Önemli Spektrofotometre

T.C.
MLL ETM BAKANLII
KMYA TEKNOLOJS
SPEKTROFOTOMETRE
Ankara, 2012
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1.SPEKTROfotoMETRE ile demir tayini ................................................................................ 3
1.1. Elektromanyetik Ima .................................................................................................. 4
1.1.1. Inn Dalga Karakteri ........................................................................................... 6
1.1.2. Inn Tanecik Karakteri ........................................................................................ 8
1.1.3. Madde-In Etkilemesi ....................................................................................... 11
1.2. Inn Absorplanmas (Sourulmas)........................................................................... 20
1.2.1. Beer-Lambert Kanunu ......................................................................................... 21
1.2.2. Lambert-Beer Kanunundan Sapmalar ................................................................ 24
1.3. Grnr ve Ultraviyole Alanda Absorpsiyon lme Cihazlarnn Balca Ksmlar 25
1.3.1. In Kayna ......................................................................................................... 26
1.3.2. Dalga Boyu Seiciler ........................................................................................... 27
1.3.4. Dedektrler .......................................................................................................... 30
1.4. Spektrofotometre ......................................................................................................... 31
1.5. Spektrofotometreyle Demir Tayini ............................................................................. 34
1.5.1. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler....................................................................... 35
1.5.2. Yapl ................................................................................................................ 35
1.5.3. Hesaplamalar ....................................................................................................... 35
1.6. Kalibrasyon Erisi izme ........................................................................................... 36
1.6.1. Milimetrik Ktta Kalibrasyon Erisi izme ..................................................... 38
1.6.2. Bilgisayarda Kalibrasyon Erisi izme ............................................................... 39
1.7. ekirdein Yaps Ve Kararll ................................................................................ 39
1.7.1.Doal Radyoaktiflik ............................................................................................. 44
1.7.3. Bozunma Serileri ................................................................................................. 46
1.7.4. Yapay ekirdek Reaksiyonlar Fisyon Ve Fzyon.............................................. 46
1.7.5.Nkleer Enerji....................................................................................................... 46
1.7.6.Yarlanma Sresi ( Yar mr ) ........................................................................... 49
1.7.7. Aktiflik, Radyoaktif Inlarn Saym Ve Sala Etkisi ..................................... 50
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 56
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 59
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 61
2. SPEKTROMETRE LE SULARDA FOSFAT TAYN ................................................... 61
2.1. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler .............................................................................. 62
2.2. Yapl ........................................................................................................................ 62
2.3. Hesaplamalar ............................................................................................................... 63
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 69
3. SPEKTROFOTOMETRE LE SULARDA SLFAT TAYN ........................................ 69
3.1. Sulardaki Slfat ve Etkileri ......................................................................................... 69
3.2. Slfat Tayini ................................................................................................................ 70
3.2.1. Yntemin Prensibi ............................................................................................... 70
ii
3.2.2. Kullanlan kimyasal ve zeltiler ........................................................................ 70

3.2.3. Yapl ................................................................................................................ 71
3.2.4. Hesaplamalar ....................................................................................................... 72
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 79
4. SPEKTROFOTOMETRE LE SULARDA NTRAT TAYN ......................................... 79
4.1. Sulardaki Nitrat ve Etkileri ......................................................................................... 79
4.2. Nitrat Tayini ................................................................................................................ 80
4.2.1. Yntemin prensibi ............................................................................................... 80
4.2.2. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler....................................................................... 81
4.2.3. Yapl ................................................................................................................ 81
4.2.4. Hesaplamalar ....................................................................................................... 82
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 88
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 90
KAYNAKA ......................................................................................................................... 92
iii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
Kimya Teknolojisi
DAL/MESLEK
Kimya Laboratuvar
MODLN ADI
Spektrofotometre
MODLN TANIMI
Bu modl; standardna uygun olarak spektrofotometre ile

demir tayini, sularda fosfat, slfat ve nitrat tayini yapabilme
ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme
materyalidir.
SRE
40/24
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Ultraviyole spektrofotometresi ile analiz yapmak

Genel Ama
Bu modlle gerekli ortam salandnda standardna uygun
olarak spektrofotometre ile analiz yapabileceksiniz.
Amalar
1. Standardna uygun olarak spektrofotometre ile demir
tayini yapabileceksiniz.
2. Standardna uygun olarak spektrofotometre ile sularda
fosfat tayinini yapabileceksiniz.
slfat tayini yapabileceksiniz.
nitrat tayini yapabileceksiniz.
Ortam: Temel kimyasal ilemlerini yapmak iin gerekli
donanm ve tm donanmn bulunduu laboratuvar,
ktphane, internet, bireysel renme ortamlar vb.
Donanm: Atlyede; teknoloji snf, internet, ilkyardm
malzemeleri, sabun, personel dolab, laboratuvar nl,
koruyucu malzemeler, numune, HCl zeltisi, sodyum
asetat, tamponlama zeltisi, standart demir zeltisi,
standart slfat zeltisi, standart nitrat zeltisi,
spektrofotometre, optik hcreler, pH metre, genel
laboratuvar aralar vb.
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
iv
GR
GR
R
Sevgili renci,
Yaadmz her yeri grnr klan n zellikleri nelerdir, sorusuna yant bulmak isteyen
bilim adamlar; yllarca aratrma yapm olmalarna karn tam ve net bir sonuca ulaamamtr.
Ik konusunda tartlan temel nokta, n foton adl paracklarn oluturduu bir katar
eklinde mi, yoksa dalgalar halinde mi yaylddr. Kaba bir benzetmeyle k; bir yerden bir yere
bilardo toplar gibi mi, yoksa sahile vuran dalgalar gibi mi hareket etmektedir?
Bu modlde bu sorularn cevabn bulacak, nn madde ile etkileimi sonunda ne tr olaylarn
meydana geldiini ve bu olaylardan yararlanlarak yaplan aletli analizlerin neler olduunu
reneceksiniz.
Ayrca grnr ve ultraviyole alanda absorbsiyon lme cihazlarnn ksmlarn ve bu
cihazlarla nasl analiz yapldn reneceksiniz. Modl baaryla bitirdiinizde spektroskopik
analizin temellerini bilen ve uygulayabilen, iletmelerde aranan kalifiye bir eleman olacaksnz.
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Gerekli ortam salandnda standardna uygun olarak spektrofotometre ile demir tayini
yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Enstrumantal analiz nedir? Aratrnz.
In-madde etkileiminin nemi nedir? Aratrnz.
Spektroskopik teknikler neye dayanr? Aratrnz.
1.SPEKTROFOTOMETRE LE DEMR
TAYN
Analitik yntemler; klasik veya aletli yntemler olarak snflanr.
ANALZ YNTEMLER
ENSTRMANTAL (ALETL)
YNTEMLER
Analiz kimyasal zeltilerin yan sra cihaz
kullanlarak gerekletiriliyorsa
enstrmantal analiz denir
- Spektroskopik analiz
- Elektrokimyasal analiz
- Kromatografik analiz
- Termal yntemler
ok dk konsantrasyonlar tayin
edilebilir
KLASK (YA) YNTEMLER
Analiz sadece inorganik veya organik

kimyasal maddelerin zeltileri kullanlarak
gerekletiriyorsa buna ya analiz denir.
- Gravimetrik analiz
- Volumetrik analiz
Maddenin fiziksel zelliklerini lmek iin eitli analitik metotlar gelitirilmitir. Bu

metotlarn her biriyle maddenin bir fiziksel zellii llr. Bir metot maddenin hangi fiziksel zellii
iin gelitirilmise o fiziksel zelliin adyla anlr.
LLEBLEN FZKSEL ZELLK

KTLE
HACM
IININ ABSOBLANMASI
IININ DAILMASI
IININ KIRILMASI
IININ YAYINIMI
ELEKTRK LETKENL
ELEKTRK MKTARI
KTLE/YK
ANALZ DALI
Gravimetri
Volumetri-titrimetri
Absorptimetri
Raman spektroskopisi-trbitimetri
Refraktometri-interforemetri
Alevfotometrisi-emisyon spektroskopisi
Kondktometri
Kulometri
Ktle spektroskopisi
Aletli analizlerin snflandrlmas
Aletli analizleri balca grupta toplayabiliriz:
Optik yntemler,
Elektrometrik yntemler,
Kromatografik yntemler.
Spektroskopi; bir rnekteki atom, molekl veya iyonlarn, bir enerji dzeyinden dierine
geileri srasnda absorplanan veya yaylan elektromanyetik mann llmesi ve yorumlanmasdr.
1.1. Elektromanyetik Ima

In veya elektromagnetik dalga (elektromanyetik radyasyon) uzayda ok byk bir hzla
hareket eden (yaylan) bir enerji eklidir. teki enerjilerde olduu gibi bu enerjinin de eitli ekilleri
vardr. Bunlardan en ok bilinenleri, k, s, radyo dalgalar ve X- nlardr. Bu enerji ekillerinden
gzle grneni sadece ktr. Inn uzaydaki hareketi dalgalar halinde olur. Uzayda dalgalar halinde
hareket eden baka enerjiler de vardr. rnein, ses de uzayda dalgalar halinde yayld halde ndan
farkldr. In bolukta enerjisinden hibir ey kaybetmeden byk bir hzla yayld hlde ses
yaylamaz (rnein, havas boaltlm bir fanustaki zilin sesi duyulmaz.).
Elektromanyetik tayf (spektrum )
Gama nlarndan radyo dalgalarna kadar bilinen tm elektromanyetik

dalgalar ieren dizilimdir.
Gne nm deiik dalga boylarnda yaynlanr, yaynlanan bu dalga

boylarnn sral grnm de gne spektrumu olarak isimlendirilir.
Bilinen tam ad ise elektromanyetik gne spektrumudur.
Btn elektromanyetik dalgalar kapsayan n dizinine elektromanyetik

dalga spektrumu (tayf) denir.
Grnr blgedeki nlar, ultraviyole (UV) ve infrared (IR, kzl tesi) blgelerinde bulunan
nlar, X nlar, nlar, mikro dalgalar ve radyo dalgalar hep elektromanyetik radyasyona rnek
gsterilebilecek nm tipleridir. Bunlar birbirinden farkllatran zellikleri ise frekanslarnn (birim
zamandaki titreim says) deiik olmasdr. [rnein, nsan gz 380-760 nm (nanometre) frekans
deerleri arasndaki nmlar alglayabilir ve bu blgedeki nlar gzmze mor, mavi, yeil, sar,
turuncu ve krmz renklerde grnrler.].
Frekans deerleri farkl olan nlar, bu deerler dikkate alnarak sralandnda

elektromanyetik spektrum elde edilir. Elektromanyetik spektrum yksek enerjili gama nlarndan
ok dk enerjili radyo dalgalarna kadar tm nlar yelpazesine verilen isimdir.
ekil 1.1de elektromanyetik spektrum gsterilmitir. Grld gibi nlar birbirinden ayran
kesin snrlardan bahsedilemez. Inlar belirlerken kolaylk salamas asndan bazen frekans, bazen
dalga boyu, bazen de infrared nlarda olduu gibi dalga
says kullanlr.
ekil 1.1: Elektromanyetik dalga spektrum
Resim 1.1: Deiik dalga boylarndaki nlarn gnlk yaantmzdaki baz alanlar
Elektromanyetik ma, hem dalga hem tanecik zelliine sahiptir. nterferans (giriim) ve
difraksiyon (krnm) davranlar dalga zelliiyle aklanr. Bir metal yzeyinden ma ile
elektronlarn koparlmas (fotoelektrik olay), ma enerjisinin bir madde tarafndan absorpsiyonu

(sourulmas) ve emisyonu (yaylmas) olaylar mann tanecik zellii (foton) ile aklanr.
Dalga karakterini destekleyen

fizik olaylar
Giriim
Krnm
Polarizasyon
Krlma
Yansma
Salma
Elektromanyetik spektrum
Tanecik karakterini
destekleyen fizik olaylar
Siyah cisim mas
Fotoelektrik olay
x-n spektrumu
Compton olay
Emisyon
Absorbsiyon
Tablo 1.1: Inn dalga ve tanecik karakteri
ekil 1.2: Inn dalga ve tanecik zellii
1.1.1. Inn Dalga Karakteri

Klasik fizikte dalgalar; elektromanyetik dalgalar ve mekanik dalgalar olarak iki tiptedir. Dalga
deyince ncelikle hepimizin aklna sudaki dalga hareketi gelir. Bu bir mekanik dalgadr. Bir tan suya
dmesi ile oluan bir dalga, zerinde bulunan bir topu yer deitirmeden hareket ettirir. Top
srklenmez, bulunduu yerde dey olarak salnr. Bu nedenle yzeyde suyun ilerlemesi sz konusu
deildir. Yer deitiren su deil yzeyindeki dzensizliktir. Sudaki dalga enerji tar ama suyu
tamaz. Yine ses dalgalar da enerji tar, havay tamaz.
Ik, bir elektromanyetik dalgadr. Adndan da anlalaca gibi elektromanyetik dalga, elektrik
ve manyetik bileenlerden olumaktadr. Bu iki bileen birbirine ve hareket ynne dik titreim
yapmaktadr. Enerji aktarmnda yalnzca elektrik bileeni etkilidir.
ekil 1.3: Elektromanyetik dalga, E bu dalgann elektrik vektr, H manyetik vektr

(bu iki vektrn birbirine ve her ikisinin de yaylma ynne dik olmas)
Bir elektromanyetik dalga tanmlanrken dalga boyu, frekans, dalga says, n iddeti gibi
zellikleri belirtilir.
Dalga boyu, (lamda) : Art arda gelen iki dalga zerindeki iki benzer nokta arasndaki
uzaklktr (iki maksimum veya iki minimum nokta arasndaki uzaklk). Dalga boyu, metre(m),
santimetre(cm), milimetre(mm), mikrometre(m), nanometre(nm), angstrm (A) gibi birimlerle ifade
edilir. Bunlarn arasndaki iliki aadaki gibidir.
1cm = 104 m =107 nm = 108 A
( 1 = 1000 m) , (1 nm = 1 m = 10 A)
BRM
SEMBOL
(m)
pikometre
1 pm
10-12m
Angstrom
10-10 m
Nanometre
1nm
10-9 m
Micrometre
1m
10-6 m
Millimetre
1mm
10-3 m
Centimetre
1cm
10-2 m
Metre
1m
1m
Genlik (a): Bir dalgada maksimumun ykseklii veya minimumun derinliidir. Inn iddeti
(veya parlakl) genliin karesi (a2) ile orantldr.
Dalga Says ( v ): Birim uzunluktaki dalga says olarak tanmlanr. Birimi cm-1dir. Dalga
says 1/ olarak tanmlanr.
v=1/
Periyot (P): Birbirini izleyen iki dalga tepesinin belli bir noktadan gemesi iin gerekli sredir.
Birimi sn. dir.
Hz (c): Inn birim zamanda ald yoldur. Her eit nn vakumdaki hz ayndr ve (c) ile
gsterilir (c = 3.1010 cm/sn). Bir nn hz vakumdan, herhangi bir ortama geite azalr ve (ci) ile
gsterilir. Buna gre herhangi bir ortamdaki n hz,
ci = v.
denklemiyle ifade edilir.
Frekans, (n): Birim zamandaki (saniyedeki) titreim saysdr. Ayn zamanda bir nn
saniyedeki periyot saysna (l/p) da frekans denir. Birimi (s-1) dir ve hertz (Hz) olarak tanmlanr.
ortama bal olmayp mann kaynana baldr. (1 milyon hertz = 1 megahertzdir).
Bir nn dalga boyu ile frekansn arpm bir saniyede alnan yola eittir.
c .
veya
Polarite : Titreim asdr, normal artlarda insan gz tarafndan alglanmaz.

rnek: 200 nm dalga boyu olan krmz n frekans ka hertzdir? (c = 3.108 m/s)
zm:
c = 3.108 m/s
= 200 nm = 200 x 10-9 = 2.10-7 m
c 3.108 m / s
1, 5.1015 s1 1, 5.1015 hertz

7
2.10 m
1.106 hertz 1megahertz 1,5.1015 hertz 1,5.109 megahertz

rnek: 7,5.1014 s-1 frekans olan mavi n dalga boyu ka Adur? (c: 3.108 m/s)
zm:
c = 3.108 m/s
= 7,5.1014 s-1
c
c

c 3.108 m / s

4.10 7 m
7,5.1014 s 1
1m 1010 A 4.10 7 mx1010 A / m 4000 A
1.1.2. Inn Tanecik Karakteri

8
Fotoelektrik olay, absorpsiyon ve emisyon (yaylma) olaylarn aklamak iin n dalga

zellii yetersiz kalr ve tanecik zellii tanmlanmtr. Buna gre elektromanyetik ma enerji
tayan ve foton denilen taneciklerden olumutur.
Bir elektromanyetik nn madde ile etkilemesini anlamak iin nn ktlesi olmayan, dalga
hareketi yaparak ilerleyen foton ad verilen taneciklerden olutuu kabul edilmitir. Bir fotonun bu
durumda enerjisi frekans ile orantldr.
E h.
veya
h.c
E = Fotonun enerjisi, joule (J)

= Frekans, hertz (s-1)
h = Planck sabiti, 6,634x10-34 j/s
Eitlikten de grld gibi nn enerjisi frekans ile doru, dalga boyu ile ters orantldr.
Inn enerjisini ifade etmek iin SI birimi olan Joule dnda, cal, erg, elektron volt gibi birimler de
kullanlr.
1 J = 0,239 cal = 1.107 erg = 6,242.1018 eV
rnek: Dalga boyu 4,50 A olan bir X-nnn enerjisini eV cinsinden hesaplaynz
(h = 6,63.10-34 J/s, c: 3.108 m/s).
zm:
h = 6,63.10-34 J/s
c = 3.108 m/s
= 4,5 A = 4,5.10-10 m
h.c
(6,63.10 34 J .s) x(3.108 m / s)

E
4,42.10 16 J / foton
4,5.10 10 m
1J 6,24.1018 eV olduundan,
E (4,42.10 16 J ) x(6,24.1018 eV / J ) 2,76.103 eV / foton deeri elde edilir.
rnek: Dalga boyu 8000 A olan krmz nn bir fotonunun enerjisini ve ktlesini
hesaplaynz (h = 6,63.10-34 J/s, c = 3.108 m/s).
zm:
h = 6,63.10-34 J/s
c = 3.108 m/s = 3.1010 cm/s
= 8000 A = 8.10-7 m
h.c
(6,63.10 34 J .s) x(3.108 m / s)

2,49.10 19 J / foton
7
8.10 m
E m.c 2
bantsndan, ktle hesaplanr.
m= ktle
E 2, 49.1019 J(kg.m2 / s 2 )
2.76.1036 kg 2,76.1033 g
2
8
2
c
(3.10 m / s)
10
bulunur.
1.1.3. Madde-In Etkilemesi

Bir nn elektrik ve manyetik olmak zere iki alan vardr. Bu iki alan sinsoidaldr ve nn
yaylma ynne ve birbirlerine diktir. Bir nn maddeyle ilikisi, bu iki alan vastasyla olur.
ekil 1.4: Elektromanyetik Ima

Bir madde zerine gnderilen n, bu maddenin atom veya moleklleri ile etkileime girer.
Etkileim, maddenin ve gnderilen nn zelliklerine gre farkl ekilde olur. Sonu olarak n ya
maddeden geerek ilerler ya da madde tarafndan sourulur, yansr veya salr. In ile madde
arasndaki etkileimler unlardr:
Inn krnm,
Inn krlmas,
Inn yansmas,
In salmas,
In polarizasyonu,
In emisyonu (yaylmas),
In absorpsiyonu (sourulmas).
1.1.3.1. Inn Krnm (Difraksiyon)

Krnm( difraksiyon), fizikte; "Ik, ses ve radyoelektrik dalgalarnn karlat baz engelleri
dolanarak gemesi." anlamnda kullanlmaktadr. Dalgalarn kk aralklardan (yarklardan),
engellerden veya keskin kenarl yerlerden geii ile oluur. Dalgalar byle yerlerden geerken
dorusal olan yollarndan sapar. In dalga karakterini ortaya karr. Su, ses, k veya radyo
dalgalar gibi her tr dalgada bu olabilir. Krnmn basit bir rnei, bir borunun iine konuulduu
zaman, borunun br ucundan kan sesin her yne doru yaylmasdr. Buna karn bahe
hortumundan kan su dz bir izgi olarak yaylr.
Krnm, krlmadan ok farkldr; dalgalar farkl younlua sahip ortamlarda farkl hzlarla
hareket eder, yaylma hznn farkl olduu bir ortama al olarak girerse krlma olur. Krnm olmas
iin dalgann geecei araln boyutunun, dalgann dalga boyuna yakn veya ondan kk olmas
gerekir.
11
ekil 1.5: In krnm
Resim 1.2: X-n difraktometresi (XRD)

1.1.3.2. Inn Krlmas
ekil 1.6: Inn krlmas

Ik nlar saydam bir ortamdan baka bir saydam ortama geerken nlarn bir ksm
yansyarak geldii ortama dnerken bir ksm da ikinci ortama dorultusu ve hz deierek geer.
In ikinci ortama geerken dorultu deitirmesine nn krlmas denir.
Inn ortam ile etkileimi krlma indisi ile llr. Bir maddenin krlma indisi, o maddede yol
alan nn, bolukta yol alan a gre ne kadar yava ilerlediini gsteren bir katsaydr. Genellikle
n sembol ile gsterilir. Krlma indisi saydam maddelerin ayrt edici bir zelliidir. Baz
maddelerin krlma indisi; Hava: 1,00; Su: 1,33; Elmas: 2,42; Zmrt: 1,57
12
Krlma indisi,
ni
c
vi
eklinde ifade edilir.
ni : Krlma indisi
c : Inn boluktaki hz
vi : Inn saydam ortamdaki hz
Krlma Kanunlar
Gelen n, normal ve krlan n ayn dzlemdedir.
ekil 1.7: Krlma kanunlar
Gelme asnn sinsnn, krlma asnn sinsne oran her zaman

sabittir. Bu sabit, ikinci ortamn birinci ortama gre krlma indisine
eittir. ekildeki alara gre,
eklinde ifade edilir. Bu bantya Snell bants denir. Bu bantda;

n1: Younluu az olan ortamn krlma indisi
n2: Younluu ok olan ortamn krlma indisi
v1: Inn younluu az olan ortamdaki hz
v2: Inn younluu ok olan ortamdaki hzn ifade eder.
Ik, younluu az ortamdan younluu fazla olan ortama girdiinde hem daha fazla ayla
krlr hem de hz azalr.
Saydam bir ortamn krlma indisinin baka bir saydam ortama gre krlma indisine bal
krlma indisi denir. rnein, suyun cama gre krlma indisi nsu/ncam dr.
Saydam bir ortamn bolua gre krlma indisine mutlak krlma indisi denir. Bir ortamn
mutlak krlma indisi bulunurken n boluktaki hznn o ortam ierisindeki hzna oran alnr.
13
Havann mutlak krlma indisi, nhava= 1; suyun krlma indisi, nsu= 4/3; camn mutlak krlma indisi,
ncam= 3/2= 1,5tur.
rnek: Krlma indisi deerleri, maddelerin belirgin zelliklerinde biri olarak tanmlanmtr.
Krlma indisinin llmesine dayanan refraktometri ynteminde, maddelerin krlma indisi deerleri,
maddenin nitel analizinde, saflk derecesinin belirlenmesinde ve karmlarn nicel analizinde
kullanlmaktadr.
Krlma indisi lm yapan dzenee refraktometre ad verilir. Refraktometre, idrar dansitesi
lmnde sklkla kullanlr.
Resim1.3: Refraktometre
1.1.3.3. Inn Yansmas
Farkl iki ortamn ayrlma yzeyine gelen bir n dier ortama geemeyerek geri dnmesine
yansma denir Ayrlma yzeyine gelen n bir ksmnn yansmasna ksmi yansma, tmnn
yansmasna tam yansma denir Ik przl yzeylerde dank, przsz yzeylerde dzgn yansr
ekil 1.8: Dzgn ve dank yansma
Yansma Kanunlar :
Gelen n, normal ve yansyan n ayn dzlem iindedir.

Gelme as yansma asna eittir.
14
ekil 1.9: Yansma kanunlar

In, krma indisleri farkl olan iki ortamn ara yzeyinden geerse mutlaka yansma olur. Inn
yansma oran krma indislerinin farkyla artar. Yansma olaynda n hz, renk, frekans gibi
zellikleri deimez. evremizdeki cisimleri, gzmze yansyarak gelen nlar sayesinde grrz.
Periskop, mikrodalga frn, teleskop, ldak, deniz feneri, otomobil far, uydu yaynlarn alan anak
antenler ve dikiz aynalar, yansma olayndan yararlanarak yaplmaktadr. Ara yzeye dik ayla gelen
n demeti iin yansma oran aadaki bantyla verilir.
Yansma Derecesi
I r (n2 n1 )2
I 0 (n2 n1 )2
Bu bantda;
n1: Younluu az olan ortamn krlma indisi
n2: Younluu ok olan ortamn krlma indisi
15
rnek: Havann krma indisi 1 camn ki 1,5 olduuna gre dik olarak cama gelen n
yansmasn hesaplaynz.
zm:
n1: 1
n2: 1,5
Yansma Derecesi
I r (n2 n1 )2 (1,5 1)2
0, 04
I 0 (n2 n1 )2 (1,5 1) 2
% 4 yansr.
1.1.3.4. Inn Salmas

Inn bir ortamdan geerken tanecikler tarafndan alkonulup tekrar geri salnmas olayna
salma denir. Salma olaynda gelen n dalga boyu ile madde iindeki tanecik ap nemlidir.
Buna gre;
Rayleigh salmas: Boyutlar dalga boyundan nemli lde daha kk olan

molekl veya molekl ynlarnn oluturduu salmadr. znm
molekller veya ok atomlu iyonlardan nn salmas Rayleigh salmasdr.
Tyndall salmas: Kolloid oluturabilecek byklkteki paracklarn

oluturduu salma, plak gzle izlenebilecek kadar iddetlidir. Salan n
lmleri polimer moleklleri ve kolloid paracklarnn bykln ve
eklini belirlemekte kullanlr.
Raman salmas: Paracklarla etkileen dalga boyunun saan

molekllerin titreim enerji dzeylerine gre deitii salma trdr.
ekil 1.10: In salmas

In salmasndan dolay azalan transmisyon (artan absorbsiyon A = -log T ) llmesine
trbidimetri denir. Bunun iin kullanlan cihaza da trbidimetre denir.
16
Resim 1.4: Trbidimetre

Bir partikl zeltisi, trbiditesine (bulanklna) bal olarak giren nn iddetini azaltr. Bu
k iddetinin azalmasnn nedeni; n salmas, yansmas ve de absorbsiyonudur.
Salmaya; reaktif katm hz, rnek deriimi, kartrma hz, bekletme sresi, scaklk, pH ve
iyon iddeti gibi etmenler etki eder.
Trbidimetrik lmlerde beyaz k kullanlr. zeltiler renkli ise o zaman ortamn en az
sourma yapt dalga boyu blgesi seilmelidir.
1.1.3.5. Inn Polarizasyonu

Ik kendi dorultusunda giderken aa yukar, saa sola hareket eder. Polarize eden, yani
kutuplatran filtreler ise n sadece bir ynde titreen dalgalarnn gemesine izin verir. In byle
tek ynl titretirilmesine polarizasyon (kutuplatrma) ad verilir.
Polarize k bir dzlem zerinde dalgalanan ktr. Adi k baz maddelerden geirilirse tek
bir dzlem iinde kar. Bu dzleme polarize dzlem, a polarize k denir.
Ik dalgas, genellikle her dzlemde ilerleyen dalgalarn karmdr. Tek bir dzlemde
ilerleyen k dalgasna dzlemsel polarize k denir.
Dzlemsel polarize k ile asimetrik ve absorplamayan maddeler etkiletii zaman,
polarize n dzlemi saa (+) veya sola (-) a deitirir.
ekil 1.11: Inn polarizasyonu
17
Optike aktif maddelerin polarize saptrma zelliklerine dayanarak bu maddelerin bir

zeltideki miktarlarn tayin etmeye yarayan alete polarimetre denir. Bu aletle ayn zamanda spesifik
evirme as llerek saf optik aktif maddelerin tannmas da mmkndr.
Resim 1.5: Manuel ve digital polarimetre

1.1.3.6. Inn Emisyonu (Yaylmas)
Gaz halindeyken belli bir enerji ile uyarlm olan atom veya molekllerdeki elektronlar bu
halde kalmaz ve hemen ilk durumlarna dner. Bu dn srasnda belli bir n yayar. Yaylan bu
nn enerjisi uyarlm elektronun bulunduu enerji dzeyi ile ilk enerji dzeyi arasndaki enerji
farkna eittir. Yaylan nn iddeti ortamda bulunan atomlarn deriimine bal olduundan bu nn
zelliklerinin llmesiyle nicel analizler yaplabilir.
Gnderilen enerjinin iddeti ok fazla olursa iteki elektronlar daha yksek enerji dzeylerine
kar veya atomlardan tamamen uzaklar. Elektronun uzaklamasyla meydana gelen boluk daha st
dzeylerdeki elektronlardan biri tarafndan doldurulur ve iki dzey arasndaki enerji fark n olarak
darya verilir. Yaylan bu n X- ndr. Yksek enerjiye sahip olan bu nn dalga boyu elemente
ve elektronun hangi enerji dzeyinden geldiine gre deiir.
ekil 1.12: In absorbsiyonu ve emisyonu

Uyarlm enerji dzeyine karlan atomlarn ve tek atomlu iyonlarn daha dk enerjili
dzeylere geilerinde yaydklar ultraviyole ve grnr blge masnn llmesi, yaygn olarak
kullanlan bir atomik spektroskopi ynteminin temelini oluturur. Eer atom veya iyonlarn uyarlm
enerji dzeylerine kmalar bunlarn ultraviyole veya grnr blge masn absorplamalar dnda
bir srele gereklemise yaylan mann llmesi yntemine atomik emisyon spektroskopisi
(AES) ad verilir. Atomik emisyon spektroskopisi uyarmay salayan enerji kaynann trne gre
snflandrlr. Analiz rneini atomlatrmak ve uyarmak iin alevin kullanld yntem alev emisyon
18
spektroskopisi adn alr. Atomlamann ve uyarmann elektriksel boalm veya plazma gibi bir enerji
kayna ile gerekletirildii yntem ise sadece atomik emisyon spektroskopisi veya optik emisyon
spektroskopisi olarak adlandrlr.
Bir maddenin emisyon spektrumu, maddenin bir rneinin s veya baka bir ekildeki enerji
(elektromanyetik radyasyon, yksek voltajda elektrik boalm vb.) ile etkilemesinden sonra
gzlenebilir. Scak bir s kaynandan yeni karlm kzgn veya akkor halindeki bir demir ubuk
karakteristik bir k yayar. Bu gzle grlebilen k, emisyon spektrumunun gz tarafndan
alglanabilen bir ksmn oluturur. Ayn demir ubuun scakl ise emisyon spektrumunun baka bir
blgesini - kzl tesi (IR) - oluturmaktadr. Her elementin emisyon spektrumu farkldr.
Atomik spektrumlardaki karakteristik izgiler, ayn insanlarn tannmasnda parmak izlerinin
kullanm gibi, bilinmeyen atomlarn kimyasal analizi iin kullanlabilir. Eer bilinmeyen bir
maddenin emisyon spektrumundaki izgiler bilinen bir maddeninkilerle tam bir uyum salyorsa o
maddenin belirlenmesi iin yeterlidir.
Resim 1.6: Atomik emisyon spektrometresi
Resim 1.7: Endktif elemi plazma alev emisyon spektrometresi (ICP-AES)
19
Resim 1.8: Optik emisyon spektrometresi
Resim 1.9: Endktif elemi plazma optik emisyon spektrometresi (ICP-OES)
1.2. Inn Absorplanmas (Sourulmas)

Madde ile nn etkilemesi sonucu meydana gelecek olaylardan en nemlisi nn
absorblanmasdr. eitli dalga boylarnda n ieren bir demet, saydam bir ortamdan geirilirse
iinden baz dalga boylarnn kaybolduu grlr. Buna nn absorblanmas denir. Belli dalga
boyundaki nlar absorblandnda nn enerjisi maddeye geer ve maddenin moleklleri, atomlar,
elektronlar daha yksek enerjili hale geer ki bu olaya atom veya molekllerin uyarlmas denir (ekil
1.13).
20
ekil 1.13: Atom veya molekllerin uyarlmas

Uyarlm halde 108 sn kalan atom veya molekller, tekrar temel enerji seviyesine dnerler ve
uyarlm halde iken aldklar enerjiyi s veya k eklinde geri verebilirler. Enerjinin k olarak
yava yava (saatler boyu) geri verilmesine fosforesans, daha ksa srede (annda) geri verilmesine ise
fluoresans denir.
Sonuta maddeye belli bir dorultuda gelen (I0) gcndeki bir n, ayn dorultuda maddeyi
terk ederken gc azalr ve (I) olur. nk zelti tarafndan bir ksm absorblanr bir ksm da yansr.
Burada sz edilen (I0) ve (I) deerleri arasndaki iliki, Lambert-Beer Kanunu ile ifade edilir ve UVSpektroskopisinde de bundan yararlanlr.
1.2.1. Beer-Lambert Kanunu

Bir zeltiden geen k miktar, n zelti iinde kat ettii yol ve zelti konsantrasyonu
ile logaritmik olarak ters orantl; emilen k miktar ise doru orantldr, eklinde ifade edilir.
ekil 1.14: Bir k hznesinin b genilikte bir kvet iinden geerken BeerLambert
sorulmasnn izimi
log
I0
I
a
b
c
I0
a.b.c. A
I
: Inn zeltiye girmeden nceki iddeti

: zeltiden ktktan sonraki iddeti
: Molar absorpsiyon katsays (absorptivite) ()
: Inn getii zeltinin cm olarak kalnl (nn kat ettii yol)
: Sourucunun konsantrasyonu (g/L)
Bu eitlikteki log I0/I ifadesine absorban denir ve A ile gsterilir. Buna gre Beer-Lambert
yasas ksaca
A=a.b.c
21
eklinde gsterilir.
Bu kanuna gre, bir ortamdan geen n absorpsiyonu, konsantrasyon ve n getii yol
ile doru orantldr. Spektrofotometride lm yapabilmek iin lm yaplacak maddenin BeerLambert Kanununa uymas gerekir.
ekil 1.15: BeerLambert yasasnn bir rnei (Rhodamine 6B zeltisini aydnlatan

bir yeil laserin hzmesinin sv iinde ilerledike zayflamas)
Dolaysyla alma koullar (gnderilen n iddeti ve kat ettii yol asndan) sabit
tutulursa sonu dorudan zeltideki atom ve molekllerin konsantrasyonu ile ilikili hle gelir ve
bundan da UV spektroskopisinden nicel analiz amacyla yararlanlr.
Sourma analizlerinde kullanlan nemli terimlerden biri de geirgenliktir. In zeltiden
gemesine transmisyon (geirgenlik) denir. zeltinin geirme oran ise transmittan (T) olarak
ifade edilir.
I0
I
log T A
log Io / 1 = A (Absorbans) = a.b.c

Absorbans (optik dansite, O.D.) = - log10T
Transmittans deerinin 100 ile arplmasndan elde edilen deere % Transmittans denir.
%Transmittans zeltiye giren n yzde kann zeltiden ktn gsterir.
%Transmittans (%T) = 100 T
Transmittans ile absorbans arasnda u iliki vardr.
22
A log T A log
1
100
log
T
%T
A log 100 log %T

A 2 log %T
(log 100 = 2)
% transmittans, 0 - 100 arasnda, absorbans ise 0 ile sonsuz arasnda deiir. Rutin
almalarda absorbans deerinin 0-2 arasndaki ksm kullanlr. Bu aralk %Tnin 1-100 arasna
tekabl eder.
ekil 1.16: Absorbans, transmittans skalas
Tablo 1.4: Absorpsiyon lm iin nemli terimler ve sembolleri
23
rnek: 5 x 10-4 M tiyrozin amino asiti zeltisinin 280 nm dalga boyunda Absorbans (A),
0.75 olarak llmtr. Kvetin k yolu 1 cmdir. Molar absorpsiyon katsays () katr?
zm:
A=0,75
b=1 cm
c= 5.10-4 M
(a) = ?
A a.b.c
0,75 ax1x5.10 4
0,75
a
1500M 1cm 1
4
5.10
Grafik 1.1: Absorbsiyon spektrumu

Beer Lambert kanununun uygulanabilirlii snrldr. Aada snrlayc faktrlerden bazlar
verilmitir.
Madde zerine drlen n monokromatik olmaldr. Pratikte tek dalga

boyunda bir n elde etmek ok gtr.
Krlma, yansma ve salma olmamaldr.
Konsantrasyon 0,01 Mdan kk olmaldr.
Numune saf olmal, absorpsiyon yalnzca aranan madde tarafndan yaplmaldr.
Absorpsiyon veren maddenin kimyasal yaps numune iinde bilinmelidir.
zc ve pH etkileri kontrol edilmelidir.
Bir absorbsiyon deneyi srasnda yukardaki faktrler ok iyi kontrol edilmelidir.
1.2.2. Lambert-Beer Kanunundan Sapmalar
1.2.2.1.Gerek Sapmalar
24
Bu yasa monokromatik n iin geerlidir.

rnek homojen olmaldr.
Ayn dalga boyunda absorpsiyon yapan birden fazla trn birbirinin
absorpsiyonunu etkilememesi gerekir.
1.2.2.2. Aletlerden leri Gelen Sapmalar

Lambert-Beer eitlii monokromatik n iin geerli olduundan dedektre kaak k gelmesi
veya n salmas sonucu iddetinde azalma olmas sapmalara neden olur.
1.2.2.3. zelti Etkilemelerinden Gelen Sapmalar

Eer rnek homojen deilse baz yerlerinde koagle olmu paralar varsa, doru bir absorbans
llemez. Bu paralar ayrca n salmasna da neden olur. Molekllerin assosyasyon (birleme)
veya disosyasyonu (ayrma) da doru absorbans deerini okumada sapmaya neden olur.
1.3. Grnr ve Ultraviyole Alanda Absorpsiyon lme

Cihazlarnn Balca Ksmlar
zelti iindeki madde miktarn zeltiden geen veya zeltinin tuttuu k miktarndan
faydalanarak lme ilemine fotometri, bu tip lmde kullanlan cihazlara da fotometre denir.
Fotometrik lmde, renksiz zeltilerin konsantrasyonu da llebilir.
Analiz edilen rnek zerine k demetinin bir ksmn filtreler kullanarak ayran ve gnderen
aletler kolorimetre veya fotometre olarak adlandrlrken yarklar ya da prizmalar aracl ile bu
seicilii yapan aletler spektrofotometre olarak adlandrlr.
Maddenin absorplamasn incelemek iin kullanlan dzenee absorpsiyon spektrometresi
veya absorpsiyon spektrofotometresi ad verilir.
25
Resim 1.11: Spektrofotometre

Bir spektrofotometre dzenei; balca k kayna, dalga boyu seicisi (monokromatr),
dedektrden oluur; dedektrde elektrik sinyaline evrilen optik sinyal bir kaydedici veya bir
galvanometre ile llr.
ema 1.1: Spektometre ksmlar

Bu cihazlarn alma esas; Lambert-Beer eitliine gre molekllerin monokromatik nlar
absorplamasna dayanr.
Bu ana bileenlere ek olarak spektrometrelerde toplamak, odaklamak, yanstmak, iki
demete blmek ve rnein zerine belli bir iddetle gndermek amacyla mercekler, aynalar, k
blcleri ve giri k aralklar vardr. rnek ise kullanlan dalga boyu blgesinde n geiren
maddeden yaplm rnek kaplarna konularak k yoluna yerletirilir.
1.3.1. In Kayna
UV-grnr blgede D2(dteryum), W, H2, Xe, civa buhar lambas gibi srekli k kaynaklar
kullanlr.
Grnr alanda yaplacak almalar iin genellikle 320-2500 nm arasndaki tm nlar veren
Wolfram lambas kullanlr.
Tungsten flaman lambas, grnr ve yakn IR blgede (320-3000 nm) k yayar. Tungsten
lambasnn iinde bir miktar iyot veya brom buhar bulunursa lambann mr artar ve bu lamba
tungsten-halojen lambas olarak adlandrlr.
Xe ark lambas, UV-grnr blgenin tmnde (150-700 nm) kullanlabilecek iddetli ve
srekli k kaynadr.
Civa buhar lambas, her iki blgede ma yapabilen bir k kaynadr; srekli spektruma ek
olarak kesikli hatlar da ierir.
26
Ulraviyole blgede en ok kullanlan lambalar, hidrojen ve dteryum elektriksel boalm

lambalardr. Bu lambalar 180-380 nm arasnda k yayar. Daha pahal ve daha uzun mrl olan D2
lambasnn yayd n iddeti H2 lambasna gre ok daha fazladr. Cam UV n absorblad
iin hidrojen lambalar kuvartzdan yaplr.
Tablo 1.5: In Kaynaklar
1.3.2. Dalga Boyu Seiciler

Bunlar balca iki ksma ayrlr:
Filtreler,
Monokromatrler.
1.3.2.1. Filtreler
Filtreler ile monokromatik n demeti elde edilemez. Ancak belirli aralklardaki demetler elde
edilir. Bu demetlerin iinde de ok sayda dalga boylar vardr (farmastik).
Filtreler, srekli n veren bir kaynan yayd nlardan belli bir ma bandndaki dier
dalga boylarn absorplayarak alr. Absorpsiyon filtrelerinde etkin bant genilii 30-250 nm
aralndadr. Absorpsiyona duyarl alan filtreler grnr blge (GB) de kullanlr. Genelde renkli
27
camdrlar. Bunun dnda giriim filtreleri, UV, GB ve IR blgelerde kullanlr. Giriim filtreleri ile
ok dar n band elde etmek iin optik giriimden yararlanr. Filtreler basit salam ve ucuzdur.
1.3.2.2. Monokromatrler
eitli dalga boylarndan (polikromatik) oluan bir n demetini tek dalga boylu
(monokromatik) demetler haline dntrmek iin kullanlan dzeneklere monokromatr denir.
Monokromatr olarak prizmalar veya optik a denilen paralar kullanlr.
Prizma: Prizmalarda dalga boyu seilmesi, farkl dalga boylarndaki n

prizmaya girite ve kta farkl miktarlarda krlmas ilkesine dayanr. Prizma
k kaynana gre dndrlerek eitli dalga boylarna sahip n bir
aralktan geerek madde ile etkilemesi salanr.
Ik prizmalar, cam veya kuartz olabilir. zellikle dk UV nlar iyi geirmediinden cam
prizma grnr blge iin uygundur. Kuartz prizmalar ise hem UV nlarn iyi geirir, hem de
grnr k ve IRe yakn blgelerde almaya elverilidir. Kuartz prizmalar pahal
spektrofotometrelerde bulunur.
ekil 1.17: (a) Cornu ve (b) Littrow tr prizmalarda polikromatik ktan

monokromatik n elde edilii (1 > 2 > 3).
Optik a: zerinde birbirinden eit uzaklklarla ayrlm ince aralklar veya

kntlar bulunan bir yzeyle etkileen polikromatik k, bu yzeyden getikten
veya bu yzeyden yansdktan sonra da krnma urar. Bu tr paralar geirgen
optik a veya yanstan optik a adn alr. Optik alara gelen n geli as
deitirilerek her bir geli asnda baka bir dalga boyu veya bunun katlarnn
krnma uramas salanr. Bylece optik an dndrlmesi ile farkl dalga
boyundaki n seimi mmkn olur.
28
1.3.3. Numune Kaplar
ekil 1.18: Spektrofotometrelerde kullanlan numune kaplarna bir rnek

Emisyon spektroskopisi hari btn spektroskopik yntemlerde numune kaplarna ihtiya
duyulur. Numune kaplar hcre veya kvet olarak adlandrlr. allan dalga boyu aral iin
geirgen olmaldr. Mesela cam kvetler 350 nm altndaki absorplayaca iin UV blgedeki
almalarda kuvars veya erimi silis kvet kullanlr. Sodyum klorr kristalleri IR blgede uygun
hcre penceresi olarak kullanlr.
Kvetler, tp veya drt ke olabilir. Daha ok drt ke kvetler tercih edilir. Kvetlerin k
geiren ksm cilal dier yerleri ise buzludur.
Kvetler soft veya borosilikat cam, kuvars veya plastikten yaplr. allan dalga boyu aral
iin geirgen olmaldr. Cam kvetler grnr blgedeki lmler iin kullanlr. Asidik solusyonlarda
soft camlar, bazik solusyonlarda ise borosilikat camlar uygundur. Cam kvetler 350 nm altndaki
absorplayaca iin UV blgedeki almalarda kuvars veya erimi silis kvet kullanlr. Kuvars
kvetler ise hem UV hem de grnr blge iin kullanldr. Sodyum klorr kristalleri ise IR blgede
uygun hcre penceresi olarak kullanlr. zel retilmi kaliteli plastik kvetler ise 200-700 nm
arasnda rahatlkla kullanlabilir.
Plastik kvetler ucuz olmalarna karlk kullanm srasnda kolayca izilebilmeleri sebebiyle
uzun mrl deildir. Kuvars kvetler ideal olmakla birlikte ok pahaldr. Cam kvetler ise ucuz ve
dayankl olduklar iin en ok kullanlan kvetlerdir.
Spektrofotometrede doru bir lm yapabilmek
Dalga boyuna uygun, birbiriyle uyumlu, iyi kalite kvetler kullanlmal,
Kvetlerin temiz ve izilmemi olmasna dikkat edilmeli,
Anma ve eskimeden gelebilecek farkllklar belirlemek iin kvetler

dzenli olarak birbirlerine kar kalibre edilmeli,
Kvetler cihaza yerletirilirken k giri ve k ynlerine kvetlerin

cilal ksmlar gelmeli,
Kullanm esnasnda cilal olan ksmlardan tutulmamal,
Kvetler kurutma veya baka amalarla stlmamaldr.

Kvetlerin temizlii
29
Kvetler kullanldktan hemen sonra eme suyu ve ardndan saf sudan

geirilmelidir.
Ar kirlenen kvetler deterjanl su, eme suyu ve saf su ile srasyla
ykanmaldr.
Kesinlikle fra kullanlmamaldr.
Deterjanla da temizlenemeyen kvetler %20lik nitrik asit ierisinde bir
gece bekletildikten sonra saf sudan geirilmelidir. Kvet temizliinde
%10luk NaOHda kullanlabilir. Ancak kvetler bu zeltide fazla
braklmamaldr.
Gelimi cihazlarda kvete numunenin alnmas, numunenin tahliyesi ve kvetlerin temizlii

otomatik olarak yaplmaktadr.
1.3.4. Dedektrler
Maddenin absorplayp absorplamadn anlamak iin k kaynandan gelen n
iddetinin llmesi amacyla spektrofotometrelerde kullanlan bileene dedektr denir.
Bir dedektrn,
Ia kar duyarl olmas,

Ik iddetiyle doru orantl bir sinyal retmesi,
zerine den a cevap verme, yani sinyal retme sresinin ksa olmas,
Kararl olmas,
retilen elektriksel sinyalin yardmc devrelerle oaltlabilmesi istenir.
Ultraviyole ve grnr blgede kullanlabilen tr dedektr vardr.
1.3.4.1. Fotovoltaik Dedektr

Fotovoltaik dedektrlerde, k, selenyum (Se) veya silisyum (Si) gibi bir yar iletken madde
tarafndan absorplandnda iletkenlik bandna geen elektronlar nedeniyle bu yar iletkenle temasta
olan bir metal film (Ag) arasnda bir gerilim fark oluur.
PbS, CdSe ve CdS gibi yar iletken maddelerle ise foto iletken dedektrler yaplr. Bu tr
dedektrlerde, k absorpsiyonu ile iletkenlik bandna karlan elektronlar, k iddetiyle orantl bir
elektrik akm oluturur.
1.3.4.2. Fototp
Alkali metal oksit filmlerden yaplm foto katotlar zerine den fotonlar bu yzeyden
elektron koparr ve elektronlar bir anotta toplanarak elektrik akmna evrilir.
30
1.3.4.3. Fotooaltc Tp
Fotokatot yzeyinden foton arpmas ile frlatlan elektronlar dinot denilen yzeylere doru
elektriksel alanda hzlandrlr ve dinoda arpan her bir elektron, dinot yzeyinden 3-5 elektron daha
koparr. Bylece saylar giderek artan elektronlar en sonunda bir anotta toplanarak elektrik akmna
evrilir.
Bu dedektrlerin duyarl olduklar aral da farkldr.
Daha hzl bir dedektr olan fotodiyot dizisi ile birok da ayn zamanda ve ok hzl bir
biimde lm yaplabilir.
1.4. Spektrofotometre
Gnmzde 200-2500 nm dalga boylar arasnda lm yapabilen spektrofotometreler
gelitirilmitir. Yani bu cihazlar hem ultraviyole (UV) hem grnr blge (GB) hem de infrarared
(IR) blgelerinde lm yapabilmektedir. UV spektrofotometreleri yaplarna gre Tek n demetli ve
ift n demetli spektrofotometreler olmak zere ikiye ayrlr.
Tek In Yollu Spektrofotometreler
En basit bir spektrofotometrede kaynaktan kan k, bir mercek ile toplanarak monokromatre
gnderilir ve dalga boyu seiminden sonra bir aralktan geirilerek rnek zerine drlr. rnein
absorplama miktar uygun bir dedektrle llr, bu sinyal elektronik olarak oaltlr ve bir
galvanometrede okunur. Bu bileenlerin tmnn ayn k yoluna yerletirildii byle bir
spektrofotometreye tek n yollu spektrofotometre ad verilir.
Bu cihazlarda tek bir n demeti kullanlr. Sfr ayar ve lm ilemleri ayr ayr yaplr. Bu
tip cihazlarn dizayn ekli ve alma prensibi ekil 1.20te verilmitir. Tek n yollu
spektrofotometreler basit ve ucuz olmalarnn yannda hassas lm yapabilmeleri nedeniyle de tercih
edilir. Kantitatif analizler iin olduka uygun cihazlardr.
ekil 1.19: Tek k yollu spektrofotometrenin ematik yaps
ift n yollu spektrofotometreler
Her dalga boyunda sfr ve zellikle yz ayarlarnn yaplmas, olduka zaman alc bir
ilemdir. Spektrofotometrede, monokromatrden kan n eit iddette iki demete blnerek birinin
rnee, dierinin ise sadece zcnn bulunduu kaba gnderilmesi ile bu ileme gerek kalmaz.
Bylece rnekteki geirgenlik deeri srekli olarak zcnnki ile karlatrlm olur. kiye ayrlan
k, iki ayr dedektrle alglanr ve dedektrlerde oluan sinyallerin oran llr. Bu tr aletlere ift
31
n yollu spektrofotometreler denir. Burada iki dedektrn tam uyumlu olmas, yani eit iddetteki
k ile ayn sinyali oluturmas gerekir.
ift n yollu cihazlar, tek n yollu cihazlara gre hem optik hem de elektronik ynden daha
karktr. ift n demetli cihazlarn en nemli avantaj zaman kazandrmamalar ve voltaj
deiikliklerinden etkilenmemeleridir. Tek n demetlilere gre hassasiyetleri daha dktr.
ekil 1.20: ift n yollu spektrofotometrenin ematik yaps

1.4.1. Spektrofotometrelerin alma Prensibi
Spektrofotometrelerin temel alma prensibi, hazrlanan zeltiden belirli dalga boyunda k
geirilmesi ve bu nn ne kadarnn zelti tarafndan tutulduunun bulunmas esasna dayanr.
zeltinin ierisindeki madde miktar ne kadar fazla ise zelti tarafndan tutulan n miktar da o
oranda fazla olur. zelti ierisindeki btn maddeler, nn bir dalga boyunu tutarken dierlerini
yanstr veya geirir. Maddenin belli bir dalga boyundaki bir n tutmas, onun dier fiziksel ve
kimyasal zellikleri (younluk, erime, kaynama noktas, donma noktas vb.) gibi sabit bir zelliidir.
1.4.2. Spektrofotometrik lmn Yapl

Spektrofotometrede lm yaplrken numuneye belirli bir dalga boyundaki n gnderilerek
numunenin absorbe ettii n miktar llr. Yaplan analize gre lmde hangi dalga boyundaki
nn kullanlaca analiz metodunda belirtilmektedir. Kullanlacak n dalga boyu bilinmiyorsa
miktar tespit edilecek maddenin 1 molar zeltisi hazrlanp eitli dalga boylarndaki absorbans
deerleri llr. En yksek deerin lld dalga boyu belirlenerek kullanlr. Spektrofotometre
bu dalga boyuna ayarlanarak zeltilerin lmne geilir.
Spektrofotometrik lm iin tip zelti hazrlanr. Bunlar: Kr, numune ve standart
zeltileridir.
Kr (tank, ahit) zelti: Spektrofotometrede okuma yapmadan nce

absorbans sfra veya %transmittans 100e ayarlamak iin kullanlan zeltidir.
Bu amala yaplan ileme kr ayar veya 0 ve 100 ayar denir. tip kr
zeltisi vardr. Bunlar:
Optik kr; standart zelti serisi hazrlanrken stok standart zelti hari
dier kimyasallarn konulmasyla hazrlanan 0,0 konsantrasyonlu
zeltidir. zeltilerden ve kvetten gelebilecek absorbanslar ortadan
kaldrmak iin kullanlr. Bunun analiz ncesi yaplmas zorunlu olmakla
beraber analiz srasnda da yaplmas gerekebilir.
32
Reaktif kr; bulank veya renkli reaktifler kullanldnda iinde sadece

o reaktifin olduu kr zelti olup o reaktiften gelebilecek absorbans
tespit etmek iin kullanlr.
Numune kr; renkli veya bulank numunelerin kullanld lmlerde

numunenin renginden gelebilecek absorbans tespit etmek iin kullanlan,
iinde sadece numunenin bulunduu kr zeltidir.
Spektrofotometre optik kre kar sfra ayarlanmsa reaktif krnn absorbans deeri,
numune ve standartlarn absorbansndan karlr. Numune krnn absorbans ise sadece numunenin
absorbansndan karlarak hesaplama yaplr.
Standart zelti: Miktar bulunmak istenen maddenin bilinen

konsantrasyonlardaki zeltisidir. Bir veya birden fazla olabilir. Birden fazla
olduunda grafik izilir.
Numune zeltisi: indeki madde miktarn tespit etmek istediimiz

zeltidir.
Spektrofotometrik lmler; end-point okuma ve kinetik okuma eklinde yaplr. End-point

okuma; spektrofotometrik okumann reaksiyon tamamlandktan sonra tek seferde yapld
okumalardr. ounlukla end-point okuma yaplmaktadr. Kinetik okuma ise birim zamandaki
absorbans deiiminin lld okumalardr. Genellikle enzim analizlerinde kinetik okuma
kullanlr.
Spektrofotometrik lm yaplrken u aamalar takip edilir:
lmden yeterli sre nce cihaz altrlarak snmas salanr.

Cihaz lmn yaplaca dalga boyuna ayarlanr.
Kvete kr zelti konularak cihaza yerletirilir.
Kr zelti ile cihazn 0 ve 100 ayar yaplr.
Kvete standart zeltilerden konularak cihaza yerletirilip okumalar yaplr.
Kvete numune zeltisi konularak cihaza yerletirilip okumas yaplr.
Kalibrasyon (absorbans) erisi izilerek, numunenin konsantrasyonu
hesaplanr.
Okumalar tamamlandktan sonra ya numunenin absorbans deeri sabit faktr ile arplarak
numunenin konsantrasyonu hesaplanr veya kalibrasyon grafii izilip bu grafik yardmyla
numunenin absorbans deerinden konsantrasyonu tespit edilir.
Bir bileiin hangi dalga boyunda absorbsiyon yaptn bulmak iin absorbsiyon erisini
saptamak gerekir. Bunun iin sz konusu bileiin deiik dalga boylarndaki uygun aralklarla
absorbsiyonu y eksenine, dalga boyu ise x eksenine iaretlenerek bir eri elde edilir. Bu eriye
absorbans erisi denir. Kantitatif lmlerde max lm iin kullanlr. max deerinin dnda bir
dalga boyunda allmas absorbsiyonun az olmasna yol aar. Aadaki absorbans erisinden de
anlalaca gibi max deerinde maksimum absorbans elde edilecei grlr. Absorbans erisinin
sanda veya solunda deerlerindeki oynamann, max deeri yaknlarndaki oynamalardan daha ok
absorbansa yansyaca grafik zerinde grlmektedir.
33
Grafik 1.2: Absorbans (kalibrasyon) erisi

Gelimi spektrofotometreler, bilgisayar sistemleri ile donatldklar iin absorbans deeri ile
kantitatif hesaplamalar yapabilmektedir. Yani standartlarn lmnden sonra cihaz, kalibrasyon
erisini kendisi hazrlayp numunenin absorbansna gre hesaplama yaparak direkt olarak
konsantrasyonu verebilmektedir.
1.5. Spektrofotometreyle Demir Tayini

Spektrofotometrik absorpsiyon lmleri, genellikle bir absorpsiyon pikine karlk olan dalga
boyunda yaplr. Bu dalga boyunda birim konsantrasyon bana absorpsiyondaki deime en byk ve
dolaysyla duyarllk maksimumdur.
Spektral dalga boyuna karar vermek iin rnek zellikleri dikkate alnr. Eer rnein grlen
bir rengi varsa onun tamamlayc rengi uygun dalga boyu araln verir (Tablo 1.). Ancak gz iyi bir
karlatrma arac olmadndan ve renk zellikleri ekseriya konsantrasyon veya optik yol uzunluu
ile deitiinden filtreli fotometreler kullanld zaman uygun filtrenin yani uygun dalga boyu
aralnn seimi standart erinin hazrlanmas srasnda yaplr.
Bir standart zelti dizisi bir tank zelti ile birlikte hazrlanr. Her defasnda bir filtre veya
dalga boyu kullanarak konsantrasyona kar absorbans deerleri ile izilen standart eriler incelenir.
En geni absorpsiyon aralnda lineerlie en yakn olan, balangtan geen ve eimi en byk olan
eriyi veren dalga boyu (filtre) spektral analizde kullanlabilecek olan dalga boyu (filtre)dur.
Fe3+ , rodanr (SCN-) ile koyu krmz renkli kompleksler vermektedir. Ortamdaki rodanr
konsantrasyonuna bal olarak bu komplekslerin bileimi ve renk younluklar farkldr. Oluan
bileikler ntral Fe(SCN)3 ve iyonik yapdaki Fe(SCN)n3-n (n:1,2,3,..,6) bileikleridir. 0,05 M gibi
dk rodanr konsantrasyonlarnda n:1; 0,12 M rodanr konsantrasyonunda n:2 ve olduka deriik
rodanr konsantrasyonlarnda n:6dr.
Fe3+ + SCN- FeSCN2+
Demir tayininde rodanrn arsnn kullanlmas oluan kompleksin tek ekirdekli yapsn
deitirmez ve bu yzden ar rodanr ilavesi ile rengin koyu ve kararl olmas salanr. Oluan
34
kompleksin hidrolizine engel olmak iin ortamda kuvvetli hatta ykseltgen mineral asidlerin
bulunmas gerekir (0,05 M HCl veya HNO3).
FeSCN2+ SCN- + Fe3+
Fe3+ + 3 H2O Fe(OH)3 + 3 H+
zeltide demir (1,10)ortofenantrolinle (C12H9N2) Fe(II) iyonunun verdii renkli kompleksin
spektrofotometrik yntemle analizi ile duyarl olarak yaplabilir.
1.5.1. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler

1,10 fenantrolin zeltisi: %0,1lik, 0,25 g 1,10 fenantrolin 250 ml %95lik etil alkolde
zlr.
Hidroksilamin hidroklorr (NH2OH.HCl) zeltisi: %10luk sulu zeltisi
Sodyum asetat (CH3COONa) : Doygun sulu zeltisi.
NH4SCN zeltisi: 2 M
Standart Fe(III) zeltisi (0,1 mg/ml) : 0,1 g demir tel 10 ml 1/1 orannda seyreltilmi HCl de
zlr. Btn demiri demir (III)e ykseltgemek iin 5 ml deriik HNO3 konup zelti 1 litreye
tamamlanr.
Ana zelti: Yaklak 100 mg/l demir ieren 100 ml FeCl3.6H2O zeltisi (Hidrolizi nlemek
iin zeltiye 1 ml deriik HCl konmaldr.).
Ara zelti: 10 ml ana zelti, 1 ml deriik HCl ilave ederek 100 mlye tamamlanr.
Standart zelti: Ara zeltiden 0.5, 1.0, 1.5, 2.0 ml alnarak 1 ml 2 M NH4SCN zeltisi
eklenir ve son hacim 5 ml olmak zere destile su ilave edilir.
Tank zelti: Tank olarak 2 ml deriik HCl/ 100 ml ve 20 ml 2 M NH4SCN/ 100 ml ieren
bir zelti kullanlr.
Bilinmeyen rnek: Analiz edilecek rnekten 5 ml alnarak 25 mllik bir balonjojede destile su
ile seyreltilir ve 0,5 ml deriik HCl ilave edildikten sonra 25 mlye tamamlanr.
1.5.2. Yapl
Standart zeltilerin 340,405, 445 ve 530 nmdeki absorpsiyonu, referans olarak yalnzca 1 ml
NH4SCN/5 ml ieren destile su kullanlarak kaydedilir. Okunan absorbanslar; konsantrasyonlar apsise,
absorbanslar ordinata konularak ayn grafik zerinde yerletirilir ve dalga boyu seimi yaplr.
Bilinmeyen rnekten 0,5 ml alnp 1 ml 2 M NH4SCN ve 3,5 ml destile su konularak ayn tank
zeltisine kar, nceden belirlenen dalga boyunda absorpsiyon lm yaplr. Absorbans deeri
standart zeltilerle okunan absorpsiyon aralnda olmaldr. Aksi halde daha deriik veya seyreltik
bilinmeyen zeltisi ile allr.
1.5.3. Hesaplamalar
35
Milimetrik kt zerinde hazrlanan kalibrasyon grafiinde, numuneye ait absorbans deerinin

grafikle kesitii nokta iaretlenip bu noktann x ekseni (apsis) ile kesitii noktadaki konsantrasyon
tespit edilir. Bulunan bu deer numune zeltisinin konsantrasyonudur.
Bu metotla konsantrasyon hesaplanmasnda;
ncelikle standartlara ait kalibrasyon erisi hazrlanp y eksenine (ordinat)

numunenin absorbans deeri (cihaz okumas) iaretlenir.
aretlenen noktadan kalibrasyon erisine dik bir doru izilip kesime noktas
tespit edilir.
akma noktasndan x eksenine (apsis) dik bir doru izilir.
izilen dik dorunun apsisle kesime noktas numunenin konsantrasyonunu

verir.
Numune zeltisine seyreltme uygulanmsa analiz numunesine ait konsantrasyon tespit

edildikten sonra bu deer seyreltme faktr ile arplarak numuneye ait gerek konsantrasyon tespit
edilir.
Grafik 1.3: Kalibrasyon erisinde konsantrasyon tespiti
1.6. Kalibrasyon Erisi izme

Kalibrasyon erisi, standart zeltilerin cihaz okumalarnn (absorbans deerlerinin),
konsantrasyonlarna kar koordinat dzlemine aktarlp kesime noktalarnn birletirilmesiyle elde
edilen grafiktir.
36
Absorbansa (A) kar konsantrasyonlar (C), milimetrik kt ya da bilgisayar yardm ile

grafie aktarlp kalibrasyon erisi elde edilir. (ekil 3.1)
Grafik 1.4: Kalibrasyon grafii
37
1.6.1. Milimetrik Ktta Kalibrasyon Erisi izme

Milimetrik ktta kalibrasyon erisi u ekilde izilir:
ncelikle milimetrik kt zerine koordinat dzlemi izilir.

Konsantrasyonlar x eksenine (apsis), konsantrasyonlara ait absorbans deerleri
y eksenine (ordinat) iaretlenir.
Her bir konsantrasyonun absorbans deerleri ile birleme noktalar iaretlenir.
aretlenen noktalar birletirilerek kalibrasyon erisi elde edilmi olur.
Konsantrasyonlar ve absorbans deerleri koordinat dzlemine yerletirilirken 0 noktasndan

balanarak kkten bye doru ve byklklerine uygun aralklarla yerletirilmelidir. ki deer
arasndaki aralk deerlerin bykl ile doru orantl olmaldr. En kk deer yerletirildikten
sonra takip eden deerler bununla orantl olarak yerletirilmelidir.
RNEK - 1
Konsantrasyonlar ve bu konsantrasyonlara ait absorbans deerleri aada verilen standart
zelti serisine ait kalibrasyon erisinin izilmesi ile ekil 3.2deki grafik elde edilir.
Konsantrasyonlar
0,0
0.5
1.0
1.5
2.0
(mg/l)
Absorbans Deerleri
0,0
0.2
0.4
0.6
0.8
38
1.6.2. Bilgisayarda Kalibrasyon Erisi izme

Kalibrasyon erisi oluturmada ikinci metot bilgisayarda kalibrasyon erisi izilmesidir.
Bilgisayarda alan bo bir tablolama (excel) sayfasna standartlarn konsantrasyon ve absorbans
deerleri yazlarak bu veriler grafie dntrlmektedir.
Bilgisayarda kalibrasyon erisi izilirken u ilem basamaklar takip edilir:
Bo bir tablolama (excel) sayfas alarak konsantrasyon ve absorbans deerleri

yazlr.
Yazlan bu deerler seilip ekle mensnden grafik komutu tklanr.
Ekrana gelen grafik sihirbaz penceresinde XY (dalm) grafik tr seilerek
ileri dmesi tklanr.
Alan ikinci grafik sihirbaz penceresinde de ileri dmesi tklanr.
Alan nc grafik sihirbaz penceresinde balklar sekmesinde X deer
eksenine konsantrasyon, Y deer eksenine de absorbans balklar
yazlarak son dmesi tklanr.
Ekrana gelen tabloda herhangi bir kesime noktasna sa tklanarak eilim
izgisi ekle seilir.
Alan eilim izgisi ekle penceresinde seenekler sekmesi alarak grafik
zerinde denklemi grntle ve grafik zerinde R-kare deerini grntle
kutular iaretlenip tamam butonu tklanarak kalibrasyon erisi elde edilir.
rnein konsantrasyonlar 0.5, 1.0, 1.5, 2.0, 2,5 mg/l, absorbans deerleri ise srasyla 0.2, 0.4,
0.6, 0.8, 0,9 olan standart zelti serilerine ait kalibrasyon erisinin bilgisayarda izilmesi ile ekil
3.4teki grafik elde edilir.
1.7. ekirdein Yaps Ve Kararll

Gnmzn en nemli problemlerinden biri enerji ihtiyacdr. Bu problem gelecekte de ne
kadar sreceini de bilmiyoruz. zm iin dnlen yaklamlardan biri nkleer enerjidir.
Nkleer enerji hem bir nimet hem de bir bela gibi dnlebilir. nk enerji yerine gre,
toplu imha silah, lmcl bir hastaln aresi, tkenmez enerji kayna, bertaraf edilmesi kbus olan
39
artk vb. eklinde karmza kar. Nkleer enerji byk mitler vermekte, fakat birok teknolojik
problemi de beraberinde getirmektedir.
Atom Alt Tanecik
lk alarda maddelerin su, toprak, ate ve havadan olutuu dnlm, 20. yy da atomun
proton, ntron ve elektronlardan olutuu, son yllarda proton ve ntronlarn arptrlmas ile bu
taneciklerin de daha kk taneciklerden olutuu ortaya konmutur.
Bu almalar sonucunda standart model olarak adlandrlan yeni bir model oluturulmutur.
Bu modele gre evrenin, temel tanecikleri Kuarklar ve Leptonlar dr.
rnek : Standart modele gre;
I. Kuarklar
II. Ntronlar
III. Leptonlar
Hangileri evrenin temel taneciklerindendir?
rnek : Standart modele gre;
I.
Protonlar paralanabilir.
II. Kuarklar temel taneciklerdir.
III. Leptonlar ve Kuarklar evreni oluturur.
Yarglarndan hangileri dorudur?
Kuarklar ve Antikuarklar
Her bir kuarkn kart kuark vardr. Bunlar aa, yukar, garip, tlsml, alt, st olmak zere
toplam alt tanedir. Aa ve yukar kuarklar en yaygn olarak gzlenenlerdir. Dierleri sadece yksek
enerjili arpmalarda oluabilir.
Standart Modele gre Kuarklar evrende etkili olan elektromanyetizma, gravitasyon, gl
nkleer kuvvetler, zayf nkleer kuvvetler ile etkileen ve elektrik yk tam say olmayan tek tanecik
ailesidir.
Bu kuarklardan Aa, garip ve alt olanlarn elektrik yk (1/3), Yukar, Tlsml ve st
olanlarn elektrik yk + (2/3) tr.
rnek : Kuarklar iin;
Aa ve yukar kuarklar birbirinin kartdr.

Alt eit kuark vardr.
III. tr kuarkn elektrik yk + (2/3) tr.
I.
II.
Hangileri dorudur?
rnek : Kuarklar iin;
I.
II.
III.
Her bir kuarkn kart tanecii vardr.

Evrende en ok bulunan kuarklar aa ve yukar kuarktr.
Kuarklar, arasnda elektriksel, gravitasyon, nkleer etkileimlerin hepsi bulunan
tek temel taneciklerdir.
40
Leptonlar ve Antileptonlar
Her bir Leptonun kart Leptonu vardr. Bunlar Elektron, Elektron ntrinosu, Muon, Muon
ntrinosu, Tau ve Tau ntrinosu olmak zere toplam alt tanede Lepton vardr.
Bu Leptonlardan Elektron, Muon ve Tau olanlarn elektrik yk 1, Elektron ntrinosu, Muon
ntrinosu ve Tau ntrinosunun elektrik yk sfrdr.
rnek : Leptonlar iin;
I.
II.
III.
Tamam elektrik ykldr.

Bunlardan biri elektrondur.
Pozitron tanecii bir kart leptondur.
Hangileri yanltr?
rnek : Leptonlar iin;
I.
II.
III.
Kart muonun yk +1 dir.

Atomda bulunmaz.
Tau ntrinosu karttr.
Yarglarndan hangileri yanltr?
Kuark ve Leptonlarn Benzer ve Farkl zellikleri
Kendilerine zg zellikleri olduu gibi farkl zellikleri de vardr.
Kuarklar ve leptonlar ok kk taneciklerdir.

Leptonlar ve kuarklarn daha kk tanecikler-den oluma ihtimali vardr.
Kuarklar bir araya gelerek nkleonlar oluturur.
Protonlar 2 tane yukar ve 1 tane aa kuarktan oluur. Bu durumda
elektriksel yk +1 olur.
Ntronlar 2 tane aa 1 tane yukar kuarktan oluur. Bu durumda
elektriksel yk 0 olur.
rnek : Aadakilerden hangisi yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
Kuarklarn ve leptonlarn ap 10-8 m den kktr.

Evrenin temel taneciklerinin tm ykl taneciklerdir.
Protonlar kuarklardan oluur.
Ntronda iki tane aa kuark vardr.
Nkleonlar kuarklarn bir araya gelmesiyle oluur
rnek : Evrendeki temel tanecikler ile ilgili;

I. Bir araya gelerek grnr maddeleri olutururlar.
II. Proton ve ntrondaki kuark says eittir.
III. Kuarklar daha kk taneciklerden oluabilir.
Temel Taneciklerin Etkileimleri
41
Evrendeki temel tanecikler arasnda 4 temel etkileim kuvveti vardr.
Gl Nkleer Kuvvetler
Zayf Nkleer Kuvvetler
Elektromanyetik Kuvvetler (Elektromanyetizma)
Ktle ekim Kuvveti (Gravitasyon)
Proton, ntron ve atom ekirdei iin gl ve zayf nkleer kuvvetler nemlidir.
Gl Nkleer Kuvvetler
Kuarklar birbirlerine ok yaklatklarnda aralarnda ok gl itme ekme kuvvetleri

meydana gelir.
Gl nkleer kuvvetler kuarklar birbirine ok yakn olduunda meydana

gelir.
Gl nkleer kuvvetler elektriksel ve manyetik kuvvetlerden binlerce

kat daha gldr.
Doadaki en gl kuvvetler gl nkleer kuvvetlerdir.
Gl nkleer kuvvetlerle bal kuarklar ayrmak iin ok ok yksek

enerji gerekir.
Kuarklarn renk ykleri vardr.
Kuarklar arasndaki gl nkleer itme ekme kuvvetleri gluon ad

verilen taneciklerin alverii ile gerekleir.
Zayf Nkleer Kuvvetler
Proton ve ntronlardaki kuarklar su molek-lndeki elektriksel dipol gibi renk dipol

oluturur.
Proton ve ntrondaki renk dipolnden dolay aralarnda oluan ekim kuvvetlerine zayf
nkleer kuvvetler denir. Tanecikler aras mesafe artka elektriksel ekim kuvvetine gre zayf
nkleer ekim kuvveti de azalr.
Bu etkileimler
Proton proton ,Ntron ntron
Proton ntron arasnda oluur.
42
rnek : Evrende meydana gelen etkileimlerle ilgili;

I. En gl etkileim kuarklar arasnda meydana gelir.
II. Zayf nkleer etkileim sadece proton ve ntron arasnda oluur.
III. Ntronlar kuarklarn renk ykleri asndan apolardr.
rnek : Kuarklar ve leptonlarla ilgili;
I. Kuarklar birbirlerine ok yakn olmadka aralarnda gluon alverii olmaz.
II. Protonlar arasnda gl nkleer etkileim meydana gelir.
III. Kuarklar aras gl nkleer etkileimlerden dolay proton ve ntronlar ok ok
kararldr.
Atom ekirdeklerinin Kararll
Atom ekirdeinde proton ve ntronlar bulunur. Bu nedenle ekirdekte,

Zayf nkleer ekim kuvvetleri ve protonlar arasnda elektriksel itme
kuvvetleri meydana gelir.
Zayf nkleer ekim kuvvetleri protonlar aras elektriksel itme
kuvvetlerinden byk olan atom ekirdei kararldr.
Protonlar aras elektriksel itme kuvvetleri zayf nkleer ekim
kuvvetlerinden bykse atom ekirdei kararszdr.
Kararllk kua
ekirdekteki proton ve ntron says bu tanecikler arasndaki uzakl ve etkileimleri etkiler.
Bir ekirdein kararll sahip olduu proton ve ntron saylar arasndaki orana baldr.
Yukarda koyu olarak gsterilen blge kararllk kuadr. Bu kuan dnda kalan
ekirdekler kararszlk denizini oluturur.
43
rnek : Kararl izotop atomlar ile ilgili;

I. Ntron says proton says grafiinde kararllk kuan olutururlar.
II. ekirdeklerinde zayf nkleer ekim kuvvetleri elektriksel itme kuvvetlerine baskndr.
III. ekirdeklerinde n/p oran 1,5 ten byktr.
rnek : Kararllk kua dnda kalan bir izotop atom iin;
I. Kararszlk denizindedir.
II. Protonlar aras elektriksel itme kuvveti nkleonlar aras zayf nkleer ekim kuvvetine
baskndr.
III. Ntron says proton saysndan fazladr.
(I, II ve III)
1.7.1.Doal Radyoaktiflik
Kararszlk denizindeki atom ekirdekleri kararszdr. Bu ekirdekler kendiliinden bozunma
yaparak kararl hale gelmeye alr. Bu olaya doal radyoaktiflik, bu olay gerekletiren atom
ekirdek-lerine ise doal radyoaktif ekirdekler denir.
Radyoaktif bir elementin radyoaktiflii scaklk, basn gibi d etkenlerle, fiziksel ve kimyasal
deiikliklerle engellenemez.
1.7.2.Radyoaktif Bozunma Trleri

lk gzlenen doal radyoaktif olaylar, elektriksel alandaki davranlardan, ayr n eklinde
alglanmlardr. Bunlar Alfa (), Beta (), Gama () nlar olarak nitelenmilerdir.
Bu nlar (+) ve (-) ykl plakalar arasndan geirildiinde, Alfa nlar (-) ykl plakaya
doru sapma, Beta nlar (+) ykl plakaya doru sapma gsterirken; Gama nlar herhangi bir
sapmaya uramaz.
Not: Gama, Ntron ve Foton elektriksel alanda sapmaya uramaz. Dier tanecikler elektriksel
alanda sapar.
Alfa () mas: Proton saysnda iki ntron saysnda iki azalma demektir.
Beta () mas: Bir ntronun bir protona dnmesi olaydr. Ktle numaras
deimez proton says bir artar.
Gama () mas: Bu mada uyarlm duruma gelen ekirdekler temel
duruma gelmek iin gama mas yaparlar. Ksaca daha kararl hale gelmek iin
atomun vermi olduu ok yksek seviyede enerji demektir.
Pozitron yaymlama: Bir protonun bir ntrona dnmesi olaydr.
Ntron yaymlama: Bir ntronun frlatlmas olaydr. Yani ktle numarasnda
bir azalma demektir. Atom kendi izotopuna dnr.
Proton yaymlama: Bir protonun frlatlmas olaydr. Atom numarasndan bir
ktle numarasndan bir azalma demektir.
K yakalamas: (elektron yakalama ) Bir atomun ekirdeinin kendisine en
yakn olan 1s yrnge-sinde (K) bir elektronu yakalamas ve bir protonu bir
ntrona dntrmesi olaydr.
rnek : Aadakilerin hangilerinde;
44
I.
II.
III.
Elektron yakalama
Pozitron mas
Gama mas
Atomun n/p oran artar?
Kimyasal Tepkimeler ile ekirdek Tepkimeleri ve Denklemleri
Her iki Reaksiyonda da toplam enerji korunur.

Her iki reaksiyonun balamas iin belirli bir aktifleme enerjisine ihtiya
vardr.
Kimyasal reaksiyonlarda ktle korunur, ekirdek reaksiyonlarnda ktle
korunmaz.
ekirdek reaksiyonlarnda aa kan enerji kimyasal reaksiyonlara gre
milyonlarca kat daha fazladr.
Kimyasal reaksiyonlarda reaksiyona giren atom says ve cinsi korunur,
ekirdek reaksiyonlarnda ise deiebilir.
Kimyasal
reaksiyonlarda ekirdek
yaps korunur ekirdek
reaksiyonlarnda deiim ekirdekte olur.
Radyoaktif yani ekirdek tepkimelerinde girenlerin ktleleri toplam kanlarn ktleleri

toplamna girenlerin proton saylarnn toplam kanlarn proton saylarnn toplamna eit olmaldr.
rnek: Doal radyoaktif olaylar iin;
I.
Atomun nkleon says korunur.
II. Atomlarn ekirdei deiir.
III. Kendiliinden gerekleir.

rnek: Doal radyoaktif atomlar iin;
I.
Kendiliinden bozunurlar.
II. Kararszlk denizindeki izotoplar doal radyoak-tiftir.
III. Gereklemeleri iin aktivasyon enerjisi gerekir.

rnek: Bir soy gaz X atomu 2 alfa ve 3 beta mas yaparak Y atomuna dnyor. Buna
gre;
I. Oluan Y atomu halojendir.
II. X atomunun ntronu Y den 7 fazladr.
III.
X in ktle numaras Y den 8 fazladr.
45
1.7.3. Bozunma Serileri

Radyoaktif elementlerin bozunmas ile oluan atomlar da radyoaktiftir. Bu yzden oluan
atomlarda bozunmaya urar. Bylece zincirleme bozunmalar gerekleir. Bu zincirleme bozunmalar
sonucunda oluan seriler aadaki gibidir.
Uranyum Serisi : 23892U

Aktinyum Serisi: 23592U
Toryum Serisi : 23290Th
8,2
206
7,4
207
6 ,4
82Pb(kararl)
82Pb(kararl)
208
82Pb(kararl)
1.7.4. Yapay ekirdek Reaksiyonlar Fisyon Ve Fzyon
ekirdek Dnm ( Transmutasyonu )
Radyoaktif olmayan bir elementin ekirdeine dardan mdahale ederek radyoaktif hale
getirilmesi olaydr.
39
K + 1n 40K (ekirdek tepkimesi)
19
40
19K
19
0
40
-1 + 20Ca (Hem rad. Hem de ek. tep.)
Not: Her ekirdek tepkimesi radyoaktif tepkime deildir, fakat her radyoaktif tepkime bir
ekirdek tepkimesidir.
rnek: Transmutasyon ile ilgili;

I. Kararl ekirdekler radyoaktif ekirdee dnt-rlebilir.
II. Kararl bir ekirdek kendiliinden kararsz hale gelebilir.
III. Transmutasyon tepkimeleriyle radyoaktif izotop-lar elde edilebilir.
rnek: Yapay ekirdek tepkimeleri ile ilgili;
I. Tpta tehis amal kullanlan radyoizotoplar elde edilir.
II. Sanayide ve tpta kullanlan Co60 izotopu retilir.
III. Her zaman yararl radyoizotoplar oluur.
rnek: Yapay ekirdek tepkimeleri sonucu elde edilen radyoizotoplar iin;
I. Transmutasyon sonucu oluur.
II. Kararldrlar.
III. Kendine zg ma yaparlar.
Yarglarndan hangileri yanltr?
1.7.5.Nkleer Enerji
ekirdek tepkimelerinde meydana gelen enerji deiimleri kimyasal tepkimelerde meydana
gelen enerji deiimlerinden binlerce kat daha byktr.
46
Kk atom ekirdeklerinin kaynamas veya byk atom ekirdeklerinin paralanmas ile

byk miktarda enerji aa kar. Bu ekirdek tepkimeleri sonucu oluan enerjiye nkleer enerji
denir.
Fisyon Tepkimeleri
Kararsz byk ekirdeklerin paralanarak kararl kk ekirdeklere dnmesi olayna

fisyon denir.
rnek:
U + 1n
235
U izotopu oluturur. Bu da iki byk paraya blnrken ntron
236
salnr.
235
U +1n [
236
U]
96
Kr +
141
Ba+31n + Enerji
Blnme tepkimesi srasnda ntronlar 3, 9, 27, 81... gibi (31, 32, 33, 34...) bir geometrik dizi
oluturan oalma gsterir. Bu ntron oalmas ani olursa; byk bir enerji k olur. Buna atom
bombas denir.
rnek: Fisyon tepkimeleri iin;

I. ok yksek enerji aa kar.
II. Atom bombas rnek verilebilir.
III. Daha kk atom ekirdekleri oluur.
Nkleer Santraller
Fisyon
tepkimeleri
gnmz
teknolojisinde
kontroll
olarak
gerekletirilebilmektedir. Fisyon tepkimelerinin kontroll olarak gerekletirildii
yaplara nkleer reaktr denir.
Resim1.12: Nkleer enerjiden elektrik reten bir nkleer santral

Nkleer reaktrden gerekleen fisyon tepkimesi sonucu aa kan enerjinin elektrik
enerjisine dntrld santrallere nkleer santral denir.
Reaktrlerde bulunan zenginletirilmi uran-yum ounlukla Kadmiyumda yaplm olan
kontrol ubuklarnn (Moderatr) arasnda ve yksek basnl su ierisinde yaklak 70-150 atm.
Basn altnda bulunur.
47
rnek: Nkleer Santraller iin;

I. Fisyon tepkimelerinde elektrik enerjisi retilir.
II. Fisyon tepkimeleri kontroll olarak gerekleti-rilir.
III. Sadece elektrik retilir.
rnek: Nkleer santrallerde su;
I. Ntronlar yavalatmak iin
II. Is transferini salamak iin
III. Reaktr soutmak iin
Hangi amalar iin kullanlabilir?
Nkleer santrallerin avantaj ve dezavantajlar
Fosil yaktlarda olduu gibi atmosfere zararl gazlar braklmaz.

Azalan fosil yaktlarndan dolay alternatif enerji kaynadr.
Enerjinin yannda tp vb alanlarda kullanlan radyoaktif rnler elde
edilir.
Yaplma maliyetleri ok yksektir.
Nkleer atklarn zrhlanarak korunakl ekilde saklanmas olduka
maliyetlidir.
Nkleer atklarn radyoaktivitesi zamanla azalr. Bunun iin uygun
yntemle saklanmas gerekir.
rnek: Nkleer santrallerle ilgili;

I. evreye hibir zarar yoktur.
II. Nkleer atklar saklamak maliyetlidir.
III. Atmosferi fosil yaktlar gibi kirletmez.
rnek: Nkleer enerji ile ilgili;
I. leri teknoloji gerektirir.
II. Gelimi lkelerin birounda kullanlr.
III. Alternatif enerji kaynadr.
48
1.7.6.Yarlanma Sresi ( Yar mr )

Radyoaktif bir maddenin yarsnn ma yaparak bozulmas ile geen sredir. Yarlanma sresi
maddenin cinsine izotopuna (K.N) bal olup madde miktar, scaklk ve basn gibi d etkenlerden
bamszdr.
235
92U
235
238
92U
Yar mr farkl
235
92U Yar mr ayn

50 gr.
30 gr. Yar mr ayn
92U
X X/2 X/4 X/8 X/16 ........

50 25 12,5 6,25 ........
rnek: Yarlanma sresi 2 gn olan 24 gr Radyoaktif bir maddenin 8 gn sonunda ka gr

bozunur?
(22,5)
rnek: Yarlanma sresi 15 sn olan 128 gr Radyoaktif madde 2 dk sonunda ka gr
kalr?(127,5)
rnek: Radyoaktif bir maddenin % 93,75 inin bozunmas iin 5 yl gerektiine gre bu
maddenin yarlanma sresi ka yldr?
(1,25)
rnek: Radyoaktif bir X atomunun yar mr t gndr. Y atomunun yar mr 2t gndr.
Eit ktlede X ve Y atomlar ile balandnda X atomlarnn 15/16 snn bozunduu srede
Y atomlarnn % ka bozunur?
(3/4)
rnek: Yarlanma sreleri srasyla 7 ve 14 gn olan X ve Y den 40 gr lk bir karm
alnyor. 28 gn sonunda 7 gr karmn bozunmadan kald grlmektedir. Buna gre
balangta alnan X ve Y miktarlar nedir?
(X=24, Y=16)
rnek: Yarlanma sreleri srasyla 3 ve 4 gn alan X ve Y radyoaktif maddeden 60 gr
alnarak 12 gn sonunda 6,25 gr karmn bozunmadan kald grlmtr. Buna gre X ve
Y nin balang miktarlar nedir?
(X=40, Y=20)
rnek: 128X ve 120Y nin yarlanma sreleri srasyla 30 ve 60 gndr. Eit sayda X ve Y
atomu ieren bir karmda 120 gn sonunda X ve Y nin ktleleri oran ne olur?
(4/15)
rnek: Yarlanma sresi 5 gn olan radyoaktif bir maddenin 15. gn ile 30. gn arasnda
56 gr ktle kayb olduuna gre;
a) X in balang ktlesi nedir?
(512)
b) 20. gndeki bozunan miktar nedir?
(480)
rnek: Yarlanma sresi 8 saat olan X maddesinde 4 gr bozunmaya braklyor. 16. ve 32.
saatleri
arasnda
balangtaki
miktarnn
%
ka
bozunur?
(18,75)
49
rnek: Hacmi 67,2 cm3 olan bir kaba 8.10-3 mol kat radyoaktif iyot konuluyor. yot
mas yaparak kararl Xenona dnyor. yodun yarlanma sresi 8 gn olduuna gre ka
gn sonra kaptaki basn 00C' de 2 atm olur?
(16)
rnek: Yarlanma sresi 3 ay olan 240X elementi malar yaparak 220Y elementine
dnmektedir. 6 ay sonunda 55 gr Y toplandna gre X in balang ktlesi ka gr dr?
(80)
Fzyon Tepkimeleri
Kararsz kk ekirdeklerin birleerek kararl byk ekirdeklere dnmesi olaydr. Fzyon
tepkimelerinde fisyon tepkimelerine gre daha fazla enerji aa kar. En nemli avantaj gerekli olan
hidrojen ve izotoplarnn doada bol miktarda bulunmasdr. Yksek scaklklarda gerekleen
ekirdek tepkimelerine Termonkleer Reaksiyon denir.
Gne enerjisi kayna ounlukla bu tepkime ile karlanr.

Yksek scaklklarda gerekleen fzyon tepkimeleri Termonkleer
reaksiyonlardr.
Daha fazla enerji aa kmas bir avantajdr.
Fisyona gre daha az zararl yan rn oluur.
Gnmzde fzyon tepkimeleri henz kontroll bir ekilde

gerekleememektedir.
rnek: Fzyon ile ilgili;
I. Kk atom ekirdeklerinin kaynaarak daha byk ekirdek oluturmasdr.
II. Termonkleer tepkimelerdir.
III. Gelimi lkelerde fzyon santrallerinde elektrik retilir.
rnek: Fzyon enerjisi iin;
I. Temiz enerji kaynadr.
II. Gne enerjisinin kaynaklarndandr.
III. Yakt bol bulunan bir kaynaktr.
1.7.7. Aktiflik, Radyoaktif Inlarn Saym Ve Sala Etkisi

Bir nn veya radyasyonun maddenin 1 cm lik ksmnda oluturduu iyon ifti says
iyonlatrc etki olarak adlandrlr. Bir n veya taneciin bir madde ierisindeki ilerleme zelliine
giricilik ad verilir.
Alfa nlar byk ktle ve hacme sahip +2 ykl He tanecikleridir. Bu nedenle iine
girdiinde maddenin atomlarndaki elektronlarn alarak kendisi ntr He atomlarna dnr. Bylece
maddenin iyonlamasna neden olur.
ok ktleli elektronlar olan beta tanecikleri ok hzl hareket eder. Beta taneciklerinin
giricilikleri alfa taneciklerinkinden yksektir.
Gama nlar yksz ve yksek enerjili ve ok hzl hareket eden elektromanyetik dalgalardr.
Ntron iine girdii maddeyi radyoaktif hale getirebilir.
50
yonlatrc etki: Alfa>beta>ntron>gama

Giricilik: Ntron>gama>Tbbi-X>beta>alfa
rnek: Hangileri insan vcuduna girdiinde;
I. Gama n
II. Cep telefonu sinyali
III. Beta n
yonlatrc etki meydana getirir?
rnek: Aadaki nlarn;
I. Alfa
II. Beta
III. Gama
Giriciliklerini karlatrnz?
Aktiflik
Radyoaktif maddelerin ma iddetini belirlemek iin nlarn iyonlatrc etkisinden

yararlanlr. Gnmzde radyoaktif ma iddetinin belirlenmesi iin farkl aralar kullanlr. Bunlar
Sintilasyon sayac ,Wilson sis odas ,Geiger Mller sayac
Yar mr dolaysyla radyoaktif maddelerin birim zamanda yaptklar bozunma saylar
farkldr.
Aktiflii fazla olan madde daha hzl bozunur ve birim zamanda daha fazla ma yapar.
Radyoaktif maddelerin ma iddetleri yaptklar ma ile yaydklar enerjiye baldr.
Radyoaktif maddelerin evreye ve sala zararl etkileri ma iddetine baldr.
1 Ci = 1 g Ra 226 izotopunun 1 sn de yapt bozunma says
1 Ci = 3,7.1010 bozunma/sn 1 Ci = 3,7.1010 Bq
rnek: Aktiflik iin;

I. Aktiflii yksek olan radyoizotoplar daha abuk tkenir.
II. Geiger Mller gibi sayclar nlarn iyonlatrc etkilerinden yaralanlr.
III. Radyoaktif maddenin aktiflii iin Ci ve Bq birimleri kullanlabilir.
rnek: bir radyoaktif kaynan radyoaktiflii 2 Ci olarak llyor. Buna gre;
I. Kaynakta 1 sn de 7,4.1010 tane atom bozunur.
II. Kaynan aktiflii 2 Bq dir.
III. 2 g Ra 226 nn aktifliine eittir.
Absorblanm Doz ve Biyolojik Edeer Doz
51
ine nfuz eden radyoaktif nlarn enerjisi canl dokular tarafndan emilir. Canl dokularn
radyoaktif nlardaki enerjiyi almasna absorblama (sourma) denir. Absorblanm doz iin Rad ve
Gray birimleri kullanlr.
1 Rad = 1.10-2 J/kg
1 Gy = 1 J/kg
Radyasyonun canl dokusunda meydana getirecei zarar;
Sourulan enerjiye
Imann trne
Canl dokusunun trne
Canl dokusunun niteliine
Canl dokusunun hacmine baldr.
Biyolojik edeer dozun birimi SI birim sisteminde Sievert (Sv) dr.

rnek: Gama nlar kullanlarak akcier filmi ekiliyor. Buna gre;
I. Biyolojik edeer doz absorblanm dozun doku ile ilgili bir katsay ile arplmasyla
bulunur.
II. Ayn miktarda gama nlarna maruz kalan kemik ve yumuak dokularn biyolojik
edeer dozlar farkldr.
III. Absorblanan enerji iin SI birim sisteminde Gy kullanlr.
rnek: Aadakilerden hangisi biyolojik edeer dozu etkilemez?
A) Imann tr
B) Dokunun hacmi
C) Dokunun ktlesi
D) Dokunun tr
E) Dokunun nitelii
Radyoaktiflikten Kaynaklanan Tehlikeler ve Korunma Yollar
Radyoaktif nlar insan vcuduna nfuz ederek hcrelerin kimyasal yaplarn deitirir.
yonlatrc etkiye sahip nlar hcre molekllerini paralar ve iyonlarna ayrtrr. Bylece serbest
radikaller meydana gelir. Radyasyona maruz kalan hcreler ya lr ya da kanserleir.
Canllarn maruz kald radyasyon dozu;
Radyoaktif kaynan aktivitesine
Maruz kalnan sreye
Radyasyon kaynandan uzakla baldr.
Radyoaktif kaynan aktivitesi kontrol edilemez fakat dierleri azaltlabilir. Bunun iin
Kaynak uzaklatrlmal
Mmkn olduunca kaynakta uzak allmal
Radyoaktif kaynaa zrhlanma yaplabilir.
Radyasyona maruz kalma sresi mmkn olduka ksa tutulmal
Radyasyona maruz kalanlardaki doz srekli kontrol edilmelidir.
52
1975 ylnda
kullanlmaya balanan
yonlatrc uyar
iareti
2007 ylnda ek olarak

kullanlmaya balanan
uyar iareti
rnek: Aadakilerden hangisi maruz kalnan radyasyon dozu miktarn artrabilir?

A) Koruyucu elbise giymek
B) Kaynan zrhlanmas
C) Radyoaktif madde ile alma sresinin uzamas
D) Radyasyon kaynanda mmkn olduunca uzaklama
E) Aktivitesi dk maddeler ile allmas
rnek: Radyoaktif maddeler ile allrken;
I. plak elle dokunma
II. eker ocak kullanma
III. alma sresini ksaltacak planlama yapma
Hangilerinin yaplmas radyasyondan zarar grme riskini azaltr?
Radyoaktif Maddelerin Kullanm Alanlar
Radyoaktif maddelerin oluturduu zararlarn yan sra, Radyoizotoplarda farl kullanm

alanlarnda yararlanlmaktadr. Bunlar
Bilimsel aratrmalar.
Tpta tehis ve tedavi
Tarm
Arkeoloji
Sanayi
Enerji retimi vb alanlar.
53
rnek: Aadaki alanlardan hangilerinde;

I. Tp
II. Sanayi
III. Tarm
Radyoizotoplar kullanlr?
rnek: Aadaki alanlardan hangilerinde;
I. Bilisel aratrmalar
II. Arkeoloji
III. Enerji retimi
Radyoizotoplar kullanlr?
Bilimsel Aratrmalarda Radyoizotoplarn Kullanm
zotop atomlarn proton saylar ayn olduu iin kimyasal zellikleri de ayndr. zleme
yaplan radyoaktif izotopun ortama katlmasna sistemin etiketlenmesi denir.
Bilimsel almalarda olaylar izlemek iin radyoizotoplar kullanlr.
Kimyasal tepkimelerin mekanizmasn ve bileiin yapsn incelemek iin kullanlr.
C 14 izotopu ile fotosentezin basamaklar belirlenmitir. Bu yntemle

arkeolojik kalntlarn ya tayini de yaplr.
K40 ve U238 izotoplar kayalarn yalarnn belirlenmesinde kullanlr.
U238 izotopu yer kabuunun yann belirlenme-sinde kullanlr.
rnek: Verilen tanmlamalarn;

I. Fotosentez mekanizmasnn belirlenmesi iin kullanlan izotop
II. Yer kabuu yann belirlenmesi iin kullanlan izotop
III. Sisteme olaylar izleme amal olarak
Karlklar nedir?
Radyoaktif izotoplar tpta da izleyici olarak hastalklarn tehisinde

kullanlr.
I131 zotopu tiroid bezi, bbrek ve karacier hastalklarnn tehisinde

kullanlr.
Na24 Kalp ve damar hastalklarnn belirlen-mesinde
C11 Pozitron n tomografisi (PET) olarak adlandrlan grntleme
sistemlerinde
P32 izotopu kanserli hcrelerin iaretlenmesinde kullanlr.
Not: Radyoaktif n kullanlarak tedavi yaplmasna Radyoterapi denir.
54
rnek: Tbbi ilemlerde;

I. Guatr hastalklarnn tedavisinde
II. Damar tkanklklarnn tehisinde
III. Beyin tomografisinin (PET) ekiminde
Hangi radyoizotoplar kullanlr?
rnek: Na24 izotopu;
I. Kalp rahatszlklarnn tehisi
II. Tiroid kanserlerin tedavisi
III. Damar tkanklklarnn tehisi
Hangilerinde kullanlr.
Endstride Radyoizotoplarn Kullanm
Endstride radyoizotoplar retimden kalite kontrole, depolamadan datma ve denetime kadar

ok geni bir alanda kullanlr.
Ir192 ve Co60 izotoplar metal, kat ve plastik levhalarn

kalnlklarnn llmesi ve iyaplarnn incelenmesi
Co60 izotopu Sterilasyon yapmak iin kullanlr.
I131 izotopu yer alt sularnn akn, ynn ve hz hakknda bilgi
edinmesini salar.
Sb124 izotopu petrol boru hattnda gnderilen maddenin takibinde
kullanlr.
Not: Gdalarn radyasyonla sterilize edilmesine Souk pastrizasyon denir.

Not: Ntron analizrleri gvenlik gerektiren yerlerde ve bomba aranmasnda kullanlr.
rnek: Radyoaktif izotoplar sanayide;

I. Kalite kontrol
II. rn takibi
III. Souk pastrize ilemler
Hangilerinde kullanlr?
rnek: Co60 zotopu;
I. Tpta grntleme ve tedavide
II. Sanayide kalite kontrolnde
III. Sterilizasyonda
Hangilerinde kullanlmaktadr?
55
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Spektrofotometrik demir tayini yapnz.
Kullanlan ara gereler; HCl zeltisi, FeCl3.6H2Ozeltisi, NH4SCN zeltisi, saf su,
spektrofotometre, optik hcreler, pH metre, genel laboratuar aralar
. FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Laboratuvar nlnz giyerek
alma ortamnz hazrlaynz.
gvenlii nlemlerinizi alnz.
Analiz ncesi hazrlklarnz yapnz.

zeltileri hazrlaynz.
1.5.1de
anlatld
zeltileri hazrlaynz.
ekilde
Kalibrasyon zeltisi hazrlaynz.
Tank zelti standart zelti hari

dier zeltileri ieren zeltidir.
Spektrofotometreyi kullanmadan bir

sre nce altrarak snmasn
salaynz.
Analiz metodunda belirtilen dalga
boyuna ayarlaynz.
Dalga boyuna uygun kvetlerle
alnz.
Kullandnz kvetlerin izik ve
kirli olmamasna dikkat ediniz.
Kvetin ynn doru yerletiriniz.
Ayar
dmelerini
kullanarak
absorbans 0a veya transmittans
100e ayarlaynz.
Kvetlere zelti aktarrken taan
Standart zeltilerin absorbanslarn cihazda
zeltiyi dikkatlice temizleyiniz.
okuyunuz.
Her
okumada
temiz
kvet
kullannz.
Tank
zeltiyi
kullanarak
spektrofotometreyi sfr optik younluuna
ayarlaynz.
56
Kalibrasyon erisini iziniz.

Her bir standardn okuma deerini
kartrmadan
doru
olarak
kaydediniz.
Numune zeltisinin absorbansn cihazda

okuyunuz.
Ayn ilemleri numune zeltisi iin
de uygulaynz.
Hesaplamalar yaparak demir miktarn

Kalibrasyon erisini kullannz.
bulunuz.
Kvetleri ve kullandnz ara gereleri KvetXleri kuralna uygun olarak
temizleyiniz.
temizleyiniz.
Raporunuzu yaznz.
57
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Deerlendirme ltleri
gvenlii nlemlerini aldnz m?
zeltilerinizi hazrladnz m?
Kalibrasyon zeltilerini hazrladnz m?
Spektrofotometreyi sfr optik younluuna ayarladnz m?
Spektrofotometreyi uygun dalga boyuna ayarladnz m?
Standart zeltileri cihaz da okudunuz mu?
Kalibrasyon erisini izdiniz mi?
Deney zeltisini cihazda okudunuz mu?
Hesaplamalar yaptnz m?
Malzemelerinizi temizlediniz mi?
Raporunuzu yazdnz m?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi
yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve
Deerlendirme ye geiniz.
58
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.
Aadaki olaylardan hangisi n tanecik karakteri ile aklanabilir?

A) Giriim
B) Krnm
C) Fotoelektrik olay D) Polarizasyon
2.
Dalga boyu 0,05 A olan bir gama nnn enerjisi ka Jdr? (h:6,63.10-34 J/s, c: 3.108 m/s)
A) 3,98.10-24
B) 2,48.105
C) 9,51.10-15
D) 3,98.10-14
3.
1012 nm ka Adur?
A) 1000
4.
5.
B) 100
C) 10
D) 1
Aadakilerden hangisi spektrofotometrenin ksmlarndan deildir?

A) Ik kayna
B) Filtre
C) Diyafram
D) Kvet
Spektrofotometrelerde k kaynandan gelen polikromatik ktan monokromatik k elde

edilmesini ve istenen dalga boyundaki n numuneye gnderilmesini salayan sistem
hangisidir?
A) Ik kayna
B) Dedektr C) Fotometre D) Monokromatr
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
6.
7.
Yksek enerjili gama nlarndan, ok dk enerjili radyo dalgalarna kadar tm nlar

yelpazesine . .. denir.
In, ses ve radyoelektrik dalgalarnn karlat baz engelleri dolanarak gemesine
.. denir.
8.
zeltinin absorbe ettii veya geirdii k miktarnn llmesi amacyla kullanlan cihazlara
genel olarak denir.
9.
Cam kvetler .. blgedeki lmler iin kullanlr.
10.
Rutin almalarda. aralndaki absorbans deerleri kullanlr.
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise
D, yanl ise Y yaznz.
11.
( ) znm molekller veya ok atomlu iyonlardan nn salmas Rayleigh salmasdr.
12.
( ) Grnr alanda yaplacak almalar iin genellikle 320-2500 nm arasndaki tm nlar

veren dteryum lambas kullanlr.
13.
( ) Kvetler cihaza yerletirilirken k giri ve k ynlerine kvetlerin cilal ksmlar

getirilmelidir.
( ) Kvetler ykandktan sonra tozlanmamalar iin etvde kurutulur.
14.
15.
( ) Renkli veya bulank numunelerin kullanld lmlerde numunenin renginden

gelebilecek absorbans tespit etmek iin reaktif kr kullanlr.
DEERLENDRME
59
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken

tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm
doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
60
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Gerekli ortam salandnda standardna ve kuralna uygun olarak spektrofotometre ile sularda
fosfat tayini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Sularda fosforun insan sal asndan nemini aratrnz.
2. SPEKTROMETRE LE SULARDA
FOSFAT TAYN
Fosfor birok yksek enerjili molekllerde bulunur ve metabolizmada nemli bir role sahiptir.
Sulardaki fosfat atk sulardan geldii gibi topraktan da gelebilir. Bu nedenle fosfor organik ve
inorganik olmak zere ikiye ayrlr.
norganik fosfor bitkiler tarafndan yksek enerjili fosfor bileikleri haline, organik fosfor ise
aerobik bakteriler tarafndan inorganik fosfora dntrlr. Eskiden beri fosfatlar gllerin
kirlenmesinden sorumlu tutulur. Yeterli fosfatlarn bulunduu yerlerde anormal bir trofikasyon
(aerobik hayatn bitip anaerobik hayatn balamas=bataklk oluumu ) grlr. Bu nedenlerle sudaki
toplam fosforun tayini nemlidir.
Fosfat, doal sularda ve atk sularda ounlukla eitli fosfat bileikleri halinde bulunur. Bu
bileikler, ortofosfatlar, kondanse fosfatlar (piro, meta ve polifosfatlar) ile organik bal fosfatlar
olarak gruplandrlabilir. Deriik fosfat formlar, atk sulara ve kirletilmi sulara eitli kaynaklardan
gelir. Temizlik yerlerinde kullanlan sularla ok miktarda fosfat bileikleri atk sulara karmaktadr.
Yine fosfatlar kazan sularnn tasfiyesinde ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Zirai alanlara gbre
olarak verilen ortofosfatlar da yamurlarla ykanma sonucu yzeysel sulara tanr. Organik fosfatlar
ise biyolojik prosesler sonucu oluur. Evsel atklar ve gda maddesi kalntlar ile kanalizasyon
sistemine gelir.
Evsel atk sular ounlukla fosfor bileiklerince zengindir. Sentetik deterjanlarn yaygn
kullanmndan nce evsel atk sularda, anorganik fosfor 23 mg/l, organik fosfor 0,51,0 mg/l
mertebesindedir. Anorganik fosforun byk ksm insan metabolizmasnda proteinlerin paralanmas
sonucu oluur. Aa kan fosforlu atk, idrar ile birlikte atlr. Bir insann bu yolla gnde ataca
fosfor miktar, tkettii protein miktarna bal olmakla beraber, ortalama 1,5 gram/gndr.
Son yllarda deterjan yapmnda, katk maddesi olarak fosfat ve polifosfat bileikleri, byk
miktarlarda kullanlmaktadr. Bu maddelerin %12-13'nn fosfor ve %50'den fazlasnn polifosfat
olduu dnlrse sentetik deterjan tketiminin art ile birlikte yzeysel sulara fosfor karmas
olay artan boyutlar kazanmtr. Deterjanlarn yol at yksek fosforlu evsel atk sularn arznn
61
yzeysel sularda, eskiye gre 23 kat fazla anorganik fosforlu madde bulunmasna yol at
hesaplanmtr.
Fosfat tayini iin, rnek HNO3 ile kaynatlr. Soutmadan sonra amonyum molibdat eklenir ve
sar renkli amonyum fosfo molibdat (NH4)3PO412MoO3 bileii oluur. Oluan renk fosfat
konsantrasyonuyla doru orantldr. Kolorimetrik veya spektrofotometrik yntemle tayin yaplabilir.
Ayrca titrasyon ile de fosforik asit tayini yaplabilir.
2.1. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler

Amonyum molibdat - amonyum vanadat zeltisi: 40 gram amonyum molibdat tetrahidrat
((NH4)6Mo7O24.4H2O) 400 ml saf suda zlr. 1,0 gram amonyum vanadat (NH4VO3) 300 ml saf su
ve 200 ml deriik nitrik asit karmnda zlr. Amonyum molibdat zeltisi, amonyum vanadat
zeltisine litrelik balon jojede katlr ve iyice kartrlr. Saf su ile hacim izgisine tamamlanr.
Stok standart fosfat zeltisi: 2,197 gram potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4) tartlp
litrelik bir balon jojede saf su ile zndrlerek hacim izgisine tamamlanr. TS 4082
Tank zelti: 25 ml amonyum molibdat-amonyum vanadat zeltisi saf su ile 100 mlye
seyreltilir.
2.2. Yapl
Hazrlanan stok standart fosfat zeltinin litresinde 500 mg PO43- _ P bulunmaktadr (500 mg/l).
Bu zeltiden 200 ml alnp litrelik bir balon jojede saf su ile hacim izgisine tamamlanrsa 100 mg/l
lik standart fosfat zeltisi hazrlanm olunur (100 mg/l). Bu zeltiden 0.0, 1.0, 2.0, 4.0, 6.0, 8.0 ve
10.0 mg/llik 100 ml fosfat zeltisi serisi hazrlamak iin;
C1.V1 = C2.V2
formlnden alnmas gereken stok standart zelti hacimleri hesaplanr.
7 adet 100 mllik balon joje alnp zerlerine hazrlanacak zelti konsantrasyonlar yazlr.
Balon jojelere hazrlanacak konsantrasyonuna gre hesaplanan miktarlarda stok standart fosfat
zeltisi aktarlr. Her bir balon jojeye yaklak 50 ml saf su ve 25 ml amonyum molibdat amonyum
vanadat zeltisi eklenip saf su ile hacim izgilerine tamamlanr. stenilen sar rengin olumas iin 2
dakika beklenir.
Hazrlanan standart zeltiler 2 dakikann sonunda hemen lme kvetine konularak 410
nmde absorbanslar llr. lmlerden elde edilen deerler kalibrasyon erisinin izilmesinde
kullanlr. Yatay eksen mg/l PO43- _ P olarak deriimleri, dikey eksen de spektrofotometreden okunan
absorbans deerlerini gsterir.
Standartlarn llmesinde kullanlan ayn metot, deriimi bilinmeyen bir zeltinin
incelenmesinde kullanlr (ayn ilemler numune iin de uygulanr). rnein absorbans ayn dalga
boyunda okunur. Oluturulan standart erisinden yararlanlarak rnein konsantrasyonu (C) bulunur.
Standart
Nu
Standart
fosfat
zeltisi
Destile
Su (ml)
Amonyum
molibdatamonyum
62
Toplam
hacim (ml)
Deriim
Absorbans
(ml)
1
2
3
4
5
6
7
8
0
1
2
4
6
8
10
bilinmeyen
rnek
75
74
73
71
69
67
65
vanadat zeltisi
(ml)
25
25
25
25
25
25
25
25
100
100
100
100
100
100
100
100
2.3. Hesaplamalar
Standartlarn okutulmasndan elde edilen sonulardan hareketle kalibrasyon erisi hazrlanr ve
eriden yararlanlarak fosfat konsantrasyonu (mg/L) bulunur.
ekil 2.1: PO43-- P Kalibrasyon Erisi
63
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Sularda fosfat tayini yapnz.
Kullanlan ara ve gereler; deriik nitrik asit zeltisi, amonyum molibdat zeltisi,
amonyum vanadat zeltisi, saf su, spektrofotometre, optik hcreler, analitik terazi, genel laboratuar
aralar
lem Basamaklar
neriler
nlnz giyiniz, maskenizi
taknz.
Analiz ncesi hazrlklar yapnz.

Deney zeltilerini hazrlaynz.
2.2de anlatld ekilde zeltileri

hazrlaynz.
Standart deney zelti serisini hazrlaynz.

dier zeltileri ieren zeltidir,
dikkat ediniz.
Spektrofotometreyi
altrarak
boyunu 410 nmye ayarlaynz.
dalga

salaynz.
Okuma kabna (kvet) tank (kr) zeltiyi Dalga
64
boyuna
uygun
kvetlerle
alnz.
Kr zeltisi olarak 0,0 mg/l
konsantrasyonlu zeltiyi kullannz.
doldurunuz.
Kveti cihaza yerletiriniz.

Kvetlerin saydam ksmlarndan
tutmaynz.
Cihazn 0 ve 100 ayarlarn yapnz.
Ayar
dmelerini
kullanarak
100e ayarlaynz.
Spektrofotometrenin okuma kabna standart

zelti serilerini doldurunuz.
zeltilerin
cihaz
okumasn
yapmadan nce renk oluumu iin 2
dakika gemesini bekleyiniz.
Kvetlerin kirli ve izik olmamasna
dikkat ediniz.
65
Her bir zelti iin cihazda ayr ayr okuma

yapnz.
Her okumada temiz kvet kullannz.
Okunan deerleri kaydederek kalibrasyon

erisini iziniz.
kartrmadan
doru
olarak
kaydediniz.
Milimetrik kt kullannz.
Numuneyi cihaza yerletirerek okumasn

yapnz.
de uygulaynz.
Hesaplamalar yaparak numunenin fosfat

deriimini bulunuz.
Kvetleri ve kullandnz ara gereleri Kvetleri kuralna uygun olarak
temizleyiniz.
temizleyiniz.
Raporunuz yaznz.
66
KONTROL LSTES
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Deerlendirme ltleri
nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi?
Deney zeltilerini hazrladnz m?
Standart deney zelti serisini hazrladnz m?
Spektrofotometreyi altrarak alacanz dalga boyuna
ayarladnz m?
Okuma kabna (kvet) tank (kr) zeltiyi doldurdunuz mu?
Kveti cihaza yerletirdiniz mi?
Cihazn 0 ve 100 ayarlarn yaptnz m?
Spektrofotometrenin okuma kabna standart zelti serilerini
doldurdunuz mu?
Her bir zelti iin cihazda ayr ayr okuma yaptnz m?
Okunan deerleri kaydederek kalibrasyon erisini izdiniz mi?
Numuneyi cihaza yerletirerek okumasn yaptnz m?
Raporunuzu teslim ettiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
67
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Fosfat tayininde reaktif zelti olarak .. ve

zeltileri kullanlr.
2.
Fosfor . ve . olmak zere ikiye ayrlr.
3.
Zirai alanlara gbre olarak verilen yamurlarla ykanma sonucu yzeysel

sulara tanr.
4.
.. biyolojik prosesler sonucu oluur.
5.
byk
paralanmas sonucu oluur.
ksm
insan
metabolizmasnda
proteinlerin
DEERLENDRME
68
RENME FAALYET3
REAALYET2
AMA
RENME FAALYET3
slfat tayini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Sularda slfatn kayna nedir? Aratrnz.
Slfatn insan sal zerindeki etkilerini aratrnz.
3. SPEKTROFOTOMETRE LE SULARDA
SLFAT TAYN
Slfatlar tabiatta bulunan ar metal slfrlerinin atmosferik olaylarn etkisiyle ksmen
oksitlenerek suda znmesiyle olumutur. Slfatlarn byk ksm sedimanter kayalardan znse
de tabiatta en yaygn minerali jipstir.
Sulardaki slfatlar, jips ve dier tuzlardan szlme yoluyla ya da slfr, slfit ve tiyoslfatlarn
oksitlenmesinden, evsel ve endstriyel atklardan (zellikle tabakhane, kt ve tekstil sanayi ya da
SO42- veya H2SO4 kullanlan tesislerde) meydana gelebilir. Sularn iinde bulunan Pb, Ba, Sr ve Ca
slfatlar znmez, ancak Na, K ve amonyum slfatlar ok fazla znr haldedir. Slfatlarn mshil
etkisi, koroziflii ve ta (kabuk) yapma zellikleri nedeniyle sularda fazla miktarda bulunmas
istenmez.
3.1. Sulardaki Slfat ve Etkileri

Slfat doal sularda bulunan balca anyonlardan biridir. Kaynaklar arasnda organik
maddelerin aerobik ortamda ayrmas, zellikle ky blgelerinde deniz tuzu, asit yamurlar ve
mineraller saylabilir.
Suda slfat genellikle yksek konsantrasyonlarda bulunabilir nk kayalardan zeltiye geen
katyonlar genellikle slfatla, znebilen bileikler verir. Yurdumuzda TS 266 da ime suyu
standardnda 200 mg / lt msaade edilebilen deer, 400 mg / lt maksimum deer olarak
limitlendirilmitir.
Birok Avrupa lkesinde, Kanada'da ve Dou Amerika'daki sularda slfat konsantrasyonu 20 50 mg / ldir. Su tasfiyesinde flokulant olarak kullanlan alminyum slfat k suyunda litrede 25-50
mg slfat ihtiva eder. Normal su tasfiyesi ile giderilemez. Avrupa'daki ie sularnda ortalama slfat
konsantrasyonu 223 mg / ldir.
Gnde alnan slfat miktar hakknda bilgiler azdr. Amerika 'da gnlk ortalama slfat aln
453 mg olarak hesaplanmtr. Gnlk ime suyuyla alnan slfat miktar bilhassa ie sular
kullanlyorsa ok deiiktir.
69
nsanlarda slfat barsaklarda az miktarda absorbe edilir. Hcre zarn ok yava geer ve
sratle bbreklerden atlr.
Normal insanda litrede 1000 mg magnezyum slfat mshil tesiri gsterir (Bu tesiri ocuklarda
gsteren doz ise 21 mg/kg/gndr.). Fakat bu deerin altndaki konsantrasyonun fizyolojik tesiri ise
zararszdr. Bununla birlikte baz insanlar litrede 400 mg magnezyum slfata bile hassas olabilir.
nsanlar zamanla ime sularndaki slfat konsantrasyonlarna alabilir.
Suda yksek slfat konsantrasyonu datma sistemlerindeki, bilhassa dk alkalinite olduu
zaman, metallerin korozyonuna sebep olur.
me sularnda slfat 250 mg/l zerindeki deriimlerde salk sorunlarna yol aabilir. Ayn
zamanda slfatlar su sertliinin karbonat olmayan ksmn oluturduklarndan su kazanlarnda ve
borularda tortu oluumuna yol aar.
Atk sularda slfatlar dolayl olarak iki nemli probleme yol aar.
Atk sularda anaerobik artlarn olumasyla slfat slfre indirgenir ve koku

problemlerine yol aar.
SO42- (anaerobik koullar) S2S2-+ 2H+ H2S
H2Sden kaynaklanan koku problemleri (H2S rk yumurta kokulu ve zehirli bir gazdr)
dk pH deerlerinde younlar.
Kanalizasyon ebekelerinde, borularn st ksmlarnda H2Sin bakteriler

yardmyla ve oksijen varlnda okside edilmesiyle H2SO4 oluabilir. Bu da
zellikle betonun korozyonuna yol aar.
3.2. Slfat Tayini

Slfat tayini iin en yaygn kullanlan yntemler gravimetrik ve trbidimetrik yntemlerdir. Bu
deneyde spektrofotometrik yntem kullanlacaktr.
3.2.1. Yntemin Prensibi

420 nm de UV absorpsiyon lm SO42-n hzl belirlenmesini salar.
Renkli ve askda kat maddeler yksek deriimlerde giriim yapabilir. Giriim oluturan dier
bir madde 500 mg/l zerinde deriimlerde SiO2dir.Yksek deriimlerde organik madde de BaSO4
kolloidlerinin oluumlarn engelleyebilir.
3.2.2. Kullanlan kimyasal ve zeltiler

BaCl2 kristali
70
Kondisyonlama reaktifi (koruyucu zelti; yardmc zelti) : 50 ml gliserin, 30 ml deriik

HCl, 300 ml distile su, 100 ml %95lik etil alkol ve 75 g NaClden oluan bir zeltidir. zeltinin
bileenleri yukardaki sra ile birbirine katlmas gerekmektedir. Bu zelti BaSO4 kolloidlerinin
analiz sresi boyunca stabil kalmalarn salar.
Stok slfat zeltisi: 0,1479 g susuz Na2SO4 105 derecede 1 saat kurutulur. Bir miktar saf
suda zldkten sonra 1 llik balon jojeye aktarlarak hacim izgisine kadar saf su ile tamamlanr. Bu
zeltinin 1 mlsinde 100 g SO42- bulunmaktadr.
Tank (ahit, kr) zelti: Stok standart zelti hari dier kimyasallarn konulmasyla
hazrlanan zeltidir. 100 mllik balon jojeye bir miktar saf su konur, zerine 5 ml kondisyonlama
reaktifi ve 0,2 g BaCl2 kristali eklenerek iyice kartrlr (1 dakika). Hacim izgisine kadar saf su
eklenir.
3.2.3. Yapl
Tank zelti kullanlarak spektrofotometrenin sfr ayar yaplr.
Hazrlanan stok zeltisinden srasyla 2, 5, 10, 20, 40 ml alnarak 50 mlye seyreltilerek 100
mllik behere aktarlr. zerine zerine 5 ml kondisyon zeltisinden ve 0.2 g BaCl2 kristali
eklenerek iyice kartrlr (1 dakika).
BaCl2 eklenmesinden 4 dakika beklenir, 15 saniye kartrlr, lme kvetine konularak 420
nmde absorbanslar llr. lmlerden elde edilen deerler kalibrasyon erisinin izilmesinde
kullanlr. Yatay eksen mg/l SO4-2 olarak deriimleri, dikey eksen de spektrofotometreden okunan
absorbans deerlerini gsterir.
Standartlarn llmesinde kullanlan ayn metod, deriimi bilinmeyen bir zeltinin (80 ml
rnek zerine 5 ml kondisyon zeltisinden ve 0.2 g BaCl2 kristali eklenerek iyice kartrlr. Son
hacim 100 mlye saf su ile tamamlanr.) incelenmesinde kullanlr. rnein absorbans ayn dalga
boyunda okunur. Oluturulan standart erisinden yararlanlarak rnein konsantrasyonu (C) bulunur.
71
Standart
Nu.
1
2
3
4
5
Ana Slfat
zeltisi
(mL)
2
5
10
20
40
Destile
Su (mL)
Koruyucu
zelti (mL)
BaCl2
kristali (g)
48
45
40
35
10
5
5
5
5
5
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
Deriim
Absorbans
3.2.4. Hesaplamalar
Standartlarn okutulmasndan elde edilen sonulardan hareketle kalibrasyon erisi hazrlanr ve
bu eri kullanlarak SO42- konsantrasyonu (mg/L) bulunur.
72
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Sularda slfat tayini yapnz.
Kullanlan ara gereler: Beher, pipet, balonjoje, piset, hesap makinesi, spektrofotometre,
HCl, gliserin, %95lik etil alkol, NaCl, sodyum slfat, kronometre, manyetik kartrc, kristal
baryum klorr, standart slfat zeltisi
lem Basamaklar
neriler
taknz.

3.2.2de anlatld ekilde zeltileri

hazrlaynz.
Reaktifi hazrlarken belirtilen srada
kimyasallar eklemeye dikkat ediniz.
Spektrofotometreyi
altrarak

dikkat ediniz.
Toplam hacmin hepsinde ayn
olmasna dikkat ediniz.
dalga

salaynz

alnz.
Okuma kabna (kvet) tank (kr) zeltiyi
doldurunuz.
Kr zeltisi olarak 0,0 mg/l
73
konsantrasyonlu zeltiyi kullannz

tutmaynz.
Ayar
dmelerini
kullanarak
100e ayarlaynz

BaCl2 eklediinizde 1 dk. kartrnz
ve 4. dakikada lm alnz.
dikkat ediniz.
74

yapnz.
Her okumada temiz kvet kullannz

erisini iziniz.
kartrmadan
doru
olarak
kaydediniz.

yapnz.
de uygulaynz.
Hesaplamalar yaparak numunenin slfat

deriimini bulunuz.
Kvetleri kuralna uygun olarak

temizleyiniz.
Kvetleri ve kullandnz ara gereleri
Laboratuvarda
temizlik
ok
temizleyiniz.
nemlidir.
Kullandnz
tm
malzemeleri nce eme suyu sonra
75
saf su ile ykayp malzemeler

kuruduktan
sonra
yerlerine
kaldrnz.
lem basamaklar ve aldnz
notlardan faydalanarak raporunuzu
hazrlaynz.
Raporunuzu retmeninize teslim
ediniz.
Raporunuzu yaznz.
76
KONTROL LSTES
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Deerlendirme ltleri
Spektrofotometreyi altrarak dalga boyunu 420 nmye
ayarladnz m?
doldurdunuz mu?
Numuneyi cihaza yerletirerek okumasn yaptnz m?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
77
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
Slfat kaynaklar arasnda; organik maddelerin aerobik ortamda ayrmas, ..,

ve .. saylabilir.
2.
Slfatn en yaygn minerali tir.
3.
Normal insanda litrede 1000 mg magnezyum slfat .. . gsterir.
4.
Atk sularda anaerobik artlarn olumasyla oluan koku problemlerine yol aar.
5.
Kanalizasyon ebekelerinde, borularn st ksmlarnda H2Sin bakteriler yardmyla ve oksijen

varlnda okside edilmesiyle oluan . betonun korozyonuna yol aar.
DEERLENDRME
78
RENME FAALYET4
RENME FAALYET4
AMA
nitrat tayini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Nitrit ve nitrat iin standartlardaki snr deerleri aratrnz.
trofik gllerde nitrit ve nitrat deerleri hangi aralklarda deimektedir

aratrnz.
4. SPEKTROFOTOMETRE LE SULARDA
NTRAT TAYN
Nfus younluunun artmas ve sanayileme nitrat oluumunu artrdndan bugn kirlenmi
sularda 200 ppm'i aan miktarlarda nitrata rastlanmaktadr.
Yksek oranda nitrat ieren sular, yetikinler tarafndan srekli iildiinde, nitrat sindirim
sisteminde bakterilerin etkisiyle nitrite, nitritin de kanserojen etkili nitrozamine dnebilmesi
dolaysyla kansere sebep olabilmektedir.
Bu sular anne stnn seyreltilmesinde kullanlmalar halinde ise bebeklerde Siyanoz'a sebep
olmakta ve birok vaka lmle sonulanmaktadr.
Dnya Salk Tekilat (WHO), sularda bulunabilecek nitrat konsantrasyonu st snrn 50
ppm olarak saptamtr. Bu nedenlerle sularda nitrat tayini gnmzde nem kazanmtr.
4.1. Sulardaki Nitrat ve Etkileri

Azot ve azotlu maddeler, evre Mhendisliinde byk bir neme sahiptir. me ve kullanma
sular ile yzeysel sularn ve kirlenmi su ktlelerinin ierdii eitli organik ve inorganik azotlu
bileikler llerek suyun kalitesi hakknda karar verilebilmektedir. Sularda ve atk sularda bulunan
balca azot bileikleri azalan oksidasyon kademesine gre nitrat azotu (NO3- - N), nitrit azotu (NO2- N), amonyak azotu (NH3 - N) ve organik azot (Org - N) eklinde sralanmaktadr. Bu azot trlerinin
yan sra azot gaz (N2 - N) da azot evriminde yer almaktadr. Azot evriminde bulunan trler,
biyokimyasal reaksiyonlar sonucunda birbirlerine dnebilmektedir. Toplam oksitlenmi azot nitrit
ve nitratn toplamdr.
Nitrat, azot bileikleri ile daha nceden kirlenmemi yzey ve yer alt sularnda eser
miktarlarda bulunmaktadr. Yzeysel sularda nitratn belirgin biimde grlmesi, o suyun daha
nceden amonyum ve organik azot ieren evsel ve endstriyel atk sularla kirlendiini veya o suya
henz yeni biimde dorudan nitrat dearjnn yapldn ifade eder. Dorudan nitrat dearjlar, ya
79
nitratl bileiklerin kullanld ya da retildii endstrilere ait atk sular veya tarm alanlarnda
kullanlan nitratl gbrelerin yamur sular ile tanmasndan kaynaklanmaktadr. Yer alt sularnda
nitratn grlmesinin en byk nedeni bu sulara yamur ve sulama sular ile nitrat gbrelerinin
tanmasdr.
Nitrat konsantrasyonunun 10 mg/lyi amas, bebeklerde methemoglobinemia hastalna yol
amaktadr. Bu hastalk, mavi bebek sendromu olarak da bilinmektedir. Bu durum, bebeklerin
sindirim siteminde henz nitrat giderecek enzimlerin gelimemi olmasndan kaynaklanmaktadr.
Nitrit, kimyasal (zellikle klorla dezenfeksiyon uygulamalarnda) ya da enzimatik olarak aminlerle de
reaksiyona girer ve kanserojen olan nitrosaminleri oluturur.
Yeni olumu (fresh) evsel atk suda nitrat ok az miktarda bulunmasna karn nitrifikasyonun
gerekletii biyolojik artma tesisi knda konsantrasyon 30 mg/lye ulaabilmektedir. Nitrat ou
fotosentetik ototroflar iin nemli bir besin maddesidir ve bazen snrlayc besin maddesi olarak
tanmlanmaktadr. Nitrit ise hem amonyak azotunun nitrata ykseltgenmesinde, hem de nitratn
indirgenmesinde ara oksidasyon kademesinde yer almaktadr. Sz konusu indirgenme - ykseltgenme
tepkimeleri atk su artma tesislerinde, su datma sistemlerinde ve doal sularda gzlenebilmektedir.
4.2. Nitrat Tayini

UV spektrofotometrede 220 nmde NO3- tayini yaplmaktadr.
4.2.1. Yntemin prensibi

220 nm de UV absorpsiyon lm NO3- n hzl belirlenmesini salar. 220 nm de znm
organik madde absorbe olduu ve 275 nm de NO3- absorbe olmad iin, doru NO3- deerini
belirlemek iin 275 nm de ikinci bir lm yaplr. Organik madde nitelik ve konsantrasyonuna bal
bu deneysel dzeltmelerin miktar, bir sudan dierine deiiklik gsterebilir. Sonu olarak, organik
madde absorbans iin nemli bir dzeltme gerekiyorsa bu metot tavsiye edilmez. Ancak sabit tipte bir
organik madde ieriine sahip bir numunede nitrat seviyelerinin gzlenmesi iin uygun bir metottur.
Giriim: znm organik madde, yzey aktif maddeler, NO2-, ve Cr6+ giriim yapmaktadr.
Normalde doal sularda bulunmayan klorit ve klorat gibi eitli inorganik iyonlar giriim yapabilir.
Numune filtrasyonu askda katlardan gelecek olas giriimi engellemek iin yaplr. 1 N HCl ile
asitlendirme, hidroksit ve 1000 mg CaCO3/Lye kadar karbonat konsantrasyonundan kaynaklanan
giriimi engellemek iin yaplr. Klorrn tayin zerine etkisi yoktur.
80
4.2.2. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler

Stok nitrat zeltisi: Potasyum nitrat (KNO3) frnda 105 Cde 24 saat boyunca kurutulur.
0.7218 g suda zlr ve 1000 mlye seyreltilir. 1 ml= 100 g NO3N, 2 ml CHCl3/l ile korunabilir.
Bu zelti en az 6 ay kararldr.
Orta nitrat zeltisi: 100 ml stok nitrat zeltisi 1000 mlye suyla seyreltilir; 1 ml= 10 g
NO3N, 2 ml CHCl3/l ile korunabilir. Bu zelti 6 ay kararldr.
Hidroklorik asit zeltisi: 1N HCl.
Standart nitrat zelti serisi: Orta nitrat zeltisinden 0 (tank), 1, 2, 4, 735 ml alnp 50
mlye tamamlanr.
Tank zelti: Distile su
zelti hazrlama ve seyreltme ilemlerinde her zaman distile veya deiyonize su kullanlr.
4.2.3. Yapl
Numunenin artm: Eer gerekliyse numune filtre edilir (ekil 4.1). 50 ml

berrak numuneye 1 ml HCl zeltisi eklenir ve iyice kartrlr.
ekil 4.1: Szme aparat
Spektrofotometrik lm: UV spektrofotometre 220 nm dalga boyuna

ayarlanr. Distile su tank zeltisine gre UV spektrofotometre 0 absorbansa
ayarlanr ve NO3- absorbans okunur. UV spektrofotometre 275 nm dalga
boyuna ayarlanarak ayn ilemler tekrarlanr.
Standart erinin hazrlanmas: Orta nitrat zeltisinden 0 (ahit), 1, 2, 4,

735 ml alnp 50 ml ye tamamlanarak 0- 7 mg NO3- - N/l aralnda NO3kalibrasyon standartlar hazrlanr. NO3- standartlarna da numunelerle ayn
ilemler uygulanr.
81
4.2.4. Hesaplamalar
Standartlarn okutulmasndan elde edilen sonulardan hareketle kalibrasyon erisi hazrlanr
(ekil 4.1). Numuneler ve standartlar, 220 nm ve 275 nm dalga boyunda olmak zere 2 kez
spektrofotometrik olarak okunur. 275 nm de okunan absorbansn iki kat 220 nm de okunan
absorbans deerinden karlarak elde edilen sonu neticesinde, kalibrasyon erisi kullanlarak NO3konsantrasyonu (mg/l) bulunur.
ekil 4.1: Nitrat iin kalibrasyon erisi
82
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Sularda nitrat tayini yapnz.
Kullanlan ara gereler: Beher, pipet, balonjoje, piset, hesap makinesi, spektrofotometre,
HCl, potasyum nitrat, saf su, eme suyu, CHCl3, laboratuvar ortam
lem Basamaklar
neriler
taknz.
Deney srasnda kullanlacak cam
malzemelerin
temiz
olmas
gerekmektedir. Partikl ve deterjan
kalnts varsa temizleyiniz.

4.2.1de anlatld ekilde zeltileri
hazrlaynz.
Stok nitrat ve orta nitrat zeltileri 6
ay kararldr.

dikkat ediniz.
Toplam hacmin hepsinde ayn
olmasna dikkat ediniz.
Spektrofotometreyi
altrarak
dalga
salaynz.
Okuma kabna (kvet) tank (kr) zeltiyi

doldurunuz.
83

alnz.
Tank zelti
kullannz.
olarak
destile
su

tutmaynz.

Ayar
dmelerini
kullanarak
100e ayarlaynz.

dikkat ediniz.
Kalibrasyon erisi oluturulurken

sadece 220 nmde okuma yapnz
nk stok nitrat zeltisi ile
yapnz.
hazrlanan standartlarda znm
organik madde yoktur.
84

erisini iziniz.
kartrmadan
doru
olarak
kaydediniz.

yapnz.
Numune berrak olmal, deilse filtre

ediniz.
de uygulaynz.
220 nmde znm organik madde
absorbe olduu ve 275 nmde NO3absorbe olmad iin, doru NO3deerini belirlemek iin 275 nmde
ikinci bir lm yaplr.
Hesaplamalar yaparak numunenin slfat

deriimini bulunuz.
Kvetleri kuralna uygun olarak

temizleyiniz.
Laboratuvarda
temizlik
ok
Kvetleri ve kullandnz ara gereleri
nemlidir.
Kullandnz
tm
temizleyiniz.
malzemeleri nce eme suyu sonra
saf su ile ykayp malzemeler
kuruduktan
sonra
yerlerine
kaldrnz.
lem basamaklar ve aldnz
notlardan faydalanarak raporunuzu
Raporunuz yaznz.
hazrlaynz.
Raporunuzu retmeninize teslim
ediniz.
85
KONTROL LSTES
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Deerlendirme ltleri
Spektrofotometreyi altrarak dalga boyunu 220 nmye
ayarladnz m?
doldurdunuz mu?
Numuneyi cihaza yerletirerek 220 nm ve 275 nmde okudunuz
mu?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
86
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun ekilde doldurunuz.
1.
Sularda ve atk sularda bulunan balca azot bileikleri azalan oksidasyon kademesine gre
.. , . , .. ve . eklinde sralanmaktadr.
2.
Nitrat konsantrasyonunun 10 mg/Lyi amas, bebeklerde . hastalna yol

amaktadr.
3.
, azot bileikleri ile daha nceden kirlenmemi yzey ve yer alt sularnda eser
miktarlarda bulunmaktadr.
4.
. nm de UV absorpsiyon lm NO3- n hzl belirlenmesini salar.
5.
.. , kimyasal (zellikle klorla dezenfeksiyon uygulamalarnda) ya da enzimatik olarak

aminlerle de reaksiyona girer ve kanserojen olan nitrosaminleri oluturur.
DEERLENDRME
doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
.
87
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.
Aadaki olaylardan hangisi n dalga karakteri ile aklanamaz?

A) Giriim
B) Krnm
C) Polarizasyon
D) Siyah cisim mas
2.
Dalga boyu 4.10-7 m olan mavi n frekans ka mega hertzdir? (c: 3.108 m/s)
A) 7,5.1014
B) 7,5.108
C) 7,5.10-14
D) 7,5.10-8
Herhangi bir zeltiye gnderilen n zeltiden gemesine ne ad verilir?
A) Absorbsiyon
B) Sourma
C) Transmisyon
D) Emilim
3.
Spektrofotometrelerde 0 ve 100 ayarn yapmak iin kullanlan zelti hangisidir?

A) Kr zelti
B) Stok zelti
C) Standart zelti
D)Numune
zeltisi
4.
5.
Aadakilerden hangisi kalibrasyon grafii oluturmann amacdr?

A) Cihaz okuma deeri ile madde miktar arasndaki ilikiyi tespit etmek
B) Cihazn doru alp almadn tespit etmek
C) zeltilerin doru hazrlanp hazrlanmadn tespit etmek
D) Kullanlacak numune miktarn tespit etmek
6.
Aadakilerden hangisi standart zelti serileri hazrlama aamalarndan deildir?

A) Stok standart zelti hazrlamak
B) Hazrlanan stok standart zeltiden alnmas gereken hacimleri hesaplamak
C) Hesaplanan miktarlar balon jojelere aktarp saf su ile izgilerine tamamlamak
D) Hazrlanan zelti serilerini ayarlamak
7.
Konsantrasyonu 5 mg/l olan stok standart zeltiden 10 ml alnp saf su ile 100 ml hacme
tamamlanrsa yeni zeltinin konsantrasyonu aadakilerden hangisi olur?
A) 0,05 mg/l
B) 0,5 mg/l
C) 5 mg/l
D) 50 mg/l
8.
Gz hangi dalga boylar arasndaki nlar grebilir?

A) 0-100nm
B) 100-200 nm
C) 200- 400 nm
D) 400-800 nm

9.
Enerjinin k olarak yava yava (saatler boyu) geri verilmesine ., daha ksa srede
(annda) geri verilmesine ise ... denir.
10.
1Bir zeltinin grnen blgede hangi dalga boyundaki nlar sourduu zeltinin
.. baldr.
Spektrofotometrelerde k kayna olarak.. kullanlmaktadr.
Yksek enerjili gama nlarndan, ok dk enerjili radyo dalgalarna kadar tm nlar
yelpazesine . .. denir.
Krlma indisi tayininde kullanlan alete .. denir.
Polarize k dzleminin dndrme asn lmek iin kullanlan cihazlara . denir.
Polarimetre, maddelerin.. aktifliklerini len cihazdr.
Spektrofotometrelerde k kaynandan gelen polikromatik ktan monokromatik k elde
edilmesini ve istenen dalga boyundaki n numuneye gnderilmesini salayan
sistem. dr.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
88
17.
17 100e ayarlamak iin kullanlan zeltiye .. .. denir.
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler

doru ise D, yanl ise Y yaznz.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
( ) Anma ve eskimeden gelebilecek farkllklar belirlemek iin kvetler dzenli olarak

birbirlerine kar kalibre edilmelidir.
( ) Kvetler cihaza yerletirilirken k giri ve k ynlerine kvetlerin buzlu ksmlar
getirilmelidir.
( ) Spektrofotometrede lm yaplrken cihaz uygun dalga boyuna ayarlanmaldr.
( ) Demir tayininde ar rodanr ilavesi ile rengin koyu ve kararl olmas salanr.
( ) Evsel atk sular ounlukla fosfor bileiklerince fakirdir.
( ) nsanlarda slfat barsaklarda az miktarda absorbe edilir.
( ) Doru NO3- deerini belirlemek iin 275 nm de ikinci bir lm yaplmaldr.
( ) Compton olay nn dalga karakteri ile aklanr.
DEERLENDRME
doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
89
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
C
D
B
C
D
elektromanyetik spektrum
Krnm
fotometre
grnr
0-2
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
Amonyum MolibdatAmonyum Slfat

Organik, norganik
Ortafosfatlar
Organik Fosfatlar
Anorganik Fosfor

1
2
3
4
5
Deniz Tuzu, Asit Yamurlar,

Mineraller
Jips
Mshil Etkisi
H2S
H2SO4
90

1
2
3
4
5
Nitrat, Nitrit, Amonyak Azotu,

Organik Azot
Methemoglobinemia
Nitrat
220
Nitrit
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
D
B
C
A
A
D
B
D
Fosferans, Floresans
Rengine
Hidrojen Lambas
Elektromanyetik Spektrum
Refraktometre
Polarimetre
Optike Aktiflik
Monokramatr
Kr zelti
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
91
KAYNAKA
KAYNAKA
Ankara niversitesi Eczaclk Fakltesi, Farmastik Kimya Pratikleri 3-4,

Ankara, 2004.
AYDIN Adnan, Enstrmental Analiz-Teori ve Prensipler, stanbul

niversitesi Mhendislik Fakltesi, stanbul, 1982.
AYGN Erol, Mehmet ZENGN, Kuantum Fizii, Bilim Yaynevi, Ankara,

1994.
INAR Zekiye, Kuantum Kimyas, alayan Kitabevi, stanbul, 1994.
GNDZ Turgut, Enstrmental Analiz, Bilge Yaynclk, Ankara, 1993.
SAMSUNLU A., evre Mhendislii Kimyas, 1999.
MORTIMER C.E., Modern niversite Kimyas, alayan Kitabevi, stanbul,

1993.
MIHIOKUR
Hamdi,
Kromun
Kimyasal
Formlarnn
(Trlerinin)
Zenginletirilmesi ve Spektrofotometrik Olarak Tayini, Kayseri, 2007.
92

Önemli Spektrofotometre

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Önemli Spektrofotometre

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

3.2.2. Kullanlan kimyasal ve zeltiler ........................................................................ 70

Bu modl; standardna uygun olarak spektrofotometre ile

Ultraviyole spektrofotometresi ile analiz yapmak

Enstrumantal analiz nedir? Aratrnz.

In-madde etkileiminin nemi nedir? Aratrnz.

Spektroskopik teknikler neye dayanr? Aratrnz.

KLASK (YA) YNTEMLER

Analiz sadece inorganik veya organik

Maddenin fiziksel zelliklerini lmek iin eitli analitik metotlar gelitirilmitir. Bu

LLEBLEN FZKSEL ZELLK

Aletli analizlerin snflandrlmas

Aletli analizleri balca grupta toplayabiliriz:

1.1. Elektromanyetik Ima

Elektromanyetik tayf (spektrum )

Gama nlarndan radyo dalgalarna kadar bilinen tm elektromanyetik

Gne nm deiik dalga boylarnda yaynlanr, yaynlanan bu dalga

Btn elektromanyetik dalgalar kapsayan n dizinine elektromanyetik

Frekans deerleri farkl olan nlar, bu deerler dikkate alnarak sralandnda

ekil 1.1: Elektromanyetik dalga spektrum

elektronlarn koparlmas (fotoelektrik olay), ma enerjisinin bir madde tarafndan absorpsiyonu

Dalga karakterini destekleyen

Tablo 1.1: Inn dalga ve tanecik karakteri

ekil 1.2: Inn dalga ve tanecik zellii

1.1.1. Inn Dalga Karakteri

ekil 1.3: Elektromanyetik dalga, E bu dalgann elektrik vektr, H manyetik vektr

denklemiyle ifade edilir.

Polarite : Titreim asdr, normal artlarda insan gz tarafndan alglanmaz.

1, 5.1015 s1 1, 5.1015 hertz

1.106 hertz 1megahertz 1,5.1015 hertz 1,5.109 megahertz

1m 1010 A 4.10 7 mx1010 A / m 4000 A

1.1.2. Inn Tanecik Karakteri

Fotoelektrik olay, absorpsiyon ve emisyon (yaylma) olaylarn aklamak iin n dalga

E = Fotonun enerjisi, joule (J)

(6,63.10 34 J .s) x(3.108 m / s)

(6,63.10 34 J .s) x(3.108 m / s)

bantsndan, ktle hesaplanr.

1.1.3. Madde-In Etkilemesi

ekil 1.4: Elektromanyetik Ima

1.1.3.1. Inn Krnm (Difraksiyon)

ekil 1.5: In krnm

Resim 1.2: X-n difraktometresi (XRD)

ekil 1.6: Inn krlmas

eklinde ifade edilir.

Gelen n, normal ve krlan n ayn dzlemdedir.

ekil 1.7: Krlma kanunlar

Gelme asnn sinsnn, krlma asnn sinsne oran her zaman

eklinde ifade edilir. Bu bantya Snell bants denir. Bu bantda;

ekil 1.8: Dzgn ve dank yansma

Gelen n, normal ve yansyan n ayn dzlem iindedir.

ekil 1.9: Yansma kanunlar

I r (n2 n1 )2 (1,5 1)2

1.1.3.4. Inn Salmas

Rayleigh salmas: Boyutlar dalga boyundan nemli lde daha kk olan

Tyndall salmas: Kolloid oluturabilecek byklkteki paracklarn

Raman salmas: Paracklarla etkileen dalga boyunun saan

ekil 1.10: In salmas

Resim 1.4: Trbidimetre

1.1.3.5. Inn Polarizasyonu

ekil 1.11: Inn polarizasyonu

Optike aktif maddelerin polarize saptrma zelliklerine dayanarak bu maddelerin bir