Kurey'in ekonomik
durumu ktye gider. Hatta baz fakir aile
ler adrlar n kurup al ktan dolay iinde
lm bekliyorlard . Yaygn olan gre
gre Haim az sonra sunacam forml
bulur; ancak kimi kaynaklarda Haim'le
birlikte kardeleri Abdems, Muttallip ve
Menaf'da ilgili projede varm. Haim'le
birlikte bu drt kii, Kureyler'i bu alk fe
laketinden kurtarmak iin ilk nce acil m
dahale olarak u zm getirirler: Her
zengin aile, yanna lme terk edilmi bir
aileyi alsn diyorlar ve gereken yaplyor.
Tabii ki bu geici bir z m . Daha sonra
komu lkelerle iliki kurup daimi zm
yollarn aryorlar. Sonunda Habeistan,
Yemen, iran(Fars) ve am(Rum) devletle
riyle temasa geerek bu lkelerle cz'i bir

uymak zorundasnz gr,

vergi vermek suretiyle ticaret anlamalar

ok eskilere dayanr.

am/Rum i mparatorluu ile, Muttallip Ye

yap yorlar. Bu drt kardeten Haim

men'le, Menaf dou cephesi iran'la ve Ab

ta yaklak 1 1 bin insan kltan geirildi.

Bu inan zaman iin farkl

dems de Habeistan'la anlama yap

Yine H ristiyan as ll ecah binti Haris

dzenlemelerle deiik kiiler

yor. Bunun sonucu olarak ticaret geliiyor

tarafndan takip edilmi.

nomilerini dzle karyorlar. Bunlar k-

adnda bir bayan da o dnemde peygam

berliini i lan etti. Suriye'de Yakd adnda

ve Kureyiler kendilerini toparlyorlar, eko

Hz. Muhammed vefat edince

yer ayryor. ilgili ayetlerin anlamn da ve

lenieri bir araya gelip blgelerinde haksz

reyim . "Kurey'e k ve yaz seyahatleri

l nlemek amacyla kurmulard r. Bu

kolaylatmld iin onlar, kendilerini a

gnk tabirle bir nevi insan haklar tekila

iSlamiyeti brakt . Daha sonra

Itktan doyuran ve her eit korkudan emin

t gibi bir anlam tayordu. Tabi ki her sis

yine kl zoruyla Ebubekir

klan u evin (Ka 'be 'nin) rabbine kulluk et

tem iin geerli olduu gibi bu da zaman

sinler" diyor. Peki, fazla uzatmadan ksa

iinde meydana gelen kavgalar-savalar

bir cmleyle sormak lazm: Adam diplo

yznden uygulamadan kald r l r. Aratr

kaan kaana, nerdeyse herkes

dneminde kendilerini
toparlayabildiler. nk

masi yapm, kafasn kullanp toplumunu

alktan kurtarmsa; bunun Allah'la ne

ayrlanlar airet airetti, onlarn

alakas var! Adam toplumuna are bul

organize ordular yoktu.

sonra Muhammed dnyaya gelip kendini

Mslmanlarn ise ordular

peygamber ilan edince, "Cebrail geldi

vard ve Muhammed zamannda

da birok savaa katlmalar

mu, onlar alktan kurtarm ve yllar

ayetler getirdi, eskiden Allah sizi o alk

tan kurtard iin ona ibadet edin" eklin
de ayet indiriyor ve stelik bu olayn ilen
dii iki satrlk surenin ad da Kurey sure

sebebiyle deneyim sahibiydiler.

si oluyor. Gerekten ilgin bir olay. ite

O yzden islami iktidar peinde

Hesabna gelen konuyu nerede, ne za

olanlar kendilerini toparlama

man ilenmise ilensin buna bakmaks

konusunda daha anslydlar.

Muhammed bylesine bir Muhammed'di:

z n al p ayet olarak deerlendiriyor

du.(249)

maclara gre Araplarn tarihinde en insa

ni ve en ok beenilen tekilat budur. Hz.
Muhammed'in peygamberliinden nce
Mekke'de bunun tekrar canlandrlmas
nn nedeni yle aklanr: Mekke dn
dan bir tccar mal getirip Mekke'de sat
mak ister. Bunu As b.Vail adnda bir Mek
keli satn alr; ancak parasn demez. As,
Mekke'de nemli biri olarak biliniyordu.
Adam durumu Mekke'de eitli ailelere
bildirir; ancak onlar yard mc olmazlar. Bu
sefer adam sabaha doru Ebu Kubeys
dana kp yle seslenir. Ki o srada
herkes Ka'be'de ibadet halinde adam n
sesini duyar.
Ey Fihroullar ! Bir mazluma yetiin.
Mekke'nin ortas nda mal m elimden gitti.

n Habeistan, Yemen(Himyer'e kadar)

ticaret yapmaya balyorlar; yaz n da

l) Hilf'l fOUl TEKilAT

Ey toplananlar! Ka'be'de grup grup Umre

sini yapamayan perian bir ziyareti var.

am (Rum blgesi ), Basra ve iran taraf

Bu tekilat ilkin Curhumiler zamann

Ey Hicr ile Haceru'I-Esved arasnda topla

larna gidip oralarda ticaret yapyorlar. Ay

da icat edilmi. eitli kabilelerin ileri ge-

nanlar! Bu mukaddes yer, keremini ta-

rca Mekke'ye gelen yol gzergahlar n n

gvenliini salyor v e bylece dardan
da tccarlar oralara mal gtrp satmaya
balyorlar. Ksacas , bu lkelerle yaplan
ticari anlamalar Kureyileri kurtard gi
bi, onlarn hem refah seviyelerini ykselti
yar, hem de komu lkeler nezdinde iti
barlarn artryor. Evet; Kureyleri akll bir
formlle kurtaran Haim'in bu icraatn an
latanlar arasnda, Kur'an yorumcularn
dan Fahrettin Rezi, Kurtubi, Suyuti, ibni
Aur ve ibni Manzur gibileri var.(247)
Burada iki nokta takdire ayandr. Biri,
Haim'in ortaya koyduu insani dnce:
Her zengin yanna yoksul bir aile als n fik
ri. ikincisi, komu devletlerle anlap tica
reti gelitirmek ve halkn yoksulluktan
kurtarmak. Bence Haim bu haliyle ben
peygamberim deseydi daha mantkl ve
inandrc olurdu!(248)
ite Hz. Muhammed daha sonra pey
gamber olunca bu olay bir tanr mdaha
lesi olarak ele alyor ve buna Kur'an'da

Eskiden insanolu tabii afetlere kar korkunca eitli ilahlara inanmak zorunda kalm.
Baz akgzler de kendilerini o tann-tannlar/tannalann bir temsilcisi
olarak insanlara takdim etmilerdir.

iniiiiiiil[mi
r-

_ w ________

anlamazlk sonucu Hseyin'in, ben duru

mamlayanlarndr. Gnahkar ve zalim ki

inin elbisesi, o kiiye sayg ve asalet ver

mu 'Hilf'l fudul' yetkililerine aktaracam

mez diyor. Bunu duyan Zbeyir b. Abdul

szyle ilgili kaynaklar dipnot olarak ekle

muttalip hemen harekete geiyor; bata

dim. Bunlar arasnda en bata Buhari gel

Haim, Zhre ve Teymoullar olmak ze

diini belirtmek isterim. (252)

re kabile liderleri Abdullah b. Cd'a'nn

evinde toplanyorlar. Abdullah onlara ye
mek veriyor. Ondan sonra ortaya attklar
ortak gr zerine yemin iiyorlar, AI
lah'a sz veriyorlar. Hepsi, tmmz bir
ses olup Mekke ehrinde ve evresinde
mazlumu zalime kar koruyacaz; ta ki
hakkna kavuana kadar. Bu mazlum ister

Muhammed, hesabma gelen konuyu

nerede, ne zaman ilenmise ilensin
buna bakmakszm alp ayet olarak
deerlendiriyordu.

yerli, ister yabanc olsun mutlaka koru na

M ) FARKLI i NANlAR
HZ. MUHAMMED'E
AKTARANLAR
(GEREK CEBRAillER)
i mdiye kadar Kur'an'daki bilgileri
Tevrat, incil, eski rf-adetler, airlerin iir

caktr ilkesi zerine anlap yemin iiyor

mi kaynakta geiyor. Bu olayda nemli

lar. ilk olarak hemen kalkp As' n evine gi

olan udur. Hz. Muhammed yirmi yala

lat rmaya altm, bu konuda geni bir

diyorlar ve o yabancnn parasn ondan

rndan itibaren(590.m) bu tekilatla tan

tespit, geni bir bilgi sundum.

alp sahibine veriyorlar. (250)

yor, burada bir pratik gryor. Bu kendisi

O kadar etkili sonu veriyor ki, daha

sonra Hz. Ali'nin olu Hseyin ile o zaman
Medine emiri olan Velit b. Utbe arasnda
bir mal konusunda anlamazlk kyor.
Velit makam yetkisini de kullan p Hz. H
seyin'e kar dik davran nca; Hseyin
ona, "Ben durumu Hilf'l Fudul" tekilat
yetkililerine cktaraca m diyor. Burada
gayem bu iki ahs arasnda geen olay
anlatmak deiL. Maksat, Hz. Hseyin'e
kadar bu tekilatn ne kadar da olumlu an
lamda etkili olduunu belirtmek. Hseyin
burada islami mahkemeden sz etmiyor;
sonu getirici olarak bu tekilat adres
gsteriyor. Bu olay, tekilatn ne kadar
nemli olduunun bariz bir kan tdr. (25 1 )
Daha sonra Mslmanlar aras nda

iin ayn zamanda bir hayat okulu, bir bil

gi merkezi. Bir dier nokta, peygamber ol
duu halde, 'Ben oraya a r lsam yine
seve seve giderim ve bunu kzl develere
sahip olmama da tercih ederim' diyor. Bu
aklamalar, tekilatn ne kadar nemli ol
duunun itirafdr. Ne yazk ki Hz. Muham
med oraya gidip olup bitenleri grd ve
az nce getii gibi tekilatta hakknda
olumlu beyanatta bulunduu halde bu
tekilatn zne uygun bir ayeti Kur'an'da
bulmak zor. Hem Hz. Muhammed'in 20
yanda iken bu tekilata gidip gelmesi,
hem peygamber olduktan sonra, "ayet
oraya davet edilirsem bir daha giderim ve
oray kzl develere sahip olmaya tercih
ederim" demesi ve hem de Hz. Hseyin
ile Velit b. Utbe arasnda meydana gelen

meydana gelen ikdidar kavgalar sonucu

kimse artk bu tekilat dinlemiyor ve tari
he karyor. Mesela Muaviye, Yezit gibi le

Hz. Muhammed daha sonra

leri ve halk aras ndaki efsanelerle kar

Bu balkta ise eski inanlardan Tev

rat'a, incil'den dier Ortadou dinlerine ve
o gn var olan nemli ahslarn iirlerine,
dncelerine kadar bunlar tarayp Hz.
Mu ham med

iin

haz r hale getiren,

Kur'an'n ortaya kmasna katklar olan

ahslar (Hz. Muhammed'in as l Cebraille
ri) zerinde duraca m . Baka bir ifadey
le, faydasz, mitoloji de olsa bu eski bilgi
leri kim derleyip Hz. Muhammed'e hazr
hale getirdi ve o da yeni bir ambalajla
Kur'an' nasl ortaya koydu? ite benim en
ok benimsediin konu buras . Bakal m
kimlerin katks olmu, kimler Hz. Muham
med'e bu bilgileri aktarm greceiz.
Bu cmlelerimden "Efemdim bakn i
te yazar da itiraf ediyor ki Kur'an'n ortaya
atlmas zor bir olay. Bu yzden ona bir
ekip bulmak zorunda kalyor" gibi bir yan
l alg ortaya kmas n. Kur'an'da zor ve

ri varken o tekilatn geerlilii sz konu

peygamber Kureylilerin olayn

yeni bir konu yoktur; ancak Tevrat'tan ol

su olur mu? Hz. Muhammed henz 1 0

bir tanr mdahalesi olarak ele

med'e aktaranlar var myd ; yoksa kendisi

yalarndayken kendisi de sk sk o teki

lata urayp olup bitenleri izliyordu. Yani
oras onun iin bir hayat okuluydu demek
yerindedir.
Hz. Muhammed bu tekilatn nemini
u szleriyle dile getiriyor: "Abdullah b.
Ced'an evinde ben de bu tekilata katl
dm. Bu, benim iin kzl develere sahip
olmaktan daha kymetlidir. ayet beni
oraya arrlarsa islam geldii halde ben
yine giderim" diyor. Bu hadis onlarca isla-

alyor ve buna Kur'an'da yer

ayryar: "Kurey'e k ve yaz
seyahatleri kolaylatrld iin
onlar, kendilerini alktan
doyuran ve her eit korkudan
emin klan u evin (Ka'be'nin)
rabbine kulluk etsinler" diyor.

sun, incil'den olsun bu bilgileri Muham

mi Tevrat ve incil okumu, onlardan alnt
yapp Kur'an'a m geiriyordu ; buna ak
lk getirmeye alaca m . Diyelim gn
mzde biri kalksa her kutsal kitab
(Tevrat, incil ve Kur'an') nne koyup
bunlardan bir zet karp yeni bir isimle
ortaya koysa biz kalkp ona peygamber
mi diyeli m ! ite Muhammed'in durumu
byledir. Kald ki bu hikayeleri birilerinden
dinleyip yazmadan szl olarak anlatmak
zor bir i de deiL. Zaten Kur'an, halife Os-

Ka'be iinde eski peygamberlerin isimleri,

man'a kadar yazl olarak ortalkta yoktu,

hep szl olarak azdan aza dolayor

aalarn resimleri ve Hz. isa ile annesi

du. Benim bir halam var; hala yayor ve

Meryem'in resimleri vard . Mekke geri al

okur-yazar da deiL. Onu tanyanlar, ken

n nca Muhammed, amcas olu Fazl'a

disine aslnda sen kolaylkla parlamenter

onlar imha etmesi iin talimat veriyor di

lik yapabilirsin diyorlar. unu demek isti

ye; kendisi bizzat elini Hz. isa ve Mer

yorum: Eer Hz. Muhammed o zaman bi

yem'in resim/figrleri zerine koyuyor,

rilerinden Yusuf-Zleyha, Musa-Firavun,

kimse bunlara karmasn diyor. Yani Va

raka d nda zaten o blgede H ristiyanlk

Nuh tufan, Sleyman-Belks olaylar gibi

inanc yaygnd, Muhammed kolaylkla bu

Kur'an'da anlatlan hikayeleri dinlemise

dinden yararlanabiliyordu. Yalnz Varaka

pekala bunlar anlatabilir; bu zor olan bir

zel bir ekilde Muhammed'i yetitiriyor,

i deil ki. Kald ki bu konuda ona yard m

gelecee hazrlyordu. Bu adam ayrca

c olanlar vard . ite bu balkta bunlardan

Hz. Muhammed'in de soyundand . (256)

bahsedeceim.

Hatice ve amcaolu
Varaka b. Nevfel
Hz.

Hemen konunun banda unu ak

bir ekilde belirteyim ki, Kur'an 'm asil mi
mar/an Hatice ve Varaka b. Nevfel idi. Na
sil

elektirik formln Edison bulmu ve

ondan sonra gelen elektrik mhendisleri

elektirii daha da ileriye gtrmlerse
Kur'an da aynen byledir. ilk pirleri bu iki
kiidir. Daha sonra farkl kiilerden Tev
rat'taki hikayeleri renip daha da gelitir
mitir. Bunu Varaka ve Hatice ahsnda
kantlaryla ortaya koymaya alacam.
Hatice henz Hz. Muhammed'le evlen
meden Mekke'nin en zenginiydi. Onun
mal varl , tm Mekkelilerin mal varln
dan daha fazlayd . Ayrca okur-yazar ve
bilgili biriydi. (253)
Muhammed iin Kur'an'daki bilgileri
Hatice salyordu. Mesela bilge kii Vara
ka b. Nevfel ve onun rahibe olan kz kar
dei Kteylelmm Ktal ve patrik Osman
b. Huveyris

Hatice'nin amca ocuklaryd .

Hatice'nin kafas nda Muhammed'i lider

Varaka b. Nevfel'in bir baka zellii

Hikaye/eri biri/erinden dinleyip yazmadan
szl olarak an/atmak zor bir i de deil.

yor ki, Varaka, dini bilgisini gelitirmek iin

am ve Musul taraflarna gidip birok H
ristiyan v e Yahudi din aliminden bilgiler
renmiti. Bu arada Varaka hem Tevrat'
ibranice'den Arapa'ya, hem de incil'i
Arapa'ya eviriyordu. Varaka'nn Tevrat
ve incil'i Arapa'ya evirdii bilgisi, Buha
ri'de birka yerde ve Mslim'de ilenmi
tir. Bu bilgiler Arapa'ya evrilince tabii ki
hem Hatice, hem de Muhammed iin bun

de, daha gen iken Hz. Muhammed'in de

desi A . M utallip, Osman b. H uveyris,
Ubeydullah b. Cah, Ebu meyye b. Mu
gire ve bakalar gibi onun da Hira dana
gidip uzun sre kalmasdr. Demek ki bu
Hira'da keramet varm ki daha sonra Mu
hammed de oraya gider ve belli bir sre
sonra ilk ilhamn ordan alr. Bunlar bura
da genelde bir ay kalr zamanlarn orula
geirirlerdi. Bu kiiler a olanlar doyurur,
yoksullara yard m ederlerdi. Bunlar ayn
zamanda putlara karyd , putlar adna

lardan yararlanmak kolay oluyordu. Hati

kesilen etten yemezlerdi. O maarada

ce, Varaka'nn Arapa'ya evirdii o bilgi

dinle ilgili kitaplar okur, onlarda geen ks

leri hep Muhammed'le mzakere ederdi.

salar hakknda dncelerini gelitirirler

Tabii ki Muhammed de bo biri deildi,

di. Bunlar ocuklarn snnet olmasn is

bata Varaka olmak zere o insanlar dik

terdi, Hac ibadeti, boy abdesti almak, iki

katle dinliyor, bilgi topluyordu. (255)

imemek bunlar iin nemliydi. Tm bun

Bunun d nda zaten Mekke ehri Ya

hudi ve H ristiyanlarla doluydu. O zaman

lar tanr buyruu olarak u an Kur'an'da

var. (257)
Haddadi bu konuda unu yazyor: Mu

Hemen konunun banda unu

ak bir ekilde belirteyim ki,

hammed 25 yanda Hatice ile evlenir ve

40 yanda peygamberliini ilan eder. Va
raka'n n onu onbe yl yetitirmesi, pey

Kur'an'n asl mimarlar Hatice

gamberlii iin nemli bir sredir diyor.

Mekke ynetimi iin ok uram t ; adam

ve Varaka b. Nevfel idi. Nasl

bitirmeye tekabl ediyor. Hatta Hariri, Va

Rum ynetiminden bile bu konuda yard m

elektirik formln Edison

yapmak vard . Zaten Osman b. Hveyris

istemi v e onay d a almt ; ancak Mekke

liler buna rza gstermemilerd i . Yani
adam zeki ve dnyadan haberi olan biriy
di.(254)
Hatice ilkin bu kiiyle baland ,
bunlarla ilikiyi glendirdi v e onlarn bil
dikleri dini konular kendisi bizzat ren
meye alt . Ayrca kaynaklarda anlatl-

bulmu ve ondan sonra gelen

Bugn bile 1 5 yllk tahsil bir niversiteyi

raka Muhammed'i kendine evlat edinmiti
ve H ristiyanl k dininde yetitiriyordu ki ge
lecekte ondan sonra Muhammed onun

elektrik mhendisleri elektirii

yerine o blgede H ristiyanl srdrsn

daha da ileriye gtrmlerse

evlat edinmiti diyor.(258)

Kur'an da aynen byledir.

ilk pirleri bu iki kiidir.

diye yazyor. Evet; Varaka Muhammed'i

Muhammed'in Kur'an'da iledii bilgi
leri daha nce o toplumun da bildiini za
ten Kur'an itiraf ediyor. Ayetin anlam n Di-

JllllfHI,IJlllU'liI,

..

_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_
_

Hz. Piye, "Veraka lr lmez

onu oru ve namazia olgunlatrmaya a

vahiy kesilmi ve bu boluk

getii gibi Muhammed dneminde on

yznden de Muhammed
defalarca daa kp intihar

lm. Tm adresler, az onceki ayette de

dan daha stn bilgiye sahip kiilerin var
olduu noktas nda birleiyor.(260)

nun merkeziydi. Bunlar iinde Varaka da

vard .(26 1 )
Hatice, M u hammed'le evlenmeden
nce millet ona 'Et- Tahire' diyordu. Yani
temiz, mmtaz ahsiyetli kad n demek.

Hz. Muhammed Medine'ye geince

nasl on yandaki zeki ocuk Zeyd b. Sa

Kadn sadece servetiyle deil; ayn za

Bundan sonraki blmde

bit'i kendine seip sa kol yaptysa ve y

le ki daha sonra kitap haline getirilen

ve evresinde hret sahibiydi. Muham

bunu anlatacam. Evet;

Kur'an'n komisyon bakaln yapma

aamas na gelmise, Varaka da 'Nasl ol

Nedve dGnilen meclise ye olan kiilerde

etmek istemi" diyor.

bilge adam gidince tabi ki

Hz. Muhammed ortalkta
hocasz kalyor.
yanet'in Kur'an mealinden veriyorum :
"Sana indirdiimizden phede isen, sen

sa bu ocuk benim enitemdir ve artlar

da uygun onu zel olarak yetitireyim de
mitir.

manda ahlak ve bilgisiyle de blgesinde

med'in kendi peygamberliini bu Dar-
art olan krk yana gelmesine denk ge
tirmesi de anlamldr. Hatice kad n olduu
iin kendini peygamberlik iin ortaya ata
maynca Muhammed'i yetitirmeye gayret

Gerek Snni ve gerekse Batl kay

gsteriyordu. Kimileri zaten ak bir ekil

naklarda en ok Muhammed'in am tara

fnda bir iki sefer grt papaz Bahira
ve Nastura zerinde durulmu, Muham

de Hatice'den olmasayd M u hammed

peygamberlik deneyimini kazanamazd
diye yazmlardr. (262)

den nce indirdiimiz kitap/an okuyan/ara

med bilgisini bu adamlardan almtr diye

sor. And o/sun ki, sana Rabbinden gerek

ge/mitir, sakn phe/enen/erden o/ma"

geiyor. Ben burada Varaka'nn hakk nn

yendiini gryorum . Diyelim Muhammed

diyor. Ben de burada soruyoru m ; kimmi

onlarla bir ay bilgi al verii yapm ; peki

bu danma heyeti ki Muhammed bile

dmc olsunlar? Evet; burada Kur'an ya

bu kadar yeterli mi! Burada u ortaya k

yor: Muhakkak Bahira, Varaka'ya iletilmek
zere Muhammed'e mektup vermi veya

kay ele veriyor: Muhammed'den daha bil

szl olarak sylemi; ya da baka kiiler

Bu konularla ilgili Halil Abdulkerim'in

gili insanlarn o dnemde var olduunu

kitabndan ksa bir kesit eklemek isterim.

tescil ediyor. ite bu ahslar batan beri

araclyla haber iletmi: 'Ey Mekke'deki

temsilcimiz Varaka! Bu ocua sahip k,

Muhammed'le Varaka b. Nevfel, Bahira

belirttiim kiiler ve daha niceleriydi.(2S9)

onu yetitir; gelecekte bir papaz olarak bi

ve Addas arasnda iletiimi salayan Hati

Kur'an'dan phe ediyorsa onlar ona yar

Hz. Aye, "Veraka lr lmez vahiy

kesilmi ve bu boluk yznden de Mu
hammed defalarca daa kp intihar et
mek istemi" diyor. Bundan sonraki b

zim yerimize gesin' demesi mmkn.

Varaka onlara zel dersler vermekten

ziyade; uzun gecelerde Tevrat'ta anlatlan
Musa-Firavun, Hz. ibrahim'in hayat hika
yesi, Yakup-Yusuf, Nuh Tufan , Sleyman
peygamber hikayelerini . . . hep anlatyor
du.(263)

ce'dir. Varaka'nn Tevrat ve incil'den Arap

Bahira yapmsa ancak bunu yapmtr.

Zaten mantkl olan da budur.

ten yine Hatice'dir. nk kendisi okur

zaman Mekke'de Dar- Nedve diye

yazar bir kadnd. Blgedeki nemli insan

a'ya yapt evirileri Muhammed'e re

lmde bunu anlatacau m . Evet; bilge

bir meclis vard . Buraya ancak krk yan

lar Muhammed'le tantran, nemli din

adam gidince tabi ki Hz. Muhammed orta

dolduran nemli kiiler ye olabiliyordu.

Bu bir nevi Mekke'nin ynetim kadrosu-

ve itikatlar konusunda ona yard mc olan

lkta hocasz kalyor.

yine Hatice'dir diyor. (264)

Dorusu, ben konuya ilikin var olan

bilgileri bir araya getirince u kanya var
yorum: Aslnda Varaka kendini iyi yetitir
mi bir H ristiyan; ancak ok yalanmt
(Muhammed zamannda ya 80'i ge
miti) ve gzlerini de kaybetmiti. Muham
med hakknda unu dnm: Ben nasl
olsa yallktan giderim. En iyisi bu insa
nn artlar da uygun (Hatice zengin. Ayr
ca Muhammed baba taraf da Mekke'nin
yneticilerinden ve kendisi de becerikli)
onu iyi yetitireyim yerimi tutsun, benden
sonra H ristiyanlk dinini halka anlatsn
demi; bu amala ona Tevrat, i ncil ve bir
ok bilgiyi retmi. Hira maarasnda

Muhammed'in Kur'an 'da iledii bilgileri daha nce o toplumun da bildiini zaten
Kur'an itiraf ediyor.

Hatice'nin rahip Bahira ve rahip Ad

tarihisi Hatice'nin az nceki hikayesini,

das'la irtibat iinde olduu, hele Bahira'ya

onun Hz. Muhammed'in peygamberliini

ahsen gidip bilgi toplad islami kaynak

test etmesini ilemitir! Byledir ite; vah

larda anlatlyor.

yin kimden geldiinin izini kaybettirrnek

iin her yalan dolana bavurmulard r;

Muhammed, deiik milletlerden Mek

ama nafile(26?)

ke ve evresindeki panayrlara kat lmak

iin gelen insanlarla i rtibat halindeydi. Me

Mekke ehri zaten yabanclarla doluy

cusilik, Yahudilik, H ristiyanl k, Sabilik,

du. Yunanllardan aileler oraya yerlemi

Mezopotamya dinleri konusunda onlar

ti. nk ticaret iin nemli bir merkezdi.

dan bilgi ediniyordu. Ayrca Ukaz, Mecen

Arap lnde bir ey olmad iin oraya

ne gibi nl panayrlarda konumalar ya

yerleip mallarna pazar buluyorlard . M

pan nl kiileri dinlerdi. rnein daha

nce hakknda bilgi verdiim Kuss b. Sai
de gibi. Geceleyin ise bazen sabaha ka
dar Hatice ve Varaka ile bu konular konu
ur deerlendirmelerde bulunurlard . (265)
Kaynaklarda Hz. Muhammed'in Vara

Varaka'mn Tevrat ve incil'den Arapaya

yapt eviri/eri Muhammed'e reten
Hatice'dir.

ce Muhammed'e, bu sefer sa dizim ze

rinde otur diyor ve Muhammed oturuyor.

sr, Musul ve am'dan H ristiyanlar gelip

oraya yerlemilerdi. (268) Zaten islamda
var olan ou kurallar daha nce o co
rafyada icra ediliyordu. Bunu detayl ca yu
karda izah ettim.(269)

Hatice bir daha soruyor, Cebrail var m di

Hatice'nin vefat ettii yla 'Senef-I

ka'nn lmnden sonra, ben ryamda

ye. Muhammed evet diyor. Hatice bu se

Hazen' denir. Yani znt y l . Demek ki

"Varaka'y grdm, onun zerinde beyaz

fer Muhammed'e, kuca mda otur diyor

Hatice'nin gitmesi, Muhammed'in projesi

bir elbise vard . Bu da gsteriyor ki kendi

ve Muhammed oturuyor. Bir daha soru

zerinde ciddi anlamda olumsuz etki yap

si cennet ehlindendir. nk cehennemlik

yor, Cebrail yine burada m diye? Muham

mtr. Kimileri, "Hatice onun eiydi, vefat

olanlar beyaz elbise giymezler" dedii an

med yine evet diyor. Hatice bu sefer ze

edince tabii ki zlr; dolaysyla znt

latlyor. Tabi ki Varaka'n n bu kadar eme

rindeki bartsn karp atyor ve Mu

nedeni projesine yapt katkdan deil

i ne kar byle bir iltifat normaldir.(266)

hammed'den soruyor, hala burada m ?

de; hayat arkadan kaybetmesinden do

Gerek bu iken islami kaynaklarda

ak almaz senaryolar da yazlp izilmitir.
rnein ; Varaka'n n Hatice'ye, size mj
deler olsun ki Muhammed peygamberdir
demesi gibi. Ama ayn eserlerde, "Varaka
Hristiyan dini zerine vefat etmitir" bilgi
si de var. Peki; madem Muhammed pey
gamberdir diye mjde veriyorsun, o za
man sen niye ona inanmyorsun, niye H
ristiyan olarak lyorsun? Belli k i bunlar
uyduruk eylerdir. Gerek u ki, H risti
yanlk dinini srdrmek iin Varaka kendi
ne bir halef yetitirmi; ancak onun l

Muhammed, hayr bu sefer kp gitti di

laydr" gibi laflar kullanabilirler. Olay bu

yor. Bunun zerine Hatice, sen peygam

deildir. nk Muhammed'in Hatice'den

bersin diyor. nk Cebrail ba ak ka

daha gen yata len baka eleri de var

dnlarn olduu yerde durmaz diyor. Bu

d ve onlar iin hibir ey sylendii sz

hadisi ilk islam tarihilerinden ibni ishak

konusu deiL. Kald ki, yoruma gerek yok.

(h.1 53.) anlatyor. ibni Hiam (h.21 3.)

Zira deminden beri anlattm gibi Hatice

da bunu ilemitir. Yine ilk islam tarihile

bu ite ba aktrd.

rinden ve ayn zamanda mfessir ( Kur'an

yorumcusu) olan Taberi (h.31 0.), ner
deyse ilk hadis alimlerinden saylan Tabe
rani

( h .360.),

daha

sonra

(h.?33.) ve sayamadm birok islam

mnden sonra i baka bir mecraya gir

Varaka b. Nevfel, Hira

mitir.

maarasnda onu oru ve

Farkl bir senaryo rneini daha anla

N iveyri

Ayrca her ne kadar islami kesim inkar

edip gizliyorsa da Muhammed'in okur-ya
zar olduu konusunda kaynaklarda kant
lar ok. Bu konuda zel bir kitab m zaten
piyasada var. (2?O)
Kur'an'da Muhammed mmidir diye
geiyor. mmi demek okur-yazar olma
yan demektir anlam n karmlar. Bu ko
nuda Cuma suresi ikinci ayet aklama

taym. Hatice bir ara Muhammed'e, "Ara

namazia olgunlatrmaya

s nda hem Taberi, hem de Kurtubi unu

sra sana gelen, bir eylerden sz eden

alm. Tm adresler,

yazmlardr: Muhammed'in mmeti m

kii (yani Cebrail) bir ara sana gelince ba

na haber ver" diyor. Bir gn Muhammed
ona "ite Cebrail burada, geldi" diyor. Bu
nun zerine Hatice, Muhammed'e, sol di
zim zerinde otur diyor ve Muhammed
oturuyor. Bu arada Hatice soruyor: "Peki
Cebrail hala burada m ?" Muhammed,
"Evet; hala burada" yant n veriyor. Hati-

az nceki ayette de getii

gibi Muhammed dneminde
ondan daha stn bilgiye
sahip kiilerin var olduu
noktasnda birleiyor.

miydi demek, yani daha nce onlara tan

rdan kitap gelmemiti demektir. Hatta
Kurtubi, "ister bunlar yazy bilmi olsunlar
ister bilmesinler fark etmez: Kendilerine
Allah'tan kitap gelmedii iin tm Kurey
ve Mekke halkna m mi deniliyordu" di
yor. Zaten bu konuda hadis de vardr. Ak
taran bey b. Kab. Hz. Muhammed Ceb-

tm
i:niiI Iimintl--r
i

-------

rail'e, ben mmi bir mmete gnderildim

sonra da, "Bana bu bilgiler Allah'tan gelir"

diyor ve aklyor: ilerinde yal , erkek,

diyor eklinde geni bir kadrodan bahse

kz, hi kitap okumayan var diyor. Bu ha

den insanlar da vard . Bundan sz eden

dis, mminin kendilerine peygamber gn

ayetler de var. Furkan suresinde, " inkar

derilmeyen, bolukta olan toplum demek

edenler, bu (Kur'an) olsa olsa onun (Mu

olduunu kantlyor. (271 )

hammed'in) uydurduu bir yalandlf. Ba

ka bir zmre de bu hususta kendisine yar

Son yllarda bir komisyon tarafndan

dm etmitir, dediler. Bylece onlar hi

hazrlanp piyasaya srlen 33 ciltlik "Da

phesiz hakszla ve iftiraya ba vur

iret'l Mearifi-I islami" adl eserde, "Mu

mulardlf. Yine onlar dediler ki: (Bu ayet

hammed'in, ayet/eri zaman zaman kendi

ler), onun bakasna yazdmp da kendisi

eliyle yazmas muhtemeldir" diye bilgi

ne sabah akam okunmakta olan, nceki

var.(272)
Buhari'de u aklama var. Hdeybiye
antlamasnn katibi Hz. Ali'ydi. Bu antla
ma yazlrken imzalayanlardan biri islam
lideri Muhammed, dieri de Mekkelilerden
biri. Sonunda Hz. Ali, bu antlama Allah'n
resul Muhammed ile falanca tarafndan
kabul edilmitir cmlesini yaznca kar
taraf itiraz ediyor: Muhammed'in Allah'n
resul olarak yaz lmasn kabul etmiyo
ruz. Onun yerine Abdullah olu Muham
med eklinde dz yazn diyor. Hz. Mu
hammed Hz. Ali'ye, "o zaman Allah'n re
sul ifadesini sil ; sadece Abdullah olu
Muhammed kalsn" diyor. Ali bunu kabul
etmiyor, bunu yapamam diyor. ite o s ra
da Muhammed kalemi eline alyor, o iba
reyi eliyle siliyor, cmleyi kar tarafn iste
dii ekle getiriyor. Ancak Buhari bunu an
latrken, "Muhammed'in yazmas iyi deil
di" diyor. Bu aklama Buhari'de birka

yerde geiyor.(273)
Hep vurgu yapyorum, Muhammed'in
okur-yazar olmad sz bir taktik olarak

lere ait masa/lardlf. De ki onu, gklerde ve

"Hep vurgu yapyorum, Muhammed'in

okur-yazar olmad sz bir taktik olarak
ne srlmtr. "

yerdeki gizlilikleri bilen A/lah indirdi" diyor.

Bu ayette geen "sabah akam okumak"

ifadesi ilgintir. nk Hatice'nin evinde

dlf. Oysaki Kur'an dili apak Arapa 'dlf"

bata Hatice olmak zere Varaka, kz kar

deniliyor. Bu ayet, o zaman inanmayan la

dei ve Osman b. Hveyris'ten oluan ko

rn, Muhammed kimi Kur'an bilgilerini bir

misyon sabahtan akama kadar alyor

ahstan alyor iddialarn teyit ediyor. An

du. Ayet bouna sabah-akam demi

cak hangi isimdi, kimdi bu ayette belli de

yor.(276)

iL. Kur'an yorumcular birok isim zerin

de durmular; hatta yerli olan Araplardan

Ayetlerin tefsirlerine bak ldnda Va

da saymlar. Ancak ayette geen "dili ya

raka'dan baka Muhammed'e bilgi veren

bancdr" ifadesi, gsteriyor ki bundan

lerden birok kiinin isimleri veriliyor. Ben

kasdedilen yerlilerden deiL. O yzdEm

sadece Hatice ve Varaka hakknda detay

burada adres olarak Selam n-i Farisi gs

terilmi. Kimileri de o zaman Mekke'de
birok yabanc vard diyor; inanmayanlar
Muhammed onlardan bilgi topluyor diyor- .
lard. Bunlarn banda da Rum asll; an
cak kle statsnde olan Cebr, Yesar, de
mirci Bel'am gibi isimler zerinde durmu
lardr. (275)
Az nceki ayet Muhammed'in yarar
land tek kiiden sz ediyor. Ancak Mu

l bilgi verdim. San rm verilen bu bilgiler,

_

Kur'an' kimin/kimlerin Muhammed'e

rettiine ilikin somut bir yanttr. Kalan ki
iler hakknda elimdeki yeni kitap al
mamda detaylca bilgi vereceim. nk
hepsi hakk ndaki olup bitenleri bir makale
ye sd rmak zor. Ancak burada onlarn
kimlikleri hakknda ksa bir bilgi eklemek
isterim.
Bu ayetlerin aklama ksm nda Hz.

hammed bilgisini birok insandan alyor,

Muhammed'in kendilerinden bilgi ald

mas olmayan bir kii nasl byle bir kitab

kiilerle ilgili hayli fazla bir liste sunulmu

ortaya karabilir! Dolaysyla olsa olsa

Kur'an'da Muhammed mmidir

tur. Bunlar arasnda Rum asll Cebr, Ye

diye geiyor. mmi demek

adndaki kle, Beni Muire, Beni Hadremi

ne srlmtr: Denilsin ki okuma-yaz

ancak Allah'tan gelen bir vahiydir di

ye. (274)
Kur'an'n bakalar taraf ndan Mu
hammed'e retildii konusu o zaman za
ten gndemde vard. Buna Kur'an birka

okur-yazar olmayan demektir

anlamn karmlar; ancak iin

yerde deiniyor. Ben Hatice ve Varaka

asl byle deiL. Ayrca her ne

zerinde durdum. Tabii ki hocalar oktu.

kadar islami kesim inkar edip

Bilgi olsun diye zetlemek isterim.

Nahl suresinde, "And olsun ki biz on
lann (inanmayanlann), Kur'an ' ona (Mu
hammed'e) bir insan retiyor dediklerini
biliyoruz. iddia ettikleri kiinin dili yabanc-

gizliyorsa da kaynaklarda

sar, Mekke'de demireilik yapan Bel'am

kabilesinden kitaplar olan okur-yazar k
leden bilgi aldn syleyenler var. Bir k
sm insanlar, "Safa tepesinde yabanc biri
kalp eyalar n satyordu. M uhammed
ska onun yanna gidip bilgi topluyordu
demiler." Kimileri "Merve tepesinde biri
kalyormu. Muhammed ondan bilgiler al
m ve Kur'an' bu bilgilerden temin etmi

Muhammed'in okur-yazar

tir vs. " eklinde liste devam ediyor. Tabi ki

olduu konusunda kantlar ok.

bilen bilgili kiiler.(277)

btn bunlar okur-yazar ve Tevrat ile incil'i

Ayetlerin tefsirlerine

N) HZ.MUHAMMED'i
DEFALARCA i NliHARA
ZORLAYAN NEDEN?

bakldnda Varaka'dan
baka Muhammed'e bilgi

Burada net ve ilgin bilgiler sunaca

verenlerden birok kiinin

m . Bunlar bir bakma bu makaleyi zet

isimleri veriliyor.

ler durumda. Olay Hz. Muhammed'in

Ben sadece Hatice ve

mehur ei, Ebubekir kz Aye'den dinle

Varaka hakknda detayl

m paylamak isterim. Aye, "Varaka ve

yelim. Uzunca bir hadis; ancak ilgili bl

fat edince o esnada vahiy kesilmeye ba

bilgi verdim. Sanrm

lyor ve bundan dolay Hz. Muhammed

verilen bu bilgiler,

ok zyor. Bu yzden birka kez yk

sek dalarn tepelerine kp intihar etmek

Kur'an' kimin/kimlerin

istiyor. Her defasnda atlamak zereyken

hiy kesilir ve bundan dolay Hz. Muham

med ok zr. Vahye epey ara verilince
Hz. Muhammed defalarca dalarn zirve
sine kp intihar etmek ister. Hatta da
dan atlamak zereyken Cebrail gelir, onu
uyarro
Bu hadis Buhari'de bir ka yerde gei
yor; ancak "Rya" tabirieri ksmnda olay
daha detayl anlatllyor.(280) Buhari'de
anlatlanlar olduu gibi mezhep lideri Ah
met b. Hanbel'in (h.241 .) Msned'inde
geiyor. (28 1 )
Ayrca

ayn

hadisi

ibni

Kesir'in

(h.774.) hem tefsir kitabnda, hem de ta

rih kitab nda ilemitir. Bunlar teker teker
anlatmama gerek yok. Bunu yazanlar ara

Muhammed'e rettiine

Cebrail ona grnp "Ey Muhammed !

ilikin somut bir yanttr.

bhesiz Sen hak olarak Allah'n pey

s nda islam tarihileri, hadis alimleri, m

gamberisin" deyip onu uyaryor. Bylece

fessirler var. Yani say hayli fazla. A. Raz

Muhammed moral bulup intihardan vaz

zak San'ani (h.21 1 .), Avane (.31 6.),

Nisaburi kendi tefsirinde o isimleri

geiyor ve evine geliyor.

yle zetliyor: Mekke'de Huveytp b. Ab

Ancak vahyin gelmemesi uzun sre

diluzza'nn "Ai-Yei adnda bir klesi var

devam edince kendisi yine daa kp in

m. Klenin bir de kitaplar varm . Mu

tihar etmek istiyor. Dadan atlamak ze

hammed ona gidip bilgi toplam ve

reyken yine Cebrail gelip onu uyaryor"

Kur'an' bu bilgilerden oluturmutur" de

eklinde devam ediyor.

milerdir. Bazlar, "Cabr adnda Rum asl

I Amr b. Hadremi'nin bir klesi varm;
Muhammed Kur'an bilgisini ondan alm

Ebu

ibni H i bban ( h .354.),

Beyhak

(h .458.), Askalani (h.852.) ve daha sa

yamadm birok islam alimi bunu ile
milerdir. Evet; btn bu verdiim kaynak
larda u bilgi ortak olarak ileniyor ki , Va
raka vefat edince Hz. Muhammed'e gelen
vahiy kesiliyor. Bunun sonucu olarak ok

Bu hadis birok salam islami kaynak

zlyor ve daha fazla dayanamayp da

ta geiyor. Malum islamda Buhari hadisle

lar n zirvesine kp intihar etmek istiyor

ve bunu defalarca deniyor. Hadiste geen

ri Kur'an'dan sonra ikinci derecede yer

tr" ; kimileri de, "Mekke'de kl ustas iki

al r. Ben de konuyu ilkin Buhari'den zet

zanaatkar varm . isimleri Cebr ve Yesar.

"Cebrail geldi, Muhammed yapma etme"

Iemekle balayaym. Hadiste u ifadeler

laf bir yaktrmadr; bunun zerinde dur

Bunlar Tevrat ve incil'i iyi biliyorlarm .

ak bir ekilde var: Varaka lr lmez va-

maya demez.

Muhammed

on lardan

ald

bilgiyle

Kur'an' ortaya koymutur demiler" ek

linde anlatyor.(2?8)
Evet; bu ayetlere gre Muhammed'in
o

zaman yararland hocalar bir deil;

birok kiiydi. Tabii ki bunlar Varaka ve

Hatice d nda olan farkl ekiplerdi. unu
da belirteyim ki, Muhammed tm bilgileri
ni bu ka kiiden almtr demek de doru
deildir. Bunlar onun yararland yerler
den ancak bir parad r. Sonuta damlaya
damlaya gl olur misali tm bu merkezler
den

ve

kiilerden

ald

bilgilerden

Kur'an' ortaya koymutur. Tabii ki kabul

edeceiz ki Kur'an onundur. nk Hz.
Osman'a kadar Kur'an diye bir yazl kitap
yoktu. Bununla ilgili yazdm zel bir kita
bm zaten piyasada var.(2?9)

Kur'an'In bakalan tarafndan Muhammed'e retildii konusu o zaman

zaten gndemde vard.

IiiifHInl1fmi
.

..

-------

Gnlerden bir gn Havle adnda bir kad n

Muhammed'i moralsiz bulunca, b i r ara fr
satn bulup evine gitmi ve her taraf yok
lay nca bir yerde oktan len kpek yav
rusunu grm. Kadn onu temizleyip d
ar atnca ondan sonra vahiy gelmeye
balam. Yani Cebrail kpek leinin oldu
u eve girmiyormu, vahiy bundan kesil
mi gibi laflar. Peki, evinde kpek lei ol
duunu bilmeyen bir Muhammed nasl
olur da gemi ve gelecekten bilgi vermi
olsun! Ayrca Cebrail savalarda(ki en k
t ey savat r) Muhammed'le birliktedir
bu kt deildir de kpek lei mi ktdr!
Bir de kimi rivayetere gre bu vahiy 2-3
yl gelmemi. Peki, bunlar hi mi evde te
mizlik yapmamlar ki kpei grmesin
ler.(284)

Varaka gibi "Cebrailler" olmasayd Muhammed'in bugnk projesi olmazd.

Bu vahiy kesme sresi de pek az de

ildi. Mezhep lideri Ahmet b. Hanbel'in ak
tardna gre bu kesim ii yl devam
etmitir. Bunu ayn zamanda tarihi ibni
ishak da kaydetmitir. Kimilerine gre bu

Yesar vb.) tekrar vahiy gelmee balam

ve kald yerden devam edilmitir.(282)
Vahyin

kesilmesiyle

ilgili

zaten

Kur'an'da ayetler var.

srenin iki yl olduu belirtilmi, kimileri

Duha suresi bununla ilgilidir. Dediim

daha az demitir. ite burada sylenmesi

gibi Muhammed kendine yard mclar bu

gereken szn vakti geldi: Demek ki Hati

ce ile Muhammed kendi aralarnda o bil
ge; ancak ama olan Varaka'y bir nevi
retmen olarak evlerinde Muhammed iin
tutmular ve as l vahiy elisi Cebrail deil;
Varaka'ym. Kendisi vefat edince belli bir
sre dengeler altst olmu. aresizlikten
Hz. Muhammed daa kp intihara kal
km. Burada yle bir sz tam da uyu

lunca sre iinde yine toparlanyor. O

Bir de vahiy epey gelmeyince; artk

muhalif kad nlar bile Muhammed'le alay
ediyorlar. Muhammed'in eytan i ona da
rlm, vahiy getirmiyor diye. Yine bu ha
dis en bata Buhari'de ka yerde ve Ms
lim'de geiyor. Peki, tanr niye bu frsat
kar tarafa verdi acaba!(285)
Hz. Muhammed'le Sel man-i Farisi

arada geen boluu kapatmak iin de

aras ndaki samimiyete ilikin ksa ve an

Duha suresini indiriyor. Tanr burada,

laml bir not eklemek isterim. Hz. Aye,

"Kuluk vaktine ve karanl iyi kt

Hz. Muhammed ve Sel man-i Farisi gece

zaman geceye and olsun ki, rabbin seni

leyin tek balarna toplant yaparlard . Ko

terk etmedi ve sana darlmad" eklinde

numaya ylesine dalarlard ki nerdeyse

yeminle balayp Muhammed'e tekrardan

Hz. Muhammed bizi unuturdu diyor. Peki,

sahip kyor.

bunlar bu zel sohbetlerde sabaha kadar

Burada sormak lazm: Acaba tanr ne

yor: Lbeyd adnda biri, Ubeyd adnda bir

den vahye ara verip Muhammed'i sk nt

kiiyi ayarlyor. Lbeyd aslnda bilgilerini

ya sokarak intihara kadar gtrd de son

neyi konuuyorlard ! (286) Yukarda anla

tlanlardan u ortaya kt ki Kur'an sa
dan soldan bir toplama kitabd r. Peki, hi

Ubeyd'den alyor; ancak halka, "bana

ra bilmem kuluk vaktiyle, geceyle yemin

Cebrail bu bilgileri Allah'tan getiriyor" di

ederim ki asla ben seni terk etmedim de

unu anlyoruz: Hatice ile

yor. Gnn birinde bu plan deifre qlunca

mi olsun. Kur'an'n Allah' bu ekilde Mu

halk, "Ubeyd olmasayd Lbeyd olmazd"

hammed'i kurtarsa da bu sefer kendisi

Muhammed kendi aralarnda

diyor ve bu artk darb-i mesel/ atasz

zorda kalr. nk ayetin anlam , "Mu

o bilge; ancak ama olan

Varaka'y bir nevi retmen

olarak tarihe geiyor. Bu, ok eskilerde

hammed kusura bakma, yemin olsun ki

olan bir eydir. Ayn zamanda konumuza

seni unutmadm" demek oluyor. Muham

da uyuyor: Varaka gibi Cebrailler olma

med szde kendini kurtaryor; ancak inan

sayd Muhammed'in bugnk projesi ol

d Allah'n da bu hale getiriyor.(283)

mazd . Burada u ortaya kyor ki, Vara

Vahyin kesilmesiyle ilgili inanlmaz uydur

ka' dan sonra vahyin kesildii sre iinde

malar da var. Mesela deniliyor ki, Muham

Hz. Hatice yine roln oynayp Muham

med'in evinde bir kpek yavrusu lm;

med

ayarlay nca

ancak kendisi bunun farknda deilmi.

(Bel'am, Sel man-i Faris-i, Cebr-i Rumi,

Bu yzden belli bir sre vahiy kesilmi.

iin

yeni

hocalar

olarak evlerinde tutmular ve

asl vahiy elisi Cebrail deil;
Varaka'ym. Kendisi vefat
edince belli bir sre
dengeler altst olmu.

islamiyet engeli olmasayd

yurumeyin. Ola ki sizin hakknzda kimi

hibir eser yok. Bunu, kimileri baka anlar

demokrasi Avrupa'dan nce ilk

erkeklerin kalbine kt eyler gelir diyor.

diye belirtmek istedim. Her ey ak ve

Yine Tahrim suresinde Hz. Muhammed'in

nettir.

defa Ortadou'da geliip ortaya

elerini uyararak, bakn Muhammed sizi

kabilirdi diye dnyorum.

dul ve kzlar verecei m diyor. Bir sava

nk Kur'an tanr buyruu

olarak kabul edildii zaman
baka sistemlere hayat hakk
mmkn deildir; bu durumda
baka alternatifler geliemiyar.

boarsa ben ona sizden daha hayrl olan

dn Safvan adnda biriyle zina yap
makla sulanan Aye hakknda ondan
fazla "kurtarma ayetleri" gnderiyor.
Zeyd'in ei Zeynep'i alabilmek iin "Allah
yukarda bizim niki:hmz kymtr" gibi
gnderdii ayetler kalyor fazladan.(287)
Malum Ortadou ilk medeniyetler
merkezidir ve ou bilim insanlarna gre
de insanolu ilk defa bu corafyada haya

mi yeni bir ey yok Kur'an'da ? Yeni eyler

ta balamtr. Mezopotamya ve Msr

je var tabi ki . . .

medeniyetleri dnda ayrca birok mede

Mesela; cennette taze huriler var di

for. Kur'an'n Allah' insanlara "hayvan,
atta hayvandan da beterler" diyor, onlara
pek, eek diyor. Ayrca ben "en iyi inti
amcym" diyor. Ebabil kular gnder
jim; onlar Ebrehe ve askerlerini yok ettiler
jiyor. Hz. Muhammed'i kzd rd iin
'Ebu Leheb ve onun ei aleyhine zel b

niyetlere de komu olmutur. Bundan do

lay , islamiyet engeli olmasayd demokra
si Avrupa'dan nce ilk defa Ortadou'da
geliip ortaya kabilirdi diye dnyo
rum. nk Kur'an tanr buyruu olarak
kabul edildii zaman baka sistemlere ha
yat hakk mmkn deildir; bu durumda
baka alternatifler geliemiyor.

m" gnderiyor. Hz. Muhammed malum

Bu makaleyi yazarken "Kaynaka"

irok kadnla evliydi. Onlar kontrol altn

ksmnda geen tm eserlerden yararian

la tutmak iin habire ayet stne ayet

d m . Zaten yazda batan sona kadar yer

nderip siz normal kadnlar gibi deilsi

alan dipnotlar, bu kaynaklarla karlatrl

iz, yolda yrrken sakn al mi mal ml

dnda belli oluyor ki fazladan yaz lan

Dipnotlar
( 1 ) Aril Tekin, Bilinmeyen Ynleriyle Kur'an. Abdullah
Yusul Ali, i ng Kur'an telsiri, s. 1 382 ve 1 638. Kitap
1 938'de Lahor'da Dar' eyh Muhammed Erel
matbaasnda piyasaya srlmlr.

The Holy Qur'an: Text, Translation Commentary

(2) Yazdklar ne kadar salkldr; bunu bilmiyorum.
nk kitap elime gemedi; gese de ingilizce oldu
u iin anlamyorum
(3) Yazd, "AI-Arab' Kablel islam" adl birka say
lalk almasnda, Kur'an'da ou bilgilerin eski a
irlerde var olduunu belirtiyor.
(4) EI-Cezur'-t- tarihiyye ile Fetret' tekvin fi ha
yat-i Sadk-il emin adl eserleri.
(5) Onun kitab Arapa olarak yazlm ve u an pi
yasada mevcut: "el-Kur'an' Da'vel'n Nasraniyye" ,
2. bask. Bulisiye matbaasl/Beyrutl1 986
(6) Ebu'l Abbas Hariri, "Bahs'n li Ne'ati'l islam" ad
II yapt ilk dela 1 979'da Beyrut'ta yaynlanm.
(7) a-Muhammed Sait Amavi,
miye" Sina yaynevi/Msr/1992

"EI-Halafet-I isla

b-Dr. Taha Hseyin, "Fi--i'ri-I cahiliyyi" adl ese

rinde yukardaki bilgiyi yazmtr.
c-Musatala Ceha,

"Mihnet-I Akli Fi-I islam"

(8) Nuh'un 950 yl yaadna ilikin Tevrat ve

Kur'an'dan ayetler: Tevrat Tekvin 9/29, Kur'an, Anke
bur 1 4. ayet.
(9) Rahman suresi, ayet 37, Hatib-i Tebrizi, erh-
Divani Antere, s. 1 99
1 0) Zirikli, A'lma, c. 8/1 1 4
( 1 1 ) M.Sait Amavi, Halalet-I islamiye, s . 46, ura
suresi ayet 9
( 1 2) Kur'an'da Yasin suresi ayet 8, Galr suresi ayet
71 , Hakka suresi ayet 32 ve Insan suresi ayet 4

Badadi, "Hazanet-I Edep", Abdulkadir b. mer

Badadi, c. 3/396, 234. ahit ksmnda.
( 1 3) Mesudi, "Mruc' Zeheb", c. 1 /56
( 1 4) Meryem suresi ayet 2 1 -23 ve Makdisi, el-bed-
ve tarih, c. 3/123
( 1 5) Esfehan, el-Eani, c. 1 4/1 3. Husayn b. Hamam
bal altnda.
( 1 6) Menavi, Feydu'l Kadir, c.2/1 87, hadis no: 1 6241 625'in aklamasnda anlatlyor
( 1 7) inikak suresi ayet 1 7. Alusi, Blu'l areb li ma
rilet-i ahvali-I arab, c. 3/288
( 1 8) Tark suresi ayet 1 -3 ve Alusi, Blu'l areb li
marilet-i ahvali-I arab, c. 3/288
( 1 9) Nur suresi, ayet 43 ve Vaka suresi ayet 69. Alu
si, Blu'l areb li marilet-i ahvali-I arab, c. 3/288
(20) Tekvir suresi, ayet 1 7- 1 8. Kurtubi telsiri, ilgili
ayet aklamasnda, c. 1 9/238
(21 ) Nebe suresi 6 ve 7. ayetler. Duha suresi ilk 1 -2.
Alusi, Blu-I ereb, c.3/289

Peki hi mi yeni bir ey yok Kur 'an 'da ? Yeni eyler de var tabi ki. . .

(22) Meryem suresi, ayet 6 1 . Nveyri, Nihayet-I

Ereb li Wnuni-I edeb, c. 1 3/233. Hz. Musa blmn
de.isra suresi ayet 1 3- 1 4. ibni'l Cevzi, el-munta
zam' li tarih, c. 3/154, h. 2. yl nda velat edenler
bal altnda

ir[If,i
miiiiiliillm
---

-------

(23) a-Cah z, Hayat'l Hayevan, cA1477 .

b-ibni Abdilberr, istiab, Sait b. Zeyd bal altnda,

no: 982

(77) Suyuti, Drr'l Mensur, Mearic suresi ayet 4, c.

1 4/689

(39) putlar adna kesilen hayavan etinin haram oldu

unu ieren ayetler: Bakara 1 73, Maide 3, En'am

(78) En'am suresi 25, Enfal 3 1 , Nahl 24, M'minun

83, Furkan 5, Nemi 68, Ahkaf 1 7, Kalem 15 ve Mut
taffifin 1 3

(25) Kevser suresi, 1 -3. ayetler

(40) ibni Hacer Askalani, Feth'l Bari, c. 8/536, Me

nakb-i Ensar bab 24/3826

(79) Furkan suresi 4 . ayet

(26) a-Zerikli "A'lam" adl eserinde onun hakknda bu

bilgileri veriyor.

(41 ) Buhari, Zebaih, bab 1 6, no: 5499

b-Alusi, Bluu'l Ereb, c.2I278

c-Mes'udi, Mruc'u Zeheb, c. 1 /54

1 45 ve Nahl 1 1 5. ayetler

(24) ibni Teymiyye, Mecmuu-I Fetava, c. 1 7/5-8

b-Daremi, er-Redd alel Cehmiyye, s. 1 82, no: 389

(42) Heysemi, Kef'l esrar, c. 3/283, hadis no: 2755

(43) Nesai, Fedail-I Sahabe, s. 27, no: 84

(27) Alusi, Bluu'l Ereb, c. 2/277

(28) ehristani , el-milel ve Nihai, s. 677. Tahkik eden

Ahmet Fehmi Muhammed, Dar-I ktbi-I ilmiyel

BeyruV 1 992

(44) Makdis, Ehadis-I muhtare, s. 751

(45) Esbehani Eani, c. 3/86
(46) ibni Asakir, Tarih- Medinet-i D mak, c. 1 9/344

(29) Halebi, Siret-I Halebi, hemen bata Hz. Mu

hammed'in soyu bal altnda anlatyor ve bunlar
ibni Cevzi'nin de kaynaklarnda anlatlyor diyor.

(47) ibni Abdilberr, istiab, no: 982, Sait b. Zeyd ba

l altnda.

(30) ibni Zekeriyya el-Ceriri, Celis- Salih c. 3/365

(48) a-Taberani, Mucem-i Kebir, c. 5/86, no: 4663

(31 ) a-Badadi, Hazanet-I Edeb, c. 1 0/33 1 ,

ahit bal altnda.

858.

c-Hakim, mstedrek, c . 3/339, no: 4956

b-M.Sait Amavi, el-halafet-I islamiyye, s. 37

(49) Nisa suresi ayet 48

(32) Zmer suresi ayet 9, Nahl 42

(50) Duha suresi ayet 7

(33) Buhari, Zebaih, bab 1 6, no: 5499

(51 ) Buhari, Fedail-i Ensar, bab 24, no: 3827-3828

(34) Buhari, Menakb, no: 3826

(52) Yunus suresi ayet 3 1

(35) a-Buhari, Zebaih, bab 1 6, no: 5499

(53) Mminun, ayetler 86-89

b-Bezar, Kef'l Estar, 3/283, no: 2754

(54) Ankebut, 61

c-Nesai, Snen-i Kbra, c.7/326, hadis no: 8 1 33

(55) Lokman, 25. ayet

d-Makdisi , Ehadis-I muhtar, c. 3/308, no: 1 1 1 0

e-Esfehan, el-Eani, c . 3/86, Zeyd b . Amr bal al
tnda
(36) a-ibni Asakir, Tarih- Medinet-i
1 9/344

b-Ebu Ya'li, Msned, c. 1 3/1 7 1 , no: 721 2

Dmak,

c.

b-Heysem, Mecme- Zevaid, c. 9/693, no: 1 61 791 6 1 82'ye kadar.

c-Zehebi , Siyer-i A'lam, c . 1 /221 : Zeyd b. Harise ks
mnda.

(56) Zmer, 3. ayet

(57) Yasin suresi ayet 2 ve 5, Hicr suresi ayet 87, in
san suresi ayet 23, Buruc, ayet 21 , Vaka suresi ayet
77, Nemi 6. ayet
(58) Yunus suresi ayet 37. Bakara suresi ayet 2, is
ra 9. ayet
(59) isra suresi 41 , 45, 82, 91
(60) Nisa suresi 48 ve 1 1 6
(61 ) Nisa suresi 1 53.

d-Taberani, Mucem-i Kebir c. 5/86, no: 4663.

(62) A'raf sures 28. ayet. Nahl suresi ayet 90

e-Ebu Ya'li, Msned, c. 1 3/1 7 1 -74, no: 721 2

(80) Nisa suresi ayet 82

(81 ) ibni Seyyid-i Nas, Uyun-I eser, c. 1/1 57
(82) Cahz, Kitab-I Heyevan, c.6/275
(83) Saffat suresi ayetler 7-1 0.
(84) Halil A. Kerim, el-Cezur- tarihiye, s.8- 1 5
(85) A'la suresi 1 8- 1 9
(86) uara suresi, 1 96
(87) En'am suresi, 73., Tevrat Tekvin blm, ilk ayet
(88) ibrahim suresi 32-33
(89) Nahl 1 2.
(90) Casiye suresi ayet 1 3
(91 ) Sahih-i Mslim, Cennet ksm, hadis no: 2841
(92) Tekvin, Tekvin blm 3. bab. Kur'an'da ise Ba
kara suresi 35-36. ayetler
(93) Maide suresi ayet 30, Tevrat, Tekvin blm,
4/1 - 1 6
(94) ibrahim olay Tevrat'ta Tekvin blm bab
1 1 'den bab 27'ye kadar devam eder
(95) Tevrat, k blm, bab 21 /23-25. Kur'an'da
Maide suresi ayet 45 ayn .
(96) Tevrat, k blm, bab 24/1 , Kur'an, A'raf su
resi ayet 1 55
(97) Tevart,k, bab 1 /1 5-22, Kur'an, Bakara sure
si ayet 49, A'raf 1 27, 1 4 1 , ibrahim 6 ve Kasas suresi
4. ayet.
(98) Tevrat,k, bab 2/1 -1 1 , Kur'an'da da ayns
anlatlyor. Taha suresi ayetler 38-39
(99) Tevrat,Sayllar, bab 1 9/1 , Kur'an, Bakara suresi
ayetler 67-71
( 1 00) Tevrat,k blm, bab 211 6-22, Kur'an, Ka
sas suresi ayetler 23-28

(63) isra suresi ayet 1 6

( 1 0 1 ) Tevart,k, bab 14-6, Kur'an, Taha suresi>

ayet 1 2

(64) Yunus suresi ayet 47, Nahl suresi ayetler 3 6 ve

89

( 1 02) Tevrat,k blm, bab 4/6-8, Kur'an: A'raf

1 08, Taha 22, uara 23, Nemi, 1 2 ve Kasas 32

(65) Mebrure Tosun, Kadriye Yalva. Sumer, Babil,

Asur kanunlar ve Ammi aduqa Ferman , s. 1 81

( 1 03) Tevrat, k, bab 4/1 0-1 5, Kur'an, uara 1 3 .

ayet

(66) Har suresi 21 . ayet

( 1 04) Tevrat, k, bab 7/1 1 -1 2.uaea 44-45

-ibrahim b. ishak Harbi, Garib-I Hadis, sc. 21790

(67) Rad suresi ayet 3 1

j-Hakim Nisaburi, Mstedrek, Mebakb, c. 3/239, ha

dis no: 4956

(68) Furkan, 3 2 . ayet, isra suresi 1 06. ayet

( 1 05) Tevrat, k blm, bab 7/20, bab 8/1 - 1 5.

bab 8/21 -24, bab 9/8-1 2, bab 1 0/12-15, Kur'an, Araf
suresi 1 33

f-Nesai, Fedail-i Sahabe, s . 27, no: 84, Zeyd b . Amr

bal alt nda ve sinen-I Kbra c. 7/325, no: 8 1 32
g-imam Mzi, Tehzib-I Kemal, c. 1 0/39, Zeyd b. Ha
ri se blmnde.
h-EI-Mlteki el-Hindi,
no:37862

Kenz'l

ummal, c.

1 4/33,

(37) a-Ahmet b. Hanbel, Sait b. Zeyd b. Amr hadisle

(69) Rad 1 9 . ayet

ri blm, no: 1 548 ve 1 648.

(70) Yasin, 69. ayet

b-Nesai, Menakb blm, c.7/326, no: 8 1 33

(71 ) Hakka suresi ayetler 44-47

c-Taberani, Mucem-i Kebir, c. 1 / 1 52, no: 350

(72) Ahkaf suresi 8.ayet

d-Askalani, Feth'l Bari, c. 8/536, Menakb-i Ensar

bab 24/3826

(73) A'raf 54, Yunus 3 ,Hud 7, Furkan 59, Secde 4,

Kaf 38, Hadid 4 .Arif Tekin, Bilinmeyen Ynleriyle
Kur'an

e-Zehebi, Siyer-i A'lam, c . 1 /221 : Zeyd b. Harise ks

mnda
f-Msned-i Ebu Davud Teyalisi, c . 1 /1 90, hadis no:
231
(38) a-Muhibbddin Taberi, Riyad- Nadre, c. 21303

( 1 06) Tevrat, k blm, bab 1 6/1 3-35, Kur'an,

Bakara 57, A'raf 1 60 ve Taha 80
( 1 07) Hac suresi 5, Mminun suresi 1 4. Tevrat, Eyp
blm, bab 1 0/8-1 2
( 1 08) a-ehristani, Milel Nihai, s.689-703 b-Dr. Ce
vat Ali, EI-mufassal, c. 6/507
(1 09)Luka incili, 1 8/29-30, Kur'an'da Mcadele sure
si, 22. ayet

(74) Fussilet, 9-1 2

( 1 1 0)Malta incili, bab 5/1 7-1 9

(75) Mearic, 4. ayet.

( 1 1 1 ) Malta incili, 4/23-24. Kur'an'da ise AI-i imran

suresi ayet 49.

(76) Secde suresi 5. ayet, Suyuti, Drr'l mensur,

Secde suresi ayet 5, c. 11 1676

( 1 1 2) Malta 26/4. AI-i imran 54, Enfal 30, Rad 42.

( 1 44) Duha suresi, 2. ayet

Naml suresi ayet 50., Yunus suresi 21

(113) incil, 1 . korintoslulara mektuplar bab 2/9,
Kur'an'dan Secde suresi ayet 1 7.
(114) a-Buhari, B.halk bab 8/3244, Tefsir Secde,
4779-4780 ve Tevhid bab 3517498,

b- Mslim cennet no:

2824-2825.

( 1 45) ehabettin Ebihi,' el-Mustatraf. . .' c. 2/87

( 1 46) Nebe suresi ayet 6.
a-Ebu Naim Esbehani, Delail-i Nbwe, c.1 /89-90,
hadis no: 46.

b-ibni Kesir, el-bidaye ve Nihaye, c. 3/333

(115) Maide suresi, 1 1 2- 1 1 5)

c-Cevad Ali, el-Mufassal, c.6/505

(116) AI-i imran suresi ayet 37.

d-Alusi, Bluu-I Ereb, c.2I282

(117) AI-i imran 4 1 -43. ayetler

(118) Matta incili bab 27, Markos 1 5, Luka 23 ve Yu
hanna 1 9.

( 1 47) Bakara suresi 22. ayet

( 1 48) a-Cevad Ali, Mufassal, c. 6/504

(119) Nisa suresi 1 57-1 58

b-Tarih-i Yakubi, c. 1 /3 1 6

(120) Maide, 82.

( 1 49) a-Zirikli, el-A'lam, c . 211 1 .

(121) Bakara 65, Maide 60 ve A:raf 1 66

b-M.Sait Amavi, Halafet-I islamiye, s.45

(1 22) Enbiya suresi ayet 91 . Tahrim suresi ayet 1 2

( 1 50) ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c.3/266. O zaman

yaplan msabakalarda iirleri birincilie layk gr
len airler unlardr: 1 - imri'l Kays,2-Nabia Zbya
ni, 3-Zbeyir b. Ebi Slma, 4-Tarafa b. Abd, 5-Ante
re b. eddad,

(1 23) Matta incili, bab 1/1 6, Luka incisi bab 3/23

(1 24) Bakara suresi ayetler 87 ve 91 . AI-i imran 21 ,
112, 181 , 1 83.Nisa 1 55 ve Maide 70
(125) AI-i imran suresi ayet 49 ve Maide suresi ayet
110
(126) Matta incili bab 8 ve Markos bab 1 /29-35

6-Alkame b. Abde ve 7-Lebid b. Rabia'dr

( 1 5 1 ) Ahmet Savran; "imrl'l Kays b. Hucr", TDViA.
C.221 238
( 1 52) Acluni, Kefu'l Hafa, c. 2193, no: 1 858

(127) Matta incili, bab 8, Markos bab 1 /40, Luka in

cili bab 5/1 2

( 1 53) Menavi, Feydu'l Kadir, c. 21187

(1 28) Matta incili bab 20/29-34 v e Markos incili bab

8/22-25

( 1 54) Menavi, Feydu'l Kadir, c.2I187, hadis no:

1 624-1 625'in aklamasnda anlatlyor

(1 29) Markos incili, bab 7/32-35

( 1 55) Ebu'l Ferec Esfehani, Aani, c. 1 4/13, Husayn

b. Hamam ksmnda.

(130) Markos incili bab 1 /29-35

( 1 56) a-ibni Manzur, lisanu'l aeap, c. 3/238, .R.D

maddesinde anlatyor.

(131) Luka incili, bab 7/1 2-1 5 ve bab 8/49-55

(132) AI-i imran, ayetler 35-36, Meryem suresi ayet
28, Tahrim suresi ayet 1 2
(133) Tevrat, Saylar blm, bab 26/59, k bl
m, bab 1 5/20
(1 34) Tevrat, 1 . tarihler, bab 6/1-3, Saylar, bab 1 211
(135) Suyuti, Drr'l mensur, AI-I imran tefsiri, ayet
ler 35-37, c. 3/5 1 6 ve Kurtubi tefsiri ayn ayetler c.
4/65

(1 37) Maide 73, Nisa 1 7 1 , Tevbe 31

(138) a-ibni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, c.
41/198
b-ibni Kesir, Bidaye, c. 7/371
(1 39) Bakara 229-230, Suyuti, Drr'l mensur, c.
2/663.
(1 40) Ayetler: Enfal 41 , Har, 6-7, Kurtubi tefsiri,
Har suresi ayet 7, c. 1 8/ 1 6 . Divan_ Zheyr b. Ebi
Selma,s.41
(141) Yunus suresi ayet 94
Abd

Avn

( 1 57) Askalani, isabe, c. 21559, no: 1 733.

( 1 58) Kamer suresi, 3 1 . ayet. Menavi, Feydu'l Kadir,
c.2I187, hadis no: 1 624-1 625'in aklamasnda anla
tlyor

Ravdan,

Mevsuat-

uara

(143) Muhammed Abdullah oludur. Srayla Kab b.

Ley'e kadar yle devam eder: Abdulmuttalip, Ha
im,
Abdulmenaf, Kusay, Kilap, Mrre ve Ka'b b. Ley.
a-Ebu Naim Esbehani, Delail-i Nbwe, c . l /89-90,
no:46
c.

51228

( 1 60) M.Sait Amavi, Halafet-I islamiye, s. 45, Ne

be suresi ayetler 1 4- 1 6, Rahman 5 ve 7. ayetler.
( 1 6 1 ) Hayrettin Zerikli, el-A'lam, c. 5/1 96.
( 1 62) a-Dr.Cevat Ali, "el-Mufassal fi Tarihi'I Arap Kab
le'l islam" c. 6/463-469
b-ibni Esir, sd'l Gabe, c. 4/384, no: 4299
c-Mes'udi, Mruc' Zeheb, c. 1 /55
d-Askalani, ..e-isabe . . ... c. 9/21 5-1 9, no:7373
e-Cahz, "el-Beyan ve Tebyin", c. 1 /308-309

i Asri-I Cahili. Batan sona kadar bu airlerden bah

sediyor.

rrL.efiKli, el-A'lam,

c-Esfehani, Eani, c. 1 5/65, Hunsa bal altnda.

( 1 59) Buhari, Menakb-i Ensar, bab 26/3841 ve

Edep, bab 6 1 47. Mslim, iir bal altnda no: 2255

(1 36) Maide 1 1 6-1 1 7

( 1 42)

b-Tabresi Mecmeu'l Beyan, c. 9/26 1 , Rahman sure

si ayet 31 -45 aklamasnda.

f-Haraiti Muhammed b. Cafer(h.327.). "Hevatil'l

Cinan", hadis no: 1 8, s.62-64, Kuss b. Saide bal
altnda.
g-Taberani, Mucem-i Kebir, c. 1 2189, no: 1 2561
( 1 63) a-Taberani, Mucem-i Kebir, c. 25/230-232, no:
22 .
b-ibni Hacer Askalani, isabe, c. 9/2 1 5, no:7373
c-Beyhak , Delail-i Nbwe, c. 21101 .. .
d-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c. 3/299. . .

( 1 64) a-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c. 3/3 1 3

b-Beyhak, Delail-I Nbwe, c.2I1 04
( 1 65) a-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c. 3/3 1 3
b-Beyhak, Delail-I Nbwe, c.2I 1 04
c-Alusi, Blu-I Ereb, c. 21244
( 1 66) Alusi, Bluu'l Ereb, c. 1 /264-270
ibni Hbaib, Muhabber, s. 263-268
( 1 67) Zirikli, el-A:lam, c. 3/60
( 1 68) a-Cevat Ali, el-Mufassal, c. 6/469-470
b-ibni Hiam, Siyer, c. 1 /258-261
c-ibni Asakir, Tarih- Medinet-I Dmak, c. 1 9/498
d-Esfehani, Eani, 3/85
( 1 69) Dr. Cevad Ali, el-Mufassal, c. 4175
( 1 70) Burhanettin Delv, "Ceziret-I Arap Kable'l is
lam", tek cilt, 840 sayfa, 2004'te Dar-I Farabi mat
baas/Beyrut'ta baslmtr. Muhammed'in Hira'da
Zeyd'den Arapa rendii bilgisini bu yazar burada
ilemitir.
( 1 7 1 ) a-Esfehani, Eani, c. 3/85, Zeyd b. Amr bal
altnda
b-ibni Ebi Asm, Ahad ve'l Mesani, c. 2177, no: 1 45
c-ibni asakir, Tarih- Medinet- Dmak, c. 1 9/514,
Zeyd b. Amr bal altnda.
d-ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, c. 3/329, Zeyd b. Amr
blmnde.
( 1 72) Ebu Hayyan Endlsi, Bahru-I muhit, Tekvir
suresi, c. 8/425
( 1 73)

Buhari, Menakb-i Ensar, bab 24, no: 3828

( 1 74) Naziat sures 29 ve 32. ayetler

( 1 75) a-Kurtubi, Camiu Ahkami'l Kur'an, Naziat sure
si ayetler 29-33, c. 1 9/204-205. Tenad kelimesi
Kur'an'da
Mmin suresi 32. ayetinde geiyor. Besse kelimesi
nin geti yer de Bakara suresi 1 64. ayet
b-ibni Hiam, Sire, c.1 /260
( 1 76) Siyer-i ibni Hiam c. 1 /253.
( 1 77) Sair kelimesinin Kur'an'da getii yerler: Hac
suresi ayet 4, Lokman ayet 2 1 , Sebe 1 2, Fatr 6, u
ra 7, Mlk 5 ve 1 0 , Nisa 1 0 ve 55, isra 97, Furkan 1 1 ,
Ahzab 64, Fetih 1 3, insan 4 , inikak 1 2 ve Kamer
24,47
( 1 78) Sad suresi ayet. ehristani, el-Mi/el ve Nihai,
c.2/590
( 1 79) ibni Hiam, sire, 1 /257
( 1 80) Cevat Ali, el-Mufassal fi tarihi-I arap, c. 6/46970
( 1 8 1 ) a-Cevat Ali, el-Mufassal, c. 6/475
b-ibni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, c. 1 9/504
c-ibni Sad da bunu Hz. Muhammed'in peygamber
lik iaretleri bal altnda almtr.
( 1 82) a-Mslim, Cenaiz, bab 36, hadis no: 976
b-Ebu Davud, Cenaiz, no: 3234
c-ibni Mace, Cenaiz blm, bab 48, no: 1 572
( 1 83)

a-Buhari, Zebaih blm, bab 1 6/5499.

b-Ahmet b. Hanbel, Msned, Sait b. Zeyd hadisleri

ksmnda, no: 1 648 ve Abdullah b. mer hadisleri

ksmnda, no: 5369, 5631 ve 6 1 1 0.

..

c-Heysemi, Mec'me Zevaid, c . 9/694,no:1 6 1 79.

suresinde geiyor

278.

doTaberani, Mucem-i Kebir, c. 1 / 1 52, no: 350 ve

(212) Saffat suresi, 1 39-1 46. ayetler

e-Nesai, Snen-i Kbra, Menakb blm, bab 1 3,

(213) ibni Asakir, Tarih' Medinet-i Dmak, c. 9/255287, no: 8 1 1

(230) a-meyye divan, tahkik eden dr cey' Cemil

Cbeyli s. 1 08,1 1 7 .

5/87, no: 4663

no: 8 1 32, c. 7/324

( 1 84) a-Esfehani, el-Eani, c. 1 4/1 3, Husayn b. Ha

mam bal altnda.
b-Zirikli, el-A'lam, c. 21262
(1 85) a-M. Sait Amavi, Halafet-I islamiye, s. 63,
2 1 . dipnot
b-EI-Ehram gazetesi, 9 Mays 1 998
(1 86) Bilinmeyen Ynleriyle Kur'an adl yaptm.
( 1 87) ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c. 3/283-288
(1 88) Mslim, iir blm, no:

2255

(1 89) Dr.Cevat Ali, "el-Mufassal fi Tarihi'I Arap Kable'l

islam", c. 6/478-500
(1 90) Dr. Cevad Ali, Mufassal, c. 6/482
( 1 9 1 ) Suyuti, Drr'l mensur, A'raf suresi ayet 1 75,
c.6/675
( 1 92) ibni Kesir, el-Bidaye ve Nihaye, c. 3/274
(1 93) uara suresi 224.
( 1 94) AI-i imran, ayet 1 85

(214) Araf suresi 24

(215) ibnil Cevzi, el-Muntazam, hicri 2. yl olaylar
blmnde, c.3/ 1 42-1 55.

boMakdisi, el-Bed- ve Tarih, c. 3/4 1 , 3/62 ve ve 65,

Peygamberler bal altnda
c-Yakut Hamevi, Mucem-I Bldan, c. 3/201
d-Suyuti, Drr'l Mensur, c. 1 21479, Saffat suresi
1 46. ayet aklamasnda.

(216) meyye divan, tahkik eden dr cey' Cemil

Cbeyli s. 1 00, Rad suresi ayet 2 ve Lokman suresi
ayet 1 0.

(23 1 ) Kehf suresi 86. ayet, Lveys eyho, Divan-

uarai-n-Nasraniyet-i kablel islam, 1 /237

(21 7) meyye divan, tahkik eden dr cey' Cemil

Cbeyli s. 1 02. Hamim kelimesinin Kur'an'da getii
yerler:

Buhari, Bed-I hakli bab 4/3 1 99, Tefsir, Yasin, bab

1 /4802,4803, Tevhid, bab 22/7424. Ebu Davud, Hu
ruf, bab 34/4002, Mslim, iman bab 721159

En'am suresi 70, Yunus suresi 4, Hac 1 9, Saffat, 67,

Sad 57, Gafir 1 8,72, Fussilet 34, Duhan 46,48, Rah
man

(232) ibni Kesir, Bidaye- Nihaye, 4/366

44, Vaka 42, 54 ve 93, Hakka 35, Mearic 1 0, Mu

hammed 15 ve Nebe suresi 25.Zekkum kelimesinin
Kur'an'da getii yerler: Saffat suresi 62, Duhan su
resi 43 ve Vaka suresi 52. Kur'an'da cehennemIikIe
re zincirler vurulacak anlamndaki ayetlerde iki ean
lam l kelimeler kullanlmtr: Elal kelimesi: : A'raf
1 57,
Ra'd 5, Sebe 33, Gafir 7 1 , Yasin 8, insan 4. Bir de
Selasil kelimesi: insan suresi 4 ve Gafir suresi 7 1 .

(233) Hakka suresi ayet 1 7, Badadi, Hazanet-I

edep, c. 1 /247. Burada Askalani'nin isabe adl kita
bndan alnt var
(234) a-Suyuti, Drr'l mensur, c. 1 4/672, Hakka su
resi ayet 1 7
b-Taberi tefsiri, Hakka suresi, ayet 1 7, c. 23/229
(235) Dr. Abdulhafiz Satli, Divan' meyye b. Ebi
Salt, s. 387. Rad suresi 19 ve Zmer 9, En'am 50
(236) Dr. Cevat Ali, el-Mfassal, c.6/484. Cevat Ali
bunlar Alusi tefsirinden, Tarih'l Hamis ve Tabre
si'den alnt yaparak anlatyor

(1 95) Alusi, Ruhu-I Maani tefsiri, A'raf 1 75, c. 9/1 1 3

Zincirlerin boyu 70 arndr diyen ayet: Hakka sure

si, ayet 32

(1 96) Mes'udi, "Mruc' Zeheb", c . 1 /56

(21 8) ibnil Cevzi, el-Muntazam c.3/150

(237) a-Buhari, Menakb-I Ensar, bab 25/384 1 ,

Edep, bab 90/61 47 ve Rikak bab 29/6489.

(1 97) Dr. Cevad Ali, Mufassal, c. 6/482

(219) ibni-I Cevzi, el-muntazam fi tarihi-I mluk,

c.3/152

b-Mslim, iir blm, no: 2256. Burada farkl birka

rivayet geiyor.

(220) a-Muhammed suresi ayet 15 ve Zuhruf suresi

ayet 7 1 .

(238) a-ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye, c. 3/277

(1 98) ibni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, c. 3/274-278

( 1 99) Dr. Cevat Ali, el-Mufassal fi tarihi'I Arap kable'l
islam, c. 6/478-496
Kur'an'da bulunan yabanc kelimelerle ilgili "Bilinme
yen Ynleriyle Kur'an" adl kitabmda bamsz bir
bal k amtm. Oraya baklabilir.
(200) Alusi, Ruhul Beyan, A'raf suresi, ayet 1 75, c.
9/1 1 3
(201 ) meyye b. Ebi Salt Divan , tahkik eden d r
cey' Cemil Cbeyli, s.1 01 ,
(202) a-Zemaheri, EI-keaf, Kehf suresi ayet 9, c.
3/566
b-Alusi, tefsir- ruhi' i Beyan Kehf suresi ayet 9, c.
1 5/209
(203) alDivan' meyye b. Ebi Salt, tahkik eden dr
cey' Cemil Cbeyli, Dar' Sadr matbaas/Bey
ruV1998
b)Divan' meyye b. Ebi Salt, derleyen Dr. Abdulha
fiz Satli, am niversitesi Edebiyat blm rt.
yesi.
(204) Halebi, insan'l uyun, c. 1 /4. Hz. Muham
med'in nesebi(soyu) bal altnda. .
(205) Halebi, insanu'l uyun, 1 . cildin hemen banda,
Hz. Muhammed'in soyu bal altnda.
(206) ibni Dreyd, itikak, s. 303
(207) Taberi tefsiri, Bakara suresi ayet 1 02 ve Nisa
suresi 87-90, c.7/281 geiyor bu iirler
(208) Buhari, Menakb, bab 26, no: 384 1 , Edep, bab
90,no: 6 1 47

b-ibni'l Cevzi, el-muntazam, c.3/1 5. ve ictimau'l Cu

yui'l islamiye, s. 477
c-meyye divan , tahkik eden dr cey' Cemil C
beyli s. 1 03 ve 1 21 . . .
meyye iirleriyle Kur'an ayetleri arasnda n e kadar
benzerlik vardr diye merak eden varsa, bu konuda
hem meyye'nin iir divan i var ona mracaat edebi
lir, hem de ibni-I Cevzi'in el-Kamil ile ictimau-I Cyu
i'l islamiye adl eserlerine bakabilir. Tabii ki ibni Ke
sir, ibni Asakir ve baka da birok tarihi bunlar ile
mitir; ancak sz edilen yerlerde -nerdeyse- tm
dnceleri bir arada toplanmtr
(221 ) ibni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, c.9/282
(222) Nur suresi ayet 35, ibni Kayyim el-Cevziyye,
ictimau'l Cuyui'l islamiyye, s. 477-479
(223) Ra'd suresi ayet 1 3.
(224) meyye divan , tahki k eden dr cey' Cemil
Cbeyli s.79
(225) Meryem suresi ayet 61 , Alusi, Ruh'l Beyan
tefsiri, Meryem suresi 6 1 . ayetin aklama ksmnda,
c.9/1 1 3 bunlar anlatyor.
(226) 1 7- 1 8. ayetler,
(227) Kur'an'da geen yabanc kelimelerle ilgili "Bi
linmeyen Ynleriyle Kur'an" adl kitabmda bir blm
amtm, oraya baklabilir. S. 264-296

b-Ebu Naim Esbehani, Marifet- Sahabe, Dahr b.

Harb(Ebu Sfyan) bal altnda, no: 1 467
c-Cevat Ali, el-mfassal fi tarihi-I arap, c.6/487
(239) Teabn suresi, ayet 7
(240) ura suresi, ayet 7.
(241 ) Alusi, Blu'l Ereb, c. 21253. meyye'nin Di
vanndan naklen . .
(242) Alus, Bluu'l Ereb, c. 3/1 1 7
(243) Arif Tekin, Kur'an'n Kkeni, s. 2 1 , Mslim, iir
blm, no: 2257
(244) a)Amir b. Cem b. Hbeyb
b) Abd' Tabie b. Sa'leb
c) Allaf b. ihap Temimi
d) el-Mltemis b. meyye el-Kenani
e) Zheyr b. Ebi Selma
f) Halit b. Sinan b. Gays el-Absi
g) Rabi' b. Rabia.
h) Abit b. Ebras Esedij)Tbbeu'l Yemani

i) Abdullah

Kudai.

j) Tarafa b. Abd
k) Kusey b. Kilab ve daha sayamadm birok kii.

(228) meyye divan, tah ki k eden dr cey' Cem ii

Cbeyli s. 1 1 9

(245) Kadriye Yalva, Mebrure Tosun, Smer, Babil,

Asur kanunlar ve Ammi aduga ferman, s. 1 8

(21 0) Hud suresi 44. ayet. meyye divan , s . 1 1 7

(229) Kehf suresi, 3 1 , Hac suresi 23, Fatr suresi 33,

Mutaffifin suresi 23,35, Duhan suresi 53 ve insan su
resi 21 .

(246) ibni Sad el-Gamdi, "Akidet- hatm-i nbwe

ti bi'n- Nbweti' i M uhammediyye, doktora tezi,
s. 1 73- 1 95.

(21 1 ) meyye divan, tahkik eden d r cey' Cemil

Cbeyli s. 1 21 . Ayn eyler Kur'an'da en ok Rahman

meyye divan, tahkik eden dr cey' Cemil C bey

ii s. 1 22. Arif Tekin, Bilinmeyen Ynleriyle Kur'an, s.

(247) a- Suyuti, Dr-I mensur, Kurey suresi,

c. 1 5/674 b- ibni Aur tefsiri Tehrir ve Tenvir, Kurey

(209) meyye Divan, tahkik eden dr cey' Cemil

Cbeyli s. 1 1 1

suresi, c. 30/558-559 c- Fahrettin Razi, Telsir-i Kebir,

Kurey suresi, c. 321107 d- ibni Manzur, Lisanu'l Ae
ap, c.9/9, "ELF" maddesinde anlatyor.

(248) Kurtubi telsiri,

masnda.

(249) Kurey suresi,

c. 20/204, Kurey suresi akla

(250) a-

ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye c. 3/457 b- ib

ni Hiam, Sire, c . 1 /1 54 c- Taberi, Tehzib-I Asar,
Cz'l melkud, s. 1 7

(251) a-

ibni Kesir, Bidaye ve Nihaye c.3/460 b- ibni

Esir, el-Kamil, c. 1 /570 c- ibni Hiam, sire, c.1 / 1 55 d
Taberi, Tehzib-I asar, Cz'l melkud, s. 2 1

(252) a) ibni Hiam, Sire, c. 1/1 54 b) Beyhaki, S

nen-i Kbra, Fey' ve ganimet blm, bab 62,
c.6/596, no: 1 3080, c) Buhari, Edeb-I mlred, no:
56 d) Ahmet b. Hanbel, Msned, Abdurrahman b. Avf
hadisleri, no: 1 655 ve 1 676 e) ibni Hiban, 1 0/214, no:
4374 i) Hakim, Mstedrek, Mekatib, c. 21239, bab
1212870 g) Taberi, Tehzib-I asar, Cz'l melkud, s.
21 h) http://library.islamweb.neVhadith/hadithServi
ces.php?type;2&cid;1477&sid;4461 . Bu adreste
67 yerde getii belirtiliyor.
(253) Heddadi, el-Kur'an' da'vetn Nasraniyye, s.
97, A. Razzak Nevfel'den naklen.
ibni Asakir, Tarih- Medinet-i
38/332-338

D mak, c.

(255)

a-Buhari: B.Vahiy, bab 3/3, Ehadis-i Enbiya

bab 22/3392 ve Tabir, bab 1 /6982 b-Sahih-i Mslim,
iman blm bab 73, no; 1 60

(256)

Ebu Musa el-Hariri, Bahs'n li ne'eti-I islam,

(257)

Ebu Musa el-Hariri, Bahs'n li ne'eti-I islam,

s. 1 6
s.20

(258) a-Ali b. Nayil e-hud, el-Mlassal li-r-Reddi

ala ebehati A'dail islam, c. 1 01148. b-Ebu Musa el
Hariri, Bahs'n li ne'etH islam, s. 52
(259) Yunus

(274) Buhari: Sulh blm, bab 6/2698-99. Megazi

blm, bab 4214251 ve Cizye ksm, bab

suresi ayet 94

(260)

Ebu Musa el-Hariri, Bahs'n li ne'eti-I islam,

s. 51 -52

(275) Nahl suresi ayet 1 03

"Metalib-I Aliye" 1 9 cill. Tahkik eden Muhammed b.

Zalir, Dar-I Asime matbaas/ Suudi/2000

(276) Furkan suresi ayetler 4-7

(277) a-Taberi telsiri, Nahl suresi ayet 1 03, c.
1 4/364-369. b-Suyuti, Drr'l Mensur, Nahl suresi
ayet 1 03, c. 9/1 1 5- 1 1 8 c-ibni Kesir telsiri, Nahl 1 03,
c. 4/406

(278) Nisaburi, Garib-I Kur'an, Nahl suresi ayet

1 03, c. 4/307
(279) Bilinmeyen Ynleriyle Kur'an.
(280) Buhari, B.Vahiy, bab 3/3, Telsir blm, ikra
suresi no: 4953 ve Tabir blm, bab 1 /6982
(281 ) Ahmet b. Hanbel, Msned, Aye hadisleri, no:
26486
(282) a- ibni Kesir, Telsirinde Alak suresi c.5/436, Bi
daye Nihaye c. 4/5, Vahiy blmnde. b- Ebu Avane,
Msned, c. 1 / 1 03, bab 28/328. hadis. c- A.Razzak,
Musannal, c. 5/323, no: 971 9 d- Beyhak , Delalil-i
Nbvve, c. 21140 e- ibni Hibban, c.1/2 1 9, no: 33 1ibni Hacer Askalani, Fethu'l Bari erh- Sahihi-I Bu
hari, c. 1 /62 Bed-I vahiy blm.

(263) Abd Avn

cahiliyyi 1 /326

er-Revdan, Mevsuat- uarai-I asri-I

(285) a-Buhari, Teheccd namaz ksmnda, bab

411 1 25 ve Telsir, Duha blmnde no: 4950-51 b-Sa
hih-i Mslim, Cihat blm, bab 39, no: 1 797
(286) ibni Abdilberr, istiab, Sel ma bal altnda, no:
1 01 4.
(287) Rahman suresi 56, 70 ve 74. ayetler, Nur su
resi 1 1 -20. ayetler, Ahzab 28'den 35'e kadar. Tahrim,
5. ayel. Ayrca 36 ve 53. ayetler. Nebe suresi 32-34
ve Tebbet suresi.

Kaynaklar

(269) Cevad Ali, el- Mulassal, c. 5/604, Maide sure

si ayet 38 Mesela hrszlk yapann eli kesilirdi. rne
in; Vabisa b. Halit, Avf b. beyd, Mirar, Hyar b.
Adiy, Ubeydullah b. Osman, Mdrik b. Avf, Melih b.
reyh, Mkis b. Kays'n sa elleri, hrszlk yzn
den kesilmiti. Bunlardan 3' ayn ailedendi. ikisi ise
baba-oul idi. Muhammed bu gelenei de resmile
tirip Kur'an'da iledi: H rszlk eden erkek ve kadnn,
yaptklarna karlk Allah'tan bir ceza olarak ellerini
kesin! Anlamnda ayet indirdi
(270) Bilinmeyen Ynleriyle Kur'an adl almam.
(271 ) Tirmizi, Kraat blm, bab 1 1 /2944
:272) Dairet-I Mearili'l islami, c. 26/8 1 67

"Sahih-i Buhari" 4 cilt, Dar' ibni Kesir/BeyruV 2002

Burhanettin Delv/Delu,
"Ceziret-I arap kable'l islam", tek cilt, 840 say1a,
2004'te Dar-I Farabi/Lbnan
matbaas/Beyrut'ta baslmtr.
Dr. Abdulhaliz Sat1i,
"Divan' meyye b. Ebi Salt" tek cilt, Teavniye mat
baas , am/2000

"Feydu'l Kadir erh' Camii-s- Sair" 6 cilt, Daru'l

Marile matbaas , 1 977/Beyrut

Ahmet b. Hanbel((h.241 .)
"Msned",
yadl1 989

Beyt-

Elkar-i

Devliye

matbaas/Ri

"Blu'l Ereb li Marileti Ahvali'l Arap", 3 cill. Tahkik

eden Muhammed Behet Eseri, Dar'l kttabi'IMs
ri/Msr
Abd Avn er-Revdan, '
"Mevsuat- uarai-I Asri-I cahiliyyi", same matbaa
sl/rdn/2001
Acluni(h. 1 1 62.)
cill.

Mektebet-I

KudsilKahi

Beyt-

elkar-i

"Kitab-I Heyevan" 8 cill. Tahkik eden Abdsselam

Muhammed Harun, Mustala-I babil Halebi matbaa
sl/Msrl1 967
"Beyan ve Tebyin" 4 cill.Tahkik eden Abdusselam
Muhammed Harun, mektebet-I Hanc matbaa
sl11 998/Msr

"el-Mlassal li Tarihi'I Arap Kable'l islam" 10 cill. Ba

dat niversitesi yaynl/1 993
Ebu Avane Yakup b. ishak
"Msned" 5 cill. Tahkik eden Eymen b. Aril Dmaki,
Daru'l Marile, BeyruV1 998
Ebu Davud, Sleyman b. E'as Cicistan( h. 275.)
"Snen-i Ebu Davud", Beyt' Elkar-i Devliye, Ri
yadltarihsiz

"EI-Celis- Salih el-Kali", 4 cill. Tahkik eden Dr. Mu

hammed Mursi el- Huli, Alem-I ktp matbaas/Bey
ruV1 993
Ebu Hayan Endulusi (h .745.)
"Bahru'l Muhit", 8 cill. Tahkik eden komisyon. Daru'l
ktbi'l ilmiye, BeyruV 1 993
Ebu Ya'li Mevsli Ahmet b. AIi(h307.),
"Msned- Ebi Ya'li" 16 cill. Tahkik eden HSAN Se
lim Esed, Dar21 me'mun Ii-I tras, 1 989/Beyrut
Esbehani. Ebu Naim( h. 430.)

Ahmet b. Hanbel((h.241 .)
"Msned".
yad/1 989

Cahz Ebu Osman Amr b. Bahr(h.255.)

Ebu Ferec b. Zekeriyya el-Ceriri(h. 390.)

Alusi Mahmut kr Badadi(1 924.)

"Kel-I Hala" 2
re/h . 1 351

Divan' meyye b. Ebi Salt,

Tahkik eden Dr. cey' Cemil Cbeyli, Dar' Sadr
matbaasl/BeyruV1 998

Cevad AIi( . 1 987.m)

Abdurraul el-Menavi(h.1 031 .)

"el-Musannal", 12 cill.Tahkik eden Habiburrahman,

Meclis-I ilmiye matbaas , Pakistanl1 983

(268) Halil Abdulkerim, Fetret- Tekvin, s. 99-107

Buhari Muhammed b. ismail(h.256.)

(284) Suyuti, Drr'l Mensur, Duha suresi C. 1 5/483

(265) Halil Abdulkerim, Fetret- Tekvin, s. 99-1 1 9

21302

"Delail-i Nbvve", 7 cill. Tahkik eden Dr A. Mut'i, Da

r'l ktbi'l ilmiye/BeyruV1 988

Daremi Osman b. Sait(h280.)

Abdurrazzak San'ani(h.21 1 .)

(267) a-ibni Hiam, Siret, c . 1 /271 b-Taberi Tarihi, c.

Beyhaki Ebubekir Ahmet b. Hseyin(h.458.)

"Er-Reddd- Alel Cehmiyye", Tahkik eden Bedr-I

Bedir, Dar- Selefiyye matbaas Kvey1/1 985

(264) Halil A.Kerim. Fetret- Tekvin Fi Hayat- Sad

ki-I Emin, s. 9 ve 84-85

(266) a- Dr. Cevat Ali, el-Mulassal l i tarihi'I Arap kab

le'l islam, c.6/500-503. b- Tirmizi, Rya blm, bab
10, no: 2288 c- Alusi, Bulu'l Ereb, c.2/269

Badadi Abdulkadir b. mer(h.1 093.)

"Hazanet-I Edeb", 13 cilt. Tahkik eden Abdusselam
Muhammed Harun, Mektebet-I hancl/Kahire/1 997

(283) Duha suresi, 1 -3, Dr Taha Hseyin, Fi'-i'ri-I

cahiliy, s.82

(26 1 ) EI-Hariri, Bahs'n li ne'eti-I islam, s. 1 2

(262) Halil A.Kerim. Fetret- Tekvin Fi Hayat-i Sad
ki-I Emin, s.84

Askalani ibni Hacer Ahmet b. Ali(h.852.)

"Fethu'l Bari erh- Sahihi'l Buhari" 1 7 cill. Tahkik
eden Abdurrahman b. Nasr, Dar-I Tayyibe matbaa
sl/ Riyad/2005
"E-isabe li Temyiz-i Sahabe" 1 4+2 cilt lihrist, tahkik
eden komisyon, Hacer matbaasl/Kahire/2008

1 9/3184

ayetler 1 -4

(254)

(273) Buhari, Megazi blm, Kaza umresi bal

altnda bab 4214251

Devliye

matbaas/Ri

"Delaii-i Nbvve", 2 cill. Tahkik eden Muhammed

Revas ve Abdulberr, Dar Nelais matbaas, Beyrut
1 986

imiiii1tii1il,fiAi
r-

_ w ________

"Marifet- Sahabe", 7 cil!. Tahkik eden Adil b. Yusuf

Azazi, Dar' Vatan matbaasl Ryad 1 998
Esfehani Ebu'l Ferec Ali b. Hseyin(h.356.),

Mustafa Ceha(1 942- 1 992),

dide, BeyruVTarihsiz
ibni Hibban(h.354.)

"Mihnet-I akli fi'l islam" Kitap 1 982'de Lbnan'da

"el-Eani" 24 cil!. Tahkik komisyon. Dar' Sadr mat

baasl/BeyruV 2008

Sahih-i ibni Hibban bi tertib-i ibni Belban(739.). 1 8

cil!. Tahkik eden uayp Arnav!, Risale matbaa
sl/BeyruVTarihsiz

Haddadi Yusuf Dre( 1 9 1 3-1 979),

ibni Hiam(h.21 3.)

"el-Kur'an' Da'vet'n Nasraniyye" , 2. bask. Bulisi

ye matbaas/BeyruV1 986,

"Siret-i Nebi", 4 cil!. Tahkik eden mer A.Selam Ted

mri, Daru'l kitabi'I Arabi, BeyruV1 990

Hakim Ebu Abdiilah Nisaburi(h.403.)

ibni Kesir imaduddin ismail(h.774.)

"EI-Mstedrek- ala's- sahihayn", 5 cil!. Tah . Musta

fa b. Ebi Nasr, Dar-I ktbi-I ilmiye/BeyruVtarihsiz.

"el-Bidaye ve'l Nihaye" 20 cil!. Tahkik eden dr Abdul

lah b. Abdlmuhsin, Hecer matbaasl , Kahire/1 997

Halebi Burhanettin(h.1 044.)

"Tefsir-I Kur'an-il Azim", 8 cil!. Tahkik esen Sami b.

Muhammed, Dar- Tayyibe matbaasl/Suudil 1 999

"insanu'l Uyun", 3 cilt, Dar' Nevadir matbaas , Bey

ruV201 3
Halil Abdulkerim(1 930-2002)
"Fetret- Tekvin Fi Hayati-i Sadiki-I Emin" tek cil!.
Dar- Msri-I Mahrusa/Msr/2004

ibni Sad(h.230.)
Dar-

ihya matbaas ,

"Bahsn fi Ne'eti-I islam" BeyrV1979

"Mec'mu'l Fetava" 37 cil!. Tahkik eden Enver Baz ve

Amir Cezzar, Der'l Vefa matbaas , Msr/2005

Heysemi Nurettin Ali b. Ebibekir(h.807.)

"Kefu'l Estar an Zevaidi-I Bezar" 4 cil!. Tahkik eden
Habibrrahman A'zami, Messeset- Risalel Bey
ruV1984
"Beiyyet- Raid fi tahkik-i Mec'mei Zevaid", 9 cil!.
Tahkik eden Abdullah Muhammed Dervi, Dar-I fikir
matbaasl/BeyruV 1 994
Hindl Alauddin el-Mttekl(h.975.)
"Kenz-I Ummal fi Sneni-I Akval-i ve'l Ef'al" 18 cil!.
Tahkik edenler: Bekri Hayan ve Safve Saka, Risale
matbaas/BeyruV1985

"Ahad ve'l Mesani", 6 cil!. Tahkik Basm Faysa,

Dar' Raye matbaas 1 991 /Riyad
ibn'l Esir Ali b. Muhammed Cezeri(h.630.)
"sd-I Gabe" 8 cil!. Komisyon, Dar-I ktbi-I ilmi
ye/BeyruV
ibni Habib Ebu Cafer(h.245.)
"Muhabber", Tahkik eden Dr. Stiter, Daru-I Afaki-I Ce-

"Nihayet-I Ereb Fi fnuni-I Edeb' 33 cil!. Tahkik

edenler Dr Yusuf Tavil ve Ali Muhammed Haim, Da
r-I ktbi-I ilmiye matbaas , BeyruV2004
Suyuti Celalettin(h.9 1 1 .)
"Drr'l Mensur" 1 7 cil!. Tahkik eden Abdullah b. Ab

ehristani

Ebu'l

Feth Muhammed b. Abdulkerim

"Garib-I Hadis" 3 cil!. Tahkk eden Sleyman b. ib

rahim, mm'l Kurra niversitesi yayn, 1 985/Mek
ke

Taberani Ebu'l Kasm b. Ahmet Sleyman(h.360.)

imam Mzi Cemalettin Ebu'l Haccac Yusuf(h.742.)

dulmecit Selefi, ibni Teymiyye matbaas Kahirel

"Tehzib-I Kemal" 35 cil!. Tahkik eden Dr. Bear Av

vad Maruf, Risale matbaas BeyruV1 992

Sumer, Babil, Asur kanunlar ve Ammi aduqa fer

man , Trk Tarih kurumu yayn 1 989/Ankara
Kurtubi Ebu Abdiilah Muhammed b. Ahmet(h.671 .)

Ebu

Mehna ve Ali Hasan Faur, Daru'l Marife/BeyruV 1 993

"el-Mucem'l Kebir" 25 cil!. Tahkik eden Hamdi Ab

"Mucem-i Evsat", 1 O cil!. Tahkik edenler Ebu Muaz

ve Ebu Fadl, Dar-I Haremeyn matbaasl Kahirel
1 995

Kadriye Yalva, Mebrure Tosun,

"el-Ehadis-I Muhtare" 1 3 cil!. Tahkik eden A.Melik b.

Abdullah, Dar' Hader matbaas/BeyruV2001

ibni Ebi Asm(h.287.)

ruV 1 996

"el-Milel' ve'l Nihai", 2 cilt.Tahkik edenler: Emir Ali

ibni Asakir Ali b. Hasan(h.571 .)

"Kitab-I itikak", tahki k Abdusselam Muhammed

Harun, Daru'l Ceyl, BeyruV1 991

eden Zekeriya Umeyrat, Dar-I ktbi-I ilmiyye/Bey

ibrahim b. ishak el-Harbi(h.285.)

Makdisi
Diyaddin
med(h.643.)

ibni Dreyd Ebubekir Muhammed b. Hasan(h.32 1 .)

Nisaburi Nizamettin Hasan b. Muhammed(h.850.),

Ebubekir Ahmet(h.548.)

"EI-istiab fi marifeti-I Ashab", 2 cil!. Dar-I fikir mat

baas, BeyruV2006

"el-Muntazam' fi Tarihi-I Mluk" 19 cil!. Tahkik eden

ler Muhammed Abdulkadir Ata ve Musatafa Abdulka
dir Ata, Dar-I ktbi-I ilmiye, BeyruV1992

"Fedail-i Sahabe", Dar' ktbi-I ilmiye, BeyruV1 984

"Celis- Salih el-Kafi", 4 cil!. Tahkik eden Dr. Osman

Abbas, Alem-I ktp matbaasl BeyruV1 987

"el-Cami' li Ahkami-I Kur'an" 24 cil!. Tahkik eden Ab

dullah b. Abdilmuhsin, Risale matbaas/BeyruV2006

ibnil Cevzi Ebu'l Ferec A.Rahman b. Ali(h.597.)

seset- Risale, BeyruV2001

dulmuhsin, Hecer matbaas/Msr/2003

ibni Zekeriya Nehrevani el-Cerirl(h.390.)

ibni Abdilberr Nmeri(h463.)

"Tarih' Medinet-i Dmak" 80 cil!. Tahkik eden Mu

hibbddin Ebu Sait, Daru'l fikir, 1 995/Beyrut

Abdilmuhsin, uayp Arnavut ve Hasan elbi, Mes

Nveyri ehabettin Ahmet b. Abdulvahhap(h.533.)

ibni Seyyid-i Nas Ya'meri(h.734.)

ibni Teymiyye Takiyyddin Ahmet Harani(h.728.)

"EI-A'lam", 8 cil!. Dar'l ilim li'1 melayin, Beyrut 2002

Nesai Ahmet b. uayp(h.303.)

"Garib-I Kur'an ve regaib-I trkan" 6 cil!. Tahkik

"Tabakat-i Kbra" 8 cil!.

1 9967beyrut

Hariri Ebu'l Abbas(Asri)

Hayrettin Zirikli(1 976. )

"Sahih-i Mslim", Tahkik eden Muhammed Fuad Ab

"Snen-l Kbra", 12 cil!. Tahkik eden Abdullah b.

"Uyun-ul Eser" 2 cil!. Tahkik edenler Muhammed'l

iyd ve Muhittin, ibni Kesir matbaasl/Beyrut

"erh- Divani Antere", 242 sayfa. Dar-I kitabi-I Ara

bi/BeyruV1 992

Mslim Ebu'l Hseyin(h.261 .)

dulbaki,Daru'1 ktbi'l ilmiye/BeyruV 1 991

"el-Czr Tarihiye li eraiti-I islamiye", birinci bask ,

Sina yay nevi/Kahire/1 990

Hatib-i Tebrizi(h.502.)

baslr ve yasaklanr.

Abdiilah

Muham

Makdisi Mutahhir b. Tahir(h.4. asrda yaam)

"el-Bed' ve Tarih" 6 cil!. Mektebet- Sekafet-i Dini
ye/M sr/tarihsiz
Menavi Muhammed A.Rauf(h1 031 .)
"Feyd-I Kadir", 6 cil!. Dar-I Marife matbaad , Bey
ruV1972
Mes'udi Ebu'l Hasan Ali b. Hseyin(h.346.)
"Mruc' Zeheb" 4 cilt , tahkik eden Kemal Hasan,
Mektebet'l Asriyye/BeyruV2005
Muhammed Sait Amavi(201 3.)
"EI-Halafet-I islamiye", Sina yaynevi/Msr/1 992
Muhibbddin Taberi(h.694.)
"Zehairu'l Ukba Fi Menakb-i Zevi'l Kurba". Mektebe
t-I kudsiyye, kahire h. 1 356
"Riyad- Nadre fi Menakbi-I Aere", tah ki k Muham
med Bedrettin, M.Emin Hanci yaynevi Msr/h . 1 327

Taberi Ebu Cafer Muhammed b. Cerir(h.31 0.)

"Camiu'l Beyan an Te'vil-i Ayyi'l Kur'an". 25 cilt, tah
kik eden dr. Abdullah b. Abdlmuhsin,Hecer matbaa
.

s/Kahire/2001

"Tarih-i Taberi", 11 cil!. Tahkik eden Muhammed Ebu

I Fadi, Daru-I Maarif/Msr/1 968

Teyalisi Sleyman b. Davud (h.204.)

"Msned-i Teyalisi" 4 cil!. Tahkik eden M. B. AbdiI
muhsin, Hecer matbaasl Kahire 1 999

Tirmizi Muhammed b. isa(h.279.)

"Snen-i Tirmizi", Mektebet-I Mearif, Riyad!1 41 7

hicri

Yakubi Ahmet b. Yakub(h.292.)

"Tarih' Yakubi" 3 cil!.Gara matbaas/Necef/1 358

hicri

Yakut b. Abdullah Hamevi(h.626.)

"Mucem'l bldan" 5 cil!. Dar' Sad r matbaas, Bey
rut 1 993

Zehebi emsettin Muhammet b. Ahmet(h.748.)

"Siyer-i A'lam-i Nbela" 29 cil!. Tahkik eden komis
yon, Risale matbaasl BeyruV1984

Zemaheri Carullah Mahmut b. mer(h.538.)

"EI-Keaf", 6 cil!. Tahkik edenler Adil Ahmet ve Ali,
Mektebet-I Abidin Msr/1 998