http://genclikcephesi.blogspot.

com

HANG SA

AYTUN ALTINDAL

NDEKLER
NSZ

.9

BRNC BLM

13

SA YAADI MI, YAAMADI MI?

1.1 Strassburg Avrupa nsan Haklan Mahkemesi'ne
Giden Dava...

14

KNC BLM
APOLLONIUS'UN AYAK ZLER

29

2.1 Aya Sofya'daki Deesis Mozaii

30

2.2 Karanlk Kilise'deki Mandylion

.49

2.3 Hangi sa?

71

NC BLM
HAYATI ALINAN ADAM

93

3.1 Aldatanlar ve Aklananlar

94

3.2 "nsan Suretindeki Tanr"

111

3.3 Apollonius/Balinius

133

SONSZ

157

AIKLAMALAR, TANIMLAR VE NOTLAR.

161

KAYNAKLAR.

186

APOLLONIUS BBLOGRAFYASI (SEMELER)..193

EKLER

203
7

NSZ
Tyanal Apollonius'un yaam yksn ocukluum
da "byklerimden" dinlemitim. Bana bu dinlediklerim
den hi kimseye sz etmemem gerektii de tembihlenmiti.(1951) Kemerhisarl Apollonius'un "hayatn" yazmay
hep istedim. Son 35 yl iinde belge ve bilgi topladm.
ocukluumda dinlediim Apollonius ya da Araplarn
arasndaki adyla Balinius/Balyanos'un olaanst yaa
mn yazmak altm yamdan sonra nasip oldu. Buna da
kr. Bu olaanst ermiin Trkiye'de ilk kez yaynla
nan hayat ve eserleri umarm ilgi eker. Kald ki,
Apollonius, bizden biridir. Anadolulu bilge bir kiidir.
Apollonius'un doum yeri olan Tyana kenti, Antik d
nemde Ge Hitit mparatorluu'nun bakenti olan Tuvana
idi. Dolaysyla atalar itibariyle Apollonius, son/ge Hititlerle balantlyd. te bu ge Hititli ermi nmzdeki
yllarda zellikle Hristiyan aleminde adndan en ok sz
edilecek kiidir.
Bu kitap, yazarlk yaammn 40. ylnda hem bu uzun
servende bana destek olan dostlarma hem de deerli
okurlarma kk bir armaandr. Byle bir kitap yazaca
m bilen ve/veya tahmin eden dostlarm iin bu kitap bir
srpriz olmamtr. Ama ya tahmin etmeyenler iin! Uma
rm onlar da armazlar.
Tyanal Apollonius, SANAL bir roman kahraman de
ildir. Tm yaam, bata Roma mparatorluu'nun ariv
leri olmak zere, ayrntlaryla belgelenmi GEREK bir
9

ermitir. Yaad ada (1. yzyl) "nsan Suretindeki

Tanr" olarak yceltilmi, zindanlara atlm ama
grlerinden hibir ekilde dn vermemi bir Bilge'dir.
Onun varl ve yaam, 4. yzyldan balayarak,
Hristiyanln korkun basksndan kurtulabilmek isteyen
aydnlara, bu meyanda Tapnak valyeleri'ne, Gl ve
Ha Kardelii rgt'ne, Humanizm'in kurucularna ve
nihayet gnmzn "bilimine" damgalarn vurmu baz
akademisyenlere, bal bulunduklar Kilise D-Occult
rgtlerince
iletilmi, okutulmu olduu iin "Yol Gsterici" saylm
tr. te yandan bata Katolik Kilisesi olmak zere tm
banaz Hristiyanlar, yzyllarca O'nun adn ve eserlerini
gizlemiler ve/veya yok etmek istemilerdir. Bunun nede
ni, daha 3. yzyldan itibaren Romal Pagan ve Helen d
nr, yazar, devlet adam ve filozoflarn sa Mesih ile
Apollonius'u kyaslamalar ve ikincisini birincisinden
U S T

H^|r^s^d&lyla
yazdm
kitapta,
Tyanal
Apollonius'un yaklak 2000 yllk serveninin baz yan
larn okuyacaksnz. Apollonius'un "Ayak zlerini" takip
edenler O'nun tpk bir "Deus Absconditus" (Invisible
God=Gze Grnmeyen Tanr) gibi ncil'in sayfalarnn
arasnda, dolaysyla sa Mesih'in "portresinin" ardnda
belki de O'nun maskesiyle gizlenmi olarak dolamakta
olduunu biraz hayret, biraz aknlk ama eminim ki, he
yecan duyarak okuyacaklardr. Tyana (Kemerhisar)'da
2001 ylnda talyan hkmetince balatlan kaz alma
lar, nihayet tamamlanmak zeredir. Bu kazlar, Dr. Asm
Tan'm bakanlnda yrtld ve Apollonius'un 2000
yl nceki yaam alan ortaya kartld. imdi 2002 yln
dan itibaren de her yl Temmuz aynda "Apollonius Kl
tr Festivali" dzenlenmektedir.
Tek nshas kalm bir kitab bana aktardktan iin
Prof. Ira Gitler ve eine (New York), aynca baz Fransz
ca kitaplan bulmakta yardmc olan gen ve baarl

10

akademisyen Selin enocak'a (Paris, Sorbonne), talyanca

evirileri yapan Batuhan zkan'a, teekkr ediyorum.
Kitabn ilk basks geen yl (2005) "Yoksul Tanr"
ismiyle yaynland. lgintir ki; bir Mslman (!) cemaat
bu kitaba mthi tepki gsterdi. Dialogculuk yapan ve
"Misyonerlerle el ele alrz" diyen bu Nurcu grup, hem
yaynevini (Alfa) rahatsz etti hem de kitabn datlmas
n, okura ulamasn ve kitaplarda bulunmasn engelle
di. Yaynevinin sahibi ve yneticisi anlurfa Milletvekili
Faruk Bayrak beni arayarak karlat zorluklan anlatt.
Bayrak'm verdii bilgiye gre "Yoksul Tanr" btn dn
yada ilgi uyandrmas gereken bir kitapken Trkiye'de
okunmas bu cemaatin yeleri tarafndan engellenmiti.
Dorudur, kitap Trkiye'de engellendi ama talya'da, s
vire'de ve ABD'de adn duyurdu. "Yoksul Tanr" ile il
gili ABD'de Oklahoma'da "Light of Church Community"
adl bir Teoloji Seminer grubu Kemerhisar'a gelerek ara
trmalar yapt ve benimle tanmak istediini belirtti.
Nurcular mum yaksnlar!
"Hangi sa" adyla kitabn geniletilmi basksn ya
ynlayan Destek Yaynlan'nm yneticileri; yazar Yelda
Cumalolu ve Prof. Dr. Sezer Akarcal'nm ahsnda
emei geen herkese teekkr ediyorum
Umann bu olaanst Ermi'in olaand yaamn
ve servenini severek okursunuz.
Aytun Altndal
spilandit/7 Austos 2006

11

BRNC BLM
SA YAADI MI,
YAAMADI MI?

'Whoso conceals a book shall be put to death.

God preserve you!"
"Kim ki bir kitab gizlerse ldrlecektir.
Tanr sizi esirgesin!"
mparator Konstantin, .S. 326

13

1.1 Strassburg Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'ne

Giden Dava...
lgintir ki, Hristiyanln kaderi ve tarihi o zamanki
adyla Kk Asya olan Trkiye'nin znik ehrinde topla
nan 1. Ekmenik Konsil'de alman kararlarla belirlendi.
Bu ilk Konsil, tarihteki en gaddar ve kurnaz imparatorlar
dan biri olan Konstantin tarafndan toplantya arlm
ve bizzat onun tarafndan ynetilmi ve ynlendirilmiti.
Yine ilgintir ki, Konstantin bu "DinseV toplantya ba
kanlk ederken henz Hristiyanl kabul etmi deildi ve
Pagan Tanrs "Helios"a (Sol=Gne) tapyordu! Helios,
ran-Mezopotamya kkenli Mitraizm'in Bizans tarafndan
benimsenmi ekliydi.
1. Ekmenik Konsil, mparator Konstantin'in diledi
i kararlar ald ve bylece sa Mesih adl kii, Hristiyan
ln en temel kavram olan Trinity=Teslis'de ikinci kii,
yani Tann'nn Biricik Olu, dolaysyla Tanr oldu. Bu
Konstantin iin hi de nemli deildi. Burckhardt'n da
belirttii gibi onun iin aslolan egemenliini srdrebil
mek ve yayabilmekti: sa Tanr olmu, olmam
Konstantin'in umurunda bile deildi, nk o dnemde
imparatorluk snn iinde en az 300 ayr topluluk en az
450 ayn tannya tapyordu.
Nedir ki, sa'nn Trinite'de ikinci kii yaplmas bata
Arius'un taraftarlar olmak zere Novatian, Valentian,
Marcionit, Cataphriyian vd. Hristiyan gruplarn, cemaat
lerini fazlasyla fkelendirdi. Bunlar zellikle de daha
soma Konstantin'in yaamn kaleme alm olan Filistinli
Eusebius adl piskoposun ikiyzl ve sinsi planlarna
14

kurban gittiklerini dnerek Kilise'yi lanetliyorlard.

Eusebius gerekten de, gnmzn moda deyiiyle tam
bir yalaka, dnek ve libotu. Burckhardt'n da belirttii
gibi, Eusebius, "Konstantin'in Hayat" adl kitabnda o
kadar ok yalan bir arada sralamt ki, bu kii ve kitab
tarihe Kilise Yalancs olarak gemiti. 2
1. znik Ekmenik Konsili'nden sonra taraflar ara
sndaki tartmalar hi bitmedi. Konstantin, rnein
Arius'un kitaplarn okuyanlar lme mahkum etti, dier
lerini de ya srgne ya da zindana yollad.
sa Mesih, hi kukusuz son 2000 yldr en ok tart
lan bir karakterdir, portredir. O'nun Tann'nm Olu ve
Tanr olduunu kabul ve/veya reddedenler ile O'nun pey
gamber olduunu kabul edenler (r. Mslmanlar) hibir
ekilde uzlaamamlardr. Tartmalar yzyllardr sr
yor, daha da srecektir hi kukusuz.
sa Mesih ile ilgili ilk byk tartmalar 19. yzyln
hemen balarnda yeniden ve ok gl bir ekilde alev
lendi. zellikle de 1. Dnya Sava'nm ncesinde ve son
rasnda sa'nn asla varolmad, ncil'in batan aaya
yalan yanl masallarla doldurulduu ynndeki tartma
lar ayyuka kmt. sa'y savunmak amacyla bir kitap
yazan talyan Katolik Giovanni Papini, bakn, kitabnn
nsznde neler yazm. Tarih 1923.
"sa'nn dmanlar ona kar bir Hal Seferi balatt
lar. Bu eekler, ktphanelerle ahrlar birbirine kartr
mlar. Kimisi onun Budistlerden kopya ektiini, kimisi
onun sadece bir 'Myth=Efsane' olduunu, kimisi de 'Hi
Varolmadn' yazp duruyorlar. Kim mi bunlar: Bata
Okultistler, Theosofistler, Masonlar, Spiritualistler, bilim
adamlan. Hepsi birden sa'y yok etmeye, edemezlerse de
onun Zerdtc, Byc, arlatan vd. olarak gstermeye
gayret ediyorlar." 3
Ayn yllarda (1920'ler) nl Emil Ludwig ise sa'y
korumann tek yolu olarak .S. 325'de mahkum edilen
15

Arius'un grlerini kuanarak, "nsan Olu sa" diye bir

kitap yazmt. lgintir ki; bu nl kltr adam sa'nn
Tanr ve O'nun Olu olduu eklindeki grleri, yazd
nszde reddederek, "Sadece nsan olarak sa 'y yazdm,
gerisi ve tesi tam belli deildir" demiti. 4 Gerekten de
Ludwig'in de dedii gibi ne Gospeller birbirini tutmakta
dr, ne de sa'nn "Christ=Mesih" olmas ve/veya olduu
gvenilir kaynaklarca, tarihsel olarak belgelendirilebilmitir.
sa'nn yaad varsaylan yllarda (yak. .S. 33'e ka
dar) Filistin topraklarnda bir ok Mesih vard. Kimisi b
yc, kimisi ifac, kimisi dpedz Tanr, kimisi ise mucize-yaratcs idi. Bunlardan biri de adndan ncil'de de
sz edilen Simon Magus adl kiiydi. Bu Simon, byc
idi ve gizli ilimleri en iyi bilen kiilerden biriydi. Gizli
limlerle ilgili bilgileri Kaidelilerden renmiti ve
Kaideliler by ve sihir konusunda her cemaatten daha
bilgili ve yetenekliydiler. Simon, Gnostik cemaatin lide
riydi. Bir dieri de Valentine idi. O da Gnostiklerdendi ve
hayranlar tarafndan yaayan bir Tanr gibi grlyordu.
O yllarda sa belki tekti ama bir ABD Ti yazarn da
belirttii gibi pek ok Mesih vard (One Jesus but many
Christs). Ancak bu Sahte Mesihlerden hibiri, eer
Gospellerde anlatlan olaylardan en az biri doruysa,
sa'nn yaptn yapmamt veya yapmak iine gelme
miti. Neydi bu eylem?
Filistin, sa'nn yaad dnemde Roma'nn egemen
lii altnda bir Teokrasiydi. Yahudi eriat acmasz bir
ekilde uygulanyordu, bunu ihll en hafifinden ar hapis
veya "Dlanma" cezasn ngryordu. Ve sa, bunu g
ze alarak Sinagoga=Havra'ya gitti ve avluda para ticareti
ve tefecilik yapan Yahudilerin masalarn devirdi, onlara
faizciliin ve tefeciliin "Caiz" olmadn syledi. Oysa
para ticareti ve dier yollardan Havra her yl byk para
lar kazanyordu. Yazar Jim Bishop'un yapt hesaba g
re, Filistin'deki 3 milyon Yahudi her yl sadece "Ba"
16

olarak, 1959 verilerine gre, 420.000 Pound para

dyordu. 5 Ve bu paralarn byk ksm da en gl Ya
hudi Ailelerinin ve Cemaat nderlerinin arasnda pay edi
liyor ve Sinagog'un avlusundaki tefeciler/araclar tarafn
dan oaltlyordu.
sa'nn bu srad davran, eer gerekse, Luther'e
de rnek olmutu. O da Katolik Kilisesi'ne kar km
ve zellikle baz dinsel rimellerin -rnein arap/ekmek
sunumu, Communion- gerekte Tann'nn deil, dorudan
doruya Kilise Egemenlerinin isteiyle Hristiyanla sokuturulduunu aklamt. Luther'e gre Katolik Kilise
si, dinsel trenlerini Sapknlk (Heretic) ve Hizipilik
(Schismatic) zerine ina etmiti, bunlar gerekte ne sa
tarafndan ngrlmler ne de Kutsal Metinlerde yer al
mlard, dpedz dzmece ayinlerdi. 6
Katolik Kilisesi 'nin karlarna uyduu takdirde her
trl sahtekrl, dinsel klflara sokup kendisine inanan
lara yutturduu ok ak bir gerektir. yle ki Kilise, H
ristiyan olmad halde Konstantin'i yllardr Hristiyan
oldu diye yutturmu, dahas lm deindeyken bir de
Vasiyetname yazp tm mparatorluk topraklarn Kilise'ye baladn, dolaysyla Roma Kilisesi'nin mpara
torluun yasal varisi olduunu hi utanmadan ne srebilmitir. Kilise'nin bu tr sahtekrlklara yasal-dinsel k
lf uydurmak iin rettii bir de kavram vardr:
Acheiropoieta. Bu Greke szck Tanr istedii iin yer
yznde byle yazl bir metin veya bu kitapta okuduu
muz Mandylion vb. gibi nesnelerin birdenbire ortaya k
mas anlamna gelmektedir.
Nedir ki, Mandylion da, Konstantin'in Vasiyeti de
sahteydi. Vasiyetin sahte olduunu 1443 ylnda Lorenzo
Valla kantlam ve Papalk da zorla da olsa bu sahtekrl
7
kabullenmek zorunda kalmt.
Kilise'nin karlarna uyduu zaman kendisine kar
olsa da bir kavram alp kendine mal etmesi ok sk
17

rastlanlan bir durumdu. Bunun iin her trl yalan da ra

hatlkla Kutsal Metinlere sokturabilmilerdir. rnein
"Ekmenik/Oikoumene kavram Pagan Roma mparatorluu'nda SADECE MPARATORLUK CORAFYASI
NI simgeleyen ve bu anlamda EVRENSEL olmay anla
tan bir kavramd. Tarihi Timothy E. Gregory'nin de be
lirttii gibi, bu szck mparatorluk Literatrne ait Pa
gan bir bulutu. 1. znik Konsili'nden soma Kilise bu kav
ram Paganlarn elinden ald kendine mal etti. 8 Tpk
Pontifex Maximus kavram gibi. Bu da Paganlarn bir
kavramyd ve tm inanlarn Ba Rahibi olarak mparator'a ait bir sfatt. Kilise bu Pagan kavramn da kendine
mal etti. Gnmzde Papalarn bir sfat da budur.
Szn z u: Kilise hem Kutsal dedii metinlerde
hem de Kilise rimellerinde, zellikle de 6. yzyldan son
ra saysz "Interpolation" (dzmece bilgi katmak) yapm
ve OLMUU OLMAMI GB OLMAMII DA OL
MU GB dnyaya sunmu ve bata inanm Hristiyan
lar olmak zere herkesi aldatmak istemitir. Aldatamadklann da lme gndermekten kanmamtr.
***

sa'nn yaad dnemde Kk Asya ve Yahudi

Cemaati'nin dndaki her alanda tanrlar ve tanralar Pa
ganlarn severek isteyerek tapndklar idollerdi. Zeus
(Latinler iin Jpiter veya Jove), Hera (Saturnia) Apollo
(Phoebus), Hades (Pluto), Hermes (Mercury) ve daha yz
lerce tanr ve tanra, Pagan uygarlnn sanat, kltr ve
dinsel sistematiinde birlikte yer alyorlard. lgintir ki;
bu dnemde Sapkmlk=Heresy diye bir kavram henz icat
edilmemiti. Dolaysyla kimse kimseyi "Dininden Sap
m Kii" olarak sulayamyordu. Bu szcn ortaya
k da 1. znik Konsili'nden hemen sonraki yllarda oldu.
Paganlar
tarafndan
"Dinsel
Seim"
anlamnda
18

kullanlan "Heresy" szc, Kilise tarafndan tam tersi

anlamda ve bir su ve crm olarak kiileri "Yakarak
ldrmek''' iin kullanlan bir gereke oldu. Yzyllarca
Hristiyanlar, baka Hristiyanlar tarafndan "YaklaraK''
yok edildiler. Oysa Paganlar iin Heresy, ayn zamanda
"Din ve Vicdan zgrl" anlamnda kullanlyordu.
Pagan Theogony'sinde (Tanrlar Alemi) Hesiod'un da be
lirttii gibi, Titanlarla Tanrlar egemenlik elde etmek iin
savamlard 10 yoksa birbirlerini Sapkn=Heretik olarak
sulam deillerdi!
lgintir ki, 1. yzyldaki ilk otuz ylda yaad varsa
ylan sa, Yahudi'ydi ve buras ok nemlidir ki, eer
onun yaad dnemde birisi kp da kendisine "ncil=Bible" ok iyi bir kitap deseydi, inann, sa o kiinin
yzne aknlka bakar ve acaba neden sz ediyor diye
merak ederdi. Tarihi Hendrik Willem van Loon'un gs
terdii gibi, 11 sa'nn yaad dnemde hibir Yahudi
"ncil=Bible" diye bir szck duymamt. Bu szck
1. znik Konsili'nden soma o dnemde (4. yzyl) stan
bul'daki Kilise'nin Patrii olan John Chrysostom tarafn
dan icat edilmiti ve Konsil'de says 4'e indirilen
Gospeller ile Apokirif saylmayarak Kutsal hale getirilmi
olan dier metinleri simgeliyordu. Van Loon'un da belirt
tii gibi gnmze kadar gelen ncil=Bible, sa'nn l
mnden yaklak 700 yl kadar soma (8. yzyl) tamam
lanm 1 2 ve en az 60 kadar yerel ve genel toplantlar,
konsiller yapldktan soma Dou ve Bat Kiliseleri tara
fndan kabul edilen metinler haline gelmitir. Asl
branice ve Aramice olan Eski ve Yeni Ahit daha soma
Greke ve Latinceye, soma da eitli ulusal dillere ev
rilmitir.
te sa, Mesih ve Tann'nm Olu olduunu eer yeni
den yeryzne dnerse ne adn ne de varln bildii
"ncil=Bible" adl bu kitab okuyunca renecektir.
Okuduunda ben byle szler etmedim, beni kullanm
lar, beni alet ederek kendilerine egemenlik alan amlar
19

diyecei kesindir. Pekiyi de ncil'den haberi bile olmayan

sa, hangi kitaba gre konumutu? Bu kitap Torah=Tevrat't. Musa'nn kitab ve onun 10 Emir adyla hazrlad
yol gsterici mahiyetteki ilk eriat 1 3 kurallaryd. nanca
gre 3000 yllk bir gelenektir bu. Kendi dneminde sa,
bir de daha somaki yzyllarda Talmud diye tannacak
olan yazl deil szl gelenein paras olan anlatmlar
biliyordu. Bunlar azdan aza aktarlarak getirilmi olan
yaptrmlar ve uygulamalard. Hem Tevrat hem de Torah
Avrupa'da zellikle de ortaa boyunca daima lanetlen
mi ve yaklmt. Tpk Teocide=Tann Katili diye tanm
lanan Yahudiler gibi! Kilise'nin dilinde Yahudi, Tanr
sa'y ldrm olan katildi (Teocide). lgintir ki, Yahu
diler iin Musa, Peygamber deil Devlet adamdr; Yahu
diler Peygamberlik mertebesini ondan esirgemilerdir.
Daha ilginci Musa'nn srailoullanna tebli ettii Tanr
Jahve, Sigmund Freud'a gre, gerekte Afrika'daki bir
"Volkan-Tannsydri Bu Tann'ya Msrllar deil, yaban
clar ballk duyuyorlard. Musa da Msr'daki yabanc
lardand. 1 4
sa'nn Mesih olma serveni Aziz Paul'un gayretleriy
le gereklemitir denilebilir. Tarsuslu (Eski ad Tarnish)
Paul, hayvanclkla uraan ve tiftik dokumacl yapan
bir babann oluydu. Kendisi de adr-yapcs, (adrc)
idi meslei itibariyle. Aziz Paul (gerek ad Saul) Kk
Asya'daki Hellenlemi Yahudilerdendi. Dolaysyla ana
dili branice ve Greke (Attik) idi. Tarsus, o dnemde bir
zamanlarn skenderiyesi gibi nemli bir kltr, eitim,
sanat ve ticaret kentiydi. Birok deiik dil ve deiik l
kelerden gelen tccarlar, ifaclar, bycler ve fahieler
bu kentte tam bir dinsel zgrlk iinde birlikte yayor
lard. Tarsus'un eitim alannda byk iddias vard. yle
ki, Athenadorius bu kentte yetimi ve daha soma nl
Augustus'un Saray Ba retmeni olmutu. Roma'nn
eyaleti olan Tarsus'da Saul=Paul da ok nemli bir stat
20

olan "Roma Yurttal" hakkna sahipti. lkenin dier

blgelerinde yaayan Yahudiler iin byle bir hak daha
snrl koullarda gerekleiyordu. Aziz Paul'un bilinen en
ayrntl hayat yksn yazan Yahudi asll yazar Sholem
Asch'm belirttiine gre, Saul kklnden beri fanatik
bir dindard. 15 nceleri Hristiyanlara ikence eden Saul,
sonra sa'y dnyaya duyurmak iin insanst bir gayret
iine girmiti.
Saul=Paul, hi kukusuz sa'nn ilk setii 12 Hava
ri'nin hepsinden daha bilgili, kltrl ve yetenekli bir
adamd. Kk Asya'ya egemen olan Grek dnce sis
tematiini ok iyi biliyordu. Hem kendi dinini hem de
Gentile denilen Anadolulu Hellen ve Pagan topluluklarn
ve Rum diye bilinen Anadolulu Roma yurttalarnn du
yu, dn ve davranlarn bizzat onlarn arasnda ya
ayarak renmiti. Grek dncesine ve davranlarna
yn veren belli bal dnrleri, rnein Polybius of
Megapolis'i (yak. 201-120 ..), Diodorus of Agyrium'u
(90-20 ..) ve Dionysius of Halicarnassus (.S. 1. yy.)
gibi dnrleri okumu ve renmiti. 1 6 rnein Paul
"Ben insanlarn kalbini okurum, oraya konuurum" de
mesiyle nlenmiti. Bu sz gerekte Diodorus of
Agyrium'un nl bir iirinde yer alan bir beyitti. Paul,
Gentile'yi sa'nn yoluna dndrmek ve kazanmak iin
akla gelen ve gelmeyen her yolu denemi ve baarl ol
mutu.
Nedir ki, Paul'un Gentile'ye sunduu sa Mesih portresiyle, Filistin'deki Yahudi kardelerinin tandklar bil
dikleri sa ok farkl kiilerdi. Paul, sa'y hi grmemi
ve tanmamt. Ya itibariyle de grebilmesi olas deil
di. Ama her zamanki ateli mizacyla kraldan fazla kralc
olmu ve kendi kafasnda yaratt yeni bir sa tipolojisini
nce Anadolu'ya soma da dnyaya sunmutu. Gnmz
deki Hristiyanlk sa'dan ok, Paul'un Hristiyanl'dr.
Paul'dan balayarak neredeyse her Havari'nin soma
da her cemaatin "Kendine zg" bir sa Mesih'i olmutur
21

denilebilir. yle ki birine gre Yahudilerin Kral olan

-byle kabul edilen, rnein Floransa'nn Resmi Kral
sa'dr- sa, bakalar iin Tanr, dierleri iin "Ruhul Ku
ds", bakalar iin "Rab"dr. Bu deiik tonlamalar ve
varsaymlar drt Evangelist'ten ncs olan ve eitimli
saylan Aziz Luke (Luka) iin BLE artcyd. yle ki,
Luke, bal olduu Theophilus'a bir mektup yazarak ona
mealen yle seslenmiti:
"Ekselanslar,
Benden nce birok kii yaanan olaylarla ilgili, tank
olduklar sahneleri yazmlard. Olaylar incelemek ve
gerekte ne olduunu, anlatlanlarn nereye kadar gerek
nereye kadar deil, olduunu anlayabilmek iin merak
landm ve aratrdm. Size olaylarla ilgili doru bilgiyi ak
tarmak iin bu metni yazdm." 1 7
Ksacas, sa lmnden soma -eer gerekten de by
le biri yaayp ldyse- nce Mesih, soma Tann'nn Biri
cik Olu en soma da Tam yaplmtr. Luke'un amiri
Theophilus, Luke ile konuurken sa'y Yahudileri isyana
aran ve kendisini Kral olarak sunan biri olarak tand
n sylemi, Luke ise bunu reddetmiti. Bunun zerine
amiri ondan yazl metnini Prefect Gallio'ya okutmasn
istemiti. Metni okuyan Gallio'nun yant ok ilgin ol
mutu: "sa 'nn hayatnda syledikleri ile Grek filozofla
rn syledikleri arasnda hibir fark yok. Isa 'nn syledik
lerini Pagan filozoflar ondan yllar nce sylyorlard."1^
Grld zere sa'nn en yaknndaki Luke iin bile,
yazd metine gre sa, gerekte, Grek filozoflarn syle
diklerini tekrarlamaktan teye bir i yapmamt. zgn
hibir sz, hibir eylemi yoktu!
Pekiyi nasl olmu da tm ncil, tahrif edilerek
"Muharref hale getirilmiti!
Bu sorunun yant Kilise'nin kendi egemenliini sa
layabilmek iin bavurduu yntemlerdir. Her 10-15 ylda
bir Ekmenik Konsil toplanm, Kilise'yi yeryznde
22

egemen klacak deiiklikler bu metinlere yerletirilmi

tir. En ilginci sa'nn u szleridir. Gerekte sa byle bir
cmle etmemitir ama gnmzde okutulan ndilerde
sa'nn byle konutuu yazldr.
"Klc olan kuansn, olmayan harmanisini satp kl
alsn." Ayrca; "Ben dnyaya Bar deil sava getirmek
iin gnderildim. Baba oluyla, Anne kzyla ve herkes
birbiriyle mcadele etmelidir."
"sa Sevgidir" diyen Kilise, karlar sz konusu olun
ca birden sa'ya bu laflan ettirmekten kanmamtr. l
gin olan udur. Bu eklemeler, slam dininin ortaya k
masndan soma yani 7. yzyln ikinci yansnda yaplm
tr. sa'nn azna yerletirilen "Ben BARII getirmek iin
gelmedim" sznn gerek hedefi slam dinidir. nk
slam szc Arapa "Silm"den geliyor ve "Ba
r/Selamet" anlamndadr. Kilise'nin Ban'tan anlad
ise, sa'ya sylettii u szdr:
"Kllar

Kuann!"
***

sa, armh'ta lm myd? Ya da sa, Mecdeli

Meryem ile evlenmi miydi?
Dier birok soru gibi bu sorular da yaklak 2000 yl
dr insanlann kafasn kurcalamaktadr. Bu sorulardan il
kinin yant Kilise tarafndan tartlmayacak ekilde
-Dogmatique- verilmitir: "sa Mesih, armh'ta ld,
sonra da mezar bo bulundu. nk Babas Tanr tara
fndan alnp Tanr katna kartld."
Buna inanmayanlar, inananlardan oktur. rnein 1.1
milyar Mslman, sa Peygamber'in armh'ta lmedii
ne nk son anda onun yerine Allah'n nzasyla baka
bir kiinin sa ile yer deitirerek armh'a gittiine ina23

nrlar. Ayrca Budistler, Hinduistler, intoistler vd. iin

sa Mesih hibir anlam ifade etmemektedir.
Nedir ki, Hristiyan olduklar halde Kilise'nin bu
Dogmatique verisine inanmayanlar da vardr. Bunlar daha
1. yzyldan itibaren eitli gizli rgtler kurmular ve
bata Katolik Kilisesi olmak zere Papalara kar mcade
le etmilerdir. Bunlar Bogomillerden balayarak Gl-Ha
Kardelii, llimnati ve Masonlara kadar uzanan "Muha
lefet" izgisindeki rgtlerdir. Onlara gre evet sa ar
mh'a gerilmi ama onu idama gnderen Vali Pontus
Pilatus'un da bilgisiyle gl Sanhdrin (Yahudi Yarg
lar Kurulu) yesi Joseph Arimetea tarafndan armh'tan
LMEDEN indirilerek tedavi edilmi ve hayatnn geri
kalan ksmn inzivada ve gizlilik iinde geirerek tamam
lamtr!
Hristiyan aleminde bu inanc paylaan birbirleriyle
dorudan doruya ya da dolayl olarak balantl birok
gizli rgt vardr. Bu rgtler iin de sa farkl anlamlarla
ykl bir portredir. Kimileri iin sa Mesih diye birisi hi
yaamamtr. Kilise'nin kurgulad sa Mesih, SAHTE
BR PORTRE'dir, bir "Collage"(Kolaj)'dr. Kimileri
iinse Tyanal Apollonius gerekten de Hristiyanln ku
rucusudur. sa Mesih ile ilgili hibir belge yoktur ama
Apollonius ile ilgili saysz kaynak vardr. Bu rgtlerin
yelerine gre Kilise bu gerei rtbas etmek iin yzyl
lardr her yola bavurmaktan ekinmemitir, cinayet da
hil!
Nedir ki, amzda yaplan bilimsel, arkeolojik, filo
lojik ve teolojik aratrmalar her geen gn ncil'e soma
dan, belirli karlar gzetilerek sokuturulmu metinleri
deifre etmektedir. Katolik Kilisesi her geen gn biraz
daha zorlanmakta, biraz daha skmaktadr.
"sa gerekten yaad m?" sorusu artk mahkemelere
bile konu olmaktadr.
te yandan
24

yukarda

szn ettiim

aratrmalar

ncil'deki olaylarn gerekte hi yaanmam olduklarn

da kantlamaktadr. Ne anlatlan kentler, ne de anlatlan
olaylar gerekte "Vardrlar". Tamamen sanal olaylar ve
kentler Kutsal Kitap'ta yer almaktadr.
Sadece Hristiyanlarn deil Yahudilerin ncili de (Es
ki Ahit) bizzat Hristiyan ve Yahudi aratrmaclar tara
fndan didik didik edilmekte ve her geen gn yeni bir
"Yalan" yeni bir "Yanltc" bilgi deifre edilmekte, ortaya
kartlmaktadr. rnein sa'nn Mecdeli Meryem ile ev
lendii ve Sarah adl bir kz olduu tartmalar gn
mzde ok yaygndr. 19
Okur hangi birine inanmal diye iinden geiriyor ol
maldr. nan, bilgiyi dlar bunu bilmek gerekir. Aslolan
"nanmaktr". nl Tertullian'n dedii gibi, "Credo quia
absrdm est." (Sama olduunu ben de biliyorum ama
iimden inanmak geliyor, yaplacak bir ey yok!!!)
Okur kararn kendisi verir. sterse sa'y Katolik Kilisesi'nin anlatt "Masala" gre benimser, onu kutsar, is
terse bu kiliseye kar "Muhalafet" edenlerin grleri
dorultusunda isa'y sembolik ve Peygamber statsnde
biri olarak kabul eder. Ama uras bir gerektir ki, bu ko
nuda bir ok "sr" vardr ve son 50 yl iinde bunlarn pek
az aklanabilmitir. Son olarak aratrmac Michael
Baigent yeni bir iddiay gndeme tamtr. Bu nl ara
trmacya gre srail'de gizli bir merkezde arkeolojik ka
zlar srasnda bulunmu ve .S. 34 ylnda yazlm iki
mektup vardr. Verilen tarih sa'nn armh'ta idam edil
dii tahmin edilen .S. 33 ylndan bir yl somasna teka
bl etmektedir. Mektuplar sa'y yarglam olan Yahudi
Yarglar Kurulu Sanhedrin'e iletilmitir. Mektuplarda
sa'nn hibir ekilde kendisini Tanr ve/veya Tann'nn
Olu olarak sunmad, hi kimseye de byle bir beyanda
bulunmad anlatldktan soma niin ldrlmek istendi
i sorulmaktadr.
Aratrmac Michael Baigent'in srailli bir yetkiliye
25

dayandrarak verdii bir ifadesine gre BU K MEKTUP

DA BZZAT SA TARAFINDAN YAZILMITIR. Mek
tuplarda sa, kendisini idama gnderenlere YAADIINI
VE LMEDN VE MEHUL BR YERDE G
VENDE BULUNDUUNU duyurmaktadr. 20
Buyurun bundan somas iin karan siz verin!
***

1930'lann nl romanclanndan Axel Munthe'nin il

gin bir sz vardr: "Herkesin Ha kendi omuzlarndadr."21 te bunun gibi, Michael Baigent'in Ha' da kendi
omuzlanndadr. Eer bu iddia gerekse son 2000 yln ta
rihi yeniden yazlmak zorunda kalacaktr.
Yukanda, "Isa Yaad m, Gerekten de Var myd?"
sorusunun artk dava konusu olduunu yazdm. Dorudur,
bu sorudan yola klarak talya'da bir dava ald. Soma
da bu dava Strassburg AHM'e (Avrupa nsan Haklan
Mahkemesi) intikal etti. Bu dava ile ilgili bu kitabn yazan m n da bilgisine bavuruldu.
Olay yle geliti.
Luigi Cascioli (72) adl bir talyan, sa'nn gerekte
hi yaamadn ve Katolik Kilisesi'nin hi varolmam
bir kiiyi yaam gibi gstererek inananlan aldattn ve
bylece de Kilise Vergisi alarak istismar ettiini ne s
rp dava at. Bu konuda bir de kitap yazd (La Fable de
Christ=sa Mesih Masal). Cascioli'nin dava ettii kii
blgesel kilisenin yneticisi Don Enrico Righi idi. Bu da
vay talyan La Stampa gazetesi, "sa Viterbo 'da Durdu"
balyla okurlanna duyurdu (5 Ocak 2006). Bu duruma
sonunda yerel mahkeme bu davay Strassburg'daki Avru
pa nsan Haklan Mahkemesi'ne havale etmeye karar ver
di. Bu durumda "Isa Yaad m, Yaamad m?" sorusunun
yantn vermek artk bu mahkemenin grevidir.
26

Bana gelince! Geen yl yaynlanan "Yoksul Tannann

ilk basksnda muharref ncil deki sa Portresi'nin gerek
te sonradan uydurulmu olduunu, byle bir kiinin asla
yaamadn ve Nideli/Tyanal Apollonius'un hayatnn
muharref ncil'deki sa Portresi'nin yaratlmasnda kulla
nldn ne srmtm. Daha soma Luigi Casioli ile te
mas kuruldu ve benden elimdeki bilgi, belge ve kaynakla
r kendisine iletmemi -bylelikle AHM'de elini glendi
receini belirtti- rica etti. Ben de kendisine ilettim.
Strassburg AHM bu davay 6 Mays 2006 tarihinde ald
kararla grmeyi/incelemeyi kabul etti. Casioli ilk sa
vunmasn 7 Mays 2006'da iletti. 22
Casioli davasnn dosya numaras N. 14910/06. lgin
tir ki; AHM'deki bu davaya dnyann en nl avukatla
rndan Giovanni de Stefano ve Domenico Marinelli,
Casioli'nin avukatlar olarak girecekler. Eer AHM tank
ve/veya mdahil olarak beni de dinlemek isterse, hi ku
kusuz durumaya katlp kendi grlerimi dile getirece
im. Trkiye'ye yapmad bir "Ermeni Soykrmn
yapm olmakla sulayan Vatikan ve Papalk bakalm hi
yaamam/varolmam bir muharref ncil kavramnn ya
adn AHM'de kantlayabilecek mi? Hep beraber g
receiz. Kendi adma elimdeki bilgi, belge ve kaynaklan
Casioli ve avukatlanna iletmi olmaktan mutluyum.

27

KNC BLM
APOLLONIUS'UN AYAK ZLER

'La plus large tolrance dans la

plus stricte indpendance'
A.M.O.R.C

29

2.1 Aya Sofya'daki Deesis Mozaii

"/ had rather be killed Today

than go into voluntary Exile
tomorrow."
"Yarn gnll olarak
srgne gitmektense
bugn

ldrlmeyi yelerim."
1

Phrasea Paetus

.S. 1054 yl Bat Hristiyan aleminde (Christendome)

bir dnm noktas olmutur. O dnemde birbirlerinin rk
sal zelliklerinden nefret eden bir Papa ile bir Patrik ve
onlarn emrindeki gler, Hristiyan aleminde tam 911 yl
srecek bir 'mezhepleraras dialogsuzluu' balatmlard.
Roma Kilisesi'nin banda Bapiskopos (gndelik dildeki
adyla Papa=Peder) IX. Leo vard. Gerek ad Bruno idi
ve Lorraine piskoposu iken Fransa mparatoru III. Henry
tarafndan Papalk Taht'na oturtulmutu^1049) Bruno,
talyan asll olmayan nc Papa'yd. Alsace'li soylu
bir ailenin olu olan Bruno, bilgili, grgl ve stn er
demleri olan bir kiilik olarak nlenmiti. Ayrca kendi
30

ordusuna bakomutanlk yapabilecek kadar da gz pek

bir din adamyd. Papa olduktan soma Gney talya'da
saldrlar dzenleyen Norman kabilelerine kar 1054'te
sava am ve ordusunun banda yer almt. 3
IX. Leo'nun mahiyetine alarak yksek sorumluluklar
verdii en gvenilir kii ise birbirlerinden daha kurnaz,
daha acmasz ve daha takntl adamlard. Bunlar srasyla
Silva Candida Piskoposu Hildebrand, Monte Casino
Abbot'u Humbert ve Ostia'nn Kardinal-Piskoposu Peter
Damiani idi. de ok yetenekli konumac ve tartma
cyd. an en geni bilgi ve kltryle donanml fakat
ihtirasl kiilerdi. Bunlardan Hildebrand, Papa'dan daha
fazla Papa'cyd (Papist). Ne var ki ailesi, gemii ve ne
reden, nasl geldii belli deildi. Yahudi kkenli olduuna
dair sylentiler vard; 1054 ylnda Papalk IX. Leo'dan
ok ite bu adamdan soruluyordu.
Humbert de ondan aa deildi. Toul yaknlarndaki
Moyen Mouttier'de basit bir kyl ailesinin ocuu olarak
dnyaya gelmi ve kk yanda yredeki manastra al
narak kei (monk) yaplmt. Kurnaz ve ibitirici bir
adam olarak tannan Humbert daha soma, o sralarda
Lateran'da (Roma'nn bir semti) bulunan Papalk binasn
da ktphane sorumlusu olarak grev yapmt. Bu grevi
srasnda nl Loraine Dk'nn kardei Liege (Belika)
egemeni Frederick'in mahiyetine girmeyi baarmt.
Peter Damiani ise ok entelektel bir din adamyd. O
yllarda tartlan manastrlarn reforme edilmesi giriimi
ni ynetiyordu. 4 Bu giriim 910 ylnda Dk William of
Aquitaine'in kurmu olduu Clunny Manastn tarafndan
balatlmt. Damiani, bu nl ve esrarengiz manastra
mensuptu. Hristiyan aleminde Cistercian diye bilinen bu
tarikat tm Avrupa'da ve Trkiye'de en az rakipleri Ciz
vitler kadar nemli rol oynamt. u kadann belirterek
geelim ki, Tapnak valyeleri (Knights Templar) tarika
tnn resmi kurucusu ve ynetmeliini yazm olan kii
Aziz Bernard Clairveux bu tarikatn ba idi. 5 lgintir ki,
31

Papa gibi bu yardmcs da talyan asll deildi.

Bu Papalk cephesinin karsnda stanbul'da Patrik
Michael Cerularius ve ekibi vard. 1054'te Dou Roma
mparatorluu IX. Konstantin Monomachos tarafndan
ynetiliyordu. mparator, Cerularius'u bilge bir din adam
olduu iin deil, becerikli bir siyaseti olduu iin Patrik
yapmt. Gerekten de Cerularius nceki mparator IV.
Michael'in darbe ile devrilmesinde, perde arkasnda
nemli rol oynamt. 6 Bu olaydan soma Cerularius, siya
setten ekilmi ve kei olmutu. Yeni mparator bu eski
dostunu unutmam ve kendisine ok yararl olacan
umarak Patrik yapmt.(1045) Ayrca Cerularius stan
bul'un en eski ve soylu ailesine mensuptu. Bu husus da
imparator iin nemliydi. Yeni Patrik siyasi konulardaki
maharetini hemen gstermi ve 1047 ylnda patlak veren
ve dorudan imparatoru hedef alan Leo Tornikios adl so
kak ekyasnn ynettii kanl ayaklanmay ksa srede
bastrmt. 7
Cerularius'un en ilgin siyasi taktii Patrikhane'ye
zel ve tamamen sokak kabadaylarndan kurulu bir vuru
cu g oluturmu olmasyd. Patrik'in ne zaman impara
torla ya da baka bir g odayla ba derde girse, gizlice
oluturduu ve perde arkasndan ynettii pleps sanda
(kutsanm kleler) denilen bu vurucu gc bir ayaklanma
ve isyan balatmalar iin harekete geirir ve rakiplerine
gzda verirdi. 8
11. yzylda Dou Roma mparatorluu'nda, Roma'da
olduu gibi ynetimsel ve siyasal sorunlar doruktayd.
mparatorluun topraklarnda Kilise'nin retisine tama
men kar ve fakat 'gerek' Hristiyanlar olduklarn ne
sren birok gizli tarikat kurulmutu. Bunlardan bir ksm
Fransa'daki Clunny Manastn ile onun Portekiz'deki kolu
Aloboa Manastn'yla balantlydlar. Bunlardan en
gls Phounoloagiagitai diye bilenen Gizli Yasak Kilise
9
idi. Merkezi Kuzey-Bat Balkanlar'daki Apollonnia ve
Opsikon manastrlannda olan bu gizli kilise Tzourillo adl
32

muhtemelen spanyol-Portekiz asll biri tarafndan ku

rulmutu ve bunlar ileriki tarihlerde Bizans belgelerinde
Bogomiller diye tanmlandlar. Bogomilizm, kkleri
1. yzyla inen aykr bir kiliseydi ve 8-9. yzylda Anadolu'da, 11. yzyldan soma Balkanlar'da ve 13-14. yz
ylda da Fransa'da ok etkili oldular. Gerek Bizans gerek
se Papalk bunlara kar Hal Seferleri dzenlediler ve
yaklak 3 milyon Bogomil (Fransa'da Beguin ve
Beguardlar, Cathareler, Albigenseler vd.) vahice ldrld. 10 Dier aykr kiliseler ise, Yakubiler, Nasturiler,
Suriye Monofisitleri'ydi. stanbul'daki Patrik bunlarla da
kavgalyd.
Patrik Cerularius, kendisinin imparatorluun dini n
deri olduunu ve mparator Konstantin'in de stanbul'u
sadece Yeni Roma olarak deil, ayn zamanda Yeni Israel
ve Yeni Sion olarak kurduunu ne srerek Papa'dan s
tn ve gl olduunu sylyordu. Patrike gre Tann'nm
gerek sekin kullan Yahudiler deil Bizansllard. Bi
zans'ta Yahudiler ve Monofosit Ermeniler Patrik iin Latinlerden daha tehlikeli ve zararlydlar. Papalk ile Pat
rikhane arasnda yzyllardr sren filioque sorunu diye
bilinen bir sorun vard. Cerularius, Papalk ile arasndaki
gerginlii biraz daha artrmak iin iki eski sorunu daha
gndeme getirdi. Bunlar, Papalann asla kabullenmedikleri
ve gemii 6. yzyla inen ekmeniklik sorunu ile yzler
ce yldr tartlan "Patrik mi stn Papa m?" eklinde
zetlenecek olan egemenlik hakk sorunu idi.
imdi ilkin ksaca flioaue sorunu nedir? Bunu gre
lim.
Hristiyanln ilk nemli ekmenik, yani Cihanmul-Evrensel Kiliseler Konseyi, bugn znik dediimiz
eski Nicaea'da .S. 325 ylnda topland. Bu konseyi biz
zat mparator Konstantin hazrlad ve ynetti. Bu konsey
de Doktriner Tanm diye bilen bir yntemle Hristiyanl
n aments belirlendi. Buna gre Tek-Tanr inanc yer
letirildi ve bu Tann'nm Baba olduu vurguland.
33

znik Konseyi'nin en nemli duyurusu Trinite-Teslis

idi. Buna gre Hristiyanlk'ta ' Varlk Bir Arada' bu
lunacakt. Ama bu formlde yer alan Baba-Oul ve Kutsal
Ruh lsnn birbirleriyle olan ilikilerinin nasl dzen
lenecei tartmay balatmt. znik'te Greke olarak ya
zlan metinde Baba, Oul ve Kutsal Ruh Hupostaseis ke
limesi ile karlanmt. Dier deyile 3 Hupostaseis bir
Ousia (Tek Varlk) iindeydi. Ama Latinceye eviride bu
metinde deiiklik yaplmt. Grekede hupostaseis
tek varln (Ousia) iindeyken, Latincede Tanr, 'Bir z
veya Cevher inde ahs' olarak verilmiti (tres
personae in una substantia).
Daha sonra Hristiyanlk iinde ortaya kan tartma
larda bu iki metin ok nemli rol oynamlard. Filioque
sorunsal da ite bu balamda ortaya kt. Baba ile Oul
ve Oul ile Kutsal Ruh arasndaki balantnn nasl olaca
flioque problemini balatt. 11
Filioaue kelime anlamyla "Ve Oul'dan" demektir.
Bu kelime gerekten kutsal metinlerde bu ekliyle ge
memekteydi. Sevilla'nm sevilen piskoposu Isidor tarafn
dan Hristiyan amentsne sokulmutu. znik-stanbul
Konseyi'nin kabul ettii metnin sonuna, tek kelime olarak
eklenmiti. znik-stanbul Konseyi'nde kabul edilen me
tinde yle denilmiti: Credimus...et in Spiritum sanctum,
dominum et vivifcantem ex Padre (Baha'dan gelen Kutsal
Ruh'a inanyorum). Toledo'da bu amentye 'et ex flio"
ibaresi eklenmiti. Buna gre Kutsal ruh, hem Baha'dan
hem de Oul'dan geliyordu.
Bizans, Toledo'da yaplan bu giriimi duyunca kzlca
kyamet koptu. spanyollarn kendi balarna byle giri
imde bulunmalar Bizans/Konstantinopol ile Roma ara
snda tarihi bir tartmay balatt. Bizans bu eklemeyi ka
bul edemeyeceini ve znik Konseyi'nde yaplm olan
formlasyona bal kalacan aklad. Roma ise
filiogue'a sahip kt.
34

Bylelikle Hristiyan amentsnde iki ayr yorum

km oldu.
Birincisine gre Kutsal Ruh, Baha'dan ve Oul'dan
neroluyordu. Onlarn devam, srdrc olarak anlal
yordu.
kincisine gre, bu ekilde yaplan ament Trinite'deki
dengeyi bozmutu.
Dou Ortodoks Kilisesi'nin ruhani nderleri olan pat
rikler bu grteydiler.
Dou Ortodoks Kilisesi'ne gre Teslis'te (Trinite) bir
uyum, bir denge vard. Bu da yle olmutu; Baba ebedi
yen Oul'a kaynaklk etmekteydi. Kutsal Ruh ise
Oul'dan nerolmaktayd. Dengeyi kuran Baha'yd.
Katolikler bu amentlerden birincisini, Dou Orto
dokslar ise ikincisini benimsemilerdi. Bylelikle 589 y
lnda balayan flioque tartmas gnmze kadar sr
mtr.
Ama filioque'un sadece ilahiyat asndan deil, bir de
siyasal iktidar asndan yaratt sorunlar vardr.
Bizans'a gre flioque'umn kabul edilmeyiindeki en
nemli husus bu eklemenin Bizans'taki patrie danma
dan dorudan Roma'daki Papa tarafndan kutsal metne
ekletilmi olmasyd. Papa bu eklemeyi yaptrrken patrii
kasten atlam ve Hristiyanlk dininde en st otoritenin
kendisi olduunu gstermek istemiti. Papa'ya gre Hris
tiyanlk, Katolik dininin evrenselliini savunan ve onu
temsil eden kendisinden sorulmalyd. Bizans'a gre ise
mparator Konstantin, durup dururken imparatorluun
bakentini Roma'dan alp Konstantinopol'e getirmemiti.
Bizans'a gre stanbul, tm Hristiyanln merkeziydi.
Nitekim bu nedenle KonstantinopoVim. yerlisi olanlara
imparator, Populus Romanus adn vermiti. Trkeye s
tanbullu diye evirebileceimiz bu deyime gre,
Konstantinopol halk gerek Roma'nn 'halk' durumun35

davdlar. Bizans'a gre sadece Roma Piskoposu olan Pa

pa, kendi bana Hristiyanla yeni doktrinler sokmak
tayd. Oysa byle bir deiiklii yapmak yetkisi tm kili
selerin ortak katlmlaryla yaplacak olan bir Ekmenik
konseyde alnabilirdi. te o gnlerden bugne kadar Ka
tolik Papalar ile Ortodoks Patrikler arasnda biri ilahiyat
dieri otorite asndan domu ve filioque diye anlan bu
uzlamaz eliki vardr. 1 2
imdi de ksaca 'Ekmenik nedir?' bunu grelim.
Ekmenik(lik) kavramnn corralative (kout artrn)
karl slami literatrde Dar-l slam'dr. Kukusuz bu
tanmlama sadece konuya giri anlamnda bir deer ta
maktadr. Bunun dnda ilevsellik bakmndan iki kav
ram arasndaki temel farkllk kalcdr. imdi kelimenin
anlamsaln aklamaya geelim.
Ekmene (Gr.Oikoumene, oikoumenos) eski Grekede
'srekli yerleim alam' anlamna gelir. Ara sra yaanlan
ya da hi yerleim grmemi corafi alanlar deil, kalc
yerleim grm toprak btnln anlatr. Bu nedenle
de uygarlk kavramyla balantldr. Kelime bu anlamyla
slamiyet'teki 'Medine Uygar ehir' kavramyla yaknlk
gstermektedir. Ayn zamanda stn bir kltrn ifadelendirilii Ekmene kavramyla anlatlr. yle ki;
Ekmene saylan bir blgede kltrel gelimilik,
Ekmene blgesinin evresinde kalan dier kltrleri
kendisine silah zoruyla olmasa da, hayranlk araclyla
balamtr. Dolaysyla evre kltrlerinin yan baml
olduklan stn kltrel alan, ehir ya da blge anlamnda
kullanlr.
Ekmenik (Gr. Oecumenicus) kelime anlamyla
Ekmene'den tretilmitir. Cihanmul, evrensel, dnya
apnda anlamnda kullanlr. 20. yzylda Protestan ve
Dou Ortodoks kiliselerinin kurduklan ve mezhepleraras
farkllklan mahfuz tutarak Hristiyanl yaymak amacna
ynelik olan Kiliseleraras Birlii ifade eder. Bu
ekmenik hareketin
merkezi
svire'nin
Cenevre
36

ehrindedir. Cenevre'de egemen olan Protestan Etiinin

Calvinist Kilisesi'yle balantldr. Almanya'da ise yine
Protestan kiliselerinden olan Lutheran kiliseleriyle ba
lantldr. Fener Rum Patrikhanesi de bu hareketin nclerindendir.
Ekmenik, bu kilise hareketi iinde 'strateji' anlamn
da kullanlr. Kilise sayesinde ok nemli rol oynayan
strateji kavram, ilahiyata deil, dnyevi (sektiler) yne
tim literatrne aittir. Dolaysyla kilise siyasetinde 'stra
teji', siyaset araclyla Hristiyan 'misyonerliini' zel
likle yabanc genler arasnda yaygnlatrmaktr. Bu ha
reketin iinde fiilen yer alan ve bu stratejiyi icra eden a
hslara Ekmenist denir. Bu Ekmenik 'ideolojiye' de
Ekmenikalizm denir. 13
Ekmenik Patrik nitelemesini ilk kullanan Patrik
Johan'dr. stanbul Patrii, kendi toplad bir Synod'da
(Din Meclisi) kendisine 'Ekmenik Patrik' denilmesini
karara balatmtr. S 587-588 yllarnda, stanbul'da
toplanan bu Synod'da Patrik Johan (Hristiyan ilahiyatn
da Acul diye tannr) o srada Papa olan II. Pelaguis'a kar kendisine bu sfat yaktrm ve g yansna girmitir.
Papa, Acul (hzl davranan) Johan'm kendisine bu sfat
aldn duyunca derhal harekete gemi ve Bizans'taki
delegesine (apocrisiarius) emir vererek Hristiyanln en
nemli treni olan Eucarist'a (arap ve ekmek) katlmas
n yasaklam ve kendisine Ekmenik diyen patriin yne
tecei ayinlerin Hristiyanla aykm (bir anlamda irk)
olacan sylemitir.
Pelagius'tan soma papa seilen Gregory de, Acul
Johan'n bu sfat kullanmasna iddetle kar kmtr.
u nl sz Gregory tarafndan Patrik Johan iin sylen
mitir: "Patrik lakabna uygun olarak hzla sskalarken,
kibri de hzla byyor."
Gregory, Patriin bu sfat kullanmasnn Hristiyanl
a kar ve Canon denilen kilise konseylerinin yasalanna
37

aykr olduunu vurgulamtr. Roma Kilisesi'nin Bapis

koposu Patrik Johan' sa'nn yolundan km olmakla
sulam ve kendisinin 'Anti Christ'in (Deccal) ncs
olduunu sylemitir.
Gregory, tezini mparator Maurice'e de anlatmt.
mparator bunun zerine kiliseyi ok umursamadn be
lirtmi ve aynen, "Byle budalaca bir kelime uruna iki
kilisenin aras bozulmamaldr" demiti. Buna ramen
Acul Johan, Roma tarafndan kabul edilmeyen bu sfat
tamay srdrmtr. Johan, 595'te lnce yerine patrik
yaplan Cyricus (595-603) da ayn sfat kullanm ve Ka
dky Konseyi diye bilinen din meclisinin kararlarna sa
dk kalan patrikler tarafndan bu sfatla anlmtr.
Katolikler ise Ekmenik kavramn, Patriin ahsndan
ok eitli zaman aralaryla toplanan konsiller iin kul
lanmaktadrlar. rnein Hristiyanlk tarihinde ok nem
li rolleri ve anlam olan Toledo konsillerinden 4.(634),
6.(638), 11.(675) ve 15.(693) konsillerde Bizans'n ruhani
nderleri sadece stanbul Kilisesi'nin bapiskoposlar ola
rak anlmlard. Kendilerinden patrik diye sz edilmemi
ti. 1 4

1054 ylnda Papa Normanlara kar savaa gittiinde

Lombard Kardinal'i Humbert, Papa'nn ba delegesi ve
tam yetkili vekili olarak stanbul'dayd. Latinlerden nefret
eden bir Patrik'in karsnda Bizans'tan nefret eden bir
Kardinal vard. Patrik nefretini gstermek iin 1049 yln
da stanbul'daki tm Latin manastrlarn kapatm ve
mallarna el koymutu. Kardinal Humbert bu gaspn hesa
bn sormak iin stanbul'a yollanmt ama onun aklnda
baka zm vard. Humbert aklndaki zm uygula
maya koymaktan hi ekinmedi...
38

Kardinal Humbert'e gre ekmenik olan Patrik'in ken

disi deil, Papa tarafndan temsil edilen Roma Kilisesi idi.
Papa ile Patrik arasndaki en nemli sorunlardan bir tanesi
buydu. Ayrca dini trenlerde kullanlan mayal/mayasz
ekmek sorunu vard. ki kilise arasndaki baka bir sorun
da Patrik'in Papa'y kmseyerek ona yazd mektup
larda srekli olarak "Kutsal Peder" diyeceine "Karde
im" diye hitap etmesiydi. Bir dier husus da Humbert'e
gre Bizans'taki kilisenin giderek daha youn bir ekilde
hermetik
(dolaysyla
Hristiyanla
kkten
kar)
akmlara ve grlere ynelmekte olduuydu. Papalk
batemsilcisi Humbert'e gre bu 'sapknln' sorumlusu
Patrik ve Filozoflarn Konsl unvann tayan tarihi ve
felsefeci Michael Psellus ve yardmcs John talos idi.
Bu ve benzeri sulamalarla Patrik'e kar mcadele
eden Kardinal Humbert 1054 ylnda artk kopma noktas
na gelmi olan stanbul-Roma kavgasna son noktay ko
yan kii oldu. 16 Temmuz 1054 sabah kutsal ayin sra
snda Aya Sofya'y bast ve treni ynetmekte olan Pat
rik'in nne bir bull brakt {Bull, Papa'nm fetvas gibi bir
metindir). Patrik ve evresindekiler nlerindeki mihrabn
zerine braklan metni byk bir aknlk iinde okudu
lar. Buna gre Papa IX. Leo, Patrik Cerularius'u ve ya
nndakileri 'aforoz' etmi, dier bir deyimle Hristiyanlk
aleminden kovmutu. 1 5
lk aknl atlatan Patrik de ayn ekilde Papa'y H
ristiyanlk'tan kovduunu aklad. Ve daha sonra bunu
yazl hale getireceini bildirdi. Olay derhal mparator'a
intikal ettirildi. O da taranan bantrma gayreti iine gir
di. Patrik, mparator'a gre de yetkilerini am gibiydi.
Patrik Cerularius, mparator'un Roma'dan yana tavr ko
yacan anlaynca hemen pleps sanctay harekete geirdi.
stanbul, "Ortodoksluk elden gidiyor," nidalanyla nla
maya balad, baz zengin Latinler ldrld, baz Ermeni
ve Yahudilerin mallan gasp edildi, canlanna kast edildi.
39

mparator isyann byyeceinden korkarak Patrik'ten

ayaklanmay bastrmasn istedi. Patrik Cerularius da m
parator'un ricasn krmad ama bir art vard; Ortodoks
luk korunacak ve Papa'nn hkm geersiz saylacakt.
mparator bu art hemen kabul etti ve isyan Cerularius'un
yapt ksa bir konumadan soma balad gibi bir anda
sona erdi. 1054 ylnda Bizans'ta en gl kii Patrik
Cerularius'tu.
lgintir ki; bu isyann yaand sralarda imparator,
Papa'ya bir eli gndererek ondan yardm istemiti. Eli
Roma'ya vardnda ne yazk ki, Papa'nn huzuruna
kamamt, nk Papa gn nce lmt! ki kilisenin
ibilir din adamlar Kardinal Humbert ve Patrik
Ceralarius, Hristiyan alemini blen bu olayda Papa'nn
mdahalesi olmasn diye ondan boalm olan Taht'a yeni
Papa atanmadan bu kopuu gerekletirmemilerdi. Kato
lik Kilisesi'nin uygulad bir gelenee gre Papalarn
lm tam gn gizli tutuluyordu. Papa'nn ldn
Humbert ve Cerularius biliyordu ama askeri hareketleri
ynetmekte olan imparator henz duymamt.
ki kilise arasndaki bu kopukluk tam 911 yl srd ve
Katolik ve Ortodoks Kiliseleri -stanbul'daki gnmzde
Fener Patrikhanesi olarak bilinen merkez- ilk kez 1965 y
lnda biraraya gelebildiler. Bu ayrln ba mimarlarna
neler oldu derseniz; uyank kei Humbert daha soma IX.
Stephan adyla Papa oldu. Patrik Cerularius ise 'aforoz'
olayndan ksa bir sre soma len imparatorun ei mparatorie Theodora ile ters dt. Papa'y ve imparatoru ye
nen Patrik, kadnn fendine yenildi ama ylmad. Dou
Roma'y bir sre iin Theodora'nn gzdesi ve imparator
yapt VI. Michael ynetti. Ne var ki bu kez de sahneye
filozoflarn ba
Michael
Psellus
kt.
Bizans'a
Hermetizm'i sokmakla sulanan bu tarihinin hazrlad
bir plan Cerularius tarafndan uyguland ve VI. Michael
bir yln sonunda devrildi. Theodora da ld. mparatorluk
Cerularius ve Psellus'un isteiyle asi general Isaac
40

Commenus'a verildi. Nedir ki; bir sre sonra Psellus yeni

imparatorun desteiyle Cerularius'u tutuklatt ve Bi
zans'n tand en hrsl Patrik 21 Ocak 1059'da darack
bir hcrede lnceye kadar gzaltnda tutuldu. 1 6
***

1054'te meydana gelen olaylarda ilk sralarda grev

ve sorumluluklar yklenen tarihi-felsefeci Michael
Psellus, gerekte ok esrarengiz bir adamd. Gl bir fel
sefeci ve bilgili bir tarihi olmasnn yan sra usta bir tar
tmac ve 'monarist' bir brokratt. Aya Sofya Kilisesi'ni merkez alan gizli bir filozoflar rgt kurmutu. Bu
rgt eitli dillerde yazlm, ok eski baz metinleri Ki
lise ynetiminin haberi ve bilgisi olmadan tercme ederek
kendi aralarnda tartyordu. Bu tartma konularnn ne
redeyse tamam Hristiyanln dogmalanyla ters ve ona
kar olan fikirler ve grler zerine kurulmu tezlerdi.
Psellus som bir Platonist'ti, sa'c deildi. Kendi yazd
na gre insan tpk antik an filozoflarnn yazdklar gi
bi 'Toplumsal Varlk't. Kilise ise bunun tam tersine ina
nyordu ve insanlar da buna inandrmaya alyordu.
Psellus, Kilise'nin dogmalarna kar 'akl' savunuyordu.
man' ikinci plana atmt. Pagan filozoflara Hristiyanl
n kutsal ermilerinden ve azizlerinden daha fazla atf
larda bulunuyor,
onlarn
geleneklerini
vyordu.
Psellus'un kendi gizli evresine aktard gizli bilgiler Ki
lise ynetimi tarafndan duyulursa herhalde hemen pleps
sanctanm nne atlrd.
Psellus'un, Bizans'n gndelik hayatna katt baz
gelimeler onun nasl dnp davranm olduunu
aklyordu. rnein 11. yzyln ortalarnda stanbul'da
sadece dokumac kadnlara zg olan ve Agatha Gn di
ye adlandrlan zel toplantlar ve trenler yaplmaya ba
lanmt. Oysa Kilise'nin takviminde byle bir ayin yoktu.
41

Hi kimse kilisenin takviminin dndaki bir ayini

dzenleyemezdi. Psellus bu konuda devreye girdi ve ger
ekte tam bir Pagan Ayini eklinde dzenlenen ve en an
cinsel gsterilerin yapld bu zel gn, kitaba uydurup
yasaklatmayp kklemesini salad. Psellus'un yetkili olduu dnemde stanbul garip d
nceleri, inanlan ve grleri olan bir takm esrarengiz
adamlann ve onlann ynettikleri rgtlerin bakenti ol
mutu. Bunlara iki rnek verelim: Calabriali Neilos adl
cahil bir kyl, kendisine gaipten mesajlar geldiini ne
srerek sa'nn Tann'nn Olu olmadn vaaz ediyordu.
Neilos'a gre Bakire Meryem'e de Theotokos (Tann'nn
Annesi) denilmesi glnt. 1 7 Neilos, Kilise'nin kabul et
tii ncil'den deil, .S. 325'deki znik Konsili'nde yasak
lanm olan ve Apokirif diye bilinen ndilerden atflar
yapyordu. Bir de sylem gelitirmiti: "Biz O'nu (Bakire
Meryem) evlendirmedik ama O karmza gebe kt!"
Tam bir rasyonalist olmasna ramen Psellus "cinlere"
(Demonia) inanan bir bilim adamyd. Ona gre, rnein
krsal alanlarda Babo adyla anlan bir ktlk cini vard.
Psellus bundan yola karak Baboutzikarioi diye bir tr
cin arpmas hastal tans oluturmutu.
lgintir ki; Psellus babasndan deil ama annesinden
ok etkilenmi olduunu ve onun ok "garip" bir kadn
olduunu yazm ve sylemiti. Gerekten de Psellus'un
annesi Bizans'taki kadnlann evliyas gibiydi. ld
zaman cenazesine binlerce kadn katld ve son giydii ra
hibe giysisi (Habit) 1000 paraya blnerek, koruyucu
olaca varsaylarak kadnlara datlmt.
Nedir ki; Psellus'un, Kilise'nin dini ve kutsal sayd
metinlerden ok "gizli ve yasak retilere" byk bir me
rak vard. Bunlann banda da Hermetizm geliyordu. Bu,
Hristiyan babalan tarafndan kesinlikle yasaklanm bir
retiydi. Bu konuda, Psellus ve Cerularius birbirlerini
sulamaya kadar varan tartmalar yapmlard. Psellus
42

Kilise'ye bildirmeden Corpus Hermtica diye bilinen ve

sadece birer nshalar bulunan kitaplar Grekeye evir
mi ve bazlarn da evresindekilere evirtmiti. Bununla
kalmam, bu gizli ve yasak retileri kimseye fark ettir
meden hem Kilise'nin Liturgy'sine (ayin treni vb) sok
mu hem de halkn gndelik yaamna aktararak onlarn
farknda olmadan Kilise'nin koyduu ve ngrd ilke
ler dorultusunda deil Hermetik ilkeler dorultusunda
yaamalarna arac olmutu. Buna Hristiyan literatrnde
inculturation deniliyordu. Ve bu da bir tr misyonerlik fa
aliyeti idi. Ancak Psellus'un uygulad inculturation ta
mamen Hristiyan dogmalarna kar olan bir misyonerlik
ti. Psellus'un bu gizli almalar fark edilseydi nce Yedikule Zindanlarna, oradan da ipe giderdi.
Psellus, Hermetik gizli metinlere 1050 ylnda
-1054'teki olaylardan drt yl nce- Harran'daki (Urfa)
son Sabii Mabedi yktrlnca sahip olmutu. Kitaplar ve
dier kutsal metinleri karanlar bunlan niin Psellus'a
getirmilerdi, bilinmiyor. (Sabiiler, ncil'de ve Kuran'da
adlarndan sz edilen ve Subba diye bilinen GnostikHristiyanlardr. Bunlar Vaftizci Yahya'ya baldrlar ve
sa'y nemsemezler. Ayrca Bakire Meryem'e sayg
duymazlar. Mecdeli Meryem'i ve Sofya dedikleri Hikmeti
-diil prensibi- yceltirler.)
Aya Sofya'da kurduu gizli hcrede Psellus ite bu
metinleri kendi setii kiiler araclyla hayata aktar
yordu. Tilmizleri arasnda Araplar ve Keltler de vard. 1 8
(Katolik dini metinlerinde Sofya 'Divine Wisdom=lahi
Hikmet' olarak tesmiye edilmitir. Gerekte olmayan bir
azizedir.) Urfa yaknlarndaki Harran gerek dinler tarihin
de gerekse toplumsal tarihte ok belirleyici ve nemli bir
merkez olagelmiti. Antikada Abraham (Hz. brahim)
burada domu ve monoteist (tek Tanrc) dinin bala
tcs olmutu. Ayrca ilk niversite dengi okul da ..
1000 yllarnda burada kurulmutu. Harran, gizli ilimlerin
(Occult) ve onun Alimizm ve astrolojiyle birlikte en
43

nemli kolu olan Hermetizm'in merkezi konumundayd.

Hermetizm, Harran'da yaayan Sabiiler ile Mardin evre
sindeki Yezidiler iin resmi din mertebesindeydi. Bu
Sabii versiyonunda Hermetizm zellikle Astroloji (lm-i
Nucm), el okuma (Palmistry), tlsm (Talismn) vemuska=Vefk (Amulet) yazma dallarnda ok derin gelime
gstermiti. Sabilerin bir de Hermetizim -by, karaby,
fal, sihir vd.- reten tm dinlerce yasaklanm kitab
vard. Bat dnyas ite bu En Yasak ve En Gizli kitab
Psellus'un evirisiyle rendi. Psellus, ncil'den ok nce
yazlm olduu bilinen bu kitaba Picatrix adn koymu
tu. Somaki yzyllarda hep bu adla anld. Oysa kitabn
gerek ad bakayd: Ghayatal Hakim (Hikmet Sahibi
Olanlarn Tanrs). Psellus, stanbul'da hermetizmi yayar
ken ona bu gizli faaliyetlerinde en ok, yardmcs John
talos adl filozof destek olmutu. talos, Psellus'tan soma
Filozoflarn Konsl yapld ve talos da ayn yoldan gitti.
Ve o da Psellus gibi ileriki yllarda 'Heretik ve Sapkn'
olarak yargland ve cezalandrld. Psellus, Bizans'
Hermetizm ile tantrrken Fransa'da da artc gelime
ler yaanmaya balamt. nsanlar hi almadklar bilgi
leri ieren kitaplar okumaya balamlar ve yaam tarzla
rnda kkl deiiklikler yapmaya koyulmulard. Avrupa'daki ilk 'romanlar' ite bu dnemde yazlmaya balan
d. lkin Marie de France kadn duygusalln anlatan
uzun iir denilebilecek bir eser yazd. Soma Chretien
Troyes, 1170Terde nl Lancelot ve Parceval efsanelerini
Yuvarlak Masa valyeleri'ni yazd. Ayn yllara ona ra
kip bir romanc daha vard: Bogomil/Cathera blgesinde
doup bym olan Gautier d'Arras. Hermetizm ve
Occult bilgilerine sahip bir kiiydi d'Arras. Eski soylu ve
zengin bir aileden geldii biliniyordu. 1160'ta artc bir
roman yazd. O gnlere dein tabu saylan ve hakknda
Kilise tarafndan kartlm nice kt sylenti bulunan bir
ermiin hayatyd bu. Gautier d'Arras romannda bu kiiyi
yceltmi, neredeyse sa'nn eiti mertebesine karmt.
Gautier d'Arras'n kahramannn ad Tyanal Apollonius
44

idi. Katolik Kilisesi'nin 'ba' dman olarak iaretledii

Anadolulu Pagan ermi... 1 9
11. yzyln ikinci yansndan itibaren spanya'da da
garip gelimeler olmaya balamt. lkin Psellus'un
Grekeye evirdii Picatrix spanyolcaya evrildi. Bunu
Hermetizm'in en nemli kitaplanndan ve belgelerinden
olan Emerald Tablet (Zmrt Metin) evirisi izledi. slam
Okltist ve Kabbalist'i bn-i Masana (883-931) bir Magi
olarak yazdklanyla adndan en ok sz edilen kiilerden
biri oldu. 2 0 Onu bn-i Arabi izledi. (1165) nl
Nostradamus'un Kehanetlerinin tamamna yakn Ara
bi'nin almalanndan yola karak kurgulanmtr. Bun
lara ek olarak Antik Yunan ve yonya, Msr ve Mezopo
tamya uygarlklannn yazar ve filozoflan da Bat'ya yeni
den giri yaptlar. Plato, Aristo, Empedokles, Sokrat ve
Homer okunmaya ve okutulmaya baland.
Hermetizm'in bilime, sanata ve kltre dorudan
ve/veya dolayl olarak katlmasyla birlikte kat ve kendi
iinde kapal devre ilenen Hristiyan aleminde ilk Rne
sans hareketleri filizlenmeye balad. Sanldnn tersine
Rnesans, 14. yzylda deil 11. yzylda balamt! r
nein Kur'an'n ilk Latince evirisi bile 1143'te span
ya'da yaplmt. Benzer ekilde Pisagor'un saylara daya
l gizli retisi ilk kez 11. yzylda Bizans'ta yeniden or
taya kmt. Bu yeni fikirlerin, grlerin ve inan sis
temlerinin tamamn istisnasz Hristiyan dogmatique'ine
aykn, ona kesinlikle kar yorumlard.
Bat Avrupa Rnesans'a ynelirken Bizans bambaka
bir yola sapt. Aym ekilde Roma Kilisesi de artk iyice
dman gibi grd Bizans'a kar bambaka bir strateji
gelitirdi. Madem ki Bizans neredeyse Hermetizm'le z
delemiti, Roma da yaklaan bu tehdide kar nlemler
almaya karar verdi. lk Hal Seferi'ni (1090) rgtleye
rek hem yeniden bir 'iman' tazeletmeyi hem de rakipleri
slamiyet ve Ortodoksluk'tan kurtulmay planlad ve bunlan hayata geirdi. Avrupa'da bir yanda Rafz/sapkn
45

inan sistemleri, dier yanda imanlarn Roma'ya gstere

bilmek ve slam aleminin ve Dou'nun dillere destan ser
vetini paylaabilmek iin yanp tutuan yoksul dm
valyeler ve a kyller arzularna bir an nce kavua
bilmek iin birbirleriyle yanyorlard.
***

Roma Kilisesi'nin I. Hal Seferi'ni rgtlemeye ba

lad sralarda spanya'da Cadiz ve Granada kentlerinde
vaazlar veren, kitaplar yazan kim olduu ve nereden gel
dii bilinmeyen bir adam dikkatleri zerine toplamaya
balamt. Adamn ad Artephius idi. Bu adn ne anlama
geldii bilinmiyordu ama Artephius bu ad gndelik haya
tnda sadece kolaylk olsun diye kullandn, gerek ad
nn ise Apollonius olduunu ne sryordu. Nasl olmu
sa 1. yzylda yaam olan Apollonius, 1000 yl soma kagelmi ve Katolik Kilisesi'nin karsna dikilivermiti.
Artephius'un dediine gre o Apollonius'un rin
carnation'u (yeniden canlanm) idi.
Tyanal Apollonius'un hayat ilk kez, Roma mparato
ru Septimus Severus'un bilge ei mparatorie Julia
Domna tarafndan yazdnlm ve imparatorluk arivine
konulmutu. 3. yzyln balannda (.S. 220 yllarnda)
yazlan bu kitap Kilise iin 'en tehlikeli' kitap saylmt.
I.S. 325'te Konstantin tarafndan toplanan znik
Konsili'nde Apollonius'un tm kitaplannn yok edilmesi
ne, bstlerinin kmlmasma, mabetlerinin yklmasna yol
aan kararlar alnmt. imdi Artephius'un ortaya kma
s Kilise'de ok yaratt. Artephius on kitap yazd. Bunlann
hepsinde de ayn cmle vard: "Artephius, Tyanal
Apollonius'un bilgilerini aktarmaktadr." Kitaplarda o
gne kadar hibir filozofun veya okltistin bilmedii ka
dar by, sihir, astroloji ve tlsm formlleri vard. Kilise
onu yakmadan nce Artephius ortaya kt gibi yine
46

esrarengiz bir ekilde kayboldu. Tpk 1000 yl nce

Cadiz ve Granada'da bulunmu olan Tyanal Apollonius'un ortadan kaybolduu gibi...
***

Psellus'un, Bizans'ta balatt deiim onun lmn

den soma da yardmclar, rencileri ve tilmizleri tara
fndan srdrld. Bunlarn en nls 13. yzyln sonla
rnda nlenen Platon'du. Onun gayretli almalaryla
Hermetizm neredeyse Bizans Kilisesi ile zdeleti. Papa
lk bu gelimeye kaytsz kalamazd. Papalk Avrupa'da
glenmi ve dzenledii Hal Seferleri ile maddi ola
naklarn da artrmt. Onlara gre sra Bizans'n ceza
landrlmasna gelmiti. Papalk en uygun ortam 4. Hal
Seferi srasnda elde etti. Kuds'e ulamak iin yola kan
Hallar 1204 baharnda stanbul'a varmlard. mparator
baz kukulara kaplarak Hallarn karya gemelerini
engelleyince Hallar da Papa'dan izin alarak stanbul'u
kuattlar ve 13 Nisan 1204'te kente girerek yamalamaya
soygun ve tecavz eylemlerine baladlar. stanbul,
Cerularius'un o ok korktuu sona duar olmu ve Latinlerin eline dmt. 21 stanbul'un tm zenginlikleri ya
maland, en deerli eserler, bu arada tm el yazmas kitap
lar Bat'ya karld. Ortodoks Kilisesi hukuken varln
srdrd ama fiilen tm etkisini ve gcn Roma'ya dev
retti. stanbul'da bir Katolik KatedraPi ald.
Latinlerin igali srasnda, Ermeniler badmanlan
Ortodoks Rumlardan intikam alabilmek iin Latinlerle i
birlii yaptlar. Ama 1261'de mparator Bizans' geri
alnca stanbul'da ilk katliam Latinlere deil Ermenilere
uyguland. Binlerce Ermeni, Bizans klcyla yok edildi.
Bizans yeniden kuruldu, Kilise yeniden glendiril
di. Btn bu olaylara sessizce tanklk eden Aya Sof
ya'da da baz deiiklikler yaplmaya baland. Bizans'n
22

47

Latinlerden kurtanlmasm simgeleyen yeni bir mozaik

Aya Sofya'ya konuldu. Nedir ki; bu daha nce hi grl
memi duyulmam tarzda yaplm 'yeni' bir sa leme
si (Trinit) idi. Bu yeni mozaik Deesis diye adlandrld,
(bkz. Ek) Bu betimlemede sa Mesih iki yannda da Sabiilerin tapt Vaftizci Yahya ile Meryem vard. Bu mozaik
imparatorun istei ile ama eski Patrik Blemmydes ile yeni
Patrik Arsenius Autoreianos'un itirazlarna ramen Aya
Sofya'ya
yerletirilmiti.
mparator
kendisinin
Epistemonark (Kilise'nin Ba Olan Egemen) olduunu,
Ortodoksluun esasta ondan sorulmas gerektiini bildir
miti. Patriklerin yapabilecei hibir itiraz kalmamt. Ne
var ki; yllar sren bu tartmalar srasnda bata stan
bul'da soma da Anadolu'nun Ekmenik alanlarnda Aya
Sofya'daki dier kutsal ikonlar ve resimlerle hibir ben
zerlii olmayan bu mozaikle ilgili ok garip iddialar ku
laklara fsldanmaya balamt. Bu sylentileri kartanla
ra gre mozaikte resmedilmi olan kii Yce Rab sa Me
sih deildi. Ya kimdi? Tyanal Apollonius adl bir Pagan'd... Ama sylentiler bu kadarla da kalmamt. Da
has ve daha vahim olanlar da vard. ddia sahiplerine g
re Deesis mozaiindeki kii gerekten de Tyanal
Apollonius'tu. nk sa Mesih (Jsus Christ) diye bir ki
i aslnda hi yaamam ve varolmamt... sa Mesih z
nik Konsil'i srasnda Kilise'nin yneticilerinin uydurduk
lar bir 'Resimli roman kahramanyd', tamamen sanal bir
kiilikti, ne yaam ne de ncil'de anlatlan mucizeleri ya
ratmt. Dahas, varolduu sylenen 12 Havarisi de hibir
zaman varolmamt. sa Mesih'in Tann'nn olu olduu
ve bakireden doduu iddias ise Kilise Babalan'nm uy
durduu koskoca bir yalandan ve rktc bir masaldan
te anlam tamyordu.. P

48

2.2. Karanlk Kilise'deki Mandylion

"In what concerns the State
act as a king;
in what concerns yourself
act as a private man. "
"Devleti

ilgilendiren

konularda
kral gibi;

kendini

ilgilendiren

konularda

zel bir insan gibi davran. "

Apollonius

ofTyana1

Aya Sofya'nn ilk resmi ad Byk Kilise (he megale

ekklesia) idi. Bu grkemli yap, sanld gibi stanbul'un
kurucusu byk Konstantin tarafndan deil onun olu 2.
Konstantinius'un (337-361) dneminde ina edilmiti. lk
hali gnmzde bilinen grntsnden ok farklyd. r
nein bugn hayranlkla seyredilen o grkemli kubbesi ve
yarm kubbeleri yoktu, ahap dz bir ats vard. i de
ayn deildi, daha kk ve dzayak girilen basit bir
bazilike
grnmndeydi.
Model
olarak
Baba
49

Konstantin'in 335 ylnda Kuds'te

Spulchre bazilikas rnek alnmt.

yaptrd

Holy

2. Konstantinius'un Katedrali 404 ylnda tannmaya

cak ekilde yand. Gnmzde o Kilise'nin temellerinde
kullanlm olan baz byk ta bloklar halen Aya Sofya
Mzesi'nin bahesinde durmaktadr. Binay 2. Theodius
(408-450) yeniden onard. Ancak ilk inaat planlarna sa
dk kalmad, deiiklikler yaptrd. Katedral yeni haliyle
425 ylnda bir kez daha Byk Konstantin adma tescil
edildi. Bylece Aya Sofya'nn Patriklie deil, imparatora
ait olduu belgelere gemi oldu.
Bu gzel yapya Aya Sofya ad ise 430 ylnda verildi.
Yaplndan yaklak 90 yl soma (!) 2. Theodius ok
zengin ve kltrl bir ailenin kz olan Atheis-Eudocie ile
evliydi ve imparatorie gerekten de son derece etkili bir
kadnd. Hristiyanln Dogmatik retisi'ne hi uyma
yan, ona tamamen ters dmeyi gze alan, Pagan gelenek
lerine inanan bir kiiydi. stanbul'da ilk niversite dengi
okul onun giriimiyle kuruldu. Daha soma Michael
Psellus'un Konslln yapt kurum, ite bu Pagan ge
leneklerine gre yaamay neredeyse Hristiyanlarn mparatoriesi olmaya yelemi olan kadn tarafndan kurdu
rulmutu. 2. Theodius bu kurumdan yetien bilginlerin is
tei zerine ilk Bizans Anayasas kabul edilen belgeyi
yazdrd: Codex Theodius adyla bilinen bu belge daha
soma 6. yzylda Jstinyen tarafndan on hukukuya yaz
drlacak olan nl Jstinyen Codex' ine kadar Bizans ve
Dou Roma mparatorluu'nun ynetilmesinde en nemli
2
rol oynayan yasalar-st 'yasa' statsnde kald.
2. Konstantinius'un Byk Kilisesi'nin adnn deiti
rilerek Aya Sofya yaplmasnda da Atheis-Eudocia'nn
etkisi olmutu. mparatorie bu deiime itiraz etmek is
teyen din adamlarn kadnln ve bilgisini kullanarak
devre d brakmay baard. .S. 430 ylnda yeniden ina
edilen kilisenin ad tm belgelere mparator Kilisesi Aya
Sofya olarak geirildi. (mparatorlarn ta giydikleri kilise
50

olduu iin ayn zamanda mparator'u Talandran Ana

Kilise unvann da tar.)
Szn burasnda ister istemez ksaca Sophia kavram
nn zerinde durmak gerekiyor. Bu szck 'Hikmet=Wisdom' anlamna gelmektedir. Nedir ki; Hristiyan
retisinin Synoptic denilen .S. 325 ylnda toplanan z
nik Konsili'nde kabul edilen ilk Gospel'inde hi ge
memektedir. VeTirristiyanla tamamen dsal ve sekler
bir kavramdr. (Gospel, Yeni Ahit'in ilk drt kitabnn her
birine verilen addr. Gospelleri yazdklar varsaylan
Markus, Matta, Luka'ya da Evangelistler denilir. lk drt
kitap bir 'Evangelium'dur.)
lgintir ki, 4. Evangelist'in Gospel'i olan Johannah
Gospel'in ilk satn bu szle almtr. Bu Gospel ile di
erleri birbirlerinden ylesine farkldr ki gnmzde bile
baz Hristiyanlar ilk e nem verip 4. Gospel'i
grmezlikten gelebilmekte ve/veya sadece onu okuyup
tekileri atlamaktadrlar. Nedir ki, aslolan tamamn ka
bullenmektir. lahiyatlar asndan ise bu drdnc
Gospel bir 'Enigma=Muamma'dr. Bu nedenle 'Heretik'
saylmas gereken bir metindir. 3
4. Gospel'i yazd varsaylan John adl kiinin kimli
i de mehuldr. Bu kiinin sa'nn rencilerinden
ve/veya tilmizlerinden birisinin olmas da pek olas deil
dir. nk sa'nn Havarileri olarak bilinen kiilerin -daha
soma eklenen Saul=Paul hari- tamam (12 kii) cahil,
yoksul ve eitimsiz sradan Yahudilerdi. 'Sofya' kavram
Yahudilie deil Helen kltrne ait bir kavramd ve
sa'nn dneminden nce Yahudi Ba Hahamlan Helen
kltryle ilikiye girilmesini kesinlikle yasaklamlard.
Dolaysyla Havari olarak adlandnlan bu kiilerin 'Sof
ya'nn anlam ve nemini bilmeleri olas deildi.
Hellenizm'de 'Logos' (Kelam ve Kelime) olarak
kullanlagelmiti ve Pagan dnyasnn en temel ifresi ve
kavramyd. Kim olduu bilinmeyen bu kii ite sadece
Paganlara ait ve eitli srlann taycs olan bu kavram
51

alm ve kendi Gospel'inin ilk cmlesini bununla kurmu

tu: "Balangta Logos=Kelam vard ve O, Tanr 'yla bir
likteydi." (John, 1.1) Bylece Synoptic'e gre Tann'nm
Olu olduunu syleyen sa Mesih, John'un Gospel'inde
Paganlarn 'Logos'u yaplmt. Kald ki Tann'yla 'birlik
te' olmak nermesi de Yahudilie deil, Pagan filozofla
rna aitti. John'un Gospel'inde sa, 'Tanr 'nn kela
m/hikmeti' haline getirilerek Paganist Hellenlerin Sof
ya's ile zdeletirilmiti. 4 Nasl olmu da Paganlara kar
acmasz ve hunharca dmanlk besleyen Hristiyan y
neticiler, rakiplerinin en temel fikrini ve kavramn alarak
kendilerine mal etmilerdi? Bu sorunun yant zellikle de
son elli yldr ilahiyatlar ve bilim adamlar tarafndan
aratrlmaktadr.
Bu garip eklemleme gerekte tamamen siyasi nedenle
re dayanyordu. Hristiyanlar Anadolu'da ok etkili deil
lerdi. 4. yzyln ortalarna doru stanbul'da etkili hale
geldiler ama Anadolu'da egemen olan inan-sistematii
hl Paganist ve Hellenik'ti. O yzyllarda stanbul'daki
Kilise'nin ve Patriklerin en gl rakibi Hellenlerdi. Bun
lar zellikle Bat ve Anadolu'da, Karadeniz'de -rnein
Sinop ve evresinde- ve Gneydou Anadolu'da ok etki
liydiler. Hellenler Paganizm'e balydlar ve Hristiyan
olmak istemiyorlard. Onlarn Hristiyanlatnlmas hem
ok kanl oldu hem de 8. yzyln sonlarna hatta baz
blgelerde 9. yzyln ortalarna kadar srd. Dier bir
deyile Anadolu'daki Paganlar 'Populus Romanus'' say
lan 'Gentile"mn aksine Hristiyan olmamakta direndiler.
Onlarn direnleri Jstinyen ile balayarak -bu imparator
Hristiyan misyonerliini tevik amacyla kk bir kasa
bann Hristiyanlatnlmas iin yetmi bin altn gnder
miti- knld. Yine de 9. yzyln ortalanna kadar yer yer
kendi
'Syncretisf
(eklemleyici/birletirici/aktarmac)
inan sistemleri iinde yaadlar. te Sofya bu anlayn
rettii bir kavramd ve Dou'da Hellenler iin 'Divine
Wisdom\ simgeleyen 'Kutsal/lahi Zeka/Hikmefi simge52

lemek iin kullanlyordu. 5

Sofya'nn Hristiyanlk'la uzlar bir yan yoktu, tam
tersine ona dsal ve sekler bir anlayn rnyd. Ne
var ki Hristiyanln Kurucu Babalar' bu kavram alp
buna bir de dramatik bir efsane ekleyerek, sanki 'Sofya'
adnda som Hristiyan mmin bir kadn yaam ve Pa
ganlar tarafndan hunharca ldrlm gibi ona bir de
"Azizelik=Aya=Saint" atfetmilerdi. Gerekte "Azize Sof
ya" diye bir kadm ne var olmu, ne yaam ne de Pagan
lar tarafndan ldrlmt. Bu tamamen uydurma idi.
Tpk
Kilise
Babalan'nm
sa'y
"Logos=Word"
(kelimetullah) yaptklar gibi... Onlarn tek amac vard o
da Hristiyan olmamakta direnen Pagan Hellenleri bir an
nce kendilerine baml hale getirecek ve temelleri znik
Konsili'nde atlm olan "Yeni sa Dinf'ne sokmakt. (Bi
zans iin... 4-9. yzyllar arasnda Anadolu "Natolia" di
ye biliniyordu. Bu szck Tara anlamna geliyordu.
nk henz tam anlamyla Ekmeniklik saylmyordu,
hl yer yer Paganist inanlar vard. 9. yzyldan soma
bunlarn tamam ortadan kaldrlnca Natolia'nm bana
(A) taksn getirdiler. Grekede bu ek "olumsuzluk" ifade
eden takyd. Bylece Natolia artk tara olmaktan kt,
Bizans oldu. Bu yzyldan soma Bizans yeni "Ekmene"
olarak Slav topraklarn seti ve iki yzyl iinde onlar
Ortodokslatrd.) Pagan Hellenleri iin "Diil lke" olan
Sofya-Hikmet bylece sa'ya atfedilerek "Logos Eril lke"
yaplm oldu. Logos, Anadolu'daki Stoac Hellenler iin
"lahi AkF anlamnda (Logos spermatikos) kullanlyor
6
du ve bu da "Doal Yaratl" gsteriyordu. Oysa
Snynoptic'e gre sa Bakire Meryem'den "Doal Olma
yan" tarzda domutu!!! John'un Gospel'i gerekte,
1. yzylda Anadolu'da egemen olan ve Tyanal
Apollonius'un da yayd Hermetik Gizil retiyle byk
lde rten bir metindi.
Aya Sofya 13 Ocak 532'de balayan "Nika" isyan s
rasnda bir kez daha ykld. mparator Jstinyen'e kar
53

birlikte ayaklanma balatan "Maviler ve Yeiller" tm s

tanbul'u kan ve atee bodular. Saysz kutsal mekan ve
devlet binas yakld, yamaland. Bu ilk rgtl sokak te
rr baz senatrlerin de desteini alarak imparatorun g
zel ve fettan kars Theodora'nm saraynn kapsna da
yand. Bizansl bir sirk cambaznn kz olan eski fahieler
kraliesi Theodara korkarak kamak isteyen Jstinyen'i
durdurdu. Asilerin lideriyle zel bir grme dzenledi ve
onlar olabildiince oyalad. Jstinyen zaman kazand ve
yabanclar lejyonunu istanbul'a soktu. Acmasz Goth s
varilerinden kurulu olan bu ordu Hypodrom'da -bugnk
Sultanahmet Meydan- elli bin asiyi kltan geirdi. s
tanbul'da Jstinyen ve Theodora'nm egemenlii yeniden
tesis edildi. "Nika" szck anlamyla "Yen, zafer kazan"
demekti ama zaferi asiler deil fettan Theodora kazand.
te Aya Sofya bu isyandan soma bir kez daha yeniden
ina edildi. Gnmzde tm grkemiyle seyredenlerde
hayranlk uyandran Aya Sofya bu nc kez dzenlen
mi olan ibadethanedir. Jstinyen yeni Aya Sofya'y hem
daha byk -i uzunluu 135 m- hem de daha deiik bir
anlayla yaptrd. Yeni Aya Sofya'y ina edenler Miletli
yal Isidore ve Lydia-Tralesli Anthemius oldular. Bu iki
usta gerekte mimar deil, mekanisyen ve teknisyendiler.
"Mechanikoi" diye biliniyorlard ve bir tr mekanik bi
limcileriydiler. 7 Yeni Aya Sofya be yl on ayda tamam
land. nl Chartes Katedrali'nin oniki ylda Roma'daki
St. Peter Katedrali'nin seksen ylda tamamlandklar d
nlrse Jstinyen bir dnya rekoru krmtr denilebilir.
Aya Sofya'nn i dekorasyonunda Libya'dan, Msr'dan,
talya'dan ve dier uzak lkelerden getirilen renkli mer
merler kullanlmt. Grkemli kubbesi ise yakn zamanla
ra kadar -Sinan'n kubbesi ile birlikte- dnyann en gl
byk ve grkemli kubbesinden biri olarak anld.
Jstinyen ve Theodora, Aya Sofya'da o kadar byk
deiiklikler yaptrmlard ki, baz din adamlar bu dei
imlerin Ortodoksluk inancna ters dtn sylemeden
54

edemediler. Aya Sofya, onlara gre mimarisi, geometrisi

ve matematii ile neredeyse bir Stoac-Hermetik Pagan
Mabedi benzeri mekanlarda bulunabilecek tasarmlar
yanstyordu. Din adamlar pek de haksz deillerdi.
Nedir ki, Aya Sofya'nn yarm kubbelerinden biri 558
ylnda kt. Jstinyen bu kez, blme yeni bir ekleme
yaptrd ve Aya Sofya 24 Aralk 562'de -sa'nn doum
gn olduu varsaylan gnde- bir kez daha imparator
adna kutsand ve tescil edildi. dekorasyonunda yer alan
mozaikler, freskolar ve resimler daha somaki yzyllarda
deiik imparatorlar dneminde oaltld.
***

Aya Sofya'ya 13. yzyln son eyreinde yaplan

"Deesis" mozaii de ite somadan eklenen bu tip resim
lerden, imajlardan biridir. Deesis szck anlamyla kutsal
leme demektir. Ancak Kutsal l olarak bilinen
"Trinite"den fark, Deesis'de, Baba, Oul ve Kutsal
Ruh'un deil, "Bakire Meryem 'in, sa 'nn ve Vaftizci Yah
ya 'nn" bir arada l olarak bulunmasdr. Figratif bir
almadr ve Bizans mozaik dekoru alannda uzman olan
Antony White'in yazdna gre Bizans sanatnn bir
harikasdr. "Bu olaanst figrler, duygusal ve psikolo
jik adan tamamen yeni bir anlay simgelemektedir"
diyor White ve ekliyor: "Bat Avrupa'nn en az yz yl
ilerisindedirler." 8
Fatih, stanbul'u fethedince Aya Sofya'daki figrlerin
zerleri kapatlm ve bylelikle korumaya alnmt.
1847'de Osmanl ynetimi svireli Gaspare ve Giuseppe
Fossati biraderleri stanbul'a getirerek mozaikleri aa
karmalarn istedi. 1931'de ABD'deki Bizans Enstits,
Thomas Whitemore bakanlnda mabedin tm temizle
me iini stlendi. 1934'te Atatrk, Aya Sofya'y mze
yaptrd. te Deesis Mozaii bu temizlemeler sonunda
55

ortaya kt. Yzler hari baz blmleri ne yazk ki krl

malar ve bozulmalar nedeniyle izlenememektedir.
Deesis'te sada Meryem, solda Vaftizci Yahya vardr. Or
tada ise sa Mesih grnmektedir. Nedense Meryem'in
elinde ncil yoktur -kural gerei olmas gerekirdi-. Bu il
gin husus, Meryem'in Olu sa'y kabul edip, ncil(ler)i
umursamad anlamndadr. Mesih sol eliyle ncil'i tut
maktadr. Yzler temiz bir almayla ortaya kartldkla
r iin ifadeleri gayet net grlmektedir. Meryem'in h
znl bak ve Yahya'nn ilesi gerekten de ustaca res
medilmitir. (Yahya, ba kesilerek idam edilmiti.) sa
Mesih ise geleneksel giysisi iinde Aya Sofya'daki dier
imajlardan ok farkl bir bakla kendisini seyredenlere
bakmaktadr. Yine ilgintir ki, Meryem, Mesih ve Yahya
ayn kadraj iindedirler. Oysa kural gerei ayr olmalar
gerekirdi.
Nedir ki, konunun uzman olmayan kiilerin anlaya
bilmesi mmkn olmayan bir tr "Gizli" ifre ilenmitir
portreye. Bu ifre/iaret isa'nn sol kann stnde ok
ustalkla, dikkat ekmeyecek ekilde ilenmi bir
"U=onbir says'''dr. Sanki Mesih'in sol kann stnde
belli belirsiz bir yara var gibidir... Ve bu ifre (yara) dik
katlice incelendiinde "11 says" olarak alglanmaktadr.
Bu say ve yara garip ama gerektir ki, nl Tyanal
Apollonius'un en belirgin simgesi/zelliidir. Onun hak
knda yazlm olan kitaplarda ve yaplm olan alma
larda, Apollonius'un gizli bir tarikata "inisye" edilirken
sol kann zerine bu "11 saysna benzeyen yara"mn i
ledii yazldr. Dolaysyla Apollonius'un tm bst ve re
simlerine yara iareti konulmutur. (nisye edilmek ok
gizli bir tarikata lm yemini ederek katlmaktr, ye ya
plmaktadr. Tm gizli rgtler ye alacaklar kiileri n
ce uzun snavdan geirirler soma da ye yaptklar zaman
onlara kod adlar ve semboller verirler. Ayrca bedenin ba
z yerlerine zel simgeler, iaretler -dvme gibi- iletirler.
rnein sa ayan stne gen, sol avucun iine
56

(X) iareti kazmak gibi.)

Aya Sofya'daki sa Mesih'in portresiyle ilgili bu iddia
ok uzun yllardr bilinmesine ramen son birka yldr
gndeme getirilmeye balanmtr. 9 ddiann sahiplerine
gre Aya Sofya'daki Deesis Mozaii'nde grlen kii
gerekte sa Mesih (Jsus Christ) deil, onun ad altna
alnarak gerek kimlii tarihten silinmi olan Anadolu
Ermi'i Tyanal Apollonius'tur! Tyanal Apollonius gen
yanda Pisagorcu (Pythagorean) bir gizli (occult) rgt
ne inisye edilmiti. (Ayrntlar kitabn ikinci blmnde
bulacaksnz.) Saylar ve onlarn "Srlar" ile ilgilenen ve
bunlardan yola karak eitli ngrler, kehanetler ve
varsaymlar oluturan bu rgtn 1. yzyldaki nl kii
si, Apollonius'tu. Saylar ve bunlara ait "lim"
(numeroloji) ayn zamanda astroloji, alimizm ve
hermetizm ile balantlyd. Saylarn ezoterik (iseLfaatni) deerleri bu hermetistlere gre insanlarn ha
yatlarn ynlendirmekteydi. Saylarla ilgili olarak Kutsal
Kitap'n Eski Ahit (Yahudiler iin) blmnde uzun bir
yer ayrlmtr. Cosmogony/Evrenbilim anlaynda "Say
lar ve Sesler" en nemli iletiim deerleriydiler. Saylarla
beraber ondan sonra geometri fazlasyla nem verilen bir
aland. Tm yaplar, bata mabedler ve ibadethaneler ge
ometri araclyla ina edildikleri iin geometri "Kutsal
Bilim" olarak kabul edilmiti. (Aya Sofya'nn Geometrisi
iin bkz: Ek) Geometri ve onunla ilgili ak ve gizli bilgi
ler gnmzde hayatlarmza yn vermektedir. rnein
bir piramidi alalm, bunu topluma uyguladmz zaman
toplumsal katmanlarn konulan tarzn grrsnz. Ya
da daire ve eliptik imajlar, tm hayatn bir alannda kar
laacanz formlardr. Geometrinin bir tanm da zaten
"formlarn saylarla sentezi" olarak yaplmtr. 10
Geometri ve saylar occult ilimlerinde ylesine nemli
rol almlard ki masonlar bunu kendileri iin bir tr
"ilah" (deity) mertebesine ykseltmilerdi. Masonlarn
Anayasas'nda (Anderson Yasas 1723), ilk cmle yle
57

almaktadr:
"Tanr her Masonun yreine geometriyi yazmtr. "
Anderson Yasas ngiliz Masonlarnn ncil'i olmu
tur.

11

Geometri slam ve Yahudilik'te de nemli yer tutar.

zellikle de slam mimari ve yazm tekniklerinde. rne
in Kufi yazmnda geometrik formlar etkili olmutur.
Benzer ekilde Gothik Katedrallerin inasnda ve her trl
kentleme (Urbanization) projelerinde Geometri en belir
leyici unsurdur. 1 2
Geometri Hristiyanln en nemli ve olmazsa olmaz
simgesi ve sembol olan Ha'n ifresini tar. Bir
"Kp"n alt kanadn atnzda ortaya bir "Latin Ha"
kar. 1 3
Tyanal Apollonius ite saylarn ve geometrisinin sr
larna sahip olan Neo-Pisagorcu bir Filozof ve
Hermetistti. Apollonius, Alman aratrmac Karlheinz
Deschner'in de yazd gibi 1. yzylda sa ve Havarileri
ile ayn yllarda ve byk lde ayn blgelerde ve kent
lerde yaamt. Varolan tm Occult ilimlerini -Cincilim
(Demonology) Magick ve Mantik- en iyi bilen ve bu bil
gisiyle nlenmi bir kiiydi. 1 4 ("Mantic" ve Trkede bili
nen Mantk ok farkl dallardr. Mantic ilimler denildiin
de
eitli
"Okuma"
biimleri
anlalr,
rnein
Augry=Kulann hareketlerini okuyarak Doa'nn Dili'ni
zme Sanat, Hyphomancy, Stolisomancy vd. gibi)
Apollonius'un inisye edildii gizli Pisagorcu rgt
Orphie ve ondan nce varolan kkleri .. 6-7. yzyllara
kadar inen "Kadmeioi ve Thelidei" diye adlandrlm olan
gizli akmlarn srdrcs "Synedria" idi. 1 5 Pisagorcu
rgtler iinde Orphie gelenee ve rgtlenme modeline
(thiasoi) en yakn olan buydu. Pythagor'un kendisi (._
520 civ.) bu iki gelenei birletirmiti. Orphie nanSistematii ile Pisagorculuk el ele yrmlerdi.
nisiyasyonlan da aa yukar aynyd. rgte ye
58

yaplan kii -genellikle 6-16 ya arasnda- en az be yl

"konumama" koulunu kabul ederlerdi. Bu suskunluk
rgtn srlaryla ilgili deildi. Gnlk yaamda gerekli
ve zorunlu olan szleri de konuamazd. rnein su veya
yemek isteyemezdi. Bu aamal bir dnemdi ve
Pisagorcular bu dneme, "Dilin stndeki kz/Dilinde
Arlk Var" (ox on the tongue), Orphicler ise "Dilin s
tndeki Kap" ve Anadolu'daki dier bir gizli Oklt rg
t olan Eleusien Srclan da, "Dilin stndeki Anahtar"
dnemi diyorlard. Apollonius be yl sreyle bu koul ge
rei hi konumadan sadece eitim grerek yaamt.
Pisagorculann dier koulu ise kadnlarla ilgiliydi. Gizli
rgte ye yaplanlarn kadnlarla ilikiye girmesi kesin
likle yasakt. (Daha somaki yzyllarda ortaya kan H
ristiyan Monastisizm'i bu gelenekten kaynaklanmt. Ke
ilerin ve Katolik papazlarn evlenememe zorunluluu da
bu gelenekten kaynaklanarak Aziz Paul tarafndan Hris
tiyanla sokulmutu ve tamamen Pagan Hermetizmi'nin
bir unsuruydu. lgintir ki; Papalarn ve Katolik din adam
larnn evlenmemelerini ngren Katolik Kilisesi'nin ku
rucusu Aziz Peter evli ve ocuk sahibi bir adamd!)
Pisagorculann bir dier koulu sa ve sakaln kesilmemesiydi. Ayrca vejetaryen olma zorunluluu vard. Bir ba
ka koul ise her sabah ve akam -k dahil- souk suyla
gnde iki kez ykanmak zorunluluuydu. Apollonius'un
hibir kadnla ilikisi olmam ve tm yaam boyunca ve
jetaryen kalmt. Bedene ilenen zel dvme veya yara
izleri ise onlann alameti farikas idi. Daha somaki yzyl
larda rnein talya'da Carnobari adl gizli rgte ye ya
planlardan da bir parman kesilmesi istenmiti. Benzer
bir ekilde arlk Rusya'smdaki gizli ve fanatik bir Orto
doks Tarikat'na (Skoptsky) ye yaplacak olan kadnlara
"meme snneti" uygulanyordu. Mastectomy diye bilinen
bu operasyonda kadn yenin sol meme ucu klla kesili
yordu. Benzer bir uygulama Nazi SS rgt'nn "Kara
Tarikat" diye bilinen en gizli ve i rgtnde de vard.
Burada erkeklerin yzlerinde klla yaralar alrd.
59

Naziler iin yzn eitli yerlerinde kl darbeleriyle

alm olan bu yara izlerinin ok byk nemi vard.
Pisagorcu ve Orphic gizli rgtleri her trl "By ve
Sihir Kardeliine" (Fraternity) dayal rgtlenmelerdi. 16
Bu rgtler iin saylar ve onlarn gizli gleri ve deerle
ri en kutsal bilgilerdi. Pisagorcu rgtlerde saylar,
"Dualist ve Monist" yaplar olarak ilenmiti. Buna gre,
rnein 3, 5, 7, 11, 17, 19, 23, 29, 31, "Incomposite"
(baka saylardan olumam saylar) karakterdeydiler. 17
Bunlar tam olmayan saylar (Odd/Even) olarak
"Gnomons" diye adlandrlmlard. 18 Apollonius'un ka
nn stndeki Gnomon says olan 11 ok ilgin bir sayy
d. Bu say Kabbala'ya gre ok tehlikeli, ktlk ykl
bir sayyd. On says (Decad denilir) Kabbala'da en st
deer olan Sephirotic sayy verirken, onbir onun
mkemmeliini bozan say olarak deerlendirilmiti. 19 On
bir says gnahlarn says olarak biliniyordu. Matta nci
li'nde (XII. 43) sa Mesih bu sayda gizlenen ktlk Ci
ni'nin tarlalara ve ekinlere zarar verdiini sylemiti. Ay
n
ekilde
Eski
Ahit'te
de
on bir saysnn
Psalms=Mezmurlar (CVI 37) blmnde "Siddim" olarak
ktln ruhu olduu yazlyd. Bu nedenle branicede
dorudan doruya 11 says yoktur. "On ve Bir" olarak
Achad Osher eklinde telaffuz edilmektedir. Saylarn sa
dece kendi deerleri yoktur, bunlar ayn zamanda alfabe
nin harfleriyle de balantlydlar. Roma mparatorluu'nda olsun Pagan Hellenlerin arasnda olsun harfler ve
saylar birbirleriyle "Dualite" oluturuyorlard. slam di
ninde ise rnein l=Bir says Elif olarak Allah' simge
lerken (Monizm=Tekilik), 2= ki says Dualiteyi (ztlann birlikteliini) gsteriyordu. Kur'an'da da eski
Pisagorcu anlay yanstan bir sure vardr: Allah, "Biz her
eyden iki cins/tr yarattk" (LI.49). Bunun meali di
i/erkek, yer/gk vd. eklindedir. Benzer olarak
branicenin 28 harfi de ayn 28 durayla balantldr. 2
Bata braniler ve Araplar olmak zere Ortadou'da ve
60

Kadim Msr'da balayarak gelimi ve daha soma Hint

ve Acem gelenekleriyle birleerek kurulmu ok zel ve
gizli "Harf ve Say" tlsmlar ve muskalar yazma ilmi
(mantic) olumutur. Tyanal Apollonius bu gizli Mantic
ilminin bilinen en nl ustasyd ve bazlar ilk kez olmak
zere saysz muska ve tlsm hazrlamt. Bunlarn ou
gnmzde bile Trkiye dahil birok lkede kullanlmak
tadr.
Pisagorcular ve Orpicler, Hindistan'daki bilge kiilerle
ve Budistlerle de yakn ilikiler kurmular ve onlarn baz
retilerini benimseyerek bunlar Bat'ya aktarmlard.
Bu nedenle Trakya'da Dionisos geleneine gre kurulmu
ve ynetilmi olan Pisagorculuk retisinde Hint ve ran
kkenli
-rnein
Meccusi
(Ategede)
ve
Zerdt=Zorahustra- eler vard. 21 Bu balantlarn kurula
bilmesinin nedeni Pisagor'un yaad dnemde ran'a ve
Hindistan'a kadar gitmi olmasyla, Anadolu'nun byk
ksmyla Trakya'nn Hintli Kral Cyrus'un egemenlii al
tnda olmas gereidir. 1. yzylda Pisagorcu gizli rgte
inisye edilmi olan Apollonius da bu nedenle ilkin ran'a
soma da Hindistan ve muhtemelen Nepal-Tibet yaknlar
na gitmiti. Apollonius, bu uzak ve cra blgelerde ko
naklayan bilge kiilerden ve bunlarn yzyllardr
srdregeldikleri "By ve Sihir Kardelii" merkezlerin
de eitim almtr. (19. yzylda Teosofiyi kuran Helena
Petrowska Blavatsky de uzunca bir sre bu merkezlerde
bulunmu
ve
eitimden
gemitir.
Apollonius,
Blavatsky'nin nderi kabul edilmektedir.)
Kilise, bu geziler konusunda da baz nlemler alm ve
maniplasyonlar yapmtr. Bugn bile yaygn olan bir
inanca gre sa Mesih armh'ta lmemi ve bugn Pa
kistan ve Hindistan arasnda sorun olan Kemir'e giderek
yaam ve burada lmtr. Kilise, karlarna uyduu
zamanlarda ve blgelerde misyonerlik amacyla bu masal
kullanmaktan ekinmemitir. rnein o blgelerdeki
Mslman halklar arasnda bu inan ok yaygndr ve
61

kilise bunu bildii iin Mslmanlar Hristiyanlatrabilmek iin de bu masal kullanagelmitir. Tpk Polon
ya'da ve Almanya'da yapld gibi. Polonya'da sofu
Katolik ynlar sa'nn Yahudi deil Polonyal olduuna
ve Filistin'de deil Lehistan'da doduuna inanrlar.
Hatta onlara gre sa'nn mezar bile Polonya'da yerini
sadece Papalarn bildikleri bir yerdedir. Almanlar ise
9-11. yzyllar arasnda Avrupa'da en son Hristiyanlatnlan boylard. Kilise bunlara da sa'nn mavi gzl, san
sal, iri atletik yapl bir Toton Prensi olduunu yalann
sylemiti. Hitler dneminde Naziler, sa'nn Yahudi de
il, Alman Prensi olduunu dnyorlar ve buna yrek
ten inanyorlard. 22
Oysa sa brakn Hindistan'a ve ran'a gitmeyi Yahudi
-gerekte Roma egemenliindeki- yerleim blgelerindeki
iki kk Filistin kasabasnn dna bile kmamt. Aynca ne ranllarla konuabilecek kadar yabanc dil bilgisi
ne
de
Brahmanlarla
anlaabilecek
kadar
Bu
dizm/Hinduizm bilgisi vard. ncil'de sa'ya atfedilmi
olan mucizelerin tamamna yakn tarihsel belgelerle ve
kaytlarla kesin olarak belirlenmi olduu zere, gerekte,
Anadolulu Asklepios, Herakles ve Dionisos'a dayanmak
tayd. Onlann retilerinden "Plagiarism=ntihalcilik"
yoluyla alnmlard. sa'nn gerekte bunlarla hibir ilgisi
23
yoktu. Tpk "Kutsal Mandylion" olaynda da olduu gi
bi.

***
Dou Roma mparatorluu'nun yeni Bizans'n tarih
sahnesine k bir bakma "Doulu Greklerin Latin Ba
t 'dan ald rvant"24. Ve Bizans gerekte tarih sahne
sine kabilmek iin Antikite'nin renkli kltr, sanat, fel
sefe ve siyaset akmlann barndran Anadolu'daki Pagan
Hellen uygarln sona erdirerek "Devlet" olabilmitir.
62

Ordudan sanata, siyasetten ticarete kadar hemen her alan

da en az 7. yzyla kadar Dou Roma mparatorluu ken
dilerini Grek veya Hellen deil (Konstantin'in stanbul'u
Yeni Roma olarak kurduu gerekesiyle) Romal kabul ve
beyan eden imparatorlar ve devlet adamlar tarafndan
ynetilmiti. (Bu durum .S. 578'de mparator 2. Justin'in
lmnden soma deiti.) lgintir ki; Grek asll olduu
bilinen ilk mparator Tibere (578-582) idi ve somaki yz
yllarda 11. yzyla kadar yani Commenos, Angelos,
Paleolog ve Cantacuzen hanedanlarna kadarki dnemde
hibir Grek, Bizans'ta imparatorluk yapmamt. Bu ne
denle Bizans'n tam anlamyla Hristiyanlatnlmas da
gerekletirilmemiti. yle ki Bizans imparatorlarnn H
ristiyanln en st temsilcisi olduunu belirten "pistos en
Theo basilieus" (Basil Tanr'ya sadktr) ibaresi de ilk kez
627 ylnda mparator Heraklius dneminde kullanlmaya
balanmt. 25 Ondan ncesinde Bizans'ta ve byk l
de Anadolu'da Hristiyanlk ve Pagan Hellenizmi vard
-u farkl ki, Hristiyanlar ok-Tannl Hellenlere korkun
bask ve zulm uyguluyorlard, kendi Tanrlar sa Mesih
adna!
11. yzyln ikinci yansndan itibaren (1054 olaylanndan soma) Bizans'ta Hermetik dnce neredeyse Orto
doksluun temel deimezi olmutu. Dolaysyla birok
uydurma tren ve hurafe de retilmi ve bunlar da kutsanmaya balamt -ki gerekte bu tip batl malzemenin
ne Hermetizm ile ne de Ortodoksluk ile ba vard-. Bu
alkantl deiim dneminde Ortodoks kiliselerinde, Ka
tolik kiliselerinde grlmeyen ve grlmesi de dnl
meyecek olan imajlar, ikonalar ve resimler yer almaya
balamt. rnein 11. yzyln sonlanna doru ina edi
len baz kiliselerde kubbenin ortasna 1000 yldr konul
mam bir mozaik konulmaya baland. Bu yine bir
Deesis'ti. O dneme kadar kubbenin ortasna kutsal yap
gelenei olarak daima Meryem ve kucandaki bebek sa
resmedilirken, ilk kez Anadolu'da orta kubbenin (apse)
63

iine Meryem-Tanr'nn Olu sa-Vaftizci Yahya ls

konulmaya balamt. Bu sradan bir deiiklik gibi
grlmemelidir, nk bir anlamda Trinite'nin neminin
ikinci plana atlmasdr ve onun yerine Deesis'in yerletirilmesidir. Bu deiimin ilk rnei yine Anadolu'daki
Greme'de (Kapadokya) bulunan Karanlk Kilise'dir
(Darkchurch). Bu kilise ve ona karde olarak ayn yl
iinde ina edilen Elmal ve Tokal kiliselerine de garip
imajlar konulmutu. rnein Tokal Kilisesi'nde plak
bedeni sadece salaryla rtl bir Meryem resmi vardr.
Bu Meryem gerekte sa'nn annesi ve Tanr'nm ei
(Theotokos) deil, sa'nn Gnostik Hristiyanlarn inanla
rna gre evlendii ve Sarah adnda bir ocuu olduu id
dia edilen Mana Magdelena idi (Mecdelli Meryem/Eski
Fahie). lgintir ki, Papalar, Patrikler ve tm Kilise Baba
lan 1962 ylnda sona eren 2. Vatikan Konsili'nin nihai
oturumuna kadar bu ikinci -bunun dnda ndilerde baka
Meryemler de var ama kimin kim olduu belli deildirMeryem'in eski bir fahie olduunu somadan nadim ola
rak isa'nn Havarilerine Havarilik yaptn iddia ve be
yan etmilerdi. 1962 ylndan soma bu Meryem ile ilgili
olarak yer alan karalayc ifadelerin gerekte doru olma
d ve bunlann 4. yzylda Kilise'nin "Kadn Dman'''
yneticileri tarafndan uydurularak ncil'e eklenmi ifade
ler olduu konuyu yllardr sorgulayan ilahiyatlar tara
26
fndan kantland. (Nedir ki, Papalk bu gerei henz
aka kabullenerek resmi bir aklama yapmam ve n
cil'de de gerekli deiiklik henz yaplmamtr.)
Karanlk
Kilise'deki
bu
Deesis
Hristiyan
Dogmatique'i ve "Canonlar" (ynetmelik, nizamname)
itibariyle bir "Latria" (sadece Tam'ya gsterilmesi gere
ken bir sayg ve bir tapn) deil bir "Dulia" (kutsal kii
lere ve Kilise'nin bana gsterilen sayg) konumundadr
ve ilgintir ki tam Kubbededir, yani Tann'nn bulunmas
gereken yerde. Kald ki Vaftizci Yahya da yine baz iddia
lara gre sa Mesih'in yol acs deil tam tersine O'nun
64

"rakibi" olan kiidir!

te Greme'de volkanik talarn iine oyularak ya
plm olan Karanlk Kilise'de (penceresiz olduu iin) bir
de "Mandylion" vardr. Bu szck Kutsal Bez, Kutsal r
t anlamna gelmektedir. Kilisedeki beinci blmde
kuzey taraftaki "Diaconicon" diye bilinen duvardadr.
(Bkz: Ek) 2 7
Mandylion'da sa'nn yznn aln, salar ve yanla
ryla ene ksm grlmekte, az, burun ve gzleri tahrip
edilmi olduu iin grlmemektedir. Kuma motifiyle
resmedilmi olan blmdeki tm simgeler ilgintir ki,
Pisagorculuun saylarnn ve geometrisinin sembollerini
yanstmaktadrlar ve bunlarn dier bir kilisede benzeri
yoktur. Kuma deseninin iki akntsnda dokuzar yarmk
re ile i blmnde yedi adet tam kre motifi bulunmak
tadr. ki akntda zerleri sva ile kapatlm ve okunmas
mmkn olmayan ama grlebilen ksmlarndan anlal
d kadaryla stilize edilmi Suriye Aramicesi ile yazld

anlalan
metinler
vardr.
stnde
sa'nn
"pantocrator" (tipik Bizans ikonoklastik deyii: sa, Kadi
ri Mutlak Tanr'dr anlamna gelir) yazs grlmektedir.
Hristiyan geleneine gre bu Mandylion'un yks y
ledir:
Bu, sa'nn bizzat kendisi tarafndan yaplm ve kendi
yzn gsteren ilk ve tek "emanettir". sa'nn kendi
portresini yapmas da ilgin bir anlatmla aktarlmaktadr.
Buna gre Edessa (Urfa) Kral Abgar veba hastalna tu
tulmutur. (Bu hastalk Hristiyan-Yahudi kutsal kitapla
rnda ve metinlerinde en ok bavurulan onulmaz hastalk
tipidir. Musa'nn kz kardei Miriam da vebaya yakalanr,
soma Musa'nn Tann'ya rica etmesi zerine dzelir.)
Tanr'nm Olu'nun yeryzne indiini duyan Kral Abgar
derhal bir eli gnderip (herhalde Nasra'ya/Filistin'e)
sa'dan gelip kendisini iyiletirmesini ister. Kral Abgar
ekler: "Eer ilerinin okluundan dolay gelemezse gn
derdiim eli Onun bir resmini yapp bana getirsin. Ben
65

o resme bakp iyileirim!" Ne yazk ki sa Mesih'in daha

nemli ileri vardr Nasra ve evresinde. Dolaysyla
Tann'nn Olu bulunduu yerden ayrlp kraln ayana
gidemez(!) Ama Urfal ressam eli de sa'nn portresini
yapamaz. Neden? nk sa'nn yznde yle bir "Nur"
vardr ki elinin gzleri geici olarak kamar ve krleir.
Bunu gren Tann'nn Olu glmser ve kendisine su ge
tirilmesini ister. Bu su ile yzn ykar ve boynundaki at
ky/rty kanp bununla yzn kurular, ite ne olursa
o zaman olur ve sa'nn yz olduu gibi bu Mandylion'a
kar. (Tpk Torino'daki kefen/Mandylion yks gibi)
Urfal ressam-eli bu Mandylion'u alp Kral Abgar'a g
trr. Kraln vebadan kurtulup kurtulamad mehuldr,
ama bu olaydan 1000 yl soma Mandylion'un Karanlk
Kilise'nin duvarna resmedildii kesinlikle bilinmektedir.
Bu yk Bizans ikona geleneine uygundur ve kutsal kii
ler (Azizler) de sa'dan soma "ifac" (Theumaturg) ola
rak hizmet vermilerdir Bizansllara!
Bu ykde kendinden sz edilen ifac gerekten de
sa Mesih olabilir mi? Yoksa tipik bir Bizantinizm sonucu
gerek bir ifac yine sa Mesih mi yaplmtr Kilise tara
fndan? Mandylion'daki tm desenler Pisagorcu sistemin
simgeleridir. Bu bir.
sa, alt ucu olmayan bir han ortasnda ve stnde
resmedilmitir. Kilise'nin anlatt masala gre sa saken
eliyi kabul etmi ve konumutur; Ha'a gerildii srada
deil! yleyse bu Ha neyin nesidir? sa salnda ar
mha gerilerek vahice ldrleceini kendisi bile
bilmiyordu- ya da Tann'nn Olu olduuna gre biliyordu
ama bunu korkmasnlar diye Havarilerine sylememiti?
Gerekte bilmiyordu, neden? nk sa, Yahudi'ydi ve
ldrleceini bilse bile bunun Romallarn eliyle armha
gerilerek deil, Yahudi eriatna gre Yahudiler tarafn
dan talanarak olacan (recm yoluyla) dnmt, de
nilebilir. Suu ve yarglan itibariyle sa, Roma'ya kar
deil Yahudi eriatna kar su ilemiti ve bunun cezas
66

da recm idi. Yahudiler ayn dinden olan bir kardelerini

armh ile ldrmezlerdi. Bu kesin yasakt. Bu iki.
Ortodoks inancna gre sa'nn bann etrafnda
"Nimbus" denilen ve Onun Tanr'nm Olu olduunu sim
geleyen bir "Hah" (daire) bulunmas gerekirdi. Bu
Nimbus'un zerinde hibir desen olamazd. Nitekim kili
sedeki btn resimlerde bu halo vardr, sadece bu
Mandylion'da yoktur. Yani resimdeki kiinin en belirgin
zellii -Tann'nn Olu olmak- nedense belirtilmemi,
dolaysyla dnyevi/sekler bir portre izilmitir. Bu .
Mandylion da ilgintir ki; yedi adet tam daire sa ol
duu sylenilen kiinin bann etrafna deil, yznn iki
yanma konulmutur. Bu daireler hibir Hristiyan ikonog
rafisine uygun deildir. Tamam Hermetik retiye ait
sembollerdir. Pisagor'dan balayarak Plato'ya kadar gelen
Hermetik Gizli retide bu daireler "gne'in" ve "ay"m
yedi halini tasvir ediyorlard. Dairelerin etrafna yerleti
rilmi olan kk noktalar ise yldzlan gsteriyordu.
Bunlar Antik Tiellen dini inan sistematiindeki
(Paganist) en bilinen en klasik simgelerdir. Dahas Plato,
kendi eseri kayp uygarlk "Atlantis"de Mandylion'da g
rlen daireleri kullanarak bunlan Atlantis'in gne'i ve
ay' olduunu yazmt. Bu drt.
Gene Mandylion'daki daireler ayn zamanda Alimist
Hermetistlerin sembolleriydi. Geleneksel olarak bir kii
nin Alimist ya da Hermetist olduunu gstermek iin y
znn iki yanma yedi adet daire konurdu. Bu gne ve
ay'm onu ktlklerden koruyacana inanlrd. Bu be.
Tm Mystic akmlarda olduu gibi Pisagorculukta ve
Paganist
Hermetizmde
de
Tann'nn
sembol
Mandylion'da grlen daire idi. Buna gre balang ve
sonu olmayan geometrik yap daire, Tann demekti, nk
merkezi, balangc ve sonu hem her yerde hem de hibir
yerdeydi. Bu daireler Anadolu'daki tm Apollo
Mabedlerinin kaplannn stnde duruyordu. Ve bu
67

mabedler de "Bu" iaretlerinden dolay "ifahane" (mo

dern hastane) olarak biliniyorlard. Apollo ise tm Anado
lu'daki en gl "ifac" ve ilgintir ki "Kurtarc" idi.
Kilise'nin sa'ya atfettii iki temel zellik gerekte (ifaclk ve kurtarclk) Apollo'ya aitti. Bu da alt.
Dairenin kart karedir. Daire Tanrsall simgeler
ken, Kare yeryzne ait oluu, sekler olan simgeler.
Mandylion'da yedi daire ve kare vardr. Kutsal Nimbus
yerine Kare/Ha konulmas, sa'y saken Ha'a gerilmi
gstermektedir. nk Ha'm alt ucu yoktur. Bu ncil'de
anlatlanlara ters dmektedir. Dairelerin arasna konul
mu olan Ha motifleri ise on iki keli Halardr ve sekiz
adettir. Bu sekiz Ha gerekte sa Mesih'e ait ezoterik/Apokaliptik tek gndermedir. yle ki, ncil'de kt
ln says 666 olarak verilmitir. Buna karlk iyilik
sa'da zdelemi olan 888'dir. Mandylion'daki yzn
sa Mesih'e ait olmayaca kesindir. nk 1. yzylda
Anadolu'daki en nl ifac Apollonius idi, yle ki
sa'nn ad kendi kk Filistin topraklarnda bile
bilinmiyordu. Apollonius Roma imparatorlanyla muhatap
olurken -en az 5 imparatorla- sa'nn adn onu yarglayan
Yahudi Kral Herod bile duymamt! Kald ki Tyana,
(modern Kemerhisar) Urfa'ya Filistin'den ok daha ya
knd. En nemlisi Edessa Kral'nn 1. yzylda bir Yahu
di'den ifa ummas mmkn deildi, nk Urfa/Harran o
srada dnyadaki en nemli Tb ve Hermetik Bilim Mer
kezi konumundayd. Abgar Hanedan, Edessa'da ..
2. yzyln sonundan itibaren egemen olmutu. Edessa,
Roma eyaleti saylan, Suriye kkenli 'Osrhoene' blgesi
nin bakentiydi. Sanat ve kltrnde Hellenizm etkiliydi;
dili Suriye Aramicesiydi. 28 Edessa'da, tpk stanbul'daki
gibi byk bir hipodrom, kenti koruyan alt byk kale,
bir geni forum, tiyatro ve dnemin belki de gl tp
29
merkezi olan bir hastanesi vard. Edessa, pagan mimari
anlayna gre kurulmu bir kentti. lgintir ki, sa'nn
dneminde Isa ile mektuplat -eli araclyla68

sylenen Abgar, Hristiyan deildi. Bilinen ve Bizans

kaynaklarna gre belgelenmi ilk Hristiyan Kral
Edessa'da VIII. Abgar'd. Bu Kral .S. 207 ylnda Roma'ya bir ziyarette bulunmu ve bundan soma Hristiyan
l, Edessa'ya getirmiti. 30 Kraln Roma'ya ziyareti sra
snda mparator Septim Severus idi ve ite bu mparator'un ei olan mparatorie Julia Domna, Tyanal
Apollonius'un hayatn kitaplatrmt. Kral'm Roma'y
ziyaretinden yaklak 20 yl soma, Roma'da mparatorluk
Arivi'nde Apollonius'un kendi yazd kitaplardan olu
an zel bir blm kurulmutu.(.S. 220) mparator ve ei
Hristiyan deil Pagandlar. "Mandylion" ve mektuplama
yks, ilk kez Sylvia Aetheria tarafndan 4. yzyln son
larnda ortaya atlmtr. znik Konsili'nden (325) yaklak
70 yl soma! (sa'ya Abgar'n elisinden geldii ve/veya
sa ile Abgar arasnda yazma(lar) olduu Yeni Ahit'in
hibir yerinde zikredilmemitir.) 1 Konstantin'in toplad
bu Konsil'den sonra ok gl bir Hristiyanlatrma
Kampanyas ve zorlamas balatlmt. Anadolu'daki tm
Pagan ve Hellenistik kltr bu kampanya srasnda yok
edilmi ya da Hristiyanlatnlarak "Bizans"m mal ya
plmt. Nedir ki, zellikle 5. yzylda Anadolu'da
Paganist-Hermetik kltr birok blgede, bu meyanda Su
riye ve Urfa'da direnmeye devam etmiti. W.H.C
Frend'inde belirttii gibi, zellikle Frat ve evresinde,
bata d yorumculuu ve horoskop okunmas gelenei o
kadar gl bir nan-Sistematii idi ki, .S. 2. yzylda
bu blgede "lmsz Pagan Tanrlarnn" glerine
32
inanmamazlk etmek "Ateizm" saylyordu. Urfa ve ev
resinde, yine Frend'in belirttiine gre, her evde bir ho
roskop takvimi vard ve bunun araclyla kimin hangi
gn ve nerede lebilecei "bile" (!) hesaplanabiliyordu.
Urfa, buras ok nemlidir ki, 1. yzyldan en az .S.
579 ylna kadar Apollo kltrne bal kalmt. yle ki,
Bizans belgelerine gre, 579 ylnda Urfa Valisi
Anatolius, bir ihbar zerine Pagan geleneklerine bal
69

olduu ve gizlice bu dini yayd iddiasyla idam edilmi

ti. 3 3 Anatolius, Bizans tarafndan atanm bir vali olmas
na ramen, Zeus iin trenler dzenletmi ve bunlara
bizzat katlmt. Ama Vali Anatolius'a yneltilen en ar
sulama uydu. O dnemin Monofst (Ermeni) tarihisi
Efesli John'un anlattna gre Vali Anatolius, sa'nn
portrelerini yaptrm ama bunlarn Apollo'ya benzetilme
lerini ve onu temsil edecek ekilde sembollerle sslenme
sini istemiti. Dolaysyla da Vali ve Edessa halk, Kilise'nin ve Bizans'n zulmnden kurtulmak iin, sa'ya ta
par gibi yaparak kendi " z " dinsel inanlarna olan bal
lklarn srdrmlerdi. Portrelerde grlen kii sa gibi
dursa da gerekte o deildi, Apollo'ydu nk Edessallar
kendilerine kl zoruyla dayatlan Tann'nm Olu'nun di
ni Hristiyanla ve onun Tanr's sa'ya hi balanma
mlard. 3 4 Vali ve Edessallar korkudan "Takiyeci" ol
mulard. (Edessal sa portresi iin bkz: Ek)
Kral Abgar'n yaad dnemde gerekten de yaam
ve Apollo mabedlerine gizli eitimden geerek ifac ola
rak kabul edildii iin kendisine "Apollo'nun Olu" deni
len bir kii vard: Tyanal Apollonius.
sa Mesih'in gerekten de yaayp yaamad, n
cil'deki o szleri syleyip sylemedii bile belli deildir.
Tersine tm belgeler onun hi var olmadn ve tm sa
Mesih yksnn Kilise Babalan ve Aziz Paul tarafndan
uydurulduunu gstermektedir. ki ngiliz aratrmacnn
yazdklan gibi, "Son iki bin yldr sa 'nn dini Hristiyan
lk olacana gerekte Tyanal Apollonius'un dini son
ikibin ylmza damgasn vurabilirdi ama o unutuldu."35
imdi artk "Hangi sa" diye sorabiliriz.

70

2.3. Hangi sa?

"The Lord had said:

Call him Immanuel, which means
God With Us! The Holy Spirit said:
Give Him the name Jesus, because
He will save his people from their sins. "
"Tanr dedi ki: O 'na immanuel adn verin,
Tanr-Bizimle

demektir.

Kutsal ruh dedi ki: O 'na sa adn verin,

nk o halkn gnahlarndan kurtaracaktr. "
Matthew, 20-24.

ncelikle u hususu aka belirtmek gerekiyor. sa

Mesih hibir zaman hibir yerde kendisinin "Bir ve tek
mutlak Tanr" olduunu iddia ve beyan etmi deildir.
Bylesi bir iddia Gospellerde yoktur. Benzer ekilde be
yanlar ieren Kilise-i veya Kilise-D sa'ya ait olduu
kesinlikle belgelendirilmi "zgn" bir tek kaynak da
yoktur. Tanr olmak ya da dier bir deyile sa'nn Tannlatnlmas, sa Mesih'in kendi istei ve inanlar dnda,
onun gyabnda, onu hi grmemi, tanmam, yat
71

olmam baz kiilerce onun lmnden (?) soma yapl

m bir atf ve yaktrmadr, o kadar.
Tpk ncil'de yer alan ve sa tarafndan sylendi deni
len szlerin byk bir ksmnn da gerekte onun tarafn
dan sylenmemi olduu gibi. Tpk sa'nn doumu ve
lm arasndaki dnem hakknda Gospellerde onunla il
gili anlatlm olaylarn byk ksmnn da gerekte hi
yaanmad ve sa ile dorudan hibir balantsnn ol
mad gibi...
Bu nedenle ilkin sa'nn doumu ncil'de nasl ilen
mitir, onu grelim. Soma da onun yaamyla ilgili, yine
ncil'de yer alan arpc "tahrifleri" aktaralm.
Yoahim ve Hanna'nm 2 kz Meryem, Nasra kasaba
snda 3 bir marangoz olan Yakub'un olu Yusuf la 4 nian
lyd. Ancak birlemelerinden nce 'gebe' olduu anlal
d'.(Matta, 1:18) Yusuf 'salik bir adam olup onu aleme
rezil etmek istemeyerek, gizlice boanmak niyetinde
idi'.(Matta, 1:19) RAB mdahale ederek meleklerinden
birine dnde Yusuf a grnmesini buyurdu. Melek dedi
ki: "Sen Davut olu Yusuf, Meryem'i kendine kan olarak
almaktan korkma nk kendisine domu olan
Ruhlkuds'dendir. Ve bir oul douracaktr; ve onun
adn sa koyacaksn; nk kavmini gnahlarndan kurta
racak olan odur".(Matta, 1:20-21) Yusuf itaatkr bir
adamd, kendine syleneni yapt; Meryem'i kan olarak
evine ald ama bir oul dourana kadar onunla cinsel ili
kiden saknd. 'Ve ocuun adn sa koydu'.(Matta, 1:25)
Bylelikle saiah Peygamber'in kehaneti yerine gelmi
oluyordu.(Matta 1:23) Ve Meryem'in olu gelecek yz
yllarda da byle tannacakt.
Ancak, kehanetin yalnzca yansnn gerekletii anla
lmaktadr, nk saiah Peygamber'in Tanns, bakire
den doacak ocua baka bir ad vaad etmiti. Bu ad
Immanuel'di. Okuyalm: 'Bunun iin Rab kendisi size bir
alamet verecek; ite kz gebe kalacak ve bir oul
72

douracak, ve onun adn Immanuel koyacak'.(saiah,

7:14) Tann'nn balangtaki tasarmn deitirip bebee
neden yeni bir ad, sa'y 5 vaat ettii Yeni Ahit'te yazl
deildir. Garip grlebilir ya da grlmeyebilir ancak,
Meryem'den doan ocuun ad "Tann-Bizimle' (Yani
Immanuel) deil, 'YHVH Selamettir' (yani, sa) oldu.
Sekizinci gn, Anne Meryem'le vey baba Yusuf, e
riat'a gre bebei snnet ettirmek iin Tapnaa gtrd
ler, sa, Tapnak'ta snnet edildi. Bylelikle Tann'nn
Babil Talmudu'na gre ilk muhtedi olan brahim'le yapt
'ahdin iaretini' (Tekvim, 17:11) edinmi oldu. 6 Sekiz
gnlk bebek sa, bylelikle adanm da oluyordu. "Ve
Rab Musa'ya syleyip dedi: Btn ilk doanlan
srailoullan arasnda, insanda ve hayvanda btn rahmi
aanlan benim iin takdis et, o benimdir".(k, 13:1)
Bylelikle Meryem'in olu, srailoullannn RAB'bine
ait olmutu.
Meryem'in kz kardei ya da kz kardelerinin ve do
laysyla da alt ya da yedi yeenin olup olmad Yeni
Ahit'te yazl deildir. (Klopas'm kans Meryem'in
-Yuhanna 19:25- Meryem'in gerek kardei olup olmad
belirlenememitir.) Yusuf un daha nceki evliliinden
en az alt ya da yedi evlat sahibi olmu yal bir adam
olup olmad da kaytl deildir. Bu iki olaslk Yeni
Ahit'te belirtilmez, ama sa'nn drt erkek kardeinin ad
verilir. sa'nn en az iki ya da kz kardei de bulunmak
tayd. ncil derleyicisi Markos'tan okuyalm: "Meryem'in
olu ve Yakub'un, Yosef in, Yahuda'nn ve Simun'un
kardei dlger, bu deil mi? Kz kardeleri burada bizimle
deiller mi?'.(Markos, 6:3) Drt ncil yazanndan ikincisi
Markos'a gre bunlar, sa'nn gerek erkek ve kz kardeleriydiler.(Yuhanna, 19:25) Eer Yuhanna'nm ne srd
gibi sa'nn kuzenleriyseler, o zaman Meryem yaam
nn sonuna dek bakire ve Tann'nn bakire gelini olarak
kalm demektir.
Muhtemeldir ki, Meryem'in kz ya da erkek kardei
73

yoktu, ama Elisabeth adnda bir kuzeni olduu kesindir.

Meryem'in zellikle gebelik dneminde onunla ok yakn
olduu bize bildirilmektedir. Elisabeth'in bakire Mer
yem'in gebeliini kendi ailesinden ilk renen kii olduu
da yazldr.
Elisabeth krk yalarnda olmalyd ve Zekeriya adl
bir kahinle evliydi.(Luka, 1:5) Elisabeth 'ksr idi'.(Luka,
1:7) Sara, Rael, Rebeka ve Hanna'dan soma Kutsal Kitap'ta ad geen beinci, Yeni Ahit'teki ilk ksr kadn
Elisabeth'tir. Daha nceki btn ksr kadnlar ve kocalar
gibi Elisabeth ve kocas da 'Allah indinde salih' idi
ler. (Luka, 1:6) Bu nedenle, Zekeriya bir gn Rab'bin tapnandayken Melek Cebrail ona grnd ve dedi ki:
"Korkma Zekeriya, nk duan iitildi, kann Elisabeth
sana bir oul douracak, onun adn Yahya koyacaksn.
(...) nk Rab'bin gznde byk olacak, arap ve iki
imeyecek ve daha anasnn karnndan RuhlkudsTe do
lu olacak. srailoullanndan birounu onlarn Allah'
Rabbe dndrecek. Babalarn yreklerini oullara, asileri
salihlerin hikmetine evirmek ve Rabbe amade bir kavim
hazrlamak zere lya'nn ruhu ve kudretiyle onun nnde
yryecektir." (Luka, 1:13-17)
srail'in Tanr's daima Melei Cebrail araclyla
konuurdu. Tanr her zaman nce kocalara 'korkmamala
rn' syler, ardndan onlara her birinin, ayrcalkl anlam
olan bir 'ad' ve bir 'oul' mjdelerdi. Buradaki tek ilgin
husus, Melek Cebrail'in Zekeriya'ya, dnde deil tap
nan lo klan arasnda, tts yakt srada konumu
olmasdr. Yeni Ahit'te anlatlanlara gre alt ay soma
Meryem'i de ziyaret eden ite yine bu Melek Cebrail'di.
Bu Cebrail'in bakireye yapt varsaylan kaytlara gemi
ilk ve son ziyaretidir. nsanlara Tann'nn szn iletebil
mek Melek Cebrail iin olaan bir olayd. Ama Cebrail,
tabii RAB'bin talimatlar zerine, nce skntl kocalara
grnmeye alknd. Ne ki, bakireye grnp, 'mjdeyi
vermek' Melek Cebrail iin allmadk bir durumdu.
74

Belki Melek Cebrail bu nedenle 'mjdeyi' vermeden nce

'Bakire Meryem'e korkmamasn sylemitir!
Elisabeth'e dnelim! Zekeriya'ya bildirilen tarihte olu dodu. Ona Zekeriya'nn akrabalar arasnda bu ad ta
yan kimse olmamasna karn (Luka, 1:61) Yahya adn
verdiler. nk Zekeriya Abiya ruhban soyunun mensu
buydu ve Elisabeth de, Meryem'in tersine, Harun'un soyundand.(Luka, 1:5) Yahya byd, ruha kuvvetlendi;
ve srail'e grnecei gne kadar llerde kald.(Luka,
1:80) Doru, Markos'a gre Yahya kehanet uyarnca hi
mayal iki imedi. Yalnzca bitki ve yaban bal yedi. Hi
tra olmad ve devetynden bir harmani giyip beline bir
deri kuak takt.(Markos, 1:6) Yahya atalarnn gelenei
nedeniyle Peygamber ya da Mesih (Christ) olmaya layk
deildi, ama ayn gelenek uyarnca bir Rahip-Ynetici
olabilirdi... Yahya bunlar denemedi; onlarn yerine ya
amn bir baka seenee adad.
Gerekte kendisinden alt ay kk kuzeni olan ve da
ha soma Tann'nn Olu diye anlan sa'nn geliini bildi
ren ilk Vaftizci oldu. Yeni bir stifar ahdinin yeni iareti
olarak suyla deil, Ruhlkuds ve atele vaftiz edecek
olan sa'nn gerek vaftizci olacan bildirdi. Kilise,
sonralar 24 Haziran gnn Vaftizci Yahya Gn ilan
etti. Vaftizci Yahya Gn arifesinde tm dnya
Hristiyanlannm kentlerden kp evlerindeki kt ruhlar
kovalayacak ifal san kantaron otunu (St. John's wort)
toplamalan istendi. (Anlaml bir Pagan uygulamasdr
^-Bylelikle, Yeni Ahit'in balannda, bizlere iki oul
sunulmutur. Biri Yahya (branice biimiyle Johanna
'JAHVEH esirgeyicidir' anlamna gelir), dieri de sa,
(JAHVEH selamet'dir) Jahveh -Esirgeyicidir, Jahveh- Selamet'tirin yolunu amtr. Her iki oul da ilk doan Ya
hudi bebeklerdir ve dolaysyla, Yasa'ya gre her ikisi de
ebeveynlerinin Tanns'na adanmlardr.

75

sa'nn annesi Meryem imana gre ya bakiredir ya da

bir parthenos, yani yine bakire, ancak tertip edilmi bir
evlilie rza gstermeyip kendi eini seen Kadn'dr. Bu
tasarma gre Bakire Meryem, kt ya da hafifmerep bir
kadn olduundan deil, 'kendi hakknn bilincinde bir ki
i' olduu iin "evlenmeden" anne olmutur. 7 sa'nn
Platoncu Celsus'un .S. 170'te ileri srd gibi 8 , by
sn Msr'da renmi kstah bir arlatan olup olmad
konumuz itibariyle bu incelemede zerinde durulmayacak
hususlardr. nk; en kestirme deyile 'Bakire Annelik'
yaktrmas Hristiyanlk'tan ok nce, tm Hindistan,
Mezopotamya ve Ortadou'da bilinen bir olguydu. rne
in; Buda, Sokrates, Eflatun ve Byk skender de halk
sylencesine gre 'Bakire Anne'den domulard!
Benzer ekilde, tarihsel sa denilen de fazla nemli
deildir. Tarihsel sa ilahiyat ve tarihiler iin bir eit
Aratrma-Alan iken, mitolojik sa, kendine inananlar
iin nihai gereklik olarak kalmtr. Nesnel bir inceleme
iin, tanmlarmza perspektif kazandrabilecek tek sa
portresi, Yeni Ahit'teki Mesih'tir. Bu portrenin tarihi ger
ekliinin olup olmamas bizi ilgilendirmemektedir. n
k Hristiyan dnyas sadece ve sadece Yeni Ahit'te oku
duu Mesih'e ballk duymaktadr. Tarihsel Mesih'e deilGelecein Mesih ve Tanr'snn yeryzndeki yaam
ite byle balad. Ve dier iki ncil yazarnn, ncillerinde
bu byleyici 'bakire doumu' 9 olayna neden deinme
gereksinimi duymadklar da daima bir sr olarak kald!
***
Matta, kendi ncil'inde, sa'nn soy ktn brahim
PeygamberTe balatp 'Mesih' denilen 'sa'yla bitirir.(Matta, 1:16) Matta, brahim'den sa'ya krk iki kuak
saymaktadr. Onun soyaacnda vey baba Yusuf
76

'Meryem'in kocas' olarak verilip sa babasnn soy hat

tyla deil, anasnn adyla kaydedilmitir. Bu, geleneksel
brani soyaac kurgusunu bozduu iin allmadk bir i
lemdir. Her iki ebeveynin, Meryem ve Yusuf un Matta
yorumunda birer kuak igal etmeleri de allagelmi bir
uygulama deildir. Matta bu krk iki kua, her biri on
drder kuak ieren balk halinde toplamtr. Matta,
Meryem ve Yusuf u dahil etmekle on drdnc kua
sa'ya yaktrmt. te yandan Luka, sa'nn soyaacn
Adem'e ve ondan da tabii Tanr'ya iletmiti. Luka ncil'in
de Tann'dan sa'ya yetmi yedi kuak saylmt. (Ger
ekten bu birka bin yldan fazla tutmamaktadr.)
Matta, brahim Peygamber'den Davut Peygamber'e on
drt kuak saymt. Ve Luka, Tann'dan isa'ya yetmi
yedi kuak saymaktayd. Cemaatin bandaki yneticilere
iletilen mesaj, Davut Peygamber'in adnn saysal deeri
nin sa'y on drdnc kuaa yerletirmekle, bilgilere ve
sz sahibi dier cemaat yneticilerine sradan bir bilginin
tesinde malzeme salamaktaydlar. Yetmi yedi, yedi ar
t yedi'ye blndnde, on drde eitlenir ve krk iki ku
ak kez on drt balk altnda (3x14) toplandnda
Davut Peygamber'in adnn saysal deerine gnderme
yapmaktadr, bylelikle Mesih denen sa'y gizlice onun
soyuna balar. Bu soyaca aktanm, gelecein kehaneti
ne de balanmaktayd. Her iki ncil yazannn att ilk
admlar bu kehanetin gerekletirilmesi balamnda zo
runluydu. vey Baba Yusuf un Luka yorumunda bam
sz bir kuak saylmayp dlanmas da kayda deer. Mat
ta, yorumunda bu kuak boluunu, inanca gre sa ze
rinde hibir 'emei' olmayan Yusuf u ayn bir kuak ola
rak saptarken elinde yeterli sayda kuak bulunan
Luka'nm ona hi gereksinimi olmamt.
Saysal deerlere ilikin konular, somaki yzyllarda
Gnostik tarikatlar, gizli ya da Rafz denen dernekler,
Okultistler ve Ezoteristlerce Operasyonel ve Speklatif
olarak kullanlagelecektir. Bu deerler karmak cin
77

kovma dualarnn eitli biimlerini ifadelendirmenin yan

sra, simgeciliin tlsm gizemlerine ve karmaklna i
kin bir saysal nitelik kazandrmada da temel kabul edile
bilecekti. u nl 'kutsal' drt says iin bu kadar yeter
sanrm.
sa Mesih'in ocukluuna dair ayrntl bir bilgi yok
tur. Ancak ilgin bir olay aktarlmtr (Luka, 2:41-51):
sa on iki yandayken, her yl ailesiyle birlikte
Yerualim'de (Kuds) kutlanan Fsh bayramndan eve
dnte kaybolmutu. Yusuf la Meryem onu her yerde
aramlar ama bulamamlard. gn soma Tapman
avlusunda yallarla konuurken grdler onu. Luka bu
yal Yahudi retmenlerin (Hahamlar) on iki yandaki
ocuk sa'nn sorduu sorulardan ve verdii yantlardan
ok etkilendiini belirtmektedir. Bu retmenlerin ger
ekten etkilendikleri mi, yoksa tedirgin mi olduklar, sa
ile annesi Meryem arasndaki u konumadan izlenebilir.
Luka yle yazyor:
'Onu grdkleri zaman, atlar ve anas ona dedi; Ey
oul, neden bizi byle ettin? te baban ve ben yreimiz
ok sklarak seni aradk. Onlara dedi; Neden beni arad
nz? Bilmiyor muydunuz ki, benim iin Babamn evinde
bulunmak gerekti? Onlar ise kendilerine syledii sz
anlamadlar.'(Luka, 2:48-50)
Eer, sa bu retmenlerle annesiyle konutuu tarzda
konutuysa, bu anlatm tarz orada hazr bulunanlar etki
lemekten ok tedirgin etmitir. nk Tann'nn tekil ola
rak 'babam' biimde nitelendirilmesi Museviler arasnda
allmadk bir uygulama idi; baba figr olarak Tanr ge
leneksel olarak 'Babam' biiminde deil, 'Babamz' ola
rak tanmlanrd. Yine geleneksel olarak Tapnak
RAB'bin ikamet ettii yerdi. RAB. 'Babamn evinde'
oturmuyordu. Eer bu olay Luka'nn uydurduu bir ekle
me deilse, o zaman tad anlam, nemlidir. Bylesi bir
niteleme daha on iki yandayken; 'Hepimizin babas bir
78

deil mi, bizi bir Allah yaratmad m?' (Mal, 2:10) diyen
gelenekten aka kopmu bir sa'ya iaret etmektedir.
Daha sonralar bilindii gibi, sa otuz yalarna geldiin
de, Yahudilerin 'Tanrmz' nitelemesi geleneini yadsya
rak Tann'y 'Tanrm' olarak adlandracaktr. Kimi durum
larda baz Peygamberlerin Habakuk'da yapld zere
(3:18-19) Tann'y 'Kurtarcm' ya da 'Yehova, Rab, be
nim kuvvetimdir' nitelemelerine cevaz da olsa, 'Tanr'mzn' 'Tannm' biiminde tekilletirilmesi, Tann'nm
nsan Benlii'nde zelletirilmesi saylmaktayd ve kesin
olarak yasaklanmt. nk Musevi Peygamberi Mi
ka'nn da belirttii gibi, 'nk btn kavimler, her biri
kendi ilahnn ismiyle yryor; biz de daima ve ebediyen
Allahmz RABBN ismiyle yrrz' (Mika, 4:5) denmi
ti. Tannlar ve Ruhlar arasnda yaayan ve bazen onlar ta
rafndan yardma anlan Pagann tersine, Yarg Tam
srail'in RAB, Musevilerin arasnda yaayan lahi G't.
("nk ben Allah'm ve insan deilim; senin ortanda
olan Kuddsm") (Hoea, 11:9) Yaayan Yarg-Tam
RAB'bi btn Musevilerin arasndayd, hibir Musevi'nin
zel mlkiyetinde ya da evinde deildi.
Tam, Yeni Ahit boyunca, Eski Ahit'in tersine yalnz
ca bir kez konuur. Bu da sa'nn kuzeni Yahya tarafndan
vaftiz
edilii
srasnda
gerekleir.
ncil
yazan
Yuhanna'nn syledii gibi Vaftizci Yahya'nn m onu
herkes gibi vaftiz olmaya ard, yoksa Matta, Luka ve
Markos'a gsterdii zere sa'nn m kendini Yahya tara
fndan vaftiz edilmeye davet ettii ak deildir. Matta,
sa'nn vaftizini yle betimler:
"Ve sa vaftiz olup hemen sudan kt; ve ite gkler
ald, ve Allah'n ruhunun gvercin gibi inip zerine gel
diini grd; ve ite gklerden bir ses dedi: Sevgili O
lum budur, ondan razym."(Matta, 3:16-17)
Tanr bundan soma sa dahil hi kimseyle konumad
ve sa ve Havarileri ibadet etmek zere daa ktklannda
bir buluttan gelen 'ses'in ayn mesaj tekrar etmesi dnda
79

hi emir ya da talimat vermedi. sa bu nedenle, "Allah

Ruhtur ve ona tapnanlann ruhta ve hakikatte tapnmalar
gerekir" demiti. (Yuhanna 4:24)
Anlald kadaryla sa gelip sradan bir Musevi gibi
vaftiz
olmutur.
Yahya,
"Ben
onu
bilmezdim"
der.(Yuhanna, 1:31) Ve sa vaftiz edildii sahilden, son
radan Yahya'nn dorulayaca zere mecazi anlamda
tm insanlar ve zelde tm Museviler iin kullanlan bir
unvan olan Tanr'nm Olu sfatn alarak aynlmtr.(Yuhanna, 1:34) Tekvin'de yle denilir:
"Ve vaki oldu ki, topran yz zerinde adamlar o
almaya balad ve onlarn kzlar doduu zaman Al
lah'n oullan insann kzlannm gzel olduklann grd
ler ve setiklerinden kendilerine kanlar aldlar."(Tekvim,
6:1-3)
Dolaysyla bir Musevi olarak sa da bir Tann Olu'ydu ama bu onu Mesih yapmaya yetmiyordu. Bu ne
denledir ki, somadan ba kesilmek zere, Herod tarafn
dan kapatld hapishaneden Yahya kendini beklenen
Mesih olarak grp grmediini anlamak iin ona haber
ciler gnderecektir. sa bu hayati soruyu son derece belir
sizce yantlar. Gerekte sa, Musevi cemaatini yneten ve
ynlendiren sz sahibi kiiler tarafndan arlm ve
onaylanm deildi, (hatta) onlar tarafndan bilgi dzeyin
de yetersiz bulunmutu!
sa'nn nasl doduu ya da Tann'nn beklenen Me
sih'i olarak nasl onaylandnn zerinde ok fazla dur
mak gerekmez. Kukusuz, Nasral sa, Musevilerin bek
ledii bir ve tek Mesih deildi. nk Mesih ideali
sa'dan onlarca yl nce Essene Kmran tarikatnn biim
lendirdii esrarengiz bir Hak Belleticisi'ne daha fazla
10
uymaktadr.

80

***
Adettir, Avrupa'da her yeni yln son haftasnda sa ve
Hristiyanlk'la ilgili youn yayn yaplr. Gazeteler, der
giler, radyo ve televizyonlar sa'y eitli enlem ve boy
lamlarda ele alr, incelerler. Yzyllardr sren tartmalar,
her Aralk aynda yeniden alevlenir. sa, kilise, ncil, aziz
ler vb. bazen bilimsel ama oka sansasyonel yazlarla
izleyicilere, dinleyicilere ve okurlara sunulurlar.
sa'yla ilgili iddialar yzyllardr deil inamn 2000
yldr srmektedir. Belki bin deiik gr Hristiyanlk
aleminde tartlmtr. Bu iddialar bolluunda bazlar bi
limsel gereklie sahipken, ou 'mitos' dzeyinde kal
mtr. lk bakta 'Ka sa var veya Hangi sa?' sorular
okurlar artabilir. Ancak bu Bat lahiyat Fakltelerinde
kabul grm, ders ve tez konusu olmu bir yaklamdr.
Resmi ideolojik aratrmalar ise bu sorulardan hareketle
yola karlar.
Bat ilahiyatna gre balca drt sa tipolojisi vardr.
1) ncil yazarlarna gre sa: Buna Synoptik sa de
nir. ncil yazd varsaylan binden fazla ahs vardr. G
nmzde de eitli Hristiyan cemaatleri, deiik ndilere
dolaysyla deiik sa imajlarna, tapnmaktadr. Synoptik
sa, ite bu eitlilikte esas olan vurgular. Yeni Ahit deni
len kitapta drt ncil yazcs (Evangelist denilir bunlara)
tarafndan portresi izilmi olan sa, tm Hristiyanlar iin
kabul edilmesi istenen sa'dr.
2) Mitolojiye gre sa: Buna Mitolojik sa denir. la
hiyatta Synoptik sa'nn brnd mitoloji haline geti
rilmi sa'y temsil eder. Gemi uygarlklarda -zellikle
de Msr ve Hellen uygarlklarnda- bulunan efsanelerin
sa'ya atfedilmesiyle ekillenmitir.
3) Tarih bilimine gre sa: Buna Historical sa denir.
Tarih, sosyoloji ve ilahiyatn ortak znesi ite bu sa'dr.
81

niversite ve fakltelerde daima tarihsel verilerle kant

lanmaya allan sa budur. Tarihsel sa, gnmzde en
ok tartlan, kabul ya da reddedilen sa'dr.
4) nananlarn sa's: Bu greceli olarak yeni saylan
bir sa tiplemesidir. 19. yzyln sonunda 20. yzyln ba
nda zellikle Katolik ve Protestan Alman ilahiyatlar
tarafndan gelitirilmi bir tiptir. Buna gre sa'nn ne ve
kim olduuna karar vermesi gerekenler, ne kilisedir, ne
bilim adamlardr, ne de ncillerdir. sa'nn ne ve kim ol
duuna sadece inananlar karar verebilirler. Ona inananlar
nasl inanyorlarsa, sa yledir.
sa'nn gerekten yaayp yaamad konusu ise en
ok tartlan hususlardan birisidir. Baz ilahiyatlar ve
aratrmaclar zellikle Musevi kkenli tarihilerin bulgu
larndan ve eldeki belgelerden yola karak ndilerde an
latlan sa'nn hi yaamadn, bu sa tipinin, sz konusu
sa'dan yaklak olarak 200 yl nce yaam ve ad
SRA olan bir Yahudi'nin olu sa (Jesus) olduunu ne
srmektedir. Benzer ekilde, gnmzden 2000 yl nce
Filistin denilen blgedeki Nazareth (sa'nn doup by
d kasaba) diye bir yerleim biriminin de varolmadn
ne srerler.
Bu tartmalarda ne srlen bir dier iddia da, sa'nn
armha gerilerek ldrlp ldrlmediidir. sa'nn ne
rede ve nasl ldrld ok tartmaldr. sa gerekten
de armha gerilmi midir? Bu soruya birok ilahiyat
olumlu yant verirken, zellikle gen aratrmaclar, dinle
rine olan ballklanyla orantl olarak evet ya da hayr
demektedirler. Bir iddiaya gre, evet sa armha gerilmi
ama lmeden kurtarlm ve daha sonra Kemir'e giderek
orada yaamtr.
Bir dier ilgin iddia da, sa'nn evli olup olmaddr.
Bu da yaygn bir iddiadr. Daha ok siyasal sonulan olan
bir tartmann rndr bu. ndilerde sa'nn, drt
erkek, en az iki kz kardeinin bulunduu anlatlmaktadr.
82

Ama bu konuda esas kabul edilen drt ncil'de de bu olay

deiik anlatmlarla verilmitir. Buna gre sa'nn z
-anne bir- kardeleri deil, yeen ve kuzenleri vardr.
sa'nn Mecdelli Meryem'le (Mana Magdelena) evlendii
ve ocuk sahibi olduu iddias da ok nemli bir iddiadr.
Buna gre sa ncil Terde de anlatlan bir dnle evlen
mitir. Daha soma krallk iddiasyla ortaya km ve bir
ayaklanma balatmtr. Bu ayaklanmada yakalanarak
idam edilmitir. Ama kans ve ocuu Fransa'ya kanlmlar ve orada Hristiyanln ilk krall olan Merovenj
Hanedan'm kurmulardr. Merovenjlerin daha soma or
taya kan Karolenj Hanedan tarafndan yklmasyla bir
likte sa'nn soyundan gelenler gizli bir rgt kurarak, g
nmze kadar varlklann srdrmlerdir. Bu ilgin ve
biraz da polisiye kokan konuya ileride deineceim. n
k bu siyasi gizli rgtn (Ad: Pieure de Sion) ucu Tr
kiye'ye dokunmaktadr. 1 1
1994'te ABD'de artc bir bilimsel aratrma yayn
lad. Bu kitabn ad 'Five Gospels' yani 'Be ncil'di. Yazarlan da sa Semineri yeleri ve editr olarak Prof.
Robert W. Funk ile Prof. Roy W. Hoover olarak belirtil
miti. Kitap byk boy ve 552 sayfayd. 12
imdi de ksaca sa Semineri szc zerinde biraz
duralm. sa Semineri kavram son 25 yln Hristiyanlk
iinde ne kard bir akmn addr. Dnyaca nl ila
hiyatlar, Vatikan'n basksndan bkarak, gizlice ilk sa
Akademilerini kurmulardr. Bu bilim adamlanndan bazlan, adlannn duyulmas zerine bal bulunduklan ni
versite ve fakltelerden atlarak isiz braklmlardr.
Amerika'dan baka Almanya, Fransa ve svire'de sa
Seminerleri vardr.
Amerika'daki
Akademi
imdi
Minnesota niversitesi'nin bnyesindedir. Yaklak 200
bilim adam birlikte alarak ncil'i tartmaktadrlar.
Zaman zaman bu say, arada bir katlanlarla daha da yk
selmektedir.

83

sa Seminerlerinin tartma konusu, ad zerinde

SA'dr. ncil'de yeralan szlerin ne kadar sa'ya aittir?
sa bu szleri sylemi midir? Yoksa bunlar somadan uy
durularak kilise tarafndan ncillere sokuturulmu mu
dur? te, sa Seminerlerinin konusu budur. lahiyat evre
lerinde, bu seminerlere katlan bilim adamlarndan 'ncil
Dedektifleri' diye sz edilir.
imdi kaldmz yerden srdrelim.
Synoptik ndilerde sa'nn drt erkek ve en az iki kz
kardei olduu yazldr. Ancak bunlar gerek kardeleri
mi, deil mi belli deildir.
ncil Dedektiflerinin 5. Gospel olarak kodeksledikleri
ve yeni bir evirisini sunduklar Thomas ncil'i ite bu
kardelerden birisine aittir. sa'nn kardei Thomas tara
fndan yazldna inanlan kitabn ne Synoptik'le ne de
John'la bir balants vardr.
Trkiye'nin Didim ilesinde yaad iin Didymus
diye tannan ve Judas Thomas adyla sa'nn erkek kardei
saylan bu ahsn, gerekte sa'nn ikiz kardei olduu da
ok yazlmtr. Ancak bu yeni kitapta sadece kardelik
taks ne karlmtr. 'kiz' olmak keyfiyetine deinilmemitir.
Thomas ncil'i ilk kez 1948'de ok dar erevede baz
ilahiyatlar ve tarihiler tarafndan incelenmitir. Halen
elde Msr'daki Kopti Hristiyanl'na yn veren ve l.S.
350 ylnda yazlm bir nshasyla, .S. 200 ylnda Grek
e yazlm bir nshas bulunmaktadr. sa Semineri ye
leri ite bu nshay okuyarak baz sonulara varmlardr.
Thomas ncili'nde sa'ya ait olduu ne srlen 114
deyi yer almaktadr. Bunlar Thomas tarafndan, dier
drt ncil'den bamsz olarak kaleme alnmlardr. sa,
bu ncil'deki szleriyle tamamen bambaka bir karakter
olarak ortaya kmaktadr.
sa Semineri yelerinin yllar sren incelemelerden
84

sonra vardklar baz sonulan aktararak bitiriyorum.

Thomas ncil'i ve gelenei, bu incelemelerden ok nce
vard. rnein Kbns Kilisesi, Msr Koptik Kilisesi,
Nasturi Kilisesi ve ksmen de Ukrayna Kilisesi, Aziz
Thomas' ok yceltmilerdi. Bu kiliseler, eldeki Thomas
ncili 'ni okuyarak deil, kendi geleneklerine bal kalarak
bu inan sistemine sadakat gstermiler ve yerleik Kato
lik Ortodoks ve Protestan Hristiyanlarca ters dmeyi,
bilmeden gze almlardr.
sa Semineri yelerinin vardklan sonulan yle zet
leyebiliriz:
1) sa Semineri yelerine gre ncil'de yani Yeni
Ahit diye bildiimiz kitapta sa'ya atfen anlatlm olan
yaklak 1500 szden en iyimser bak asyla sadece
yzde 20'si sa tarafndan sylenmitir. Gerisi, ilk Hristi
yanlar tarafndan uydurulmulardr.
2) sa, Mesih olduunu ne srmemitir. Mesih ke
limesi, Christ kelimesinin Trkesidir. 'Christ' ayn za
manda Hristiyan kelimesinin de kkdr. Dolaysyla
Seminer yelerine gre sa, Mesih (Christ) olduunu sy
lememi olmasna ramen, Kilise Babalan tarafndan Me
sih ilan edilmitir. Christ kavram sa'nn yaad d
nemde bir 'makamn' adyd o kadar.
3) sa, kilise kurmam ve her insann Tann imannn
gs kafesinde olduunu sylemitir. Kilise kurmay d
nmemi ve sylememi olan sa, bugn kiliseye bal
13
klnmtr.

***
sa'nn on iki Havarisi vard. Havari=Apostle szc
mesaj ileten, "tebli" yayan kii anlamnda kullanlmtr.
Bu kiilerin sa'y tandklan, grdkleri, onunla konutuklan ve ondan eitim aldklan kabul edilir. Bu on iki
85

kii unlardr. Simon -daha soma ad sa tarafndan dei

tirilerek Peter=Kaya yapld. Onun kardei Andrew;
Zebede'nin oullan James ve John (Yohannah); Philip;
Batholomew -ki, buna da Nathansei deniliyordu-; Mathew
-bu da Levi adyla tannyordu-; Thomas; James
-Alphaeus'un olu diye biliniyordu-; Judas, -James'in o
lu-; Simon Zealot (Mmin) ve Judas Iscariot'du.(Mat,
10:2-4; Mark, 3:16-19; Luka, 6:14-16; Act, 1:13) Bunlar
Galile kentinde yaayan kiilerdi ve Peter, James ve John,
sa'ya en yakn olanlard. Sonuncusu Judas scariot ise
sa'ya ihanet eden muhbir-havariydi. Soma intihar etti.
Onun yerine Matthias Havari yapld. (Act, 1:26) Paul,
Barnabas ve birka kii daha, geleneksel olarak Havari
statsnde kabul edilmilerdir.(Act, 14:14; Rom, 16:7;
Gal, 1:19) Bunlann arasnda bir de "Havarilere Havari
lik''' yapan Maria Magdelena vardr ki sa'nn mezannm
bo olduunu dierlerine haber veren kii odur.
Garip ama gerektir ki, sa'ya iman eden bu ilk kadro
da, onu douran annesi Bakire Meryem yoktur! Daha
nemlisi sa Mesih, kendisini douran annesi Bakire
Meryem'i -yani Tann'nn Olu'nu dnyaya getiren kadn-ncil'de anlatldna gre, 'Reddetmitir'.(Mark, 3:2021 ve 31-35, Mat, 12:46-50) sa, sadece annesi Meryem'i
deil, kardeleri olduklar varsaylan kiileri de reddetmi
tir, kendisinin "Onlardan''' olmadn aka sylemitir.
te yandan, kardeleri de "biz onu hi tanmyoruz ve
ona inanmyoruz''' demilerdi.(John, 7:5) Daha nce de
belirttiim gibi, Vaftizci Yahya da, O'nu "daha nce hi
tanmazdm" demiti. Garip ama gerektir ki, annesi de
kardeleri de sa'nn imanna inanmamlardr; O'nu hi
bir ekilde izlemeden kendi geleneksel Yahudi inanlanna
14
bal kalmlardr. Ek olarak, ksaca, Stephen'dan da sz
etmek gerekiyor. Bu kii de sa'nn yannda bulunmutu
ama Havari saylmamt. Oysa, Stephen, Kuds'te kuru
lan ilk kilisenin (yedi) yneticisinden biri, hatta o kilise
nin en st ikinci yneticisi -birincisi sa'nn kardei
86

denilen James'tir- konumundayd ve yapt konumalarla

Yahudilerin fkelendirmi ve tpk sa gibi, Yahudi eriat'na kar kt gerekesiyle ldrlmt. u farkla ki;
Yahudiler, Stephen'i kendi cezalandrma uslne gre,
yani talayarak (recm) ldrmlerdir. Stephen ilk Hris
tiyan "ehidi" kabul edilir.(Act, 6:5-12) Aziz Paul ise
Stephen'in talanmasn rgtleyen kiiydi! sa'y "Tan
r 'nn Olu" ve "Bakire 'den Doma" olarak kabul etme
yen ilk byk topluluk "Ebionitler" olmutu. Bunlar
Paul'u "Sahtekrlkla" sulamlar -Yahudi eriatn de
itirdii iin- ve tm Gospelleri de reddetmilerdir. Ayn
ekilde "Bakire Doumu"da, sa'nn "lahi" varln da
aka reddetmilerdir. 1 5
Ebionitler, evlilie ve kadnlarla ilikiye kapalydlar,
arap imezler ve balarna ya srmezlerdi. Ebionitler,
Gnostik Essene geleneinin srdrcleri olan Yahudilerdi. 1 6 sa'y yarglayan Yahudi Kral Herod Antipas da
Ebionit kavmindendi. Bunlar Hellen uygarlna kar ta
rafszdlar.
sa'nn "lahi" (Tanr olmak) iddialarna kar km
olan kiiler, onun salnda onunla birlikte ayn yerlerde,
ayn zaman diliminde yaam olan, ona en yakn bulun
mu insanlar ve topluluklard. Hatta bugnk Vatikan'n
ve Katolisizmin kurucusu kabul edilen, Aziz Peter bile
sa'ya son anda ihanet ederek, "Onu tanmadn" sy
lemiti! Oysa sa'ya "Tanrnn Olu" olduunu ilk syle
yen de oydu! Fakat Romal askerler sa'y gtrrlerken,
onu tanmadn syleyen Peter=Simon=Kaya, soma bu
szlerini geri almt! ncil'de iki risale onun adn tar,
ama onun tarafndan yazldktan kukuludur, nk en
iyimser tahminle bu risalelerin .S. 95-100 yllan arasnda
yazlm olabilecekleri belgelenmitir. O yllarda hem sa
hem de Peter, en az 40-60 yldr lydler! Kald ki, yine
garip bir rastlant olsa gerek, hem Peter hem de Paul, yazlannda -ya da ncil'e alman yazlannda ve sylevlerin
de- sa'nn "Bakire Doumu"ndm hi sz etmemilerdi!
87

Bylesine inanlmaz bir "Mucizeden" niin bir tek kelime

dahi olsa sz etmemeleri, Tanrnn Olu sa'ya hakszlk
deil de nedir? Yine ilgintir ki, Gospellerde binlerce kii
ona iman etmiti diye yazlyken, "Apostollar'n leri"
(Acts) adl blmde, Peter'in saylan sadece 120 kadar
olan kiiye vaaz verdii yazldr.(Acts, 1:15) Oysa bir
Bakire'den "Tanr 'nn Olu"mm domas mucizesi o a
larda da, bugn de tm insanl sarsacak bir olgudur, ama
ne hikmetse bylesine olaanst ve "Doa D" bir olay
ne Roma mparatorluu'nun kaytlannda, ne Yahudi kaynaklannda ne de dier herhangi bir "Belge"de yazlmtr!
Dier bir deyile, Bakire'den ocuk doduu ve bunun da
sa Mesih olduu "Bir Tek" resmi veya gayri resmi bel
gede yoktur -iki Gospel'de anlatlanlar dnda!- O an
tm tarihilerinin ve Roma Devleti'nin tm arivcilerinin
bu inanlmaz ve Doast olay atlam olmalan nasl
aklanabilir ki? Kald ki 1. yzyln sonunda yazld bi
linen nl Josephus'un Yahudilii bylesine etkilemi
olan bir kiiyi hi duymam, bilmemi olmas olanaksz
dr, ama onun yazd tarih kitabnda Bakire Doum da,
sa'mn Tamnn Olu olduu iddias da "7e&" szckle
dahi yer almamtr tpk, armha gerilerek ldrld
gibi!
Benzer ekilde, .S. 40 yllannda yaayan dier bir n
l Yahudi -skenderiyeli- tarihi Philo da neredeyse kendi
gzlerinin nnde yaanm olan bu "Mucizeler"den ha
bersizdir. O da ne Bakire Doum'dan ne de Tann'nn O
lu olduu sylenen sa Mesih'ten haberdardr. 17
Bakire Doum'la dnyaya gelmi/gnderilmi bir
Tann'dan ilk kez Devlet-kefaletiyle sz edilmesi, o TannOlu'nun armh'a gerilerek vahice ldrlnden yak
lak 300 yl soma olmutur. stanbul'un kurucusu Byk
Konstantin'in, tebas Hristiyanlar arasndaki bitmeyen
tartmalara bir son vermek amacyla .S. 325 ylnda z
nik'te toplad Konsil'de, sa'ya atfen "Yeni" bir din ku
rulmutur. sa resmen Devlet Zoruyla Tanr 'nn Olu ve
88

Kutsal l 'deki ikinci gteki (Lord) Tanr yaplmtr.

Kimin adna? lgintir ki, Peter ve Paul adna. Ne var ki,
Peter "bile" sa'y sadece bir Peygamber=Prophet" olarak
tanmlam ve yazmt. Peter'in, sa'y anlatt risalede
sa'nn, Musa tarafndan gelecei mutulanm, bir "Pey
gamber" olduu vurgulanmt. Aynen yle yazmt
Peter:
"Tanr, sizlere aranzdan benim gibi bir Peygamber
kartacaktr, onun szn dinleyin."(Acts:3:22)
Peter'e gre Musa'nn szn ettii kendisi gibi "Pey
gamber" olan kii, sa idi. 1 8 Musa ve ona dayanarak Peter,
"Tanr sizlere aranzdan Olu olan Tanr 'y kartacak''
diye sylememilerdi. znik Konsili'ne katlan Kilise Ba
balan siyasi egemenlik salayabilmek iin Peter'in bu
szlerini alp ncil'e koydular. Ama ayn zamanda da Bakire'den Doma sa'y da Tann'nn Olu olarak Tam ka
bul ettiler. Artk bunu kabullenmeyenleri bekleyen tek
akbet vard: "Yaklmak".
***
"Devlet Tanrs" yaratmak dncesi, Antik Msr'da
balamt. Msr'da len firavunlar genelde, Tann ilan
ediliyordu. Yaarken "Tanr" yaplanlar da vard, rnein
II. Ramses gibi. Benzer ekilde Hellenler de kendi "SiteDevletlerf'ndG Tannlar yaratmlard. Zeus, Apollo, Afrodit vd. site-devletlerinin tann ve tannalanydlar. Aynca eitli bcekler -rnein, Msr'da skarabe- ve hayvan
lar -rnein kartal, kei, gvercin vd.- de "ilah" (Deity)
statsndeydiler. nsanlar, gerekli grdkleri zaman Pan
teist, (Kamu-Tannclk); Polyteist (ok Tanrclk);
Honoteist (dier Tanrlar reddetmeden bir ama Tekil ol
mayan Tann'ya ballk); Kathenoteist (belirli bir Tann'y belirli bir sre kabulleni) gibi. "Syncretist" (e yapmh-eklemlemeli) bir nan-Sistematii'ne balydlar. 19
89

Site-Devleti Tanrs/lah olmak fikri, Hristiyanl yaya

bilmek iin Kilise Babalan tarafndan benimsenmiti. Bu
plana gre Hellenlerin "Tanrlar" (site-devletindeki) al
narak bunlann her biri iin bir "Aziz" tahsis edilmiti. Bu
kii bazen tamamen sanal da olabiliyordu. Sanal ya da
gerek bir kii, Aziz ilan edilerek o kentin-sitenin "Patron
Sainfi yaplrd. O kenti koruyan/kollayc "Koruyucu
Aziz veya Azize" yaratmak fikri Hristiyanlk'taki dier
pek ok tren ve uygulama gibi Paganizm'den alnmayd.
Gnmzde Hristiyan kentlerinin koruyucu Aziz'leri
vardr. rnein Aziz Andrew, Moskova'nn, onun kardei
Aziz Peter Roma'nn "Patron Sainf'i statsndedirler.
Ancak Hristiyanln kurucu babalan bununla da ye
tinmemilerdir. Antik Msr'da ve Anadolu'da bata da
Smer, Elam, Akad ve Hititlerde mesleklerin de "Tanrla
r" vard. rnein "Ylan" tbbn, hekimlerin "Tanr
s/lah" idi. Hristiyanln kurucu babalan bu kkl ge
lenei de kendilerine mal etmekte gecikmediler: Her mes
lee bir Aziz tahsis ederek her biri iin zel bir "Gn"
ayrdlar.
rnein sa'nn vey babas
(ya da
erzast=yedek babas) saylan Josef, "marangozculuun"
koruyucu azizi yapld. Her 1 Mays "i Bayram" Kili
selerde Aziz Josef in "Dua" gn olarak kutlanr. M
sr'da, "Devlet-Tanrs" bizzat egemen Hanedan tarafndan yaratlrd. Hanedan hangi "cult"e balysa o Hane
dan'n yeleri de aile iindeki hiyerariye gre o 'cult''un
rahipleri, rahibeleri ya da mabed grevlileri olurlard.
Ama aslolan fravun'un ynlendirdii ayinler ve/veya uy
gulamalard.
Hristiyanln iinden kt Yahudilik, ite, M
sr'daki bu uygulamalardan ok etkilenmi bir din olmak
tan ziyade bir "Varolu tarz" (mode of existence) olarak
"Tek Tanrcla" gemiti. lgintir ki, hem millet ad
olarak "sraeF ad, hem de 'Musa' ad branice deildir.
Bu Tek-Tannl dinin "Cemaatinin" ad olan "sraeF ke
limesini millet anlamnda ilk kez firavun telaffuz etmiti.
90

Ayn
ekilde
"Musa"
ad
da
(Mosheau)
yine
Koptik-Msr'da kullanlan bir "sfatt" ve "Suyla Gelen"
anlamna gelmekteydi. srael'in, din adam olmaktan ok
ilk "Devlet Adam" saylan Musa inanna gre, Nil'e b
raklan bir sepetin iinde, nehirde ykanmakta olan Firavun'un kz tarafndan bulunmu ve onun tarafndan bu
adla onurlandrlmt. Ortadou'da siyaset, kltr, sanat,
edebiyat ve dinlerin ekillendirilmesinde Antik Msr'daki
Ate ve Gne kltlerinin ok byk katks olmutu. En
belirgin ve belirleyici olan da "Tanrnn Olu" olmak
fikriyle, nl Akheneton ile balayan ilk "Tek-TanrclK"
inancyd. Akheneton, "Solar-Monoteizm" diye bilinen,
"Gne'e Tapmcl" balatmt. Akheneton, Gne'i
"Tek Devlet Tanrs" yapm ve baka tanrlara tapnmay
yasaklamt. Kendisini de bu "Tanr 'nn Olu" sayyor
du. Hristiyanln kurucu babalan bu yzlerce yllk ge
lenei kendilerine mal ederek, hibir ekilde "Tanr Ol
mak" iddias bulunmayan sa'y, nce "Tann'nn Olu"
sonra da "Tarn-Lord" ilan etmekten kanmamlard. Bu
nedenle tm Pagan geleneini (Logos dahil) kendisine
mal etmi olan Kilise iin, gerekte, sa'y ortadan kaldnp, Paganizm'i "SanaV bir Tek Tanncla mahkum et
mi kurumdur diyebiliriz. Ve ayn Kilise, mparator'un
emriyle .S. 325'te, sa'y "Peygamber" olmaktan kar
tp, "Tanr" ilan etti. Hristiyanlk ancak bylelikle Dev21
let-Dini oldu.
mparator Byk Konstantin tm yaam boyunca
Akheneton'la balam olan "Solar Monteizm"e bal
22
kalmt. Hristiyan oluu (?) lmne yakndr. Ancak
"Gne" onun iin yine nemliydi. Hristiyanl yrekten
benimsemekten ziyade kasten desteklemiti; bu da onun
devlet siyasetiyle balantlyd. 23 Konstantin, hrsl ve
atak Hristiyanlk'ta "Fetihci-Ruh" (inedentizm) bulun
duunu sezmiti. Bu nedenle onun iin kendisini GneinOlu kabul eden Firavun Akheneton ile "Yahvveh'in O
24
lu" yaplm olan sa arasnda fark yoktu.
Sonuta
91

ikisi de insand. Ve gelmi gemi en gaddar

imparatorlardan biri, belki de birincisi olan Konstantin, bu
yeni "Sanal Tanrnn Olu"mx yeni "Fetihler" yapabil
mek iin bir "Ara" olarak grmt. (Konstantin, kendi
sine de 'Augustus'un Olu' eklinde bir unvan vermiti.
August olmak Sezar olmaktan daha nemliydi.) Kald ki,
"Natolia"da, Hristiyanla gemi olanlar oktan beri
Akheneton'un "Ank-Ha"m bu yeni "Tann"mn sembol
olarak boyunlarnda tayorlard. lgintir, Konstantin d
neminde Anadolu'da henz Bizanslatnlamam olan,
zorlama ve baskyla Hristiyan yaplm olan Paganlarn
ilk Ha', bugn bildiimiz Latin Ha' deil, Firavun
Akheneton'un kendi dininin sembol olan Ank-Ha'yd!

92

NC BLM
HAYATI ALINAN ADAM

'De le clbration des Mystres et des crmonies

sacres, Jamais personne ne parlera. '
Le Nuctemeron, IX
Apollonoius de Tyane

93

3.1 Aldatanlar ve Aldananlar

"Your ancestors were good men,
your present estate you may well loathe "
"Atalarnz iyi insanlard,
imdiki halinize bakp yerinebilirsiniz. "
Apollonius to the Melesians XXXIII1

Garip ama gerektir ki, Dou Roma mparatorluu'nun yaklak 1000 yllk varisi ve uzun bir sre de srdrcs, koruyucusu ve gelitiricisi olduu dinsel siste
matik, sadece 14 yl iinde kt ve yerini Hristiyanla
brakt. Tarihin belki de en ilgin gelimelerinden biri bu
dur. Bu 14 yllk dnem Hristiyanlara hogr gsterme
yen Galerius'un (Sezar statsndeki Roma Yneticisi)
I.S. 311 ylnda yaynlad "Msamaha Ferman" (Edict
of Toleration) ile Byk Konstantin'in .S. 325 ylnda
toplad znik Konsil'i arasnda geen dnemdir. Hristi
yanlar kendilerine "Msamaha"2 gsterileceini impara
torluun en st dzey yneticilerinden renince tm gay
retlerini imparatorluun merkezini ele geirmeye yneltti
ler. Eer Roma mparatorluu'nu yneten "Tetrari=Beli
ynetim"den bir imparatoru Hristiyan yapabilirlerse,
94

halkn % 99'u Paganist de olsa nnde sonunda tm im

paratorluu ele geirebileceklerini sezinlemilerdi. Onla
rn tercihi gen Konstantin oldu. Sonuta onu zafere g
trdler ve o da Hristiyanla en byk katky yapt. l
gintir ki Konstantin Hristiyanln en belirleyici, en
nemli ve ilk "Ekmenik" Konsili'ni toplayp, buna ba
kanlk ettii .S. 325 ylnda henz Hristiyan olmamt.
"Azizler Kitabnda" (Book of Saints) belirtildii zere
Konstantin, lmnden -belki de ldkten soma- sadece
birka dakika nce, yatann banda nbet tutan kiilerin
arasnda bulunan bir papazn, zerine su sratmasyla
-dini vecibeler yerine getirilmeden- "Vaftiz" edilmiti! 3
Yine ilgintir ki, bu Konsil'i toplad iin "Vaftiz Edil
memi Hristiyan" (bu nasl oluyorsa) Konstantin, Dou
Kiliseleri tarafndan sa'nn 12 Havarisi'ne eklenerek
-Aziz Paul'u dlayarak- 13. Havari kabul edilmitir.
Konstantin znik Konsili'ni 20 Mays 325'te toplantya
armt ve 21 Mays'ta alan Konsil'e bizzat kendisi
bakanlk etmiti. Bu nedenle de gerek Pagan dini "Solar
Monotheizmi"ne bal olan mparator'un bakanlnda
toplanan bu ilk Hristiyan Ekmenik Konsil'i, bugn de
yrrlkte olan ve vazgeilmez ve deitirilmesi teklif
dahi edilemez kararlar almt. Tahmin edilecei zere, 21
Mays tarihi de Ortodoks ve dier Dou Kiliselerinde
"Aziz Konstantin" gn olarak gnmzde de kutlanmak
tadr. Konstantin sadece imparator deil, ayn zamanda
Hristiyanln nemli azizlerinden biri yaplmt.
Bu ilgin imparatorun yaamna ksaca gz atmakta
yarar vardr. nk nasl bir egemenin ynlendirdii, be
enmedii
kararlan
deitirdii,
beendiklerini
-kendisinin ve devletin karlanna uyanlan onaylayarak"Hristiyan AmentsiTne ekledii ancak bylelikle anla
labilir. sa Mesih'in ilk saf ve masum "inanlar"
Konstantin gibi bir adamn kesin buyruklan dorultusun
da nasl "Yeni Din" haline gelmitir. Bu Konsil'de bunu
iyi anlamadan mparatorluk snrlan iinde bu Konsil'den
95

sonra yaananlar anlayabilmek de kavrayabilmek de olas

deildir. Dier bir anlatmla gnmzdeki Hristiyanln
znn ve kurgusunun yaplnda kimler etkili olmular
d ve bu etkili kiilerin en tepesinde yer alan mparator
Konstantin "Nasl" bir kiiydi ve "Nasl" bir Hristiyanlk
kurdurmutu, bunu grelim. unu da ekleyelim ki,
Konstantin, znik Konsili'ni toplarken, ynetirken ve ka
rarlan onaylar ya da reddederken Hristiyan deildi ve
"Pontifex Maximus" (tm inanlann ve dinlerin ba rahi
bi) sfatn tayordu. Konstantin bu Konsil srasnda sa
dece Hristiyanlann deil, ayn zamanda Paganizmin de
"Ba Rahibiydi"?
stanbul'u (Constantinople) "Yeni Roma" olarak kuran
ve tarihe 1. Konstantin ya da byk Konstantin tanmyla
geen mparator, Roma mparatorluu'nun iki nl yne
ticisi Diocletian ve Maximian'm kurduklan sistemin
egemenliinin srd .S. 270-305 yllan arasnda siya
sal formasyonunu edinmiti. Geerken belirtmekte yarar
var ki, Bizans (Byzantium) Konstantin tarafndan kurul
mu bir kent ya da Devlet deildi. mparator
Konstantin'den ok nce Roma mparatorluu'nun uzak
bir ek yerleim alan olarak stanbul'da Hali ve evresin
de "Byzantium" adl kk bir blge vard. Konstantin s
tanbul'un bu blgesini genileterek kent llerine getir
dii bu yerleim alann Dou Roma mparatorluu'nun
bakenti olan "Yeni Roma" (Constantin'in kenti) adyla
kurdu.(Tam tarihi 11 Mays .S. 330) Dier bir anlatmla,
Bizans, Dou Roma mparatorluu'nun ve/veya stan
bul'un ad deildir, kk bir yerleim alannn "Yeni
Roma"nm kurulmasndan nceki addr. Benzer ekilde
Rus carlan da, 1453'ten soma, ilk iki Roma'nn, yani
Tiber Nehri zerindeki Roma ile Boazii'ndeki Ro
ma'nn gtklerini/tarihe kantklann ne srerek Mos
kova'y "nc Roma" adyla kurmular ve Ortodokslu
5
un Tel? koruyucusu olduklann ilan etmilerdi.
Diocletian dnemi, yaklak 100 yldr sren alkantl
96

dinsel tartmalar srecinin, Paganizm lehine deitirildii

yllardr. Eski tanrlar yeniden canlandrlmlar ve Hristiyanlara bask uygulanmt. te Konstantin bu hareketli
dnemde dnyaya geldi.(.S. 275 veya 276) Onun dodu
u ylda mparator Tacitus lmt ve ondan nceki im
parator tarafndan ilan edilmi olan "Gne Tanrs" Ro
ma mparatorluu'nun "Hakimidir" eklindeki kural
Tacitus tarafndan da glendirilmiti. 6 O dnemde Ro
mal senatrlere de "Gne Tanrs 'nn Oullar" denili
yordu! Konstantin'in yldz otuzlu yalarndayken
I.S. 304-305 ylndan itibaren parlamaya balad. O srada
Galerius ve Maximin Hristiyanlara kar yeni bir bask
kampanyas balatmlard. Bu tartmalar .S. 310-313
yllan arasnda dorua ulat. Bir yandan Pagan filozofla
rn dier yandan da onlara kar ve devlet iinde gizli r
gtlenmeler yapm olan Hristiyanlar vard. Devleti ie
riden ele geirmek iin her trl Makyavelizmi, Aziz
Paul'un nl szne -"Ben bir kiiyi kazanmak iin, Ya
hudi 'yle Yahudi, Pagan 'la Pagan, Romal 'yla Romal
olurum."- dayandrarak hareket eden Hristiyanlara devlet
katndan gelen en gizli destek Konstantin'in annesi
Helena'dand, ki o da Dou Kilisesi tarafndan lmn
den soma Azize ilan edilmiti/tpk olunun da Aziz ya
pld gibi. .S. 310-313 yllan imparatorluk snrlan
iinde ok derin dinsel aynmalann yaand dnemdi.
Bu dnemde sa Mesih, henz resmen Tanr'nn Olu ola
rak tescil edilmemiti. mparatorluk snrlan iinde yakla
k 2500 kadar farkl ncil vard. Henz "Trinite=Teslis"
de kabul edilmemiti. Hristiyan yazarlar, Porphyry gibi
gl bir Pagan filozofa kar, kendi dinlerini savunmakta
zorlanyorlard. 7 te yandan Porphyry, gerek bir "nan"
isteniyorsa bunun kurucusunun nl "ifac Tyanal
Apollonius olmas gerektiini, sa'y hi tanmadklann
ve Gospellerin de yalan-yanl, cahilce metinler oldukla
rn vurguluyorlard. Porphyry, sa'ya atfedilen tm muci
zelerin, gerekte Apollonius tarafndan ortaya getirilmi
olduunu srarla belirtiyordu. 8
97

Konstantin'in iinde yetitii siyasi ortam, Diocletian

tarafndan balatlm olan reform almalaryla belir
lenmiti. Buna gre, Diocletian, imparatorluun iki
Augustus ve iki Sezar tarafndan ynetilmesini ngrm
t. 4. yzylda bu sisteme "Tetrari" (Beliynetim) deni
liyordu. Ve bu ynetim 100 idari-alan denetim altnda tu
tuyordu. O dnemde bu 100 ilde, 12 Kilise-Alan (Diosez)
vard. mparatorlukta Dou Blgesi (ya da Mfettilii=Prefectura praetorio per Orientum) Msr, Libya, Trak
ya, Balkanlar ve Karadeniz'i de iine alan dev bir coraf
yay kapsyordu. 9 Konstantin .S. 306 ylnda ite bu bl
genin mparatoru yaplmt ve lmne dein (337) ken
disini hep bu Dou Blgesi'yle zdeletirmiti... talya
ve dier blgelerin de "Egemeni" olmasna ramen.
4. yzylda Roma mparatorluu'nda byk bir mali
knt yaanyordu. "Para" neredeyse sfrlanmt. 10
Konstantin bunu dzeltebilmek iin ilkin askeri harcama
lar kst, soma da yeni para sistemi getirdi. Fazla ayrnt
ya girmeden belirteyim ki, Konstantin, brokrasiyi g
lendirerek "Devletilik" ilkesini hayata geiren ilk impa
rator olmutur. Ostrogorsky'nin de belirttii zere,
Konstantin'in Devletilik anlaynn koruyucusu orduy
du. mparator bu orduyu Barbar olarak nitelendirilen Al11
man=Cermen kabilelerinden oluturmutu. Ve bunlarn
Pagan tanrlarna byk nem veriyordu. Nedir ki, Dev
letilii yerletirebilmek iin Konstantin kendi ailesinin
mensuplar da dahil (olu ve kars) binlerce insan gz
n krpmadan idama gnderdi. Konstantin gibi Maximin
de Augustus unvann tayordu. Bu iki rakipten Maximin
Porphyry'nin sa'ya ve onu Tanr yapmak isteyenlere kar
ynelttii savlan destekliyordu. Maximin, Hristiyanlar
tarafndan hazrlam sahte bir metin olan "Acts of Pilate"
(sa'y armha gnderen genel vali) adl yazlanndan yo
la karak Hristiyanlan "Ateist" ilan etmiti. Maximin ilk
renim okullannda okuyan ocuklara Hristiyanln
"Barbarca" olduunu ve bu propagandaya kanlmamas
98

gerektiini reten dersler konulmasn salamt.

Konstantin, Maximin'in aksine Hristiyanlan kendi kar
larna uyduklar
srece koruyacan
aklamt.
Konstantin'in kar olduu dinsel akm, ilgintir ki,
Tyanal Apollonius'un son byk temsilcisi olduu
Hermetizm deil, son iki yzyldr zellikle de Roma Lej
yonlarnda ok etkili olan "Mitraizm" idi. Bu ran-Hindu
kkenli dinsel inan sistematii .S. 4. yzylda bata
Anadolu olmak zere tm Ortadou'da, Msr'da ve Balkanlar'da ok byk taraftar kitlesine sahip olmutu 1 2 ve
Konstantin bu ran etkisinin kendi mparatorluk Blgesi
iin Hristiyanlk'tan daha tehlikeli olduunu hesaplam
t. Mitraizm, Dou Roma'da ylesine etkili olmutu ki,
Konstantin'den otuz yl soma mparator olan yeeni
Julian (361- Apostate diye bilinir) 363 ylnda ok gizli
bir Mitraist rgte ye yaplmt ve stanbul'daki ilk gizli
Mitra Mabedi (mithraeum) onun isteiyle kurulmutu.
Julian kendisinin "reenkarne" (yeniden domu) olan
Mitra olduuna inanyordu. 1 3 Julian days Konstantin'i
atalarnn dinini "cahillere" teslim etmekle sulanm ve
Hristiyanlan bask altna almt. zetleyecek olursak,
Byk Konstantin yeni kurduu kentini ve mparatorlu
unu badman ve rakibi Perslerin etkisinden kurtara
bilmek iin Mitraizm'e kar mcadele ederken, Hristi
yanln ne olduu ve olmad henz tam bilinmeyen
Tann'snn tuzana dmt denilebilir. Kald ki
Mitraizm'de de Hermetik eler vard. Daha sonraki yz
yllarda Bogomilizim (Bog=Bulgarca Tann demektir)
adyla anlan akmlar da Mitraizm'den ve Hermetizm'den
aldklan birok unsuru retilerinin iinde gryorlar ve
savunuyorlard. te yandan Apollonius da Mitraizm'i
kendi kaynaklanndan ve yerinde renmi bir filozoftu.
Dolaysyla onun Hermetik retisi iinde de Mitraik un
surlar vard. Dier bir anlatmla "Dualizm"'\ esas alan
Mitraik retinin, rnein "Karanlk- Aydnlk Kartl"
ya da iyilik-ktlk, gzellik ve irkinlik vd. gibi ztlklann Diyalektii Hermetist Apollonius'un retisinde de
99

ska yer alyorlard.

Nedir ki, Mitraik eler sa'ya dayandrlan Hristi
yanlkta da vard. u farkla ki; bu "Dualizm" artk bir
"Trinite"ye dntrlmt. Buna gre Baba Tanr, her
eyin stnde (above ali) Oul-Tann sa, her eyin yann
da (by ali) ve Kutsal Ruh da her eyin iinde (in ali) ek
linde formle edilmiti. Dolaysyla "yilik/Ktlk" vs.
diyalektii, bir "Ztlar-Aras Mcadele" deil ve/fakat
sa'nn "varlnda" zmlenen O'nunla btnleildii
takdirde "zlen" bir elikiyi temsil ediyordu. sa "kur
tarc" idi, nsanolunun Adem ve Havva'dan beri ban
da olan ve onu ynlendiren "lk Gnah"l& balayan "eliki"yi zecek oland. (Bu "lk Gnah" masal da bizzat
Aziz Paul tarafndan uydurulmutu.) Zaten bu nedenle de
tm insanl bu elikiden kurtarmak iin Baba Tanr,
kendi z olunu insan suretinde zavall insanlarn arasna
gndermi ve onun ldrlmesine seyirci kalmt. Hris
tiyanlar bu esrarengiz olaya "Grand Mysterium" (Byk
Sr) diyorlard. Uzlamaz elikilerin mcadelesini esas
alan Mitraizm'e kar Hristiyanlk "Uzlar''' bir "eliki"
koymutu.
te bu husus Konstantin iin ok cazip bir "Siyasi" si
laht (leverage anlamnda), kaldrat. Bu "Kaldra'h ha
yata geirmek ve "Uzlamaz elikileri Yok Etmek'''
amacyla Hristiyan nderlerinin sa'ya bitikleri "Kurtarclk=Uzlatrclk" roln hayata geirmek iin kendi
sinin bu rol stlenmesi gerektiini dnd ve nl znik
Konsili'ni toplantya ard. Konstantin bu role karken,
tpk Aziz Paul gibi, Gne'e Tapanlar ile Gne'e Tapc,
Hermetistlerle Hermetist ve Hristiyanlarla Hristiyan gibi
davranmay benimsemiti. nl bir deyile, tam bir
"Takiyye Ustas" idi Konstantin. (Benzer bir model ..
390'h yllarda Plato tarafndan yazlmt. Sokrat davasn
ileyen "Euthyphron" adl almasnda Plato, Atina'da
yarglarn "Dinsizlikle" suladklar Sokrat'n karsna,
din konusunda birbiriyle eliir gibi gzken argmanlar
oo

savunan bu kiiyi kartmt.)

***
18 Eyll 324'te Konstantin, Boaz'm dou yakasnda
son rakibi Licinius'un ordusunu bozguna uratt ve Roma
mparatorluu'nun tek ve mutlak egemeni oldu. Romal
Egemenler arasndaki bu sava, "Chrysopolis" sava diye
tarihe geti. Bu savata, Licinius, Pagan tanrlarnn adna,
Konstantin ise "Yeni bir Devlet ve Yeni Bir Din" kurmak
idealiyle dvtler. Konstantin sava kazand. Eer
Licinius kazansayd yeryznde Hristiyanlk diye bilinen
-bugnk haliyle- inan bulunmayacakt. Tarihin garip bir
cilvesidir ki, Konstantin bir yandan Licinius'un "Pagan
Tanrlar"na kar savayor, dier yandan da Dou snr
larna komu olan (Hristiyan) Monofsit-Ermeni Krall
'n
ykmak
iin
urayordu.
Ama
gerekte
Konstantin'in daha derin bir ideali vard, Konstantin bir
"Devlet Tipini" ve bir "Dinsel Anlay" tarihe gmmeyi
planlamt. Bu devlet, Hellenlerin "Hristiyan Devleti"
(L'etat Chretien) idi. Dinsel-Anlay ise bu devleti yne
ten siyasi yapyla belirlenmiti. Buna gre Hellen Hristiyanl'nda Devlet ve Kilise ayr ve "zerk" yapda ve
statde idiler. Konstantin ise Kilise'yi kesinlikle Devletin
Ynetimi ve Denetimi altna almak amacndayd. Tarihte
"Cezaropapizm" diye bilinen bu sistem, Konstantin'den
bu yana "Devlet Denetimindeki Din" olarak "Devlet
Laisizim"i eklinde srmektedir. Uygarlk tarihisi,
Gonzague de Reynold'un da belirttii gibi, Hellenlerin
Hristiyan-Devleti, Konstantin'in ilkin znik Konsili'ni
toplamas, ardndan da imparatorluun "Bakenti"m Roma'da Kk Byzantium blgesine tayarak burada "Ye
15
ni Roma"y\ kurmasyla tarihe kart.
Chrysopolis Sava srasnda bile Konstantin, "Hristi
yanlarn Tanns'n, Roma Panteonu'na kabul ettirebilmek
101

mmkn deildir" diye dnyordu. 1 6 Savaa giderken

Konstantin "Gne Tanrs Yoldam" (companion) ola
cak demiti! mparator Konstantin iin Devlet her zaman
Kilise'nin stnde bir deer ve anlam tamt. rnein
Hristiyanlarn uyguladktan "Celibacy" (evlenmeme ko
ulu) ynetmeliini 320 ylnda deitirmiti. Benzer e
kilde, atanacak olan piskoposlan, Kilise deil, Devlet ve
mparator seecekti. Aynca pazar gnn "Gnein G
n" (Sun Day) ilan ederek tatil yapmt. O dneme kadar
eski Yahudi geleneine gre cumartesi gn tatil yapan
ve kiliseleri dolduran Hristiyanlar, Devlet zoruyla "Tanr'nn"
koyduuna
inandklan
kutsal
takvimlerini
deitirerek, Konstantin'in koyduu Sekler-Devlet'in
takvimini "KutsaF kabul ederek dua etmeye baladlar ve
hl da dualann srdryorlar! Oysa sa eer gerekten
de yaadysa, cuma akamndan cumartesi akamna kadar
olan "Tanr'nn Dinlenmeye ekildii" haftalk tatile
uygun yaam ve dua etmiti! 1 7
Pagan
Tannlannm
koruyucusu
Licinius'u
Chrysopolis'te yenen Konstantin, bu savatan 18 ay soma
terhis ettii ordusu tarafndan dzenlenen trende, "Tanr
lar seni korusun Augustus Konstantin" sloganyla selam
lanm ve uurlanmt. Dikkat edilirse bu olay 20 Mays
325'te alan 1. Ekmenik znik Konsili'nden tam 10 ay
soma yaanmt. Konstantin'in yeni bir "Din ve Devlet"
modelini hayata geirmek iin balatt kampanyalardan
tam 10 ay sonra bile ordusu Konstantin'i Pagan tannlan
nm koruyuculuuna "Emanet" etmiti.
Birka yl ncesine kadar Devlet'in kendisinin karlan n a uyduu zaman, Hristiyanlann karsnda byk bir
alakgnlllk gstererek kendisini "Tanr 'nn Yoksul
Bir Hizmetkr" olarak tanmlayan Konstantin, 20 Mays
325'te znik Konsili'ne bakanlk yaparken al konu
masnda kendisini birdenbire "Tanr'nn Ba Temsilcisi"
(Vicar) yapvermiti. Buna gre yeryznde yaanacak
olan ileri ve ilemleri, artk Tann (bu kez sa) adna
102

"Bizzat" Konstantin belirleyecekti, O'nun istemedii ayn

zamanda Tanr'nn da istemedii saylacakt! Gnmzde
Papalar da "Vicar" statsndedirler ve bu modelin Devlet
katndaki ilk resmi uygulaycs kendisi vaftiz bile edil
memi olan ve aslen Paganlarn Gne-Tanns'na tapan
mparator Konstantin olmutu.
znik Konsili'ne imparatorluun tm blgelerinden
seilmi 230 piskopos katlmt. 1 Konstantin yine kendi
isteine gre bir karar alm ve Konsil'de geecek olan
tm konumalarn ve verilecek olan tm yazl metinlerin,
Greke olmas koulunu getirmiti. Oysa ki zellikle im
paratorluun gneydou snrlarndan gelenlerle Afri
ka'dan gelenler, Hristiyanln "As?' dilinin Aramice ol
duunu, Greke konuulursa Kutsal Metinlerde anlam
kaymalar olacan ne sryorlard ama Konstantin ku
raca Yeni Din'in "Dilini" Greke olarak tayin etmiti
bile. Oysa sa Aramice biliyordu, Greke bilmiyordu! lk
nciller de Aramice yazlmt...
Konstantin'in yeni bir devlet ve yeni bir "Devlet-Dini"
yaratabilmek iin Grekeyi "Zorunlu" dil haline getirmesi
sadece znik Konsili'nin tartmalar srasnda deil, daha
somaki yzyllarda ortaya kan ya da patlak veren isyan
larda, ayaklanmalarda ve/veya akademik ve teolojik tar
tmalarda da belirleyici bir rol oynamt. Konsil'e kat
lan piskoposlardan bazlarnn Aramice yerine Greke
kullanlmasna itiraz etmeleri nedensiz ve mesnetsiz de
ildi. Onlara gre evirilerde olsun, dialoglarda olsun iki
dil arasnda "Anlam" kaymalar olacakt. Zaten 200 yl
iinde yaplm olan ncil/Gospel yazmlarnda, evirisin
de ya da yorumlarnda (tefsirlerde) saysz kargaalk or
taya kmt. Nitekim dil sorunundan kaynaklanan bu
kargaaya son vererek tm ndilerden bir "Standart" ncil
oluturmak grevi de Konsil'e aitti. Konsil, says binleri
bulan ndileri tasnif edecek, soma kodeksleyecek ve artk
bir daha deitirilmemesi kaydyla "Resmi" bir "Devlet
indir oluturacakt. Konsil bunu yapt ve Devlet
103

ncili'nin dnda braklanlar "Apokirif olarak nitelendi

rerek yasaklatt. znik Konsili ncesine kadar Paganlardan
ve onlarn yneticilerinden en azndan "Tolerans" bekle
diklerini ne srerek daima maduru, ezilmii ve hakk
yenmii oynayan Kilise yneticileri Roma mparatorluu'nda iktidar gele geirince, kendileri gibi dnmeyen
ve kendi Tanrlarna tapmak istemeyen Pagan Hellenlere
ve dier Anadolulu topluluklarna "Sfr" tolerans gster
diler. yle ki Katolik ve/veya Ortodoks olmay reddeden
dier Hristiyanlan bile (r: Protestanlar) atee atarak
yakmaktan ekinmediler.
Greke ile Aramice arasndaki ifade ve anlam farkl
lklarndan doan sorunlara ksaca deindikten soma z
nik Konsili'ne geelim. Bu sorun, Hristiyanlk iinde
inanlmayacak kadar nemli dinsel farkllklar, tefsirler ve
hiziplemeler balatmtr. Bunu baz rnekleriyle akla
mak zorunludur.
Aziz Paul'un belirttiine gre Musa tarafndan yazl
m olduu bilinen eski Ahit'in ilk be kitabna
"Pentateuch" denilir (Acts, 3:22). Bu be kitabn ilkine
"Genesis" ad verilmitir fakat Aramice metinde byle bir
szck yoktur, bu somadan yaplm bir eklemedir.
Genesis kitab, Grekeye evrilirken ilk branice/Aramice
szck -ki bu gerekte Kutsal Kitap'm 1 9 da ilk szc
dr- "Balang'ta" (in the beginning) olarak verilmitir.
Oysa bunun zgn metindeki karl "Bara"dr ve bu
ilahi szck, birleme -cinsel de dahil- domak, karlkliliki ve ilahi mdahale gibi anlamlara gelmekteydi. Hi
bir ekilde "mutlak''' balang anlamna gelmiyordu. K
saca ve teknik ayrntlarda boulmadan syleyebiliriz ki, 2 0
Genesis'in ilk blm, "Balangta Tanr evreni ve yer
yzn yaratt" eklindeki -gnmzde Hristiyanlk iin
znik Konsili 'nden beri kabul edilen- anlatmla deil,
"Tanr'nn Barashet'iyle evren ve yeryz yaratld" ek
linde anlalmalyd. Dier bir anlatmla Yahudilerin Tan
rs Jahveh, bir "Balang" yapp, yeryzn ve evreni
104

yaratm deildi; eer byle yapsayd -yani bir balang

tan yola ksayd- dier Pagan tanrlarndan farkl olmaz
d, nk onlar nce "Balang" yaparak yeryzn vd.
yaratyorlard. Ama bu sylenen Paganlar yumuatm ve
onlara kendi tannlarnm yaptklarn baka bir tanr da ya
pyormu gibi bir izlenim edindirmiti.
znik Konsili'ne 230 piskoposla birlikte, alt dzeyde
Kilise yneticisi olan daha yzlerce din adam da katl
mt. Konsil'e katlan din adamlar eitli hizipler olu
turmulard. rnein; Kuds'ten gelenler Filistinli
(Caesaera) din adamlarna, Fenike'den gelenler Kilikyal
Ariuscularla birlikte, Libyal ve Antakyallara karyd
lar. 21 Bitniyal Hristiyanlar ise Galatia Kilisesi'ne ate
pskryorlard. Aralarnda bamsz kalmak isteyenler
de vard, rnein; kavgay yumuatmak isteyen skenderi
yeli Alexander gibi... Ki daha soma o da Roma Bapis
koposu Sylvester (Papa) ile tartmaya balad. Ksaca
Konsil'de yaanan tartmalar ve kargaa mparator
Konstantin'in nceden planlad gibi, kendisine son ve
bitirici sz syleyebilmek olanan salamt. mpara
tor, her kafadan ayr sesin kt, kimin neyi, niin sa
vunduunu bilmedii bu tartma ortamn bir emirle sona
erdirerek tm kavgay "Tek Szce" indirgeyebileceim
ve bunu da isteseler de istemeseler de "Nihai Sened'e"
koyduracan biliyordu. Ve yle de yapt.
mparator, Filistinli din adamlarna ncelik tand ve
onlarn hazrladklar "Ament"nn Konsil'de genel kabul
grmesini perde arkasndan destekledi. Buna gre sa Me
sih Logos yaplmak isteniyordu, oldu; sa Mesih, Babann
"Edindii" Oul deniliyordu, bu da kabul edildi ama
Ariuscular bu iki "n-Kabule" kar ktlar. Ariuscular
burada sadece Babann gerek Tanr olduunu, sa'nn
Logos olamayacan ve onun sadece nsan olduunu
vurguladlar. Tartmalar aylarca srd ve zellikle dil an
lamazlklar Konsil'in kaderini belirledi. (Konsil'den
soma da sa, Ariuscular iin hl bir "creature" mahluk,
105

yaratlm varlk olarak kald. Ariuscular Konsil'de ye

nilmelerine ramen, grlerinden vazgemediler.)
te bu atmosferde artk sabr tamak zere olan
Konstantin'in imdadna, Filistinli Eusebius yetiti. Tm
taraflar birletirecek bir "Szck''' rettiini ve bunu m
parator gndeme getirirse tm tartmalarn biteceini
aklad. Konstantin bu frsat karmad. Eusebius ve ta
raftarlarnn bulduklar szck, daha nce de deindiimiz
"homoiusion" idi. 2 2 Konstantin bu szce bal kalnarak
nihai bir zm bulunmasn yoksa Konsil'i datacan
bildirdi, Konsil'in hibir sonu elde edemeden dalmas
demek, mparator'un Hristiyanlan bir daha bu denli
nemsemeyecei anlamna geliyordu. Hristiyan din
adamlar bu szcn "Ament"deki belirleyici kavram
olmasn isteksizce de olsa kabullenmek zorunda kaldlar.
Nedir ki; Ariuscular bu szcn Ament'ye konulmas
na kar ktlar. Kar karken de ok hakl bir gereke
leri vard. Konsil'de kabul edilen ve tm din adamlarnn
onayyla tartlan "Ortak ncir metninin Kutsiyeti ile
badamyordu. nk Kutsal Metinler'de "homoiusion"
diye bir szck yoktu, yer almamt ve daha nemlisi
onun adna hareke edilen sa Mesih, bu kavram ne duy
mu ne de bilmiti. Kutsal Metinde yer almayan, insanlar
tarafndan uydurulmu bir szcn "Ament"dc bulun
mas dnlemezdi. Ama oldu. Konstantin bu szcn
Ament'ye konulmasna karar verdi. Bylece sa ile Baba
Tanr, "Ayn Trden" oldular. Bunu kabul etmeyenlere
Konstantin "Klla" cevap verecekti. znik Konsili'nde
ilk kez zgn metinlerin dnda kavramlar ncil'e sokul
du ve ilk kez "Heretic" (sapkn) retme sreci balam
oldu.
Konstantin'in, Eusebius'tan devralarak, kendi grym
gibi
ncil'e
sokturduu 2 3
"homousios"
(derivative) kavram ayn zamanda "Ortodoksluu" da ta
yin edilen kavram oldu. Daha sonra 382 ylnda toplanan
2. Ekmanikal Synod'da (stanbul'da yapld) znik
106

Konsili'nin "Aments" esas alnarak baz deiiklikler

yapld ve Romal Katolikler, Ortodokslar, 16. yzyldan
soma da Anglikanlar iin Dogmatik kabul edildi, dier
birok kilise ise dorudan doruya ilk Ament saylan z
nik Konsili'nde kabul edilen metne sadk kaldlar.
Arius ve Konsil'in iki nemli ad, Eusebius ve znikli
Theogonis srgne gnderildiler. Ve uzunca bir sre iin
kiliseler arasndaki kavga biraz da Konstantin'den kor
kulduu iin kllendi. Hemen ekleyelim ki, bu kavga hi
bitmedi ve 1453'e kadar zaman zaman alevlenerek ve
baka kalplara dklerek srd.
znik Konsili'ni izleyen yllarda Konstantin "Yeni dinf' yerletirmek ve temellerini salamlatrmak iin kanl
bir dnem balatt. Kendisine bal olan din adamlar en
hafif ceza olan srgne gnderilirken, daha tehlikeli say
d baz kiileri dorudan lme gnderdi. Bunlarn ara
snda en yakn arkadalar ve kars mparatorie Fausta
da vard. mparatorie sadece Konstantin'in annesi Helen
gibi Hristiyanlara sempati duymam, kendi bana baz
"ltuflarda" bulunmu ve geni araziler, binalar bala
yarak, kiliseyi glendirmiti. Nedir ki; Konstantin kendi
sini bilgilendirmeden hareket eden herkesi lme gnder
dii iin ei Fausta da Trier'deki byk hamamda yka
nrken, imparator tarafndan grevlendirilmi kiilerce
boularak ldrld. Konstantin Konsil'den bir yl soma,
326'da kendisine en byk destei vermi olan olu Veli
aht Crispus'u da saraynda ldrtt.
Ana hatlar Aziz Paul tarafndan hazrlanan ve ondan
somaki iki yzyl iinde eitli biimlerde "Terminolojik"
deiimlere uratlan Kutsal Metinler 2 4 Konstantin'in
elinde ve dilinde tam bir "Yasaklar" kitabna dnmekte
gecikmedi. znik Konsil'i kararlarn ne srerek
Konstantin, ilkin Yahudilere kar bask siyaseti uygula
maya balad. Nedir ki, Konsil'den birka yl soma, geni
halk ynlarndan gelen itirazlar dikkate alarak bu kez de
Konsil'deki en "Uyumlu" kiilere saldrd. Kimisini
107

srgne gnderdi, kimisini hapse attrd.

Konstantin'in zulm ksa bir sre soma Paganlara y
neldi. Pagan Tapnaklar mze yapld; Roma'da Pagan
Senatrlerin Meclis'teki Kutsal Mimberi bile kaldrld ve
kendilerinden "Devlet-Dinine" inanmasalar bile sayg
gstermeleri istendi. Anadolu'da ve Ortadou'da ise Pa
ganizm ve Hermetizm hl glyd. Oralarda henz
"Tek Tanr, Tek Din, Tek DiF yerletirilememiti. Tyanal
Apollonius'un ad ve ans hl canlyd. yle ki .S.
302'de Bitniya Valisi Hierocles (Sossius) onu ven ko
numalar yapyor ve ansnn yol gsterici olduu aka
beyan ediyordu. Bu grlere kar Eusebius iki kitap
yazm (Against Hierocles) ve sa'nn sadece Musa'dan
deil, Apollonius'tan da stn olduunu, nk kutsal H
ristiyan Metinlerine
gre
"Yahudi"
deil
"brani"
(Hebrew) olduu iin evrenin yaratld dneme kadar
giden bir gemie sahip olduunu vurgulamt. Eusebius
inanlmayacak kadar entrikac bir adamd 2 5 ve en az onun
kadar "Entrikac" olan mparator KonstantinTe birlikte
"Yeni sa Dini"rim temellerini atan kii o oldu.
Biri vaftiz bile olmam ve/fakat Hristiyanlk hakkn
da her din adamndan daha fazla yetkiye ve sze sahip ka
rsn ve z evladn ldrtecek kadar zalim ve gaddar bir
mparator ile, tm yaam entrika ve desise ile gemi, ne
verdii sz tutmu ne de birlikte hareket ettii kiileri
savunmu bir din adam, birbirlerini destekleyerek tm
Pagan (ki bu szck o dnemde, "Uygar Kentli" anlamna
26
geliyordu), uygarlnn, edebiyatnn, sanatnn, klt
rnn ve en nemlisi "Dinsel Sistematiinin" hunharca
yok edilmesi iin gerekli olan ykclk grevini stlen
milerdi. 2 7
Gerekte bu iki adamn da gemileri tahmin edileme
yecek kadar karanlkt. Konstantin'in aibeli ve bilinme
yen gemii ile ilgili bir "sr" gnmzde de tartma ko
nusudur. Ei Fausta'y bu "Srr" aklayabilecei
kukusuyla ldrtt de iddia edilmitir. Bu "Sr" her
108

neyse gnmzde bilinmiyor. Ama bilinen udur, znik

Konsili'nin sonunda Konstantin'in annesi Helena, sa'nn
yaad topraklara gitti ve naslsa yaklak 300 yldr top
ran altnda -ve gizli bir yerde gml bulunan- sa'nn
gerildi "armh" buluverdi. Tarih 3 Mays 328 ! 2 8 Bu
nun bir blmn Konstantin'e yollad ve bylece gn
mz Hristiyanlarnn kullandklar Ha bizzat Konstantin
tarafndan yaptrlarak her Hristiyan'n boynuna asld.
O zamana kadar kullanlan Ha, gerekte Msr'n Gnee
Tapan Firavun'u Akheneton'un sembol olan "Ank"t. l
gintir ki Helena, ne hikmetse hem sa'nn armha gerildii Ha', hem de Pagan Tanras Afrodit'in mabedini
ayn anda ve yan yana bulmutu!
Konstantin-Eusebius ikilisinin balattklar yeni dinin
ilk kurbanlar Yahudiler ve Paganizm'e ve Hermetizm'e
bal Paganlar oldu. Ama onlardan soma gelenler de bo
durmadlar. Bata Tyanal Apollonius olmak zere birok
"Gerek" filozof ve ifacnm hayatlarn "alarak" onla
rn bilgi
ve
mucize
kabul
edilen
marifetleri
ni/yeteneklerini yeni Tanr sa Mesih'e atfetmekten geri
durmadlar. 29 Bana gelenleri eer Tann-Babas'nn ya
nndan izliyorsa sa Mesih, kim bilir ne kadar zlyor ve
anyordur. Ve iddia edildii gibi bir gn geri dnerse,
bugn hangi Kilise'den onu ieri sokarlar, Vatikan'n ne
resinden girebilir, dorusu meraka deer!
Tyanal
Apollonius'un
bana
gelenler
de
sa'nnkinden az deildir. Onun tm eserleri yasaklanm,
bstleri paralatlm ve adna yaplm olan tapnaklar ya
yklm ya da toprakla rtlmtr. Tyana'da Apollonius
diye biri yaamam/veya yaad kabul edildii zaman
da "Byc" olarak reddettirilmiti. Nedir ki; 325'ten son
ra balatlan "Conspiration=Susarak yok saymak''' ilkin
11. yzylda Michael Psellus'un tm Hermetica'y
Grekeye evirmesiyle bozulmaya balad. Psellus ve
rencileri Plato'yu, Proclus'u ve Plotonius gibi Hermetik
almalar yakndan tanyan kiileri yeniden Batl
109

aydnlara tanttlar.
Ve 1501'de Venedik'te ilk kez Tyanal Apollonius'un
hayatn anlatan ve mparatorie Julia Domna tarafndan
Flavius Philostratus'a yazdrlm olan "Apollonius'un
Hayat"*1 adl kitap yaynland. Bu Greke orijinal yayn
lannca, bata Kilise olmak zere tm Katolikler dehete
kapldlar. Artk kilisenin i yz grlmeye balanmt.

110

3.2. "nsan Suretindeki Tann" 1

"Tyrants have two methods,
Some execute accused persons without a trial,
and some only after sentence. "
"Zalimlerin iki yntemi vardr.
Bazlar sulanan kiileri yargsz infaz eder,
bazlar da nce mahkum eder,
sonra infaza gnderir. "
Apollonius

ofTyana

Tevrat'ta yle yazlmt:

"Abram yetmi be yandayken, Haran -Urfa'nn
Harran kasabas- dan ayrld ve Tanr'nn ona vaat ettii
Kenan iline doru yola kt. Yannda kars Sarai ve aile
si vard" (Gen: 12:1-5).
Son 2000 yllk tarihe damgasn vuran kii ite bu Abram'dr. (Tevrat'a gre Tanr daha soma onun adn
Abraham yapt.)
Yahudilerin Patriark=Ata, Kabile efi; Hristiyanlarn
Aziz (Saint) ve Mslmanlarn da Peygamber olarak
111

nitelendirdikleri brahim, iki olu smail ve saac nede

niyle Yahudilerin ve Mslmanlarn da atas saylmakta
dr. Abraham'n bu yolculuu, ayn zamanda son 2000
yllk Bat uygarlnn da balangc saylmakta ve g
nmzde Judeo-Christian Bat Kltr'nn "Dinsel Veri
lerini ve ifrelerini''' oluturmaktadr.
Nedir ki, Tevrat'ta yazd iin tarihleme yntemiyle
-bu yolculuk .. 1800 yllarnda yaplmt- bakldnda
"Tartlmaz" bir gereklik gibi gzken bu yolculuk baz
garip ipularn da iinde tamaktadr. yle ki, Tev
rat'taki anlatma gre brahim'in "Develeri" ve ykleri
vardr ama hayrettir ki deve, .. 1800 ylnda henz Har
ran'da yoktu! Develerin ilk kez evcilletirildiklerini anla
tan tarihsel metinler .. 10. yzyla aittir! Ksacas,
Abraham'n yaad (yaad da kesin deil) dnemde
kesin olan udur ki, ne Harran'da ne de Ur'da "Evcilletirilmi Deve" vard, insanlar henz "Deveyi" kullanmay
bilmiyorlard, yaklak 800-850 yl soma rendiler!!!
Yine Abraham ile ilgili ilgin bir olay vardr. Bu da
Tanr'nm arsna uyan Abraham, ileri yanda hem ken
dini hem de olunu "Snnet" eder. Tevrat'ta yazldna
gre Tam, Abraham ile bir anlama yapar ve bu anla
mann "Nian" olsun diye ondan hi bilmedii "Yeni" bir
olay, "Snneti" uygulamasn ister. Abraham da istei ye
rine getirir. Tevrat'ta anlatldna gre bu "Yepyeni" ve
hi duyulmadk bir olayd (Snnet). Oysa, gnmzde
yaplan arkeolojik kazlarda bu uygulamann insanlar tara
fndan en az .. 2500'den beri bilindii kantlanmtr.
lgin olan da budur. Eer Abraham .. 1800'lerde yaadysa, "Snnet" ilk kez onunla deil, ondan yaklak 700
yl
nce
balamt.
Toparlarsak;
Tevrat'taki
"Anochronism" develer konusunda 800 yl kadar, snnet
konusunda da 700 yl kadarlk bir sapma gstermektedir
ki, bu nedenle "Gerek''' kabul edebilmek olas deildir.
te yandan Abraham'n bu nl yolculuu hi yap
mam olduu, yapm olmasndan ok daha gldr.
112

Btn bu yolculuk ve "Vaad Edilmi Toprak" masal,

Tevrat'a .. 10. yzylda sokulmutur. Gerekte
Abraham'n nereden nereye gittii mehuldr -eer byle
birisi yaayp da bu yolculuu yaptysa!- nk Tevrat'ta
anlatlan yolculukta ad geen hibir kent, kasaba ve/veya
blge, son 150 yl iinde yaplan arkeolojik kazlarda bu
lunamamtr.
te Atinal nl yazar Flavius Philostratus'un
"Apollonius 'un Yaam,A adl kitabn yazmaya balad
.S. 211 ylnda Yahudilerin kutsal kitaplarnn, Greke
evirileri oktan tamamlanmt. Bu metinlerde yaplm
olan sahtecilik ve/veya eviri yanllar da aynen alnm
t. Nedir ki, Yeni Ahit diye bilinen Hristiyan ncili'nin
drt Gospel'i henz tam anlamyla ne evrilmi ne de Ki
lise Babalan'nm ngrdkleri tm uydurma eklemeler
ve/veya kartmalar yaplmt. rnein drt Gospel
arasnda
en
"Esrarengiz"
olan
saylan
John'un
Gospeli'ndeki en temel kavramn (Logos meselesi) nasl
evrildii bilinmiyordu. yle ki, John, kendi Gospel'inde
ilk satn "Balangta Logos (Kelam) Vard" diyerek a
m ve eklemiti: "Logos Tanr ile Beraberdi ve Logos
Tanr yd." braniceden (Aramice) yaplan eviride Kilise
Babalan bu szleri tam anlamyla saptrmlard. Bu kav
ram gerekte Neo-Platonist olan skenderiyeli Philo tara
fndan ne srlen fikirlerden yola klarak bulunmutu
ama Philo'nun terminolojisinde kavram "Sophia" olarak
"Diil lke" anlamndayd, John da byle kullanmt! Ne
dir ki, bu "Diil=Sophia" Flavius'un dneminde, John'un
yazdnn tersine "Eril-Logos" haline getirilmiti. Ben
zer ekilde, John, "Logos, Tanrylayd" diye de yazma
mt. Metinde Greke "pros ton theon" yani, "Tanrya
doru giden yolda" (Tann'ya Doru) denilmiti, ama Ki
lise Babalan, Tann'ya "ulamay" Tann'yla "Beraberlik'''
5
ve daha soma da Tann'yla "zde" yapvermilerdi.
Flavius'un son derece kltrl ve bilgili bir yazar olmas
na ramen Yeni Ahit'te anlatlanlardan hi haberdar
113

olmad ve bunlar okumad ak kabul grm bir ger

ektir. Dier bir anlatmla, Flavius kitabn yazmaya ba
ladnda, tahrifli (Muharrer) ve/veya deil, Yeni Ahit
metinlerini -Drt Gospel'i- bilmiyordu. Bilmesi de
beklenemezdi nk en az 1500 Testament yazlmt ve
bu say henz "Drde" indirilmi deildi.
Atinal olarak bilinen yazar Flavius Philostratus, ger
ekte Atina'da deil, nl sevici kadn air Sapho'nun
Adas diye bilinen Lesbos'ta .S. 170 ylnda domutu.
Ailesi sanata, kltre ve edebiyata ok yatknd. Ailesi'nden drt Philostratus, adlarn yazar olarak duyurmu
lardr. Bunlardan ilki 1. yzylda yaam ve Neron d
neminde "Dialoglar" yazmt. kincisi olan Flavius,
Tyanal Apollonius'un hayatn yazmtr. ncs de
bunlar yeniden derlemi ve baz eklemelerle yazmtr.
Drdncs de "RheotoriK'' yazaryd.
Flavius, Lesbos'tan ayrlp Atina'ya yerlemi ve bu
rada gl bir hatip olarak n yapmtr. 3. yzyln bala
rnda Roma'ya gitmi ve mparator Septimus Severius'un
(193-211) mahiyetine girmi ve onun ikinci ei "Bilge
Kadn" diye bilinen mparatorie Julia Domna'nn yazar
lar kadrosuna alnmtr. Flavius, Apollonius kitabn bu
mparatorie'nin istei zerine kaleme alm ve alt ylda
tamamlayarak 217 ylnda mparatorie'ye teslim etmitir.
O srada Severus lm ve yerine Caracalla mparator
6
olmutu. mparatorie bir dier yazar Diogenes'li
Artius'a da "Filozoflarn Yaantlar" adl bir kitap yazdrtmt.
mparatorie Julia Domna, Suriyeli idi. Homon kenti
nin Barahibi Bassiamus'un kzyd. Tm Suriyeliler gibi
o da "Gne Tanrs"na tapyordu. Julia Domna'nn ad,
Kilise Babalan tarafndan "Fahie" olarak nitelendirilmi
ve aalanmtr. Oysa Julia Domna, tam bir bilgeydi; sa
raynda sanatlar, yazarlar, felsefeciler iin zel blmler
am, onlan tevik etmi ve koruyuculan olmutu. Ei
mparator Severus tam bir Apollonius hayranyd ve onun
114

adna bir "Mabed" ina ettirmiti. Apollonius'un zel ya

zlan, rencisi Damis tarafndan tutulan notlan lmn
den soma bu mparatorluk arivine konulmutu. Julia
Domna, Flavius'a arivindeki bu belgeleri vermi ve bun
lardan yola karak kitabn yazmasn istemiti.
Flavius'un ada tarihi Dion Casius, ilgintir ki,
Yahudileri hi sevmediini defalarca belirtmiken, Hris
tiyanlar hakknda tek satr bile yazmamt. mparatorie
Julia Domna, kz kardei Julia Maesa ve kz Julia
Mamaea ile kadn akrabalan, Severus'un Saray'nda
tartlmaz bir egemenlik kurmulard. Saray'da tarih, gezi-anlan, felsefe, sanat ve genel anlamnda her trl kl
trel faaliyet vard. Oysa Septimius Severus, sert bir gene
raldi. Rakiplerini sava alannda yenerek mparator ol
mutu. Julia Domna ile evlendikten soma lkesini ban
iinde ynetti. Bu nedenle de "Augustus" deil,
"Antonius" (Ban) denilmesini istedi.(Dion Cassius'tan
naklen)
Flavius Philostratus'un kitabn yazp mparatorie'ye
takdim etmesinden soma olaylar hzla gelimi olmal.
yle ki, Flavius'un kitabndan soma biri Moeragenes di
eri de -daha ge olarak .S. 300'e doru- Soterichus of
Oasis tarafndan iki Apollonius kitab daha yazlmt. Bu
kitaplar znik Konsili'nden soma yaklarak yok edildiler.
Kitaplann varl, Kilise Babalan'nm kendi kitaplannda
onlara kar ynelttikleri haksz eletirilerden biliniyor,
orijinal el yazmalan yok edilmitir. Ancak Apollonius'tan
sz eden Flavius somas tarihiler vardr. Guy Rochet'in
belirttiine gre Ammien Marcellin, Lampride ve
Vopiscus ve Eunape yazdklan tarih kitaplannda kendi
dnemlerini aynntlanyla aktarmlar ve Julia Domna ve
Severus ile Flavius'un almasna atflarda bulunmular
d.
Bunlara ek olarak, belki de meslekten tarihi olmad
halde, duyduu hayranlk nedeniyle Apollonius kitab
yazm olan bir de st dzey brokrat vardr. Bu Bytnia
115

Valisi, Sossius Hiorocles'tir. Bu Vali .S. 302'de nl

Porphyry'nin kitabn okuyarak kitap yazmaya balamt.
O yllarda Vali Hiorocles ve Porphyry, Hristiyanl
"Barbarca Bir Serven" olarak nitelendirmilerdi. 7
Flavius'un anlattklarna gre Apollonius, tam be
Roma mparatoru ile birebir/ba baa grmeler yapm
ve sonuncusu Domitian tarafndan yarglanmt. Bu im
paratorlar Roma Devlet Tutanaklarna gre Vespesian,
Titus ve Nerva'dr. Neron ve Domitian ise Apollonius'u
mahkum ettirmek istemilerdir. Dierleri ise onun szle
rini "Kehanetler" olarak dinlemiler ve ona byk sayg
ve sevgi gstermilerdir. En son Domitian'm zulmne
kar kan Apollonius bir sre zindana atldktan soma
mparator'un huzurunda yarglanm ve bu dzmece
mahkemede lme mahkum edilmek zereyken birdenbi
re ortadan kaybolmutur!
Apollonius'un uzun yaam boyunca -en az 100 yl ya
ad belirtiliyor- yannda Damis Ninoval adl bir ren
cisi bulunmutu. Flavius, dier birok belge ve kaynan
yan sra ite bu Damis'in tuttuu notlardan ya da
Apollonius'un yazarak Damis'e emanet ettii yazlardan
yararlanmt. Domitian'm mahkemesinden kaybolduktan
soma Apollonius'un nce Himalayalara bir kez daha git
tii soma da Edessa/Urfa'ya gelerek burada Araplara
Simya, Occult, Astroloji ve Ezoterizm konularnda bilgi
ler aktard Damis tarafndan belirtilmitir.
Gerekten de, tpk daha nce kendisinden sz ettiim
Granadal Artephius gibi, bir de Balinius vardr. Bu kii
nin lmnden nce Araplarn arasnda yaam olan
Apollonius olduu bilinmektedir. Bu konuda aratrma
yapm olan, Prof. Richard Gottheil'in (Colombia Uni.) 8
yazdna gre Araplarn Balinius dedikleri kii Tyanal
Apollonius idi.
Prof. Gottheil yle yazmt:
"1889'da Londra'da Antik metinleri aratrrken Asuri
116

el yazmalar buldum. Bunlar Apollonius tarafndan yazl

dklar belirtilen metinlerdi. Bu el yazmalar Dou Hindis
tan Bakanl'ndan alnm ve Londra'daki arivde ko
runmutu."
Prof. Gottheil, bu Asuri el yazmalar ngilizceye evi
rerek yaynlamt. Bu metinlere gre, Apollonius Arapla
rn arasnda Balinius adyla tannm ve sayg grmt.
Yine bu evirilere gre Apollonius bir "Asketin" (Ermi
gibi yaayan, Zhd erbab) hibir zaman kadnlarla ve
seksle
ilgilenmemesi
gerektiini
vurgulamt.
Apollonius'un u szleriyle Aziz Paul'un kadnlara bak
neredeyse kelimesi kelimesine ayndr. Apollonius, Aziz
Paul'dan 10-13 ya bykt ama Aziz Paul (eski adyla
Saul) onu mutlaka grmt. nk Aziz Paul Tarsusluy
du ve tm renimini bu kentte yapmt. Apollonius ise
16 yandayken Tarsus'a renim iin gnderilmi ve bu
kentte kald be ylda Tarsuslularn sevgi ve saygsn
kazanm rnek bir "renci" olarak tannmt.
Apollonius'un, daha sonra Paul tarafndan da kullanld
izlenimini veren gr yleydi: (Gottheil evirisi)
"Cahil bir kiiyi hibir zaman onurlandrmayn. nk
Onur, aptallara bah olmaz.(Tann tarafndan onlara
verilmez) Aptal ve Cahil'i kim onurlandmrsa o kii Tan
r'y fkelendirir. Bir aptala iyilik yapmak en byk g
nahtr. Kt bir "Kadn-E" kt bir mlkiyettir. Veyl ol
sun (lanet olsun) byle bir kadna k olup, onunla evle
nen erkee."
***

Apollonius uzun yaam boyunca kendi adna bir rgt

kurmu deildi. Onun misyonu, eldeki belgelerden ve ya
zlm kitaplardan anlald kadaryla, bugnn dnya
snda mmkn olduu kadar ok insana ulaarak onlara
"Hikmet" (Wisdom) konusunda bilgiler vermek ve onlar
117

aydnlatmakt. Apollonius bu zellii ile eski ve esraren

giz mistik Yahudi topluluu Essenelerin tavrn sergiler
gibidir. nl l Deniz Belgeleri'nden anlald kada
ryla bu kiiler de, kadnlardan uzak duran, vejetaryen ve
dz harmani giyerek hibir karlk beklemeden evrele
riyle ilgilenen (r: Hastalar iyiletiren) "Bilge" kiilerdi.
Bunlarla ilgili belgeler ilk kez 1947'de ortaya kt ve
bunlarn tamamnn dzenlenmesi ve okunmas ancak g
nmzde tamamlanabildi.
Bu belgelere gre 9 her Essene ncelikle temiz olmak
zorundayd. 1 0 Essenelerin "l Deniz" kysndaki maa
ralara gmerek sakladklar metinlerden anlaldna gre
onlar iin de temizlik en nemli grevdi. Ksaca "4Q
Tohorot A" ve (4Q274) kod numaralaryla tanmlanan me
tinden anlald kadaryla, her Essene ve her insan, Tan
r'nn "Dinlenmeye" ekildii haftann 7. gnnde (cu
martesi) mutlaka hem kendini hem de giysilerini ykamak
zorundayd. Bu ilem yaplmadan yemek yemesi yasakt.
Bylelikle Tann'nn yasasna (Lev. XIII, 45) uyulmu
olacakt. 1 1
Apollonius ak ya da gizli bir "DinseF rgtlenme
yapmam olmasna ramen evresinde ve gittii lkeler
de ona balanm birok rencisi ve/veya tilmizi (mridi) vard. Bunlarn en bilineni Ninoval Damis adl kiiy
di. Apollonius, bitmeyen gezi ve yolculuklarndan birinde
nl Ninova kentine gitmi ve orada Damis adl bu kiiyle
tanmtr. Tevrat'a gre "Lanetli" kent olan Ninova'da
yaayanlar (r: Babilliler) hibir ekilde srael'in Tanrs
Jahve'yi "Bir" Tanr olarak kabul etmemilerdi. Bu ne
denle Tanr, Ninova'nn ta stnde ta kalmayacak ekil
de yklmasn istemiti. Tevrat'taki anlatma gre,
srael'in Tanrs, Ninova'y (Nineveh) "Fahie Kent" ola
rak tanmlamt. (Ninova tam olarak bugnk Irak'n
Kuzeyi'nde yer alyordu. Ancak bu kralln egemenlik
alan Urfa'dan Badat'a kadar uzanyordu.) Apollonius ile
Damis'in dostluu bir retmen ve renci ilikisi iinde
118

yaklak 40 yl kadar srm olmaldr. Apollonius ile il

gili ilk anlan Damis yazm ve bunlar Damis'in ailesi ta
rafndan mparatorluk Arivi'ne aktanlmtr. Eldeki me
tinlerden anlald kadanyla Damis, kendi kentinde ok
tannm ve sevilen bir "Kltr Adammdr. Apollonius ile
gen Damis'in arasnda yaklak 20-25 yllk bir ya fark
olduu tahmin ediliyor. Apollonius 'u Araplara tantran
kii ite bu Damis olmutu. Muhtemelen onun eserlerini
Grekeden
Arapaya
Damis
evirmitir.
Ancak,
Philostratus'un yazdna gre Apollonius birok yabanc
dil biliyordu, dolaysyla bunlan kendisi Arapa yazm
da olabilir. Dier bir husus da Apollonius'un da bir
"Testementum" yazd ve bunu Damis'e brakt bilini
yor. Bu bir tr "Vasiye fin Damis tarafndan sakland ve
soma da mparatorluk Arivi'ne intikal ettirildii kesindir.
Yine Damis'in "Emanetine" braklm olan baka bir
belge vardr. Bu ok nemlidir. nk bu bir arazi sat
ve ba belgesidir. Buna gre Apollonius, ok zengin
olan ailesinin geni topraklan ve mlkleri zerinden ken
disine intikal eden tanmaz mallan baz kiilere eit ola
rak datmtr. te bu devir belgesinde Apollonius'un
ad, ailesi ve datt topraklann corafi alanlan, snrlan
ve evsaf (zellikleri) belirtilmiti. Bu, devlet tarafndan
dzenlenmi bir belgeydi ve Apollonius'un bata, sanat
olan (heykeltra) kardei Hestiaeus'a ve dierlerine ba
yoluyla brakt tanr ve tanmaz mallann listesini ie
riyordu. Apollonius'un kardei Hestiaeus tarafndan ya
pld tahmin edilen ve onu 16 yanda gsteren bir bs
t, Kemerhisar'da yaplan kazlar srasnda (2000 ylnda)
ortaya karlmtr. (Bkz: Ek)
Apollonius, muhtemelen Roma mparatoru Nerva'nm
egemenliinin son yllannda (.S. 96-98) bir daha gzk
memek
zere
ortadan
kaybolmutu.
mparator
Domitian'm kendisini yarglad duruma salonundan
herkesin gz nnde birdenbire ortadan kaybolduu gibi,
yine sessizce kaybolmutu. Ancak birincisinde, O. De
119

Beauvoir Priaulaux'un yazdna gre "le vakti duru

ma salonundan kaybolan Apollonius, ayn gnn akam
dostu Damis ile Diachacarchia Yunanistan)'da bulun
mutu."12
kinci kayboluundan nce Damis'i bir bahaneyle
uzak bir kente yollam ve bir daha da hi kimse tarafn
dan grlmemiti. Nedir ki, tpk lmnden soma sa
Mesih'in tilmizlerine grnd gibi, birok kii de
Apollonius'u grdklerini sylemiler ve onun kendile
riyle konutuuna tanklk etmiler, yazl bildirimlerde
bulunmulardr.
Apollonius'un Arapa (ya da evrilmi) olan kitaplar
Endls'te spanyolcaya evrilmitir. Bu evirileri yapan
lardan biri, daha nce szn ettiim Clunny ve Aloboa
Manastrlanyla balantl olan Befehl Alphons adl bir
adamdr.(ya da dini eitim alm bir Hristiyan Arap'tr.)
Befehl Alphons, Apollonius'un Arapa adn "Balyanus"
(Balinius deil) olarak vermitir. Bu evirmenin yazd
/evirdii (nk baz eklemeler yapt tahmin edili
yor) kitapta Apollonius'un ok yetkili, ok usta bir
Occultist olduu yazldr. Alphons'un yazdna gre
"Apollonius, daima by yapabilen, astrolojik ve tbbi i
falar retebilen" bir ahsiyettir. 13 Alphons'un Arapadan
evirdii Apollonius kitab, muhtemelen en nl
Arap/Mslman matematiki
saylan Cabir bn-i
Hayyan'm Apollonius'u konu alan kitabdr. 14
Araplarn ve baz "Rafzi=Gnostik" slami tarikatlarn
Balinius ve Hermetizm ile ilgili grlerini yabanc bir
kaynaktan zetlemekte yarar vardr. 15
"Hermetizm'in ilkelerini net bir ekilde tanmlamak
gerekten kolay deildir. Genel olarak, doann ierisinde
barndrd en yenilenmi zellikleri ve ilikileri incele
meye ynelmi bir doa bilimi olduu sylenebilir; yani,
bireyi, zamann ve mekann efendisi olarak dnyann
merkezindeki nemli pozisyona yerletirmeyi ama
120

yaklak 40 yl kadar srm olmaldr. Apollonius ile il

gili ilk anlan Damis yazm ve bunlar Damis'in ailesi ta
rafndan mparatorluk Arivi'ne aktanlmtr. Eldeki me
tinlerden anlald kadaryla Damis, kendi kentinde ok
tannm ve sevilen bir "Kltr Adammdr. Apollonius ile
gen Damis'in arasnda yaklak 20-25 yllk bir ya fark
olduu tahmin ediliyor. Apollonius'u Araplara tantran
kii ite bu Damis olmutu. Muhtemelen onun eserlerini
Grekeden
Arapaya
Damis
evirmitir.
Ancak,
Philostratus'un yazdna gre Apollonius birok yabanc
dil biliyordu, dolaysyla bunlan kendisi Arapa yazm
da olabilir. Dier bir husus da Apollonius'un da bir
"Testementum" yazd ve bunu Damis'e brakt bilini
yor. Bu bir tr "Vasiyet"in Damis tarafndan sakland ve
soma da mparatorluk Arivi'ne intikal ettirildii kesindir.
Yine Damis'in "Emanetine" braklm olan baka bir
belge vardr. Bu ok nemlidir. nk bu bir arazi sat
ve ba belgesidir. Buna gre Apollonius, ok zengin
olan ailesinin geni topraklan ve mlkleri zerinden ken
disine intikal eden tanmaz mallan baz kiilere eit ola
rak datmtr. te bu devir belgesinde Apollonius'un
ad, ailesi ve datt topraklann coraf alanlan, snrlan
ve evsaf (zellikleri) belirtilmiti. Bu, devlet tarafndan
dzenlenmi bir belgeydi ve Apollonius'un bata, sanat
olan (heykeltra) kardei Hestiaeus'a ve dierlerine ba
yoluyla brakt tanr ve tanmaz mallann listesini ie
riyordu. Apollonius'un kardei Hestiaeus tarafndan ya
pld tahmin edilen ve onu 16 yanda gsteren bir bs
t, Kemerhisar'da yaplan kazlar srasnda (2000 ylnda)
ortaya kanlmtr. (Bkz: Ek)
Apollonius, muhtemelen Roma mparatoru Nerva'nn
egemenliinin son yllannda (.S. 96-98) bir daha gzk
memek
zere
ortadan
kaybolmutu.
mparator
Domitian'n kendisini yarglad duruma salonundan
herkesin gz nnde birdenbire ortadan kaybolduu gibi,
yine sessizce kaybolmutu. Ancak birincisinde, O. De
119

Beauvoir Priaulaux'un yazdna gre "le vakti duru

ma salonundan kaybolan Apollonius, ayn gnn akam
dostu Damis ile Diachacarchia (Yunanistan)'da bulun
mutu."12
kinci kayboluundan nce Damis'i bir bahaneyle
uzak bir kente yollam ve bir daha da hi kimse tarafn
dan grlmemiti. Nedir ki, tpk lmnden soma sa
Mesih'in tilmizlerine grnd gibi, birok kii de
Apollonius'u grdklerini sylemiler ve onun kendile
riyle konutuuna tanklk etmiler, yazl bildirimlerde
bulunmulardr.
Apollonius'un Arapa (ya da evrilmi) olan kitaplar
Endls'te spanyolcaya evrilmitir. Bu evirileri yapan
lardan biri, daha nce szn ettiim Clunny ve Aloboa
Manastrlanyla balantl olan Befehl Alphons adl bir
adamdr.(ya da dini eitim alm bir Hristiyan Arap'tr.)
Befehl Alphons, Apollonius'un Arapa adn "Balyanus"
(Balinius deil) olarak vermitir. Bu evirmenin yazd/evirdii (nk baz eklemeler yapt tahmin edili
yor) kitapta Apollonius'un ok yetkili, ok usta bir
Occultist olduu yazldr. Alphons'un yazdna gre
"Apollonius, daima by yapabilen, astrolojik ve tbbi i
13
falar retebilen" bir ahsiyettir. Alphons'un Arapadan
evirdii Apollonius kitab, muhtemelen en nl
Arap/Mslman matematiki
saylan Cabir bn-i
14
Hayyan'm Apollonius'u konu alan kitabdr.
Araplarn ve baz "Rafzi=Gnostik" slami tarikatlarn
Balinius ve Hermetizm ile ilgili grlerini yabanc bir
kaynaktan zetlemekte yarar vardr. 1 5
"Hermetizm'in ilkelerini net bir ekilde tanmlamak
gerekten kolay deildir. Genel olarak, doann ierisinde
barndrd en yenilenmi zellikleri ve ilikileri incele
meye ynelmi bir doa bilimi olduu sylenebilir; yani,
bireyi, zamann ve mekann efendisi olarak dnyann
merkezindeki nemli pozisyona yerletirmeyi ama
120

edinen antik ve ortaa dnemlerinde nemli bir yer alm

kozmolojik zellikler tayan btn bilimler, hermetik
doktrinden feyz alabilirler. smini Tanr Ermete'den
(Trismegistos, kat byk) alan Hermetizm'in kkleri
en eski antik alara dayanr ve zaman zaman Yunan
Ermete veya benzerleri Msrl Toth, kutsal kitaptaki
Enoch, Mslman dris gibi farkl kiiliklere dayandrlr.
Bu antik ve kark doktrinlerden itibaren, Araplar, onlar
ortaada da Hermetik sanatn tartlmaz ustalar olarak
konumlandran, zengin ve olduka btnletirici bir gele
nek gelitirmilerdir. Avrupa'nn geliiminde ok nemli
bir yeri olduunu grdmz, ayn Mslman bilimi
ska hermetik eleri ierirdi. Sadece hermetizmi, bilim
lere derin olma sebeplerini salad dnldnde bu
olduka doaldr: rnein tp alannda hastalklar doal
dengenin bozulmas gibi alglanabilirdi. Yani, bu balam
da tedavi dengeyi yeniden kurmak adna bir ara olabilir
di; saylar kendi alarndan stn gerein sembolleriydi
ler, yani matematik, metafizik gereini ifade etmek iin
mkemmel bir yol tekil edebilirdi; Cennet (Eden) zaman
larndan beri insanlar tarafndan balca bilim dallarndan
biri olarak grlen tarm, ruhsal ierii zenginletiriyor,
ruhun "tohumlanmas"m bir sembol haline getiriyordu.
Hermetizmin izi bilimin tm alanlarnda hissedilebilirdi
ve farkl tannm kiilikler bu zel bilimin eitmenleri
olarak biliniyorlard: Adem ve Mani, Pers (ran) ve Hin
distan'n bilge kiileri, Musa ve kz kardei Maria,
Pisagor, Tyanal Apollonius. 1 6 zellikle bu sonuncusu
Araplar tarafndan Balinius olarak bilinir. Hermetizmin,
antik dnyadan slam dinine yaylmasnn ba sorumlusu
olduu dnldnden Mslman dnyasnda byk
prestij sahibi olmutur. Nitekim bir gn Balinius,
Hermete'nin heykeli nnde durmu bakarken, heykelin
kaidesinde, onu heykelin etrafn kazmaya davet eden bir
yaz dikkatini ekmi; ite bylece kendisini Hermete'nin
yal bir adam klnda, elinde zmrtten bir tablet
(Emerald Tablet) ile oturduu mezarn iinde bulmu.
121

Tanr, misafire kendinin bilgeliini ieren bir kitap vermi

ve Balinius da bu eserin dnyaya yaylmas grevini st
lenmi.
Bir baka Arap efsanesi yaylmann ok daha kark
olduundan bahseder ve belki de, btnn inceledii
mizde Hermetizmin yaylmn daha detayl temsil ettiini
grrz. Bu sefer Hermete Tufan'dan kurtulabilmek iin
eserini yeraltna gmer ve Balinius onu bulur, Aristo'ya
emanet eder; soma filozof en sevdii rencisi olan
Alessandro Magno'ya aktarr. O ise lm deindeyken,
Kral I. Antioco'dan eseri manastrn duvarna gizlemesini
emreder. Uzun yllar sonra Mslmanlar bu dolama son
vererek, on gn na karrlar. 17 Balinius Arap-slam
aleminde bir kez daha efsanelerin adam kimliine brndrlmtr. yle ki, Al-harawi'nin rencisi corafyac
Yakut'a gre, Roma saray konutlarnda onlara Balinius
tarafndan armaan edildikleri sylenen 100 tane altn
kapl stun vardr. 1 8 Balinius ayrca Roma imparatorlarna
ok gl tlsmlar armaan etmiti. Roma Mslmanlara
gre bir by, gizem kentiydi ve uzakt. Peygamberin ya
knlarndan birinin anlatt gelenee gre, orada oturanla
rn yaratt grlt olmasa gnein nerede doduunun
19
ve nerede battnn sesi duyulurdu!"
Arap-slam aleminde Balinius'tan sz eden yazarlarn
hemen tmnde efsaneyle gerek i ie gemi durumda
dr. Tpk sa Mesih iin olduu gibi Apollonius iin de
bir "Gerek Apollonius" bir de, somadan eklemlenen ve
uydurulan masallardan oluturulmu bir "Efsane Balinius"
vardr. Halkn arasnda sevilen, sayg duyulan Apollonius,
gerek felsefeci, alimist ve okltist Apollonius'tan ok,
ite bu "Mucizelerin" Peygamberi Balinius'tur.
Apollonius'un Araplar arasndaki ad Balinius ile zdeletirilmi, bilinen baz eserleri unlardr:
1) Tlsmlarla ilgili bir alma. Bu kitapta
Hermetizmin temel ilkesi "Mikrokozmoz/Makrokozmoz"
122

ilenmitir. Daha soma 14. yzyldan itibaren Hermetik

ilke Avrupa'da ilk kez "Gl ve Ha Kardelii" gizli
(occult) rgt tarafndan benimsenmitir. Bu ilkeyi 16.
yzylda nl Paracelsus doruk noktasna kartmtr. 20
Bu tlsmlar kitabndan nl matematiki Razi sz etmi
tir.
2) Astrolojiyle ilgili kitaplar. Bunlarn tamam 6 cilt
tir ve uzun bir bal vardr. Apollonius bu kitaplarnda
tlsmlar araclyla yldzlarn balantlarn aklamtr.
Kitabn tam ad yledir. "The Spiritual Beings (Cosmic
Forces) on Earthly Things, On the Composition of
Talismans and on Their Utilization for Purpose of
Healing." (Kozmik Glerin/Manevi Varlklarn Dnyevi
Nesneler zerindeki Etkileri, Tlsmlarn Yapm ve Bun
larn ifa/Tedavi Amacyla Kullanlmalar hakknda.)
Szn burasnda eklemeden gememek gerekiyor. Bi
lim, gkten zembille inmedi. ncesinde ite bu tr al
malar vard. Bir zamanlar bu tr kitaplardan ve alma
lardan sz etmek bilim-d, uuka vs. gibi aalayc
szlerle karlanyordu ama artk simyann, astrolojinin ve
Hermetizm'in, bugn ok vnlen Bilim'in babas oldu
u anlalmaya baland. rnein bir zamanlar dudak b
klen "Hermetik Geometri", gizli Hermetik semboller,
onlarn saysal deerleri ve bunlar retmi olan kiilerin
yaamlar ders kitaplarna girmeye, niversitelerde zel ve
prestijli krslerde okutulmaya baland (r. sve ve n
giltere'de). Tycho Brache, Kepler, Galile ve Newton hep
bu eski bilimleri inceleyerek bugnk yerlerine geldiler.
Tm de Kilise'nin hmna urad (r. Giordano Bruno
idam edildi) ama Kilise-retisi'nin dna karak bilimi
gelitirdiler.
Hermetist
filozof
ve
dnrlerin,
rnein
Plutarque'in (.S. 46-120) saylar ve harfler arasndaki
gizli ilikileri aratrm olmas artk "Bilim-D"
saylmyor. Ortaada bu tip almalar doruktayd. Bir
rnekle noktalayaym.
123

Hermetizm'e ok merakl olan ve Papala kar m

cadele eden Sicilya Kral II. Frederick'e 1240 ylnda ok
byk bir Kral'n Dou'dan gelerek, nne kim karsa
yenerek tm dnyaya egemen olaca bildirilmiti. Kimler
tarafndan? Zamann Avrupal matematikileri tarafndan!
1240 yl yaklarken bu Kral'n Hristiyanlarn bekledik
leri sa Mesih olaca iyimserlii ortal kaplamt. Ya
hudiler ise bu Kral'n Davut peygamberin soyundan gele
cek olan kendi Mesihleri olaca inanandaydlar. Sz ko
nusu matematikiler, gelecek olan Kraln kimliini bilme
diklerini ama 1240 saysnda gizlenmi olan "ifreyi"
zdklerini sylemilerdi. Buna gre Hristiyanlarn tak
viminde 1240 yl, Yahudi takvimindeki 5000 ylna denk
geliyordu. Mesih'in 6. bin yln banda geleceine dair
ncil'de Kehanetler vard. Bu byk kehanetler uzun i
lemlerle zlmt. Yl 1240 olunca, kzlca kyamet
koptu Avrupa'da, Beklenen Kral gerekten de geldi, ama
Kral ne sa'ya tapanlarn ne de Musa'ya ballk duyanla
rn Kral'yd. Gelen Trk Han Batuhan'd (Cengiz'in o
lu), nl Altn Orda Devleti'nin Byk Hakan'! Kehanet
ve Hermetik hesaplar doru km ama beklentiler yanl
kmt! 2 1
Dnelim Apollonius'un eserlerine:
3) Yedi Gezegen ve Tlsmlar Kitab. Kitapta 70 tl
sm ve 400 resim bulunmaktadr ve ayn ve gnein halle
rine gre hangi saatte, hangi gnde, hangi ayda ve ne gibi
istek iin hangi tlsmn kullanlmas gerektii aklanm
tr.
4) 14. yzylda Yahudi bilim adam Salomon Deb
Natan Orgiero, Apollonius'un Latince bir kitabn
braniceye evirmitir. Arapadan Latinceye evrilmi
olan bu kitap "Magick/Sihir" hakkndadr.
5) Magick=Sihir zerine Balinius tarafndan yazlm
olan bir kitap Arap Hac Kalfa tarafndan evrilmitir. Bu
kitapta Balinius, stn yetenekli bir Sihir/By stad
124

olarak tantlmtr. (Not: Kitabn ilk kez Apollonius tara

fndan Amoriun'daki terk edilmi bir manastrda bulun
duu ve Grekeden Arapaya astronomer Muhammed Bin
Halil tarafndan evrildii sylenmitir.) 22
Apollonius'un baz eserleri de, Leclerc'in yazdna
gre, Halid Bin Yezid tarafndan Arapaya evrilmiler
dir. Bunlar, tpla, ifaclkla ilgili kitaplardr. nl Ms
lman matematiki Cabir (Cebiri kuran) bu kitaplar
okumu ve kendi sistemini gelitirirken Apollonius'un
"Matematiksel By Tlsmlarndan yararlanmtr. 23
Matematik ve Tlsmlar ile Geometri ve Tlsmlar ara
sndaki "gizir ilikiler, tpk harfler ve saylar arasndaki
gzle grnmeyen fakat "Kader - Yapc" saylan ilikiler
gibidir. slam dnyasnda birok tarikat "Havass lmi" di
ye bilinen bu dallarda uzmanlamtr, rnein Rfailer,
Hurufiler ve en bata da Melamiler slam aleminde
Hermetik-reti'yi yzyllardr bilen ve aka olmasa da
kapal olarak hayatlarnda uygulayan tarikatlardan bazda
ndr.
***
1693 ylnda Londra'da yalnz yaayan bir adam dra
matik bir ekilde intihar etti. Adamn ad, Charles
Blount'tu. Hayatn Grekeden ngilizceye ve Franszcaya
yapt
evirilerle
kazanmaya
almt.
Charles
Blount'un intihanndan ksa bir sre nce ngiltere Ulusal
Kilisesi, ilk resmi aklamasn yaparak Apollonius'u
"Lanetlemi" ve onun adnn hibir inanm Hristiyan
(Anglikan) tarafndan anlmamasn istemiti. Charles
Blount, Apollonius'un drt ciltlik hayatn Grekeden
ngilizceye ve Franszcaya evirmi ve 1680'de ilk cildini
yaynlatmay baarmt. lmnden nce son iki cildi de
ngilizceye evirmeyi tamamlamt. Nedir ki, bu ilk
cildin yaynlanmasndan soma ngiltere'de Kilise'nin giri125

imiyle Blount aleyhinde mthi karalama kampanyas

balatlmt. Kiliselerde yaplan toplantlarda, yazl ve
szl bildirilerde tam 13 yl sreyle Blount hakarete u
ram, aalanm ve dier ciltlerin yaynlanmas yaync
lara yaplan basklarla engellenmiti. Blount, Kilise ve
onun banaz savunucular tarafndan adm adm izlenerek
tm yaam alt st edilmi ve intihara srklenmiti. l
gintir ki, Blount, intihar ettikten soma Kilise kendisinin
bu intiharda hibir rol olmadn ve olaydan duyduu
znty bir aklama yaparak duyurmutur!
Blount'un intiharnn zerinden yl getikten soma
Fransa/Paris'te nl Pierre Bayle'nin "Tarihsel ve Eleti
rel Szlk adl temel yapt yaynlanmtr.(1696)
te Apollonius'un ad ve hayatnn ok ksa bir zeti
ilk kez bu szlkte ve aalanmadan aktanlmtr.(s. 266269) Blount'un intiharnn zerinden 86 yl getikten son
ra 1779'da bu kez Amsterdam'da Michel Rey, Blount'un
evirisini (Apollonius'un Hayat) yaynlamtr. Tarihin
garip bir cilvesi olsa gerek, Michel Rey, Blount'un eviri
sini Papa 14. Clement'e (1769-1774) armaan/ithaf etmi
ya da etmek zorunda kalmtr. Zorunda kalmtr
diyorum nk Rey'in kendi bana da Blount gibi kt
lkler gelebilecei endiesini tam olmas muhtemeldir.
Kaderin bir oyunu olsa gerek Apollonius'un da tm
yaam boyunca ar ithamlara, sulamalara, iftiralara ve
dedikodulara kar kendisini savunmak zorunda kalm bir
insand -tpk evirmeni Charles Blount gibi.
Apollonius'a yneltilen youn sulama onun "Kara
By" yapabilen bir "Byc" olduu idi. Apollonius,
tm yaam boyunca hibir zaman "Kara By" yapmad
n sylemek zorunda kalmtr. Onu ekemeyenler, ken
disini iki kez imparatora ikayet etmiler ve ondan davac
olmulardr.
Bunlardan ilki Neron dneminde Tigellius adl bir
kiiden gelmitir. Bu kii, Apollonius'un kendisinin baz
126

esrarengiz yeteneklerinin olduunu bildii ve halkn g

znde bir "Tanr" sayldn ve herkesin ona "Tanr
Proteus'un Olu Apollonius" dediini bu nedenle de
Apollonius'un mparator Neron'un dostu deil dman
olduunu ne srmtr.
Bu iddia zerine Neron'un huzurunda yarglanmay
gze alan Apollonius, mparator'un nne geldiinde,
kendisini sulayan Tigellius'a hibir sz sylemeden bir
sre bakm ve birden ok ilgin bir olay yaanmtr.
Apollonius'u "Sahte" Tanr olmakla sulayan Tigellius,
birdenbire Apollonius'un "Tanr" olduunu kabul ettiini
beyan etmi ve davasn geri ekmitir. Apollonius byle
ce yarglanmadan aklanm oluyordu. Apollonius'un
Neron'un dostu olmad ve olamayaca kesindir. nk
Flavius'un anlattna gre, 2 4 Apollonius, Neron'un d
neminde zellikle de Yahudilere ok bask ve iddet uy
gulandn ne srerek mparatoru "Zalim" olmakla su
lam ve soyu itibariyle hibir ba olmad halde, hak
szla uratlan bir toplumun elinden alnm haklarm
savunmutu.
ikinci kez yarglan ise ok ciddi bir itham ve sula
madan dolaydr. Bu kez mparator, yapt zulm ve i
kencelerle tarihe gemi olan Domitian'dr, onu sulayan
ise Euphrates adl bir dmandr. Euphrates, Apollonius'u mparator Domitian'a kar bir darbe rgtlemek
ve kk bir oban ocuunu ldrerek onun i organla
rna bakarak kehanette bulunmakla yani cinayetle sula
mt. (Romallar, hayvanlarn i organlarna bakarak ke
hanetlerde bulunurlard. Bu da bir Mantic Bilimdir.) 2 5
Domitian, bu ihbar zerine Apollonius'u -kendi isteiyle
durumaya geldii halde- duruma gnn erteleyerek
zindana artrmt. Apollonius, burada lme mahkum
edilmi bir tilmizi, Philiscus of Milus'la beraber bir sre
-Flavius zaman belirtmemi- kaldktan soma, o nl
durumaya katlm ve kendisinin tm yaam boyunca,
bir Pagan gelenei olmasna ramen "Kurban" etme
127

(kesme) alkanlna son verilmesini savunduunu, dola

ysyla da insan ve/veya hayvan hibir varl ldrmedi
ini sylemiti.
Domitian iin nemli olan obann ldrlp ld
rlmedii deil, kendisine kar bir darbe veya suikast d
zenlenip dzenlenmediini renmekti. Domitian'n
mahkemesinde yarglanan Apollonius, ite bu duruma s
rasnda, kendisine idam cezas verilmeden az nce, herke
sin gz nnde ortadan yok olmutu! Bu garip olay il
gintir ki, o dnemden bu yana her kaynakta aynen nakle
dilmi ve daha nemlisi devletin tutanaklarna geirilmi
tir. Flavius Philostratus'un anlattna gre, zindandayken
Apollonius dier mahkumlarla iliki kurmu ve onlarla
uzun uzun konumalar yapmtr. (Bu dialoglar
Flavius'un kitabnda vardr.) Zindanda bir de zel olarak
Apollonius'u gammazlamak iin oraya gnderilmi, ger
ekte mahkum veya sulu olmayan bir de "Muhbir" var
dr. Apollonius, bu adamla da uzun konumalar yapar.
Ona "Tiranlarn" nasl insanlar olduklarn anlatr,
Domitian'n da bir zalim olduunu syler. Fakat muhbir,
ihbar etmek iin geldii hapishanede Apollonius'a hay
ranlk duyarak ayrlr ve onu ihbar etmez. 6
Bu durumalar, bu ihbarlar ve iftiralar Apollonius'un
zalimlere ve zulme kar bir filozof olduunu gstermek
tedir. stelik bu durumalar ve hakkndaki iddialar hep
Roma kaytlarnda, tutanaklarnda vardr. Oysa, ilgintir
ki, armh'a gerilerek ldrld sylenen "Tanrnn
Olu" sa Mesih'le ilgili, ne ldrldne dair, ne "Ba
basz" doduuna dair ne de en nemlisi "ldkten Sonra
Dirildiine" dair TEK BR BELGE YOKTUR. Hibir
Roma ve/veya Yahudi veya Arami/Syriac kaytta bunlara
rastlamak bugne dein mmkn olmamtr, bundan son
ra olur mu bilinmez?

128

Daha nce de belirttiim gibi, 1501 tarihine kadar

Apollonius'un yaam ve eserleri hakknda yaklak 1200
yl sreyle bir sessizlik srmtr. znik Konsili'nin ka
rarlan geen yllarla birlikte sertleerek baskc zellikle
rini artrm ve sadece Apollonius'un deil, neredeyse
tm Gnostik ve Pagan filozoflann yaanlan ve eserleri
yaklm ve/veya yasaklanmtr. Gnmzn Vati
kan'nda da yasak kitaplar listesi (Index Libri) vardr. Bu
listede 1000'den fazla kitap ve el yazmas vardr. Bir de
ikinci bir yasak kitaplar listesi vardr ama bunlar daha ok
son iki yzyl iinde yazlm ve "Zararl" ve/veya ahlak
d olarak nitelendirilmi kitaplardr.
1501-1599 yllan arasnda talya'da (zellikle de Ve
nedik'te) Alemannus tarafndan yaplan Latince eviri
tam yedi kez baslmtr. Aynca Paris'te kez (1555,
1596 ve 1599) svire'de bir kez (ksmen Basel'de 1572)
ve Brksel'de iki kez (resimli 1588'de) yaynlanmtr.
1611-1699 yllan arasnda Apollonius'un yaam ve eser
leri sekiz kez yaynlanmtr. Bunlardan en ilginci "Gl ve
Ha Kardelii" rgt tarafndan yaynlanan 1670 tarihli
bir risaledir. Burada Apollonius'un yaam ve eserleri
hakknda, nl byk Okltist Kont de Gabalis'in al
malaryla ilgili bilgiler verilirken sz edilmitir.
Apollonius ile sa Mesih arasndaki inanlmaz benzerlik
lere ilk dikkat eken ite bu gizli Oklt rgt olmutu.
1705-1798 yllan arasnda Avrupa'da Apollonius ile
ilgili on bir kitap yaynlanmtr. Bunlann arasnda en il
ginci hi kukusuz, Apollonius ile sa'nn aka karlatnld 1740 tarihli "Essai sur les moeurs" balkl ve
Franois Marie Arouet de Voltaire imzal almadr. Ay
nca 1798'de nl Fransz dnr ve yazan Pierce
Samuel Sylvestre de Sacy, 50 sayfalk bir blm yazarak
Apollonius'un "Srlan" ile ilgili bilgiler vermitir. Sacy,
129

ilgintir ki, Philostratus'un eserinden deil ve/fakat

Apollonius'un onun Araplarn arasnda tannd Balinius
adyla yazd eserlerden sz etmitir. Bu almasnda
Sacy, Balinius'un ender rastlanan bir "Alim=Sage" ve
"Bilge", olduundan sz etmitir. Apollonius ile ilgili ya
ynlarda 19. yzylda bir patlama yaanmtr. yle ki,
1801-1898 yllan arasnda Apollonius'la ilgili ya da on
dan sz eden tam 49 eser yaynlanmtr. Bu ykselite
Avrupa'da Katolik Kilisesi'nin uygulad korkun basklann, Sanayi Devrimi ve Fransz htilali araclyla knlm olmasnn etkisi vardr. Bu yzyl iinde yaynlanan
kitaplann arasnda en ilgin olanlan hi kukusuz, adn
dan daha nce sz ettiimiz Jean Albert Reville'in Pa
ris'te 1865'de yaynlanan ve Apollonius'u bir "Pagan
Mesih"'\ olarak tantan kitabyla, 1877'de Teosofi'nin ku
rucusu nl Rus kadn Okltisti, Helena P. Blavatsky'nin
ilk eseri "his" de yazd vg dolu sayfalardr. 19. yz
ylda Apollonius ile ilgili yazlm dier kitaplar arasnda
Michael Faraday'm Londra'da 1883'te yaynlanan ve
Apollonius'un yaamnn alnarak sa'ya atfedildiini an
latan kitab ok tartma yaratmtr.
Dier bir ilgin kitap ise, "sa Mesih'in Bilinmeyen
Hayat" adyla 1894'te Moskova'da yaynlanmtr. Kita
bn yazan Notovitch, Apollonius'un yaamnn muhteme
len isa'ya adapte edildiini vurgulamtr. 1898'de yayn
lanan A. P. Sinnett imzal bir inceleme Londra'da
Teosofk-Blavatsky tarafndan kurulan dernek- Society ta
rafndan yelerinin bilgisine sunulmutur. Ayn yl iinde
bu kez Paris'te Gabriel de Sacy tarafndan ok ilgin bir
kitap yaynlanmtr. Gabriel de Sacy, Apollonius'un ger
ekte "Bahailiin" kurucu Peygamberi olarak kabul edi
len Bahaullah'n manevi ynlendiricisi olduunu ne
srmtr.
Nedir ki, 19. yzylda yaynlanm en tartmal kitap
hi kukusuz Amerika'da Philadelphia'da yaynlanm
olan Jonathan M. Roberts ve Geretta Spearman tarafndan
130

yazlm almadr. Bu kitabn ad, "Isa Mesih Yoktu: in

cil'deki retmen Apollonius ofTyana" idi. te 1895'de
yaynlanan bu kitap ilk kez sa Mesih ve Apollonius kar
latrmasn Amerikan kamuoyuna tam ve beklendii
gibi inanlmaz bir tartma balatm ve bata Mason Lo
calar ile yobaz Katolik evreleri arasnda uzun sreli ya
zl, szl hatta kavgal tartmalar yaanmtr.
Bu tartmal kitabn yaynlanmdan be yl soma bu
kez New York'ta, "Apollonius 'un ncili" (The Gospel of
Apollonius) adl bir kitap yaynlanm ve tam snmekte
olan tartmay yine atelemitir. Kenneth S. Guthrie im
zal bu kitapta artk aka Hristiyanlara yeni bir "ncir
sunulmutu. Guthrie'nin kitab Apollonius'un nl "Vasiyeti=Testameutum"u zerine yazlmtr.
1900-1999 yllan arasnda ise bata ABD olmak zere
ApolloniusTa ilgili 200'den fazla felsefi, ezoterik,
kabalistik ve okltik kitap/alma yaynlanmtr. Bunlann arasnda ilgin olanlar unlardr; Paris ve New York'ta
ayn srada yaynlanan (1932) ve Apollonius'u Bogomillerin Fransa'daki versiyonu olan Albigenslerin Peygambe
ri olarak sunan Maurice Magre imzal kitaptr.
(Albigensler, daha nce de dediim gibi Gnostik Hristi
yanln Fransa'daki temsilcileriydiler. Tapnak valye
leri de dahil birok gizli rgt Albigenus Geleneine ba
lydlar. Bu topluluk Katolik Kilisesi'nin acmasz bask
syla yaklarak ve/veya klla ldrlerek, yok edilmitir.
Avrupa'daki ilk byk kitle katliam ite bu Albigenslere
uygulanmtr. Katolik Kilisesi, kendi kilisesine uymayan
dier Hristiyanlan "Yakarak''' yok etmekten kanmam
tr.)
1947'de ise nl l Deniz Belgeleri tartma ortam
na girmiti. Bu meyanda, sa'nn kardei olduu sylenen
Thomas'n kayp ncili" bulunmutu. Bu arpc ve ar
tc bir ncil'di. lgintir ki bu ncil'in yazan olarak,
Apollonius'un rencisi Ninoval Damis gsterilmitir.
Dier bir anlatmla sa'nn kardei diye bilinen Thomas
131

kendi ncili'ni yazmam, bu ncil'i hayatnn sonuna do

ru Urfa'da (Edessa) yaayan Damis yazmt. Bu iddia da
lahiyat dnyasn allak bullak etmitir.
Ve 20. yzylda Apollonius hakknda yazlm tart
masz en nemli kitaba Alice Winston imza atmt.
1954'de New York'ta yaynlanan bu kitabn tezi adnda
gizliydi:
"Apollonius of Tyana: Founder of Christianity"
"Tyanal Apollonius: Hristiyanln Kurucusu."

132

3.3. Apollonius/Balinius
"To lie unfree; truth is noble "
"Yalan

sylemek kleliktir;

Doruluk ise soyluluk. "

Apollonius

of Tyana1

Gabriel de Sacy, sa Mesih ve Balinius ile 19. yzyln

balarnda ran'da ortaya km olan Bahailii ve onun
kurucusu olarak kabul edilen Bahaullah'n yazlarm ve
dncelerini karlatrd kitab 1889'da yazm ve
Bahaullah', 19. yzyln en nemli "Reformatr" olarak
deerlendirmiti. Bu kitap yaynlandnda Bahaullah
adyla tannan Mirza Hseyin Ali Nuri (1817-1892) henz
3
hayattayd. (Bahaullah, Allah'n Hameti demektir)
Bahailik akm ile Apollonius'un gerekten de bir ba
lants var mdr? Buna bakmakta yarar vardr. Kald ki,
Bahailiin, gerek kurucular "Babiler" "Babilik!'' diye bi
linen bir akmn ncleriydiler. Bu nclerin en nls
ise, "Kurretul Ayn" adyla tannan bir kadnd. Trk asll
bu ranl/Azeri kadn, Babailiin tek kadn Havarisiydi ve
tpk Maria Magdelena gibi (Mecdelli Meryem) bu
akmn kurucusu "Bab" ile birlikte bu mezhebi yaymt.
Gerek ad Zerrin Ta olan Kurretul Ayn, 19. yzyln
balarnda (Bir kaynaa gre 1818) ran'da Kazvin'de
133

dodu. Babiliin tarihine eilmi baz Trk yazarlar (S

leyman Nazif, Dr. N. zuca, N. Nazif Tepedelenliolu)
onun Trk olduunu sylerler. Babas Hac Molla Muhammed Salih ve dedesi Hac Molla Muhammed Taki,
Kazvin'in nde gelen mtehitlerindendi. Tm ailesinin,
o srada Kazvin'de yaygn bulunan eyhi tarikatyla yakn
ilikileri vard. Zerrin Ta da kadnlara greli bir bam
szlk tannmasn savunan, kaplarn kadn mridlerine
kapal tutmayan bu tarikat benimsemiti. eyhiliin ku
rucusu eyh Ahmed Aksai'nin en nemli tilmizi olan Ha
c Seyyid Kazm Resti ile sk sk grrd; teolojik for
masyonunda bu grmelerin arlkl etkisi olmutur.
Hatta somadan tm Babilerce de benimsenecek olan
"Kurretul Ayn" (Gznuru) ve "Ferehul-Fuad" (Gnl s
rr) adlarm ona Seyyid KazmTn verdii sylenir.
1845 ylndan balayarak ngiltere, Fransa ve Rus
ya'nn rekabet ve paylam alan olmann, arka arkaya ye
nilgiyle sonulanan savalarn; ierideyse rvet ve yol
suzluk olaylarndaki hzl artn etkisiyle iyice bunalan
ran'da dinsel grnml hareket ve ayaklanmalar sregidiyordu. ahlk ynetimi dengeye gre kimi zaman ieri
de otoritesini krmak istedii ii Mollalara kar bu hare
ketleri destekliyor, kimi zaman en kanl biimde bastr
yordu.
Bu akmlardan biri ve en gls "Bab" (Szlk an
lam: Kap) diye bilinen Seyyid Ali Muhammed'in
vaazettii, iiliin Mehdi dncesi, Yahudi Kabbala's,
Zerdt dini, Dou Kilisesi, slam Sufileri ve Huruflik'ten esinlenen Babilik idi. Kald ki, bir ve ayn toprak
lar zerinde birlikte yaayan tm bu din, inan ve deer
ler birbirleriyle youn bir etkileim iindeydiler. Babiliin
kurucusu Ali Muhammed de 1819'da iraz'da domu,
Retiyye (Mehdi dncesini vaazeden bir tarikat)
eyhTerinden ders grm, matematik, felsefe ve astrolo
jiye olan ilgisinin yan sra, ncil'i, Yahudi dinini, Zerdt
inancn, Arami felsefesini incelemi, somadan kurduu
134

sisteme de yansyacak olan antik okltizm-ezoterizm ze

rine derin bilgi sahibi olmutu.
iilik ve bundan hareketle kendine gre byk bir s
lamiyet eletirisi getirerek, yeni bir inan sistemi olan
Babilii ilk kez iraz'da vazetmeye balad.(1843) Tan
r'nn bilinmesinde arac olacak olan Bab (kap), adn al
mas da bu tarihlere rastlar. (sa da kendisini "kap" olarak
gryordu. slam Ezoterizmi'nde "kap" dncesi nemli
bir yer tutar. Seyyid Ali Muhammed de "Bab" kelimesine
mistik bir anlam yklemiti. Ona gre "Bab" ilahi hakika
ti arama aracyd.)
Bu sralar Seyyid Kazm Resti lm (1843), eyhiler
yeni bir aray iine girmilerdi. Kurretul Ayn Seyyid Ka
zm'm nde gelen mridlerinden Molla Hseyin
Burevi'ye bir mektup yazarak, bir esrarl "Zuhur"un ya
kn olduunu hissettiini belirtti. Kendisi de aray iinde
olan Molla Hseyin bu mektuptan da ald gle yola
kt. Yolu iraz'a dtnde Bab' buldu; onun reti
sini benimsedi. Bab, mektubunu grd Kurretul Ayn'
da havariliine kabul ederek, 18 (kendisiyle birlikte 19)
huruf-l hayy (hayat harfleri): Babi sistemine gre varlk'
yaratan ilkeler-nitelikler arasnda yer verdi.
Babilik Zerrin Ta iin nemli bir dayanak noktas
olmutu. Bu inancn ileride greceimiz akidlerine daya
narak peesini att, halk iinde Bab'n grlerini savunan
vaazlar vermeye balad. Bu vaazlarda poligamiye kar
kyor, kadnn da toplumsal yaamda yerini almas ge
rektiini savunuyordu.
nceden kendisini Allah'n gnderdii bir Peygamber,
Bab olarak deerlendirilmesine karn, Seyyid Ali Mu
hammed, bir sre soma, yeni bir iddiada bulundu: O, Ha
kikat'm kt kaynak, Allah'n bir tezahr, kutsal bir
grntyd. Nokta ve Hazret-i Ala ismini ald. Bundan
soma Bab ismi, Horasanl Molla Hseyin Burevi iin
kullanlr oldu.
135

Bab veya yeni adyla Nokta, bundan sonra iraz'dan

hi ayrlmad ve zamann kurduu yeni dinin teorik ve
teolojik umdelerini formle etmekle geirdi. Babilik'in
yaygnlatrlmas ve siyasal bir g haline dntrlme
si ite bata Molla Hseyin Burevi olmak zere, ilerinde
Kurretul Ayn'n da bulunduu 18 havari veya Huruf-l
hayy tarafndan gerekletirildi. Propagandalarnda yerine
gre ya yeni dini selamlyor ve herkesi yeni imana ar
yorlar, ya da iir akidesine gre uygun olarak, beklenen
mam Mehdi 'nin, Nokta'nn kiiliinde ortaya ktn
savunuyorlard.
Babilik akm ilk bata ran olmak zere zellikle
Hindistan ve Uzakdou'da ok hzl bir yaylma gstermi
ve pek ok taraftar toplamt. Bu durum ranl yneticiler
tarafndan sakncal bulundu ve 9 Temmuz 1850'de
Seyyid Muhammed aslarak ldrld. Bundan iki yl
soma Kurretul Ayn ve arkadalar ikenceyle ldrldler.
Bab ve nde gelen Babilerin ldrlmesiyle Babi ha
reketi byk lde gten dmt. Ancak bir yandan
bir ksm Babi'nin biad ettii Subh-i Ezel, dier yandan
Badat'ta Bab'm mjdelendii Men Yesher Hu Allah (Al
lah'n izhar edecei kii) olduu iddiasyla ortaya atlan
kardei Mirza Hseyin Ali (Bahaullah) Babileri ksmen
topladlar. Ancak bu iki kardein de kendilerini Bab'n ha
lefi ilan etmesi Babilik'i Ezel ve Bahai olmak zere ikiye
bld.
in ilgin yan, Bahaullah'n, peygamberlik iddiasn
da bulunmasnn hemen ardndan Osmanl mparatorluu'nun emriyle stanbul'a getirilmesidir. Yannda seksen
drt kiiyle stanbul'a gelen Bahaullah burada drt ay ka
larak bir takm gizli faaliyetlerde bulunduktan soma,
Edirne'ye gnderilerek 4-5 yl kadar orada kald. Mirza
Hseyin Ali'nin misyonunu aklamas Edirne'de olmu
tur. Ancak iki kardein girdii dinsel atmadan tedirgin
olan Osmanl Saray, Babi ve Bahaileri Edirne'den
136

srerek Bahaullah ve Babaileri, Filistin'de Akka'ya, Mir

za Yahya ve Ezelileri de Kbrs'a gnderdi. (1868) Her
ikisi de propaganda faaliyetlerini buralarda srdrdler.
Bugn Bahailik kolu baat durumdadr ve dnyaya yayl
mtr. Ayrca az sayda Ezeliler de mevcuttur.
ok ksa bir sre iinde, ran'da zellikle de elit (ta
nnm i adamlar, zenginler, ileri gelen aileler, filozoflar,
Sufiler, Yahudi Tacirler vb.) arasnda yaygnlaan Babi
lik, slam Sufilii, Yahudilik, Zerdt inanc, Dou Kili
sesi, Dou okltizmi ve Hurufiliin her birinin etkisi al
tnda her birinden unsurlar bnyesinde sentezletiren bir
inant.
Babi/Bahailere gre Allah zde yaratcdr, nk ha
yatn kendisidir, hayat nereder ve neretmenin tek yolu,
yaratmaktr. Allah yaratabilmek iin yedi harfi/kelam
kullanr: Bunlar kuvvet, iktidar, irade, eylem, kerem, zafer
ve vahiy'dir. Bunlar harf ve kelam olmann yan sra, ya
radlta etkin olmu nitelik/deerlerdir ki bunlara hurufl hayy denir.
Allah'n yaratcl tam'dr, yaratnki ise kusurlu;
ardndan mutlaka paralanma, azalma, tahrib olma gelir.
Yaratk, kutsal deer-nitelikler'in tmne sahip olma
d iin Allah-olmayan'dr. Ama, Allah'tan tmyle ayr
da deildir. O yalnzca eksiklidir. Tamlna son Yarg
Gn'nde, Allah'a kavumakla ulaacak, onunla btnle
ecektir. (Bu bakmdan Tasavvuf daki Fenafllah dn
cesiyle paralellik gsterir.)
Gobineau, Babilerin Tanrs 'na ilikin olarak unlar
sylyor:
"Babilerin Tanrs, grld gibi Kaldonya felsefesi
nin, skender'in, Gnostik teorilerin byk bir kesiminin,
by kitaplarnn ksacas Dou biliminin Tanns'dr.
Pantatek'in (Tevrat'n ilk be kitabnn ad) deilse de
Gomora ve Talmud'un vaazettii Tanr budur. Musa ve
sa'nn renebildiklerinden hareketle slam'n tanmla137

maya alt Tanr bu deildir ama, tm filozoflarn, kri

tiklerin, tm akll kiilerin, yani Sufilerin, Semitlemi
Zerdtlerin (Yani, Sasanilerden bu yana tm Zerdtlerin) ilim bu lkelerde boy attndan beri arad, tapt
Tann'dr. Bab, Hristiyan ve slam boyunduruunun bir
sre glgede brakt bu Tanr'y tekrar hatrlatmaktan,
karanlklardan ekip karmaktan baka bir ey yapma
mtr." 4
Babilere gre Ali Muhammed'in iinde Allah'n ce
malinin grld bir ayna olduunu ve herkesin O'nu
orada grebileceini de ekle} ' C 1 I .
Babiler, her harfin saysal bir deer yklendiini
"ebced"e byk nem verirler. Babi dncesine gre
Tann'nn saysal ifadesi, "Vahd" ve "Ahy" (hayat veren)i
de karlayan ve "hayat veren tek" anlamna gelen 19'dur.
"Vcud"un ebced hesabndaki deeri de 19 tutmaktadr.
19 says tm Babi ve Babilii temel alan Bahai yaa
mnda denetleyici durumundadr. Babi/Bahai takvimine
gre yl 19 ay, ay 19 gn, gn 19^aat vb.dir. Hukuki ve
ticari tm dzenlemeler nceden yerletirilmi bu ilahi
uyumu bozmamak iin 19 says temelinde yaplr. Bab,
Tanr ile Tann'dan kopan yaratk arasndaki uyumun ye
niden kurulmas iin "her eyi birlik saysna gre, yani
19 blm halinde rgtleyiniz" demektir.
Kendisinden nceki peygamberleri kabul etmesine,
onlar kendi dnemleri iin tutarl saymasna karn, d
nemlerini doldurmu olduklarm syler. Kendi nerdii
sistem, tmnden daha sonra geldii iin, tmnn ta
mamlaycs durumundadr.
Babi-Bahai dncesinin en nemli ilkelerinden biri
de temizliktir. Su, temizliin kendisidir ve temizler. yle
ki, Babi savalar, savarken, kanlan vcutlarna ya
banc olan giysilerine deip kirlenmesin diye, giysilerini
kanp plak savarlard, iyi giyinmek, her trl lks ve
ss eyalan, deerli talar Babilere haram klnmamtr.
138

Aksine, inziva ve istimna'ya knanmas gereken davran

lar olarak baklmaktayd.
Babilik'te zellikle de k dnemlerinde mallar or
takt. Bab'n lmnden soma tasarruf hakkn elde ede
bildiler. Bunun temelinde her trl maln Allah'n olduu
dncesi yatar. Bahailerde Kble yoktur. Allah her yerde
olduu iin istedikleri ynde ibadet ederler.
Bahailerin bulunduu her lkede bir Milli Ruhani
Mahvil ve yerel organlar olan Mahalli Ruhani
Mahviller vardr. Bahailer kendi aralarnda kan her tr
l anlamazl bu organlarda zmlerler; sivil mahke
melere kmalar yasaktr. Her ktada bir tane olmak zere
be Bahai Mabedi bulunmaktadr. Bunlar, Chicago
(ABD), Kampala (Uganda), Akabat (Trkmenistan),
Sydney (Avustralya) ve Frankfurt (Almanya)dadr. Ce
nevre ve Lozan da merkezleri durumundadr. 5
Gerekten de Balinius'un yaam ve eserleri dikkate
alndnda Babaullah'n "Levih" diye tanmlanan yaam
tarz ve Tanr inancas arasnda sk benzerlikler vardr.
Dou mistisizmi bata olmak zere, Kabala retisi,
ezoterizm, okltizm ve Maniecheism hep Apollonius tara
fndan "vaaz" edilmi retilerdir. Temizlik yasalar
(abdest) ve tm dnyay insanlarn ortak mlkiyeti gibi
grmek Apollonius ile onun bir tr "Replikas" saylabile
cek olan Babaullah arasndaki birok ortak husustan baz
lardr. Dier bir anlatmla, eer Apollonius, bir "Din"
kurmak isteseydi, bugnk haliyle deil ama 1880'lerdeki
"Safl" iindeki Bahailik gibi "Cult" kurard, denilebilir.
Bahaullah'n Balinius'un eserlerinden esinledii kesindir.
imdi de Apollonius'un yaamnn ve retisinin baz
ilgin yanlarn grelim. sa Mesih'e aften Kutsal Kitap'ta
yazlanlarla, Apollonius'un yaad dnemde belgelen
mi baz szlerini ve eserlerini karlatralm. Bu tahmin
lerin tesinde ilgin sonular verecektir, armayn.

139

Apollonius ile sa Mesih'in karlatrlmas konusu

yeni bir olay deildir. Bu tartmalar ilkin Philostratus'un
kitabnn yazlndan soma balam ancak doruk nokta
sna, daha nce szn ettiim yksek brokrat Bitniya
Valisi
Hierocles'in
Domitian
dneminde
yazd
Apollonius'un hayatn ve mucizelerini anlatt kitapla
ulamtr. Domitian dneminde bata Anadolu olmak
zere, .S. 3. yzylda Hristiyanlar ok kk bir aznlk
tlar. (Bkz: Ek) O dnemdeki Kilise Babalan, kendilerine
bir trl inanmayan Anadolu halkndan ok Devleti yne
tenleri ve onlann kanlann ve kzlanm etkileyerek Hris
tiyan yapmaya ynelmilerdi. Bu gizli faaliyetlerinde de
baanl olmulard.
Daha soma .S. 302 ylndan itibaren mparator
Diocletian, Hierocles'in bu kitabndan yola karak, Ana
dolu'da Hristiyanln yaylmasn engellemi ve bask
uygulamt. Bu kitabn etkisi o kadar ok olmutu ki, d
nemin Kilise Babalan, rnein Filistinli Eusebe (Eusebe
de Cesaree) sadece bu kitab konu alan ve sa'y savunan
"Hierocles'e Kar'' (Contre Hierocles) adl kitap yaz
mak zorunda kalmt. Eusebe'nin dorudan Apollonius'u
hedef alan bir kitab daha vardr. 8
Hierocles, kitabnda, o gnlerde, sa Mesih'e atfedilen
mucizeleri, gerekte sa'nn deil, Apollonius'un yaptn
ve/fakat
Hristiyanlarn
Apollonius'un
yaptklann/mucizelerini "ntihar (Plagierism) yoluyla alarak hak
sz bir ekilde sa'ya malettiklerini aklayan ilk yazar
dr/devlet adamdr. Buna karlk, Kilise Babalan, ister
istemez, Apollonius'un ok nl bir ifac (Thaumaturge)
olduunu, mucizeler yarattn ama aslnda bunlar "Kara
By" araclyla edindiini ve sa'nn mucizelerinin
Apollonius'unkilerden byk olduunu yazmlardr.
Eusebe, Apollonius'un rnek bir insan olduunu, rnek
140

bir ahlk sahibi olduunu kabul ettiini ama konu mucize

lere gelince bunlar gizlice rendii By ve Sihir arac
lyla yaptn, yapabildiini ne srerek onu sahtekr
lkla sulamtr. lgintir ki, adndan bugnk ncil'de de
sz edilen Simon Magus adl kiiyi de, ayn sulamayla
karalamlard. Gospel yazarlar Simon Magus'un, ok
tehlikeli ve ok maharetli bir byc olduunu belirtmi
ler soma da onun sa Mesih'in stnln kabul ettiini
duyurmulard. Simon Magus, 1. yzyldaki Gnostiklerin
nde gelen liderlerindendi.
Tpk sa Mesih'in yaamn ve eserlerini (mucizeleri
dahil) anlatan 4 Gospel-Yazan olduu gibi, o alarda
Apollonius'un yaamn ve mucizelerini anlatan 4 yazar
vardr. Bunlar, sa iin, Matthew, Marcus, Luke ve
John'dur; Apollonius iin de Flavius Philostratus,
Moeragenes, Sotorichus of Oasis ve Hierocles'tir. lgin
tir ki, sa Mesih'in yaamn yazm olan bu kiiler -eer
gerek iseler- bilindii zere ya ok az dini eitim grm
ya dind mesleklerde grev almlardr, rnein Matta
vergi tahsildaryd. Apollonius'un yaamn ve mucizele
rini yazm olanlar ise tarihi, felsefeci, brokrat ve
siyasetiydiler.
1996 ylnda Time dergisi, "sa'y Ararken/Aray"
balkl bir dosyay kapak yapmt. 9 Derginin bu saysn
da David Van Biema imzal yazda, daha nceki blmde
de deindiim "Be GospeF sa Seminerine katlan ilahi
yatlarn ve bilim adamlarnn bulgular nda,
4 Gospel'de anlatlanlarn pek ounun yalan yanl ol
duklarnn kesinletii vurgulanmt. Ayrca 4 Gospel ya
zarnn (4 Evangelist'in) de hi gvenilmeyecek kiiler
olduklar pek ok ilahiyat ve bilim adam tarafndan
vurgulanmt. lgintir ki Apollonius'un.hayatn ve eser
lerini birinci elden yazm olan ilk drt yazar, hibir e
kilde "Gvenilmez" bilgileri yazan "Sahte" ve/veya kim
likleri belirsiz, kiiliksiz insanlar olarak tarihin hibir d
neminden dierleri gibi sulanmamlard. Tersine bu
141

yazarlar, hem de kendi dnemlerinde hem de 1700 yl

iinde hep en gvenilir kaynaklar olarak gsterilmilerdir.
Yine ilgintir ki, Protestanln kurucusu Martin
Luther de, bu drt Gospel yazarndan ilk nn "Hi
Gvenilmez'''' kiiler olduklarn, dolaysyla sadece John'a
baklmas gerektiini hep vaaz etmiti. 1835'de David
Friedrich Strauss, "sa 'nn Yaam" adl kitabn yaynla
ynca, Luther'in balatt tartma artk bilim alanna ta
nm oldu. Strauss, kitabnda eldeki -znik Konsili'nde
kabul edilen- metinlerin ounun somadan ekleme oldu
unu, bunlara gvenilmemesi gerektiini vurgulad. Onun
aklamalar somaki kuak ilahiyatlara yol gsterici ol
du. Bu inana gre ncil ile Tarih ve Bilim uyumuyordu.
ncil'deki veriler, mucizeler vd. ne tarih bilimi, ne de po
zitif bilimlerle aklanabilirdi. ncil'de ad geen kentler,
kasabalar ve olaylar tarihen "Zaten" hi var olmamlard!
Strauss ve dier birok ilahiyatya gre ncil'deki sa ile
"mann" sa's ayaydlar, aralarnda bir ba yoktu. Belki
olmas da gerekmiyordu! Dier bir anlatmla, inanmak is
teyenler gerek-olmayan, "SanaF bir kiiye iman etmekte
serbesttiler.
Tpk Apollonius iin olduu gibi sa Mesih iin de,
retisinde "Byclk" ve sihir bulunduu sylenmitir.
sa'nn doumundan balayarak, daha sonra suyu araba
evirmesi, ly diriltmesi "Cin" kovmas (Exorcism) ve
dier "Mucizeleri" ne hikmetse, aynen Apollonius iin de
geerlidir. O da "ly diriltmi", o da bir kenti (Efes)
salgndan kurtarm, o da insanlara, tpk Essenelerin Es
rarengiz Belleticisi gibi "ifa" datmtr. Tek farkla ki
sa, "Byclkle" sulanmam, ama ne hazindir ki, "ifa
Ustas" Apollonius "Byc" olmakla sulanmtr.
Eer baz zel bilgiler (Occultik) araclyla insanlara
ifa datmak byclkse, Musa da, sa da byc sa
ylmalydlar. Hele Musa, Tevrat'a gre, Msrl Byc
lerle, Firavun'un huzurunda yarm ve kendi "Tanrs
nn" ona verdii "Sihirin" firavunlarn byclerinkinden
142

daha gl olduunu kantlamaya almt. Ote yandan

eer "Yoktan Var Etmek" byclkse, ilk bata Tann'nn
kendisi "Ba" byc saylmaldr. Niin Apollonius ve
Gospellerdeki Simon Magus, byc saylmlardr, bu
belli deildir. Ortada ak bir hakszlk olduu kesindir.
Tpk sa Mesih gibi Apollonius da en yakn dostlarn
dan birinin ihanetine uramtr. Bilindii gibi 12. Havari
olarak tannan Judas Iscariot, Romallardan (ya da baka
bir anlatma gre Yahudilerden) 30 gm sikke rvet
aldktan soma sa Mesih'i Romal askerlere ihbar etmitir.
te yandan sadece bu "hbar" masal bile kendi iinde bu
Gospelleri "Yalanlar" mahiyettedir. nk Judas, ilgin
tir ki, Gospellerde yazdna gre, ONU H TANIMA
YAN, ADINI, SANINI VE NASIL BR OLDUUNU
H BLMEYEN Romallara yle bir neri gtrmt:
Ben sa'nn ve Havarilerinin yanna gideceim, hangisini
ensesinden persem ite "O" kii kendisinin "Tanr 'nn
Olu" ve "Yahudilerin Kral" olduunu iddia edendir; be
nim kimi ptme bakp, kiiyi tanrsnz ve yakalars
nz.
Bu anlatm, ayn zamanda, Gospel'de "Herkes O'nu
tanyor ve peinden binlerce kii gidiyordu" diye yazlan
lar da yalanlamaktadr; lkenin egemeni olan Romallarn
"sa Mesih"\, brakn tanmay, varlndan bile haberleri
yoktu.
Apollonius'u da yakn dostu -sonra en hrsl dman
-Euphrates, mparator Domitian'a ihbar etmiti. En yakn
dostlarnn ihanetine uradklar bilinen bu iki kiiden
Apollonius, Domitian'n Gvenlik Bakan (Prefect)
Aelian tarafndan zindana atlmt. Kendisine isnad edi
len sular "Cinayet" ve darbecilerle ibirlii idi.
Ne kadar ilgintir ki, en yaknlar tarafndan ihbar
edildikleri bildirilen iki kiiden, sa Mesih'in GEREK
TE JUDAS TARAFINDAN H HBAR EDLMED
bizzat
Hristiyan
lahiyatlar
tarafndan
1996'da
143

aklanmtr. Dier bir anlatmla Judas Iscariot, 30 g

m sikke alarak sa Mesih'i Romal askerlere ihbar et
memitir. BU HBAR OLAYI TAMAMEN somadan uy
durularak ncil'e konmutur. 1 0 Oysa Apollonius'un ihbar
gerektir. Yazl metinlere ve Roma belgelerine gre bu
HBAR GEREK, Romal askerlere yaplan HBAR
MASALDIR!
Tpk Apollonius'un bana geldii gibi, ne ilgintir
ki; sa'nn bana da benzer bir olay gelmitir. Buna gre
bu iki kii, bir sre iin, en yaknlar tarafndan NCE
SAHTE TANRI olduklar gerekesiyle REDDEDLM
LER, SONRA DA SZLERN GER ALARAK ON
LARIN "TANRI" (LORD JESUS) VE "NSAN SURE
TNDEK TANRI" olduklarn kabul ve beyan etmiler
dir. sa Mesih, en yakn Aziz Peter tarafndan Romal as
kerlerin nnde nce reddedilmi, soma da yeniden ka
bullenilmitir. Rastlant bu ya, Apollonius da, Tigellius ta
rafndan nce RED edilmi, sonra MAHKEME karsnda
O'nun nsan Suretindeki Tam olduu kabul ve beyan
edilmitir. sa ile Apollonius arasndaki bu olayda TEK
FARK vardr, o da Apollonius'la ilgili RED ve KABUL
meselesi Roma kaytlarnda, duruma tutanaklarnda vardr.(Damis'ten naklen) AMA SA'nn bana gelen AYNI
olayla ilgili hibir kayt yoktur!
Tpk sa'nn l Lazarus'u diriltii gibi, rastlantya
bakn ki, Apollonius da Efes'li zengin bir ailenin gen ve
gzel kzn "/" iken diriltmitir. Aralarnda tek fark
sa'nn bunu Tanr ve Tann'nn Olu olduu iin yapt
/yapabildii sylenirken, Apollonius'un ly diriltmesi
nedense "By ve Sihir" gcne balanmtr. Kald ki,
Apollonius, bunu kendi bana deil, doann yasalarn
kullanarak yaptn, kendisinin byc olmadn; bu
nun bir "Doa Olay" olduunu ve her zaman olmayaca
n sylemitir. Oysa sa'nn Lazarus'u dirilttiine
inandrlan ilk Hristiyanlar, topluca, kendilerinin de
ldkten sonra sa tarafndan yeniden canlandr144

lacaklarna iman ettirilmilerdir. stelik yeniden canlandnldklannda, dorudan Cennet'te olacaklann dn

mlerdir. Ve bu Cennete de kendilerinden baka hibir
din mensubunun giremeyeceini ne srmlerdir.
Tpk sa Mesih gibi, Apollonius da "Cin" kovmacl
yapmtr. sa, talanacak bir kadn kt yola sevk eden
cinleri temizlemi, Apollonius da Efes kentini "Ktla"
duar eden cinleri kovarak, topraklara bereket getirmitir.
lgintir ki, fahieyi cinlerin egemenliinden kurtaran sa,
Tanr (LORD) saylm, Apollonius ise, ne hikmetse,
"arlatan" olarak tantlmtr.
Ve son olarak -ama sonuncu olarak deil- sa da
Apollonius da "TanrsaF olmakla anlmlardr. sa Me
sih ilk kez, Aziz yaplan Simon=Petrus tarafndan Tann'nn Olu ve Tanr (LORD) ilan edilmi (Peter, sa'ya
Tann'nn Olu olduuna iman ettiini syledi);
Apollonius ise Damis tarafndan "nsan Suretindeki Tan
r" olarak nitelendirilmitir. Ama nedense, sa Mesih, z
nik Konsili'nde yeryzne "nsan" suretinde gnderilmi
olan Tann'nn Olu yaplm -Devlet zoruyla- ve
Apollonius'un kaderine "nsan Suretindeki Byc" ol
mak dmtr. Damis'in beyan ve yazlan mparatorluk
arivinde dururken, yoksul ve cahil balk Peter'in sa'y
"Tanr" (nce olu) yapnn hibir belgesi yoktur, ol
mamtr. Ayn Peter, sa'nn lmnden soma, ne hik
metse, birka ay nce "Tanr 'nn Biricik Olu" dedii
sa'y bu kez, sadece, bir "Peygamber" olarak evresinde
kilere lanse etmitir.(Peter, 3:22)
u kesindir ki, Tyanal Apollonius, "Hayat alnan
Adam" olmutur. Nedense, onunla ilgili her ne varsa, bun
lar sa'ya atfedilmitir. Ayn yllarda, ayn yrelerde, ayn
insanlara muhatap olarak yaam olan sa ve
Apollonius'tan. sa "Tanr" yaplm, Apollonius'un ise
en az 1500 yl ad unutturulmutur. Bunun nedeni de
Konstantin'in "Yeni Din Yeni Devlet" kurmak amacyla
toplad 1. Ekmenikal znik Konsili ile, daha sonra
145

mparator olan 1. Theodius'un (.S. 381-389) verdii

emirlerle Apollonius'un adnn tarihten sildirilmi olmas
yatmaktadr.
Bu dnemden soma Apollonius'un yaamyla ilgili
Flavius Philostratus ve dierlerinin yazd eserler, .S.
460 ylnda Apollonius Sidonius (gnmzde Aziz
Sidoine diye tannyor) adl Fransz asll bir soylu tara
fndan bulunmutur." Sidonius, Roma mparatoru
Auitus'un kzyla evlenmi ve bir tez yazarak
Apollonius'u ona tantmtr. Solarion'un yazdna gre
500-1500 yllan arasnda Apollonius, "Bilge Balinius"
adyla sadece Araplann arasnda kendisine bir yer bul
mutur. Daha nce de adndan sz ettiimiz Cabir bn
Hayyan, (.S. 800 yllannda) ve "Geber" adn alan
(Cabir'e zenerek) spanyol yazar Huques de Santalla
(.S. 1150) Aristo'nun nl eseri "Secretum Secretorum"
(Srlann Srn) kitabndan sz ederken Apollonius ile ilgili
Cabir'in kitabndan da uzunca alntlar yapmtr. Cabir'in
Apollonius'la ilgili bu almas "Kitab al-Hacer'ala Re'i
Balinius" adn tayordu ve tm ortaa boyunca,
Apollonius'tan sz edilen tek kaynak bu kitap olmutur.
u kesinlikle sylenebilir ki, gerek Tapnak valyele
ri, gerekse onlann uzants olan Gl ve Ha Kardelii ile
somaki Speklatif Masonik rgtlerin kurucu ve ynetici
leri, Kilise'nin youn basks nedeniyle gizlenen
Apollonius'un baz eserlerini grm ve okumulard. Gl
ve Ha'm kurucularndan kabul edilen Paracelsus, uzun
yllar Araplarla ve Trklerle birlikte yaam ve Dou'nun
by, tlsm, alimizm, ifaclk ve Hermetizm konulanndaki bilgilerine birinci elden ulamtr.1
u da kesinlikle sylenebilir ki, tarihsel olarak devlet
ve zel arivlerdeki belgelere gre Tyanal Apollonius ad
l "Ermi" bir kii yaamtr. Ancak Kilise Babalan bu
kutsal kiiyi, nedense, srarla "Yok" saymlar, "Varln"
kabul etmek zorunda kaldklar zaman da O'nun "Byc
ve Sihirbaz" olduunu iddia etmilerdir. Acaba neden?
146

imdi bunu grelim.

***
Tarihte ok az kitap, yzyllar boyu srecek tartma
larn kayna olmutur. Flavius Philostratus'un yazd ya
da Damis'in tuttuu notlardan ve mparatorie Julia
Domna'ya
iletilen belgelerden
derledii
"Tyanal
Apollonius 'un Yaam" byle bir tartmann oda olmu
tur. Bu kitapta verilen bilgilere gre, Tyanal
Apollonius'un yaam ile Yahudi asll sa Mesih'in ya
am neredeyse birebir akmaktadr.
yle ki; Flavius'un yazdna gre, Apollonius g
nmzn takvimiyle hesaplannca .. 4. ylda Tyana
kentinde domutur. Tyana, birinci yzylda Kapadokya'daki en nl ve gelimi Pagan yerleim alanlarndan
biri, belki de birincisiydi. Batsnda Galatia (Konya ve
evresi), dousunda Armenia, gneyde Kilikya, kuzeyde
Pontus ile komuydu. Tyana, gnmzde Nide ilinin
Kemerhisar ilesidir. (Bkz: Ek, haritalar)
Tyana, Kilikya Boaz denilen bir geitle Pozant'ya
(Podandus) ve oradan da Tarsus ve Adana'ya balyd. Bu
iki kentte o dnemde en az Edessa (Urfa) ve Carrhae
(Harran'n 1. yzyldaki ad) kadar gelimi ve uygarlam kentlerdi. Ama Kapadokyallar, o yllarda olduu gi
bi, ilgintir ki, 10. yzylda da gzkara, kaba, dikkafal,
sz dinlemez, cesur gibi sfatlarla anlyorlard. yle ki,
10. yzylda Saray geleneinde Kapadokyal demek sert,
hoyrat, kabaday demek anlamna geliyordu. 13
Apollonius'un doum tarihi ile sa'nn doum tarihi,
kuvvetle muhtemel ayndr. Katolik Kilisesi ile dier Kili
seler arasnda bu konuda da sorun vardr. Papa
Gregory'nin takvimi, 1582'de yrrle girdi. Gnmz
de birok lkede kullanlan bu takvimde gerekte 11 gn
147

atlanmt. Gregory bununla da yetinmemi, koskoca bir

yl da atmt! Dier bir anlatmla, Papa kendi Katolik
Kilisesi'nin kutsal gnlerini her zaman iin geerli olacak
bir takvime balamak istedii iin, sa'nn doumunu 1.
Y l (Birinci Y l ) olarak gstermiti. Oysa, matematiksel
olarak bu " 0 " (sfr yl) olmas gerekirdi. 1 4 Dolaysyla
gnmzde sa'nn tam olarak hangi ylda doduu bi
linmemektedir. Kesin olan Gregory'nin takvimde gsteri
len 1 (bir) ylnda domam olduudur. sa muhtemelen
kendinden nce (..) 4 ila 6 yllar arasnda bir dnemde
domutu.
Flavius'un

kitabndan

rendiimize

gre,

Apollo

nius, ok varlkl ve kltrl bir ailenin ocuudur. Atala

r Tyana'nn kurucularndandr. yi bir eitim ve renim
grmtr. On alt yana geldiinde ailesinin istei ze
rine o dnemde eitim merkezi saylan Tarsus'a gitmi ve
buradaki Pisagorcu/Apollo'ya bal kiilerle tanm ve
onlarn rencisi olmutur. A y n yllarda, daha gen ola
rak A z i z Paul da Tarsus'ta eitim ve renim gryordu.
Biri Yahudi Farisi mezhebinin retilerine gre, dieri de
R o m a mparatorluu'nun asli dinsel sistematii olan Paganizm'e gre eitilmilerdi. A z i z Paul da Tarsus'un yer
lisi, zengin bir ailenin iyi eitim grm ocuuydu. Daha
sonraki hayatnda kendisini, tutucu Farisilerin "Eri" tutucu
Farisisi olarak tanmlamtr. Apollonius ile Paul'un Tar
sus'ta tanp tartm olmalar muhtemeldir. Ancak ke
sinlikle "Olmamtr" denilebilecek bir gerek vardr: ki
si de, tm yaamlar boyunca sa'y hi grmemi ve ta
nmamtr.
A z i z Paul ileriki yalarnda, balangta ok kar olduu, sa Mesih olayn yaymay stlenmi ve drt
Evangelist'in Gospellerini vaaz etmeye balamtr. lgin
olan, u nl Lazarus olaydr. Drdnc Gospel'in yazan
John -ki bunu onun yazd belli deildir- sa'nn Lazarus
adl bir genci "ldkten" sonra dirilttiini yazmtr.
(Nedense bu Lazarus ve dier "Szde" dirilenler, daha
148

sonra tekrar lmler ve bu kez yanlarnda sa olmad

iin, bir daha dirilmek ansn yakalayamamlardr!) Bu
masalda garip olan John'un son Evangelist olmas ve
Gospeli'ni sa'nn lmnden (.S. yaklak 27-29 yllan)
60 yl kadar soma yazm olmasdr. Oysa ClaudeCarriene'nin de belirttii gibi, ilk Gospel'in yazan
Matthew, sa'nn hep yannda yer almt. Her zaman
onunla beraber olmu, her zaman ona yakn olmutu ama
kendi Gospeli'nde, bylesine inanlmaz bir olaydan tek
satrla dahi sz etmemiti! 1 5 Nitekim Aziz Paul da bugn
k ncil'de yer alan szlerine gre, "Ben de bana ne iletilmise sizlere sadece onlar anlatyorum o kadar" de
miti. Paul, sa'nn lleri dirilttiini ve ldkten sonra
ge ykseliini sorgulayanlara ite bu yant vermekle
yetinmiti. Paul da Apollonius gibi, Atina'ya gitmi ve
burada Stoac ve Epikryen filozoflarla tartmt. Filo
zoflar
ona,
"Kulamza
garip
gelen
szler
sylyorsunuz" demiler ve kendisini dikkate almamlar
d. 1 6 Oysa Apollonius Atina'ya gittiinde tm felsefeciler
le konumu, daha soma birouyla yllar boyunca mektuplam ve karlkl fikir alveriinde bulunmutu.
Apollonius'un ortadan kaldnlm olanlar dnda bilenen
81 mektubu vardr. lgintir ki, bu 85-90 yllk dnemde
Apollonius'un yazd mektuplarn hibirinde sa'dan sz
edilmemitir. Belli ki kendisine yollanan mektuplarda da
Hristiyanln ve "ldkten" sonra dirilen Tanr'nn Olu
sa Mesih'in ad gememitir.
sa'nn lmnden sonra kendisi hakknda yazlanlar
ile daha sonra zellikle de 325 ylnda Konstantin'in
"Devlet" siyaseti yaratmak amacyla toplad znik
Konsili'nde yine bu kanl ve gaddar imparatorun isteiyle
dzenlenen nihai belgede (Creed=Ament) yer alan szler
Hristiyanlar iin sorgulanmadan kabullenilen kaziyeler
olmutur. Konstantin ile balayan "Yeni" dnemde "Zor
la" Hristiyanlatrlan Paganlann says milyonlar bul
mutur. Rodney Stark'n yapt hesaplara gre, ilk
149

yzylda toplam nfusun iinde en fazla 1000 kii sa'nn

adn duymutu ve bu say Roma mparatorluu nfusu
nun 0.0017'sine tekabl ediyordu. Oysa 325 ylndan son
ra katlanarak artan Hristiyan says 350 ylnda 34 milyo
na (toplam nfusun % 56.3'ne) ykselmiti. 17
Apollonius da sa da ayn dnemde yaam olmalar
na ve adlarn duyurmu olmalarna ramen, birbirlerin
den hi haberdar deillerdi. Apollonius, Pisagorcu ve ifac olarak uzak lkelere gidip gelirken sa, ksa yaam
boyunca Yahudi yerleim alanlarnn sadece iki ya da
ne gidebilmiti. Apollonius'un gezilerinde ilk durak
Antakya ve Babil olmutu. Apollonius daha soma M
sr'a, Hindistan'a ve birok kez de Atina'ya, Efes'e, Roma'ya ve dier byk merkezlere gitmi, buralarda bazen
krallarla -Hindistan'da ve Babil'de olduu gibi- bazen
imparatorlarla -Roma'da olduu gibi- bazen filozoflar, din
adamlar ve/veya sradan insanlarla tanm onlarla ko
numu, fikir alverilerinde bulunmutur. 18
Apollonius ile sa'y karlatran kitaplar, Katolik Kilisesi'nin basksna uramtr. Nedir ki, 18. yzyln so
nunda itibaren bu kitaplarda bir art grlmtr. 9
W.B. WallaceTn yazdna gre Philostratus'un kita
bndaki
Tyanal
Apollonius,
Semitik
"Kurtarc''
(Saviour) sa'ya kar gerek bir Pagan "'Kurtarc''dr.20
Gerekten de gnmzde bilinen anlatmyla ncil'de sa
ile Philostratus'un kitabndaki Apollonius, birbirlerinin
yerlerinde olabilecek karakterlerdir. Hatta Apollonius ok
daha uzun yaad iin sa'dan "Fazladr". te yandan
ncil'in Yeni Ahit blm dikkatlice okunduunda
Tyanal Apollonius'un bir "Deus Absconditus" (Kendini
Gizleyen Tanr) gibi Gospellerin arasnda dolamakta ol
duu grlr. (srailoullan, Musa'nn onlara sunduu ya
da tebli ettii Tanr JHVH-Yahveh-i, gremedikleri iin
ona "Bu Tanr Niin Kendini Gstermiyor da Gizliyor?"
diye sormulard. Deus Absconditus, Latince, bu Tanr
iin yaplm yaktrmadr.)
150

Apollonius, kukusuz 1. yzylda Greko-Romen dn

yadaki en nl olan filozof, ifac ve by ustasyd. S
zn burasnda, "By ve Sihir" denildiinde, gnmzde
"Bilimi" Tannlatrm, mutlaklatrm olan akademik
evrelerin "Hokus Pokus" szleriyle zetlenebilecek olan
"Eksik ve arptlm" By ve Sihir tanmlarn deil,
bata nl Matematiki Isaac Newton olmak zere saysz
bilim adamnn mrleri boyunca uratklar Hermetik,
By ve Sihir'i kastettiimizi belirtmek gerekiyor. Sokak
ve sahne illzyonistlerinden deil, her eyi "Yoktan" var
ettiine inanlan Tann'nn "GiziF' gcn simgeleyen
Hermetik By ve Sihir'in srlarna ulaarak bunu kendi
apnda uygulayan ve bylelikle de insanlara "YenFyi ta
ntan "By Ustalarndan" biriydi Apollonius.
Bu tip By ve Sihir'in alimizmin, ezoterizmin ve
hermetizmin bilimsel niteliini anlatan Kurt Seligmann'n
yazdna gre Tyanal Apollonius, bu alanda kendi ba
na bir okuldu. 21 Yine Seligmann'n yazdna gre Grek
ler "ller Klt" (Totenkult) diyebileceimiz bir inanca
da ok balydlar. len baz kiilerin, yeryznde yap
mak istedikleri ileri tamamlayamadan lmeleri halinde,
bir sre "Hades"'m (Yeralt Tanrs) yannda dinlendikten
soma geri dndklerine ve yarm kalan "Misyonlarn"
22
tamamladklarna inanyorlard. Dikkat edilirse bu inan
Pagan geleneine uygundur, Semitik deildir. Oysa n
cil'de Semitik sa'nn lmnden sona geri dn "Mis
yonunu" tamamlamak iin olacaktr. Dier bir anlatmla
Tanr Baba, biricik Olu sa Mesih'i "kinci" kez yery
zne gnderecektir! Oysa Philostratus, zindanda bulundu
u srada Apollonius'un, lme mahkum edilmi olan
tilmizi ile konuurken -Damis'den naklen- kendisinin
onun iin Hades'e gidip, yani lp geri geleceini syle
miti. Philostratus'un kitabnda Apollonius, defalarca
Hades'e "Gidip Geri Dnmekten" sz etmitir. Bu da ol
mas gerekendir, nk Apollonius'un bal olduu
Pisagorculuk'un kurucusu Pisagor da, sa'dan yzlerce yl
151

nce, Antik Msr Hermetizmi'nden rendii bu bilgiyi

yazm ve durmakszn tekrarlamt. sa'nn yaad
1. yzylda bu tezi yayan ve seslendiren tek filozof
Apollonius idi. srailoullannn ve sa Mesih'in bunu dile
getirmesi mmkn deildi, nk Yahudi gelenei
(Habakkuk ve Hagada) ve eriat bunu "Seslendirmeyi"
kesinlikle yasaklamt. Nedir ki, ncil'de Yahudi sa, tp
k Apollonius'un dedii gibi Hades'e (lme) gitmi ve
"Geri Dnmtr"]
lgintir ki, Katolik Kilisesi Apolloniu'u karalamak
iin onun "Cinlerle'''' uraan, ifa getirmek amacyla
"Cinleri" kovan bir Byc olduunu yzyllardr yine
lemektedir. Katolik Kilisesi'ne gre, Pagan Apollonius,
"Cinlerle" konutuunu ve onlar ynlendirdiini ne
srm bir "Sahte ifac"dr. Nedir ki, o dnemde "Cin"
ilimi (Demonology) ile sadece Paganlar urayorlard.
Yahudilerde byle bir uygulama ve inan yoktu, olamaz
d. "Cin Kovma" (Exorcism) Paganlara zg bir "ifa"
yntemiydi. Bugnk tanmlarla sylersek bir tr "Ruhsal
Terapi" ve psikolojik danmanlk ve Ruhsal "Sam"d\.
Dorudur, 1. yzylda bu dalda en nl kii Apollonius
idi. artc olan tamamen Paganlara ait olan bu uygula
mann "Tpks" gnmzn Katolik Kilisesi'nde "Res
men" vardr ve rastlantya bakn ki, yzyllardr Kilise'ye
bal sofu Katolik papazlar, Kilise'nin gizli blmlerinde
"Cin Kovmakla" meguldrler. Katolik Kilisesi'nde res
men "Cin Kovma/karma" dairesi vardr. Ve ad da
"Athenaeum Pontifcium Regina Apostolorum"dm. Bura
da deneyimli Papazlar, tpk 1. yzylda Pagan
Apollonius'un yapt gibi, ruhsal bunalmlar geirmekte
olan hastalarn "Zapt" etmi olan Cinleri kartmakta ya
da kovmaktadrlar. u farkla ki, Apollonius bunu Hindis
tan'da, Msr'da ve Askelipos'da rendii yntemle
"Doa" adna yapmt. Katolik papazlar, Konstantin'in
emriyle "Devlet Tanrs" yaplm olan sa Mesih ve
" 0 " n u n olduu sylenen Kutsal Kitap ncil adna
152

yapmaktadrlar. Papazlar neyin adna yapsalar da sonu

bir Pagan "Pratiinin" Katolik Kilisesi tarafndan gasp
edilerek
kendisine
maledilmi
olduu
gereini
deitiremez.
3. yzylda yaam filozoflardan Apoleis ve nl
Lactantius'un hocas Arnobius, Apollonius'un, Musa ve
Zerdt gibi bir kii olduunu yazmlard. 23 Gerekten
de, ncil'in Yeni Ahit blmnde anlatlanlarn neredeyse
tamamn Apollonius "DA" yapmtr. Garip ama gerek
tir ki, Apollonius'un doumunda da "Mucize" vardr.
Apollonius'un doumunda onun yeryzne Apollo'nun
olu olarak gnderildii sylenmi -Philostratus da bunu
nakletmitir. Yazar bunun o dnemin kahinlerinin yaptk
lar/syledikleri "Orac/e"lardan kaynakladn belirtmi
tir. Apollonius "DA" rastlant bu ya, tpk sa Mesih gibi
mabedleri ve tapmaklar dolam ve buradaki "arpk ve
Yoz" dinsel retileri eletirmitir. Bir farkla ki, sa, Ya
hudi sinagoglarn, Apollonius ise Pagan tapnaklarn
gezmi ve eletirmitir. Apollonius " D A " tpk sa gibi,
faizci ve rveti tefecilerle tartm, onlarn insanlara
zulm ve ac getirdiklerini sylemi ve onlarn kentlerden
ve de zellikle mabedlerden kartlmalarn istemitir. n
cil'de sa'nn sinagogun avlusundaki tefecilerin para ma
salarn nasl devirdii anlatlmaktadr. Apollonius da her
gittii kentte bu kiilerle tartmtr.
Tpk sa Mesih gibi, Apollonius " D A " insanlara kt
huylarndan ve uygulamalarndan vazgeerlerse, kendile
rine "Yeni Bir Yaam" verileceini mutulamtr. Bir
farkla ki, sa bu yeni ve "lmsz" yaamn kendisinden
geleceini sylemi -ya da Kilise Babalan onun azndan
sylemiler- Apollonius ise bunun Pagan Tanr lan tara
fndan verileceini ne srmtr.
Tpk sa Mesih gibi, Apollonius " D A " "Yeryznn"
tm insanlar iin olduunu hibir zalimin ve/veya tirann
yeryzne "7" koyamayacan ve insanlar kleletiremeyeceini vaaz etmi ve insanlan zalimlere kar
153

kmaya armtr. Bir farkla ki, sa, Apollonius gibi bu

arsnn arkasnda durmam ve gsterdii cesaretsizlik
24
nedeniyle Yahudilerin umutla bekledikleri "Mesih" ola
bilme ansn yitirmitir. Apollonius ise zindanda bile
arsn yinelemekten ekinmemitir.
Tpk sa Mesih gibi Apollonius "DA" konutuu za
man Peygamber, ya da W.C. Frend'in deyimiyle bir
"Yasayapc" (Lawgiver) gibi konumu ve syledikleri
nin uygulanmasn, yanllarn dzeltilmesini, hatalardan
dnlmesini salamak istemitir. Bir farkla ki, sa'nn va
az ettikleri, muhtemelen 10-15 kii tarafndan hayata gei
rilmi, Apollonius'un szleri ise tm Pagan dnyasnda
yanklanm ve hayata geirilmitir. Bunlarn hayata gei
rilmesinde, krallar ve imparatorlar, Apollonius'un iaret
ettii yanllarn ve hatalarn dzeltilmesinde onun szn
dinleyerek zel emirler ve fermanlar yaynlamlardr.
rnein bir Pagan gelenei olan "Kurban" kesilmesinin
yanl olduu ilk kez Apollonius tarafndan dile getiril
miti. Apollonius, vejetaryendi ve Tanrlara adak olarak
hayvanlarn kurban edilmesinin Tanrlara "Hakaret" ol
duunu vaaz etmiti tm yaam sresince. (zellikle
Mitraizm'de Boa kurban etmek ve hayvann kann yze
gze ve cinsel organa srmek gelenei vard. Apollonius
buna iddetle kar kmt.)
Tpk sa gibi, Apollonius "DA" kendi bal olduu
dinsel-sistematiin artk yozlamaya baladn, doru ve
salam bilgiler aktarmas gereken din adamlarnn bu kut
sal
grevlerini
yapamadklarn
ne
srmlerdi.
Apollonius'a gre -Damis'ten naklen- Antakya'daki
Apollo Tapna'ndaki kahinler, "ciddi aratrmalar ve
retim" grmemi, yanl bilgiler (batl) aktaran kiiler
di. Oysa, demiti Apollonius, insanlar Tanrlarn huzuruna
temiz bir vicdan ve drst dualarla kmaldrlar. Ve ek
lemiti: "Ey yce Tanrlar, bana hak ettiimi ltfedin, ye
ter" Bu nl szndeki Tanrlar szcn "Baba" sz
cyle deitirirseniz, W.C. Frend'in de belirttii gibi,
154

Apollonius'un yaamn ve eserlerini Gospellerle karla

trmak ve kyaslamak "Kesinlikle" mmkndr. 2 5
sa'nn yapmad fakat Apollonius'un yapt baz
hususlar da vardr. rnein Apollonius, skenderiye ve
Msr'a giderek buralarda lde yaayan, plak dolaan
ve kendilerine "Gymnasofst" denilen "plak Uyarclar
la" grmtr. Bu kiiler lde plak olarak yaamakta
ve "KozmH? bilgiler aramaktaydlar. Apollonius yeryz
ne ait, bata seks olmak zere her nesneden uzak lde
"Mnzevi" olarak yaayan bu kiilerle "Tanrlarn Varl
n" tartmtr, ilgintir ki, bu "Gymnasofst" denilen
kiiler tarafndan uygulanan "Mnzevi" yaam tarz, yine
lde yaayan ve bu gelenekten gelen Aziz Antony tara
fndan Hristiyanla sokulmu ve ilk Hristiyan mnzevi
leri "le" ekilerek Karanis'te ilk Hristiyan Kei tari
katn (Monastisizm) kurmular ve gnmze kadar ta
mlardr. 2 6
Sz uzatmaya ve tmn karlatrmaya sanrm ge
rek yoktur. Zaten karlatrmalar, bu kitabn yazarndan
ok nce, yzyllardr tm ayrntlaryla yaplmtr. Ola
yn z udur: ncil'in Yeni Ahit blmnde sa Mesih'e
atfedilen birok zellik, mucizeler de dahil "ntihar izle
nimini vermektedir. Bunlarn birou, sa'nn azndan
kmam szlerdir. Bunlarn birou sa Mesih tarafndan
yaplm iler ve mucizeler deildir. sa nasl ki, Babasz
doarak Baba Tanr 'nn Olu" yaplmsa "Tanr Olu"
yapmak fikri ncil'den en az 1000 yl nce Hindistan'da
ve Msr'da uygulanan bir gelenekti. l Deniz'de bulu
nan "Qumran" belgelerinde sa'nn da kuvvetle muhteme
len esinlenmi ve etkilenmi olduu Esseneler, .. 200
yllarndan beri "Seherin/afak'n Olu/Oullar" (bene
ha-sha-har) ile "In Oullar" ayrmn yapyorlard.
Eldeki okunmu belgelere gre (4Q298) Essenelerin Bel
letici retmeni (maskil) henz belirli olgunlua gele
rek/ulaarak "In Olu" olamam gen tilmizlere "Se
her'in Oullar" diyerek hitap ediyordu. 2 7 Belletici
155

Essene Mnzevilerinin arasna yeni katlan kiilere, "Ey,

Seher'in Oullar, burada reneceklerinizi tam olarak
uygularsanz, YENDEN YAAM YOLUNA DNERS
NZ" diyerek onlar uyarrd, gelenek byleydi (and
returned to the path of life).
Gerekte ncil'de kendini gizleyen, gzlere gzkme
den ncil'in sayfalarnda dolaan "Deus Absconditus"
(invisible God), gze grnerek bu sayfalarda "Dolat
rlm" olan sa Mesih deil, dorudan doruya Tyanal
Apollonius'tur, denilse yanlg olmaz kansndaym.

156

SONSZ
Hristiyan Tannbilimi'nde (Teoloji) Augustin'e atfen
retilen bir deyi vardr. Augustin'e gre, "Hristiyanizm
man ngrr, nananlar ise Dogma isterler." te bu 2 8
kaziye Hristiyanla yn vermitir. Hristiyanlar, Aziz
Augustin ile balayan dnemde (6. yzyl) imanlar
"Hristiyanizm" iin kullanmlar, onun "Hizmetine"
sunmular, kendileri iinse tartlmas mmkn olmayan
"Dogmatik"?, gzleri kapal olarak uymular, tartmalara
hi girmemilerdi. Bu kat kalplk ve ablonculuk sonu
cunda "Dogma"y& aykr ne varsa, eletiri olarak ne varsa,
gzlerini krpmadan yok etmilerdir. Bu Kilise Babalan
(Church Fathers) ve Kilise Doktorlan (reticiler) son bin
yldr Religiocrat (Din Brokratlanm) da yanlanna/yedeklerine alarak Hristiyanla yn vermilerdir. Onlann anlattklan Hristiyanclk ile Yahudi asll, saf ve
naif "Rabbi" (Haham) sa'nn -eer yaadysa- syledikle
ri neredeyse taban tabana zttr. sa'nn brakn sylemesi
ni, dlerinde grse "Hayra" yormayaca Paganistik ve
Helenistik uygulamalan, sanki sa Mesih istemi gibi,
Yeni Ahit'e koymular ve nananlar'a kendi uydurduklan
bu "Yeni Din"'m esaslanm "Dogma" diye yutturarak on
lardan bunlan asla sorgulamamalann istemilerdir. rne
in Trinite=Teslis (l Tann Anlay) bir Pagan uygu
lamasyd ve Konstantin ve znik Konsili'ne katlan
157

piskoposlarca (ikisi hari) zorla Hristiyan Aments'ne

sokulmutu. sa, Trinite'yi ne duymu ne de kendi retisi
erevesinde benimsemi ve vaaz etmiti. Tpk kendisine
inananlardan evlilikten uzak durulmasn STEMED
gibi. Din adamlarnn EVLENMEMES gerektii .S. 352
ylnda Laodicea Konsili'nde alnan kararla gereklemiti. 2 9
Kilise'nin Makyavelizm'i nedeniyle sz konusu kat
kurallara uymayan herkes "Atete" yaklarak (Auto de Feu
denilir) cezasn(!) ekmeye mahkum edilmitir. sa'nn
Tanr deil olsa olsa "Yeni nsan" olduunu sylemek ve
yazmak cesaretini gsterebilen birka yrekli ve inanm
Hristiyan'n da sesi susturulmu, eserleri yok edilmitir.
rnein, ortaa somasnn en nemli Hristiyan Mistii
Jacob Bhme bunlardan biridir. Bhme, sa'y Tanr ola
rak deil, "Yeni nsan" olarak gryordu ama vaaz ver
mesi, konumas, yazmas Kilise tarafndan yasakland. 30
Teosofi'nin kurucusu Helena Blavatsky, artk kendi
sinden de nl olan kitab "Gizli Doktrin" de ska
Apollonius'tan sz eder ve onunla sa'y karlatrr.
Blavatsky'ye gre sa'nn hayat, Apollonius'tan alnm
tr ya da tersi. Dier bir anlatmla bu iki adam arasndaki
parallellikler o kadar oktur ki, hangisinin hangisi oldu
u n u anlamak zor deil, neredeyse imknszdr. Blavatsky
bunu, iki adamn adnn da (Joshua) ve Apollo'nun "Gk
yzndeki Gne"ten kaynaklandn, ikisinin de doum
laryla birlikte Kozmik adlarla tanmlanm olmalarndan
yola karak aklamaktadr. 31 Blavatsky, devamla,
Lambilicus'un 4. yzylda Pisagor'un hayatn anlatan bir
kitap yazdn ve burada sa'nn reenkarne olmu Pisagor
olduunu gsterdiine dikkat ekmitir. Gerekte
Lambilicus (lamblichus) Flavius'un yazd Apollonius'un Hayat adl kitaptan ald Apollonius Portresi'ni
Pisagor'a uygulamt -nl svireli dnr Jacob
Burckhardt'm 1852'de yazdna gre. Her naslsa, so
nuta, Apollonius'un ad unutulmutur.
158

yle anlalyor ki, sa da Apollonius da GEREKTE

KLSE BABALARININ ELNDE OYUNCAK OL
MULAR, BR H AKLINDAN GERMED
HALDE TANRI YAPILMI DER SE YZYIL
LARCA UNUTTURULMUTUR.
Hi kukusuz iki adam da Kilise'nin, emir komuta
zinciri altnda, balarm sallayp ne id belirsiz
rimellerle inananlar aldatan ve Tann'ya ulatracam di
yerek onlar yollarndan saptran din adamlarnn kurban
lar olmulardr.
lk yzyln biri Hermetist, ifac ve Filozof/Bilge
adam dieri saf ve temiz duygularla "Yeni" tip bir insan
yaratmak gerektiini vaaz eden adam, birlikte Kilise Ba
balarnn ve Roma mparatoru Konstantin'in, mparator
Theodius'un, Justinyen'in ve Theodora'nm gayretleri ile
tarihe ve dine ters ulardan sokulmular ve hi "Hak" et
medikleri yerlere yerletirilmilerdir. Kesin olan udur ki,
tm yaam belgelerle ortada olan (devlet arivleri dahil)
Apollonius unutturulmu, hayatnn ve yaptklarnn he
men hibiri belgelenemeyen sa'nn bu balamda SANAL
saylmas gereken yaam mutlaklatnlm ve sanki do
rudan doruya TANRI kelam imi gibi "nan" ve
"Dogma" arayanlarn hizmetine sunulmutur.
Sonszn sonu: Gnmzde sa Mesih'in "Sevgi" ol
duu ve bu nedenle hem STN bir dinin (Hristiyanlk)
kurucusu hem de STN BR SEVGNN TANRISI ol
duu yazlmakta ve sa bu szlerle onu tanmayanlara su
nulmaktadr. Oysa, "Sevginin tm Evrendeki TEK
LMSZLK' olduunu 1. yzylda defalarca her git
tii yerde anlatp insanlar SEVGDE birletirmeye davet
etmi olan SANAL deil GEREK kii KemerhisarI=Tyanal Apollonius'tu. 3 2 nsanlar, tpk sa gibi
ac ekmeye mahkum etmi olan Kilise'nin karsnda,
kendi ektii aclan dikkate almayp, tm NSANLII
SEVGDE ve KARDELKTE BTNLEMEYE DA
VET EDEN APOLLONIUS VARDIR...
159

AIKLAMALAR, TANIMLAR VE NOTLAR

1. Blm
1)
"The Age of Constantin the Great"
Burckhardt, Doubleday, 1852/1956, s. 307

by

Jacob

2)
Eusebius ile ilgili ayrntlar iin bkz: Burckhardt a.g.e.
s. 200-302
3)
Papini'nin fkeyle kaleme ald nsz tam 28 sayfa
dr. Ksaca baz blmlerin ngilizcesini ekliyorum.
"The army of his enemies, assembled to bury him...
Presumptuous donkeys mistating Libraries for their
stables...
Occultists,
Scientists,
Free
Masons,
Theosophists,
Spiritualists professed to have found the infallible substitute
for Christianity Bkz: "The Life of Christ" by Giovanni
Papini. Dell, 1923/1951, s.7-9
4)
"The Son of Man" by Emil Ludwig, Premier,
1928/1957, s. vii-x. (Even the gospels, the four main sources
of knowledge contradict one another in many respects. This
books deals with 'Jesus' and has not a word to say about
"Christ")
5)
"The Day Christ Died' by Jim Bishop, Fontana, 1959
s.46-7
6)

"Martin Luther and the Birth of Protestantism" by

161

James Atkinson, Pelican, 1968, s. 190

7)
Lorenzo Valla'nm bu byk baarsnn stanbul'un
Fatih tarafndan feth edilmesine ok ilgin bir katks olmu
tur. Bkz: "Vatikan ve Tapmak valyeleri" Aytun Altndal,
Alfa Yay. 6. Bask, s. 189-198
8)
"A History o Byzantium" by Timothy E. Gregory,
Blackwell, 2005. s. 54. Bunun ngilizcesini yazmakta yarar
gryorum nk kk Fener Patrii kendisini "Ekmenik
Patrik" olarak dnyaya tantmaya alyor. "In Byzantine
parlance the empire was commonly seen as the oikoumene
(the universe or what one might call the civilize world).
9)
"The Age of Constantine the Great" by Jacob
Burckhardt, Translated by Moses Hadas, Doubleday, 1956
(Almanca
ilk
basks
1852).
Bkz.
zellikle
s. 211-256. Ayrca bkz. "Why I am not a Christian?"
Bertrand Russell, 1925, Unwin Publishers (zellikle
Gnostikler blm) s. 19 ve ilerisi.
10) "God and Goddesses" by Herman J. Wechsler, NY,
1950, s.3-5
11) "The Story of the Bible" by Hendrik Willem van Loon,
Perma, 1923/1956, s. 10 (If you had used the word 'Bible to
a Jew of the first century of our era, he would not have
known what you were talking about."
12) a.g.e. s. 21
13) Ksa ve kolay anlalr bir kaynak vereyim. "Moses and
the Ten Commandments" by Paul 11tan and Mac Lennan
Roberts, Dell, 1956.
14) "Moses and Monotheism" by Sigmund Freud, Vintage
Book, 1955, s.54-56. (Jahve was undoubtedly a volcanogod)
15) "The Apostle" by Sholem Asch, Cardinal, 1943, s.75.
16) "Greek Historical Thought" by Arnold Toynbee,
Mentor, 1952 (Tm Grek dnce, davran ve duyu siste162

matiini renmek isteyenler iin elementer bir kitaptr. Sa

dece metinlerden oluur.)
17) "The Gospel According to Luke" Toynbee, s.59. The
New Testament in the original Greek, ed. by. B.F. Westcott
and F.J. A. Hort (London, 1895) Chapter I. verses 1-4.
Dedication to Theophilus.
18) "The Road the Bithnya" by Frank Slaughter, Perma,
1951. s. 135
19) Bu Meryem ile ilgili daha deiik bir anlatm ve "Sr"
iin bkz: "The Secret of Mary Magdelene" by Paul Iltou,
1956.
20) "The Jesus Papers" by Michael Baigent, San Fransisco,
2006. (zellikle son blme baklmaldr.)
21) "The Story of Son Michele" by Alex Munthe, John
Murray, 1929-1938, 63. Bask, nsz
22) E-Posta 7 Mai 2006, 4.32

2. Blm
2.1.
1)"Apollonius
The Nazarene",
by
Dr.
Walter
Seigmeister, NY, 1947, s. 92, Apollonius'un en severek kul
land deyi.
2) "A History of the Popes", by Sir Nicholas Cheetham,
NY, 1982, s. 86
3)a.g.e. s. 88
4)a.g.e. s. 87
5) Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz: "Vatikan ve Tap
nak valyeleri", Aytun Altndal, Alfa Yay. 2005, 7. Bask.
163

6) "Church and Society in Byzantium under the Comneni

(1081-1261) " by Michael Angold, Cambridge, 1995, s.22
7)a.g.e, s.23
8) lk kez Bizans'ta "Nika syan" srasnda Justinyen'e
kar (.S. 532) hayata geirilen bu sistem, daha sonraki
yzyllarda Avrupa'da gl bir gelenek haline geldi. Sokak
ekyalarn rgtleyerek siyaset yapmak geleneinin en bi
linen iki rnei Almanya'da "Kutsal Vehm" (Femegerichte)
denilen rgt ile, bunlarn rgtledikleri Hitler'in SS ve SA
birlikleridir. Ayrntl bilgi iin bkz: "Bilinmeyen Hitler",
Aytun Altndal, Alfa Yay, 16. Bask 2006.
9)Cheetham, a.g.e. s.21
10) Bogomilizm konusunu ayrntl olarak okumak iste
yenler iin bkz: "772e Other God" Yuri Stoyanov, Yale,
2000. zellikle de Fransa'daki Katolik basks ile Bizans'n,
Bogomillere uygulad kym ve iddet arasndaki balant
lar ok ayrntl olarak ele alnmtr.
11) Filioque ve Trinit konusunda Ortodokslarn resmi
grn birinci el kaynaktan renmek isteyenler nl Srp
din adam Pere Justin Popovitch'in ciltlik (1931-35)
"Dogmatik ve Ortodoksluk Hakikatinin Felsefesi" adl a
lmasna bavurulabilir. (Philosophy Orthodoxe de la
Verite) Paris, 1992.
12) Bu blm daha nce "Trkiye ve Ortodokslar" adl
kitabmda geni olarak ilenmitir. Alfa Yay. 7. Bask, 2005
13) Bu stratejinin gnmzdeki en etkili temsilcisi u
uluslararas kurululardr. ECEC (Avrupa birlii in
Ekmenik Komisyon), WCC (Dnya Kiliseler Konseyi),
CCREC (Avrupa birlii in Hristiyan Sorumluluu Ko
mitesi).
14) Bu blmde zeti verilen yaznn tamam iin bkz:
"Trkiye ve Ortodokslar", Alfa Yay., 7. Bask, 2005.
15) Cheetham, a.g.e. s.89
164

16) Angold, a.g.e. s.24

17) Angold, a.g.e. s.477
18) Angold, a.g.e s. 32-35 Ayrca bkz: Michael Baigent
and Richard Leigh, "The Elixir and The Stone" London,
1997.
19) "Renaissance and Renewal in the Twelfth Century"
Ed. By Robert L. Benson and Giles Constable, Oxford,
1977/ 82, Conference Paper by Per Nykroq, s.608
20) Baigent and Leigh, a.g.e. s.78
21) "Histoire de L'Etat Byzantine"
Ostrogorsky, Paris, 1977, s.360

par

Georges

22) Angold, a.g.e. s.510

23) Szn burasnda ksa bir aklama yapmak gereki
yor. Kutsal Kitap'm Yeni Ahit blmnde yer alan
Gospel'in yazldklar tarihler .S. 75-90 yllan arasna tarihlenmektedir. Nedir ki, bu metinler daha sonraki yzyllarda
zellikle de ikinci ve nc yzylda deitirilerek yazarla
r tarafndan ASLA sylenmemi ve yazlmam baz "Sah
te" deyiler ve anlatmlarla doldurulmulardr. Dier bir an
latmla en gerek metinler (Scriptures) diye insanlara ve
inanm Hrstiyanlara sunulan bu metinler de gerekte tahriflidirler. Bu tahrifli metinlere son rnek son on yl iinde
bulunan Yeni bir Markus Gospel'i ile bir kez daha kantlan
d. Ksaca "The Secret Gospel of Mark" (Mark'n Gizli n
cil'i) diye bilinen bu zgn ncil metninin bugnk Kilise
tarafndan kabul edilen metinden ok farkl olduu grl
mtr. rnein; kitapta Meryem'in ok daha deiik bir
profili izilmitir ve onunla ilgili olan "Bethany" kasabasnn
nitelii -ve muhtemelen yerinin tam tayini- yerleik n
cil'den farkl olarak Filistin'de deil rdn'de gsterilmi
tir. lgintir ki sadece Yeni Ahit'de deil Eski Ahit'te de
(Yahudi ncili) inanlmaz "Sahte" eklemeler yaplm oldu
u yl ne yaynlanan bilimsel bir aratrmada ortaya ko
yuldu. Bu kez iddia sahipleri iki Yahudi'ydi, biri srail'den
165

dieri Amerika'dan. Bunlardan ilki Israel Finkelstein'd. Ve

bu bilim adam Tel Aviv'deki. srail Arkeolojik Aratrmalar
Enstits'nn tepe yneticisiydi. Dieri ise Neil Asher
Silberman'd ve o da nl bir arkeologdu. Bu ikili yazdklar
kitapta, Eski Ahit'te yer alan Tufan olaynn (Nuh Tufan)
Patriark Abraham'n srail'den Filistin'e g e l i i n i n Musa'nn
Yahudileri Msr'dan Kzl Deniz'i asasyla ikiye ayrarak
kurtarnn (Exodus) ve Jericho'nun surlarnn alman bora
zanlarla yerle bir oluunun hibir ekilde "gerek" olmad
n, uydurma "masallar" olduklarn akladr. Bu iki Ya
hudi bilim adamna gre Eski Ahit'teki (.. 1800'lerden
balayarak) zgn metinler, Judea Kral (Yahudi Devleti bu)
Joasis dneminde "Siyasi" nedenlerle deitirilerek efsane
lere dntrlmtr.(.. 7. yy) Daha nce de 1977'de iki
jeolog, William Ryan ve Walter Pitman, Eski Ahit'teki "Nuh
Tufan" olaynn Kutsal Kitap'ta anlatld gibi olmadn
belgeleriyle aklamlard. Silberman-Finkelstein iin bkz:
"La Bible devoilee", Ed. Bayard 2002 (Bu ksa rneklemeyi
Kutsal Metinlerle, NASIL ve NN ve HANG KASITLI
amalarla oynanm olduunu gstermek iin aktardm. Ay
rca bu kutsal "Sahtecilikle" ilgili geni bir tartma iin bkz:
"LeNouvelObservateur"Yk. 1967, 18 Juliet, 2002.)

2. Blm
2.2.
X)"Apollonius the Nazarene", The Life and Teachings of
the Unknown World Teacher of the First Century, by Dr.
Walter Seigmeister, Columbia Uni, Biosphical Pub. Co,
New York, 1947, s.179
2) Ostrogorsky, a.g.e. s.83
3)Bu konuda zellikle bkz: "A History of Heresy" by
David Christie-Murray, Oxford Uni., 1976, s. 20-23
166

4)Bkz, "Holy Bible", New International Version,

Authorized Ed. 12. Edition, 1988, Hodder and Stoughton,
London. Kitaptaki tm alntlar, aksi belirtilmedike, bu n
cil'den/Kutsal Kitaptan'dr. Ayrca bkz: "Hagia Sophia", by
W. Eugene Kleinbauer, Anthony White, Henry Matthews,
London, 2004. Bu kitapta yer alan "The Church of
Justinien" makalesi. Buraya ngilizce alnty yapmakta ya
rar gryorum. "The name Hagia Sophia, referring to Christ
as Wisdom (Sophia) of God." (s.14) Aya Sofya'nn "Geo
metrisi" gnmzde birok akademisyen ve bilim adam iin
aratrma konusu olmaktadr. Bu binann allmadk ve anm-tesi nitelikteki "Geometrisi" ile birok bilimsel ara
trma yaplmtr. Bunlardan sonuncusu svireli bilim adam
Prof. Volker Hoffman tarafndan yaplmtr. (Bern. Uni.)
Prof. Hoffman, 15 Nisan 2005'te bu konuda Aya Sofya'da
bir Konferans verdi, (izim iin bkz: Ek)
5)"The Book of Saints", London, Compiled by the
Benedictine Monks of St Augustine's Abbey, Ramsgate,
Authorized by the Catholic Church, 1921 /89, s. 518.
6)"Nouveau Commentaire Biblique", publie sous la
direction de D. Guthrie, J. A. Motyer, A. M. Stibbs, D. J.
Wiseman, Editions Emmas, Saint-Legier, 1987; s. 973 ve
devam. Ayrca 4. Gospel olan John'un Gospel'indeki
Hermetik unsurlar ve balantlar iin de ayn tefsirde ok il
gi ekici yorumlar vardr.
7) Hagia Sophia, a.g.e. s.9
8) Hagia Sophia, a.g.e. s.77
9)"Apollonius of Tyana: The Monkey of Christ" by
Robertino Solarion P. Delsalles, Dallas, 1998. Solarion'un,
Apollonius ve hayat ile ilgili kitaplar yaynlanmtr. Ayr
ca tm Apollonius kronolojisi ve baz kritik eviriler ve
onun giriimiyle gerekletirilmitir.
10) "The Temple and The Lodge", by Michael BaigentRichard Leigh, NY; 1989, s.132. (Bu kitap zellikle de ma
sonlarn tm tarihini ve ngiltere, skoya ve rlanda'daki
167

gizli faaliyetlerini belgeleriyle aklamaktadr. Baz belgeler

ilk kez yaynlanmtr.)
ll)a.g.e. s. 178-80
12) a.g.e. s. 133
13) Ha ve bunun eitli ifreleriyle ilgili olarak ok ay
rntl bilgi edinmek isteyenler iin bkz: Gl ve Ha Karde
lii, Aytun Altndal, Alfa Yay, 6. Bask, 2005
14) "Abermals Krahte der Hahn", Karheinz Deschner,
Stutgard, 1962, s. 63 (lk yaynland yl bu kitap ok tar
tmalara neden olmu ve bata Vatikan olmak zere baz ki
liseler tarafndan yaklm ve yazan da tehdit edilmiti.)
15) Bu kavramlar iin bkz: "The First Philosophers" by
George Thompson, London, 1955, ss.130-140
16) Thompson, a.b.k. s.255
17) "The Occult Power of Numbers" by W.Wynn
Westcott, Califomia 1984, s. 18 (Bu kitabn yazan Wescott,
ayn zamanda gizli "Gl ve Ha Kardelii" rgtnn "m
parator" diye bilinen Byk stadl'n da yapm 33. de
receden bir masondur.)
18) a.g.e. s. 19
19)a.g.e.ss 100-101
20) "Amulets and Superstitions" by E. A. Nellis Budge,
NY, 1978, .44
21) "The Greek Thinkers" by T. Gomperz, London,
1901/1969, s.127
22) Deschner, a.g.e. s.78
23) Bu konuda aynntl bilgi edinmek isteyenler iin
bkz: "Bilinmeyen Hitler" Aytun Altndal, Alfa Yay., 16.
Bask, 2005
24) "L 'Hellenisme-La Formation de l'Europe", par
Gonzaque de Reynolds, Paris, 1944, s. 142 (Bu ok ilgin
bir almadr ve zellikle de Bizans(lama) srecindeki
168

siyasi, kltrel ve dinsel deerlerin oluma tarzn ayrntla

ryla ilenmektedir.)
25) "L'Hellenisme", a.g.e. s. 149
26) Bu konu ok tartmaldr. Gnmzde baz almaiar bu konunun yeniden alevlenmesine yol amtr. Bu
Meryem'in sa'nn ei olduu iddias iin bkz: "Vatikan ve
Tapnak valyeleri", A. Allindai, Alfa 7. Bask, 2005. Ay
rca ok ayrntl ve/fakat "Sofu" Feminist tezler iin bkz:
"The Templar Revelation" by Lynn Picknett and Clive
Prince, Corgi, 1997. (Bu kitap yer yer bilimsel tarafszlktan
uzaktr ve saldrgan bir feminist sylemi iermektedir.) Bu
tip almalara kar, Katolik Kilisesi'ni ve inancn savunan,
Meryem'in sa'nn ei olamayacan yazanlar da vardr.
rnein Kenneth L. Woodward, Newsweek dergisinde,
(2003/5) Bu tezi savunan Feminist ilahiyatlara yant vermiti. te yandan feminist ilahiyatlar bu Meryem'in n
cil'de anlatld gibi fahie deil tam tersine bilge bir kadn
olarak sa'nn en gl yardmcs olduunu anlatmaktadr
lar. (r. Karen King, "The Gospel of Mary Magdala"
Harvard Uni. 2003). te yandan "sa evli miydi?" sorusu ilk
kez 1970'te nl ilahiyat William P. Phipps tarafndan ay
n balkl kitapta dnya kamuoyuna sorulmutu.
27) "Paintings of the Dark Church" H. Yenipnar, S. a
hin, stanbul, 1998, s.71 Foto: Suat Eman.
28) "Le Monde Byzantin" par Louis Brehier, Paris, 1950,
s. 125 Bizans Dokmantasyon: D.A.C.L.IV, 921, s.2102-3.
29) "Le Monde", CDLXVI:D:A.CL.IV, 1921, s.2059.
30) "Le Monde", D.A.C.L. IV. S.2005;
I, 286; II. 126 (Roma mparatorluk tutana).

DXXIII,

31) CCXLVI. IX.3; D.A.C.L.I. 1907. s.87-97

32) "The Rise of Christianity", by W. H. C. Frend,
London, 1984, s. 168-170
33) "The Formation of Christendom" by Judith Herrin,
169

London, 1987, s. 184

34) Herrn, a.g.e. s. 185.
35) "Elixir" a.g.e. s. 3-4

2. Blm
2.3.
lY'HollyBible", Bible Society, 1979, s. 996
2) Onlar Yoahim ve Hannah olarak tanmlayan nciller
deil, 'gelenek'tir. (Hannah ltuf anlamna gelir.) Aziz
Hannah cultus'u 14. yzylda kabul edilmitir. Bkz. Book of
Saints. (16. yzylda Avrupa'da Hannah'n (Anna) ksr de
il kez evlilik yapp kz ocuu annesi olduu tartl
yordu. Hannah, ayr kocadan kz edinmi ve ne de
Meryem (Miriam) adn vermiti, bu iddialara gre.)
3) Bylesi bir kentin var olmad ada tarihiler ve
ilahiyatlarca tartlmaktadr. Alan Watts'a gre, "Nasra"
dal anlamna gelirken Aziz Bemard bunu 'iek' olarak yo
rumlamaktadr. Alan Watts, Myth and Ritual in Christianity.
(Londra: Thames and Hudson, 1983), s.l 16
4) Papa IX. Pius, Yusuf u resmen evrensel kilisenin ko
ruyucusu ilan etmitir. Ayrca alanlarn koruyucu azizi
saylr ve 1 Mays gn ona hasredilmitir. Bkz. Book of
Saints, a.g.e. s.320 Matta'a gre Yusuf Yakub'un olu,
(Matta, 1:16) Luka'ya greyse Heli'nin idi. (Luka 3:23)
5) "Bu, branice Jehoshuah, Joshua'nn ya da Jeshua'nm
Greke biimidir. Orijinal Greke IHCOYC olarak yazlr ve
Hristiyan simgeciliinde IC.IHC. ya da IHS olarak ksalt
lr."

170

6)Sukka49b
Der Babylonische Talmud,
Mnih: Wilhelm Goldmann Verlag. Ausgewehit,
bersetzt und erklart von Reinhold Mayer, 1965), s. 101
7) Alan Watts, Nature, Man and Woman, (New York:
Vintage Books, 1970), s.168.
8)Frend, a.g.e., s.177
9) Bakire Doumu genellikle Meryem'in gnahsz do
umuyla kartrlr. Bu ikincisi, 19. yzylda bir man lkesi
haline getirilmiti. Bu fikir, Katolik dogmann savunucula
rndan Aziz Jerome'a (yakl. 341-420) dayanmaktadr. Aziz
Jerome'a gre, Meryem'in annesi Hannah ksrd ve koca
syla gebe kalmadan 20 yl yaamt.
10) Esseneler ve Hakkaniyet Belleticisi iin bkz. sken
deriyeli Philo. Quod Omnis Probus Liber,
Yal Plinius,
Histrica Naturalis,
V. Kitap, Blm 17 ve
Josephus, Wars of the Jews
Kitap XVIII, i.5 ve Kitap XV, x, 5. eviriler Davies'den,
a.g.e., Ek.
11) Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz: "Gl ve Ha Kar
delii", Aytun Altndal.
12) "The Five Gospels", What Did Jesus Really Say
Robert W. Funk, roy W. Hoover/Jesus Seminar,
"The Search for the Authentic Words of Jesus"
New York, 1993
13) Bu yazlar "Trkiye ve Ortodokslar" kitabndan der
lenmitir. Dier ayrntlar iin bu kitaba baklabilir.
14) Bu konudaki Gnostik gr iin bkz: "Gospel
171

According to Allan Kardec", NY, by Dr. Francis Harber,

Trans. Spanish, 1980.
15) "Heresy" a.g.e. s.17
16) "Heresy", a.g.e. s.18. sa'nn lmnden yllarca
sonra kurulan ilk kk Hristiyan cemaatlerinde branice
konuan Yahudi-Hristiyanlar ile Greke konuan Hellenler
bir aradaydlar. Bunlarn arasndaki atmalar zellikle de
"DiF' konusundakiler iin Bkz: "The Christian Centuries"
Vol.1. The First 600 Years, Jean Danielou and Henri
Marrou, Darton-Longman, 1964, s. 3-8 (z. 3-4) Dil at
mas ve eviri yanllklarna en gzel rnek "Mesih" kav
ramdr. Bu szck branice "Messiah"dr ve Yahudiler iin
Kral (Knig) szcyle synonym (anlamd)tr. Oysa
Greke "Christus/Hristos" Mesih karl olarak kullanl
m ve anlam kaymas yaanmasna neden olmutur. Greke
Hristos, Yahudiler iin sadece "dnyevi" (secular) olan bir
mevki/pozisyon/makamn
"Uhreviletirilmesini"
getirmi,
bylelikle sa'y Tann'nn Olu ve Tanr haline sokmutur.
sa Mesiah denildiinde, sa'nn Tann'nn Olu (Tann) ol
duu deil, Krallk iddiasnda bulunduu anlalmaldr. Za
ten lm fermannda da yle yazlmt. Mesiah szcnn
Greke ve branice karlklan iin bkz: Johannes Lehmann,
"Jesus Report" Protocoll einer Verflschung, Wien, 1970,
s.170-175
17) Philo ve Josephus tarihleri iin bkz: Flavius
Josephus, "Antiquitates Judaicae". Boks XII-XIV. Ed. R.
Marcus, Cambridge, 1943. Ayrca, "Bellum Judaicum" Mass
Harvard Uni. 1927-28. Philo Judaeus, "Legatio ad Gaium"
Ed. Smallwood. Leyden-Brill, 1926. Aynca, "Supplements"
I and. II. Ed. R. Marcus, London, 1953. Philo'nun almas
"Quod omnis probus liber sit" Kap. 12'ye de baklmaldr.
skenderiyeli Philo .. 30-20 yllannda domu bir Yahudi
tarihisidir. Josephus ise .S. 37 yllnda domu ve 100 y
lnda Roma'da lmtr. (Gerekte Josephus'un tarihinde
sa ile ilgili sadece 6 kelime vardr.)
172

18) ncil'deki bu blm iin ayrca bkz. Frend, s. 33-35

metninin ngilizce ncil'deki karln da aktarmakta yarar
gryorum "For Moses said; The Lord your God will raise
up for you a Prophet like me from among your own people;
you must listen to everything he tells you... Indeed all the
Prophets from Samuel on, as many have spoken, have
foretold these days" (Pet.3:22)
19) Bu konuda ayrntl bilgi iin baknz "Three Faces
of Jesus" by Aytun Altmdal, Sussex, 1992
20) Bu konuda ayrntl bilgi iin baknz: "Les Hyksos et
le Monde de la Bible" par Z. Mayani, Paris, 1956, zellikle
s. 159-168
21) Deschner, s. 65
22) Konstantin'in bastrd paralarn zerinde kendi ad
ve u cmle yazlyd. "Zapt Edilemeyen Yoldam Gne"
(Soli nvicto Comiti). Bkz: Frend, s.476. Konstantin, yine
Frend'in iaret ettii zere. .S. 323 ylna dein Hristiyan
Tanrs'nm hizmetinde olduunu sylemesine ramen, kendi
"Gne Tanrs"n& bal kald. 4. yzyln DinselSistematique'inde (ran'da ve Gneydou Anadolu'da) ve
ran'da az da olsa hl gnee taplyordu ve krallara ve baz
zel bilgilere sahip kiilere "Arevordik" yani "Gnein O
lu" deniliyordu. Bkz. "The Other God" s. 126-127
23)29 Ekim 312'de Konstantin, muzaffer bir komutan
olarak Roma'ya girdi ve Senato tarafndan kendisine "Ba
Augustus" unvan verildi. Konstantin bu zaferin kendisine
gklerdeki Tann'dan gnderildiini, ama bu Tann'nn G
ne mi, sa m olduunu bilemediini ve tereddtte kaldn
aklamt. "Acaba hangisi?" diye sormu ve yant alama
mt. Bkz: Frend, s.482.
24) Frend, ibid. Bunun ngilizcesini de ekliyorum;
"What mattered to Constantin, howewer, was Constantine
and like other egoistical generals such as Wallestein and
Napeleon, he believed completely in his star, whether this
was represented now by the sun or by the Christian God.
173

Ayrca Konstantin bir "Devlet" dini yaratmakla kalmam

"DevleFin bata sanat ve edebiyat olmak zere her alanda
mutlak egemenliini de kurmutu. Bkz: "Byzantinische
SchatzkunsF Johanna Fleming, DDR, 1979, s.7. Dou Roma'da mparatorlarn kltre ve sanata katks ve/veya bas
ks iin bkz: "Esguisses Byzantine" par Augustin Marrast,
Paris, 1874 s. 89-110. z. 68-69. Burada Theodora'nn tpk
Meryem gibi "GF ile zdeletirilmesi rnei vardr. G
nmzde "Topkap" denen semt, o dnemde "Azize Barbara
Kaps" diye biliniyordu ve bu girite, "GF rengi bir stu
nun stnde Theodara heykeli duruyordu.

3. Blm
3.1.
1) Walter Seigmeister, a.g.e. s.204
2)"EdicF szcnn Trkesi tam olarak "Ferman"
deil, Kararname ile Tebli aras bir emirdir. Ksaca Ferman
diyerek okura kolaylk salamak istedim. "Toleration" ise
Trkeye ne yazk ki, yanl bir ekilde "Hogr" diye ev
rilmi durumda. Oysa, kitapta "Msamaha" diye vermeme
ramen bunun o dnemdeki Roma mparatorluu'ndaki tam
karl "Tahamml EtmelFtir. Dier bir deyile bu bir Ta
hamml Etmek emridir, Hogr deildir, Msamaha da de
ildir. Tolerans, Latince "Toleare"den geliyor ve bu da "S
kntya katlanmak, tahamml etmek" anlamna gelmektedir.
3) "Book of Saints", a.g.e. s. 136
4) Gnmzde, gerekte Paganlara ait olan bu unvan, il
gintir ki, Vatikan'daki Papalar da kullanmaktadrlar. Hris
tiyanlk ncesinde bu unvan Antik Msr'da "ok-Tannl"
Firavunlara ve Ortadou'daki Krallara aitti ve tam anlamyla
"Tm nanlarn Ba Rahibi" demekti, sadece bir "Din"'m
174

deil, tm inanlarn en st temsilcisi idi. Firavunlar. Ayr

ca, her Firavun, lmeden nce de sonra da "Tanr" ilan edi
liyordu.
Antik
Msr'da
"Devlet
Tanrlar",
Antik
Hellenlerde ise "Site Tanrlar" yapma gelenei vard.
5) Ayrca
Byzantine/Bizansl
szc
eski
Byzantium'dan galattr. Dou Roma mparatorluu'nda
yurtta statsnde olanlar Bizansl deil, Roma Yurtta ola
rak anlyorlard. Bkz: "Medieval and Modern Times" by
James Harvey Robinson, NY, 1926, Bizans iin, s.20; Mos
kova iin s.700
6)"Sun God is the LORD of the Roman Empire"
bkz: Frend, s.440. LORD ayn zamanda Tanr yaplmtr.
Hristiyanlar "LORD Jesus" derken O'nun Tanr olduunu
vurgulam olurlar.
7) Frend, s.476
8) Frend, s.477
9)Ostrogsky, s.59-65
10) Ostrogsky, s. 68
11) Ostrogsky, s. 70
12) The Other God, s. 75
13) The Other God, s. 75-77
14) Bkz, "Plato/Hippias Mineur, Alcibiade vd" Tome I,
Maurice Croiset, Paris, 1920, s. 176-205
15) Gonzague, s. 141
16) Frend, s.484
17) Yahudilerin eriatine gre bu bir "Mitzvot" idi. Yani
Tann'nn emriydi. Kilise Tann'nn emrine deil, mpara
tor'un emrine uymutu.
18) Frend, s.498
19) Kutsal Kitap=Holy Bible. Bu iki blmdr. Bunun
ilk blm Eski Ahit (Yahudi ncili) kinci Blm ise Yeni
175

Ahit (Hristiyan ncili)dir. Kutsal Kitap bu iki ana ciltten

oluur.
20) Son derece karmak olan bu eviri ve dil meselesi
iin, teknik dzeyde yaplm olan tartmalar iin bkz:
Commentaire, a.g.e. intro. Ayrca "The Genesis Apocryphon
of Qumran Cave I (IQ20)" by Joseph Fitztmyer, Editrice
Pontificio, Roma, 2004 ve Geza Vermes'in "The Complete
Death See Scrolls in English" Penguin, Rev. Ed. 2004.
21) A History of Heresy, s.46
22) A History of Heresy, s.49
23) Bu konuda temel eser kaynak gsterilmitir. Bun
lar, "Ecclesiastical History", Socrates, 1.8. Eng. Trans. In
Henry Betteson, Ed. "Documents of the Christian Church"
(New York) 1947, ve J.N.D. Kelly, "Early Christian
Doctrines", (rev. Ed. NY, 1978)
24) Aziz Paul'n anlad ve uygulad Hristiyanlk
iin bkz: "Revelation and Mystery", by Markus Bockmuehl,
Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament,
2. Reihe 36, Tubingen, 1990. zellikle de terminolojik dei
im iin s. 226-7
25) "Eusebius busied himself in the intrigues in which he
took such pleasure and displayed so much skill and
assiduity. " Ve gerisi iin bkz: "The Early Christian
Fathers" by Henry Betteson, Oxford Uni. Prs, 1956, s.25.
26) Bkz: Three Faces of Jesus/ sa, Aytun Altndal,
Alfa Yay, 7. Bask, 2005
27) znik Konsili'nde iki Eusebius vard. Biri Filistinli
tarihi Eusebius, dieri de o srada Konstantin'in bakenti
olan Nicomeda'dan gelen Eusebius. Sz konusu ikincisidir.
Bkz: "Early Christian Fathers" s. 24-26
28) Frend, s.501. Burada geerken belirtmekte yarar gr
dm bir husus var. sa'nn ldrld varsaylan Ha'n
hangi tip Ha olduu ok tartlmtr. Bu bir (T) harfine
176

harfine benzeyen TAU Ha' m yoksa (X) harfine benzeyen

Aziz Andrew Ha' mdr bilinemiyor. O dneme kadar H
ristiyanlar hem Ank' hem de "Balk" semboln sa'y ve
dinlerini tanmlamak iin kullanyorlard. Sembol-Bilimin
(synthematique) kurucusu nl mantk Rene Alleuan'n
belirttiine gre bu ilk Hristiyanlar tarafndan doal yaps
nedeniyle deil, izilen ve seilen baln "IXTUS" adyla
bilinmesinden kaynaklanyordu. Bu szcn sembolik a
lm, "lesous Xristos Teon Uios Soter" (IXTUS baharfleri)
yani "Kurtarc Tanr 'nn Olu sa Mesih"i veriyordu. (X)
Latince 10 demekti ve bu da Musa'nn 10 emrinin bedensellemi ekliydi, (bkz: De la Natura de Symboles, Paris 1958,
s. 64-68)
29) Benzer ekilde Eski Ahit'teki birok kitab da yasak
ladlar. rnein Eski Ahit'in en eski, en enteresan ve en
nemli kitab, "Enoch" tam 1400 yl yasakland, kimselere
okutulmad. Neden mi, nk Tevrat'ta anlatldna gre
Enoch 365 yl yaadktan sonra lmemi, gkyzne melek
ler tarafndan ekilerek Tann'nn yanna gitmiti. Bu Tev
rat'ta ki kurgu sa'nn lmeyip gkyzne ykselii ile ay
nyd. Nedir ki, Enoch olay, sa'ya atfedilen "lmeyip gk
yzne ykselme" olayndan yzlerce yl nce olmutu. Bu
konuda ayrntl bilgi iin bkz: "Enoch" par P. Javanovic et
A.M. Brayant, Paris, 2002.
30) "The Other God' s. 175
31) "The Life of Apollonius of Tyana" by Flavius
Philostratus, Original Greek, 220 CE, 4. Translation into La
tin by Alemannus Rhinuccinus, Venice, 1501. (Bu gerekte
yaplan 4. eviridir ama dierleri de baslmadan yasaklan
mtr.)

177

3. Blm
3.2.
l)Seigmeister, a.g.e. s.167. (Alntlar kitabn 1947'deki
zgn basksndandr. Dr. Walter Seigmeister, daha sonra,
1956'da bu ilk baskya baz eklemeler yaparak "Apollonius
the Nazarene" adyla bir yayn daha yapmtr ama bu yeni
kitapta adn deitirmek zomnda kalm ve yazar olarak
Raymond W. Bernard adn kullanmtr. Bu kitap 1964'te
Dr. Seigmeister'in lmnden bir sre nce yeniden basl
mtr. Dr. Seigmeister'in 1947 basks zgn almasn
bulabilmek olas deildi. New York'ta Apollonius konusun
da aratrmalar yaparken 1992'de Seigmeister'in yakn ak
rabas Prof. Ira Gitler ile tantm ve elindeki tek kitab bana
armaan etmek nezaketini gsterdi. Kendisine ve eine bir
kez daha burada yazl olarak teekkr ediyorum.
2) "nsan Suretindeki Tanr" tanmlamas bana ait deil
dir, orijinali yledir: "A God in human form. " Bu yaktrma Apollonius'u Pagan Mesihi olarak deerlendiren Ernest
Joseph Renan'n (1823-1892) yaktrmasyla paralellik gs
teren Reville'e aittir. Bkz. Seigmeister, a.b.k. s, 43. Ayrca
Bkz: Jean Reville, "La Religion a Rome sous les svres"
1886, ve J. Domna iin, A.Reville, "Le Christ paien du III.
Sicle, "Revue des Deux Mondes", 1865. Okurlara
Apollonius kitab yazm olan iki "Reville" var gibi gelebilir.
Biri Albert, dieri Jean. Aslnda tek Reville var: Jean Albert
Reville. Ama Kilise'nin basksndan dolay, bir kitabna
Albert, dierine de Jean diye imza atmtr.
3) Kutsal Kitabn ilk be kitab Musa tarafndan yazl
mtr diye kabul edilir. Trkiye'de ncil de denilen bu kita
ba adn veren "Bible" szc Greke "ta biblia" szc
nden gelir. lgin olan husus udur ki, "ta biblia"
Grekede "Kitaplar" anlamna gelmektedir, "tekil kitap" de
il. Ayn ekilde "Eski/Yeni Ahit" denirken kullanlan
"Testamentum" szc de Latincedir. Oysa szcn z
gn branice karl "Beriftir ve bu da "ttifak-Alliance"
178

anlamna gelmektedir. branice kutsal metinler -Tevrat dedi

imiz ilk be kitap=Torah- Greke'ye evrilirken "Berit"
Greke
"Diatheke"
yaplm,
bu
da
Latinceye
"Testamentwn=Ahit/ahitlik" olarak evrilmitir. (eviri ha
talar ve bunlardan dolay balayan yanl ynlendirmelerin
altn izmek iin yazdm.)
Bu konudaki ilgin tartma iin, Teolog Jacques Noel
Peres'in "Historia" dergisindeki nemli makalesine bakla
bilir. (Nr, 698, ubat 2005 s. 38-41) 1999'da balayp 2005
ylnda sona eren ve "Yeni" basm yaplan, bu kitapta da
kaynak olarak alnm olan, "Standart Version" da, yine baz
szckler deitirildi. rnein, ncil'de artk "Tanr Adem 'i
Yaratt" yazmyor. Benzer ekilde Meryem karnnda ocuk
tayordu denmiyor, "Hamile brakld" deniyor.
4) "Philostrate-Apollonius de Tyane" sa vie, ses voyages,
ses prodiges, Trad. A. Chassang, Paris, 1862/1995.
Presentation et notes de Guy Rochet, (SAND), p,7. (Bu ki
taptaki alntlar aksi belirtilmedike bu eviridendir.)
5) Bu ok tartmal konu iin bkz: Lynn Picknett and
Clive Prince, a.g.e. s. 373-75. Ayrca bkz: "Jesus the
Magician" (Byc sa) by Morton Smith, London, 1978.
6) A. Chassang, a.g.e. s,7. (Guy Rochet'in notlan.)
7) Frend, a.b.k. s. 443 ve 460
8) "Apollonius of Tyana" by Richard Gotthell, Zeitschrift
Deutschen MorgenTandischen Geselschaft, Voi. 56, 1892.
9) "l Deniz Rulolan/Manuscripts" diye genel bir ba
lk altnda toplanm olan bu belgelerin tam ve nihai eviri
leri 2004 ylnda topluca yaynlanmtr. Daha nceki yllar
da eitli yaynlar yaplm ve/fakat bunlar ya eksik ya da
yanl eviriler olarak deerlendirilmilerdir. Tm akademik
evrelerce, (Yahudi, Katolik ve Protestan) ortak kabul gr
m olan ngilizce eviri, nl branice uzman Geza
Vermes'e ait olan yaklak 650 sayfalk eviridir. Bu kitapta
yaplacak olan alntlar ite Geza Vermes'in bu evirisinde179

dir. Bkz: "The Complte Dead Sea Scrolls" Trans by. Geza
Vernies, Penguin, 2004. (Esseneler, .. 200 yularnda yaz
dlar bu metinleri sa'nn ve Vaftizci Yahya'nn Essene ol
duklar iddia edilmitir.)
10) Philostratus, a.g.e. s, 235-236
11) "Dead Sea Scrolls" a.g.e. s, 235-236
12) "The Indian Travels of Apollonius of
O. De Beauvoir Priaulaux, London, 1873, s. 199.

Tyan"

13) "Book on the Forms and Images That Are In

Heaven" Befehl Alfons X, aktaran Seigmeister, a.g.e.
s, 107. (B. Alphus/Alfons'un kitabna ulaamadm.)
14) Cabir Ibn-i Hayyan'n kitab, 1942, Kahire'de Paul
Kraus tarafndan yaynlanan, "Contribution a l'histori des
ides scientifiques dans l'slam" adl almada anlatlmtr.
Cabir Ibn-i Hayyan, 9. yzyln sonu ile 10. yzyln banda
yaamtr. ok geni bir kltre sahip olan bu Mslman
bilim adam tm "Hermetik-Alimin eserleri Arapaya kazandrmr. Avrupa'da "Kimya" bilim dalnn gelimesi, bir
bakma Hayyan ile balamtr denilebilir. Araplar "Simyac
la" Al-Kimya diyorlard. Bu dnemde Latince olan ve Ka
tolik
Kilisesi
tarafndan
yasaklanm
olan
Turba
Philosophorum, Tabula Smaragdina, Tabula Chemica, Liber
de compositione alchemia, Liber Secretum Alchimia gibi
birok kitap nce Arap bilim adamlar tarafndan Bat'ya
(Kilise'nin kar kmasna ramen) sokulmutur. (Bkz: 15
numaral dipnot.)
15) "Mahometto In Europa" Giacomo E. Carretto,
Claudio Lo Jacono Alberto Ventura, a cura di Francesco
Gabrieli, "Arabi E. Turchi in Occidente 622-1922" Arnoldo
Mondadori, Milano, 1982, ss. 165-168. (eviriyi Sayn
Batuhan zkan yapt, kendisine teekkr ediyorum.) Kitabn
Trke ad yledir: "Avrupa 'daki slam/Bat 'daki Arap ve
Trkler 622-1922"
16) "Mahometto" a.g.e. s, 166
180

17) "Mahometto" a.g.e. s, 167

18) "Mahometto" a.g.e. s, 184
19) "Mahometto" a.g.e. s, 186
20) Bkz: Aytun Altndal, Gl ve Ha Kardelii
21) Bu konularda bkz: "L'Universe Matematique" par
Philip J. Davis et Reuben Hersh, Boston/Bordas 982, s, 95.
Ayrca Hermetizm'in gnmzn bilimine katks iin bkz
s.94-115. zellikle "Kitab Al-Amanat wa-al Hiqadat" yazan
Sa'adyah bn Yusuf al-Fayyumi (Saadia Gaon 882-942) iin
bkz. s. 109 vd.
22) Flavius, a.g.e. s.30-31. Philostratus'un yazdna g
re; Apollonius birok yabanc dil biliyordu. Bu kitaplan
kendisi, Greke, Latince ve Arapa yazm olabilir.
23) Aktaran Seigmeister, a.g.e. s. 107-110
24) Flavius, a.g.e. s. 180-181 (XXXIII-XXXV)
25) Bu olayla ilgili olarak bkz: "The Occult" by Colin
Wilson, NY, 1971, s. 198-9. Aynca eitli Mantic dallan
iin bu kitaba bavurulabilir.
26) Philostratus, a.g.e. s. 253-261. Apollonius'un
Domitian ile olan tartmalan ile tutukluluu srasndaki
olaylarla, dierleri Philostratus'un kitabnda yaklak 64 say
fa tutmaktadr. Kitaptaki alntlar bu blmden zetlenmi
tir. zellikle bkz: Philostratus, s. 238-287 Livre VII-VIII
(ksmen)

3. Blm
3.3.
1) Seigmeister, a.g.e. s, 185
181

2) "La religion de Bab," reformateur Person du XIX.

Sicle, Clement M.Huart, Le Pay, Paris 1889.
3) "The
World's Religions"
Cambridge, 1989, s. 479-481

by

Ninian

Smart,

4) "Bahaullah and the New Era" J.E. Esslomont, Bahai

Publishing, Wilmette, Illinois, 1950. (Bahailer'in ABD'deki
merkezi Illionois'dedir ve Bahai inanc gerei ok gsterili,
byk ve grkemli olarak ina edilmitir. Benzer ekilde s
rail'deki merkezleri de son derece gzalc, etkileyici bir
mimari anlay yanstmaktadr.) Ayrca Bahai Tanr inanc
iin bkz: "Les Religions et les Philosophies dans L'Asie
Centrale" par M. Le Comte de Gobineau, 1866.
5) Kurretl Ayn ve Babilik/Bahailik ile ilgili ayrntl
bilgi iin bkz: "Kurretul Ayn", SRE Siyasal Kltr Der
gisi, 1. Cilt, Say 2, Der: Sibel zbudun, s. 81-91. (Ayrca
Diyanet leri Bakanl slama Ynelik Ykc Hareketler
(Babilik ve Bahailiin yz) Ankara, 1973 ile "Hz.
Bahaullah 'n Levihleri" ev. M. nan, st. 1974.
6) "Apollonius de Tyane" Le Nuctemeron, par Yoan
Thanes, Pre. D'Emmanuel le Bret, 2002, s.6.
7) Eusebe, "Contre Hieroclem" qui ex Philostrati historia
comparativ Apollonius Tyanensis Salvatori Nostra JesuChristo, Monel, 1508, Kayser, 1870.
8) Eusebe, "Discours" d'Eusebe de Casaree touchant les
miracles attribues par les Payens a Apollonius de Tyane,
Louis Cousin (Trod) Paris, 1684
9) "In Search of Jesus", Time, 6 April, 1996.
10) "In Search of Jesus", a.g.e. s 52-62.(Gospellerin ger
ekten Matthew, Mark, Luke ve John tarafndan deil, belki
de onlarn ilk rencileriyle, rencilerinin rencileri tara
fndan yazlm olduklar bu makalede ne srlmtr.)
11) "Apollonius Biography" by Robertino Solarion, Dal
las, 2004, s.2.
182

12) Paracelsus'un yaam ve eserleri iin bkz: Gl ve

Ha Kardelii, Aytun Altndal. 4. Bask, Alfa Yay. 2005.
13) .S. 968 ylnda Alman mparatoru I. Otto, Cremona
Piskoposu Liutprand', Bizans'a eli olarak gndermiti. Ne
var ki, Bizans yneticileri bu diplomat eliyi, stanbul'a va
rr varmaz tutuklamlar ve ev hapsine almlard. Kendisine
ve elilik mensuplarna ok kaba davranldm gren pis
kopos, daha sonra mparatoruna gizlice ilettii mektubunda,
"Ne olacak bu Kapadokyal 'dan da bu muamele beklenir, "
diye yazmt. Bkz: "Mdival Europe" Ed William H. Me
Neill and Schuyler O. Houser, Oxford, 1971, ss. 122-124.
14) Bu ilgin tartma iin bkz: "Conversations About
The End of Time", Jean-Claude Carrire, Penguin, 1998.
s. 139-140.
15) ibid. a.g.e. s. 108
16) "From Jsus to Christ" art. By. John Meacham,
Newsweek, March 28, 2005, s.52
17) ibid. a.g.e. s.54
18) Apollonius'un zellikle gezileriyle ilgili bkz:
"Apollonius de Tyane" par, Mario Meunier, "ou le sjour
d'un dieu par mi les hommes" Paris, 1936.
19) Apollonius ile sa'y dorudan konu alan u kitaplar
konuya ilgi duyanlara salk verebilirim: EUSEBE, Contra
Hiroclem, qui ex Philostrati historia comparavit Apollonius
Tyanens Salvatori Nostro Jesu Christo ed. Fed Morel 1508;
Kayser, Contra Hieroclem, 1870.
EUSEBE, Discours d'Eusebe de Cesaree touchant les
miracles attribues par les Payens a Apollonius de Tyane,
traduction du prsident Louis Cousin, Paris, 1684.
L. ELLIES DUPIN, L'histoire d'Apollonius de Tyane
convaincue de fausset et d'imposture, Paris, 1705.
ED. BALTZER, op. Cit., p.387-396.
ED. Norden, Agnostos Theos, Leipzig, 1915.
183

F. C. BAUR, Apollonius von Tyana und Christus, oder

der Verheltniss dess Pythagoreismus zum Christenthum,
Tubingue, 1832.
J. REVILLE, La religion a Rome sous les Svres, 1886,
p. 211 sq.
B. AUBE, Histoire des persecutions de l'Eglise, la
polmique paienne a la fin du u sicle, p. 426-512.
J. GUIRAUD, Un essai de reforme paienne au n sicle
la vie d'Apollonius de Tyane, Montauban, 1886.
SP. DE LABRIOLLE, La raction paienne, Paris 1934,
p. 175-189.
20) "Apollonius
of Tyana"
by W.B.
Westminster Review, July-Dec, 1902. (Makale)

Wallace,

21) "Das Weltreich der Magie", Kurt Seligmann,

Nachwort von Prof. Dr. G.F. Hartlauh, Wiesbaden, 1948.
s. 70-74.
22) Seligmann, a.g.e. s.71 (Ayrca bkz: "An Encylopedia
of Occultism", by Levis Spence, ABD, 1993. (Bu kitabn
yazan Gl ve Ha Kardelii rgtnn bir dnem byk
"stad" idi.)
23) Seigmeister, a.g.e. s. 43
24) "From Jesus to Christ" a.g.e. s. 48-50. Bu makale
nin yazan John Meacham yle yazm: "sa'nn hedef kitle
si Yahudilerdi ama sa gsterdii cesaretsizlikle onlann g
znde bir "Baarsz Peygamber" (Failed Prophet) sayld."
25) W.C. Frend, a.g.e. s.277-278
26) Aziz Antony, Yukan Msr'da Coma'da domutu
(y.251). Yirmi yandayken tm mlklerini yoksullara da
tm ve lde mnzevi hayat yaamt. .S. 305 ylnda
Fayum'da ilk manastnn kurmu ve Monastisizm'in temel
lerini atarak mnzevilik (Hermit) zerine vaazler vermiti.
Aziz Antony, .S. 331'de Kolzim'de ld. Hristiyan dnya
snda sembolik olarak (T) Tau Ha ve domuz yavrusuyla
184

simgelenmitir. (Bkz: "The Book of Saints" a.g.e. s.51)

27) "DeadSea Scrolls", a.g.e. s.277-278
28) "Saint Augustin Et la fin de la Culture Antique" par
Henri-Irenee MorraU, Paris, 1983, s.338. (Augustin'in bu
kaziyesi ile Kur'an yorumu iin ayn sayfaya baklabilir.)
29) "Mary Magdelen" by Susan Haskins, London, 1993,
s.89
30) "La Naissance de Dieu" La Doctrine de Jacob
Bhme, par Pierre Deghaye, Paris, 1985. Yeni nsan iin
bkz: s. 96-102.
31) "La Doctrine Secrte" H. Blavatsky, Tome 5. Paris,
1948. s. 154-158.
32) "Apollonius de Tyane et Jsus" par Jean Louis
Bernard, Paris, 1994. (Bu kitap ikisinin karlatnlmasdr.)

185

KAYNAKLAR
"The Age of Constantine the Great" by Jacob Burckhardt,
Translated by Moses Hadas, Doubleday, 1956. (nl svi
reli felsefeci ve tarihi J. Burckhardt'n bu kitab ilk kez
1852'de yaynlanmt. Paganizm ile Hristiyanl ve mpa
rator Konstantin dnemini ayrntl ve artc bir eletirel
bakla iledii iin ok tartlmt. Ayn aileden Titus
Burckhardt ise slam Ezoterik retileri konusunda nl bir
dnrd. J. Burckhardt (1818-1897) zellikle Pagan uy
garln ve kltrn yeniden tartmaya amt.)
"Life of Christ" by Giovanni Papini, Dell, 1951. (lk kez,
1923'de baslan bu kitap ok-satan kitaplarn banda geli
yordu.)
"Martin Luther and the Birth of Protestanism" by James
Atkinson, Penguin, 1968.
"The Story of Son Michelle" by Axel Munthe, London,
1929. (Bu kitap 9 ylda 63 kez basld.)
"The Talmud of Jerusalem" Philosophical Lib. 1956.
"Moses and the Ten Commandments" by Paul Ilton and Mac
Lennon Roberts, NY, 1956.
"The Son of Man" by Emil Ludwig, Premier, 1928/1957
"The Day Christ Died' by Jim Bishop, Fontana, 1959.
"The Secret of Mary Magdalena" by Paul Ilton, Signet,
1956.

186

"A Constantinopole", par Gaston Deschamps, Camlan-Levy,

1913.
"The Road to Bithynia" by Frank G. Slaughther, Perma,
1951
"The Story of the Bible" by Hendrik Willem van Loon, Per
ma, 1923/1956
"A History of Byzantium" by Timothy Gregory, Blackwell,
2005
"Gods and Goddesses" by Herman Wechsler, NY, 1950
"The Foundations of Mysticism/Origins to the 5th Century"
by Bernard Mc Ginn, Vol.1.
1991. (Bu kitap
zellikle Hristiyan Mistik akmlarnn Pagan ve Yahudi
ezoterik akmlarndan nasl etkilendii zerine ok ayrntl
ama teknik bir akademik almadr.)
"Greek Historical Thought" by Arnold Toynbee, Mentor,
1952 (Toynbee, ilk dnem Greke belgeleri evirerek yayn
lamtr.)
"Moses and Monotheism" by S. Freud, Vintage, 1955.
"The Apostle/St PauV by Sholem Asch, Translated by
Maurice Samuel, NY, 1943.
"Apollonius the Nazarene", by Dr. Walter Seigmeister, NY,
1947.
"A History of the Popes", by Sir Nicholas Cheetham,
London, 1982.
"Vatikan ve Tapnak valyeleri", Aytun Altmdal, Alfa
Yay. 2005.
"Church and Society in Byzantium under the Comneni
(1081-1261)" by Michael Angold, Cambridge, 1995.
"Bilinmeyen
Hitler",
16. Bask, 2004.

Aytun

Altndal,

Alfa

Yay,

"The Other God' Yuri Stoyanov, Yale, 2000.

187

"Dogmatik
ve
Ortodoksluk
Hakikatinin
(Philosophy Orthodoxe de la Verite) Paris 1992.

FelsefesF

"The Elixir and The Stone" Michael Baigent and Richard

Leigh, London, 1997.
"Renaissance and Renewal in the Twelfth Century" Ed. By
Robert L. Benson and Giles Contable, Oxford, 1977/82,
Conference Paper by Per Nykroq
"Histoire de L'Etat Byzantine" par Georges Ostrogorsky,
Paris 1977
"Le Nouvel Ohresvateur" Nr. 1967, 18 Juliet, 2002.
"A History of Heresy" by David Christie-Murray, Oxford
Uni., 1976.
"Holy Bible", New International Version, Authorized Ed.
12. Edition, 1988, Hodderand Stoughton, London.
"The Book of Saints", London, Compiled by the Benedictine
Monks of St Augustine's Abbey, Ramsgate, Authorized by
the Catholic Church, 1921/89
"Nouveau Commentaire Biblique", publie sous la direction
de D. Guthrie, J. A. Motyer, A. M. Stibbs,
D. J. Wiseman, Editions Emmas, Saint-Legier
"Apollonius
of Tyana:
The
Monkey
of
by Robertino Solarion - P. Delsalles, Dallas, 1998.

Christ"

"The Temple and The Lodge", by Michael Baigent-Richard

Leigh, NY; 1989.
"Gl ve Ha Kardelii", Aytun Altndal, Alfa Yay. 6.
Bask, 2005.
"Abermals Krhte der Hahn", Karlheinz Deschner, Stutgard,
1962.
"The First Philosophers" by George Thompson, London,
1955.
"The Occult Power of Numbers" by W.Wynn Westcott, Ca
lifornia, 1984
188

"Amulets and Superstitions" by E.A. Nellis Budge, NY,

1978.
"The Greek Thinkers" by T. Gomperz, London, 1901/1969.
"L 'Hellenisme/La Formation de I'Europe", par Gonzague de
Reynolds, Paris, 1944
"The Templar Revelation" by Lynn Picnett and Clive Prince,
Corgi, 1997.
"Paintings of the Dark
S. Sahin, Istanbul, 1998.

Church"

H.

Yenipmar,

"Le Monde Byzantin" par Louis Brehier, Paris, 1950.

"The Rise of Christianity", by W.H.C. Frend, London, 1984.
"The Formation of Christendom" by Judith Herrin, London,
1987.
"Holly Bible", Bible Society, 1979.
Alan Watts.
Myth and Ritual
(Londra: Thames and Hudson 1983).

in

Christianity

Der Babylonicshe Talmud, Mnih: Wilhelm Goldmann

Verlag. Ausgewehit, bersetzt und erklart von Reinhold
Mayer, 1965.
Alan Watts, Nature, Man and Woman (New York: Vintage
Books, 1970).
"The Five Gospels", What Did Jesus Really Said. Robert W.
Funk, Roy W. Hoover/Jesus Seminar, "The Search for the
Authentic Words of Jesus" New York, 1993.
"Gospel According to Allan Kardec", NY, by Dr. Francis
Harber, Trans. Spanish, 1980.
"The Christian Centuries" Vol. I. The First 600 Years, Jean
Danielou and Henri Marrou, Darton-Longman, 1964.
Johannes Lehmann, "Jesus
Verflschung, Wien, 1970.

Report"

Protocoll

einer

Flavius Josephus, "Antiquitates Judaicae". Books XII-XIV.

189

Ed. R. Marcus, Cambridge, 1943."Bellum Judaicum" Mass Harvard Uni. 1927-28. Philo
Judaeus, "Legatio ad GaiunT Ed. Smallwood, Leyden-Brill,
1926.
"Supplements" I and. II. Ed. R. Marcus, London 1953.
"Three Faces of Jesus" by Aytun Altmdal, Sussex, 1992.
"Ley Hyksos et le Monde de la Bible" par Z. Mayani, Paris,
1956.
"Byzantinische Schatzkunst" Johanna Fleming, DDR, 1979.
"Esguisses Byzantine" par Augustin Marrast, Parris, 1874.
"Medieval and Modern Times" by James Harvey Robinson,
NY, 1926.
"Plato/Hippias
Mineur,
Alcibiade
I, Maurice Croiset, Paris, 1920.

vd'

Tome

"The Genesis Apocryphon of Qumran Cave I (IQ20)" by

Joseph Fitztmyer, Editrice Pontiflcio, Roma, 2004.
Geza Vermes "The Complete Dead Sea Scrolls in English"
Penguin, rev. Ed. 2004.
"Ecclesiastical History", Socrates, 1.8. Eng. Trans. In Henry
Betteson, Ed. "Documents of the Christian Church" (New
York) 1947.
J.N.D. Kelly, "Early Christian Doctrines" (rev. Ed. NY,
1978)
"The Early Christian Fathers" by Henry Betteson, Oxford
Uni. Prs. 1956.
Rene Alleuan, De la Natura de Symboles, Paris 1958.
"Enoch" par P. Javanovic et A.M. Brayant, Paris, 2002.
"The Life of Apollonius of Tyana" by Flavius Philostratus,
Original Greek, 220 CE, 4. Translation into Latin by
Alemannus Rhinuccinus, Venice, 1501.
Reville, "Le Christ paien du III. Sicle", Revue des Deux
190

Mondes, 1865.
"Philostrate/Apollonius de Tyane" sa vie, ses voyages, ses
prodiges, Trad. A. Chassang, Paris, 1862/1995. Presentation
et notes de Guy Rochet, (SAND)
"Jesus the Magician" by Morton Smith, London, 1978.
"Apollonius of Tyana" by Richard Gotthel, Zeitschrift
Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, Vol. 46, 1892.
"The Indian Travels of Apollonius
Beauvoir Priaulaux, London, 1873.
"Contribution a l'histori des
l'islam". Paul Kraus, 1942.

of Tyana"

O.

De

ides scientifiques dans

"Mahometto In Europa" Giacomo E. Carretto, Claudio Lo

Jacono, Alberto Ventura, a cura di Francesco Gabrieli, "Arabi E Turchi in Occidente 622-1922" Arnoldo Mondadori,
Milano, 1982.
"L'Universe Matematique" par Philip J. Davis et Reuben
Hersh, Boston/Bordas 1982.
"The Occult" by Colin Wilson, NY, 1971.
"La Religion de Bah", reformatuer Person du XIX.
Siede, Clement M. Huart, Le Pay, Paris 1889.
"The World's Religions" by Ninian
1989.

Smart,

Cambridge,

"Bahaullah and the New Era" J.E.

Esslomont, Bahai Publishing, Wilmette, Illinois, 1950.
"Les Religions et les Philosophies dans L'Asie centrale" par
M. Le Comte de Gobineau, 1866.
"Kurretul Ayn", SRE Siyasal
I.Cilt, Say 2, der: Sibel zbudun.

Siyasal-Kltr Dergisi

Diyanet leri Bakanl slama Ynelik Ykc Hareketler

(Babilik ve Bahailiin yz) Ankara, 1973
"Hz. Bahaullah 'n Levihleri", ev. M. nan, st. 1974.
191

"Apollonius de Tyane" Le Nuctemeron, par Yoan Thanes,

Pre D'Emmanuel Le Bret, 2002.
Eusebe, d'Eusebe de Cesaree touchant les miracles attribues
par les Payens a Apollonius de Tyane, Louis Cousin (Trod)
Paris, 1684.
"In Search of Jesus", Time, 6 April, 1996.
"Medieval Europe" Ed. William H. Mc Neill and Schuyler
O. Houser, Oxford, 1971.
"Conversations About The End of Time", Jean-Claude
Carrire, Penguin, 1998.
"From Jesus to Christ" by John Meacham, Newsweek,
March 28, 2005.
"Apollonius de Tyane" par, Mario Meunier, "ou le sjour
d'un dieu parmi les hommes" Paris, 1936.
"Apollonius of Tyana" by W.B. Wallace, Westminster
Review, July-Dec, 1902. (Makale)
"Das Weltreich der Magie", Kurt Seligmann, Nactwort von
Prof. Dr. G.F. Hartlauh, Wiesbaden, 1948.
"Saint Augustin Et la fin de la Culture Antique " par HenriIrenee Morrau, Paris, 1983.
"Mary Magdelen" by Susan Haskins, London, 1993.
"La Naissance de Dieu" La Doctrine de Jacib Bhme, par
Pierre Deghaye, Paris, 1985.
"La Doctrine Secrete" H. Blavatsky, Tome 5. Paris, 1948.
"Apollonius de Tyane et Jesus" par Jean Louis Bernard,
Paris, 1994.

192

APOLLONIUS BBLYOGRAFYASI
(SEMELER)
1501 The Life of Apollonius of Tyana
Philostratus (Original Greek, 220 CE)

by

Flavius

Fourth Translation into Latin by Alemannus Rhinuccinus,

Venice
1504 Publication by Aldus Mantius' Press of Philostratus'
Life of Apollonius&Bishop Eusebius' Against Hierocles,
"The antidote to the poison" (Greek, 316 CE), First
Translation into Latin by Friar Zanobi (Zenobius) Acciaioli,
San Marco Monastery Library, Florence.
1508 Lives of the Sophists by Flavius Philostratus (Greek
237 CE) Latin Translation by Aldus Manutius Press, Venice
1549 Delia Vita di Apollonio Tianeo by Frencesco Baldelli,
Florence Italian Translation of Aldus Latin Version
1549 La Vita del Gran Philosopho Apollonio Tianeo by
Lodovico Dolce, Venice Italian Translation of Aldus Latin
Version
1549 Delia Vita del Mirabile Apollonio Yyaneo by
Giovambernardo Gualandi, Venice Italian Translation of
Aldus' Latin Version
1555 Lemnii, senioris, historia de vita Apollonii TynaeiPhilostrate, Gourbinus, Paris
1560 Unpublished First French Translation by Sibilet
1572 Auriferae artis, quam chemiam vocant, by Petrus,
Perna, Basle
193

1588 Vie d'Apollonius de Tyane by Jan Van der Straeten,

Brussels (approximate date)
1588 Series of 19 Engraving Sketches of the Life of
Apollonius by Johannes Stradanus (artistic pseudonym of
Jan Van der Straeten, approximate date)
1596 The Life of Apollonius of Tyana by Flavius
Philostratus First Translation into French by Blaise de
Vigenere
1599 De la vie d'Apollonius de Tyane, Philostrate,
Angelier, Paris
1608 Philostrati lemnii opera quae exstant by Federic
Morel, Paris
1611 Republication of Blaise de Vigenere's French
Translation with Commentary and Corrections by Artus
Thomas
1645 De religions gentilium errorum que apud eos causes
by Edward, Lord Herbert of Cherbury, London
1670 Entretiens sur les Sciences Secretes ou le Comte de
Gabalis by l'abbe Montfaucon de Villars, Paris (Rosicrucian
Expose)
1680 Apollonius of Tyana by Charles Blount, London First
Translation into English, with Commentary (4 Volumes)
1705 L'Histoire d'Apollonius de Tyane Convaincue
d'imposture et de Fausset by L'abbe du Pin, Paris
1709 "The Philosophical and Religius Life of Apollonius"
by Christianus Herzog
1713 Memories pour Servir a l'Histori Ecclsiastique des
SixPremiers Sicles (8 Volumes) by Le Nain de Tillemont,
Paris
1720 Rcit de la vie d'Apollonius de Tyane by L'Abbe
Tillemont, Paris

194

1721 Apollonius
Amsterdam

Tyanaeus

by

Laurent

Moshe-Muis,

1740 "Essai sur les moeurs" by Franois Marie Arouet de

Voltaire (Comparison of Apollonius and Jesus).
1760 Essay on Apollonius by Jean de Castillion, Paris
(approiximate date) Instigated by King Frederick II, The
Great, of Prussia
1773 Apollonii Sophistae Lexicon Graecum Iliadis et
Odysseae by Jean-Baptiste d'Ansse de Villoison, Paris
(Obtained from l'Abbaye de Saint-Germain-des-Pres, before
the death of le Comte de Saint German)
1787 Gewissheit der Beweise des Apolloniusmus oder
Widerlegung der Preufng und Vertaheidigung der
Apollonischen Religion by A.L. Cotta, Frankfrt&Leipzig
1798 "Le Livre du Secret de la Creature par le Sage
Belinous" Notice et Extraits des Manuscrits IV Translated
by Pierre Samuel Sylvestre de Sacy (Pages: 107-158),Paris
1801 The Magus by Francis Barret, London (University
Books Reprint, 1989)
1804 Observations in... Philostrai Vitam Apollonii by F.
Jacobs, Jena
1807 Vie d'Apollonius de Tyana by P.J.B. Legrand
d'Aussy, Paris (Published Posthumously)
1808 Specimen Variarum Lectionum...in Philostratus Vi tee
Apol. Librum Primum by G.J. Bekker
1809 The Life of Apollonius of Tyana by Flavius
Philostratus English Translation by Rev. Edvard Berwick,
London
1826 "The Apollonius of Tyana" by John Henry Newman,
Encyclopaedia Metropolitana, London
1828 Flavius Philostratus Werke by Friedrich Jacobs,
Stuttgart
195

1831 "Le Opere dei due Filostrati" by V.Lancetti Collezione

delgi Antichi Storici greci Volgarizzati,Milano
1832 Apollonius von Tyana und Christus by Ferdinand
Christian Baur, Tbingen
1844 The Philosopy of Magic, Prodigies and Apparent
Miracles by Eusebe Salverte Notes by Anthony T.
Thompson, London
1844 Flavius Philostratus by Carl Ludwig Kayser, Zurich
1849 Philostratorum et Callistrati opera recognovit by
Antonius Westermann, Paris
1850 The Indian Travels of Apollonius an Article by Charles
Baudelaire, Paris
1856 Dogme et Rituel de la Haute Magic (Nychemeron) by
Eliphas Levi, Paris
1858 "Apollonius von Tyana ein Christusbild des
Heidenthums" by L. Noack Psych:
Popularwisswnschaftliche Zeitschrift, Leipzig
1860 Commentatio qua de Philostrati in Componenda
Memoria Apoll. Tyan. by I.P.E. Mller, Onoldi et Landavii
1861 Apollonius von Tyana by Dr. Eduard Mller, Breslau
1862 Apollonius
A. Chassang, Paris

de

Tyana

par

Philostarte

by

1865 Apollonius, the Pagan Christ by Rev. Jean Albert

Reville, Paris
1866 Helenismus und Christendom by Dr. H. Kellner, Kohn
1871 Flavii Philostrati opera auctiora by Carl Ludwig Kayser, Leipzig (Reprinted in 1964, Hildesheim)
1875 La Science du bien et du mal par Apollonius,
Imprimerie Roannaise, Roanne
1877 Apollonius von Tyana,
C. Mnckeberg, Hamburg
196

ein

Weihnahtsgabe by

1877 Madama Helena P. Blavatsky on Apollonius in Isis

Unveiled, St. Petersburg
1878 Histoire des persecutions de l'Eglise by B. Aube, Paris
1879 "Apollonius von Tyana der Heiden Heiland, ein
Philosophische Studie" by C. H. Pettersch, Reichenberg
1879 Appollonius fra Tyana og. Flostrats Beskrivelse af
Hans Levnet by C. L. Nielsen Copenhagen
1880 What is Christianity? By Thomas L.Strange, London
1883 Apollonius von Tyana, aus den Greich. bersetzt u.
Erlutert by E. Baltzer, Rudolstadt
1885 Apollonius von Tyana und sein Biograph Philostratus
by J. Jessen, Hamburg
1886 A Sketch of the Life of Apollonius of Tyana by Daniel
M. Tredwell, New York
1886 La Vie d'Apollonius de Tyana by J. Guiraud,
Montauban (Universty of Mantauban Thesis Only)
1889 Apollonius von Tyana by J. Goettsching, Leipzig
1890 A Dictionary of Grek and Roman Biograph and
Mythology Volume I, Pages 242-244, by Prof. William
Smith&Others, London
1890 "Apollonius of Tyana", Essays and Studies by B.L.
Gildersleeve, Baltimore
1892 Antiquity Unveiled by
Philadelphia (partly channeled)

Jonathan

M.

Roberts,

1894 The Unknow Life of Jesus Christ by Nicolas

Notovitch, Moscow
1895 There Was No Jesus: The Teacher of the New
Testament was Apollonius of Tyana by Jonathan M.
Roberts&Gretta Spearman, Philadelphia (approximate date)
1898 "Suprieur Inconnu" by Gabriel de Sacy, Paris
Baha'i Religious Writings Regarding Balinas&Baha'u'llah
197

1900 The Gospel of Apollonius of Tyana by Kenneth s.

Guthrie, New York
1901 Apollonius of Tyana by G.R.S. Mead, London
1904 Apollonius of Tyana by H.C. de la Fontaine,London
1906 Apollonius of Tyana and Other Essays by T.
Whittaker, London
1908 Apollonius of Tyana by F.W. Groves Campbell
(Argonaut Reprint, 1968)
1910 Apollonius of Tyana by Ralph Shirley, London
(approximate date)
1910 Occultists & Mystics of All Ages by Ralph Shirley,
London
1911 Roma Society from Nero to Marcus Aurelius by S.
Dill, London
1912 The Life of Apollonius of Tyana by Flavius
Philostratus New English Translation by F. C. Conybeare,
London. Reprinted in 1989 by the Harward Loeb Clasiccal
Library, Boston
1912 Philostratus, in Honour of Apollonius of Tyana by J. S.
Phillimore, Glasgow
1914 "The Indian Travels of Apollonius of Tyana" by V. A.
Smith (Unknown Publisher)
1925 "Apollonius of Tyana in
Constantine P. Cavafy, Alexandria

Rhodes",

Poem

by

1929 The New Nuctemeron-The Twelve Hours of

Apollonius of Tyana by Marjorie Livingston, London
(channeled)
1931 Turba Philosophorum by J. Ruska, Berlin
1932 La Table d'Emeraude by J. Mailinger, Brussels
1932 Magicians, Seers, and Mystics: Apollonius of TyanaThe unknown Master of the Albigeneses by Maurice Magre,
198

Paris (approximately 1920) English Translation by Reginald

Metron, New York
1934 "The Indian Travels of Apollonius of Tyana by Jarl
Carpentier, Uppsala Skrifter Utgivna av K. Hunanistika
Vetenskaps-Samfundet i Uppsala Vol. 29, No: 3
1936 Apollonius de Tyane by Marino Meunier, Paris
1939 Apollonius
of
Tyanaeus
by
S. Kitriniaris, Athens (Reprinted in 1995)

Constantine

1948 Der Wandere Durch den Sternkreis: Roman des

Apollonius von Tyana by Maria Schneider
1948 Apollonius von Tyana, Leben und Werk eines
Eingeweihten by Maria Schineider (Reprinted in 1997;
original date?)
1954 Apollonius of Tyana -Founder of Christianity by
Alice Winston, New York
1956 Mystery Man of The Bible by Hilton Hotema
1960 The Secret Sayings of Jesus by Robert Grant&David
Noel Freeman, New York City
1965 Iamblicus' Life of Pytagoras, Edited by Thomas Taylor and John M. Watkins
1968 Das Nykthemeron des Apollonius von Tyana by
J. Vam Rijckenborgh, Amsterdam
1969 Apollonius de Tyana et Jesus by Jean-Louis Bernard,
Paris (Reprinted in 1996) (Not Related to Dr. Raymond W.
Bernard)
1969 Apollonius of Tyana: Fact of Fiction? By B.F. Haris
1970 Die Traditionen ber Apollonius von Tyana und das
Neue Testament by G. Petzke, Leiden
1972 The Formation of the Christian Bible by Hans von
Campenhausen, Philadelphia
1975 Vorsokratische Philosophie und Griechische Alchemie
199'

by M. Plessner, Weisbaden
1977 The Middle Platonists by John Dillon, Duckworth
1978 An Overlooked Story about Apollonius of Tyana in
Anastasius Sinaita by Robert J. Penella, Leiden
1978 Jesus the Magician: Charlatan or Son of God? By Morton Smith
1979 The World of Aldus Manutius by Martin Lovry,
Ithaca, New York
1979 The Letters of Apollonius of Tyana by Robert
J. Penella, Leiden
1979 "Apollonius, Sage of Tyana" by Elsa-Brita Titchenell
Sunrise Magazine (January Issue), Los Angeles
1983 The Golden Verses of Pytagoras with the Commentary
of Hierocles by N. Rowe, Santa Barbara, California
1986 Apollonius of Tyana in Legend and History by Maria
Dzielska, Rome
1986 The Miracles of Jesus by B. Blackburn, Sheffield,
England
1987 "Apollonius of Tyana: Tradition and Reality" by Ewen
Lyall Bowie
1989 True Messiah: The Story and Wisdom of Apollonius of
Tyana by P. A. Malpas
1992

200

et sa traditions alchimique (pages ix-xxvii) by D. Kahn,

Paris
1994 "Stradanus Drawings for the Life of Apollonius of
Tyana" by Dorine van Sasse van Yyselt Master Drawings
Publication, New York
1995 "Excursus Two: Jesus and Apollonius of Tyana" by
Craig A. Evans, Leiden Jesus and His Contemporaries:
Comparative Studies
1995 "Apollonius of Tyana: The Rehabilitated Ascetic" by
James A. Francis Subversive Virtue: Asceticism and
Authority in tha Second-Century Pagan University Park,
Pennsylvania
1995 Power, Paideia&Pythagoreanism: Greek Identity,
Conceptions of the Relationship Between Philosophers and
Monarchs and Political Ideas Philostratus' Life of
Apollonius by Jaap-Jan Flinterman, Amsterdam
1995 The Life of Apollonius of Tyana by Philostratus, 3
Volumes Original Greek & Modern Greek Versions, Athens
(Georgiadis Editions)
1996 "The Exorcisms of Apollonius of Tyana and Jesus of
Nazareth" The Society of Biblical Literature, New Orleans
1996 The Severans: The Changed Roman Empire by
Michael Grand, London & New York City.
1997 One Jesus, Many Christs by Gregory J. Riley, San
Francisco
1997 Zywot Apolloniusza z Tiany, Philostratus Biography
Translated by Ireneusz Kania, Krakow
1997 II Serto e la Folgore: La Vita di Apollonio di Tyana by
Lorenzo Brizio, Torino (original date 1875?)
1998 Apollonius of Tyana: The Monkey of Christ? By
Robertino Solarion, Dallas, with Polo Delsalles, Montreal
1999 Biographisch - Bibliographisches Kirchenlexion (brief
201

note only) by Verlag Traugott Bautz

1999 The Emerald Tablet: Alchemy for Personal
Transformation by Dennis William Hauck, New York
2000 Le "de secretis Nature" du pseudo-Apollonius,
Traduction latine par Hugues de Santalla du "Kitab sirr alhaliqa" Edited and Presented by Franoise Hudry, Revue
Chrysopoeia, Paris
2000 The Life of Apollonius of Tyana by Philostratus,
3 Volumes Original Greek & Modern Greek Versions,
Athens (Cactos Editions)
2000 "Philostratus of Athens, Life of Apollonius of Tyana"
by Megan H. Williams Religions of Late Antiquity in
Practice, Edited by Richard Valantasis Princeton
2002 L'Essai
(January)

Illimit

by Nicolas

Verger,

Bardeaux

2002 Apollonius of Tyana & The Shroud of Turin "The

Synchronized Chronologies of Roman and Related
Histories" by Robertino Solarion, Dallas, With Nicolas
Verger, Bordeaux (April)
2002 "Apollonius of Tyana: Chronological Historical
Bibliography" by Robertino Solarion, Dallas, With Nicolas
Verger, Bordeaux
2002 "The Aldus Praface", Edited with Comments by
Professor David Armstrong, Classics Department, Universty
of Texas, Austin (May)
For the original Latin/Greek Aldus Praface, Courtesy of
Professor Roberto Espinosa of Brigham Young Universty in
Salt Lake City, Utah
2004 "The Many Faces of Apollonius" by Robertino
Solarion, Dallas (Pending)
2004 L'Ultime Tentative by Nicolas Verger, Bordeaux
(Pending)
202