Professional Documents
Culture Documents
สรุปย่อพัฒนาการประชาธิปไตยของไทย
สรุปย่อพัฒนาการประชาธิปไตยของไทย
สรุปยอพัฒนาการประชาธิปไตยของไทย
1
นครินทร เมฆไตรรัตน,พระผูทรงปกเกลา ฯ ประชาธิปไตย : 60 ปสิริราชสมบัติกับการเมืองการปกครองไทย,พิมพครั้งที่ 1,
กรุงเทพ ฯ : สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร,2549.หนา 9-233.
2
แตในที่สุดก็ไมสําเร็จ ความขัดแยงนี้ยุติลงหลังจากพระบาทสมเด็กพระปกเกลาเจาอยูหัวสละพระราช
สมบัติ ในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2477 แตเนื่องดวยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดลทรงมีพระชนมายุ
เพียง 9 พรรษาและยังทรงประทับอยูตางประเทศ สงผลใหในชวงเวลาดังกลาว ตองทรงกระทําผานคณะ
ผูสําเร็จราชการแทนพระองค
รัชกาลที่ 7 กับแนวคิดการเตรียมการเปลี่ยนแปลงการปกครอง
ร.7 มีพระราชดําริในการพระราชทานรัฐธรรมนูญ โดยชวง พ.ศ. 2474 ดังพระราชดํารัสของ
พระองคที่วา “ ... เรามีความประสงคที่จะทดลองและปลูกฝงการศึกษาในวิธีการปรึกษาโตเถียงใหสําเร็จเปน
มติ... ถาหากถึงเวลาอันควรที่จะเปลี่ยนแปลงวิธีการปกครองประเทศตอไปก็จะทําไดโดยสะดวก” พระองค
ทรงมอบหมายใหมีการรางรัฐธรรมนูญขึ้นและคาดวาจะพระราชทานในวันที่ 6 เม.ย. พ.ศ. 2475 แตผูราง
รัฐธรรมนูญไดคัดคานการพระราชทาน และยังไดรับการคัดคานจากอภิรัฐมนตรี จึงทําใหการพระราชทาน
รัฐธรรมนูญไดเกิดขึ้น
ฝายพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว เมื่อทรงทราบขาวก็ทรงไดประชุมกับพระบรมวงศานุวงศ
และขาราชการชั้นผูใหญเทาที่มีอยูหัวหินในขณะนั้น และทรงตัดสินพระราชหฤทัยโดยเห็นแกประเทศและ
ความสงบเรียบรอยของบานเมือง และไดทรงเสร็จกลับกรุงเทพ ฯ ในวันที่ 26 มิถุนายน และวันเดียวกันก็
โปรดเกลา ฯ ใหคณะราษฎรเขาเฝา และทรงลงพระปรมาภิไธยในพระราชกําหนดนิรโทษกรรมใหแกบรรดา
สมาชิกคณะราษฎร และคณะราษฎรไดถวายรางพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามดวย แต
พระองคทรงขอตรวจรางพระราชบัญญัติฉบับดังกลาวกอน ซึ่งพระองคก็ทรงลงพระปรมาภิไธยในวันรุงขึ้น
คือ วันที่ 27 มิถุนายน 2475 โดยทรงพระอักษรกํากับตอทายชื่อพระราชบัญญัตินั้นวา “ชั่วคราว” แม
คณะราษฎรจะประสบความสําเร็จในการกอการปฏิวัติ แตในที่สุดก็เกิดความขัดแยงระหวางคณะราษฎรกับ
กลุมนิยมเจา และนําไปสูการสละราชสมบัติของพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวในที่สุด
ภายหลังการประสบความสําเร็จในการยึดอํานาจของคณะราษฎร จึงมีธรรมนูญปกครองแผนดิน
สยามชั่วคราว 27 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ภายหลังการลงพระปรมาภิไธย สงผลใหเกิดสภาผูแทนราษฎร และ
ประชุมกันเปนครั้งแรกเมื่อวันที่ 28 มิถุนายน ซึ่งในที่ประชุมไดเลือกพระยามโนปกรณนิติธาดา เปนประธาน
คณะราษฎร อันเปนตําแหนงเทียบเทานายกรัฐมนตรี ตอมาระหวางการรางรัฐธรรมนูญฉบับใหมคณะราษฎร
จึงไดจัดระเบียบกองทัพใหม โดยปลดนายทหารชั้นผูใหญถึง 41 นาย อันกอใหเกิดการโกรธเคืองเปนอยาง
มาก ในที่สุดเมื่อวันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2475 จึงไดประกาศรัฐธรรมนูญฉบับถาวรขึ้นซึ่งพระบาทสมเด็จ
พระปกเกลาเจาอยูไดใหความสําคัญกับรัฐธรรมนูญฉบับนี้อยางยิ่ง ทั้งนี้เพื่อประคับประคองพระราชอํานาจ
(ใหนักศึกษาดูภาพพระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับถาวร ของ ร.7)
อยางไรก็ตาม ภายหลังประกาศใชรัฐธรรมนูญฉบับถาวร เกิดความขัดแยงทางความคิดทางการเมือง
เกิดขึ้น ระหวางกลุมอนุรักษนิยม นําโดยหลวงประดิษฐมนูธรรมซึ่งไดรับการศึกษาจากตางประเทศ ซึ่งไม
นิยมการเปลี่ยนแปลงการปกครองอยางรวดเร็วของคณะราษฎร กลุมนี้ไดเขาเปนเปนคณะรัฐมนตรีครึ่งหนึ่ง
หรือจํานวน 10 คน ปญหาความขัดแยงมีความรุนแรงยิ่งขึ้นเมื่อหลวงประดิษฐมนูธรรม (นายปรีดี พนมยงศ)
ไดเสนอ “เคาโครงเศรษฐกิจแหงชาติ” สงผลใหพระยามโนปกรณนิติธาดาคัดคานในที่ประชุม และในที่สุด
พระยามโนปกรณนิติธาดาไดนําพระราชบันทึกพระบรมราชวินิจฉัยของพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว
ที่คัดคาและวิจารณวา เคาโครงเศรษฐกิจแหงชาติดังกลาว เหมือนกับของรัสเซีย
สถานการณเริ่มกดดันอีกครั้งในเรื่องเกี่ยวกับการสั่งหามขาราชการเปนสมาชิกสมาคมการเมือง และ
ตอมาก็มีมติวาขั ดตอรัฐธรรมนู ญและใหถอนคําสั่งดังกลาว สถานการณ เริ่มกดดัน พระยามโนปกรณจึง
ตัดสินใจตราพระรากฤษฎีกาใหปดประชุมสภาใน 1 เมษายน 2476 และตั้งคณะรัฐมนตรีชุดใหม ถือเปนการ
ทํารัฐประหารโดยพระราชกฤษฎีกา และเปนการทํารัฐประหารครั้งแรก
ภายหลังการทํารัฐประหารไดมีการตราพระราชบัญญัติวาดวยคอมมิวนิสต สงผลใหหลวงประดิษฐ
มนูธรรมถูกฝายรัฐบาลกลาวหาวาเปนคอมมิวนิสตตองเดินทางออกนอกประเทศ สวนทางคณะราษฎรกลับ
6
ทามกลางความแยงทางการเมืองหลังจากการเสนอเคาโครงเศรษฐกิจของหลวงประดิษฐมนูธรรม
สงผลใหสี่ทหารเสือยื่นหนังสือลาออกจากราชการ บรรยากาศทางการเมืองจึงกลับไปสูสภาวะกดดันอีกครั้ง
ทําใหพระยามโนปกรณนิติธาดาโยกยายนายทหาร แตในที่สุดก็พลาดพลั้งจากการไวใจพลโทหลวงพิบูล
สงคราม ตอมาเกิดความขัดแยงกันระหวางฝายรัฐบาลกับฝายคณะราษฎร สงผลใหวันที่ 20 มิถุนายน 2476
พันโทหลวงพิบูลสงครามทําการรัฐประหารลมรัฐบาลพระยามโนปกรณนิติธาดา และแตงตั้งพระยาพหลพล
พยุหเสนาเปนนายกรัฐมนตรี นับเปนจุดสิ้นสุดของรัฐบาลที่มาดวยรัฐประหารและไปดวยการรัฐประหาร
การสละราชสมบัติของพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว
ภายหลังการทํารัฐประหารของพลโทหลวงพิบูลสงครามแลว สรางความมั่นคงทางการเมืองใหกับ
คณะราษฎรอีกครั้ง และเกิดความกดดันตอพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวเนื่องจากพระองคเลือกขาง
สนับสนุนพระยามโนปกรณนิติธาดา
ตอมาในวันที่ 11- 25 ตุลาคม 2476 พระวรวงศเธอพระองคเจาบวรเดช และคณะบุคคลทั้งฝายทหาร
และฝายพลเรือน เรียกตัวเองวา “คณะกูบานเมือง” ซึ่งเปนกลุมที่รวมตัวกันจากการไมพอใจที่ถูกปลดออกจาก
ราชการโดยคณะราษฎรกับพระบรมวงศานุวงศบางพระองคที่ตองการกอบกูเกียรติของความเปนเจาคืนมา ก็
ไดพยายามยึดอํานาจจากรัฐบาล แตไมประสบความสําเร็จ และฝายรัฐบาลจึงขนานนามเหตุการณนั้นวา “กบฏ
บวรเดช” ชวงที่มีการปะทะกันนั้นพระบาทสมเด็จสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวประทับอยูที่หัวหินและทรง
ตั ด สิ น พระราชหฤทั ย เสด็ จ โดยเรื อ เร็ ว ขนาดเล็ ก จากหั ว หิ น ไปยั ง สงขลา ภายหลั ง การปราบกบฏแล ว
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวมีพระราชบันทึกถึงรัฐบาลเกี่ยวกับความของพระราชหฤทัยเกี่ยวกับสิทธิ
เสรีภาพของประชาชน และเรื่องอื่น ๆ ซึ่งตองไดรับการตอบสนองจากรัฐบาลครบทุกขอ มิฉะนั้นพระองคจะ
ไมเสด็จกลับประเทศและตองการใหรัฐบาลถวายคําตอบภายในวันที่ 28 กุมภาพันธ 2477 ดวย มิฉะนั้น
พระองคจะสละพระราชสมบัติ ในที่สุดรัฐบาลไดถวายคําตอบผานทางเจาพระยาศรีธรรมาธิเบศรที่อยูกรุง
ลอนดอนวา ทางรัฐบาลขอปฏิเสธขอเรียกรองของพระองคโดยเด็ดขาด จึงทําใหพระบาทสมเด็จพระปกเกลา
เจาอยูหัวทรงตัดสินพระราชหฤทัยสละราชสมบัติในวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2477
ในหลวงอานันท และการสวรรคต
ภายหลังจากการสละราชสมบัติของ ร.7 ทางรัฐบาลก็ไดพิจารณาอัญเชิญสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันท
มหิดลเปนกษัตริยตามลําดับการสืบราชสันตติวงศ เนื่องจากพระองคยังทรงพระเยาว และประทับอยูประเทศ
สวิตเซอรแลนด จึงมีการแตงตั้งผูสําเร็จราชการทําหนาที่แทน ชวงที่กษัตริยไมไดประทับอยูในประเทศ กลุม
การเมืองตาง ๆ ไดพยายามชวงชิงอํานาจระหวางกัน จนในที่สุดจอมพล ป. พิบูลสงคราม เริ่มยึดอํานาจไวที่
ตนเองสําเร็จในปลายป 2481 นําไปสูการสถาปนารัฐนิยมที่ยึดมั่นในลัทธิชาตินิยมและลัทธิบูชาผูนํา คือ จอม
7
การขึ้นครองราชยของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช
นครินทร เมฆไตรรัตน ไดอธิบายแนวคิด “ประชาธิปไตย” ที่แพรหลายอยูในสังคมไทยสมัยนั้นวา
แบงไดเปน 2 แนวคิด คือ
1. แนวคิดประชาธิปไตยสํานักประเพณี เชน หมอมเจาวรรณไวทยากร วรวรรณ .,พระองคเจาธานีนิ
วัติ,หมอมราชวงศ เสนีย ปราโมช , หมอมราชวงศคึกฤทธิ์ ปราโมช มีจุดเริ่มตนในกลุมนักคิดสาย
ราชวงศและขุนนางรุนแรกที่ไดรับอิทธิพลทางความคิดจากตะวันตก แนวคิดหลักของสํานักนี้
อธิบายวา ระบอบประชาธิปไตยมีมาชานานแลว โดยเฉพาะเมื่อระบอบกษัตริยไดรับแนวคิดพุทธ
ศาสนาเรื่อง “เอนกนิกรสโมสรสมมติ” มาใชในการปกครอง แนวคิดดังกลาวคือการอธิบายวา
พระมหากษัตริยทรงขึ้นครองราชยโดยความเห็นชอบของชุมชนการเมือง พระองคทรงอยูเหนือ
ราษฎรเพียงพระองคเดียว สวนราษฎรทุกคนที่เหลือมีความเทาเทียมกันหมดไมมีการแบงชนชั้น
วรรณะ และแนวคิดนี้มีอิทธิพลตอระบบราชการและทหาร
2. แนวคิดประชาธิปไตย แบบสํานักคิดตะวันตก เริ่มอยูในกลุมนักเรียนนอกพวกที่ไมสามารถ
ปรับตัวเขากับระบบราชการภายหลังการปฏิรูปการปกครองได
ทั้งสองสํานักคิดนี้ไดพัฒนาขึ้นตนพุทธศตวรรษที่ 25
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช จะเสด็จขึ้นครองราชยสืบราชสันตติวงศตั้งแตวันที่ 9
มิถุนายน 2489 และเสด็จกลับประเทศสวิตเซอรแลนด วันที่ 19 สิงหาคม 2489 เพื่อทรงศึกษาตอ และทรง
เสด็จนิวัติสูพระนครเมื่อวันที่ 24 มีนาคม 2493 และทรงบรรลุนิติภาวะแลว สงผลใหผูสําเร็จราชการแทน
8
รัฐประหารและความวุนวายทางการเมืองของไทยหลังสงครามโลกครั้งที่ 2
หลังการยุติสงครามโลกครั้งที่ 2 เกิดความขัดแยงระหวางกลุมทหารกับกลุมรัฐบาลพลเรือน ของนาย
ปรีดี พนมยงค ขณะที่ในรัฐสภาก็เกิดความวุนวายเชนกันโดยเกิดการแขงขันระหวงพรรรคสหชีพของนาย
ปรีดี กับพรรคประชาธิปตยของนายควง อภัยวงศ มีความรุนแรงมาตั้งแตกอนการเสด็จขึ้นครองราชยของ
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ฯ แลว
การสวรรคตของ ร. 8 สงผลใหรัฐบาลนายปรีดี ถูกโจมตีอยางมากวาไมสามารถพิทักษราชบัลลังกไว
ได แมมีคําสั่งดําเนินการสืบสวนเรื่องดังกลาวแลว นายปรีดีก็ยังถูกสังคมมองวามีสวนรูเห็นในการลอบปลง
พระชมนพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดล เปนผลใหนายปรีดีขอลาออกจากตําแหงนายกรัฐมนตรี
ในวันที่ 23 สิงหาคม 2489 ผูที่มาเปนนายกรัฐมนตรีตอมาคือ พลเรือตรีถวัลย ธํารงนาวาสวัสดิ์ ในระยะแรกถูก
กดดันจากพรรคประชาธิปตยจนตองลาออก แตเมื่อจัดการเลือกตั้งใหมก็สามารถกลับมาเปนนายกรัฐมนตรีได
อีกครั้ง ในระยะนี้มีขาวการทํารัฐประหาร แตไมสามารถสกัดกั้นได สงผลให พลโทผิน ชุณหะวัณ เขายึด
อํานาจในวันที่ 8 พฤศจิกายน 2490 อยางไรก็ตาม คณะรัฐประหารก็ใหนายควง อภัยวงศ เปนนายกรัฐมนตรี
รัฐบาลนายควง ไดจัดการเลือกตั้งขึ้นใน พ.ศ. 2491 และผลการเลือกตั้งทําใหนายควง เปน
นายกรัฐมนตรีคนตอไป แตหลังจากนั้นคณะรัฐประหารไดสงคนไปจี้ ใหนายควงลาออกจากตําแหนงเพื่อ
เปลี่ยนรัฐบาล ผลปรากฏวานายควงยินยอมปฏิบัติตาม และทําใหจอมพล ป. กลับมาเปนนายกรัฐมนตรีอีกครั้ง
ในเดือนเมษายน 2491
สถานะของพระมหากษัตริยกับบทบาทจอมพล ป. พิบูลสงคราม
การกลับคืนสูอํานาจของจอมพล ป. นําไปสูรูปแบบการปกครองที่เนนความสําคัญของตัวผูนํา ชวง
2481 – 2487 สิ่งที่จอมพล ป. พยายามทํามาตลอดคือ การเคลื่อนยายบทบาทและอํานาจ จากราชสํานักและ
พระมหากษัตริย สูตนเองในฐานะผูนํา ปลูกฝงอุดมการณใหแกประชาชนวาจอมพล ป. เปน “บิดา” ของ
ประชาชนดวยการเปรียบเทียบจอมพล ป. กับพอขุนรามคําแหง ทายที่สุด จอมพล ป. ยังไดอาศัยภาพพจนของ
การเปนผูนําอุปถัมภพุทธศาสนาโดยพฤตินัย มาเสริมสรางสถานะตนอีกดวย
อยางไรก็ตามสถานการณภายหลังรัฐประหาร 2490 แมจะเต็มไปดวยความรุนแรง แตพระบาทสมเด็จ
พระเจาอยูหัวก็ทรงสนพระทัยสถานการณบานเมือง และสมัยนี้ไดจัดตั้ง “สภารางรัฐธรรมนูญ” เปนครั้งแรก
และนายควงสามารถวางเงื่อนไขในกระบวนการรางรัฐธรรมไดสําเร็จกอน เปนรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2492
รัฐธรรมนูญนี้มีหลักการสําคัญ คือ การเพิ่มอํานาจของพระมหากษัตริยในการมีสวนรวมบริหารบานเมืองมาก
9
สาเหตุของการทํารัฐประหารครั้งนี้ของจอมพลสฤษดิ์ คือ
1. การคุกคามของกลุมคอมมิวนิสตภายในประเทศ ดวยการจะ”กําจัดราชบัลลังก ทําลายพุทธศาสนา
และโคนสถาบันตาง ๆ ทุกรูปแบบซึ่งชาติไทยเรายึดมั่น”
2. พรรคการเมื อ งหลายพรรคได ใ ช อ ภิ สิ ท ธิ์ แ ละเสรี ภ าพในระบอบประชาธิ ป ไตยที่ บั ญ ญั ติ ไ ว ใ น
รัฐธรรมนูญในทางที่มิชอบ อันเปนอุปสรรคตอความเจริญกาวหนาของชาติ โดยเฉพาะอยางยิ่งประชาชน
กลายเปนศัตรูซึ่งกันและกัน
3. ปญหาความขัดแยงเกี่ยวกับเขาพระวิหารระหวางไทยกับกัมพูชา ที่อาจกลายเปนปญหาสําคัญจาก
ภายนอกประเทศ
ดัง นั้น เพื่ อให ป ระเทศเจริ ญก าวหนา จึ งจํ า เปน ตอ ง “สร า งเสถี ย รภาพใหแ ก ช าติ ซึ่ ง ขึ้ น อยูกั บ หลั ก
ประชาธิปไตยอันมั่นคง ระบบเศรษฐกิจและสังคมอันเหมาะสมสําหรับการอยูรอดของชาติและของประชาชน
คนไทย”
การทํารัฐประหารครั้งที่ 2 นี้แตกตางจากการทํารัฐประหารครั้งที่ 1 กลาวคือการทํารัฐประหารครั้งที่ 2
เพื่อตองการเปลี่ยนแปลงระบบการบริหารประเทศที่เกิดความยุงยากที่ทําใหรัฐบาลพลเอกถนอมตองเผชิญกับ
ปญหาความวุนวายทางการเมืองจนเปนอุปสรรคในการบริหารประเทศในขณะนั้น สวนรัฐประหารครั้งที่ 1
เปนรัฐประหารเพื่อเปลี่ยนตัวรัฐบาลซึ่งไมเปนที่นิยมของประชาชนอันเนื่องมาจากการฉอราษฎรบังหลวง
จึงหันมาสูการสรางระบบการปกครองแบบใหมขึ้นมาทดแทน เพื่อใชในการปกครองประเทศเปนการเฉพาะ
นั่น คือ “การสรางประชาธิปไตยแบบไทย”
จอมพลสฤษดิ์ เห็ น ว า ป ญ หาการบริ ห ารประเทศมี ส าเหตุ ม าจากการที่ ค ณะราษฎรนํ า ระบอบ
ประชาธิปไตยตะวันตกมาใชซึ่งเห็นวาไมประสบความสําเร็จ เพราะเกิดความวุนวายทางการเมืองอยูบอยครั้ง
และเห็นวาการจัดระเบียบการปกครองของไทยตองอาศัยหลัก 3 ประการ คือ การเมืองการปกครองตองอาศัย
หลักการของไทยเราเอง จะตองละทิ้งอุดมการณของตางประเทศ และจะตองฟนฟูอุดมการณแบบไทยใหเปน
อุดมการณหลักของชาติ
ประชาธิปไตยแบบไทยที่เหมาะสม คือ รัฐบาลหรือฝายบริหารมีอํานาจเหนือฝายนิติบัญญัติ และมี
อํานาจสูงสุด ไมใชรัฐบาลของพรรคการเมือง ดังนั้น พรรคการเมืองและการเลือกตั้งโดยตรงจากประชาชนจึง
ไมใชเปนสิ่งจําเปนตอระบบการเมืองไทย
ระเบียบการเมืองการปกครองแบบใหม แบงเปน 3 ชั้น คือ รัฐ/รัฐบาล,ขาราชการ และประชาชน
กล า วคื อ รั ฐ บาลมี อํ า นาจสู ง สุ ด แล ว มี ร ะบบราชการทํ า หน า ที่ เ ป น ตั ว แทนและปฏิ บั ติ ต ามคํ า บั ญ ชาของ
ผูปกครองโดยตรง ยอมรับการชี้แนวทางจากรัฐบาล โดยเฉพาะจากตัวผูนําเปนสําคัญ สวนประชาชนก็อยูใน
ฐานะกํากับดูแลจากรัฐบาลหรือไดรับความยินยอมจากรัฐบาลเทานั้น และยังเสนอใหประยุกตการปกครองให
11
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวกับรัฐบาลถนอม กิตติขจร
ภายหลังจากเลือกตั้งทั่วไป เมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ 2512 จอมพลถนอมไดกลับเขามาดํารงแหนง
นายกรัฐมนตรีอีกครั้งหนึ่ง แตตอมาเริ่มไดรับการปฏิเสธจากสภาผูแทนราษฎร และตอตานรุนแรงขึ้นใน พ.ศ.
2513 ไมวาจะเปนการวิพากษนโยบายรัฐบาล การยับยั้งพระราชบัญญัติงบประมาณ ดังนั้น จอมพลถนอม จึง
ไมพอใจกับแรงตอตาน จนกลายเปนความขัดแยง จอมพลถนอมจึงทํารัฐประหารรัฐบาลของตนเอง เมื่อ พ.ศ.
2514
สภาพการณของเหตุการณ
เหตุการณ 14 ตุลาคม 2516 เริ่มตนดวยการแจกใบปลิวเรียกรองรัฐธรรมนูญของกลุมนักศึกษาและ
อาจารยกลุมหนึ่ง แตกลับถูกเจาหนาที่ตํารวจจับกุมวันที่ 6 ตุลาคม จํานวนทั้งสิ้น 11 คน โดยตั้งขอหาวา
“ชักชวนใหมีการชุมนุมทางการเมือง” ขัดขืนคําสั่งปฏิวัติ ฉบับที่ 4 และ”ขบถภายในราชอาณาจักร” ตาม
กฎหมายมาตรา 116 หลังจากนั้นศูนยกลางนิสิตนักศึกษาแหงประเทศไทยไดออกแถลงการณคัดคานการจัด
กุมของรัฐบาลเผด็จการ “ถนอม – ประภาส” ตอมาในวันที่ 7 ตุลาคม เจาหนาที่ตํารวจสันติบาลไดเขาจับกุม
นักศึกษาเพิ่มอีกคนหนึ่ง คือ นายกองเกียรติ คงคา นักศึกษามหาวิทยาลัยรามคําแหง และตอมาเจาหนาที่
สันติบาลไดออกหมายจับนายไขแสง สุกใส อดีต ส.ส. นครพนม เนื่องจากเห็นวามีสวนในการชักใยอยู
เบื้องหลังการเรียกรองรัฐธรรมนูญ
12
สภาพทางการเมืองหลังการสลายลงของการผูกขาดอํานาจ
เมื่ออํานาจวางลงกลุมตาง ๆ ทางการเมืองพยายามพยายามเขามามีอํานาจ รัฐบาลนายสัญญา ธรรม
ศัก ดิ์ เป น รัฐบาลที่ อิส ระจากอิ ทธิ พ ลจากกลุมขาราชการ มี ความชั ด เจนทางการเมื อ งมากขึ้น เนื่ อ งจากมี
รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2517 กลุมนักธุรกิจเรื่องผันตัวเองเขาสูการเมืองผานพรรคการเมือง สวนกลุมนักศึกษาและ
กรรมกรมีบทบาทมากที่สุด สองกลุมนี้เริ่มเคลื่อนไหวมากขึ้น ขณะเดียวกันก็ไดรับอิทธิพลและถูกแทรกซึม
จากพรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศไทยอีกดวย
กลุ มนั ก ศึ ก ษาได รั บ การตอบสนองอยางดี จ ากรั ฐ บาลนายสั ญญา และมี สว นร ว มในการเผยแพร
ประชาธิปไตย ขณะเดียวกันกลุมขาราชการและนักธุรกิจไมไดรับการสนับสนุนจากรัฐบาลเทาใดนัก แตดํารง
อยูเพียงระยะชั่วคราวเทานั้น
การรางรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2517 ไดนําสมัชชาแหงชาติ อันเนื่องเปนพระราชดําริของพระบาทสมเด็จ
พระเจาอยูหัว ซึ่งเรียกวา “ สภาสนามมา” เนื่องจากจัดการประชุมสมัชชาที่ราชตฤณมัยสมาคม หรือสนามมา
นางเลิ้ง สภานี้มาจากกลุมทางการเมืองที่หลากหลาย เชน ขาราชการ นักธุรกิจ นักวิชาการ กรรมกร เกษตรกร
ตลอดจนนักศึกษา ถือวาเปนรัฐธรรมนูญที่เปนประชาธิปไตยมากที่สุดฉบับหนึ่งของประเทศไทย มีบัญญัติ
เรื่องสิทธิเสรีภาพไวในหมวดที่ 3 จึงเปนที่พอใจของประชาชนโดยเฉพาะนักศึกษา
กลุมนักธุรกิจเริ่มมีบทบาทมากขึ้น ขณะเดียวกันกลุมนักศึกษาและกรรมกรก็มีบทบาทเคลื่อนไหว
นอกรัฐสภา มีการประทวง 731 ครั้ง ชวงป 2517 - 2519 สิทธิเสรีภาพที่มีอยางเต็มที่ในรัฐธรรมนูญเปนการ
เปดทางใหกลุมสังคมนิยม หรือซายจัด สามารถออกมาเคลื่อนไหวอยางเปดเผย
สถานการณเริ่มไมเปนที่พอใจของกลุมอนุรักษนิยม และกลุมขวาจัด นําไปสูการจัดตั้งกลุมนวพ
ลและกลุมกระทิงแดง เพื่อเคลื่อนไหวตอตานกลุมซายจัดอยางรุนแรง กลุมขวาจัดไดรับการสนับสนุนจาก
กลุมขาราชการที่กังวลตอการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นและไมพอใจบทบาทตนเอง ซึ่งถูกกีดกันออกจากการเมือง
ดวยมาตรา 118 มิใหขาราชการเขามามีตําแหนงทางการเมือง
ในที่สุดสถานการณเริ่มมาถึงขีดสุด เมื่อเกิดความวุนวายในรัฐสภาและนอกรัฐสภา กลุมซายจัดไดเริ่ม
เคลื่อนไหวทางการเมืองในทิศทางที่ลอแหลมและยั่วยุกลุมขวาจัดมากขึ้นเรื่อย ๆ จนกลุมขวาจัดเริ่มใชความ
รุนแรงในการจัดการกับกลุมซายจัดอยางตอเนื่อง และนําไปสูเหตุการณ 6 ตุลาคม 2519
14
สภาพการณกอนเหตุการณ
ใน พ.ศ. 2518 – 2519 เปนชวงเวลาที่มีความผันผวนในภูมิภาคอยางมาก การเปลี่ยนแปลงของ
ประเทศเพื่อนบาน เชน ลาวและกัมพูชา สรางความวิตกตอภัย “คอมมิวนิสต” และกลัววาไทยกําลังเปน
เปาหมายตอไปตามทฤษฎีโดมิโน พรอมกับปญหาทางการเมืองภายในที่มีความแตกแยกทางความคิดระหวาง
แนวคิดอนุรักษนิยมและสังคมนิยม รวมทั้งความขัดแยงในชนบท
กลุมอนุรักษนิยมไดเตรียมปลูกฝงความคิดอุดมการณใหกับมวลชนจัดตั้ง ไดแก ลูกเสือชาวบาน กลุม
กระทิงแดง กลุมนวพล ชมรมแมบาน ใหมีความหวาดวิตกภัยคอมมิวนิสตและพรอมเผชิญหนากับแนวคิด
สังคมนิยม ตลอดจนความขัดแยงในกลุมชนชั้นนําทางอํานาจและกลุมทหารเองที่พยายามสรางเงื่อนไขในการ
ยึดอํานาจ เชน การสนับสนุ นใหจอมพลถนอม และจอมพลประภาส เดินทางกลับมาไทย เปนชนวนให
นักศึกษาและประชาชนตอตาน และเปนโอกาสใหเกิดการทํารัฐประหาร ผูนําทหารโดยพลเรือเอกสงัด ชลอ
อยู ไดกราบบังคมทูลขอคําปรึกษาจากพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เพื่อกราบบังคมทูลใหทรงทราบถึง
สถานการณบานเมืองวาเปนที่นาวิตก ถาปลอยไวอาจเปนเหมือนเขมรและลาวจึงเห็นควรปฏิวัติ และหลัง
ปฏิวัติแลวจึงอยากใหพลเรือนมาเปนนายกรัฐมนตรี โดยพลเรือเอกสงัด ไดกราบทูลรายชื่อบุคคลที่นาจะเปน
นายกรัฐมนตรีจํานวน 15 คน แตมิไดมีคําสั่งสนับสนุนผูใด แตกอนออกจากที่เฝา ในหลวงทางไดรับสั่งวา
จะทําอะไรลงไปก็ควรปรึกษานักกฎหมาย คือ คุณธานินทร กรัยวิเชียร ผูพิพากษาศาลฎีกา
นักศึกษาและประชาชนไดประทวงการกลับมาของจอมพลถนอมและจอมพลประภาส นําไปสูการ
ปราบปรามในเชาตรูวันที่ 6 ตุลาคม 2519 ในมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร กลุมที่มีสวนในเหตุการณ
ประกอบดวย ตํารวจตระเวนชายแดน ลูกเสือชาวบาน กลุมกระทิงแดง กลุมนวพล สงผลใหนักศึกษาและ
ประชาชนถูกสังหาร จํานวน 41 ราย และมีการจับกุมแกนนําหลายคน อีกทั้งการกวาดจับนิสิตนักศึกษาและ
ประชาชนที่เขารวมการชุมนุมในมหาวิทยาลัยธรรมศาสตรหลายพันคน ทามกลางความวุนวายของเหตุการณ
การปราบปรามและกวาดจับผูชุมนุมและความไรเสถียรภาพในการสั่งการของ ม.ร.ว. เสนีย ปราโมช ในชวง
เย็นนั้นเอง มีกลุมทหารที่เรียกตัวเองวา “ คณะปฏิรูปการปกครองแผนดิน” ไดเขารัฐประหารยึดอํานาจจาก
รัฐบาลไดสําเร็จ ตอมาพระบาทเด็จพระเจาอยูหัว ไดโปรดเกลา ฯ ใหนายธานินทร กรัยวิเชียร (2519 - 2520)
15
ยุคประชาธิปไตยครึ่งใบ
ภายหลังเหตุการณ การรัฐประหาร 6 ตุลาคม 2519 รัฐบาลธานินทร กรัยวิเชียร เขาบริหารประเทศ
ไมนาน ไดเกิดการรัฐประหารรัฐบาลธานินทร ในวันที่ 20 ตุลาคม 2520 นําไปสูปญหาความขัดแยงและชวง
ชิงอํานาจกันในกลุมผูนําทหารภายในคณะปฏิรูปการปกครองแผนดิน ระหวางพลเรือเอกสงัด ชะลออยู กับพล
เอกเกรียงศักดิ์ ชมะนันทน และกลุมทหารอื่น ๆ เชน พลเอกเปรม ติณสูลานนท นอกจากกลุมภายในคณะ
รัฐประหารแลวยังมีกลุมนายทหารระดับนายพันที่กุมกําลังใหการสนับสนุน คือ “กลุมยังเติรก” หรือ จปร.7
นําโดยพันเอกมนูญ รูปขจร พันเอกประจักษ สวางจิตร และพันเอกจําลอง ศรีเมือง เปนตน กลุมยังเติรก
สนับสนุนใหพลเอกเกรียงศักดิ์ ชมะนันท ขณะนั้นเปนเลขาธิการคณะปฏิรูป ฯ เปนนายกรัฐมนตรี แทนพลเรือ
เอกสงัด หัวหนาคณะปฏิรูป ฯ ขณะนั้น หลังการทํารัฐประหารรัฐบาลนายธานินทรแลว นายเกรียงศักดิ์
ชมะนันท ขึ้นมาเปนนายกรัฐมนตรี ไดจัดใหมีการรางรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 และ
รัฐธรรมนูญฉบับนี้ไดถูกขนานนามวาเปน “ประชาธิปไตยครึ่งใบ” การที่รัฐธรรมนูญฉบับนี้ไดถูกขนานนาม
วาเปน “ประชาธิปไตยครึ่งใบ” คือ เปนการจัดวางดุลอํานาจทางการเมืองระหวางพลังประชาธิปไตยกับพลัง
กองทัพ ใหกองทัพสามารถควบคุมทิ ศทางการเมืองได เชน ขาราชการประจําสามารถควบตําแหนงทาง
การเมืองได และสมาชิกวุฒิสภามาจากการแตงตั้ง
กบฏเมษาฮาวาย
พ.ศ. 2523- 2531 เปนชวงสมัยพลเอกเปรม ดํารงตําแหนงเปนนายกรัฐมนตรีและตําแหนงผู
บัญชาการทหารบก ภายใตการสนับสนุนของกลุมยังเติรกและถอนการสนับสนุนพลเอกเกรียงศักดิ์ ชมะนันท
โดยใน พ.ศ. 2523 ไดมีความพยายามในการตออายุราชการพลเอกเปรม เนื่องจากเหตุเกษียณอายุราชการ ให
สามารถดํารงตําแหนงผูบัญชาการทหารบกไดอีก 1 ป แตถูกคัดคานจากกลุมยังเติรก หลังจากนั้นพลเอกเปรม
ได เ รี ย กประชุ ม พรรคร ว มรั ฐ บาลทํ า ให ท า ที ข องพรรคร ว มรั ฐ บาลเปลี่ ย นไปเป น การให ก ารสนั บ สนุ น
นอกจากนี้เหตุการณนี้ทําใหเกิดการวิพากษวิจารณจากประชาชนอยางกวางขวาง นํามาซึ่งปญหาความขัดแยง
ทางการเมืองในกลุมทหารเองและกับประชาชน
มีนาคม 2524 พลเอกเปรม ไดปรับคณะรัฐมนตรีและมีขาววามีการตออายุราชการอีก 1 ป ทําใหเกิด
การเผชิญหนากันระหวางระหวางนายกรัฐมนตรีกับกลุมยังเติรก สงผลใหกลุมยังเติรก กอการรัฐประหารใน
วันที่ 1 เมษายน 2524 เรียกวา “กบฏเมษาฮาวาย” แตไมสําเร็จ อันเนื่องมาจากการปฏิบัติการของ”
กองบัญชาการรวมรักษาความสงบเรียบรอยแหงชาติ” หลังจากเหตุการณนี้ทําใหอํานาจของพลเอกเปรมมี
ความมั่นคง
16
เหตุใดรัฐบาลพรรคไทยรักไทย จึงมีเสถียรภาพทางการเมือง
รั ฐ บาลพั น ตํ า รวจโท ดร. ทั ก ษิ ณ ชิ น วั ต ร หั ว หน า พรรคไทยรั ก ไทย ดํ า รงรงตํ า แหน ง เป น
นายกรัฐมนตรีคนที่ 23 ของประเทศ ไดสรางประวัติศาสตรโฉมหนาใหมใหกับการเมืองไทย คือ เปนรัฐบาล
ที่มาจากการเลือกตั้งรัฐบาลแรกที่มีผูสมัครสมาชิกสภาผูแทนราษฎรของพรรคไทยรักไทยเพียงพรรคเดียว
ชนะเลือกตั้งดวยคะแนนเสียงทวมทน จนสามารถจัดตั้งรัฐบาลพรรคเดียวไดถึงสองสมัยติดตอกันผานการ
เลือกตั้งทั่วไป พ.ศ. 2544 และการเลือกตั้งทั่วไป พ.ศ. 2548
สาเหตุของการชนะเลือกตั้ง
ผูนําพรรครวมทั้งคณะผูบริหารของพรรคไดเลือกนําเสนอภาพลักษณใหมที่แตกตางไปจากพรรค
การเมื อ งอื่ น ๆ โดยมี แ นวคิ ด ที่ นํ าลั ก ษณะการบริ ห ารงานธุ รกิ จ มาปรั บ ใชกั บ การบริ ห ารบ า นเมือ ง ด ว ย
สโลแกน “คิดใหม ทําใหม เพื่อคนไทยทุกคน” ในการเลือกตั้งทั่วไป พ.ศ. 2544 สโลแกน “4 ป ซอมความ
หายนะจากวิกฤติ 4 ป สรางชาติใหแข็งแกรง” ในการเลือกตั้งทั่วไป พ.ศ. 2548 เพื่อสานตอนโยบายเดิม
18
จุดเดนของพรรคไทยรักไทย
1. นโยบายพรรคที่มีลักษณะพิเศษ คือ ความสามารถในการเอานโยบายสาธารณะมาสรางกระแส
ความนิยมทางการเมือง โดยใชหลักจิตวิทยามวลชนในแบบประชานิยม (Populism) ที่นําเสนอออกมาเปน
รูปธรรมและปรากฏเปนจริงทําใหคนรากหญารูสึกวาตนเองไดรับ หรือกําลังจะไดรับการดูแลจากผูนําและ
ไดรับการแบงปนทรัพยากรทางการเงินหรืองบประมาณจากรัฐบาลอยางเทาเทียม หรือเสมอ ๆ กับกลุมคนที่มี
สถานภาพดีกวาในกลุมอื่น ๆ ภายใตการนําทางนโยบายของพรรคไทยรักไทยโดยรวมที่ไมไดเนนใหเกิด
ความรูสึกวาประเทศมีชนชั้น ซึ่งทําใหคนรากหญาเห็นวาพรรคไทยรักไทยเปนความหวังเดียวทางการเมือง
2. ภาพลักษณ (Image) ของพันตํารวจโท ดร. ทักษิณ ชินวัตร ที่มีดีกรีดอกเตอร เปนนักบริหารที่มี
วิสัยทัศนกวางไกล คิดไว ทําไว และเปนตัว อยางของบุคคลที่ประสบความสําเร็จในเรื่องธุรกิจและชีวิต
ครอบครัว จนยากที่จะทําใหผูนําพรรคการเมืองใดมาเทียบเคียง
ลักษณะการบริหารประเทศ
มี ลั ก ษณะการบริ ห ารประเทศที่ มี แ นวโน ม รวบอํ า นาจเบ็ ด เสร็ จ ของรั ฐ บาลพรรคไทยรั ก ไทย
นักวิชาการจึงใหคําจํากัดความรูปแบบการบริหารประเทศวา “การเมืองระบอบทักษิณ” “ทักษิณาธิปไตย
(Thaksinocracy)” “ทรราชเสียงขางมาก (Tyranny of the majority)” “ระบอบสมบูรณาญาสิทธิ์จากการ
เลือกตั้ง” และเรียกระบบเศรษฐกิจซึ่งมีการดําเนินการและเกิดมีผลประโยชนจากนโยบายรัฐบาลในสมัยนี้วา
“ระบบทักษิโณมิกส (Thaksinomics)”
สาเหตุที่เกิดการรวบอํานาจเบ็ดเสร็จ เนื่องจากหัวหนาพรรคและนายทุนของพรรคลวนมีพื้นฐานมา
จากกลุมธุรกิจสัมปทานขนาดใหญ ซึ่งเปนธุรกิจที่มีประสบการณและมีความคุนเคยกับการผูกขาดมาแลวใน
ลักษณะหนึ่ง ไดแก ธุรกิจสื่อสาร – โทรคมนาคม กลุมอุตสาหกรรมพิเศษบางประเภท สงผลใหพรรคไทยรัก
ไทยมีฐานอํานาจทางการเงินที่แข็งแกรง และที่สําคัญคือนโยบายประชานิยมที่ใหผลประโยชนโดยตรงใหแก
ชาวบานโดยไมตองผานระบบอุปถัมภของนักการเมืองในระดับจังหวัด รวมทั้งนักการเมืองทองถิ่น ดังนั้น จึง
มีผลสืบเนื่องกลายเปนการสลายฐานอํานาจของนักการเมืองในระบบหัวคะแนนแบบที่เคยเปนมา
นักเศรษฐศาสตรการเมืองบางทาน ไดอธิบายการเมืองการปกครองในแบบดังกลาววาเปนระบบของ
“ธนกิจการเมือง” (Money Politics) คือ กลุมทุนขนาดใหญกลุมใหมไดเขามามีบทบาทในระบบเศรษฐกิจและ
การเมืองทดแทนกลุมการเมืองเดิม หรือกลุมทุนเกา ที่ลมละลาย ออนกําลังลง และสูญเสียกิจการของตนไป
ในชวงวิกฤตเศรษฐกิจป 2540
สภาวะการนําทางการเมืองของระบอบทักษิณ ไดเลิกพึ่งพาเทคโนแครต ผูเชี่ยวชาญที่เคยเปนหลัก
ของการบริหาประเทศ รวมทั้งปญญาชนและนักวิชาการที่เคยเปนตัวกลางของความรูและมีบทบาทวิพากษ
นโยบายระหวางรัฐกับประชาชน ปญญาชน นักวิชาการอิสระ และเอ็นจีโอ เครือขายประชาชน สมัชชาคนจน
ลักษณะเชนนี้ นิธิ เอียวศรีวงศ เรียกวา “เสียงเดียวในความเงียบ” เนื่องมาจากประเด็นสาธารณะในสังคมไทย
มาจากพันตํารวจโท ดร.ทักษิณ ชินวัตร และถูกนําเสนอผานสื่อไปยังประชาชน ประกอบกับแหลงผลิตญัตติ
19