lahiname

Ayetullah Hasanzade Amuli

eviri: Kadir elik
1.
tanyabilir?!

Kendisini

tanmayan

bakasn

nasl

2.
Kendi nefsinin sayfasndan haberdar
olmayan kimse hangi kitap ve risaleden istifade edebilir?!
3.
almtr?!

z benliini yitiren kimse, hayattan ne nasip

4.
Kendini unutan kimse, neyi hatrlamann
sevinci iindedir?!
5.
Kendini ve Allah' tanmaktan daha stn bir
i olduunu sanan kimseye sorarm: "O i nedir?"
6.

Kendisini ebediyet iin slah etmemi

olan,insan, ne ile urap durmutur?

7.
Enfsi seyirden afaki seyre ulamam
insan, ne tatm ve ne grmtr?!
8.

mkan aleminde insandan daha byk bir

varlk olduunu sanan kimseye sorarm; "O Varlk
nedir"?!
9.
Vcuduna temiz bakp, ruhunu kirleten
kimsenin ne ksmeti olabilir?!
10.
Maddi gelirini, manevi makamlar iin
kullanmayan ve vesile klmayan insan byk bir yanllk
iindedir.
11.
lmden
korkuyor demektir.

korkan

insan,

kendisinden

12.

Allah' inkr eden, kendi varln da inkr

13.
llr.

Her insann deeri, onun lk ve idealiyle

eder.

14.
Filozof, gerekten nefsini tanmakla
rzklandrlm insandr. Zira felsefe, insann nefsini
tanmasdr. "Nefsi tanmak, hikmetin anasdr."
15.
Kendine dalmam, melekut denizinde
yzmemi ve ceberut alemine varmam bir insan, seyahat
ve yzmeye ne deer vermitir?!
16.

Kendisini sonsuz varlk okyanusunun kk

bir rma olarak grmeyen kimse, nasl ilim ve marifet

tahsil edip ykselebilir?!
17.
"Ben kimim?" mukaddes vadisine ayak
basmam insann hibir deeri yoktur.
18.
Muhammedi hitab (Kur'an- Kerim'i)
anlamayan ve bu hitaptan yz evrin insan, kendisini hie
satmtr.
19.
Tabiatn aklna hakim klan insan, her
akllnn mahkemesinde mahkmdur.
20.
Yaratlnn geirdii evreler
dnmeyen insann, ticareti batan zarardadr.

zerinde

21.
Kendini bir ekinci, ekilen tohum ve ekin
tarlas grmeyen kimse saadet ve mutluluu tadamaz.
22.
Kendi ruhuna uygun bir gda bulmayan
insan, bo eylerden gdalanr. Bo eylerden gdalanan ise,
bo konuur ve bo eylerle urar.
23.
Tarlasn ayrk otlardan temizlemeyen kii,
bu otlardan zarar grr.
24.
"Nefsini tanyan Rabbini tanr" hadisini
doru anlayan kii; felsefenin temel meselelerini, hikmet-i
mtealinin salam konularn ve irfani gerekleri istinbat
edebilir (karabilir) bu nedenledir ki, nefsi tanmann,
melekt hazinelerinin anahtar olduunu sylemilerdir. O
halde ruhun varlna, "Nefsini tanyan Rabb'ini tanr"
hadisi en yce delildir.

25.
"Siz yapmakta olduklarnzdan bakasyla
karlk grmezseniz." (Yasin, 54) "Nasl? Kfir olanlar,
ilemekte olduklarnn feci karln grdler mi?"
(Mutaffifin, 36) ve "Kendilerine, rzk olarak bu rzktan her
yetirdiimizde: "Bu daha nce de rzklandmzdandr."
derler. Ve onun benzeri onlara sunulur." (Bakara, 25)
ayetleri zerinde dnen insan mkfat ve cezann amel
ve inanlara karlk olduunu anlar.
26.
"(nk) O salih olmayan bir itir."
(Hud/46) "Her nefsin (hayr ve serden) yaptklarn hazr
bulduu o gn..." (Al-i mran/30) ve "Derler ki "Eyvahlar
bize, bu kitap nasl bir ey ki kk-byk brakmayp her
eyi saymtr." Ve yapp ettikleri her eyi nlerinde hazr
olarak bulurlar." (Kehf/49) gibi ayetlere dikkat ve basiretle
bakan kimse; insann, gece-gndz btn davran ve
amelleriyle, kendi zatnn (z benliinin) dzenleyicisi
olduunu ve bu dnyadan, kendisini dzenledii ekliyle
dier aleme geceini anlar.
27.
Bir sanat, meslek veya ilim tahsili hususunun
ieriini dnen insan, grr ki, o ilerin bir zahir ve bir
de batm yn vardr. Bu ilerin kabuk hkmnde olan
zahirleri zamanla kaybolur; fakat batn, insann melekesi
olur ve kalcdr. Bu meleke sayesinde insan, bir melik veya
sultan olarak madde alemine etki yapp kendi ilerini
yrtmeye muktedir olur. Daha sonra, ilim ve amelin,
insan insan yapan bir cevher olduunu anlar.
28.
lim, amelin nderi ve icad edenidir. lim
erkek, amel ise diidir. airin deyiiyle "Akla gre gkyz
erkek, yeryzyse diidir, gn att her eyi, yer
yetitirir." Erkein dourtgan olan spermi ile kadnn

dourgan olan slakl da byledir. Erkek gkyz, kadnsa

yeryzdr. Zira "Erkekler kadnlar zerinde sorumlu
yneticilerdir." (Nisa/35)
Bunlar dnen insan, insann ruhunu ilim;
gvdesini (berzah alemindeki cismini) ise amelinin
belirlediini anlar. Ruhsuz! Gvde gvdesiz ruh olmaz. Ruh
gvdeyle, gvde de ruhla vardr.
29.
Kamil bir ekilde Muhammedi bir keifle
Kadir suresinin srrna eren insan, insann soyu st bir
makama sahip olduunu anlar. Zira sonsuz bir kitap olan
Kur'an- Kerim, mkemmel kalp temizlii ve gnl
geniliine sahip olan Peygamber'in (saa) mbarek
bnyesine bu gecede (Kadir gecesinde) nazil olmutur.
30.
Kur'an ve insan tanmak hususunda
derinleen insan, Kur'an'n, kamil insann yazl sureti
(ekli) olduunu ve varlk aleminin de kamil insann suret-i
ayniyesi (objektif sureti) olduunu anlar.
31.
Nefsin, kuvveden fiile (gten pratie)
ykselirken bilgi edindike daha ok bilgi edinmeye
hazrlkl hale geldiini dnen insan, nefsin soyutluktan
daha st makam olduunu, yani soyut olduu halde
ilerlemesi iin hibir snrlama olmadn anlar.
32.
nsanlarn manevi gda almak iin davet
edildikleri ilahi sofra olan u Muhammedi Hitab (Kur'an-
Kerim'i) doru anlayan kii, kendi kymet ve makamn bilir
ve kemale ermek yolunda ylmadan alr.
33.

Bilginin hakikatini doru bir ekilde

dnen ve onun nefsin gz olduunu ve nefsi, zulmetten

aydnla cezbettiini bilen insan bilgi nurunu, onun nefis
ve zatnn z olduunu ve bylece de "ilim" "alim" ye
"malum"un (bilinen) varlk bakmndan birletiinin
srrna erer.
33.
nsanlarn ahlak ve sfatlarnn eserleriyle
hayvanlarn hal ve fiilleri hususunda dnen insan,
hayvanlar, insanlar meleklerinin temessllerini (canl
rnekleri) olduunu anlar.
34.
Kendini ebedi bilen insan, ebediyetin
fikrinde olur.
35.
Talep hakknda derince dnen insan,
talep ve matlub (istek ve istenilen ey) arasnda bir balant
olduunu; nefsin tevahhud ve temerkz (dnceyi bir
noktada toplamak) olmakszn kemale ermeyeceini ve
balln taakkul (akletmek) ile bir araya gelmeyeceini
anlar.
Hz. Ali (as) da yle buyurmutur: "Arif nefsini
tanyp onu azad eden ve onu Allah'tan uzaklamasna
sebep olan her eyden uzak tutandr."
Nefsi tanmak hususunda derinleen insan, kendisini
farkl mertebelere sahip birisi olarak bilir. Bu mertebelerinin
her birinin zel hkm vardr. Ayn zamanda st mertebe,
alt mertebenin hakikati ve alt mertebe de st mertebenin
inceltilmi halidir. Nitekim beden nefsin bir alt mertebesidir.
Bununla biriikte mertebelerin grdkleri btn iler bir tek
hviyetten kaynaklanr.

36.
Birka gn nefsini kontrol altna alp, ithalat
ve ihracatna (alp verdiklerine) dikkat eden kimse, derdini
anlar ve ilacn bulup tedavi eder.
37.
Ariflere gre kmil insan, Esma' lahi'nin
(ilasi isimlerin) hakikatlerinin aklaycsdr. Filozoflara
gre ancak "mam" kmil filozoftur. Zira felsefe eyann
hakikatlerini bilmektir. Eya ise objektif isimlerdir. Kur'an-
Kerim'de yle buyruluyor: "(Allah) Adem'e btn isimleri
retti." (Bakara) ve "Biz her eyi aklayc olan bir
imamda tespit ettik." (Yasin: 12)
38.
O halde Kur'an,
irfan ve burhann (felsefenin) arasnda hibir ayrlk yoktur.
39.
Kendini bir ekin, ekinci, ekin tarlas ve
tohum bilen kimse, her eyden daha ok ekin ve tarlasyla
urar.
40.
Nefsini basit (bileik olmayan ve soyut)
bilen kimse, onun ebedi olduunu anlar. Zira yalnzca
bileik olan ey, yok olur ve fena bulur; bileik olmayan
bir cevher, hem akl, hem akleden ve hem ma'kul'dur.
41.
Nefsin soyut olduunun (ister akli, ister
berzahi ve ister akl st soyutluunun) delilleri zerinde
dnen kimse, bunla-nn hepsinin tek bir sonu verdiini
anlar. Bu sonu da, nefsin bileik olmayan bir cevher
olduudur.
42.
tasarrufunu

Kamil insann kinat maddesi zerindeki

dikkatlice dnen insan, mucize ve

kerametlerin, Allah'n izniyle onlarn Kutsilemi

nefislerinde var olan kudretiyle meydana geldiini anlar.
43.
Kendini birka gn boyunca bo yemek,
bouna almak, bo konumak veya fazla konumak gibi
hayvani istek ve lezzetlerden uzak tutan bir insan grr ki,
riyazet sonucu, nur ve sefa bulur, eserleri aydnlk ve deer
kazanr. O halde riyazet; insan insan yapan yntem ve
usul, yani vahiy mant olan "phesiz ki, bu Kur'an en
doru yola iletir." ilkesi zere olursa, nefis yaratl gerei
olarak (riyazet sonucu) ilahi kemale ular.
44.
Batn ve zahirini dnen insan, batnn
zahirden asla gaflet etmediinin hakikatine ular. Hatta
uyuyann uykusunda ve sarhoun sarholuunda da batn
zahirden gaflet etmez. Bu nedenle onlara ulaan en kk
bir elem ve eziyeti fark ederler. O halde nefsini, "Onu ne
bir uyku ve ne de bir uyuklama tutmaz" ayetinin mazhar
bulur, basireti alr ve bilir ki, alemin batn hayat, ilim ve
uurun zdr ve batn zahirden asla gaflet etmez, ama
zahir baka eylerle de megul olduundan batndan gaflet
eder.
45.
Rd ve geliimini dnen insan, iki eit
yemei olduunu grr; bir yemei bedenin gelimesine,
dier yemei de ruhunun rde ermesine sebep olur. Her
biri iin de birer az vardr. Bedenin az, azdr; ruhun
az ise kulaktr. Ne bedenin yemeiyle ruh geliir ve ne de
ruhun yemeiyle beden geliir. Su, hayat ve ilmin glgesi
mazhardr. Beden nefsin bir alt mertebesi ve glgesidir.
Susayan beden hayat glgesi, olan sudan ister, susayan ruh
ise hayatn asl olan ilmi ister.

mam Cafer-i Sadk (as), "nsan yiyeceine

bakmaldr." ayetinin tefsirinde yle buyurmutur: "nsan,
kimden ilim aldna bakmaldr."
46. Nefsin bilgisi hususunda derinleen kimse, bir nazari ve
bir de ameli kuvvesinin olduunu anlar. Nazari kuvveye,
"gr ve bilgi edinme kuvvesi" derler. Ameli kuvveye ise
"i kuvvesi" derler. Bu iki kuvve nefsin iki kanad
mesabesindedir. Nefis bu kanatlarla gereklerin doruuna
umakta ve "Cennetime gir" ayetinde belirtilen lika (Allah'a
ulama) cennetine ulamaktr.
Nazari kuvvede, kemalin balangc Allah' tanmaktr.
Ameli kuvvede ise kemalin balangc Allah'a itaattir.
nsann bu iki kuvvesinin fiiliyet (pratik) ynnden
mertebeleri yardr. "Allah, sizden iman edenleri ve
kendilerine ilim verilenleri derecelerle ykseltir,"
(Mcadele/22)
"Yaptklar ameller gereince her biri iin dereceler
vardr" (En'am/132)
"Gzel kelimeler O'na (Allah'a) ykselir, salih amel
de onu (gzel kelimenin sahibini) ykseltir." (Fatr/20)
Gzel kelimeler, mminlerin tahir ruhlardr, salih
amel ise ruhu ykselten gzel i ve akli bilgilerdir.
47. Ruhu kemal ve terakki haddine ulaan kimse, kabirleri,
bedenin mezar grd gibi bedeni de ruhun mezar
grr.

"Sen kabirlerde olana iittirecek deilsin." (Fatr/22)

ayetini dnn.
48.
Nefis marifetinde "yakza" (uyanklk)
merhalesine ulaan kimse, ilim ve bilginin ounun rya ve
hayal olduunu grr. Nefsin nuru olan ilim, baka bir
ilimdir Hadis-i erifte: "lim nurdur. Allah onu istediinin
kalbine yerletirir." buyrulmaktadr
49.
Kendi kymetini bilen kimse; kuvvelerini,
ilimleri alglama ebekesi, marifetleri avlama kemendi eder.
Zira nefsin fiiliyeti, ilahi bilgiler, ilmi melekeler ve salih
amellerdir.
50.
Nefis marifetini, Rabbini tanma merdiveni
eden kimse, nefsin kuvvelerinin nefse olan nispetini, aynen
meleklerin Rabb'e olan nispeti gibi grr.
51.
nsani surette varlk alemi hususunda
derinleen kimse grr ki, eer insani suret olmasayd ne
akli feyizler, ne nefsi istifadeler ve ne de er'i siyasetler
olurdu.
52.
Nefsin ftratn bilen insan, srrn (ruhunu)
Kuds-i Ceberrut'a (Allah'a) yneltir. Zira bilir ki, insandaki
akl ve nefis olduka latif olduundan her neye ynelse
onun eklini alr.
53.
uurlu ve uyank nefse sahip olan insan,
kalbiyle Allah'a ynelir ve mam Cafer-i Sadk (as)'n "Kalp
Allah'n haremidir. Allah'n hareminde Allah'tan bakasna
yer vermeyin" buyurduunu kulana kpe yapar.

54.
Hikmeti olan ve nefsini bu maddi alemden
alkoyan insan, bazen nefsinin levhasnda birtakm
tecelliler mahede eder. Bazen de tecelli st hakikatleri
kavrar. Bylece de anlar ki; insanda uyku, hipnotizma,
baylma, korku ve can ekime gibi durumlarda ba
gsteren madde st tecelliler ve grntlerin meydana
gelmesinde bu gibi hallerin hibirisinin zel bir gereklilii
yoktur. Bunlarn meydana gelmesinde yegane art, madde
aleminden yz evirmek ve dnyevi ilgileri koparp
atmaktr.
55.
Nefsine ulaan tecellilerin hakknda
dnen insan, bu tecellilerin sadece ahs iin hasl olan
ve bakalarnn bilmedii bir idrak eidi olduunu anlar.
"O da dzgn bir beer klnda ona grnmt."
(Meryem/17) Bu hikmetli hkmnde adalet ls vardr.
Bu da "ona" kelimesindeki sim kavramakla anlalr.
"Ve dorusu insana, kendi abasndan bakas
yoktur." (Necm/32) ayetindeki "insana" kelimesini
dikkatlice dnmek gerekir.
nsann eitli alemdeki durumu hakknda "grnd"
vb. tabirlerle ifade edilen hakikatlerin hepsi de mezkr
beyandaki "ona" kelimesi ile ifade edilen geree
dnmektedir.
56. Grme, duyma, koklama, tatma, dokunma, hayal ve vehim
alglarndan ibaret olan yedi duyusunu dikkatlice
inceleyen bir insan, bu duygularnn onun kazanma kaplan
olduunu anlar. O halde bu duygular, akln emri ve tedbiri
altnda olmazsa, insan cehenneme gtren yedi kap
olurlar. Ama akln emri ve tedbiri altnda olursa, (aklla

birlikte) sekiz cennet kaps olurlar. Bu nedenle "herkesin

kendisi, kendisinin cennet ve cehennemidir."
57.
Murakabe (kendini gzetme) nimetiyle
rzklanan bir insan bilir ki, murakabe (nefsi kontrol) gl
olduka tecelliler, idrakler ve ryalar daha berrak ve saf,
berzahi haberler olan ibareler de daha beli ve fasih olur.
58.
nsanlar dnen kimse, her i ve her yerde
stnln idrake ait olduunu grr. drak ve ilimle
glenir. Bylece idrak ve ilmi daha ok, daha yce olan
dierlerinden nde olur.
59.
lim nuru, salih amel nuruyla birlikte olunca
"nur stne nur" erefiyle ereflenir ve makam kat kat
ycelir.
60.
Cisim ve ruhu hakknda dnen insan,
cisim ve ruhunun mam Ali (as)'in beyan ettii u alt
durumun hkm altnda olduunu grr.
Hz. mam Ali (as) buyuruyor ki: "Cismin, alt durumu
vardr. Shhat, hastalk, hayat, lm, uyku ve uyanklk.
Ruhun da alt durumu vardr: Hayat, ilim; lm, cehalet;
hastal, ekk; shhati, yakin; uykusu gaflet ve
uyanklysa hfz'dr."
61. Gaflet uykusundan uyanan kimse, uyuyanlardan ve llerden uzaklaarak ebedi hayati arzular; gz aryan
birisinin, gz doktorunu aradndan daha iddetli bir
ekilde hayat veren bir varl arar durur.

Ashaptan birisi, Rasulullah'a (saa) bir gn yle

sordu;"(Ayn zamanda) bir cenaze merasimi ve bir ilim
meclisiyle
karlatmda
hangisinde
bulunmam
seversiniz.'" Rasulullah (saa) yle buyurdu: "Eer cenazeyi
kefenleyip gmecek birileri varsa, alimin meclisinde hazr
bulunman bin cenaze merasimine katlmandan daha
faziletlidir."
62. insan sadece cismani bnyeden ibaret olmad gibi sadece ruhtan da ibaret deildir, inzimami (mrekkeb) bir
ekilde ruh ve bedenden oluan bir ey de deildir. Aksine,
insan tek bir hakikattir ki, bedeni onun bir alt mertebesidir
ve bir tek hviyet ve ahsiyeti vardr. Hakikatte "ben" diye
tabir edilen eydir.
"O, yaratt her eyi en gzel yaratandr ve insan
yaratmaya da bir amurdan balad. Sonra onun soyunu
bir zden, baya bir sudan yaratmtr. "(Secde/7-8)
"Andolsun, insan, kuru bir amurdan ekillenmi, bir
balktan yarattk" (Hicr/26)
"Sonra o su damlasn bir alak (embriyo) olarak
yarattk... Sonra bir baka yaratlla onu ina ettik.
Yaratclarn en gzeli olan Allah ne ycedir."
(Mminun/14)
te bu baya bir sudan ve kuru bir amurdan
yaratlan insan, yava yava bir makama ular ki, onun
hakknda "sonra bir baka yaratlla onu ina ettik." denir.
na; baka bir eyi vcuda getirmek, yeni bir ey icad
etmek demektir. Yani o dnyevi varlk, semavi varlk haline
gelmi ve o nceki maddi varlk, insan olmutur.

63.
Maddi yiyecekler hususunda dnen kimse
bilir ki, mideyi ok doldurmak aptalla sebep olur ve
zeky zayflatr.
64.
Allah'n zikriyle nsiyet edinmeyen insan,
insan deildir.
65.
Manevi seyrine dikkatlice bakan kimse bilir
ki, saadet nurunun douunu mahede etmek "lika
cenneti" ne ykselmek ve ilahi keifler, himmet ve
istikamet ehlinin zellikleridir. "Laftan baka bir nasibi
olmayan geici bir hal sahibinin zellikleri deildir.
66.
Arzu ve istekleri hakknda dnen insan
devaml olarak kemale ulamak istediini grr ve anlar ki,
bir ey kmil olmadka talibi olmaz. Bu nedenle
kendisinin ham ve naks kalmasna raz olmaz.
67.
Duyu organlar ve aklnn faaliyetleri
hakknda dnen insan, onlarn, insann beka ve
muhafazas iin birer beki olduklarn grr. Mesela,
insan yemek yerken gz bir nbeti gibi yemei dier
eylerden ayrt eder ve gz izin verince yemee el uzanr,
ama bu defa dokunma duyusu izin vermez, zira yemek
scaktr; ok scak deilse bu defa burun devreye girer ve
azna kadar gtrd yemein kokusunu denetler; eer
kt kokuyor ise yemesine izin vermez, gzel kokuyorsa
msaade eder, bu defa tatma duyusu olan dil, devreye
girerek yemei denetler, tad ho ise yemesine izin verir.
Bylece her yemek drt bekinin kontrolnden getikten
sonra yenilmeye hazr vaziyete gelir. Bu kontrollerden
sonra, insan dndaki canllar (hayvanlar) iin bir bekleme
sz konusu olmaz. Ama yemei yemek isteyen insan ise,

gaybi bir beki olan akl, ona yle seslenir: O duyularn

hepsi doru sylediler. Bu yemek senin bedenin iin iyidir.
Ama sen insansn. Senin gerein, ruh adndaki bir
hakikattir; bu beden ise onun bir glgesi, duyular da onun
hizmetileridir. Bu yemek phelidir, haramdr, yetim
maldr, sakn yeme! Ruhun iin zararldr. Bu gibi
yemeklerin ruha olan zarar, zehirli bir yemein bedene
olan zararndan ok daha fazladr.
68.
Kendini seven dier yaratlmlar da sever.
nk hepsi onun iin alyor.
69.
Krk gn nefsini kontrol eden kimsenin
kalbinden diline hikmet emeleri akar.
Rasulullah (saa) yle buyurmutur:
"Her kim krk gn Allah iin ihlsl olursa, kalbinden
diline hikmet emeleri dklr."
70. Kendini sonsuz varlk okyanusunun kk bir kanal gren
insan, tm varlklarn birbiriyle balantl olduunu ve bu
kanaldan onlara ulamas gerektiini anlar.
Vcut okyanusunun bir rmayz hepimiz.
Gayb ve huddan bir defteriz hepimiz.
O vacib-l Vcud'un mazharyz hepimiz.
71. Kendi nefsinin cevheri hakknda bir saat dnen
insan anlar ki, nefis cevherini bizzat kendisi helak etmezse,
baka hi kimse onu helak edemez ve anlar ki, nefsi helak
olmaktan kurtaran, bilin ve ameldir.

72. Derdi olmayan, insan deildir...

73. Vcudunun taahhusu (belirginlemesi) hususunda
dnen insan, tm kuvvet ve idrakinin, akim altnda
olduunu anlar. Buna dnsel idrak de denir. Zira insann
dier varlklardan stnln, dnen bir nefse sahip
olmasyladr. Nefis, tek bana btn kuvvelerin birikimi ve
akl da kuvvelerin sultandr. Bu nedenle dnce ve akl
btn kuvvelerde mevcuttur.
O halde insann dokunmas dnsel ve akli
dokunmadr. Hakeza dier kuvveler de, sultanlar olan
akln niteliini kazanmlardr ve adeta her biri zayflatlm
akldrlar.
Hayvanlarn kuvvelerinin sultan ise vehimdir ve bu
mertebenin stne kamazlar. Tm idrakleri vehmidir.
Dolaysyla hayvanlarn kuvvelerinin hepsi, vehmin
zayflatlm eklidir.
Bu nedenle insan, tm akla bal olan organlaryla
bilinmezi kefetmeye balar. Zahirden, akllar ve ilimlerin
nurlu ve mukaddes alemi, soyut varlklarn melekt diyar
ve hakikatlerin hazineleri olan batna sefer eder. Ama
hayvan mahsusat aleminden da-n kamaz. Bu nedenle
de vehmine esir olan ve vehmi galip gelen insanlar, duyu
mertebesinde ve hayvani hkmde kalp mahsusat
aleminden kamam kimselerdir.
74. Kendi yaayna bakan kimse, dier insanlarn
kendine hizmet ettiini grr. O halde kendisinin de
alkan bir toplum bireyi olmamas, topluma hizmet
etmemesi
insafszlk
olur.
Zira

byle bir insan bakalarna yk olur. Bir hadiste

"nsanlarn en kts bakalarna yk olandr."
buyrulmaktadr.
75. Anne ve babann evlatlar hakknda yapt iler
zerinde dnen insan grr ki, anne ve babann evlatlar
hakknda yapt her ey rahmettir. Anne ve babann
gazaplanmas, evladn kstahl ve itaatsizlii
yzndendir. Buradan da,
"Ey rahmeti gazabndan ne geen Allah'm!" duasnn
srrna erer. Bylece kendini bu ism-i erifin mazhar grr.
Bu nedenle de cennetin asl gerek, cehennemin ise anzi
(fer'i) olduunu anlar.
76. Kur'an ve insan hakknda dnen kimse,
Kur'an', Allah'n "rahim" isminden kaynaklanan rahmetinin
nimetleriyle dolu ve insana zg bir sofra olduunu grr.
Ve onu, Allah'n kitab olduu iin sonsuz bulur. "De ki:
herkes
kendi
yaratlna
gre
davranr." (sra/83)
Kur'an'n harfleri muammal, ayetleri hazineler,
sureleri hikmet ehirleri, giri kaps da rahmet kaps olan
"Bismillahirrahmanirrahim" dir. Bu kitap, en gzel ekilde
yaratlana vakfedilmitir. Vakfeden, Rahman, vakfedilense
insandr.
Ayrca bilmek gerekir ki, insan insan yapan, ilim ve
ameldir. Amel mkfatn zdr. nsann ahiretteki sureti de
dnyadaki amelinin sonucudur.
77.

Rabbi'yle olan niteliksiz ilikisini doru bir

ekilde dnen insan anlar ki, namaz mahedenin

nedenidir. Mahbubu mahede etmek ise muhibbin gz
nurudur. Bu yzden Rasulullah (saa): "Gz nurum,
namazda karar klnmtr." buyurmaktadr ve namaz
mnacat olduu iin de Hakk'n zikridir.
78.
nsann yaratltaki deerini dnen kimse,
insann, her yaratlmn ls, kymeti ve deeri olduunu
anlar. Yani insan, ilim ve hislerin, malumat ve mahsusatn
(hissedilen ve biline eylerin) ls olduunu fark eder.
Her varln deeri, insann varlyla ilikilidir; insann
ondan istifadesine baldr.
Tm varlklarda, alemlerde ve mertebelerde ilmi seyirde bulunan varlk, sadece insandr. Onun hibir makamda durma
zorunluluu yoktur."