ZAVARIVANJE

***Zavarivanje se dijeli na 2 grupe:

- zavarivanje pritiskom: hladno zavarivanje, zavarivanje sa zagrijavanjem bez
topljenja i zavarivanje sa zagrijavanjem uz djelomino topljenje
- zavarivanje topljenjem: zavarivanje bez topljenja i zavarivanje sa topljenjem
***Dvije osnovne fizike pojave: preobraaj energije i preobraaj materijala
***Tri mehanizma prenosa toplote: provoenje, konvekcija i zraenje
***Najznaajnije vrijednosne brzine hlaena prije svega u intervala 800 do 500
za prognoziranje strukturnih promjena.
***Termiki ciklus ima 3 osnovne veliine:
- brzina zagrijavanja do maksimalne temp
- maksimalna temp
- brzina hlaenja
***Mjerenje temperature zavarivanja vrsi se sa 2 metode:
- mjerenje pomou termokrede
- mjerenje pomoi termoelemenata
***Od izvora energije u tehnici zavarivanja su:
- elektrini luk u jonizovanom gasu
- gasni plamen
- elektrini otpor
- trenje
- energija zraenja
***Gasni plamen nastaje sagorijevanjem smjese gorivog gasa i kiseonika.
Gasovi su: acetilen, propan, butan, vodonika i zemni gas.
***Temperatura stuba elektrinog luka je u intervalu 5000 8000 C
***Osnovne sile su: sile gravitacije, sila povrinskog napona, elektromagnetna
sila, elektrostatika sila, sila reaktivnog pritiska para i jona koji se neutraliu na
katodi i aerodinamika sila.
***Izvori struje su: transformatori, ispravljai, pretvarai
***Izvori struje mogu imati razliite statike karakteristike: strmu, blago
padajuu, ravnu, blago rastuu
***Kod zavarivanja gdje nema konstantnog dovoenja dodatnog
materijala potreban je izvor struje sa strmom karakteristikom (jaina struje je
manja kod izvora sa strmom karakteristikom, to je najpovoljnije)
***Kod zavarivanja sa konstantnim dovoenjem dodatnog materijala
izvori struje mogu biti sa blago padajuom, ravnom i blago rastuom
karakteristikom (povoljnije je to je promjena jaine struje vea)
***Intermitencija izvora struje je odnos vremena trajanja optereenja izvora
maksimalnom jainom struje i vremena itavog intervala, izraen u procentima.

***Kisik se sa zavarenim spojevima pojavljuje u dva vida:

- kao legirajui element u vrstom rastvoru sa eljezom
- kao oksid eljeza u kombinaciji sa drugim oksidima
***Kod runog elektrolunog zavarivanja obloenom elektrodom sadraj
kisika zavisi uglavnom od:
- karakteristike i debljine obloge
- jaine struje
- duine elektrinog luka
***Apsorpcija azota utie na: mehanike osobine, zakaljivost i starenje elika
***Vodonik u zavarenim spojevima se moe pojaviti u tri naina:
- u molekularnom stanju gdje je u kombinaciji sa drugim gasovima (CH4, H2O,)
stvara poroznost
- u molekularnom ili atomarnom stanju po granicama kristala
- u atomarnom ili jonizovanom stanju kao intersticijski legirajui elemenat unutar
kristalne reetke
***Prisustvo vodika u zavarenim spojevima je opasno jer dovodi do
nastanka greaka kao sto su:
- rasprskavanje metala koje nastaje kao posljedica razlike rastvorljivosti vodika u
vrstom i tenom stanju
- gasna poroznost je posljedica prezasienosti tenog metala gasovima ili vrlo
brzog ovrivanja sto dovodi do formiranja pora u kojima je gas pod pritiskom
- riblje oi se uglavnom javljaju u prelomima povrina u vidu bijelih okruglih
mrlja
***Prisustvo vodonika u zavarenim spojevima je veoma nepoeljno te u
cilju smanjenja sadraja vodonika u zavarenim spojevima mogu se
poduzeti sljedee mjere:
- predgrijavati osnovni materijal
- zavarivanje izvoditi bez meuhlaenja
- vriti termiku obradu
***Obloge za elektroluno zavarivanje elika prema metalurkom
dejstvu dijelimo na:
- obloge kiselog tipa
- obloge kalcijumfluoridnog tipa
- obloge rutilnog tipa
- obloge gasno zatitnog tipa
***Izbor materijala se bazira na nekoliko principa:
- obezbjeenje eksploatacione vrstoe spoja
- obezbjeenje homogenosti spoja
- obezbjeenje tehnoloke vrstoe
***Dvije velike grupe pukotina su: pukotine u metalu ava i pukotine u
osnovnom materijalu
***U grupu postupaka termikog rezanja spadaju:
- gasno rezanje i lijebljenje (2,5 metara)
- plazma rezanje (125 mm pri mainskom i 50 mm pri runom rezanju)

- elektroluno rezanje obloenom elektrodom

- rezanje pomou lasera
***Gasovi kod gasnog rezanja su: acetilen, propan-butan, zemni gas, koksni
gas, vodik
***Zavarivanje nelegiranih i niskolegiranih konstrukcionih elika
uslovljeno je:
- hemijskim sastavom elika
- postupkom rafinacije elike
- stanjem isporuke
***Sposobnost zavarivanja nelegiranih i niskolegiranih elika zavisi od:
- sadraj ugljika
- prateih elemenata
- legirajuih elemenata
***Specifinost poboljanih sitnozrnatih elika zavisi od:
- sadraj ugljika
- sadraj legirajuih elemenata
- uslovi hlaenja
***Na termiki ciklus pri zavarivanju sitnozrnatih elika utie: unesena
energija, koeficijent iskoritenja izvora toplote, debljina materijala, temperatura
osnovnog materijala, oblik zavarenog spoja i dimenzije, broj slojeva
***Zavisno od vrste i sadraja legirajuih elemenata visokolegirajui
elici mogu imati razliitu strukturu: feritnu, martenzitnu, austenitnu,
meusobne kombinacije ferita, martenzita i austenita
***Interkristalna korozija se manifestuje raspadanjem zrna uslijed izluivanja
kromovih karbida po granicama zrna. U temperaturnom intervala 450 - 900C
krom difundira ka granicama zrna gdje se veze sa ugljikom stvarajui vrlo krte
karbide. S druge strane zrno osiromauje se kromom cime se smanjuje njegova
korozivna otpornost.
***Naponska korozija koja se javlja u konstrukcijama kod kojih postoje zaostali
naponi i dejstvo nekog agresivnog medija.
***Pri zavarivanju visokolegiranih elika mogu se sresti i: rupiasta
korozija, korozija u zazorima, segregacija korozija
***etiri podruja kod Schaefflerovog dijagrama su:
- podruje 1 zauzima, uglavnom, veliki dio istog ferita
- podruje 2 je podruje elika kod kojih se pri zavarivanju, u zoni uticaja toplote,
pojavljuju pukotine zbog pojave martenzita kod temperature ispod 400 C
- podruje 3 je karakteristino po pojavi faze
- podruje 4 zauzima cijelo austenitno polje elika i iri se na austenitno
martenzitno polje
***Feritni elici su veoma osjetljivi na pojavu zareza te pri zavarivanju zavrnog
sloja treba obratiti posebnu panju. Porast zrna naroito je izraen na
temperaturama iznad 1150 te pri zavarivanju treba nastojati da boravak na tom
temperaturnom podruju bude sto kraci odnosno da se zavarivanje vrsi to veim
brzinama i to manjim unoenjem toplote

***Za zavarivanje sivog liva stoje nam na raspolaganju dvije osnovne

tehnologije :
- zavarivanje istorodnim dodatnim materijalom
- zavarivanje raznorodnim dodatnim materijalom
***Za zavarivanje istorodnim dodatnim materijalom se koriste livene sipke,
obloene elektrode sa livenim ili elinim jezgrom i punjena ica sa elinom
plastom
***Za zavarivanje raznorodnim dodatnim materijalom se koriste uglavnom
legure na bazi eljeza, nikla i bakra
***Greke u zavarenim spojevima :
- pukotine
- gasni ukljuci
- vrsti ukljuci
- greke vezivanja i nedovoljan provar
- greke oblika
- ostale greke
***Pukotine su greke homogenosti materijala, linijske prirode, izraziti
koncentratori napona sa tendencijom irenja pri dinamikim i statikim
optereenjima
***Gasni ukljuci predstavljaju prostor ispunjen gasom
***vrsti ukljuci mogu biti: nemetalni (troska, praak, oksidi) i metalni
(wolfram, bakar)
***Greke vezivanja ukazuju da nije izvreno zavarivanje ve samo
naljepljivanje dodatnog materijala na osnovni
***Greke oblika su greke koje se oituju u nedovoljno ili nepravilno
ostvarenim dimenzijama (oblicima) nekih elemenata zavarenog spoja kao to su:
lice ili korijen ava
***Za smanjenje nivoa zaostalih unutranjih napona kod zavarenih
konstrukcija koristi se nekoliko metoda:
- termike metode
- mehanike metode
- vibracione metode
***Za ispitivanje homogenosti zavarenih spojeva koriste se :
- prozraivanje jonizirajuim zracima
- ispitivanje pomou ultrazvuka
- ispitivanje pomou magnetnih elektroda
- ispitivanje pomou vrtlonih struja
- ispitivanje pomou penetrantnih tenosti
- ispitivanje pritiskom
- ispitivanje vakuumom
***Ispitivanja zavarenih spojeva razaranjem se podvrgavaju odreenim
ispitivanjima:
- mehanika ispitivanja (ispitivanja zatezanjem, savijanjem, ilavosti, tvrdoe)

- metalografska ispitivanja
- ispitivanje hemijskog sastava

LEMLJENJE
***Na rasprostiranje lema u zazoru najvei uticaj imaju dvije pojave: kvaenje i
kapilarno teenje
***Prema nainu dovoenja toplote lemljenje je podijeljeno na: lemilicom,
gorionikom, u peima, potapanjem i zagrijavanjem elektrine struje
***Pravilan izbor lema ne zavisi samo od lemljenih metala, ve i od naina
lemljenja
***Lemove dijelimo na:
- meke (temp. topljenja do 450 C)
- tvrde (temp. topljenja iznad 450 C)
***Lemljenje razliitih materijala:
- niskougljinih i niskolegiranih elika
- alatnih elika
- nehrajuih elika
- tvrdih legura
- aluminija i legura
- titana i legura
***Lemljenje aluminija i njegovih legura dijelimo:
- sa mehanikim udaljavanjem oksidne skrame
- sa udaljavanjem oksidne skrame ultrazvunim oscilovanjem
- sa hemijskim udaljavanjem oksidne skrame
***Fiziko-hemijske pojave u lemljenju:
- redukcija i disocijacija
- isparavanje i destilacija
- vlaenje i kapilarno teenje
- difuzija
- rastvaranje
- plastifikacija i adsorpciono smanjenje vrstoe
***Za obrazovanje lema potrebno je:
-aktivirati povrinu osnovnog materijala i lema
-obezbjediti difuziju izmeu osnovnog materijala i rastopa lema
-obezbjediti kristalizaciju tenosti, koja puni zazor izmeu spojenih materijala
***Topitelji slue za odstranjivanje oksidnih prevlaka sa povrine osnovnog
materijala

***Mehanizam djelovanja topitelja zasniva se na reakciji redukcije oksidnih

spojeva ili reakcijama zamjene
***Po mehanizmu dejstva topitelji mogu biti:
- zatitni
- reaktivni
- hemijskog i elektrohemijskog dejstva

LIJEPLJENJE
***Lijepljenje materijala se ostvaruje na principu dva mehanizma
spajanja:
- adhezioni
- difuzioni
***Adhezija je sila privlaenja izmeu dvaju povrina dovedenih u neposredan
kontakt
***Kohezione sile su one koje dre materiju na okupu tj. to su veze izmeu
estica materije (molekula, atoma)
***Hemijske veze u lijepljenju:
-jonska veza (izmeu metala i nemetala)
-atomska veza (izmeu nemetala)
***Sastavne komponente ljepila:
- vezivo
- rastvara
- katalizatori i ovrivai
- komponente za ubrzanje, usporenje, zaustavljanje
- modifikatori
***Klasifikacija ljepila:
- prema porijeklu
- prema termikom ponaanju
- prema hemijskim reakcijama koje se odvijaju pri ovrivanju ljepila
- prema nainu ovrivanja
- prema svrsi upotrebe
***Forme ljepila koje se mogu nai na tritu:
- tenost
- pasta
- praak
- tapii
- kapsule
- folija
***vrstoa lijepljenih spojeva se ispituje na:
- smicanje pri istezanju
- istezanje

- ljutenje
- cijepanje
***Polazni faktori pri izboru ljepila:
- osobine materijala koji e se lijepiti
- optereenje spoja u uslovima eksploatacije
- izrada lijepljenog spoja
- cijena