Yerel Si̇yaset

yerel siyaset
yerel siyaset
Yayna Hazrlk: OKUTAN YAYINCILIK
Gazi Paa Cad. Ortanca Sok. Ozan Merk.
No: 49/25 Pendik-STANBUL
Tel: 0216 291 63 33
okutanyayincilik@gmail.com
Mizanpaj-Kapak Tasarm
Yusuf LMON
Tashih
Tlin SEMAY LMON
Telif Haklar:
Okutan Yaynclk Limited irketi
Bask ve Cilt:
Milsan Basn San. A..

Tel: 0212 697 10 00
OKUTAN YAYINLARI
1. Bask, Ocak 2008
ISBN
978-9944-936-14-9
R
zinsiz yaynlanamaz, kaynak gsterilmeden alnt yaplamaz.
indekiler
Sunu
Sempozyum Al Konumas
Hulusi ENTRK
Yerel Siyaset - Kavramlar

9
Do. Dr. Yaln AKDOAN

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset
15
Do. Dr. M. Akif UKURAYIR

Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi
37
Cengiz SUNAY
Kreselleme ve Yerel Ynetimler in malar
69
Do. Dr. Recai COKUN

Demokratik Siyasal Kltrn Gelimesinde Yerel Ynetimler
77
Prof. Dr. Davut DURSUN

Kent Ynetimlerinde Katlm
87
Do. Dr. Adem ESEN

Kentlilik Bilinci ve Yerel Siyaset
91
Yrd. Do. Dr. Muharrem ES

Yerel Kalknma ve Siyaset
115
Erol KAYA
Yerel Siyaset Perspektifinden Bakla Bykehir
Belediyelerinde Kentsel Alan Ynetimi Uygulamalar
125
Do. Dr. Hseyin ZGR

3
Yerel Siyaset Ekseninde Sivil Toplum rgtleri:

nemi ve Etkileri
Yrd. Do. Dr. Mevlt KARABIAK
167
Kentli Haklar ve Yerel Siyaset

Yrd. Do. Dr. M. Fahrettin NDER
187
Trkiyede Yerel Siyasette Kadnn Konumu: Siyaseti Kadnlar

Gzyle Eletirel Bir Deerlendirme
Dr. Nilfer (AVAR) NEGZ
213
Yerel Siyasetin Geliiminde Sosyal Politikalarn nemi

Prof. Dr. Ali SEYYAR
237
Yerel Ynetimlerde Avrupallama

Do. Dr. Muhammet KSECK
259
Toplumsal Gvenlik ve Yerel Siyaset

Prof. Dr. Ahmet Hamdi AYDIN
305
niter Yap ve Yerel Siyaset

Do. Dr. H. Emre BACE
323
Toplumsal Bar in Yerel Siyaset

Hulusi ENTRK
331
Yerel Ynetimlerde Sosyal letiim

339
Mustafa EN
Yerel Siyaset ve Parti Kltr
347
Nihat ERGN
Sunu
nsanlarn bir arada yaamas ile oluan toplumun mensuplarna huzur,
refah, adalet temin etmek iin imknlarn en iyi biimde kullanlmas kararn vermek siyasetin temel sorumluluk alandr. Ancak, karar vericiler bu kararlarn toplumun iradesine dayandrmak ve toplum adna siyasi tavr almak
zorundadr. Zaten siyaset ayn zamanda bu kararlar alabilmek iin toplumdan veklet almaktr. Siyaseti, toplumun vekili olarak, toplum iin ve yine
toplum adna toplumsal imknlarn kullanmna karar veren veya karar veren
olmak iin aba sergileyendir. Dolaysyla meruiyetin temelinde toplumun
kabul bulunmaktadr. Toplumun kabulnn ortaya kmas da ancak demokratik mekanizmalarn salkl iletilmesi ile mmkndr.
Demokrasi, en bildik ve genel tanm ile halkn kendi kendisini ynetmesidir. Ancak ynetim kapsamnda alnmas gereken kararlarn tm vatandalarn
katlm ile yaplmas pratikte ok zaman mmkn olmad iin, vatandalar ynetme hakkn setikleri temsilcileri yolu ile kullanrlar. Bu sebeple uygulamada
daha ok temsili demokrasi sz konusu olmaktadr. Temsili demokrasinin katlm
mekanizmalarnn iletilmesi suretiyle derinletirilmesi ise salkl bir demokrasi
iin gereklidir. Demokrasinin derinlik kazanmas iin ise onun ayn zamanda yerel ayaklarnn da oluturulmas gerekmektedir. Bu kapsamda yerel demokrasi,
demokrasiye ilerlik kazandrmaktan da te ona derinlik kazandrarak kalc ve
daha etkin olmasn salamaktadr.
Yerel aktrlerin karar ve uygulamalarda daha etkin olarak yer almasn
amalayan yerel siyaset, lkemizde ok konuulmayan ve yerel seimler dnda da pek gndemde yer almayan bir konu. Ancak kreselleme sreciyle
paralel yaanan yerelleme sreci, yerel siyasetin toplumlarn ncelikleri arasnda yer almasn zorunlu klmaktadr. Dileriz ki, lkemiz bu alanda ge
kalmln yaplacak ciddi almalar ve atlacak kararl admlarla en ksa
5
6 Yerel Siyaset
srede telafi ederek daha gzel yarnlarn inasnda yerel potansiyeli de harekete geirecek bu trendi yakalar.
Bu kitap, 8 Aralk 2007 tarihinde stanbulda dzenlenen Yerel Siyaset
konulu sempozyumda sunulan teblilerden olumaktadr. Sempozyum, lkemizde yerel siyaset bilincinin artrlmas ve bu alanda yaplan almalara zemin oluturmas iin 2 yldr yayn hayatn srdren Yerel Siyaset Dergisi
tarafndan dzenlenmitir.
Yerel siyaset alannda gerek akademik erevede almalar yapan ve
gerekse yerel siyaset abasnn fiilen iinde yer alan 19 katlmcnn her biri
yerel siyaset ekseninde bir konu hakknda aratrma ve almalarnn rnn sunduklar sempozyum, sanrm alannda da lkemizde ilk organizasyon
olma zelliine sahiptir.
Gerek sempozyum organizasyonunda ve gerekse teblilerin kitaplatrlmasnda desteklerini esirgemeyen sayn Erol Kayaya, sempozyuma teblileri ile destek veren katlmclara teekkr ediyor; bu kitabn lkemizde yerel
siyasetin glenmesi ve demokrasimizin derinlemesine katk salamasn umut ediyoruz.
Hulusi entrk
SEMPOZYUM AILI
KONUMASI
Hulusi ENTRK*
Yerel Siyaset Dergisi olarak dzenlediimiz Yerel Siyaset konulu
sempozyumumuza itirak eden tm konuklarmz saygyla selamlyor, katlmnzdan dolay sizlere ahsm ve arkadalarm adna teekkr ediyorum.
Deerli konuklar, 2 yldr aylk olarak ve aralksz yaynna devam eden
dergimiz, lkemizde demokratik bilincin ve kltrn geliimi iin nemsediimiz yerel siyaset almalarna destek vermek amacyla yaynlanmaktadr.
Teorisyenlerin ve uygulayclarn yazlarna yer vererek bu alanda karlkl
bilgi ve tecrbe aktarmna imkan tanmak ve ayn zamanda lkemizde ok
kstl olan yerel siyaset literatrne katk salamak amalarmz arasnda
yer almaktadr.
Yerel Siyaset Dergisi, Plato Danmanlk tarafndan karlmaktadr. Etkinlik, verimlilik ve kalite alanlarnda kurumlarmzn glendirilmesine eitim ve danmanlk hizmetleri ile destek veren irketimiz, bu faaliyetlerinden elde ettii kazanlarla da yerel siyaset alannda hizmet vermeyi ilke olarak benimsemitir. Bu ilkemizin ilk uygulamas olan dergimizin yan sra
getiimiz aylarda kent ve kent ynetimleri konusunda sorunlarn tespiti ve
zm nerilerinin gelitirilmesi iin politikalar retmek zere ksa ad
KAM olan Kent Aratrmalar Merkezini de hizmete amtr. Bu alanda nemli bir misyon yklenmesini umduumuz merkezimize herkesin desteini
ve ilgisini bekliyoruz.
Yerel Siyaset Dergisi adna dzenlediimiz Yerel Siyaset konulu bu
sempozyumun da yerel siyasetin lkemizde niteliksel ve niceliksel geliimine katk salamasn umut ediyoruz. Bu sempozyumun gerekletirilmesinde
* Yerel Siyaset Dergisi mtiyaz Sahibi
8 Yerel Siyaset
bizlere destek olan Pendik Belediyesi ve Trk Dnyas Belediyeler Birlii

Bakan sayn Erol Kayaya ve sempozyumumuza teblileri ile destek veren
katlmclara hepinizin huzurunda teekkr ediyoruz.
Yerel aktrlerin karar ve uygulamalarda daha etkin olarak yer almasn
amalayan yerel siyaset, lkemizde ok konuulmayan ve yerel seimler dnda da pek gndemde yer almayan bir konu. Ancak kreselleme sreciyle
paralel yaanan yerelleme sreci, yerel siyasetin toplumlarn ncelikleri arasnda yer almasn zorunlu klmaktadr. Dileriz ki lkemiz bu alanda ge
kalmln yaplacak ciddi almalar ve atlacak kararl admlarla en ksa
srede telafi ederek daha gzel yarnlarn inasnda yerel potansiyeli de harekete geirecek bu trendi yakalar.
Bu gn sizlerin huzurunuzda sunulacak teblilerin daha geni kitlelere
ulaabilmesi iin tebliler kitaplatrlarak datlacaktr.
Sempozyuma davet ettiimiz ve katlmak iin de tebliini hazrlayarak
gnderen Do. Dr. Yaln Akdoan bey yazk ki bugn aramzda deiller.
Babakanmzn Badanman olmas sebebi ile kendileri ile birlikte yurt dna kmak zorunda kaldklar iin mazeretlerini bize ilettiler. Ancak gnderdii tebli, hazrlayacamz kitapta yer alacaktr.
Deerli katlmclar, sempozyumumuz imknlarmzn darl sebebi ile
bir gne sdrld iin teblicilere ancak 20er dakika ayrabiliyoruz.
Teblicilerden istirhammz sempozyumun planlanan srede bitirilebilmesi
iin teblilerini 20 dakikay amayacak biimde zetlemeleridir. Ancak hemen belirtelim ki, kitap hazrlanrken bizlere yazl olarak sunulan teblilerin tamam esas alnacaktr. Bu sebeple burada 20 dakika ile snrl bir sunum
yaplmasn bir kez daha rica ediyoruz.
Bu sempozyuma itiraklerinizden dolay hepinize bir kez daha teekkr
ediyor, hepinizi saygyla selamlyorum.
YEREL SYASET - KAVRAMLAR

Do. Dr. Yaln AKDOAN*
Siyaset; hkmet etme, halkn idare edilmesi, kamusal ve siyasal alann dzenlenmesi, uzlama-uyum-mzakere ile siyasal kararlarn alnmas, siyasi iktidarn ele geirilmesi mcadelesi, siyasi iktidar zerinden kaynaklarn, deer ve sembollerin datlmas gibi anlamlarda kullanlmaktadr.
Siyaset; karar alma, iktidara gelme, iktidar kullanma, iktidar zerinden hayatn idari, siyasi, ekonomik, kltrel boyutlarn dzenleme, lke ve toplum idaresi
kavramlar etrafnda dner.
David Eastona gre siyaset deer ve imkanlarn iktidar tarafndan datlmasdr.1
ktidar istediini yaptrabilme gcdr.2
Harold Laswell, Siyaset kitabnda siyaseti, kimin, nerede, ne zaman, ne elde
edeceinin belirlenmesi3 eklinde; Marx ise Komnist Manifestoda siyasi gc
sadece organize bir snfn dierleri zerinde bask kurmas olarak tanmlar.
ngiliz Lord Butler siyaset mmkn olann sanatdr, ngiliz devlet adam
Benjamin dsraili insanlar aldatma yoluyla ynetme sanatdr der. Hitler, politikay bir milletin dnyadaki varlk mcadelesini yrtme sanat olarak tanmlar.4
Siyaset, gruplarn kolektif kararlar oluturma srecidir.5
* Siyaset Bilimci, Babakan Bamaviri
1. Laswell, Politics, Who Gets What, When, How, Ohao: Meridian, 1958, ilk yaym 1936. Trkne, M. Siyaset, Ed. Ankara, Lotus, 2003. s.7.
2. Trkne, age., s.36.
4. Flew, Antony. Politics, Nigel Ashford ve Stephen Davies (ed) A Dictionary of Conservative and Libertarian Thought,
London, Routledge, 1991, s.200. Aktaran: Yayla, Atilla, Siyaset Teorisine Giri, Ankara, Liberte Yaynlar, 2. Bask 2002.
5. Hague, R. Harrop ve Shaun Nreslin, Comperative Goverment and Politics: An Introduction, London Macmillan, 1992,
s.3. Aktaran: Yayla, age., s.4.
10 Yerel Siyaset
Gymene gre siyaset, bir dizi amaca varmak maksadyla, kaynak kullanmnda ncelikleri belirlemek ve tm bunlar salamak amac ile karar alma srelerini
ileterek g kullanmak anlamna gelir.6
Siyasetin amac insanlar idare etmek, iktidar kullanmak, halk ve kaynaklar zerinde hakimiyet kurmak deil; insanlarn mutluluunu, refah ve kalknmasn
salamak, sosyal adalet ve dayanmay gerekletirmektir.
Siyaset ile e anlaml olarak kullanlan politika eski Yunanda ehir anlamna
gelen polis kelimesinden tretilmitir. Bir siyasi topluluk ve ehir devletiyle ilgili
iler anlamna gelir.7
Siyasetin temelinin ehirden ve ehir ynetiminden doduu gr aslnda yerel siyasetin tanmlanmas asndan da anlam tamaktadr. Yerel siyasetin ehir ve
ehir ynetimi erevesinde tad anlam ile siyasetin ilk douunda ehir ynetiminden filizlenmesi ok manidardr. Yerel siyaset ve yerel demokrasinin genel siyasetin temeli olduu yaklam, siyaset kavramnn yerel doasyla da rtmektedir.
Yerel siyaset denilince ilk akla gelen yerel lekte yaplan siyasettir. lek ve
kapsam olarak bakldnda yerel siyaset merkezi kamu ynetiminin tara kurulular ve il temsilcilikleri, ulusal siyasetin tara ve il (ve alt) tekilatlar, yerel ynetimler akla gelmektedir. Yerel siyasete mekan ve balam zerinden bakldnda temel olgu ehir ve ehir ynetimidir. ehirle ilgili her trl idari birim, ehir zerinde alan her trl sivil ve zel kurulu, ehir dzeyinde faaliyet gsteren medya
ve dier yerel dzeyli (dernek, vakf gibi) kurululardr. Yerel siyasetin konusu ise
ehir, ehir halk, ehir ynetimi, ehir yaam ve ehir dzeyindeki sorunlardr.
Yerel siyaset ehir leinde faaliyet gsteren kii, kurum ve kurulularn, ehir ve ehir halkna ait sorun ve konular ele alarak srdrdkleri bir yerel iktidar
mcadelesi; yerel dzeydeki kaynak ve imkanlarn kullanlarak, yerel lekteki vatandalarn mutluluk, refah ve adaletini salamak zere yerel iktidar ve otorite zerinden yerel toplumu idare etme sanatdr.
Yerel iktidarn ana unsurlar unlardr: Birincisi merkezi ynetimin yerel
temsilcilikleri (valilik, kaymakamlk, muhtarlk) ve il zel idaresi; ikincisi mahalli idare (belediye bakanl) ve belediye meclisi; ncs kamu kurumlarnn
tara tekilatlar.
Yerel siyasetin zneleri ise partilerin ehir dzeyindeki tekilat ve temsilcilikleri, il genel meclisi ve belediye meclisi yeleri, ulusal lekli sivil toplum kurulularnn yerel temsilcilikleri ve yerel dzeyli sivil rgtler, medya kurulularnn
temsilcilikleri ve yerel medya gruplar, yerelde bulunan kanaat nderleri, sermaye
ve sendika mensuplar, eraf, esnaf ve vatandalardr.
6. Gymen, Korel. Yerel Siyaset zerine, Yerel Siyaset Dergisi, Ocak 2006, s.27.
Yerel Siyaset - Kavramlar 11
ehir
Yerel siyasetin merkezi kavramlar ehir ve ehir ynetimidir.
lk ehirler Mezopotamyada, Nil civarnda kmtr.8
ehir hayatnn oluabilmesi iin ekolojik temel, teknoloji ve karmak sosyal
organizasyonlarn gerektiini dile getiren Sjoberg, bu koullarn olutuu Mezopotamyada M 4000-3500 yllarnda ilk ehirlerin grldn belirtir.9
ehir, uygarln beiidir. Spenglerden Hugoya, bn-i Haldundan gnmz
dnrlerine kadar pek ok insan, kente entelektel uralarn ilk koullarn oluturan ve zgrlk ve demokrasinin domasn, gelimesini salayan yerleim yerleri olarak bakmtr.10
Demokrasiyi Antik Yunana gtren dnrler, demokrasi ile eski Yunandaki ehir arasnda iliki kurarlar.11
ehir devletinin ynetimi ve ehir halknn gnlk hayatn dzenleme anlamnda ortaya site rejimleri kmtr. Site rejimi, M 1500-1000li yllarda balar.
Smerler, Babiller, Etiler, braniler gibi pek ok kavimde grlmesine ramen eski
Yunan, zellikle Atina Sitesi demokrasiyi en ok yaam ve dnm olanyd.12
John Stuart Mill yerel zerklik ve yerel demokrasi kavramlar zerinde duran
bir liberal kuramcdr. Mill yerel ynetimlerin demokratiklemedeki nemine ve gereine vurgu yapar, halk vergi dyorsa, ulusal dzeyde olduu kadar yerel dzeyde de sz hakk olmal diyerek yerel dzeyde halkn ynetime katlmasyla ynetimin etkin hale gelebileceini syler.13
Modernleme, seklerizm ve liberalizm konularnda alan Alexis Tocqueville yerel ynetimleri demokrasinin okulu olarak adlandrr.14
Trkiyede yerel ynetimlerin douunun tarihi ok eskilere gitmez.
1850 sonrasnda belediyeler tepeden inme bir kurum olarak domutur. Tanzimat dnemi devlet adamlar da bu dnemde siyasal katlma, eitlik, yerel demokrasi gibi amalarla yerel ynetimleri oluturmamlardr.15
erif Mardinin merkez-evre ekseninde tanmlad iktidar ilikileri Osmanlda gl merkezi bir yap ile gsz, etkilenen, ynlendirilen, ou zaman potansiyel bir tehdit ve sknt olarak grlen evre arasnda gemitir. Merkeziyeti ve
8.Gioden, Sjoberg. The Preindustrial City-Past and Present, The Free Pres, New York 1965, s.25. Aktaran: Grmez, age., s.20.
9. Sjoberg, age, 27, Grmez, age., s. 20.
10. Baker, Benjamin. Urban Government, D. Von Nostrond Company, 1957, s.3. Grmez, age., s.21.
11. Winter, William. The Urban Polity, New York, 1969, s.33. Grmez, age., s.21.
12. Bumin, Krat. Demokrasi Araynda Kent, Ankara 1986, s.8. Grmez, age., s.23.13. Hill, Dilys M. Demokratic Theory and Local Government, London 1974, s.23. Grmez, age., s.31.
14. Kele, R. Yerel Ynetimler, Ankara, 1983, s.29. Grmez, age., s.32.
15. Ortayl, lber. Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gerei, stanbul, 1985, s.20-21. Grmez, age., s.13.
12 Yerel Siyaset
adem-i merkeziyeti anlaylarn tartld dnemlerde Osmanlda gcn korumak ve srdrmek isteyen, ancak hantall sebebiyle temsil ve meruiyet krizine
giren bir merkez vardr. Merutiyetin ilan, sonrasnda yaanan gelimeler ve Cumhuriyetin kurulmas merkez-evre ilikilerini yeni bir boyuta tamtr.
Tek partili dnemde belediyeler sadece belli alanlarla ilgili bir hizmet kuruluu olarak alglanarak merkezi ynetimin atad bakanlarca ynetilmi ve yerel
halkn pek nemli olmayan ihtiyalarn karlamtr.16
Trkiyede belediyelerin g kazanmas ok partili hayatta demokratikleme admlaryla paralel olarak gereklemitir.
Yerel Siyasal Meruiyet

Yerel siyasette meruiyet kavram, zerinde durulmas gereken nemli bir konudur.
Siyasal meruiyet kavram zerinde birok yazar durmutur. David Easton siyasal meruiyetin kayna olduunu syler: deoloji, siyasal iktidar elinde tutan
liderlerin kiisel nitelikleri, normlarn toplum tarafndan benimsenmesi.17
Klasik meruiyet kaynaklar; din, mitoloji, gelenek ve karizmadr.
Yerel siyasal meruiyeti u unsurlarla tanmlayabiliriz:
1. ktidara gelme yntemi. Yerel ynetimlerde ve yerel otoritelerde iktidara nasl gelindii, hangi yntem ve usllerin olduu temel bir meruiyet meselesidir. Demokratik yntemler, adil bir seim, usl ve prosedrlere uygunluk yerel iktidarlara
gelme ve gitme artlarn oluturur.
2. deoloji ve dnya gr. Yerel iktidara gelen parti, grup veya kiilerin dnya gr, siyasal tasarm, vizyonu, ortaya koyduu ynetme usl ve esaslar, toplumu alglama biimi siyasal meruiyetin nemli bir boyutudur.
3. Halkn rzas. Yneticinin halkn tasvibini almas, milli iradeye dayanmas,
toplumsal kabul grmesi meruiyetin ana esasdr.
4. Hukuki meruiyet. ktidar kullanan kiilerin anayasal ve yasal dzene uygun hareket etmesi, hukuk devleti normlarndan sapmamas, i ve ilemlerinde kanuna aykrlk tamamas siyasal meruiyetin hukuki dayanaklarn oluturur.
5. Ulusal ve uluslararas meruiyet. Yerel dzeydeki ynetimin ulusal ve uluslararas dzen tarafndan kabul grmesi, benimsenmesi, dlanmamas, srece dahil
edilmesi sistemin ilerlii asndan nemlidir.
Bu unsurlarla birlikte yerel siyasal meruiyetin olumasnda i dnyasnn, sivil rgtlerin ve medya gcnn bak as ve etkisi de meruiyetin oluumunda
deerlendirilmesi gereken hususlardr.
16. Grmez, age., s.13.
Yerel Siyaset - Kavramlar 13
Siyasal meruiyet ile yerel siyasi aktrlerin kurumsallamas arasnda da bir iliki sz konusudur. Kurumsallama istikrar, toplumsal kklerin salaml, partilerin meruiyeti ve parti rgtnn salaml ile ortaya kar.18
Yerel siyasette ekonomik faktrlerin, etnik ve mezhebi kabullerin, feodal ilikilerin ve kltrel faktrlerin de etkileri vardr.
Bir ehirde ekonomik hayatta byk etkisi olan bir kurum veya irketin yerel
siyasette ana aktr haline gelebildii grlmtr. rnein Jet-Pa irketinin Siirt siyaseti zerinde, Yimpan Krkkale siyaseti zerinde nemli etkileri olmutur. Bu
irketlerin temsilcilerinin milletvekillii ve belediye bakanl seimlerindeki etkisi ekonominin siyaset zerindeki belirginliini gstermitir.
Etnik temelli anlaylarn yerel siyaset zerindeki etkisi zellikle Gneydou
illerinde kendisini ortaya koymaktadr. DTPnin birok il ve ilede bamsz milletvekili karabilmesi ve belediyeleri alabilmesi etnik mensubiyetin yerel siyaset zerindeki etkisinin tezahrdr.
Mezhebin ise zellikle Tunceli siyaseti zerindeki etkisi bilinmektedir.
Muhafazakar siyasal kltrn Konya ve Kayseri gibi illerdeki hakimiyeti uzun
zamandr kendisini hissettirmektedir.
Aalk ve eyhlik gibi olgularn zellikle Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde yerel siyasete dorudan etki yapt da grlmtr.
Katlm ve yi Ynetiim
Yerel demokrasinin glenmesi iin yerel ynetimlerin zerk bir yapya kavumas, yetkilerinin ve mali imkanlarnn artrlmas, iyi ynetiimi esas almas, katlm mekanizmalarn gelitirmesi, ahlaki ltleri kurumsallatrmas, dier kurum
ve kurulularla uyum ve iyi koordinasyon temelinde iliki gelitirmesi, Toplam Kalite Ynetimini esas almas ve i ileyiinde ada ynetim teknikleri kadar demokratik ilkeleri de uygulamaya geirmesi gerekir.
Avrupa Yerel Ynetim zerklik artnn 3. maddesinin 1. fkrasna gre zerk yerel ynetim kavram yerel makamlarn, kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde, kamu ilerinin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve yerel
nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hakk ve imkan anlamn
tar. Bu hak, dorudan, eit ve genel oya dayanan gizli seim sistemine gre serbeste seilmi yelerden oluan ve kendilerine kar sorumlu yrtme organlarna
sahip olabilen meclisler veya kurul toplantlar tarafndan kullanlacaktr.19
Modern yerel ynetimler anlay ynetiim kavramn ne karmaktadr. Ynetiim, bir otoritenin halkn menfaatlerini ne karan bir yaklamla katlmcl,
18. Trkne, age., s.265.
19. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art. http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/aas_122.html
14 Yerel Siyaset
akl ve effafl benimsemesi, sahip olunan kaynaklarn, gruplarn kendi menfaat ve nceliklerini belirlemelerine imkan tannarak datlmasnn ve ynetilmesinin salanmas anlamna gelmektedir.
yi ynetiim bir ynetimin ulalabilir, hesap verebilir, tahmin edilebilir, katlmc ve effaf olmas anlamna gelir.20
Yerel siyasette katlm olgusu ounlukla ehir ynetiminde ve mahalli idarelerle ilgili ilerde ehirdeki aktrlerin srece dahil edilmesi ve bunun bir mekanizmayla kurumsallamas anlamnda kullanlr.
Kent konseyleri, seilmi yerel ynetim organlarnn almalarna halk katlmn ve denetimini salamak iin, en alt dzeydeki yerel ynetim biriminden (mahalle/ky) yukarya doru rgtlenerek demokratik kitle rgtleri temsilcileri ve
uzmanlarn da katlmyla oluturulan meclislerdir.21
5393 sayl Belediye Kanununa gre kent konseyi; kent yaamnda kent vizyonunun ve hemehrilik bilincinin gelitirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunmas, srdrlebilir kalknma, evreye duyarllk, sosyal yardmlama ve dayanma, saydamlk, hesap sorma ve hesap verme, katlm ve yerinden ynetim ilkelerini hayata geirmeye alr. Belediyeler, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn, sendikalarn, noterlerin, varsa niversitelerin, ilgili sivil toplum rgtlerinin, siyasi partilerin, kamu kurum ve kurulularnn ve mahalle muhtarlarnn temsilcileri ile dier ilgililerin katlmyla oluan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili
ve verimli yrtlmesi konusunda yardm ve destek salar. Kent konseyinde oluturulan grler belediye meclisinin ilk toplantsnda gndeme alnarak deerlendirilir. (Madde 76)
Sonu olarak; yerel siyaset ilgilendii konular itibariyle ehir, ehir halk, ehir
yaam, ehir sorunlar etrafnda dnse de, bunlarn ulusal balamdan kopuk dnlmesi mmkn deildir. Yerel siyasi aktrler de bir ekilde merkezi aktrlerin etkisi ve ynlendirmesi altndadr. Yerel siyasi aktrlerin belirlenme ekli, merkez-yerel ilikilerinin mahiyeti, sorunlarn ulusal-yerel dzlemdeki durumu yerel siyasetin geliimi asndan deerlendirilmeye alnmas gereken konulardr. Demokrasinin geliimi asndan yerel demokrasinin ve yerel siyasetin glenmesi gerektii
kesindir. Sorunlarn ortaya kt noktada, mahallinde zm iin mahalli idarelerin glendirilmesi ve yetkilendirilmesi de gerekmektedir.
Yerel siyasetin kurumsallamas ve glenmesi, ulusal siyasetin kurumsallamas, istikrara kavumas ve glenmesiyle dorudan ilikilidir.
20. Cokun, Recai. Kent ve nsan, Yerel Siyaset zmlemeleri, stanbul, Plato Yaynlar, 2007, s.30.
21. Kaya, E ve entrk, H. Muhafazakar Demokraside Yerel Ynetim Vizyonu, E, Kaya, H. entrk. Plato 2007, s.48.
YEREL DEMOKRAS VE
YEREL SYASET
Do. Dr. M. Akif UKURAYIR*
Giri
Hi kukusuz demokrasi, zerinde ortak bir tanma ulalamam kavramlardan birisidir. Rousseaunun belirttii gibi kelimenin tam anlamyla gerek bir demokrasi hibir zaman var olmad ve olmayacaktr. Ancak, insan onuruna yarar
en uygun siyasal rejim olduu konusunda da bir fikir birlii olduu sylenebilir.1
Gnmzde ilevsel ve gelimi demokrasilerin Bat toplumlarnda olduunu grmekteyiz. Batl toplumlar yzyllar boyunca nemli aamalardan geerek ve byk abalar gstererek demokrasinin bugnk biimine ulamasnda etkili olmulardr. Dier corafyalar ve toplumlar da Batnn liberal demokratik sistemini taklit etmeye ve yerletirmeye aba gstermilerdir. Ancak, demokrasinin btn kurum ve kurallaryla ileyebilmesi uzun bir zaman gerektirir.
Bu evrim temel hak ve zgrlklerin gelimesine paralel olmutur. Demokratik temsil ve seim koullar zaman iinde gelierek toplumsal btn gruplarn
temsiline olanak verir duruma gelmitir. Yirminci yzyl iki dnya savann ardndan byk bunalmlar yaam, yeryz byk ideolojik blnmelerle tanm ve
yzyl sonuna doru yeryznn byk bir ounluunu kapsayan liberal demokrasi tekrar egemen konumunu kazanmtr. Ancak 1970li yllardan itibaren temsili demokrasinin byk bir kriz iinde olduu vurgusu ve rahatszlndan sz edilebilir. Katlmc demokrasi kavramyla halkn ve halkn temsil edildii toplumsal
gruplarn yaamn her annda ve alannda siyasal katlm etkinliklerinde bulunmasnn yolu almak istenmitir. Yurttaln geldii aama itibariyle yaamn ve si* Seluk niversitesi, BF, Kamu Ynetimi Blm, Kentleme ve evre Sorunlar ABD
1 C. Can Aktan, siyasal Ynetim Biimleri ve Demokrasi, Demokrasi, Poliari ve Demari, (Der.: C. C. Aktan, izgi Kitabevi, Konya, 2005, s. 2
15
16 Yerel Siyaset
yasal/ynetsel dzenlemelerin bir yazg ve kurgu olarak kabul edilmemesi ve aktif yurttaln temel alnmas bu yeni aamann temel zelliidir. Siyaset artk
yurtta iin bir yaam biimi (lebensform) olmak zorundadr.2
Trkiyede yerel ynetim Batl rneklere gre olduka ge gelimi ve ideal
formuna kavuamamtr. Tanzimattan bugne farkl evrelerden geen yerelleme
sreci 1980li yllarla birlikte nemli bir ivme kazanmtr. Bu yllar bir anlamda
yurtta-yerel siyaset ilikisinin kurulduu yllardr.3 Ancak dnyada olduu gibi
lkemizde de temsili demokrasinin ve mevcut siyasal ve ynetsel srelerin nemli amazlar vardr. Siyasal ve ynetsel sistemler yurttalarn beklentilerine, hukuk
devleti gereklerine ve kamu yarar amacna uygun hizmet etme dzeyinden uzaklamakta ve yabanclamaktadrlar. Demokratik sreler, bugn yerel alanda ve ulusal alanda meruiyet sorunu ile kar karyadr. Bu yazda yerel siyaset yerel demokrasi ilikisi balamnda demokrasinin bu meruiyet sorunu, mevcut durumu ve
olmas gerekenler irdelenecektir.
Demokrasi Kavram
Demokrasinin kkeni Antik Yunana dayandrlmaktadr. Milattan nce Atina
ve Isparta kent devletleri ynetim modeli olarak demokrasiyi kefetmilerdir. Gnmze kadar bir ideal aray biiminde srekli gelitirilmitir. Demokrasi, klasik
tanmyla halkn kendi kendini ynetmesine olanak veren bir ynetim biimidir.
Bu sistemde tm yurttalar, kendilerine uygulanan kurallarn ve bunlarla ilgili kararlarn kendilerince alnmas ve yaptrma balanmas iin hem haklara hem de devlere sahiptirler.4
deal bir demokratik sistemde, halkn isteklerini tam olarak karlayan bir ynetim vardr. Bu ynetim halkn tercihleri dorultusunda oluur ve halkn tercihlerine bal olarak etkinlikte bulunur. Bu gerekleri tam olarak karlayan bir demokrasi insanlk tarihi boyunca ulalamayan ve belki de ulalamayacak bir dtr.
Ancak ulalmak istenen bir dtr.5
Gerekte katlmc demokrasi yaklam, yeni bir yaklam deildir. Kkenleri Antik Yunan sitelerinde var olan ve gerek demokrasiyi anlatan bir siyasal yapy anlatr. Bugn yaplmaya allan, var olan demokratik yaplar bu sisteme olabildiince yaklatrmaktr. Oysa klasik demokrasi anlaynn temelinde halkn,
kendini ynetecek kimseleri, toplumdaki sekinleri belirlemesi yatar. Halk, genel
2 Benjamin Barber, Starke Demokratie, Rotbuch Rationen, Hamburg, 1994, s. 99
3 M. Akif ukurayr, Katlmclk Asndan Belediye Yasasnn levsellii: Kent Konseyleri ve teki Mekanizmalar, Yerel Ynetimler zerine gncel Yazlar, ((Ed. Hseyin zgr&Muhammet Ksecik), Nobel Yaynevi, Ankara, 2007, s. 374
4 Selahattin Yldrm, Yerel Ynetim ve Demokrasi, Ankara, Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl (BTKB) Yayn, Ankara, 1993, s. 19.
5 Arend Lijphart, ada Demokrasiler,Yale University Press, 1984, ev. Ergun zbudun ve Ersin Onulduran, Trk Demokrasi Vakf ve Siyasi limler Dernei, Ankara, 1986, s. 1
Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 17
ve eit oyla temsilcilerini belirler ve egemenlik hakkn kullanr. Bu temsili demokrasinin gereidir. Bir de dorudan demokrasi aralarn da ieren katlmc demokrasi yaklam vardr. Bu yaklama gre, halkn srekli olarak kendini ilgilendiren politikalarda sz sahibi olabilmesinin tek yolu vardr: Katlmc demokrasi.
Son dnemlerde gittike taraftar kazanan bu gre gre, katlmc demokrasi, halkn eitli yollardan siyasete en geni biimde katlabilmesidir. Demokrasi kavramnn arkasnda ya da znde herkesi balayan ve ilgilendiren karar srelerine
yurttan katlm vardr. Siyasal katlma, demokrasi kavramyla zdeletirilen anahtar bir kavramdr. Bir ynetim biimi olarak demokrasi, bu kavramdan ayr dnlemez. Demokrasiyi stn klan, halkn siyasal sisteme katlm ve denetimidir. Katlm, btn siyasal konularla iliki ierir. Katlmn amac, siyaseti ve ynetimi etkilemektir. Yurtta, siyasal gc oluturan birey olarak, toplumu ilgilendiren kararlarn alnmasna katlr. Bylece yurttan etkin olarak kararlarn retilmesine ortak olmas salanr.6
Bununla birlikte, katlmc demokrasi anlaynn, kapitalist toplumlarda ynlarn ynetsel karar ve nerilerdeki paynn arttn kantlama giriimi olduu
yolunda yaklamlar da vardr. Bu durum ulusal siyaset iin olduu kadar yerel siyaset iin de geerlidir.7 Ancak gerek sivil toplumun gelimesi ve gerekse temsili
demokrasinin boluklar, bir kar-iktidar akm olarak ortaya kan katlmc hareketi, oulcu demokrasinin zorunlu bir yap ta yapmtr.8
Katlmc demokrasinin temsili demokrasiden ayrlan genel izgilerinden bazlar yledir:9
- Bireylere kendileriyle ilgili kararlara katlabilme olanann tannmas;
- Ortak karar almann, seimler dndaki yntemlere de bavurmay gerektirmesi;
- Siyasal olmayan konulara katlmn bireyleri eitici ilev grmesi.
Ayrca demokrasinin baarl saylabilmesi yalnzca sorun zme yeteneinde
deil, bunun yannda kamuoyu ile ne kadar ilikili olduu ve kendini aabildiiyle de yakndan ilgilidir. Bu nitelik, ayn zamanda demokrasinin etik yandr.10
Klasik demokratik deerler evreni ierisinde yer alan halk egemenlii, zgr6 Johannes Weinand, Brgersymposium- Leitbild Zukunft Trier, in: Hermann Hill (Hrsg.), Begreifbare Stadt, Staatskommunikation, Band 2, Kln, Carl Heymans Verlag, 1994, s. 107
7 Can Hamamc, Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim Ekseninde Belediyelerimizin Yaps ve Demokratikleme Eilimi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara, 1981, s. 49
8 Trkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Aratrmalar Vakf (TSES), Yerel Ynetimler in Demokratik Bir Model Aray, Trkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Aratrmalar Vakf Yayn, zmir, 1991, s. 22
9 A. Yaar Sarbay, Siyasal Sosyoloji, Gndoan, Ankara, 1992, s. 91
10 Bernd Wyborski, Politisches Handeln im Spanungsfeld von Volkssouveranitaet und Autonomie des Individiums, in: Brgerbeteiligung, Von der Theorie zur Handlungsorientirung, Detlef Garbe (Hrsg.), Frankfurt am Main, Verlag Peter Lang,
1982, s. 83
18 Yerel Siyaset
lk ve eitlik gibi kavramlar demokrasinin temel deerleridirler. Bu kavramlar, katlm olgusuyla da dorudan bir iliki ierirler. Demokrasinin olmazsa olmaz koulu olan oulculuk ilkesi, ilevsel olarak sosyal rekabet, zgr tartma ve bir tolerans ortamn ngrr. Temel bir deer olarak katlm olgusu, demokratik deerler sisteminin bu nemli niteliklerinin korunmas ve gelitirilmesi balamnda ne
tr katklar salar? Bu sorunun yant demokrasinin temel deerlerinde sakldr:
- zgrlk, siyasal dncenin merkezinde yer alr. ada demokrasilerde,
btn bireyler bunun bilincindedir. Hem sosyal ilikilerde hem de siyasal kurumlarla ilikilerde davran zgrl, Bat demokrasilerinde gelinen ok nemli bir
aamadr.11 Katlma davran, demokraside bireyin kendini gerekletirmesi ve zgrln korumasnn da aracdr. zgrlk her eyden nce, egemen devletin
karsnda ya da birey zerinde egemenlik kurmak isteyen oluumlar karsnda
zgr davranabilmektir. Bireysel zgrlk, bireyin devlet kurumlar karsnda korunmas deil, ayn zamanda bireyin devlet etkinliklerine katlmas ve oluumuna
katkda bulunmasdr.12 Katlm, bireysel zgrln glenmesini salayan nemli bir aratr ve bu ara, siyasal erk karsnda bireyin gsz ve aresiz olmad
bilincini verir. Birey, bu bilinle kendisinde siyasal-toplumsal sistemi biimlendirme gc bulur.
Demokratik bir toplumda yaamak demek, yaam bir yazg olarak grmek
demek deildir. Demokrasilerde eitli yntemler, kurum ve kurulular kullanlarak, insanlarn yaamlarn bakalaryla birlikte uzla iinde, ancak kendilerinin
belirlemeleri ve biimlendirmeleri salanr. Bu balamda, demokrasi zgrl
yaamsal nemde bir ilke olarak benimser. Demokratik bir toplum, bir rnek/ homojen bir toplum da deildir. O sistem olarak, insanlarn zgrlklerini kullanmas, farkl dncelerin ve karlarn temsilini engellemez. Bu da, demokrasinin ayn zamanda bir atma kltr olduunu gsterir. Demokratik toplum bu balamda, iddet iermeyen bu atmay zmseyebilen bir toplumdur.13 Bu zmsemeyle demokrasi, atmay uzlamaya dntrebilen aralar da iinde barndrr.
Demokratik oulculuk dncesine nemli bir katkda bulunan J. Stuart
Mill, aktif bir oulculuu savunarak, tek tek bireylerin dncelerini yayabilmelerinin ve bu zgrle sahip olabilmelerinin yanllarn kurumlamasn ve ounluun diktatrln nleyeceini savunmutur. nk bireyin dncesi yalnzca kendi iinde deil, demokratik ussalln gelitirilmesi asndan da bir de11 Iring Fetscher, Freiheit, in: Dieter Nohlen (Hrsg.), Wrterbuch Staat und Politik, 4. Aufl., Mnchen, Piper Serie, Sonder Auflage fr die Landeszentralen fr politische Bildung, 1996, s. 170
12 Adrian Wolfgang, Demokratie als Partizipation: Versuch e. Wert- u. Einstellungsanalyse, Meisenheim, Verlag Anton Heim Meisenheim, 1977, s. 78-79
13 Andreas Gross, Demokratie, parlamentarische Demokratie und Wege der demokratischen Entwicklung, Direkte Demokratie im europaischen Vergleich Arbeitsgemeinsscahft Ders Notlar (1997-1998 K Dnemi), Deutsche Hochschule fr
Verwaltungswissenschaften, s. 2
er tad iin korunmas ve zendirilmesi gerekmektedir. Dier yandan, zgrlklerin korunmas ve gelitirilmesi konusu, yalnzca devleti ilgilendiren bir konu
deildir. Demokrasi eitimi soyut bir renme olmaktan ok uygulamal bir eitimdir ve bireysel katlm ierir. Ussal bir demokrasi, yalnzca iletiim ve bireysel
zgrlkleri deil, ayn zamanda aktif katlmc bir oulculuu ngrr.14 zgrlkleri belirleyen etkenler, gereksinimler, i ve iblm sistemi gibi sosyal deikenlerdir.15 Bu deikenlerin demokrasinin zyle ilikileri, zgrlklere temel olmaktadr. Dier yandan demokrasilerdeki temsil sisteminin zgrlkle badamayaca; temsilde, siyasal iradenin bakasna devredildii ve dolaysyla siyasal iradenin yabanclat16 gibi bir eletiriyi de gzden rak tutmamak gerekir.
Temsili ynetim, gl bir demokrasinin salanmasnda yeterli olmayacaktr.
Yurttalarn z ynetimi demek olan katlmc gl demokrasi, her dzey ve durumda katlm savunmaz. Bunun yerine olabildiince sk ve zellikle temel siyasal kararlar alnrken yurttalarn sz sahibi olmalarn savunur. Bu ynetimin nasl gerekletirilebilecei Barber tarafndan, Gndem oluturma, tartma, yasama ve siyaset yapma srelerine yurttalarn srekli katlmn zendirecek ve kolaylatracak kurumlar biiminde aklanmaktadr. Ksaca, katlmc gl demokrasi; atmay, srekli uyum yasalarn oluturma sreciyle ve baml zel
bireyleri zgr yurttalara dntrebilen siyasal bir topluluk oluturulmasyla zen demokrasidir. atmay ibirliine dntrerek kamusal amalar iin kullanma becerisi, gl demokrasinin en nemli yandr. Bunun yannda, gl demokrasi zgrlk, eitlik ve sosyal adalet gibi demokratik deerlerden vazgemez. Siyaset, yurttan niversitesi, yurttalk alma alan ve katlm da yurttan retmenidir. Yurtta, katlm iin srekli bir eitim srecinden geecektir. Tanmlanan
bu siyasal sistemde yurttalk, bir yaama biimi ve katlmda benlii tanmlamann bir biimi olarak grlr. Ancak burada gl demokrasi, kendini halk ya da
kitle ynetimi olarak tanmlamaktan kanmaktadr. Bunun nedenini de halkn henz yurttalk dzeyine gelmedii biiminde aklar. Kitleler grlt yapar, yurttalar tartr; kitleler hareket eder, yurttalar eylemde bulunur; kitleler arpr ve
kesiir, yurttalar ba kurar, paylar ve katkda bulunur.17
zgrlk, bilinli karar verebilme gc, bireylerin somut bir zgr alana sahip olmas, toplumun eitlilii, dncelerin, yaklamlarn, karlarn okluu
gibi deerlerle yaar. zgrln, bireysel sorumlulukla birlikte var olacan da
unutmamak gerekir. oulcu bir toplumda zgr bir yurtta, ortak karlarn ge14 Wolfgang, a.g.k., s. 63
15 Mathias Schmitz, Partizipation, berlegungen zu einer historischen Rekonstruktion des Begriffs, in: Brgerbeteiligung
und Kommunale Demokratie, Oscar W. Gabriel (Hrsg.), Mnchen, Minerva Publikation, 1983, s. 30
16 Barber, a.g.k., s. 190
17 Barber, a.g.k., s. 195-200
20 Yerel Siyaset
rektirdii toplumsal davranlar ve uzlay da aramak durumundadr. Ancak bu

durum tartmay ve atmay ortadan kaldrmaz. Tartmayla, bireysel sorumlulukla beslenen birlikte yaamann anayasal temelleri oluturulabilir ve demokratik
kurumsallama daha etkin olarak baarlabilir.18
Demokrasi, birey zgrlnn gvencesidir. Ancak demokrasilerde de bireyin hak ve zgrlkleri inenmitir ve inenemez diye bir tez ileri srlemez.
Demokratik sistemin dier sistemlerden fark, uzun dnemde demokratik sistemin
rn olarak, bireyin hak ve zgrlklerinin genilemesi ve derinlemesidir. nk zgrlk, demokrasinin kendine zg erdemidir.19
- zgrlk gibi eitlik ilkesi de, halk egemenlii ve zerklik ilkesinin tamamlaycsdr. Bu yzden, eitlik ilkesi demokratik toplumun meruluk olanaklar ve
hukuksallk nitelii ile yakndan ilgilidir. Bu balamda, eitlie gtren ve halk egemenlii ilkesini yaama geirmeye olanak salayan siyasal katlm, pratik bir
zm olarak kabul edilmelidir.20 nk farkl toplumsal kesimlerin, siyasal yaama eit bir biimde katlma olana bulunmaktadr. rnein, seimlerde her yurtta eit bir biimde oyunu kullanmakta ve hi deilse seim zamanlarnda tekilerle eitlenmektedir.
Demokrasilerde, halkn btnnn yasalar nnde eitlii temel bir ilkedir.
Bu eitlii salayan en nemli gvenceler anayasal, dier bir deyile hukuksal dzenlemelerdir. Katlma asndan bakldnda, eit olarak seimlere katlma da,
byle bir eitlik dncesine katkda bulunmaktadr.21 Ancak bu yntem hibir biimde herkesin eitliini salayacak bir yntem deildir. Ekonomik bakmdan
gl snflar daha fazla eit olmaktadrlar. Bu durum, doutan edinilen eitim
olanaklarndan ekonomik olanaklara kadar birok deikenle ilikilidir.
Demokrasi gcn nereden alr? Demokrasinin gc, bireyi siyasal bir
varla dntrebilmesi, tekiler arasndaki konumunu belirlemesi ve uyumlu yaama biimine ilikin forml ussal olarak ortaya koymasndadr.
zel erdemler ve zel kimlikler, demokraside kamuyu balamaz. Bu niteliklerin kamusallamas ve merulatrlmas, demokraside kendine yer bulamaz. Bu yzden demokratik yurttaln temelinde de yasalar nnde eitlik
vardr. Bu ilke, demokrasiyi ynetim biimi olarak benimsemi birok lkede anayasal bir kurum olarak somutlamtr. Demokratik yurttalkta, etnik
kken, cinsiyet, felsefi yaklam, inanlar ayrc nitelikler deildir; yurtta
18 Rupert Scholz, Verfassungswerte und Wertewandel, Keine Einladung zur individuellen Willkr, in: Ansgar Klein
(Hrsg.), Grundwerte in der Demokratie, Band: 330, Bonn, Bundeszentrale fr politische Bildung, 1995, s. 41-43
19 Huntington, S. P., nc Dalga, ev. Ergun zbudun, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1996, s. 25
20 Wyborski, a.g.k., s. 81-82
21 Iring Fetscher, Geleichheit, in: Dieter Nohlen (Hrsg.), Wrterbuch Staat und Politik, 4. Aufl., Mnchen, Piper Serie,
Sonder Auflage fr die Landeszentralen fr politische Bildung, 1996, s. 231
her haliyle, yasalar nnde eit davranlmaya hak kazanm bireydir.22

- Demokrasilerde, siyasal gcn kayna halktr. Halk, gerek egemendir. Bu
kural, demokrasiyi ynetim biimi olarak benimsemi devletlerin anayasalarnda
yer alan temel kurallardandr. 1982 Anayasas da, altnc maddesinde egemenlik
kaytsz artsz milletindir diyerek, bu kural Trkiye Cumhuriyetinin temel ilkeleri arasna koymutur. Yine, egemenliin temsilciler araclyla kullanlaca da
ayn maddede yer almaktadr.
Halkn temsilciler semesi, bu egemenliinden vazgemesi demek deildir.
Bir demokraside btn siyasal erk geleri, kaynan halktan alr. Siyasal meruluun kayna da yurttalardr. Halk, demokrasilerde egemenliini, temsili yntemler kullanarak parlamento ve yerel meclislerde yrtr. Bunun dnda, dorudan ve dolayl birok yntem kullanarak, kendi egemenliini srdrr. Bu yntemler, halk egemenliinin her zaman yanstlabilirliinin de gstergesidir.
Ancak demokrasi, halk egemenliinin somutlatrlmas bakmndan ayr bir
deer tar. Bu egemenlik, belli bir snfn, rkn ya da toplumsal hareketin egemenlii deildir. Bireylerin, kamusal amalarn belirlenmesi ve gerekletirilmesi srecine katlabilmesi, egemenliin olabildiince tek tek bireylerce kullanlmas,
belli bir toplumsal tabakann ya da kar grubunun egemenlik kurma tehlikesini
nler. zgrlk, eitlik, dayanma kavramlar, Fransz Devriminden bu yana demokraside halk egemenliinin gereklemesinde nemli roller oynamlardr. Demokrasinin halk egemenliine dayal olarak kurumsallamas da dorudan katlm
olanaklar, halk toplantlar, temsil ve delege sistemi, grup oulculuu, aydnlarn
rekabeti ve yasalarn egemenlii ilkeleri gibi aralarla salanabilir.23
Konuya yakn zamanlarda, iletme biliminin de etkisiyle deiik almlar kazandranlar vardr. Bu bir bakma yurtta anlaynn gerek yerine kavumas olarak da grlebilir. Demokrasi-yurtta ilikisinde, yeni ynetim modeli kuramclarndan kaynaklanan bir sylem olduka sk vurgulanmaktadr: Demokrasilerde
yurtta, toplumsal tabakalamann en tepe noktasnda yer alr ve ynetsel-siyasal
sistemin ne reteceine ve nasl alacana o karar verir. nk siyasal ve ynetsel sistem yurtta iin vardr ve yurttan her trl edinimlerinden yararlanarak, ynetsel-siyasal sistemi yurttan gereksinimlerine gre uyarlamak zorundadr. Bu
yntem, her trl kentsel evrenin dzenlenmesinde ve sorunlarn stesinden gelinmesinde kullanlabilecek bir yntemdir. Yurtta, gelecein toplumunda kendi
yaamyla ilgili daha fazla sorumluluk almak, ynetsel ve siyasal yaama daha fazla katlmak durumundadr.24 Herhangi bir iletme, nasl mteriyi kral olarak alg22 Aye Kadolu, Kamusal Alan le zel Alann Yeniden Eklemlenmesi: Demokratik Yurttalk, Trk Demokrasi Vakf, Diyalog Dergisi, Ankara, Trk Demokrasi Vakf Yayn, Ankara, 1996, s. 129-131
23 Wolfgang, a.g.k., s. 69
24 Hermann Hill, Verwaltung im Umbruch, Speyerer Arbeitshefte 109, Hochschule fr Verwaltungswissenschaften Speyer,
1997, s. 97
22 Yerel Siyaset
lyorsa, yurtta da toplum ierisinde ya da siyasal yaplanmada, en st dzeyde olmas gereken gerek egemendir. Demokratik ynetim de yurtta bu konumuyla alglamak zorundadr.
Yurttan siyasal kararlara katlm, olaan bir katlm davran olarak birok
lkede geleneksellemitir. Ancak, yurttan yerel ynetim ya da genel ynetim
dzeyinde akal kararlarn oluumuna katlmas, en son dnlebilecek katlm
davran olarak grlr. rnein, bte ynetimine katlm, en son dnlebilecek bir katlm yntemidir. Ancak Brezilyann Porto Alegre kentindeki uygulamalar, bu konudaki tabularn da geersizliini ortaya koymakta ve bte uygulamalarna katlm, yurttalk bilincinin glenmesi srecine katkya ilgin bir rnek olmaktadr. Katlmc, aktif ve eletirel yurttala geiin bir arac olarak sunulan
katlmc bte ynetimi anlay, geleneksel yurttalk anlayn ykabilen bir uygulama olarak grlmektedir. Uygulamalar, katlmclarn devlet ve ynetim ilevlerinin ve snrlarnn yurttalar tarafndan renilmesine ve halk konseyleri araclyla bamsz bir kamuoyunun oluumuna katk amacyla yrtlmektedir. Uygulamadan beklenen dier bir ama da kaynaklarn daha iyi dalmasn ve siyasetin de toplumsallamasn salamaktr.25
Demokrasi ve yerel demokrasi birbirinin tamamlaycs kavramlar olsa da yerel demokrasi diye ayr bir nitelendirme yapmak yerine demokrasi kltrnn yerel dzeyde yaatlmasndan sz edilebilir. Hatta yerel demokrasi yerine demokratik yerel ynetim kavramnn kullanlmasnn daha doru olduu yolunda dncelerin var olduunu biliyoruz.26 Buradan yola klarak yerel alanda ne kadar
gl bir demokratik kltr oluturulabilmise, yerel demokrasi de o kadar gl
bir biimde vardr denebilir. Bu konuda Ferzan Yldrmn27 zetledii yaklamlarn yeterli olduu belirtilebilir: Yerel demokrasi belirli bir yaam alannda kararlarn orada yaayanlarla birlikte alnmasdr. Yerel dzeydeki karar alma sreleri,
kamuoyu ve sivil toplumun katks ve yerel topluluklarn bilgilenme dzeyi yerel
demokrasi hakknda bir dnce oluturulmasn salayacak unsurlardr.
Katlmcln yerel demokrasinin ve elbette ada demokrasi ve ynetimin
temel faktr olduu kresel literatrde de srarla vurgulanmaktadr. Katlmc/demokratik modelin douu ve giderek glenmesi ynetimde Rnesans olarak deerlendirilmektedir.28 Demokrasi, halkn kendi kendisini ynetmesine olanak veren bir sistem olduuna gre, yerel demokrasi de olabildii kadar halka yakn bir
25 Tarso Genro, Katlmc Bte ve Demokrasi, Tarso Genro ve Ubiratan de Souza, Porto Aegre: zgn Bir Belediyecilik
Deneyimi, ev. Blent Tanatar, Dnya Yerel Ynetim ve Demokrasi Akademisi (WALD)Yayn, stanbul, 1999, s. 21-23
26 Kemal Grmez, Yerel Demokrasi ve Trkiye, Vadi Yaynlar, Ankara, 1997, s. 68
27 Ferzan Yldrm, Yerel Demokrasi ve Kentteki Genlik, Genlik ve Kent Ynetimi, (Ed. F. Yldrm), De-Ki Yaynlar, stanbul, 2002, s. 12
28 Jrg Bogumil/Lars Holtkamp, Kommunalpolitik und Kommunal Verwaltung- Eine Policy Orientierte Fhrung, Fachverlag,
Wiesbaden, 2006, S. 80
rgtlenme ve hizmet sreleriyle halkn beklenti ve isteklerine etkileimci bir mekanizmayla cevap verilmesidir.29
Yerel Siyaset
Yerel siyaset kavram literatrde kentsel siyaset kavramyla e anlaml olarak
kullanlmaktadr. Dar anlamda yerel alandaki karar alma sreleri ve ilikili konular yerel siyaset olarak tanmlanrken, geni anlamda yerel siyaset kenti ve kentleme srecini ilgilendiren btn konular kapsamaktadr. Bu balamda, kr-kent ilikisi, yerel ynetim-devlet ilikisi ve yerel seimler gibi konular yerel siyaset kapsamnda deerlendirilebilir.30 ABD, ngiltere, Fransa ve Japonya gibi ada lkelere bakldnda yerel siyasetin konularnn benzer olduu grlmektedir. Kent
ynetimlerinin akal sorunlar, kentsel toplumsal hareketler, yerel ve merkezi ynetim ilikileri ve evre sorunlar yerel siyaset konular olarak bu lkelerde nemli bir yere sahiptirler. Bu konulara ek olarak kentsel dnm ve rant konularyla
birlikte gecekondulama ve dengesiz kentleme konular da belirtilebilir.31
Bir baka almada kentsel siyaset, kentsel kamu politikalar ile ilikilendirilmekte ve baz sorular sorulmaktadr:32
- Kentsel hangi kararlar, hangi nedenlerle alnyor?
- Bu kararlar sonucunda kazanan ve kaybeden kim?
- Finans/para nasl bir rol oynuyor?
- Kamu politikalarnn etkileri nelerdir?
- Kentsel politikalar nasl bir deerlendirmeye konu olabilir?
Sorulardan da grlecei gibi kentsel siyaset arlkl olarak karar alma ve bu
kararlarn kamusal anlamda ne anlama geldii ile ilgilidir.
Almanyada yaplan bir almada yerel siyaset (kommunal politik) konular
olarak olduka geni bir yelpazede birok konu ele alnmaktadr. Yerel ynetimin
tarihi, gelime sreci, yerel aratrmalar, yerel ynetimler ve AB ilikileri, zerklik, ky politikalar, blgesel politikalar, kentsel sistemler, finansal sorunlar, yerel
demokrasi, sivil toplum kurulular, siyasal partiler, istihdam sorunlar, sosyal politikalar, enerji sorunlaryla birlikte genler ve kadnlara ilikin birok konu yerel
siyasetin konular arasnda saylmaktadr.33
Gerekte yukarda saylan btn konular yerel alan glendirmeye ynelik29 M.Akif ukurayr, Siyasal Katlma ve Yerel Demokrasi, 3. Bask, izgi Kitabevi, Konya, 2006, s. 23
30 Ruen Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, 5. Bask, Cem Yaynevi, stanbul, 2006, s. 107-108
31 A.g.k., s. 109-110
32 Robert L. Lineberry/Ira Sharkansky, Urban Politics and Public Policy, 3.rd Edition, Harper&Row, New York, 1978, s. 215
33 Roland Roth/Helmut Wollman (Ed.), Kommunal Politik-Politisches Handeln in der Gemeinden, Leske-Budrich, Opladen,
1994, s. V-V
24 Yerel Siyaset
tir. Gerek lke olarak onayladmz Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art gerekse Avrupa Kentsel art yerel siyasetin genel erevesini izerek, yerel alanda
barnma, kltr, eitim, siyasal katlm ve fiziksel evrenin gelitirilmesi gibi konularn ncelik tamas gerektiini nemle vurgulamaktadrlar.34 AB yerel ynetimleri, AB kurumlar ve vatandalar arasnda yakn balar kurmaya olanak veren
nemli kurumlar olarak grmektedir. Bu amala da ibirlii alar, blgesel politikalar ve fonlar gibi aralardan yararlanlmas ngrlmtr.35
Yerel siyasetle ilgili tm abalar demokratik, ekonomik, ynetsel ve siyasal
boyutlaryla yaam kalitesinin gelimesine katkda bulunabilecek nitelik tamaktadr. Yaam kalitesi kavram neyi anlatr? Bu soru, bireyin zihinsel yapsndan, yaad sosyal evreye kadar birok deiken yardmyla ancak yantlanabilir. Nasl
ki, katlm kavramnn zihinsel arka planna ve sosyo-ekonomik belirleyicilerine
bakyoruz, yle de, yaam kalitesi kavramna da hemen hemen bu deikenler
erevesinde yaklamak gerekir. zellikle kentsel yaam ortamlarnda yaam kalitesi kavramnn ne olduu ve kentliler tarafndan nasl algland nemlidir. Yaam kalitesi, gerekte yaanlan evrenin, mekann bir rndr. Yaam evresi,
yaam kalitesini belirler demek yanl olmaz. Bireyin iinde yaad aile ortam,
apartman, mahalle ve kent, bireyin yaam kalitesini yakndan etkilerler. Yaam kalitesi, bir biimde bireyin mutluluk katsaysn anlatr.
Mekan, insan tutum ve davranlarn etkiler. Mekan biimi, toplumsal yap iin gstergedir. Mekan, sosyal sistemin taycs ve yansmas, sosyal atmalarn alan ve hedefi, yabanclama ve eitli sosyal hastalklarn kayna, zetle
gnlk yaamn fotorafdr. Bu fotorafta yer alan yansmalar, toplumun zihinsel
yapsnn da yansmasdr. Sanayileme ve uzmanlamann da etkisiyle olduka
karmak mekanlar olan kentler de, insan yerleme biimi olarak hem fiziksel hem
de toplumsal mekanlardr. Kentte yaayanlarn yaam kalitesi de kentten elde ettikleri doyum ve kentin, kentlilerin gereksinimlerini karlayabilme kapasitesi ile
llebilir. Katlm kavramnn yaam kalitesiyle ilikisine gelince, ak bir iliki
gibi grnmese de kentte yaayanlarn kentin sosyal ve fiziksel biimlenmesine
katlarak, yaam kalitesini etkileyebilme olanaklarnn olmas gibi demokratik bir
ilikiden sz edilebilir.36 Marxa gre, insan d dnyay dntrrken, z doasn gerekletirir. nsan, eyay reterek, biimlendirerek, gerekte kendini retir.
Bu srete ben dlar. Bu ben rettikleriyle btnleir, btnleirken rettiklerinin ayns olur.37 Gerekte insan davranlarnn psikolojik temellerini ortaya ko34 Avrupa Konseyi, Avrupa Kentsel art, ev., Mahalli dareler Genel Mdrl, Yayn No: 10, Ankara, 1996, s. 3-5
35 Muhammet Ksecik,Yerel ve Blgesel Ynetimler Asndan Avrupa Birlii Btnleme Sreci ve Anayasas, Avrupa
Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed. Hseyin zgr&Bekir Parlak), Alfa Aktel, stanbul, 2006 s. 6
36 TSES, a.g.k., s. 2-6I
37 TSES, a.g.k., s. 46
yan bu dnceleri, insann mekan ve dolaysyla kenti kiiselletirmesi, dntrmesi, insann ya da o mekan zerinde yaayanlarn zihinsel haritalarn da verir anlamnda alglamak yanl olmaz.
Demokrasinin siyasal, hukuksal ve ekonomik getirilerinin stnl, demokrasinin dnya leinde tercih edilen bir norm olmasyla sonulanmtr. Ancak
demokrasinin bir de zneler aras ilikileri dzenleme yeteneinden sz etmek gerekir. Demokratikleme, insanlar arasnda var olan iletiimin, ussallk ve evrensellik potansiyelinin kiilerde ve kurumlarda yansmasdr. Demokrasi, her insana
tm dierinin dnce biimini benimseyerek, kendi davrann biimlendirme olana sunar.38
Srdrlebilir kalknma konusunda yerel ynetimlerin neler yapabileceklerini aratran bir almada, yaam kalitesinin ekonomik (meslek, isizlik, satn alma gc gibi), sosyal gvenlik (su ilenme oran, geceleri kendini sokakta gvende hissetme ve trafik kazalar gibi), salk (ortalama mr, ocuk lm oran, kalp
hastas oran gibi), doal evre (hava kirlilii, evre koruma grevlisi says), sosyal hareketlilik (ortalama seyahat eden yolcu says, kent dna haftalk k says gibi), siyasal-ynetsel (semen says ve seime giderek oy kullananlarn oran,
en az iki yerel politikac tanma oran), kltr ve bo zaman kullanma gibi gstergeleri olduu belirtilmektedir.39
Castells, kent sorununun evre sorunsal ile birlikte, gelimi kapitalist toplumlarda en nemli toplumsal ve siyasal sorunlardan birisi olduunu sylyor. Bu
alanda ortaya kan hareketlerin, evre, yaam kalitesi, konut sorunu, kentsel ulam, kamu hizmetleri gibi konular gndeme getirdii ve bylece kent sorunsaln
sosyal ve siyasal dinamikler erevesinde tartma dzlemine ektiini belirtiyor.
Ayrca kent ve evre konularnn hkmet ideolojilerinin merkezinde yer aldn
da belirtiyor. Ona gre kent sorunu btn toplumsal gruplarn temel sorunudur.
nk yaam alandr ve bu alanda konut, eitim, salk, kltr, ticaret, ulam gibi temel gereksinimler karlanr ve bu karlama/karlamama sorunsal btn
toplumsal gruplar ilgilendirir. Castells, devletin kente mdahale ettiini, ancak
bunu kapitalist snf iin yaptn da belirtmektedir.40
Yerel siyaset, kreselleme ve yerelleme tartmalar erevesinde daha ok
nem kazanmtr. Kreselleme, ekonomik, sosyal ve siyasal benzemelerin ve
yaknlamalarn benimsenmesi anlamnda ada ve etkin akmlardan birisidir. Fakat kreselleme yerelliin ortadan kaldrlmas anlamnda kabul edilmemektedir.
Daha da tesi, yerellik gerek siyaset olarak tanmlanmakta; kaynaklarn mekansal dalmndan pay alma anlamnda ele alnmaktadr. Yerel zerklik de, merke38 TSES, a.g.k., s. 9-10
39 Manfred Born, Indikatoren zur Nachhaltigen Entwicklung,econtur, Bremen, 1997, s. 29-30
40 Manuel Castells, Kent, Snf, ktidar, ev., Asuman Erendil, Bilim ve Sanat Yaynevi, Ankara, 1997, s. 11-14
26 Yerel Siyaset
zin gereksiz mdahalelerinin nlenmesi iin, liberal demokrasi savunucular tarafndan vazgeilmez bir deer olarak grlmektedir.41
Demokratik bir yerel ynetim, demokratik bir toplum iinde geliebilir. Byle ideal bir toplumun ilkeleri de oulculuk, demokratiklik ve toplumsal katmanlarn karar srelerine katlmndan oluur.42 Yerel dzeyde katlmdan beklenen
yararlar, yurttan toplumla btnlemesi ve toplumsal endielerle donanarak, sosyal sorumluluk stlenmesi; sosyal ilikiler ann yardmlamac ynnn n plana kmas; daha fazla yaam kalitesi; sosyal atmosferde olumlu deiimler; alternatif dncelerin gelime ortam bulmas ve bunlarn toplum yararna kullanlmas olarak saylabilir.43
Yerel ynetimler, demokrasinin tabandan tavana doru yaplanmas ilevini
gren kurumlardr. Demokrasiyi stn klan nitelikler, rnein seim, denetim ve
sorumluluk ilkelerinin en optimal biimde yerel dzeyde yaama geirilecei varsaylr. Yerel ynetimle demokrasiyi, etkin ve ilevsel etkileimiyle bir dzlemde
buluturan, temsil ve katlma kurumlardr. nk yerel dzeyde ynetilenle ynetenler arasnda mekansal ve toplumsal uzaklk en aza inmektedir. Bu nemli nokta, hem eitli kentsel gruplarn yerel karar organlarnda temsiline olanak salamakta hem de bu yerel aktrlerin kesintisiz ynetsel sisteme katlm iin gerekli
ortam sunmaktadr.44
Yerel ynetimlere, demokratik katlma en uygun ynetimler gzyle baklr.
Bunun nedeni, yerel ynetim organlarnn, yerel halkn katlmyla seilmi ve yerel halka en yakn ynetsel birim olmalarndandr. Ancak, yalnzca seim yeterli
deildir. Seim, sonuta birka ylda bir yaplan, belli dnemlere bal bir tercihtir. Katlmn sreklilii olmaldr. Bunun da yolu, eitli halk kesimlerine katlmn yolunu amaktr. Demokrasinin temel referanslar da bunu gerektirmektedir:
Halk katlm, oulculuk ilkesi, nderlerin dayanmaya nem vermesi ve semene kar hesap verme sorumluluu tamalar gibi demokrasi deerleri, yerel lekte de geerli deerlerdir.45
Yerel ynetimlerin dayand deerler asndan konuya yaklaldnda, yerel ynetimle merkezi ynetim arasndaki ilikilerin, tarih boyunca srekli olarak
deitii ve gelitii grlr. Hem katlm ve demokrasi ilkelerini benimseyerek
yerel ynetimleri glendirmek hem de bu ynetim birimlerinin siyasetin dnda
41 Ruen Kele, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma: Avrupa ve Trkiye, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei Yayn, Ankara, 1994, s. 25
42 Tekeli, Yerel Ynetimlerde..., s. 12-13
43 KGSt, Brger und Verwaltung III: Brgerengagement- Selbsthilfe, Helfergruppen, Brgermitverantwortung-, Bericht Nr.
12/1984, Kln, s. 14
44 Oya iti, Temsil, Katlma ve Yerel Demokrasi, YYD, C: 5, S:6,TODAE, Ankara, 1996, s. 5-6
45 Kele, Yerinden Ynetim..., s. 55-56
kalmasn salamak olanakszdr. Toucqueville gibi dnrler, yurttan yerel bir

topluluun yesi olma bilin ve sorumluluunun ancak yerel ynetimler dzeyinde salanabileceini savunmulardr. Bu dnceler balamnda, zeksel ynetimle yerel ynetimler arasnda dengeli bir siyasal erk dalmn etkileyen baz etmenleri belirtmek gerekir:46
1- lkenin tarihsel birikimi ve gelenekleri,
2- Toplumsal yapnn zellikleri,
3- lke ekonomisinin nitelii ve
4- zeksel ynetimin yaps.
Her eyden nce, zeksel ynetimin durumu yerel ynetimlerin gl ya da
zayf karakterli olmasn belirler. Eer gl ve oturmu, kendine gvenen bir zeksel ynetim olumusa, birtakm yetkilerin ve grevlerin yerel ynetimlere aktarlmasnda saknca grlmemektedir. Yerel ynetimler halkn kendi kendini ynetmesine daha elverili kurumlardr.
oulculuk gibi katlmclk da demokrasinin gereklerindendir. Katlmclk,
karar organlarnn seimini yapmak olduu gibi, yerel halkn, yerel hizmetlerle ilgili yatrmlarn projelendirilmesi ve uygulanmas aamalarnda bilgilendirilmeleri ve karar verme srecine katlmalarn da ierir. Belde halknn bilgilendirilmesinde halkla ilikiler uygulamasndan ve yerel iletiim olanaklarndan (radyo ve
TV gibi) yararlanlabilir. Yatrm veya hizmetin yayld alan dikkate alnarak, kamuoyu yoklamalarna gidilebilir.47
Yerel siyasete genel siyasetin etkisi kanlmazdr. Ancak yerel dzeyde alnan kararlarda yerel erk yaps da nemlidir. Varol; erk yapsn, siyasal etkinlik alanlarnda, resmi ya da resmi olmayan karar alclar grubu olarak tanmlamakta ve
yerel zerkliin derecesi ne olursa olsun, yerel siyaseti ynetenlerin kimler olduunun bilinmesi gereine deinmektedir. Yerel siyasette ekonomik ya da siyasal olarak gl olan kesimler ve bu kesimler arasndaki ilikiler olduka etkindirler.
Bu balamda, yerel siyaseti kimin ynettii nemlidir.48 Yerel ynetime sermaye
snfnn katlmas ve egemen olmas evrenseldir ve tarihsel bir olgudur. Varol, belediye ynetimiyle ilgili yasalarda esnafn rgtl katlmnn zendirildiini belirtmektedir. Bu adan Trk yerel ynetimlerine bakldnda kk esnaf grubunun egemen olduu grlmektedir.49
Gl demokrasi ve sivil kltrn yaama ve glenme alan olarak yerel siyaset, eletirel bir kamuoyu, itirazlar ve protestolar, kendi kendine yardm ve do46 Kele, Yerinden Ynetim..., s. 43
47 Gngr Erdumlu, Byk ehir Belediyeleri Aratrmas, DPT Yayn, Ankara, 1993, s. 22-23.
48 Muharrem Varol, Yerel Siyasetin Demokratiklemesi, Gndoan Yaynlar, Ankara, (Tarihsiz), s. 18-22
49 Varol, a.g.k., s. 40-44
28 Yerel Siyaset
rudan katlm gibi yntemlerle yerel ve ulusal demokrasiye katkda bulunabilir.50

Katlmn btn trleriyle oluumu ve yaygn bir davran rntsne dnmesi, merkez kenar ilikilerini dzenli bir yapya sokar ve aradaki balarn daha
gl olmasn kolaylatrr. Bu ilevsel yanyla siyasal katlma btnlemeyi salar. Ancak dier yandan bu etkileimin salkl olmamas durumunda, yani merkezin evreden gelen etkileri ya da istekleri karlayamamas durumunda, btnleme yerine kopma ve huzursuzluk sorunlar da doabilir.51 rnein, bir beldenin yol
ya da ime suyu sorunu gibi temel gereksiniminin savsaklanmas, kenarn merkezden soumasna ve uzaklamasna yol aabilir. Bu ilikilerin birbirinden bamsz
olamayaca akken ve katlma srecinin de nemsiz saylmasnn olanaksz olduu ortadayken; bu ilikilerin salkl bir etki-tepki egdm ierisinde ibirlii
ve btnlemeye dntrlmesinin yollar aratrlmaldr.
Yerinden ynetim ilkesi, yurttalarn gereksinimlerinin yaadklar yerlerde
rgtlenen bir siyasal kurum tarafndan yerine getirilmesini ngrr. Bu rgtn
organlarn, o beldede yaayan halk seer. Bu bakmdan yerel ynetim ve katlm
kavramlar yakn bir ilikiye sahiptir. ada devlet sistemlerinde bu ilke olabildiince kullanlarak, ynetimin halka yaknlamas salanr. Bylece yurttaa en yakn dzeyde, ynetsel kararlara katlma olana doar. Yerel politikalarn olumasna katlm, genel siyasal katlma olarak anlalmaldr.52
Hangi olanaklarn katlm iin salanm olduu ya da hangi kurumsal dzenlemelerin yapld, katlmn demokratik yaplanma ierisindeki deerini gstermesi bakmndan nemlidir. Genel siyaset sistemindeki katlm olanaklar ya da
dzenlemeleri yerel siyasette de vardr.
Gelecein yerel ynetimleri, yurttaa, kentle btnleme ve kentsel kimlikle
zdeleme ans sunabilmelidirler. Kent, her yanyla, her kesimden kentli iin anlalabilir ve yaanabilir olmal, yurttaa her olana salayabilmelidir. Bundan dolay kent ynetiminde Her ey kontrol altnda! anlay olduka yanltr. Bunun
yerine kent her zaman byyen ve gelien yanlaryla kavranmal ve srekli gelitirme projeleri retilmelidir. Ynetim, yurtta yanna almadan hibir yeniden yaplanma giriiminde bulunmamaldr. Yurtta, kentsel evreyi biimlendirmede ynetimle birlikte alan bir ortak gibi alglanmal, ynetimin baarsnn lmnde yurttalarn yarglar dikkate alnmaldr. Yurttan bakyla ve beklentileriyle
kente baklmaldr.53
50 Roland Roth, Lokale Demokratie von unten, in: Roland Roth, Helmut Wollmann (Hrsg.), Kommunal Politik, Leske-Budrich, Opladen, 1994, s. 228
51 Kalaycolu/Sarbay, a.g.k., s. 39-40
52 Gabriel, a.g.k., s. 58
53 Hermann Hill, Vergess die Brger nicht!, in: Ulrich Schckhaus (Hrsg.), Kommunen in Not- Wege aus der Krise, Schaeffer-Poeschel Verlag, Stuttgart, 1996, s. 5-13
Yurttan, yaamn etkileyen ynetsel ya da siyasal kararlarn oluumuna katlmas, bir sorunu olduka sk gndeme getirmektedir. O da udur: Acaba katlm
ynetimin baarsn olumsuz ynde etkileyen ve verimlilii dren bir etkiye sahip midir? Aklkla belirtmek gerekir ki ada yerel ynetimciler, bunun hibir
biimde doru olmadn belirtmektedirler.54
Katlm, demokrasi kuram balamnda bir amaken kent btnnde baz nemli amalar gerekletirmek iin de vazgeilmez bir aratr. Bu erevede belirlenen amalar; yerel hizmetlerin olabildiince etkin, abuk ve ucuz olarak yerine getirilmesi, yerel dzeyde halkn demokrasi bilincinin glendirilmesi ve son olarak yerel demokrasinin kkletirilmesidir.55
lek byklnn, kentin ekonomik ilevleri ve kii bana maliyetlerle olan ilikisi kadar, demokratik katlmla da ilikisi vardr. Yerel ynetimlerin ilevsel etkinlii ve demokrasi ile olan ilikilerinde, kk ve byk niteler arasnda
bir karlatrma yapldnda yurttan elde ettii frsatlar bakmndan kk nitelerin daha elverili olduu grlr.56 Kar bir yaklama gre de byk niteler
kkler kadar ekonomik etkinlie ve ilevsellie sahiptirler. Ancak byk nitelerin daha ok kamu hizmetlerinde verimlilik ve etkinlik iin, kklerin ise demokratik katlm iin elverili olduu biiminde grler vardr.57
Yerel ynetimin gelitirilmesi amacyla hazrlanan bir neriler paketinde,
etkinlik ve demokrasi uyumlulatrlmaya allmtr:58
1- Yerel ynetime ilikin yetkiler, yerel toplulua en yakn ynetim birimince
kullanlr.
2- Yerel ynetimlerin byklnn saptanmasnda, hizmetlerin etkin bir biimde yerine getirilmesi iin gerekli boyutlar dikkate alnr.
3- Yerel ynetimlerin snrlarnda yaplacak deiiklikler, yerel halkn oyuna
bavurularak gerekletirilir.
4- Yerel grev ve yetkilerin, yerel ynetim birimleri arasnda blnmesinde
demokratiklik ve etkinlik ve yetkilerin yerel toplulua en yakn yerel ynetim
birimince kullanlaca ilkelerinden hareketle; hizmetlerden yararlanan nfus, arazi bykl, corafi zellikler, kltrel-sosyal farkllklar, ekonomik durum, tarihsel geliim ve gelenekler gibi etmenler dikkate alnr.
54 Ernst Buschor, Der Auftrag der kommunalen Verwaltung: Demokratie und Leistung sind kein Widerspruch!, Bertelsmann Stiftung (Hrsg.), Demokratie und Effizienz in der Kommunalverwaltung, Gtersloh, 1994, s. 43
55 Kele, Kent ve Siyaset..., s. 21
56 Kentsel nfusun artmas, katlmdan beklenen yararlar azaltr. Ancak, katlmn salanabilmesi iin uygun bir lek bykl zerinde de birleilmi deildir. Bu her lkenin ynetim gelenei, sosyo-ekonomik yaps gibi deikenlere bal olarak deiebilmektedir. Kele, Kent ve Siyaset..., s. 22-23
57 Erdumlu, a.g.k., s. 16.
58 BTKB, Trkiyede Yerel..., s. 19-20.
30 Yerel Siyaset
5- Yerel ynetim birimleri arasndaki ilikiler hiyerariye deil, zerklie dayanr. Koordinasyon, ibirlii ve dayanmann salanmas yoluna gidilir. Birden
ok birimi ilgilendiren sorun alanlarnda gnll zel yerel ynetim dzenlemelerine gidilir.
Kentsel bymenin ortaya kard sorunlarn zm asndan sorun, byklk-kklk sorunu olduu kadar, etkin ve egdm ierisinde alan yerel
birimlerin kurulabilmesi sorunudur da. Ynetimi belirleyen yer, nfus ve olanaklardr. Byk nitelerin verimlilik, kk nitelerin de demokratik zelliklerinden
yararlanmak iin kademeli ynetsel yap, metropoliten kentlerde tercih edilmektedir.59 Byle bir federatif yapda birok avantaj salanm olur. Birincisi, kamu hizmetlerinin etkinlii artar. kincisi, denetimsiz kentleme ve dzensiz imarn nne
geilebilir. Optimum bir biimde yerel ynetim snrlar iinde kamu hizmetleri arasnda egdm salanabilir. Bunlarla birlikte demokrasinin yerel zerklik ve katlm gibi ilkeleri de glendirilmi olur.60
te yandan, kk beldelerde halk eitli yollardan dilek ve ikayetlerini belediye bakanna daha kolay ulatrabilmekte ve etkileim daha kolay olabilmektedir. Byk lekli beldelerde belediye bakan ya da belediye ile halk arasndaki etkileim daha zor olmaktadr. Nfus bydke belediye bakann kiisel olarak tanyanlarn says azalmakta ve belediye meclisi yeleri ise hi tannmamaktadrlar. Bu durum beldelerdeki sivil toplum kurulular iin de geerlidir.61
Yerel ynetimlerin etkinlii, kentlerin ekim merkezleri haline gelmesi, kentsel atmosferin demokratikliiyle yakndan ilikili grlmektedir. rnein, giriimciler yatrm yapacaklar yerlerin demokratikliini olduka nemli bulmaktadrlar.
Yerel ynetimlerde demokrasiyi yanstamayan ynetimler, ekonomik bakmdan
ekim merkezi olamamaktadrlar. Ayrca halk ynetimde bir vizyon ve yenilik grrse katlmak ve katkda bulunmak ister. Bylece yurttalar yerel hizmetler iin
harekete geirmek kolaylar. Aksi durumda yerel ynetimden ve yerel kurumlardan ka grlr.62
Kentlinin belediye bakann seme sreciyle tanmas, tek parti dneminden sonraya rastlar. Bu yeni dnemle birlikte, bakanlarn siyasal dnceleriyle
deerlendirilmesi geleneksellemeye balamtr. Belediye bakannn, daha nceki dnemlerde kiilii daha nemliyken, bu dnemden sonra siyasal kimlii n
plana km ve artk bakan, kentsel kesimlerin dncelerini ve daha da nemli59 Toprak, Zerrin, Kent Ynetimi ve Politikas, ABAM Yaynlar, zmir, 1988, s.127.
60 Kele, Ruen, Trkiyede Anakent Ynetimi, AD, C.18, S.2, Ankara, 1985, s. 72.
61 Nihat Falay, Ersin Kalaycolu ve Umut zkrml, Belediyelerin Mali Ynetimi, Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf, stanbul, 1996, s. 31
62 Harald Plamper, Global Ekonomide Gl Yerel Ynetimler, ev. M. Akif ukurayr, Belediye Dergisi, C:4, S: 5,
1997, s. 33-34
si karlarn gz nnde bulundurmak zorunda kalmtr. Bylece yerel siyasette

tekno-politik akm63 domutur. Bu gelime, o ana kadarki toplumsal gelimelerin
bir sonucu olarak anlalmaldr. Demokratik Yerel Ynetim Hareketi olarak tanmlanan bu gelimeler, 1950li yllardan sonra yaanan hzl kentlemenin sonucunda, kentsel alanlarda oluan farkl toplumsal snflarn ortaya kmasnn da sonucudur.64
Kentsel ynlarn beklentilerini karlama ve demokratik bir yerel ynetimin
baarlmas gibi amalarla ortaya kan bu akm, kendisine baz ilkeler belirlemitir. Bu ilkelerden ilki, zerk yerel ynetim ilkesidir. Merkeziyeti yapnn olduka
baskn olduu Trk kamu ynetimi sisteminde, merkezi iktidarlarla yerel ynetimin yrtme organlar farkl partilerden olduunda, Trkiyede nemli sorunlar
yaanmtr. nk yerel ynetimlerin akal sorunlarnn zm yasal olarak
merkezi iktidarlarn elindedir ve farkl partiler sz konusu olduunda, merkezi iktidar belediyeleri elinde bulundurduu akal olanaklardan yararlandrmama yoluna gidebilmitir. Bu nedenle bu akm zerk yerel ynetim ilkesini kabul ederken
merkezi ynetimin denetimini de kabul etmitir. Ancak bu denetimin yalnzca hukuka uygunluk denetimiyle snrl kalmasn ve gerek denetimin halk tarafndan
yaplmasn savunmutur. Bu ilke, ynetimin halktan kopukluunun giderilmesinde de nemli ilevleri olan bir ilke olarak kabul edilmitir.65
Bu akmn ikinci ilkesi, retici yerel ynetim ilkesidir. Bu ilkenin demokratik
belediyecilik dncesi balamnda, yerel ynetimlerin arac-edilgen bir durumdan kurtulmalar ve zellikle akal bakmdan kendi ayaklar zerinde durabilir hale gelmeleri bakmndan olduka nemli bir yeri vardr. Belediyelerin arsa ve konut retmeleri, kentsel rantlar toplum yararna kullanabilmeleri gerekir. Bu dnceden yola klarak, belediyelerin o dnemde toplu konut yapmna baladklar
grlmtr.66 Bu ilkelerden baka, bu akmn benimsedii ilkeler arasnda tketimin dzenlenmesinde etkili yerel ynetim ve birliki ve btnlk belediyecilik
gibi ilkeler de yer almtr.
Yeni belediyecilik ideolojisi, halkn bu dneme kadar ynetimden uzak tutulduu ve belediyelerin ayrcalkl kesimlerin karlarna hizmet ettii savndan yola karak, belediyelerin demokratikletirilmesi, merkezin vesayetinin hafifletilmesi, yerel yaantyla ilgili hangi konu varsa belediyelerin kural koyucu olmas
gerektii dncelerini benimsemitir. Ayn zamanda belediyeler tekelci ve kurumsal rantlar krmak iin de retici belediye olmak zorundaydlar. Belediyeler
63 Kavram, Kazanc yeni dnem belediyecilerinin zelliklerini betimlemek iin kullanmtr: Metin Kazanc, 1973 Sonras Belediyeler ve Belediyelere likin Sorunlar, Yeni Bir Belediyecilie Doru, Ed: Ergun Trkcan, Trk dareciler Dernei Yayn, 3. Kitap, 1982, Ankara, s.238
64 Kazanc, a.g.k., s. 238
65 Kazanc, a.g.k., s. 248-251
66 Kazanc, a.g.k., s. 251
32 Yerel Siyaset
btn bu ilevleri yerine getirebilmek iin de birlikilik ve btnlklk ilkelerinden yola karak dayanmac bir yntem benimsemek zorundaydlar.67
Bu dnceler nda gelien ve yeni belediyecilik, toplumcu belediyecilik gibi adlarla tannan yaklam, belediyecilikte sosyal adalet, halk katmanlarnn
karar alma srelerine dahil edilmesi ve vesayet sorununu amak iin yerel ynetim deil, yerel hkmet ilkesini benimsemitir.68
Bu dnceler, son yllardaki yerel ynetimleri yeniden yaplandrma tartmalarnda, gndemin ilk sralarnda yer ald. Yerel ynetimlerin glendirilmesi,
bir baka deyile kaynak ve yetki ile donatlmas, hem merkezi ynetimin tekelini
kracak hem de kentliler kendi kendilerini yneterek, demokrasinin gvencesi olma niteliini kazanacaklardr.69
Glere gre, 12 Eyll sonras ve zal dneminde uygulamada genelde yerel
ynetimlerin, zelde belediyelerin yetki ve kaynak bakmndan glendirilmesi,
beklenen byleyici etkiyi gstermemi, demokrasinin glenmesi bir yana, belediyeler birok aibe altnda kalmlardr. Ayn yaklamn kuramsal temellendirmesine gre, belediyeler hibir zaman ve hibir yerde toplumun karlarn yanstan
demokratik kurumlar olmamlardr. Bunun yerine kentsel rantlarn sermaye snflarna daha kolay aktarlmasn salayan arac-kamusal kurumlar olmulardr. Bu
yzden son yllardaki yerel ynetim fetiizmi gereinden fazla ileri gtrlm ve
demokratikleme srecinde amalardan sapma gibi bir yne srklenmitir.70 Bu
balamda Trkiyede yrtlmeye allan yerel ynetimleri yeniden yaplandrma giriimleri de bir yanlgdan ibarettir. Yerel ynetimlerin demokratiklemesi amacyla katlmclk ilkesini zendirmek, yerel ynetimlerin kamusal zn eritmek, onu birtakm toplumsal kesimlere hibe etmektir. nk katlmas istenen kesimler, ounlukla i dnyasnn temsilcileridirler. Bunun en iyi rnei Thatcher
Dnemi ngilteresinde yaanmtr. Kentsel planlamada karar ve uygulama gc
i dnyasnn bir araya geldii kurululara alm ve kentsel rantlarn paylam
kolaylatrlmtr. Sonuta Trkiyede katlmclk ad altnda yaplmak istenen
ey ayndr ve yerel ynetimlerin kamusal zn eritmektir.71
Bu yaklam, zellikle Trkiye iin yerel siyasetin ekonomik ve sosyal bakmlardan gl olan kesimlerin etkisinde olmas yanyla dorudur. Ancak, yerel dzeyde katlmc anlay benimsemek, hem yerel hem de genel demokrasinin sa67 lhan Tekeli, Trkiyede Kentleme Yazlar, Turhan Kitabevi, Ankara, 1982, s. 343-344
68 Kele, Yerinden Ynetim..., s. 422
69 Birgl Ayman Gler, Yerel Ynetimler ve Demokrasi, Yerel Ynetimlere Bak, Genel Yerel Ynetimler Sempozyumu
(1994), Genel Yaynlar, Ankara, 1995, s. 148
70 Gler, Yerel Ynetimler..., s. 153-154
71 Birgl Ayman Gler, Yeni Sa ve Devletin Deiimi: Yapsal Uyarlama Politikalar, TODAE Yayn, No: 266, Ankara,
1996, s. 156-158
l iin gerekli ve vazgeilmez bir kouldur. Kentsel kaynaklarn baz kesimlere

aktarlmasn kolaylatracak yaplanmalarn nlenmesi ayr, kentsel siyasetin toplumun her kesiminden yurttan katlmyla gerekletirilmesi ayr eylerdir. Eskiden olduu gibi, yurtta eer srekli karar alma srelerinin dnda tutulacaksa,
halk egemenliine dayal bir demokratik sistemin gerekletirilmesi iin gerekli admlar ne zaman atlacaktr? Katlm yntemlerinin kullanld bir yerel ynetim
anlay, yerel kaynaklarn rant evrelerine aktarlmasn deil, saydam ve halkn
denetimine ak bir yerel ynetim sistemini amalamaktadr. Hem katlm, demokrasi, yurttalk, saydamlk, halkn denetimi, etkin ve verimli yerel ynetim sistemi
gibi kavramlar ne kadar ok konuulur ve tartlrsa, o kadar demokrasiye yaklalr ve ussal bir toplumun temelleri atlm olur. Suskunlarn oluturduu toplumlar, eski alarda kalmtr. Katlm yntemlerinin temel amac, yalnzca kentli
zengin kesimleri karar alma srelerinin sorumlusu yapmak deil; kadn, ocuk,
yal, zrl, ii, memur, emekli, esnaf ve eitli mesleklerden uzmanlarn hemen
hepsinin kentsel evrenin biimlenmesinde sz sahibi olmasn salamak ve buradan elde edilen deneyimlerin genel demokrasiye bir katk olarak yansmasn salamaktr. Hi deilse bu saptama kuramsal dzeyde byledir. Kuramlarla pratiklerin uyumas ayr bir sorundur.
Eer yerel ynetimlerin varlk amalarna ulamada sorunlar yaanyorsa, bu
demektir ki toplumsal kesimlerin her zamankinden daha ok konuya eilmeleri,
daha ok gndeme getirmeleri, tartarak demokrasiyi zmsemeleri ve ortak toplumsal yararlara katkda bulunacak yntemler gelitirmeleri gerekmektedir. Bugn
ada demokrasilerde de yaplan budur; olabildii kadar geni kesimleri, karar alma srelerine ekmek, her kesimden kentlinin bilgi ve deneyimlerinden yararlanmak, toplumsal gnence katkya hazr hale getirmek.
Sonu
Trkiyede yerellik, yerel ynetim, yerel siyaset ve yerel demokrasi son yirmi
ylda olduka nemli bir aama kaydetmitir. Bu gelimeler kukusuz siyasal yaklamlarn deimesinin ve hukuksal anlamda yeniden yaplanmann rndr. Yerel ynetimler ada demokrasilerde olduu gibi hem kalknmann hem de demokrasinin temel aktrleridirler. Avrupa ynetim sisteminde yerel alan, yurttalarn demokratik hak ve zgrlklerini etkin bir biimde kullandklar alandr. Dolaysyla yerel demokrasi ve siyaset gnlk yaamn kendisidir.
Merkeziyeti yaklamlarn yerel alan snrlayc ierii elbette deimektedir ve deimelidir. Yerel hizmetler yerel demokratik mekanizmalar iinde planlanmal ve sunulmaldr. Bu etkinlik ve verimlilii artracaktr.72 Yerel alann g72 Muhammet Ksecik, Trkiyede Yerel Seimler, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, (Ed. Hseyin zgr&Muhammet Ksecik, Nobel Yaynevi, Ankara, 2005, S. 272
34 Yerel Siyaset
lendirilmesi yerel demokrasinin glenmesi anlamna gelecektir. Trkiyede son

dnemde yaplan dzenlemelerin bu niyeti tad aktr. Ancak yerelleme ve
yerellik ancak ekonomik ve sosyal kalknma sorunlarnn alm olmas ve ncelikle altyap sorunlarnn zlmesi gerekmektedir.73 Ayrca yeniden yaplanma almalarnn amacna ulamas ve kentsel alann demokratikletirilmesi bireysel ve
kurumsal74 katlmn sivil toplum kurulularnn etkinlii ile birlikte gerekletirilmesi gerekir.
Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi 2004 ylnda Avrupa Konseyi
Ynergesi olarak Belediyeler in Ahlaki Davran Kurallaryla ilgili bir ynerge
yaynlamtr. Bu ynerge yerel siyaset iin bir rehber niteliindedir: 75
Ynerge yerel siyasetilerin seilmeden nce, grev srasnda ve grevi braktktan sonra uymakla ykml olduklar ahlaki ilkeleri dzenlemitir. Ynerge ncelikle seilmi temsilcileri muhatap alarak baz tanmlamalar yapmaktadr:
- Seilmi temsilciler hukukun stnln ve kamu yararn gzetmek zorundadrlar (4.md).
- Temsilci adaylar seilme srecinde rakipleriyle ilgili yalan ve iftira gibi ahlak d yollara bavurmayacaklardr (7.md).
- Grev srasnda kayrmaclk yaplmayacaktr (md. 8).
- Temsilciler sahip olduklar yetkileri kendi karlar iin kullanamayacaktr
(md. 9).
- Ayn anda iki veya daha fazla grev stlenilmeyecektir (md. 11).
- Grevi braktktan sonra grevleri srasnda szleme yaptklar ve i yrttkleri resmi ve zel kurulularda grev yapmayacaklardr (md. 15).
Ynerge zetlenen bu ilkelerle yetinmemi, ahlaki davran ilkelerinin halka,
kamuoyuna ve medyaya da duyurulmas gerektiini vurgulamtr. Buradan yola
klarak yerel siyasetin ve demokrasinin, ncelikle seilen temsilcilerinin hukuka
saygs ve ahlak anlayna bal bir yaps olduu belirtilebilir. nk daha nce
sz edilen kentsel alanlarn ynetimiyle ilgili her konunun ncelikle yneticilerin
tutumuyla balantl olarak ya kamu yarar veya bireysel yarar iin kullanlmas
sz konusudur. Bu durum zellikle de kentsel rant alanlaryla ilgilidir. Belediye
meclislerinin ald kararlar kentsel rantlarn kamu yarar iin deil bireysel yararlar iin kullanldna dair saysz rnekler vermektedir. Trkiyede bugn kentsel
siyaseti ynlendirenler birok denetim mekanizmasn trl maniplasyonlarla
devre d brakmaktadr.
73 Ayegl Mengi, Avrupa Birliine Uyum Srecinde Yerel Ynetimlerle lgili Dzenlemeler, Yerellik ve Politika-Kreselleme Srecinde Yerel Demokrasi (Ed. Ayegl Mengi- Ruen Kelee Armaan), mge Kitabevi, Ankara, 2007, s. 114
74 erif ner, Katlmc Demokrasi Asndan Belediye Kanunu, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, (Ed. Hseyin
zgr&Muhammet Ksecik, Nobel Yaynevi, Ankara, 2005, s. 86
75 Kele, Yerinden Ynetim, 527 v.d.
Son sz olarak kentsel siyasetin kentsel demokrasiden soyutlanarak varln

devam ettirmesi kamu yararna gzkmemektedir. nk belediye meclislerinin
alm olduu nemli kararlar kamuoyunun ve sivil toplumun haberi olmadan alnmakta ve yrrle konmaktadr.76 Kentin kimliini, yaam kalitesi gstergelerini
ve geleceini deitiren bu kararlar yasal denetimin dnda mutlaka sivil toplum
ve kamuoyu ile alnmal ve kentsel rantlar kamuya aktarlmaldr.
Kaynaka
Aktan, C. Can, Siyasal Ynetim Biimleri ve Demokrasi, Demokrasi, Poliari ve Demari, (Der.: C. C. Aktan, izgi Kitabevi, Konya, 2005
Avrupa Konseyi, Avrupa Kentsel art, ev., Mahalli dareler Genel Mdrl, Yayn No: 10, Ankara, 1996
Benjamin Barber, Starke Demokratie, Rotbuch Rationen, Hamburg, 1994
Bogumil, Jrg /Lars Holtkamp, Kommunalpolitik und Kommunal Verwaltung- Eine Policy Orientierte Fhrung, Fachverlag,
Wiesbaden, 2006
Born, Manfred, Indikatoren zur Nachhaltigen Entwicklung,econtur, Bremen, 1997
Buschor, Ernst, Der Auftrag der kommunalen Verwaltung: Demokratie und Leistung sind kein Widerspruch!, Bertelsmann Stiftung (Hrsg.), Demokratie und Effizienz in der Kommunalverwaltung, Gtersloh, 1994
Castells, Manuel, Kent, Snf, ktidar, ev., Asuman Erendil, Bilim ve Sanat Yaynevi, Ankara, 1997
iti, Oya, Temsil, Katlma ve Yerel Demokrasi, YYD, C: 5, S:6,TODAE, Ankara, 1996
ukurayr, M.Akif, Siyasal Katlma ve Yerel Demokrasi, 3. Bask, izgi Kitabevi, Konya, 2006
ukurayr, M. Akif, Kamu Yarar, Trkiyede Kentsel Alanlarn Gelecei ve Yurttan Sorumluluu, Yerellik ve Politika-Kreselleme Srecinde Yerel Demokrasi, 4. Cilt, (Ed. Ayegl Mengi), Ruen Kelee Armaan, mge Kitabevi, Ankara, 2007
ukurayr, M. Akif, Katlmclk Asndan Belediye Yasasnn levsellii: Kent Konseyleri ve teki Mekanizmalar, Yerel
Ynetimler zerine gncel Yazlar, ((Ed. Hseyin zgr&Muhammet Ksecik), Nobel Yaynevi, Ankara, 2007
Erdumlu, Gngr, Byk ehir Belediyeleri Aratrmas, DPT Yayn, Ankara, 1993
Falay, Nihat, Ersin Kalaycolu ve Umut zkrml, Belediyelerin Mali Ynetimi, Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf, stanbul, 1996
Fetscher, Iring, Freiheit, in: Dieter Nohlen (Hrsg.), Wrterbuch Staat und Politik, 4. Aufl., Mnchen, Piper Serie, Sonder Auflage fr die Landeszentralen fr politische Bildung, 1996
Fetscher, Iring, Geleichheit, in: Dieter Nohlen (Hrsg.), Wrterbuch Staat und Politik, 4. Aufl., Mnchen, Piper Serie, Sonder
Auflage fr die Landeszentralen fr politische Bildung, 1996
Genro, Tarso, Katlmc Bte ve Demokrasi, Tarso Genro ve Ubiratan de Souza, Porto Aegre: zgn Bir Belediyecilik Deneyimi, ev. Blent Tanatar, Dnya Yerel Ynetim ve Demokrasi Akademisi (WALD)Yayn, stanbul, 1999
Grmez, Kemal, Yerel Demokrasi ve Trkiye, Vadi Yaynlar, Ankara, 1997
Gler, Birgl Ayman, Yerel Ynetimler ve Demokrasi, Yerel Ynetimlere Bak, Genel Yerel Ynetimler Sempozyumu
(1994), Genel Yaynlar, Ankara, 1995
Gler, Birgl Ayman, Yeni Sa ve Devletin Deiimi: Yapsal Uyarlama Politikalar, TODAE Yayn, No: 266, Ankara, 1996
Gross, Andreas, Demokratie, parlamentarische Demokratie und Wege der demokratischen Entwicklung, Direkte Demokratie im europaischen Vergleich Arbeitsgemeinsscahft Ders Notlar (1997-1998 K Dnemi), Deutsche Hochschule fr Verwaltungswissenschaften, 1997
Hamamc, Can, Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim Ekseninde Belediyelerimizin Yaps ve Demokratikleme Eilimi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara, 1981
Hill, Hermann, Vergess die Brger nicht!, in: Ulrich Schckhaus (Hrsg.), Kommunen in Not- Wege aus der Krise, Schaeffer-Poeschel Verlag, Stuttgart, 1996
Hill, Hermann, Verwaltung im Umbruch, Speyerer Arbeitshefte 109, Hochschule fr Verwaltungswissenschaften Speyer, 1997
76 M. Akif ukurayr, Kamu Yarar, Trkiyede Kentsel Alanlarn Gelecei ve Yurttan Sorumluluu, Yerellik ve PolitikaKreselleme Srecinde Yerel Demokrasi, 4. Cilt, (Ed. Ayegl Mengi), Ruen Kelee Armaan, mge Kitabevi, Ankara,
2007, s. 217-218
36 Yerel Siyaset
Huntington, S. P., nc Dalga, ev. Ergun zbudun, Yetkin Yaynlar, Ankara, 1996
Kadolu, Aye, Kamusal Alan le zel Alann Yeniden Eklemlenmesi: Demokratik Yurttalk, Trk Demokrasi Vakf, Diyalog Dergisi, Ankara, Trk Demokrasi Vakf Yayn, Ankara, 1996
Kazanc, Metin 1973 Sonras Belediyeler ve Belediyelere likin Sorunlar, Yeni Bir Belediyecilie Doru, Ed: Ergun Trkcan,
Trk dareciler Dernei Yayn, 3. Kitap, Ankara, 1982
Kele, Ruen, Trkiyede Anakent Ynetimi, AD, C.18, S.2, Ankara, 1985
Kele, Ruen, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma: Avrupa ve Trkiye, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei Yayn, Ankara, 1994
Kele, Ruen, Kent ve Siyaset zerine Yazlar (1975-1992), IULA-EMME (Yerel Ynetim Dnyas) Yayn, stanbul, 1993
Kele, Ruen, Yerinden Ynetim ve Siyaset, 5. Bask, Cem Yaynevi, stanbul, 2006
KGSt, Brger und Verwaltung III: Brgerengagement- Selbsthilfe, Helfergruppen, Brgermitverantwortung-, Bericht Nr.
12/1984, Kln, 1984
Ksecik, Muhammet, Trkiyede Yerel Seimler, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, (Ed. Hseyin zgr&Muhammet Ksecik, Nobel Yaynevi, Ankara, 2005
Ksecik, Muhammet, Yerel ve Blgesel Ynetimler Asndan Avrupa Birlii Btnleme Sreci ve Anayasas, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed. Hseyin zgr&Bekir Parlak), Alfa Aktel, stanbul, 2006
Lijphart, Arend, ada Demokrasiler,Yale University Press, 1984, ev. Ergun zbudun ve Ersin Onulduran, Trk Demokrasi Vakf ve Siyasi limler Dernei, Ankara, 1986
Lineberry, Robert L. /Ira Sharkansky, Urban Politics and Public Policy, 3.rd Edition, Harper&Row, New York, 1978
Mengi, Ayegl, Avrupa Birliine Uyum Srecinde Yerel Ynetimlerle lgili Dzenlemeler, Yerellik ve Politika-Kreselleme
Srecinde Yerel Demokrasi (Ed. Ayegl Mengi- Ruen Kelee Armaan), mge Kitabevi, Ankara, 2007
ner, erif, Katlmc Demokrasi Asndan Belediye Kanunu, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, (Ed. Hseyin zgr&Muhammet Ksecik, Nobel Yaynevi, Ankara, 2005
Plamper, Harald, Global Ekonomide Gl Yerel Ynetimler, ev. M. Akif ukurayr, Belediye Dergisi, C: 4, S: 5, 1997
Roth,Roland /Helmut Wollman (Ed.), Kommunal Politik-Politisches Handeln in der Gemeinden, Leske-Budrich, Opladen, 1994
Roland Roth, Lokale Demokratie von unten, in: Roland Roth, Helmut Wollmann (Hrsg.), Kommunal Politik, Leske-Budrich,
Opladen, 1994
Sarbay, Yaar, Siyasal Sosyoloji, Gndoan, Ankara, 1992
Schmitz, Mathias, Partizipation, berlegungen zu einer historischen Rekonstruktion des Begriffs, in: Brgerbeteiligung und
Kommunale Demokratie, Oscar W. Gabriel (Hrsg.), Mnchen, Minerva Publikation, 1983
Scholz, Rupert, Verfassungswerte und Wertewandel, Keine Einladung zur individuellen Willkr, in: Ansgar Klein (Hrsg.),
Grundwerte in der Demokratie, Band: 330, Bonn, Bundeszentrale fr politische Bildung, 1995
Tekeli, lhan, Trkiyede Kentleme Yazlar, Turhan Kitabevi, Ankara, 1982
Tekeli, lhan, Yerel Ynetimlerde Demokrasi ve Trkiye de Belediyelerin Geliimi, AD, C:16, S:2, Ankara, 1983
Toprak, Zerrin, Kent Ynetimi ve Politikas, ABAM Yaynlar, zmir, 1988
Trkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Aratrmalar Vakf (TSES), Yerel Ynetimler in Demokratik Bir Model Aray, Trkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Aratrmalar Vakf Yayn, zmir, 1991
Varol, Muharrem, Yerel Siyasetin Demokratiklemesi, Gndoan Yaynlar, Ankara, (Tarihsiz)
Wyborski, Bernd, Politisches Handeln im Spanungsfeld von Volkssouveranitaet und Autonomie des Individiums, in: Brgerbeteiligung, Von der Theorie zur Handlungsorientirung, Detlef Garbe (Hrsg.), Frankfurt am Main, Verlag Peter Lang, 1982
Weinand, Johannes, Brgersymposium- Leitbild Zukunft Trier, in: Hermann Hill (Hrsg.), Begreifbare Stadt, Staatskommunikation, Band 2, Kln, Carl Heymans Verlag, 1994
Wolfgang, Adrian, Demokratie als Partizipation: Versuch e. Wert- u. Einstellungsanalyse, Meisenheim, Verlag Anton Heim
Meisenheim, 1977
Yldrm, Ferzan, Yerel Demokrasi ve Kentteki Genlik, Genlik ve Kent Ynetimi, (Ed. F. Yldrm), De-Ki Yaynlar, stanbul, 2002
Yldrm, Selahattin, Yerel Ynetim ve Demokrasi, Ankara, Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl (BTKB) Yayn, Ankara, 1993
TRKYEDE YEREL SYASETN

TARH GELM
Cengiz SUNAY*
Giri
Kent ynetiminde inisiyatif sahibi olmann Bat Avrupadaki tarihsel dnmnn sebebi; iktisadi g dengesinin toprak soylusu aristokrasi karsnda tccar-burjuva snf lehine deimesiyle birlikte yeni snfn siyasi gcnn kentlerde temayz etmesi olduu sylenebilir. Ayn gelime Dou toplumlarnda da gzlenmektedir. Daha 15. yzylda Dou toplumlarnda da
kent ve blgenin ileri gelenleri gerek vergilerin toplanmasnda gerekse angarya gibi mkellefiyetlerin organizasyonunda kent ya da blge ynetimine
yardmc oluyorlard. Bu durum resmi fermanlarla ilan edilmekteydi. Mahalli idarelere etkin katlm balangta demokratik bir temayln sonucu olarak gzkmemektedir. Geleneksel devletin kente ilikin olarak grlmesi gereken birtakm ilerin yrtlmesinde yaanan mali, personele dair ve teknik
yetersizlikler, birtakm mahalli gruplar rgtleyip mobilize etmeyi gerekli klmtr. Bu mobilizasyon sreci; gayri resmi de olsa resmi kent yneticilerinin yannda mahallin nfuzlu temsilcilerinden oluan istiari kurullar ortaya karmtr. Rat, Konsl ve Vese gibi isimler alan bu kurullar, zanaat
lonca temsilcileriyle tccarlardan olumaktayd. ktisadi yapdaki arlklar
arttka buna paralel olarak siyasi arlklar da artan bu unsurlar, mahalli
kurullarn kalcln salamak bir yana, yetkilerinin devamlln da salamlard.
Avrupada tccar-burjuvazinin ifa ettii bu vazifeyi Osmanlda, ayanlar
ve lonca kethdalar ifa etmekteydiler. Bunlarn tmn temsil etmek zere
devlet tarafndan atanan bir ehir kethdas vard. Ayan ve lonca kethda* Kocaeli niversitesi, BF, Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi
37
38 Yerel Siyaset
larnn ilevleri ise unlard: Kad, baz hukuki rf ve dete ilikin meselelerde bunlara danrd. Ayrca narh tespiti, avarz hanelerinin tespiti ve verginin datm, sefer zamannda ordunun alverii iin srsat denen mecburi
pazarlama faaliyetinde idarecilere yardm iin ahaliyi seferber etmek bunlarn ilevlerinden bazlaryd. Osmanlda resmi anlamda modern mahalli idare statsnn ortaya k nedenleri ise:
1. 19. yzylda d dnyaya alma;
2. Kentlerin bymesi;
3. Mali merkeziyetilik sisteminin yerlemesinin gereklilii;
4. Aznlk unsurlarnn siyasal katlma ve etnik haklarn elde etme ynnde d devletlerin yaptklar basklar; olarak sralanabilir.
Peki, 3 Kasm 1839 tarihli Tanzimat Ferman bu srece nasl bir etkide
bulunmutur? Tanzimat, lke tarihinde asayiin saland, tarm, ulatrma,
ticaret, eitim gibi hususlarda merkeziyeti bir idare modelinin ihtiyalarna
cevap verecek nemli hamlelerin yapld bir dnemdir. Reformlarn d
devletlerin mdahalelerine frsat vermeksizin uygulamaya geirilmesi gereklilii anlay hkimdir. Ancak Tanzimat kadronun mahalli demokrasiyi gelitirme gibi bir kaygs yoktu. Temel ama; vergilerin dzenli ve adil bir biimde toplanmas; hizmetlerin iyi grlmesi; asayiin ve ekonomik gcn
geliip yerlemesi eklindeydi. Fakat teknolojik aralar kt ve yaps ilkel olan idarenin bu amalara mahalli nfuz gruplarnn yardm olmakszn ulamalar mmkn deildi. Bu nedenle mahalli nfuz gruplaryla ibirlii yapmak zorundaydlar. Tanzimat brokratik kadronun bu tutumu sonucu resmileen bu ilikiler mahalli idarelerin temelinin atlmasn salad. Tanzimat
brokrasisi bylece taradaki babo nfuz gruplarna bir miktar inisiyatif alan aarken, daha nce salayamad denetimi kurmu oluyordu. Merkeziyeti devlet ynetimi paradoksal olarak glenmiti. Bylece Tanzimatla
birlikte mahalli idare geleneimiz, ttihad- Anasr iar karsnda d devletlerin etnik temelli adem-i merkeziyeti idari modelleri dayatmalar karsnda, merkeziyeti bir eyalet ynetimi emas erevesinde geliti.1
Yerel siyaset kavramyla birlikte akla gelen ilk kurum belediyedir. Halkn
yerel, mterek ihtiyalarn karlamak amacyla kurulan Trk belediyesinin
ortaya k srecinde, lkemiz zelinde yaanan ok nemli gelimelerin byk bir etkisi vardr. k depresyonu iinde bunalan bir imparatorluktaki
ynetici elitin, grece, yetkilerini kstlar bir tarzda, ynetici konumundaki
gcn ve etkisini azaltma gibi bir eilim ierisine girmesi o kadar kolay bir
hadise deildir. Osmanl brokrasisinin padiahn nderliinde kurmu oldu1 lber Ortayl, mparatorluk Dneminde Mahalli darelerin ve Belediyeciliin Evrimi, Ergun Trkcan (ed.), Trkiyede Belediyeciliin Evrimi, Ankara: Ayyldz Mat. A.., 1978, ss.18.
Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi 39
u l iktidar koalisyonu (ilmiyye, kalemiyye ve seyfiyye), deien i ve d

gelimeler nedeniyle bu iktidar kurgusu zerinde nce kk rtular yapma
biiminde beliren bir deime dnemine girdi. Ancak bu ufak tefek iyiletirmelerin k durduramadnn ortaya kmasyla birlikte, eitim modernlemesinin ilk temsilcileri olan modern brokrasinin mensuplar, klasik usulde yetimi selefleriyle aralarnda ba gsteren rekabetin de etkisiyle,2 o dnem iin geni apl olarak nitelendirilebilecek Batdan, zellikle merkezi erkin baatl zerinde rgtlenmi Fransz idari sisteminden kurum ve kural
ithal etme siyasetinin biimlendirdii yeni bir slahat programn yrrle
koydular. Bu ok nemli bir gelimeydi. nk bu idari sistem, Avrupada tamamen din d terimlerle ifadesini bulan ilk byk sosyal ayaklanmann bir
rnyd ki3 dinin siyasi sistemdeki belirleyiciliinin baat olduu bir devlette bu ok nemli bir deimeyi ifade ediyordu.
Bu programn demokratik bir zeminde yrtldnn sylenemeyecei aikr, ancak lkenin koullar ve genel entelektel vasatnn da byle bir
ey iin olanakl olmad da ortadayd. Bu nedenle Trkiyede kurumsal anlamda ortaya kan yeni yaplanmann temel amacnn siyasi kltre demokratik bir form kazandrmak olmad eklindeki bir ifadenin imdilik tutarl
gzkt sylenebilir. Osmanldaki birey, toplum ve devlet ilikileri hakknda yaplan almalarn4 birounda tekrarlanan, etken devlet-edilgen birey tanmlamas hakknda burada yeni bir ey sylenmeyecektir. Ancak u
sylenebilir ki, Osmanl toplum yaps iinde, yukarda tanmlanan pasif iliki biimine aykrlk gsterecek, hatta bu etkenlik-edilgenlik kurgusunu nemli lde dumura uratacak realiteler de mevcuttu.5 lkemizde, tarihe intikal etmi bir imparatorluun bakiyesi olma psikolojisinin yaratt epistemolojik bir hastalk bulunduu ve bu hastaln en bariz belirtisinin ou kez
nesnelliin nne geen ideolojik bir tarihiliin varlyla ikin olduu ynndeki eletirilerin, son yllarda ortaya att yeni bir tartmann konusudur aslnda bu. Eskiye kar yeninin makbul sayld genel modernist tavrn
bu pein hkml, kestirimci yaklam ayr bir yaznn konusudur.6
Bu teblide Trk idari yaplanmasnn modernlemesi evresindeki nemli
kurulular ve bu kurulularn yerel ynetimlerin kurumlamas srecindeki klavuzluu ortaya konulmaya allacaktr. Gnmz Trkiyesindeki her o2 lber Ortayl, A Young Ottoman General and The Emergence of A National Leader, Ankara: The Turkish Yearbook of
International Relations, Vol: XX., 19801981, ss.229234.
3 Bernard Lewis, Modern Trkiyenin Douu, (eviri: Metin Kratl), Ankara: TTK Yaynlar, 1996, s.55.
4 Dou Perinek, Osmanldan Bugne Toplum ve Devlet, stanbul: Kaynak Yay., 1986.
5 Aykut Kansu, 1908 Devrimi, stanbul: letiim Yay., 1994.
6 Cengiz Sunay, Modernleme, Yerel Ynetim Kavram ve Trkiyede Belediyeciliin Douu, KOSBED, Yl:2001, Say:5,
181206.
40 Yerel Siyaset
lumsuzluun ardndaki tarihsellii gren entelektel bakn, bugne kadar kat

edilen mesafede alnan yolun nemli bir ksmnn Osmanldan tevars edildiini grmesi elzemdir. Her fenal Osmanl mirasnda ya da cumhuriyette grmek trndeki ifrat ve tefrit syleminin artk geerlilii kalmamtr. Karar alma mekanizmalarnn yerellemesi her ne kadar artk ada deerler haline
gelmise de, lkemiz zelinde tarihten gelen bir ekincenin varl en azndan
anlalabilir gzkmektedir. ok uluslu bir imparatorluun yerel dzeyde balayan rgtlemelerin de etkisiyle dalma srecinin hzlanmas, siyasi kltrmzde mspet ya da menfi her rgtlenmeye kar bak da tereddt boyutu iine sokmutur. Bu tereddt cumhuriyetimizin kurulmasyla birlikte bir lde azalm gibi gzkse de gerek 1925, 1930 Krt syanlar, gerekse laisizm
kart akmlarn varl pireye kzp, yorgan yakma zdeyiinde olduu gibi uzun sreli demokratik kstllk halinin olumasna yol amtr. Ancak bu
sebeplerden ortaya kan netice anlalr olduu kadar rahatlatc deildir. Merkezi g odaklarnn snfsal karlarnn meruiyetini hep bu tip tarihsel rnekleme bavurarak salamalar, toplumsal tabandan gelen siyasi taleplerin,
siyasi kt beklentilerinin tatmin edilememesi gibi bir olumsuzluu ortaya karmakta, bu taleplerin yasal rgtsel zeminde dile getirilememesi, zellikle
etnisite farkll yznden ulusal birlik mitosuyla tolare edilemediinden yeraltna itilip, balamndan koparlarak ayrlk siyasi taleplere dnmektedir.
Bu teblide, modern Trk yerel ynetim geleneinin, klasik dnemdeki
lonca, subalk, ihtisab, kadlk gibi kurumlardan, Meclis-i Vl-y Ahkm Adliye, Meclis-i Tanzimat, ura-y Devlet, Muhassllk Meclisleri, Menafi Umumiye Sandklar, ehremaneti gibi kurumlara giden evrimi incelenecek
ve o dnem itibariyle bu kurumsal dnmn nemi ortaya konulmaya allacaktr. 1580 sayl Belediye Kanunu ile cumhuriyet dneminin yz aklarndan biri olan belediye ynetimimizin grece baarsnn arkasnda yatan
mirasn ne denli nemli olduu ortaya konulmaya allacaktr. almada
kullanlan kaynaklar dnemi inceleyen muteber yazarlara dayanmaktadr.
Hi phesiz kaynakada belirtilen eserler olmasayd bu mtevaz tebli hazrlanamayacakt. Yazar almaya getirilecek eletirilerin bu erevede ele
alnmasnn, bilimsel olann7 her eyden nce eletirel olmas gerekecei ynndeki genel ilkeyi zedelemeyecek dzeyde olduu inancndadr.
1. Trk Yerel Ynetim Geleneinin

Devrald Miras
16. yzyldan itibaren zellikle ngiltere ve Hollandada gelien sanayi
7 Cengiz Sunay, Bilim Felsefesi ve Siyaset Bilimi, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, Yl: 2002, Say: 5, ss. 127.
ile birlikte krsaldaki kitlelerin kentlere doru yneldii youn bir g dalgas balad. 19. yzyldan itibaren loncalarn yerine gemi olan kk imalathaneler ile birlikte sermaye birikimi tekellemeyi de beraberinde getiriyor,
bu kez byk fabrikalarn oluturduu istihdam imkn ve bunun yannda
kentlerin ayn zamanda birer enerji merkezi haline gelmesiyle birlikte, kentlerin cazibesine kaplan krsaln, topraa bal serflerini ehirlere doru
ekiyordu.8 1830dan sonra yaygnlaan demiryollar byk kentlerin merkezine kadar ularken, enerji ve hammadde gereksinimini kolaylkla saladndan, getii blgeleri de yeni endstri merkezlerine dntrd. Endstriyel kapitalizmin en hzl gelitii ngilterede 1685te 6000 olan Manchasterin nfusu 1801de 72.215e, 1851de ise 303.382ye varyordu.
1801de 864.845 kiiyi barndran Londra, krk yl iinde 1.873.676 nfuslu
dev bir kent olmutu. (Londrann nfusu 1891de 4.232.118i bulacakt).9
Endstri kenti unsurdan oluuyordu; fabrika, demiryolu ve bakmsz konut. Endstrilemenin ilk evrede kentlerdeki planszlk zerinde mthi bir
etkisi vard. Birok kiinin nazarnda cehennem, Londraya benzeyen bir
kent olmalyd. Batda vahi kapitalist dnem geildikten sonra kentlerin
yaanabilir bir hale getirilmesi iin modern anlamdaki ilk belediyelerin kurulmas dnemi balad.
Trkiye modern anlamda Tanzimatla balayan bir belediyecilik uygulamasna kavumu olup, ncesinde Osmanl mparatorluunun klasik yerel
ynetim (ne lde yerel ynetim olduu da tartma konusudur, her eyden
nce yerel amir pozisyonundaki kad merkezden atanrd.) yaps srdrlmekteydi. Buna gre kentlerde bu yapnn temel ayaklarn kad, vakflar,
loncalar ve mahalleler oluturuyordu. Ayn zamanda adli yetkilere de sahip
olan kad, vakflarn denetleyicisi olmakla birlikte beledi-mahalli kolluk hizmetlerinin de amiriydi. Vakflar kentin, hastane, medrese, han, hamam, eme, kpr gibi eitim, kltr, salk ve sosyal yardm tesislerini yapyorlar;
meslek kurulular olan loncalar ar ve pazarlarn dzen, temizlik ve aydnlatma ilerine bakyorlard. ehirde fiyatlar genel dzeyinin gidiatn dzenleyen, gerektiinde cezai tedbirler alabilen bir muhtesipler kurulunun bulunduu ihtisap messesesi de sz konusudur. Mahallelerde oturan mahalle halk da kendi bekisini seiyor, mahallenin dzenini, temizliini ve benzer ortak yerel ihtiyalarn karlyordu. 1850 ylnda Galata-Beyolu blgesinde
Altnc Daire-i Belediye ad altnda Batl anlamda ilk belediye kurulmu, stanbul ehremaneti koordinasyonu salama vazifesi yapmtr. lgili hukuki
8 Konu en orijinal ve etrafl bir biimde u eserde tartlmaktadr; Henri Pirenne, Ortaa Kentleri (Kkenleri ve Ticaretin
Canlanmas), (ev. adan Karadeniz), stanbul: letiim Yay., 1991; yine ayn yazarn, Ortaa Avrupasnn Ekonomik ve
Sosyal Tarihi, (ev. Uygur Kocabaolu), stanbul: Alan Yay., 1986.
9 Krat Bumin, Demokrasi Araynda Kent, stanbul: Ayrnt Yay., 1990, s.66.
42 Yerel Siyaset
dzenlemeler de sonrasnda hzla balamtr.10

Siyasi kltrmzde yerel ynetimlerin etkin bir katlm ieren unsurlara sahip olduunu sylemek gtr. Kimi kentlerimizde, rnein Ankarada 15. yzyla kadar Ahiler tarafndan baz yerel karar alma mekanizmalar oluturulmu olmasna ramen, bu olgunun yerel ynetim kavramyla
nitelik ynnden pek bir ilikisi grlmemektedir. nk yerel ynetim,
ne baz rgtl tarikatlarn ne de esnaf gruplarnn varl ile deil, fakat
hemehrilerin mali-iktisadi glerini ynetimde kurumsallatrmalar ile oluur. Yerel ynetimde, devamllk ve hukuki bir kiilik kazanmak yani kurumsallamak sz konusudur. Byle bir idari, hukuki srecin ise Osmanl
kentleri veya krsal alandaki topluluklar iin uzun zaman sz konusu olmad aktr.11 Ayn durum iddia edilenin aksine gayrimslim aznlklarda da
mevcuttur.12 Kurumsallama olmamtr, nk ehirde grece etkin olan esnaf loncalarnn temsilcileri konumundaki kethdalarn bile, ehir ileri gelenlerinin (vcud-u belde) ve ruhani reislerin varlna ramen ehir ynetimine katlmak iin devaml kurullar eklinde toplanp altklar grlmemitir. Tanzimatla ynetimde modernleme ihtiyacnn sonu olarak gerekliletii bir dneme girilmitir.13 Genel dnya ekonomisiyle eklemlenme sreci 1838 Balta Liman Ticaret Antlamasyla14 birlikte liberal iktisadi politikalarn uygulanmas ve 19. yzyl Trkiyesinde tarmda, sanayide gzden uzak tutulamayacak baz deimelerin meydana gelmesiyle beliren vergi sistemindeki modernleme, merkezi brokrasiyi ister istemez eyalet idaresindeki yerel gruplarla ibirlii yapmaya itmitir.15 1858 tarihli Arazi Kanunnamesinin16 resmen eski Osmanl toprak dzenini ilga etmesiyle birlikte, iltizam usul sayesinde ayanlaan mltezimlerin zel mlk edinmesi,
yllar yl msadere yznden zel mlkiyetin yaygnlaamamas, dolaysyla yerel bask gruplarnn etkinleememesini ortadan kaldrmtr. Osmanl Devletinde merkez ile yerel gler arasndaki i art aktarma yar, bir anlamda devletin merkezi cenahnn etkin bir ekilde artk devirme
iin, modern kurumlar iin harcanmak zere alnan d bor alma srecini
10 lber Ortayl, Yerel Ynetim; Devraldmz Miras, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324 Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., 1990, ss.6366.
11 Ortayl, Yerel Ynetim; Devraldmz Miras, s.64.
12 Bilal Erylmaz, Osmanl Devletinde Gayrimslim Tebaann Ynetimi, stanbul: Risale Yay., ty., ss.98101.
13 Tanzimat Fermannn latinize edilmi tam metni iin bkz.: Suna Kili-A. eref Gzbyk, Trk Anayasa Metinleri (Sened-i ttifaktan Gnmze), Ankara: Bankas Kltr Yay., 2000, ss.2123.
14 evket Pamuk, Osmanl-Trkiye ktisadi Tarihi 15001914, stanbul: letiim Yay., 2005, ss.205209: Taner Timur, Osmanl almalar, Ankara: Teori Yay., 1988, ss.131146.
15 Bilal Erylmaz, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, stanbul: aret Yay., 1992, ss.192224.
16 Ahmet Akgndz, 1858 Arazi Kanunnamesi, Mukayeseli slam ve Osmanl Hukuku Klliyat, Diyarbakr Dicle niversitesi Hukuk Fak. Yay., 1986, ss.679715.
de balatmtr.17 Bylece ilk istikraz 1854 ylnda Fransadan alnmtr. Osmanl Devletinin kuruluundan bu yana geen 555 seneye kadar darya tek
kuru borcu bulunmamaktayd. Nitekim bu borlanma balangta, yani 1854
ile 1855 yllarnda iki parti olmak zere nce 3.300.000 Osmanl Liras ve
5.500.000 Osmanl Liras olmak zere toplam 8.800.000 Osmanl Liras dzeyindeyken. 1879 ylna gelindiinde toplam borcun ulat miktar
246.198.000 Osmanl Lirasna ulamtr. stelik kaytlarda bu seviyede
bor gzkmesine ramen ele geen miktar bunun ancak yars dzeyinde olan 134.078.000 Osmanl Liras kadardr.18 Lozan Antlamasyla birlikte bu
borlarn yaklak %70 kadar yeni Trkiye devleti tarafndan yklenilmi,
1929 yl itibar ile balanan demelerde eitli sorunlarla karlalmtr. demelerdeki aksamalar zerine 1930dan sonra yeni grmeler yaplm,
TBMMde yaplan grmelerle mebuslar bizzat Maliye Vekili Saraolu
kr Bey tarafndan yaplan bir sunula bilgilendirilmitir.19 in ilgin yan bir lkenin bamszlnn sembollerinden biri olan para basma fonksiyonuna haiz, i piyasadaki dzenleyici ilevlere sahip Merkez Bankasnn ancak 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayl Yasayla kurulabilmi olmasdr.
Merkez Bankasnn fiilen faaliyete gemesinin tarihi ise 3 Ekim 1931dir.
Kurutaki bu gecikme Lozan Antlamasnda yer alan gmrk tarifelerinin
1929a kadar deitirilemeyecei hkmdr.20
19. yzyla kadar Osmanl idaresinin baz hizmetleri yerel gruplara, dini
cemaatlere brakmas sz konusudur. Tanzimat ile birlikte artk merkez bu
gibi hizmetleri hkmet rgt ile arasnda, vesayetin geni rgs bulunan
kurumlara brakmtr. rnek olarak; yol geitlerinin gvenliini vergi bakl karlnda salayan derbenti kyllerin grevi onlardan alnp, hkmetin kolluk kuvvetlerinin mesuliyetine verilmiti. Vakflar ulemann gelir kaynayd. Ancak lkedeki aydn profilinin medrese ekseninden, batl
tarzda eitim grm, Franszca bilen yeni tip brokrata dnmesiyle vakflar, Evkaf Vekleti kanalyla merkezi idareye balanmtr. Mltezimlik yerine vergi, yetkili muhassllar ve onlara yardmc olarak yerel halkn temsilcileri ve ruhani reislerden oluan devaml kurullar (Muhassllk Meclisleri)
tarafndan toplanr olmu, ancak teknik sebepler yznden iltizam usulne
geri dnlmtr.21 Gvenliin salanmasndaki eski usul olan ky ve kasa17 Abdllatif ener, Tanzimat Dnemi Osmanl Vergi Sistemi, stanbul: aret Yay., 1990; Emine Kray, Osmanlda Ekonomik Yap ve D Borlar, stanbul: letiim Yay., 1993; Huricihan slamolu-nan, Osmanl mparatorluunda Devlet ve Kyl, stanbul: letiim Yay., 1991; Taner Akam, Siyasi Kltrmzde Zulm ve kence, stanbul: letiim Yay., 1992.
18 Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, stanbul: letiim Yay., 1983, s.678de yer alan tablodan zetlenmitir.
19 Bilsay Kuru, Belgelerle Trk ktisat Politikas, Ankara: Ankara niversitesi Basmevi, 1988, ss.110.
20 Cumhuriyetin 75. Yl, stanbul: Yap Kredi Kltr Sanat Yay., 1998.
21 ener, a.g.e., ss.5156.
44 Yerel Siyaset
balardaki halktan, baz loncalardan veya bu grevi ihale usul ile yklenen
yasak, muhtesip vs. kimselere verilmesi kaldrlp, yerine merkezden emir
ve maa alan zaptiye rgt glendirilmiti.22
Modern merkeziyetiliin glenmesi paradoksal olarak yerel ynetimlerin ekirdeini oluturdu. darenin artan grevleri ve erken mdahalesi, yerel halkn yardmn daha dorusu bir lde rzasn gerektiriyordu. 1840l
yllardan itibaren nce muhassllk meclislerinde sonra vilayet temyiz divanlarnda, ziraat komisyonu, mal sand ve belediye meclislerinde yerel temsilcilerin bulunmas, sadece merkezi hkmet brokratlarnn tek tarafl tasarrufu veya dilemesiyle gereklemi deildir. Merkezi hkmetin gc bu
gruplar dlayabilecek dzeyde deildi. Demokratik deil, yalnzca kanuni
ve adil bir ynetimin gerekletirilmesi iin ynetilenlere de danmak ve
onlarn yardmn almak bir zaruretti. Osmanl toplum dzeninin kapal yapsnn en bata gelen organ, kapal bir hayat sren belirli hukuki, ynetsel,
mali ayrcalklar ve grevleri olan eitim ve sosyal yardm gibi faaliyetleri
kendi iinde rgtleyip yrten cemaatlerdi.23 Cemaatler merkeziyeti olup,
din birlii temeline dayandndan kendi i yaplanmas otoriterdi. Bu yzden cemaat rgtlenmesinin Osmanl siyasi geleneinde merkeziyetilikten
uzaklatrc bir ilevi sz konusu olmamtr. Tanzimat aydnlar demokratik katlm hedefleyen bir zihniyetten ok, kanuni, dzgn ileyen, refah ve
bayndrl getirecek bir ynetsel yapy hedefleyen programa sahiptiler.
Muhtemelen Metternich Avusturyas gibi otoriter ve baarl grnen bir idareyi hedefliyorlard.24
2. Tanzimat ve dari Kurumlamann

Hukuki Boyutu
Viyana bozgunu ile balayan Osmanlnn Bat karsndaki malubiyetler
zinciri, Osmanl modernlemesinin milad olarak kabul edilen III. Selim
(17891807) dnemi ile birlikte bir itirafa da dnmtr. Baty kendisinden
aa gren Osmanl o zamana dek zm hep kendi mazisinde aram ve Koi Bey rneinde grld gibi, altn a tekrar dnlmesi gereken Kanuni
Dnemi olarak kabul edilmitir. Oysa III. Selimden itibaren Batnn stnl
kabul edilmi, bu stnle eriebilmek iin Batl kurumlarn ithal edilmesi gerektii konusunda, geleneksel muhafazakr evrelerin dnda, bir konsenss olumutur. Osmanl modernlemesinin temel elikisi, Batl kurumlarn eski ku22 Erylmaz, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, ss.92102; Nadir zbek, Osmanl mparatorluunda Gvenlik, Siyaset ve Devlet 18761909, Trklk Aratrmalar Dergisi, No: 16 (2005), ss.142.
23 Taner Timur, Osmanl Kimlii, stanbul: Hil Yay., 1989, ss.107-110.
rumlarn yannda faaliyet gstermesi eklindedir. Cumhuriyet ile Osmanl arasndaki Baty benimseyi tarzndaki temel fark budur. Cumhuriyeti kuran asker-sivil brokrasi bu dalizmi ortadan kaldrmtr.25 Osmanl modernlemecileri Batl lkelerde meri olan hukuku eviriler yoluyla aktarrken, bir taraftan slam hukuku erevesinde Ahmet Cevdet Paann bakanln yapt bir komisyon tarafndan hazrlanan Mecelleyi de yrrlkteki hukukun mihenk ta olarak benimsemilerdir. Ayrca Nizamiye Mahkemelerinin yan bandaki eriye
Mahkemelerine de dokunmamlardr. Dnemin farkl kutuplarndaki aydnlar arasnda devam eden tartmalarn kilit sorusu ise ok ilgintir: Hangi bat?
Evet, Bat denirken aslnda bir corafi yn tartlmamaktadr. Btn
dnyann karsnda daha nceki uygarlklardan ok eitli ynleriyle ayrlan
komple bir uygarlk m? Vard. Timura gre Bat bir sanayi toplumudur;
kapitalist ve emperyalist bir dzendir. Greko-Romen kltr geleneinin gnmzdeki mirassdr; bir hukuk devletidir ve Musevi-Hristiyan ruhaniliin yaayan temsilcisidir. Herkes kiisel dnce ve eilimine gre bu unsurlardan birine ncelik vererek Baty tanmlayabilir ya da Batnn btn bu
unsurlarn sentezi olduunu ileri srebilir. Ayrca bunlara Batya dardan
bakan kltrlerin tanmlar da ilave edilebilir. Fakat herhalde hi kimse kendi tanmnn mutlak bir kabul grmesini bekleyemez.26 Fransa Osmanl modernleme hareketlerinde dnemin aydnlarnn en fazla etkilendikleri lkedir. Fransz dili dnemin aydnna d dnyann kapsn aan bir anahtar vazifesi grmtr. Resepsiyona konu olan hukuk aktarma hadisesinde dnemin yeni hukuki dzenlemelerinde mehaz kabul edilen metinlerin en nemli
ksm ya Fransz Devletinin dzenlemelerinden alnm ya da bu dzenlemelerin kayna Fransz olmasa da dili Franszca olmutur. III. Selimin balatc dzeyindeki modernlemeci rol, halefi II. Mahmut ile zirveye ulamtr. Bu dnem ynetimde pek ok ilke ve programlarn temelinin atld
bir dnemdir. Bakanlklarn ve resmi, srekli danma meclislerinin kuruluu da bu dneme rastlar. slam ynetim ve dnce kltrnn temelinin
meveret yani danma oluu bu balamda ayrca zerinde dnlmesi gereken bir konu olmaktadr. Batl kurum ve kurallarn ithali srecinde bat referansl birok yeniliin meruiyetinin salanmas temel bir problem olarak
ortada duruyordu. Yllarca getirilen her yenilie kar direnen geleneksel
tepkiyi yumuatmann yegne yolu olarak dnemin aydn, slam fkhnn
ynetsel ihtiya iin dnemin tarihsellii iinde gelitirmi olduu itihatlar
lfzen alnarak Batl terminolojinin ierii yklenmitir.27
25 Tark Zafer Tunaya, Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri, stanbul: Yedign Mat., 1960, s.27.
26 Timur, Osmanl Kimlii, s.83.
27 Mmtazer Trkne, Siyasi deoloji Olarak slamcln Douu, stanbul: letiim Yay., 1990.
46 Yerel Siyaset
II. Mahmut tarafndan kurumsal balamda getirilen en nemli yenilik;

Topkap Saray Glhane Kknde toplanmak zere kurulan Meclis-i
Vl-y Ahkm- Adliye ile Bablide toplanmak zere danma meclisi biiminde kurulan Dar- ura-y Bablidir. Ancak bu grnmleriyle her iki mecliste bir kraliyet konseyi durumundadr. Seimle deil, atamayla oluturulmu olmalar onlara bu nitelii vermektedir.
2.1. Meclis-i Vl-y Ahkm- Adliye
Meclis-i Vl-y Ahkm- Adliye eski serasker Hsrev Paann bakanlnda 24 Mart 1838 tarihinde gerekli kanun tasarlarn ve nizamnamelerini hazrlamak, devlet adamlaryla ilgili davalara bakmak, devlet ve milletin
ilerini grmek amacyla kuruldu. Kanunlar yrrle girmeden nce burada karara balanmak zorundayd. Meclisi biri bakan olmak zere be ye
ve iki ktipten oluan sekiz kii oluturmaktayd. ye says Tanzimatn banda on kiiye karld. yelerin baka bir i yapmamalar gerekiyordu ancak yelerin baka bir i yapmalarnn nlenmesi mmkn olmuyordu. 1841
tarihli bir nizamnameyle bu durum yasakland. 1848e kadar tam on bir bakan deitirmesi, sre ierisindeki uyumsuzluun Meclis-i Vlda da olduunu gsteriyor. Meclis-i Vl nceleri perembe, cuma ve cumartesi hari,
haftada drt gn toplanmaktayd. Sonralar programndaki younluk sebebiyle Bablinin tatil gn olan perembe gn hari her gn toplanmaya
balad. Tanzimatn tm yeniliklerini Meclis-i Vl onaylamtr. Meclis-i
Vlnn balca grevleri ise unlardr.28
1. Yksek devlet memurlarnn grevlerini ifa srasnda yaptklar yolsuzluklar gibi devlete kar ilenen btn sular zerine hkm vermek;
2. Cinayetler konusunda verilen hkmleri, temyiz makam olarak gzden geirmek.
Meclis-i Vlnn alma usul ise yleydi: Grlecek kanun layihalar nceden incelenmek zere btn yelere datlacak, layihalar hakknda sz alacak yelerin isimleri belirlenerek, sraya konulacak; kendisinden aklama istenen bakanlar, bunu yerine getirmeye mecbur olacaklar; grmelerle ilgili zabt tutulacak; reylerin eitlii halinde, karar verme yetkisi Padiaha ait bulunacak; nihayet, kesinleen bir kararn tenkidi yasak olacakt.29
darenin i dzeni ve konularla ilgili meselelerin tm bu meclis tarafndan
dzenlenmekte olup, ynetim kademesindeki vali, ordu komutan gibi grevlilerin talimat alma mercii de Meclis-i Vl-y Ahkm- Adliye idi. Sadrazam, serasker, ticaret nazr, darphane miri, hariciye nazr ve mabeyn-i
28 Erylmaz, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, ss.178179.
29 Erylmaz, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, s.179.
hmayun miri gibi yrtme yelerinin yer ald meclis eitli yasalar tartr ve padiahn onayna sunard. Ancak grnte padiahn mutlak istemi
ve geni yetkilerini paylam gibi grnyorsa da, varlyla ona bal olduu ve onun mutlak denetimi altnda bulunduu iin tam anlamyla bamsz
bir yasama organ hviyetinde hibir zaman bulunamamtr.30
2.2. Meclis-i Ali Tanzimat
Ali ve Fuad Paalar II. Mahmut dnemindeki okullarda yetimi iki gen
devlet adamydlar. Her ikisi de Tanzimat dnemi devlet adamlarn gemie
baml gryor, reformlarn hzlandrlmasn istiyorlard. Meclis-i Vlnn
iki temel ilevi olan yarg ve yasama birbirinden ayrld. 26 Eyll 1854 tarihli bir nizamname Meclis-i Ali Tanzimat adnda yeni bir yasama organ
oluturuldu. Tanzimatn yeni kua bu meclise hkim durumdayd. Meclisi Vl-y Ahkm- Adliyenin yasama ile ilgili tm yetkileri Meclis-i Ali Tanzimata geti. Yeni meclisin nemli grevi vard. Bunlardan birincisi, bakanlklar ve devlet daireleri tarafndan hazrlanan layihalar, tetkik ve tasdik
etmek; ikincisi, memuriyet vazifesini ktye kullanan bakanlar yarglamak;
ncs de kanun ve nizamlarn uygulanmasnda yolsuz bir ey grrse durumu mzakere ederek makam- sadarete ihbar etmektir. Mecliste grlen,
aratrlan her trl kanun tasars nce Meclis-i Vkelaya sunulacak ve onun
onayndan sonra padiahn onayna sunulacakt. Meclis, Meclis-i Vkelann
kendisine sevk ettii nizamnamelerin slah ve yeniden tanzimini yerine getirmekle beraber, kendiliinden de tadil, tashih, kaldrma ve yenilemeye gerek grd hususlarda kanun tasarlar hazrlayp, Meclis-i Vkelaya sunabiliyordu.31
Yeni meclisin ileri younlatka be komiteye ayrld. Bunlar; mlkiye,
maliye, evkaf, hariciye, adliye ve deavi/polistir. 9 Eyll 1861 ylna gelindiinde Meclis-i Tanzimatn tekrar Meclis-i Vlya dhil edilmesi durumu hsl olur.
Bu durumla birlikte Meclis-i Vlnn rgt yaps l bir tasnife tabi tutulur.
Bunlar: (a) Mlki idare, (b) Kanun ve nizamnameler, (c) Muhkemat. Burada Osmanl modernlemesindeki d tesirin nemi bir kez daha ortaya kmaktadr. Paris Konferans srasnda Avrupal devletlerin temsilcileri, Ali Paaya bask yaparak yarg ilerinin yrtmeden btnyle ayrlmasn istemilerdir. Bunun zerine, Meclis-i Vl-y Ahkm- Adliye mlga olmu, btn mlki ilerin mzakere
merkezi olmak zere 1 Nisan 1868 (8 Zilhicce 1284) tarihli bir nizamname ile
ura-y Devlet yksek bir yarg organ olarak da, Divan- Ahkm- Adliye Tekilat kurulmutur. uray Devletin bana Tuna Valisi Mithat Paa, Divan-
30 Muzaffer Sencer, Trkiyenin Ynetim Yaps, stanbul: Alan Yay., 1986, ss.7274.
31 Sencer, a.g.e., s.75.
48 Yerel Siyaset
Ahkm- Adliyenin bana da Ahmet Cevdet Paa getirildi.32 Meclis-i Vl-y

Ahkm- Adliyenin datlmas Ali ve Fuad Paalar asndan eski kuak yneticilerinin tasfiyesi iin iyi bir vesile olmutu. Zaten Meclis-i Vl ilerin younluundan dolay iyi alamyordu.
2.3. ura-y Devlet; Dantay (Conseil dEtat)
Fransz idari yaplanmasnn, dnemin slahat programndan, kltrel etkileyiciliine kadar Fransz meneli bir form altnda modernleme hareketlerinin yrtlmesindeki etkisi gz nne alndnda, Osmanl adli-idari yaplanmasna da kaynaklk edecei ortadayd. Dnemin Fransz Bykelisi
Msy Bourenin sadrazam Ali Paaya yapt tavsiye zerine Fransann
Conseil dEtatna benzer, iinde Mslman ve Hristiyan tebaann birlikte
temsil edilecei bir ura-y Devletin kurulmasna karar verildi. Kurumun oluturulmasnda dnemin gen Osmanllarnn temsil ettii muhalefetin de nemli katklar oldu. Gen Osmanllara gre idare denetim altna alnmalyd. Ziya Paann teklif ettii slahat programnn iinde bulunan byle bir
kurumun oluturulmas ynndeki talep, idarenin keyfiliinin nlenmesi gerektii ynndeki gre dayanyordu. ve d muhalefetin birlemesiyle
1868 ylnda ura-y Devlet kuruldu.33 ura-y Devlet, en yksek ynetsel
yarg organ olduu kadar bir yasama ve danma kurulu grn de kazanmtr.34 ura-y Devletin kurulu nizamnamesinde grevi ve yetkileri u
ekilde sralanmtr: Btn kanun ve tzk tasarlarn hazrlamak ve tetkik
etmek; kendisine verilen mlki ileri grerek, alnan kararlar padiaha arz
etmek; Yrrlkteki kanun ve tzklerin hkmlerine gre yarglanmalar
gereken memurlarn muhakemesini yapmak; yrrlkteki kanun ve tzklerin hkmleri konusunda devlet dairelerinden gelen yazlar, gr beyan etmek suretiyle cevaplandrmak; padiah ve bakanlar tarafndan, kendisine intikal ettirilen btn meseleler hakknda gr beyan etmek; Hkmet ve ahslar arasnda meydana gelen davalara bakmak; Vilayet Nizamnamesine
gre her yl vilayet merkezlerinde toplanacak, umumi meclisler tarafndan
gnderilen zabtnameleri tetkik etmek ve idare meclislerinin lzum grdkleri icraat ve slahatlar, meclis yeleri arasndan seilmi 34 kiilik heyetlerle mzakere ederek karara balamak; her sene devlet dairelerinde yaplan
ve maliye nezaretince tanzim edilen gider ve gelir bteleriyle umumi muhasebat defterlerinin tetkikini yapmakla grevli meclise daire bakanlaryla ve
her daireden birer yeyi gndermek. ura-y Devletin Mlkiye, Maliye
ve Evkaf, Adliye, Nafia ve Maarif olmak zere be dairesi vard. Her
32 Erylmaz, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, ss.184185.
33 Hulusi Yavuz, Osmanl Devleti ve slamiyet, stanbul: z Yay., ss.119121.
34 Sencer, a.g.e., s.75.
dairede bir bakan, bir baktip ve 5 ila 10 arasnda deien azas ile gereine gre deien muavin ve memuru vard. 6 Mays 1869 tarihinde yaplan bir
deiiklik ile mlkiye ve maarif daireleri birletirilip, Dhiliye ve Maarif
Dairesi ekline getirilmi, 10 ubat 1872de ise daire says yeniden dzenlenerek Tanzimat, Muhakemat ve Dhiliye olarak belirlenmitir. uray Devlet kurulduunda ye says 29u Mslman, 15i dier din ve mezheplerden olmak zere 44 kiiydi. ura-y Devletin ilk Reisi Mithat Paayd.35
2.4. Divan- Ahkm- Adliye
Bugnk Yargtayn ilk biimi olan bu kurum yargnn en st dzeydeki temyiz makamyd. Temyiz ve stinaf Mahkemesi olarak iki ksmdan oluuyordu. Temyiz Mahkemesi hukuk ve ceza dairelerine ayrlmt. Nizamiye Mahkemelerinin kararlar burada temyiz ediliyordu. stinaf Mahkemesi ise ceza, hukuk ve ticaret adyla daireye ayrlmt. En son tetkik
ve karar mercii stinaf Mahkemesiydi. 14 yesinden 6s gayr- Mslimlerden oluan Divan- Ahkm- Adliyenin yeleri bir mahkeme karar olmadka deitirilemeyecekti. Padiah ve vkelann ne yarglama usulne ne de kararlara karma yetkisi yoktu. Hkim teminat kabul edilmi, bylece yrtme ve yarg birbirinden ayrlmt. Bu kurumda hangi kanunun tatbik edilecei uzun sre tartlm sonunda Ahmet Cevdet Paann bakanlnda Hanefi mezhebinin muamelta dair grlerini Ktub-u Fkhiyeden seip, Mecelle-i Ahkm- Adliyye ad ile bir kitap yaplmak zere bir komisyon kuruldu. 1870 ile 1876 yllar arasnda tamamlanan 16 kitap ve 1851 maddeden ibaret olan Mecelle, 1928 ylnda svire Medeni Kanununun yrrle girmesine kadar uyguland. Bugn iin zellikle Ortadoudaki Arap lkelerinde baz maddeleri hala yrrlktedir.36
3. Osmanlda Belediye Tekilatnn Kurulu

Srecinde Yerel Kurulular
Merkezi brokrasi, yerel ynetim olgusunu pragmatik bir biimde, yaplan mali reformlarn sonuca ulaabilmesi amacyla ele ald. ltizam usulnn
kaldrlmasndaki gayenin, merkezin art deeri dorudan, aracsz hazineye
aktarmak amal olduu dnlrse, kurulan muhassllk meclislerinin varolu sebebi daha iyi anlalr.37 Osmanl belediyesi esas itibariyle ne kentin
kendini ynetmesi ne de bir tzel kiilik anlamna geliyordu. Zaten Beledi35 Erylmaz, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, ss.186187.
36 Yavuz, a.g.e., ss.122123.
37 Ruen Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, stanbul: Cem Yay., 1992, ss.9498.
50 Yerel Siyaset
ye kavramnn etimolojisi; ehre ya da beldeye ait iler anlamndadr. Bir

katlmclk ieren hizmet sunma anlayndan ok, ehrin fiziki varl, temizlii, aydnlatmas ile ilgili olarak ele alnan emre binaen i gren tekilattan teye gidememitir. Bu boyutuyla merkezi idarenin tara tekilatndan
teye gidememiti. Cumhuriyetimizin ok partili siyasi yaama gemesine
kadar bile bu anlay devam etti. Yerel dzeyde rgtlenmenin ilk modern
ekirdeini o dnem itibariyle yrten kurulu, muhassllk meclisleriydi.
3.1. Muhassllk Meclisleri ve Menaf-i Umumiye Sandklar
Muhassllk meclisleri, vergilerin toplanmas iinin bir tr mteahhit olan mltezimlerden alnp, sancaklardaki memurlara toplattrlmas amacyla, yerel halkn bu memurlarn grdkleri vazifeye yardmlarnn salanmas
amacyla oluturuldu.38 karlan talimatname uyarnca muhassllk meclisleri u kimselerden oluuyordu.
1. Merkezce tayin edilen bir muhassl ve onun yardmclar,
2. O yerin hkimi, mfts, kumandan, ruhani reisleri,
3. Beldenin ileri gelenlerinden alt kii.
Beldenin ileri gelenlerinden alt kii seimle grevlendirilecekti. Meclis-i
Ahkm- Adliyenin hazrlad nizamnamenin ilk bendinde tarif edilen seim usulne gre, seilecek kimseler beldenin, akll, afif ve muteber adamlarndan
olmaldr. Adaylar nce mahkemeye gelip isimlerini kaydettirecekler, sonra semenlerin oyuna bavurulacakt. Semenler ise kazaya bal kylerden kura ile
saptanan beer kii ve kaza merkezlerinde de yerleme yerinin byklne gre
akll, sz anlar, emlak sahiplerinden 2050 kii olacakt. Bir araya toplanan bu
semenlerin karsna adaylar karlacak ve tek tek her aday isteyen semenler
bir yana, istemeyenler br yana geeceklerdi. Oylarn ounluunu elde eden aday seilecek, isteyen ve istemeyenler eit ise kura-i eriyeye bavurulacakt.
Kukusuz nizamname ile kurumlaan bu seim usul geni bir tabakann katlmasn salamaktan uzakt. Ayrca gerei gibi ve yaygnlkla uygulanmad da akt. ada gzlemcilerin belirttii gibi; meclislere seilenler ya mlki amirin tayin ettikleri veya benzer biimde gayrimslim cemaat ileri gelenlerinin saptadklar ya da yksek rtbeli memurlarla anlaan mahallin ileri gelenleriydi.39
Yerel halkn temsilcilerinden oluan Menaf-i Umumiye Sandklar, yerel
kaynaklarn toplanmasyla oluturulan nakdi birikimlerin topland bir fon
niteliindeydi. Rumeli vilayetlerinde, zellikle Mithat Paann valiliini yrtt Tuna vilayetinde uygulanan sandklar, ilevini yerine getirmesi balamnda ok faydal ve baarl bulunmutu. Toplanan sermayenin kullanl bi38 Lewis, a.g.e., s.382.
imi, yatrm yaplacak alanlar sandk kurulularnn inisiyatifindeydi. Ancak

sandklarn etkinlik dzeyi imparatorluun her tarafnda eit dzeyde deildi.
Yerli tccarlarn gszl ve iktisadi gelimenin yaval nedeniyle, kentteki bask gruplarnn ve rgtl dier herhangi bir grubun olmay, etkinlikle alan sandklarn da zamanla nemsizlemesine neden oldu. Merkezin kural tanmaz kimi uygulamalar, deil bu sandklar 187778 Osmanl-Rus Savanda grld gibi, ehirlerdeki esnafn geleneksel avarz sandklarna
bile el konmas sonucunu dourmutur. ktisadi anlamda kendini ilgilendiren
konularda karar alma gszl ve mstakil sermaye kurulularna sahip olamamak, balangtan beri lkemizdeki yerel ynetimlerin gelimesini nleyen bir olgu olarak belirmitir. Glenen merkezin, zayflayan bir evre ile
birlikte varl arasndaki olumsuz birlikteliin Trk devlet geleneindeki baatl nedeniyle, Trkiyedeki yerel ynetimler ne iktisadi ne de hukuki zerklik konusunda Batdaki benzerleri kadar geliememilerdir.
4. Eyalet Ynetiminden Vilayet Ynetimine Gei

Tanzimatn balangcnda lkenin mlki ayrm; valilerin banda bulunduu eyalet, mtesellimlerin banda bulunduu sancak ya da liva, mdrlerin ynettii kaza ve muhtarlarn banda bulunduu kyler (karye) eklindeydi.40 Osmanl mparatorluunda alt yerleme birimleri nahiye, ky ve
mahalle idi. Nahiye kad naibinin ynettii byke kylerin adyd. Nahiye stats ok da yaygnlk kazanmad. Bunun en nde gelen sebebi zerk
statsnn yarataca ayrlk akmlarn meydana getirdii korkuydu. Mahalleleri ise 19. yzyln ilk yarsna kadar imamlar ynetiyordu. Padiah berat ile tayin edilen imam, mlki ve beledi amir olan kadnn mahalle seviyesindeki temsilcisiydi. Gayrimslim mahallelerinde ise bu grev kocaba ve
papaza aitti. mam, kocaba ve papaz; doum, lm, nikh kaytlarn tutar,
mahallenin beledi hizmetlerini grdrr, asayiini gzetir, mali kurumlarda
organizatr grevini yerine getirirdi. Gnmzde hala en alt birimler olan
mahallerdeki ve kylerdeki muhtarlk kurumu II. Mahmut dneminde ihdas
edilmiti. Muhtar mali konularla birlikte, veraset davalarnda da grevliydi.
1871 Vilayet Nizamnamesine gre bir ky 20 haneden bykse bir de ikinci muhtar seilirdi. Seimden sonra 1. ve 2. muhtarn memuriyeti kaymakam
tarafnda tasdik edilirdi. Tabi muhtar tek bana ynetmezdi. Muhtarlarn yannda nfusa gre 312 kiilik seimle oluturulan bir ihtiyar meclisi bulunurdu. Kyn beki, korucu gibi zabta memurlarnn tayin ve ynetimi,
vergi tahsili, beledi hizmetlerin gzetimi ile grevliydiler. Meclis cemaat yeleri arasndaki davalar sulhen zmeye yetkiliydi. Birka kyn ihtiyar
40 Lewis, a.g.e., s.384.
52 Yerel Siyaset
meclisleri kaymakamdan izin almakszn bir araya gelip toplanamazlard.

Muhtar seimi ylda bir yaplrd. 18 yan bitiren Osmanl uyruuna mensup ve ylda en az 50 kuru vergi verenler muhtar seiminde oy kullanabilirlerdi. Muhtar ve ihtiyar meclisi yeleri iin seilme yeterlilii, en az 30
yanda olma ve ylda asgari 100 kuru vergi veriyor olmaya balyd. Devlet bylece kontrol edebilecei dar bir gruba ynetime katlma yetki ve hakkn vermi oluyordu.
D devletler aznlk uluslar ve hkmedilen blgeleri dem-i merkeziyeti zerk bir statye sokturmak istediklerinden, Tanzimat grup bu tehlikeye kar merkeziyeti bir eyalet ynetimi sistemini getirerek tepkisini gsterdi ve idari yapmz bu ortam ve koullar altnda geliti. Tanzimatn temel
felsefesi, devletin niter yapsndan kopmak isteyen merkezka glerin etkisini krmak zerineydi. Batnn 1838 tarihli ticaret anlamasnda somutlaan ekonomik szmas, Osmanl topraklarnn merkezi bir ynetimin denetiminde birlemesini gerektirmekteydi. nk pazarlklar byle bir merkezi
ynetimle yrtlebilir, bu pazarlklarn sonular ancak byle bir ynetim
araclyla btn lkeye datlabilir ve nceki dnemin, feodal merkezka
eilimlerinin yaratt i engellerden kurtulmu, tek hukuklu bir alan byle
bir ynetimle oluturulabilirdi.41 Ancak merkezin ar hkimiyeti, haberleme olanaklarnn zayfl sebebiyle valilerin en kk sorunda merkeze bavurmalar yznden hizmetler aksyor, iler ve krtasiye artyordu. Merkezi
idareyi basit ilerle uramaktan kurtarmak ve krtasiyecilii nlemek iin,
eyalet ve sancaklarn birletirilerek bytlmesi, valiliklere yetki geniliine sahip, tecrbeli ve muktedir yneticilerin getirilmesi gerekiyordu. 7 Kasm 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi, 1845den 1861e kadar sren Lbnandaki Drz-Marun atmasnn d devletler nezdinde bulduu yanknn
rettii 9 Haziran 1861 tarihli etnik-dini temelli zerk statnn yaygnlamas tehlikesi karsnda livalarn temel birim olduunu kayt altna alan vilayet tekilat sistemi bu srecin rndr. Vilayet Nizamnamesi, Osmanl Avrupasndaki 10 vilayet ve 44 sancakta, Osmanl Asyasnda 16 vilayet ve 74
sancakta, Afrikasnda ise 1 vilayet ve 5 sancakta uygulamaya girdi. Sistem
22 Ocak 1871de yeniden dzenlendi. dare-i Umumiye-i Vilayat Nizamnamesi ismiyle hazrlanp ilan edildi. Cebel-i Lbnan, Msr, Bosna, Girit, Hicaz, Yemen ve stanbul nizamnamenin tatbiki dnda kald. Yukarda da belirtildii gibi, 1845lerden beri Drzlerle Marunlerin atmalarnn srmesi zerine 9 Haziran 1861de yaynlanan Cebel-i Lbnan Nizamnamesi rneinde grld gibi Avrupal devletlerin basklarn krmak iin 1864 yln41Stefanos Yerasimos, Tanzimatn Kent Reformlar zerine, Paul Dumont - Franois Georgeon, (der.), Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri, stanbul: Yurt Yay., 1996, s.5.
da Vilayet Nizamnamesi lkenin idari taksimatn vilayet, sancak, kaza ve karye eklinde tespit etmitir. Valiler, vilayetlerin; mutasarrflar
sancaklarn; kaymakamlar kazalarn ve muhtarlar ise kylerin idari amirleri
olarak belirlenmitir.42
Bu tr idari taksimat Fransz idari taksimatnn bir aktarm biimindeydi. Pilot blge olarak seilen ve Rusuk, Vidin, Ni eyaletlerinin birletirilmesiyle oluturulan Mithat Paann valiliindeki Tuna vilayeti modelinin
dier vilayetlere temili 1867 ylndaki Vilayetler Nizamnamesiyledir.
Bylece lke 38 vilayete ayrlyordu.43Vilayetlerde stanbuldaki brokratik
yapya paralel olarak idari birimler kuruldu ve yeni makamlar meydana getirildi. Vilayet iindeki mahkemelerden hkmet merkezine gnderilen, ilm
ve er-i vesikalarn mmeyyizi olmak ve nizami davalara bakacak hukuk ve
cinayet temyiz meclislerine bakanlk etmek zere Mfetti-i Hkkam- Vilayet adyla ilmiye snfndan bir er-i iler memuru, yazmalar yrtecek
mektupu, yabanclarla ilgili ilere bakacak Umur-u Ecnebiye Mdr ya da
politika memuru, bayndrlk ileri iin Nafia Mdr, tarm ileriyle ilgili olarak Ziraat Mdr atand. Sancaklarda kaymakamn yanna atanan mal mdr, tahrirat mdr, naip ve mft vilayetlerdeki idari yapnn sancaktaki
efleriydi. Vilayet Nizamnamesi, mlki idarenin her kademesinde, yelerinin
ou seimle ibana gelen idare meclislerini ortaya karmtr. Vilayet,
sancak ve kazalarda, mlki yneticinin bakanl altnda faaliyet gsteren
bu meclislerde gayrimslim halkn temsilcileri de yer almaktadr. Mesela Vilayet dare Meclisi, valinin bakanlnda, er-i mahkemelerin mfettii, defterdar, mektupu, hariciye mdr ve halkn setii iki Mslman ve iki gayrimslim yeden meydana gelmektedir. Vilayetlerde bu meclisten baka bir
de Vilayet Genel Meclisi bulunmaktadr. Vilayet Genel Meclisi, ikisi Mslman ve ikisi gayrimslim olmak zere her sancaktan seilerek gnderilen yelerden olumaktadr.44 Meclis-i Umumi Vilayet bugnk zel idarenin temeli olup, livalardan gelen temsilcilerden oluuyordu. Tamamen istiari bir
organ olan bu kurulu, gnmzde de l Genel Meclisi ad altnda devam
etmektedir.
Ayrca Trk parlamento tarihi asndan birinci Osmanl Meclis-i Mebusan ile bu meclislerin arasnda ok nemli bir iliki biimi vard. 19 Mart
1877de toplanan Meclis-i Mebusan, idare meclisleri yelerinin bazlarnn
42 Musa adrc, Osmanl mparatorluunda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluturulmas, Belleten, Yusuf Hikmet BAYUR zel Says, 1984, ss.269271.
43 1877 yl itibaryla bu vilayetler ve vilayetlerin sahip olduu nfusun bir dkm iin bkz.: Cumhuriyet Dnemi Trkiye
Ansiklopedisi, stanbul: letiim Yay., 1983, s.1241.
54 Yerel Siyaset
mebus sfatn almasyla topland. Bylece Trk mahalli idareleri doar domaz milli dzeydeki temsil organna parlamenter yetitirme grevini yklenmi oldu. Bu nedenle ilk meclisin kard ilk kanun Belediye Kanunu olmu, bu kanun meseleye vakf olan ehliyetli mebuslarn eseri olmutur.
5. Altnc Daire-i Belediyeden Belediye Tekilatna

Yeni benimsenen ekonomik ilikiler ve ynetim tarz, yeni kent merkezleri, yeni bir altyap ve yeni kurumlar getiriyordu. Bu dnm, kadlk,
ihtisap aal, mimarbalk gibi geleneksel Osmanl idari kurumlar yoluyla salanan gerekli altyap dini vakflar araclyla kurulamazd. Bu ynetsel kurumlar sadece yapsal adan yetersiz deildi. 1860l yllarda dnmlerin basksyla kmlerdi. Hem geleneksel sistemin k hem de
yeni doan ihtiyalar yeni ynetim biimlerini ve kent geliimini denetleyecek bir sistemi gerektiriyordu.45
Kadlarn ehrin dier nemli ilerinin yannda belediye ilerini grd
eski sistemde 1826 ylnda htisap Nezaretinin kurulmasyla ehrin temizlik,
kolluk ve belediye hizmetleriyle ilgili ileri kadlktan ayrld. 1836 ylnda
Evkaf Nezareti kadln uhdesindeki bir grevi daha alarak vakflarla ilgili ileri yrtmeye balad. Bylece kadlarn ileri yalnzca yarg ile snrlandrld. Aslnda Osmanl Devletinin ilk kurulduu yllarda beledi hizmetlerin yrtlmesi ok nem verilen bir faaliyetti. Devletin kurucusu Osman Gazinin
ilk koyduu vergi de belediye ile ilgili pazar resmi olan bac denilen bir vergiydi. Tanzimata kadar stanbul adliye ve belediye ileri bakmndan drt blgeye ayrlm olup, bu drt blge de krk ubeye ayrlmt. Bunlarn iindeki
Dersaadet yani stanbulun asl merkezi dierlerinden stnd. Sadaret makamyla dorudan temas kurma ayrcalna sahipti. Bild- Selse denilen
belde, skdar, Galata ve Eyp kadlar da, bulunduklar beldelerin daire bakanlar durumundaydlar. Kadlarn dinsel amal hkmler ieren bir hukuk ile i grmeleri dnemin dier brokratlarnn idareyi ellerine almak istemelerinin bir sebebi olarak, modernleme srecinde bamsz hareket edecekleri
kurumlar oluturmak istemelerinin de bir sebebi olarak belirmektedir. Bu durum slam hukukunun isel bir problemi olan itihat kapsnn fkh limlerinin ve onlarn dogmatikletirilen itihatlarnn etkisiyle kapatlmasyla ilgilidir. eriatn yan sra yeni doan problemlerden kaynaklanan hkm getirme
abasnn, gitgide erri hukuku rfi hukuk emberine alnmas sonucunu dourmasna yol am, slam Kamu Hukuku olarak adlandrlabilecek bir hukuk
ubesinin, aslnda kitabi olamayan ve dnemin ynetici elitinin uygulamalar
45 lhan Tekeli, 19. Yzylda stanbul Metropol Alannn Dnm, Paul Dumont - Franois Georgeon, (der.), Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri, stanbul: Yurt Yay., 1996, s.19.
eliinde kodlanan bir hukuk ubesi olmas sonucunun domasna neden olmutur. erri hukuk ise sadece zel hukuk erevesiyle snrl bir alanda hkmn tesis etmitir. Tanzimatla birlikte slamn kamusal yaamdan tecrit edilmesi sreci hzlanm ve rtl de olsa bir laikleme sreci balamtr.46
5.1. ehremanetinin Kuruluu ve Osmanl Tarasnda
Belediye Tekilat
19. yzylda Osmanl tara ynetiminde bu idare meclislerinin bir eit
mahalli idare kurulu saylmas mmkndr. nceleri merkezi idare bu meclislerde mutlak etkiye sahipken ve meclisler birer istiare kurulu gibi alrken, zaman iinde yerel eraf bu kurullarda hkmet memurlarn bask altna almaya varan messiriyete sahip olmaya balamtr.
Kadlarn, Evkaf ve htisap Nezaretlerine kaptrd yetkilerinden sonra
zellikle temizlik, aydnlatma, kaldrm, kanalizasyon gibi nemli hizmetlerin ifas aksad. Bu drt belediye hizmetinin sahipsiz kalmas, Bat tarz bir
belediye kurulmasn isteyenler iin salam bir argman oldu. Osmanl Devletindeki eliliklerin, dolaysyla Avrupal gl devletlerin ynetim mekanizmasndaki etkili kiiler zerindeki etkisi, belediyeciliin oluturulmasndaki tarz ve biim zerindeki tesirini de gsterdi ve 16 Austos 1855 (22 Zilhicce 1271) tarihinde yaynlanan resmi bir tebli ile stanbulda ehremaneti adyla bir belediye tekilat kurulup, htisap Nezareti ortadan kaldrld. Bu kurumun kurulmasnda, 1854 ylnda devam etmekte olan Krm Sava esnasnda bakentteki karkl dzene sokmak noktasnda htisap Nezaretinin baarl olamamasnn da etkisi vardr. htisap Nezaretinin sahip
olduu bir baka yetki olan kolluk grevi ise 1855te Asayi Zaptiye Nezaretine devredildi. ehremaneti, stanbul halknn zaruri ihtiyalarndan olan
eyann kolaylkla tedarikini temin edecek; narh ilerine bakacak; yol ve kaldrm yapacak; ehrin temizlik ilerine bakacak; ar ve pazarlar denetleyerek; daha nce htisap Nezaretince toplanmakta olan devlet vergi ve resimlerini tahsil edip hazineye teslim edecektir.47 Yeni kurulan bu rgtn bana, eski Amasya Mutasarrf Salih Paa getirildi ve yanna iki yardmc verildi. ehir Meclisi on iki yeden olumaktayd. ehremini ve yardmclaryla
birlikte bu say on bee kmaktayd. ehremaneti, merkezi idarenin bir ubesi olarak kurulmutu. ehremaneti, ticaret, nafia ve maliye nezaretleriyle
ilikilendirildi. ehremini, Meclis-i Vlnn tabii yesi olarak kabul edildi.
Belediyenin anlam tam olarak anlalamadndan, gelir kaynaklar hkmet
47 Zafer Toprak, Tanzimattan Cumhuriyete ehremaneti, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324
Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., s.76.
56 Yerel Siyaset
btesinden karlanmaktayd.48 Meclislerin d politika asndan ok nemli bir ilevi vard? Aznlklarla ilgili d devlet temsilcilerinin mdahalelerine kar valilerin sna meclislerdi. Engelhardtn deyimiyle valiler
meclislerle istiaresiz i yapmay kendileri iin bir gven saydlar. Bu srf,
merkezi hkmet nezdinde otorite ve sorumluluu paylamak endiesinden
ok; valinin d devletler temsilcilerine kar durmasn salamaktayd.
1857 tarihli nizamname uyarnca stanbul, tam 14 belediye dairesine ayrld. Ancak sadece 6. Daire-i Belediyeden bahsedilen nizamnamede dier
dairelerin tedricen tekil edilecei belirtiliyordu. Sonrasnda 1868 tarihli
Dersaadet dari-i Belediye Nizamnamesi ile dier dairelerde faaliyete geirildi. 1864 Vilayet Nizamnamesi tara belediye tekilatna ait ilk hkmleri
ierir.49 1877de Vilayet Belediye Kanunu ve Dersaadet Belediye Kanunu stanbul ehremanetini 20 belediye dairesine ayrr. Dairelerin organlar;
ehremaneti ve ehremaneti meclisidir. Padiah tarafndan atanan 6 ye ehremaneti meclisini olutururlar. Ayrca ehremaneti meclisi, belediye dairesi
meclisleri reisleri, ehremaneti meclisi ve daire meclislerinin kendi aralarndan setikleri ikier yeden oluan bir Cemiyet-i Umumiye-i Belediye vardr. Bu cemiyet mays ve ekim olmak zere ylda iki kez toplanr () Belediye daireleri iki organdan oluuyordu. Bunlar: (a) Daire-i Belediye Meclisi Reisi, (b) Daire-i Belediye Meclisidir. Reis meclis iindeki aza arasndan 2 yl iin devlet tarafndan seilir. Meclis ise 2 yllna halk tarafndan
seilirdi. stanbul ynetiminin daha merkezi bir yap iinde toplanp, tek bir
belediye dairesinin ve dokuz idare ubesinin olumas 1913 tarihli Dersaadet
Tekilat- Belediyesi Hakknda Kanun-u Muvakkat (17 Kanun-i sani
132830 Ocak 1913) ile gerekletirilmitir. Bu idare ubelerinin hududu ve
merkezi ayr bir nizamnameyle saptanr. Organlar ehremaneti meclisinin
yerini alan, Encmen-i Emanet ile seilecek 6 yeden oluan Cemiyet-i Umumiye-i Belediyedir. Her ubeye devlet tarafndan bir mdr atanr. ubelerin de encmenleri vardr. Belediye zabtas vazifeleri ile Zaptiye Nezareti
mensubu zabtalarnn grev ayrm Dersaadet Belediye Kanununun Belediye Vezaif-i Umumiyesi baln tayan nc maddesinde dzenlenmitir.
1877 ile 1913 mevzuat arasnda belirgin farklar var. 1877de daireler
ehremanetinden bamsz tzel kiilie sahiptir. Dairelerin bte tanzimi,
mukavele akdi, mlk sahibi, alacakl-borlu olma, vergi tahsili gibi kamu tzel kiisinin yapabilecekleri tm ilemleri yrtme yetkileri vardr. 1877
ehremaneti bir tr belediyeler birliidir. Dairelerin faaliyetlerini kontrol eder ve daireleri ilgilendiren ortak ileri yrtr. 1913 mevzuat bu yapy t48 Erylmaz, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, s.201.
49 Lewis, a.g.e., ss.394395.
myle bozar. Belediye dairelerinin ahsiyetini, ehremaneti ahsiyeti iinde

eritir () Trkiyedeki ehirlemenin 1950 ncesine kadar dk tempoda
seyretmesi. Genel nfus artnn dk olmas ve krsal kesimden kentlere
gn snrl kalmasyla ilgilidir. stanbulun nfusunun artmas ise, Osmanl dneminde kentin ekonomik cazibesinden ok kent nfusunun askerlikten
muaf tutulmasyla ilgilidir. Ankarann bakent yaplmasna ramen50 corafi ve tarihsel avantajlar nedeniyle stanbulun memleketin ekonomik can damar oluu, ithalat liman haline gelen kentin, istihdam asndan krsal nfusa ekici etkide bulunmas sonucunu dourmu ve bugn iin nfus, sur dndaki stanbul kylerini bile neredeyse anakent byklndeki merkezler
haline getirmitir. Kent yaam normlarnn benimsenmesi, kent yaamnn
zorunlu kld, kentliler arasndaki etkileim ve bu etkileimin sonular,
ada kentli ya da kelimenin etimolojik anlamyla burjuvalama, son yz elli yllk stanbul tarihinin zihniyet sorunsaln oluturmutur.51 Yasasz ve
dolaysyla yasaksz bir kent ynetimi dnlemez. Dzen yasaklar zorunlu klar. Bir takm kurumlarn zamanla ihtiyalar eliinde yenilenmesi yeniden yaplanmann doas gereidir. Bu balamda Osmanldaki ok etkin bir
ekonomik ilevi olan htisap Messesesi ve slam Ticaret Hukukunun nemli bir kurumu olan narh 29 Temmuz 1865 ylnda ortadan kaldrlm, fiyatlarn arz ve talebe gre belirlendii piyasa koullarna geiin ilk iaretleri alnmaya balanmtr.
Tanzimattan nce Osmanl tarasndaki belediye hizmetlerini, kadlar
ve kurumsal anlamda vakflar yrtyordu. Osmanl kamu ynetiminde temel bir mlki idare birimi olan kaza, kadnn ynetim ve yarg alann ifade ediyordu. Bu hizmetlerin yerine getirilmesinde kendisine yardm eden
daha dorusu belediye ilerinden sorumlu olan memuru ise muhtesip idi.
Muhtesibin grevleri ise srasyla; esnaf kontrol etmek, i yeri ama ruhsat
vermek, vergileri toplamak, ihtisap gelirlerini datmak, mrur tezkirelerini
vermek, kyafet dzenini salamak eklinde zetlenebilir.52 ehremini, ehirnaibi, ayan ya da ehir kethdas, ky kethdas ve plk subas gibi memurlar belediye ileriyle az ya da ok ilgili dier memurlard. Bu memurluklarn byk kentlerde en nemlisi ayanlk veya ehir kethdal, kk yerlerde ise ky kethdal idi. 19. yzyla kadar vergilerin toplanmasndan askerlik ilerinin yrtlmesine kadar birok ie bakan ehir kethdas halkla
50 Ankarann bakent yaplmas ncesinde geirdii geliim hakknda yaplm gzel bir analiz iin bkz.: Franois Georgeon, Kei Klndan Kalpaa: Osmanl mparatorluunun Son Yzylnda Ankarann Geliimi, Paul Dumont - Franois
Georgeon, (der.), Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri, stanbul: Yurt Yay., 1996, ss.99115.
51 Toprak, a.g.e., ss.7677.
52 Konu hakknda yaplm zgn bir alma iin bkz.: Ziya Kazc, Osmanllarda htisab Messesesi, stanbul: Kltr, Basn, Yayn Birlii Yay., 1987, zellikle ss.63225.
58 Yerel Siyaset
merkezi hkmet memurlar arasnda balanty salyordu. Hkmet memurlar arasnda balanty salyordu. Hkmet memurlar halktan alacaklar vergilerle yre halkna yklenecek masraflara ilikin defterleri dzenlerken, ehir kethdasyla iliki kurmak zorunluluunu duyuyorlard. ehir kethdalar ilevleri gz nne alndnda belde halkn temsil etmeleri sebebiyle bu adan bir bakma belediye reisi olarak tanmlanabilirler.
22 Ocak 1871 (29 evval 1287) tarihli dare-i Umumiye-i Vilyt Nizamnamesi ile tara belediyelerinin yasal dayana meydana getirilmekteydi.
Nizamnamenin 7. fasl belediyelerle ilgili olup, vali, mutasarrf ve kaymakamn bulunduu her ehir ve kasabada belediye ileriyle ilgili bir reis ve bir
muavin ile alt yeden oluan bir belediye meclisi kurulmasn ieriyordu.
Mhendis ile memleket tabibi, meclisin tabii yesidir. Meclis reisi memurlar
arasndan seilecek, mutasarrfn tayini valinin onay ile greve balayacakt. Meclisin toplanma sresi haftada iki gndr, toplant iin ye yeter says ise yelerin te biridir. Meclisin grevi 1868 tarihli Dersaadet dare-i Belediye Nizamnamesinde stanbul Belediyesine verilmi olanlarla aa yukar ayn mahiyeti tamaktadr. 1875 tarihinde bir Nahiyeler Nizamnamesi
yaynlandysa da uygulanamad. lkemizde ehir ve kasabalarda belediye
tekilatnn yaygn bir ekilde kurulmas, 5 Ekim 1877 (27 Ramazan 1294)
tarihinde yrrle giren, Vilayetler Belediye Kanunu ile gerekleti. Kanun-i Esasinin 112. maddesi stanbulda ve taradaki belediyelerin, seimle
i bana gelen meclislerce idare olunaca; belediyelerin tekili, grevi ve yelerinin belirlenme biiminin bir kanunla dzenleneceini ngrmt...
1877 tarihli Vilayetler Belediye Kanunu, bugn uygulanmakta olan 1580 sayl Belediye Kanununun, 1930 ylnda kabul edilmesine kadar yrrlkte
kald. Vilayet Belediyeler Kanunu, belediyeye adeta tzel kiilik de kazandryordu. Kanun ehrin imar iin istimlk yetkisini ak olarak dzenlemekte
ve belediyelere baz yeni grevler yklemekteydi.53
6. Cumhuriyet Dneminde Trk Belediyecilii

Osmanl Devleti fiilen 1918 ylnda, resmen ise 29 Ekim 1923 ylnda tarih sahnesinden silindi. Cumhuriyeti kuran asker-sivil brokrasi Tanzimattan itibaren sregelen Batdan kurum ithal etmeyi, Tanzimatn dual
devirme anlayn terk ederek daha radikal bir biimde uygulamaya koydu.
Hedef muasr medeniyet seviyesine ykselmekti. lkede sermaye birikimi
yetersizdi, 1923 ylnda toplanan zmir ktisat Kongresi ile liberal bir iktisat
politikas gelitirildi. 1929 ylnda ba gsteren byk krize kadar srdrlen liberal iktisadi politikann, bu tarihten itibaren mutedil olarak tanmlanan
53 Erylmaz, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, s.201 vd.
devletilie doru dnmesiyle birlikte devlet eliyle sanayileme temel hedef haline geldi. O dnemin aydn kadrolar sanayilemenin kresel anlamda
yeni bir kent ynetimi anlay gerektirdiini sezmiler ve bu anlamda yasal
bir erevenin gereklilii konusunda gr birliine varmlard. kinci mecliste bu balamda birok yasa karld, bunlarn balcalar unlardr:
02.01.1924 tarih ve 394 sayl
Hafta Tatili Kanunu
16.12.1924 tarih ve 417 sayl
Ankara ehremaneti Kanunu
26.02.1924 tarih ve 423 sayl
Belediye Vergi ve Resimleri Kanunu
18.03.1924 tarih ve 442 sayl
Ky Kanunu
16.04.1924 tarih ve 486 sayl
Umur-u Belediyeye Mteallik
Ahkm- Cezziye Hakkndaki Kanun
20.04.1924 tarih ve 491 sayl
Tekilat- Esasiye Kanunu
1926 tarih ve 831 sayl
Sular Kanunu
Ankara ehri Mdriyeti Tekili ve
Vazifeleri Hakknda Kanun
Umumi Hfzshha Kanunu
Umuru Belediyeye Mteallik Ahkm-
Cezziye Hakkndaki Kanunu Muadil
Belediye Kanunu
6.1. Trk Belediyeciliinde Dnm Noktas;
1580 Sayl Kanun
1928 ylnda ileri Bakanlnca bir belediye kanunu tasars hazrland.
Hazrlklar srasnda birok Avrupa lkesinin belediye yasalar gzden geirildi,
bunlardan yapmza uygun grlen ksmlar alnarak benimsendi. Tasar hakknda Dantayn gr de alndktan sonra 1929 yl Mart aynda Bakanlar Kurulunda grlp uygun grld ve Byk Millet Meclisi bakanlna sunuldu.
Meclisin ileri Komisyonu ile bu maksatla kurulmu karma komisyonda grlerek baz ek ve deiiklikler yaplarak gelitirildi. 1930 yl Mart aynda Meclis Genel Kurulunda grlerek 3 Nisan tarihinde I Eyll 1930 tarihinde yrrle girmek zere kabul edildi ve 1580 sayl Yasa olarak mevzuatmza katld.54
Bu yasann gerekesinde varolan belediyelerin gnn gelien koullarnn gerisinde kaldklar vurgulanmaktayd. 1929 ekonomik krizinden sonra, uygulanan liberal iktisadi gr, yerini mutedil devleti uygulamalara brakmt. Genel bir kalknma plan erevesinde, yerel nitelikteki kk giriimcilerin yaratt koordinasyonsuzluk, devletin genel denetim mekanizmasnn dnda kalan bir durum arz etmek54 Fethi Ayta, Belediye Kanunun Oluumu, Uygulama ve Deiiklikler, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324 Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., 1990, s.90.
60 Yerel Siyaset
teydi. Belediyelerin etkinlii bu aamada yetersiz kalmaktadr, deniliyordu.55 Merkezi idare ve yerel ynetim arasnda grev dalm, ulusal lekteki genel kalknma hamlesinin gerekletirilmesi iin kullanlacak kaynaklarn optimum bir ekilde
tasnifi gereklilii erevesinde olacakt. Yasann gerekesinde ayrca, eski kent devletlerinden yeni modern ulus devlete gei sreciyle belediye ilerinin dzenlenmesi ve denetlenmesinin yerel olma niteliini kaybettii, her ehrin, ulusun hem her
ferdini hem de btnn ilgilendiren ve devleti de grevli klan genel, ulusal, yani
bir devlet sorunu halini ald belirtilmekteydi. Geni lekli bu yeni yapdaki kentin, devletin vesayet ve yardmna muhta olduu zellikle vurgulanyordu.
O yllarn gl ileri Bakan bir konumasnda tasarnn amacn ve oluumunu yle zetlemektedir. ... bu kanun tasarsnn gtt ama, ehirlerimizin
gelimesi ve dzenli hale gelmesine engel olan yasal hkmleri kaldrmak, belediyeleri bugnk ihtiya ve anlaya gre birer ehir niteliine kavuturmak,
hemehrilerin belediye ilerindeki karar, yrtme ve denetleme yetkilerini arttrmak, ihtiya ve grevleri snflandrarak bunlardan zorunlu grlenleri belirli ve
yapc bir programa balayp, pratik ve teknik bir biimde yerine getirmek, bte
ve hesaba ait ilemleri sk bir biimde mali kurallara balamak, devletin denetimini belirleyerek belediye ilerini anariden kurtarmaktadr.56 Bu yasa ile;
1. Belediyeler arasnda, kurulu, hemehrilik hukuku, yetki, grev, seim, st makamlarn denetimi ve gelir kaynaklar salanmas asndan eitlik salanmtr.
2. Belediyeler, devlet kanunlarna aykr olmamak kouluyla yerel eilim ve ihtiyalarn ortaya koyduu ve zorunlu kld her trl imar ve gelime kararlarn almak ve uygulamak hususunda tm hizmet ve icraatlarnda
serbest braklmlardr.
3. Belediyelerin, fertler ve kurumlarla hkmet kuruluu arasndaki gereksiz uyumazlklara yol ac faaliyetlerde bulunmasn nleyici bir tedbir
olarak denetimlerini salayan gl bir denetim mekanizmas kurulmutur.
4. Belediyelerin zerinde, halkta milli egemenlik prensiplerinin gerektirdii siyasi terbiyenin gelimesine katkda bulunmas asndan halkn etkin
denetiminin salanmas kolaylatrlmtr.
5. Belediyeler, snrlar iinde belde ihtiyalarndan olan elektrik, havagaz, aydnlatma, her eit tramvay, su iletmesi gibi bayndrlk hizmetlerini yerine getirmek ykmlln hizmet alanlarnn geniletilmesiyle ifa
etmek imknna kavumuturlar.57
55 lhan Tekeli, Belediyecilik Yazlar (19761991), IULA-EMME Yay., 1992, s.10.
56 Ayta, a.g.m., ss.9293.
57 Tekeli, a.g.e., s.132.
1580 sayl Belediye Kanunu, Trk belediyecilii iin tam anlamyla bir
devrim niteliini tayordu, phesiz ki bu kanunun karlmasndaki en nemli rol dnemin Dhiliye Vekili kr Kaya stlenmiti. Bu kanun ile getirilenler u ekilde sralanabilir:
1. Belediye bakannn hkmete atanmas yerine belediye meclisi yelerinin iinden ya da dndan seilmesi imkn getirilmitir.
2. Belediye meclisi ana karar organ haline getirilmi, daire bakanlar
ve belediye encmeni oluturulmutur.
3. Halkn katlmnn salanmas; hem bir hak hem de bir ykmllk
haline getirilmitir.
4. Belediye Kanununa kaynaklk eden Batl devletlerin kanunlarndan
mlhem; ime suyu getirilmesi, itfaiye rgtnn kurulmas, mezarlklarn
ynetiminin stlenilmesi gibi iler belediyelerin sorumluluuna verilmitir.
5. Belediyeler Bankas kurulmu, baz ilerde maliye bakanlnn kefil(!) olmas salanm, mali kaynak salayc dzenlemeler yaplmtr.
6. Belediyeler zerinde yerel mlki amirle birlikte, ileri Bakanlndan ve Dantaydan oluan gl bir vesayet mekanizmas kurulmutur.
7. Belediyelere imar program yapma zorunluluu getirilmitir.
8. Erkek-kadn ayrm yaplmadan her semene belediye meclisi seimlerine katlma ve seilebilme hakk tannmtr.58
6.2. 1580 Sayl Kanunun zellikleri ve Zaman inde
Yaplan Deiiklikler
1. Tamamen eviri bir yasa deildir, Dantay ile il ve ile idare kurullarnn grev ve yaplarnda meydana gelen deiikliklere gre hazrlanmtr.
2. Sz konusu kanunun dili artk gnmz iin pek eskidir.
3. Merkezi denetim, Cemiyet-i Belediye Kanunu hkmlerinde olduu
gibi bu yasada da ok sk tutulmu, sadece gerekeleri deitirilmitir.59
1580 sayl Kanun 69 yl iinde 50 defadan fazla deiiklie uramtr. Temel deiiklikler genelde devletin byk apl dnmlere urad gei
ya da ara dnemlerde olmutur. Bu deiikliklerin yapld dnemler u ekilde sralanabilir;
1. 1946 ylndaki ok partili siyasal hayata gei ile birlikte vuku bulan
58 Ceyhan Mumcu-Halil nl, dare Hukuku Asndan Belediye Kanunu, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324 Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., 1990, s.112.
59 Adalet Alada, Trk Belediyeciliine Kronolojik Yaklam, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum,
2324 Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., 1990, s.121; lhan Tekeli, Cumhuriyet Dneminde Trkiyede Belediyeciliin Evrimi (19231973), Ergun Trkcan (ed.), Trkiyede Belediyeciliin Evrimi, Ankara: Ayyldz Mat. A.., 1978, ss.2544.
62 Yerel Siyaset
deiiklikler.
2. dari yarg mekanizmasnn deiiklie uramasyla yaplan tadilat.
3. 1961 ve 1982 yllarnda girilen yeni anayasal dnemlerdeki deiiklikler.
Bu deiiklik dnemlerinde yaplan deiikliklerin en nemlileri ise u
ekilde sralanabilir.
1. Seim mevzuatmzda meydana gelen gelimelerle yaplan deiiklikler ki bu deiiklikler unlardr;
1950 ncesi Milletvekili Seim Kanunu, 1960 ve 1980 tarihli Seimlerin
Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakkndaki Kanun ile yeni Milletvekili Seimi Kanunu ile birlikte ok sayda yasada yaplan deiikliklerle belediye kanununun seimlere ilikin esaslar deiiklie uramtr. (1946da
4878, 1950de 5669, 1954te 6424 ve 6437, I955te 6555, 1959da 7363,
1963te 307, 1967de 904, 1977de 1781, 2033, 1984te 2972 sayl Kanunlarla olduu gibi)
2. Belediye grevlerinde, ana grevleri pek etkilemeyen nitelikte yaplan yrrlkten kaldrma ve deitirmeler;
(1980 ylndan gnmze, 1982 ylnda 2678, 1984 ylnda 3019 ve 3033
sayl Kanunlarla getirilen hkmlerde olduu gibi)
3. ller Bankas ile imar mevzuatndan kaynaklanan deiiklikler;
(I935te 2763, 1936da 3042, 1940ta 3946, 1944te 4677, 1945te 4759,
1956da 6785 sayl Kanunlarla olduu gibi)
4. stanbulda Vilayet ve Belediye Birleik daresinin ayrlmas ile ilgili deiiklikler.
(1954te 6349, 1956da 6499 sayl Kanunlarla olduu gibi)
5. 1961 ve 1982 yllar Anayasalarnn yerel ynetimlere ilikin esaslarndan ve idari yargda meydana gelen yapsal gelimelerden kaynaklanan
deiiklikler;
(1963 ylnda 307 ve 1984te 2972 sayl Kanunlarla getirilen deiiklikler gibi)
Sonu Yerine Genel Bir Deerlendirme

lkemizin, Batdaki sanayilemenin ngrlemeyen olumsuzluklarnn
kentlerde yaratt problemlere areler aramak nclyle balatt kent ynetimi anlaynn dnda gelitirdii bir yerel ynetim gelenei vardr. Bu
gelenek, cemaat rgtlenmesi biiminde kurulmu bir sosyal yapdan soyutlanamaz zellikler gsteriyordu. Batda snflamann yaratt toplumsal ikilemin yerleme alanlarna da yansmasyla birlikte oluan zengin banliy-
ler ile fakirliin simgesi olan ii barakalarnn dnda gelien Osmanl-Trk

kenti, Trk modernlemesinin balad tarih olarak kabul edilen III. Selim
dneminden itibaren ncelikle askeri slahat olarak adlandrlan bir yeniden
yaplanmaya girmi, bu vetirenin tabii bir uzants olan ynetimde modernleme hareketlerinin bir ynyle yerel ynetimde modernlemeyi ncelemesi de kanlmaz olmutur.
Osmanl Devletinde, geleneksel kent ynetimi ve belediye rgtleri
mevcut yapsal deiime uygun dnmler salayamamaktadr. Osmanl liman kentleri 19. yzylda d dnyayla gelien ilikilerin bir sonucu olarak
yapsal deiiklikler geirmektedirler. zellikle tccar gemileri iin gereken
karantina ve konaklama tesisleri, uygun shhi artlar ve dzenli bir kent ii
ulam salamak, bata gelen problemlerden biri olmutur. Bu sorunlarn
varl, Osmanl mparatorluunda modern anlamda belediye kuruluunu
zorunlu klan sebeplerden birkayd. 1826da yenieriliin kaldrlmasyla
birlikte, kentin beledi, mlki ve adli ilevlerini tek elde tutan ve yrten kadnn nde gelen yardmclar bu ocaa mensup subaylardan oluan, suba,
bcekba, plk subas ve mimarba gibi yardmclardan yoksun kalnmas sonucunu yaratm, bu durum kadnn elinden beledi yetkilerin alnmasn yaratmt. Bunun yerine stanbul ve tarada olaanst yetkili ihtisap nazr denilen grevliler tayin edildi. Ancak bir mddet sonra ihtisap
nazr da mevcut problemlerin zlmesinde etkisiz kald.
13 Haziran 1854te Osmanl-Rus Savann balamasyla birlikte, bakente gelen mttefik ngiliz, Fransz ve Piyomente kuvvetlerinin yaratt
hareketlilii dzene koymak iin stanbul ehremaneti kuruldu ve Meclisi Vala tarafndan bir nizamname hazrland. ehremini merkezi hkmet tarafndan tayinle greve getirilirdi. Bab- Alinin seimi ve padiahn tayiniyle grevlendirilen yelerden kurulu bir ehremaneti meclisiyle birlikte alrd. Meclisin grevi kadya yardmc olan eski kurullara benzer. Daha ok
istiaridir. Bamsz gelirlere sahip olmayan ehremaneti, toplad gelirleri
merkezi hazineye aktarr, masraflarn da hazineden karlard. Mhendis ve
kavaslardan (zabta) oluan dar bir kadrosu vard. Osmanl bakentinde 1854
ylnda, devam etmekte olan Osmanl-Rus Harbinde, mttefiklerinin askeri
ynlarnn beledi hizmetlerinde yaanan tkanklklar, yeni bir yerel hizmetlerin ifas hakkndaki yaplanmay da zorunlu klmtr. Altnc Daire-i Belediye olarak adlandrlan ilk belediye tekilat da bu srete kurulmutur. Osmanl-Trk modernlemesinin nemli bir ynn oluturan resepsiyon, bu alanda da Avrupadan mevzuat ithal etmek suretiyle ilerliini srdrmtr.
stanbulun zellikle ecnebilerin yaad Galata-Beyolu blgesinde
younlaan beledi sorunlarn zlebilmesi iin kurulan bir tekilat olan Al-
64 Yerel Siyaset
tnc Daire-i Belediye, Paris Belediyesi rnei izlenerek kurulmutur. lk

bakan hariciye memurlarndan Kamil Bey olup, dairenin yazma dili Franszcadr. Kendine has olaand gelirler balanan daire, gelir noktasnda
hibir sknt ekmediinden baarl faaliyetlerini cumhuriyet dnemine kadar srdrmtr. Kendine ait binas, mahkemesi, yabanc uyruklu reis ve
meclis azalaryla sistem iinde istisnai bir mevkii vard. 1868de 6. Daire rneinden yola klarak stanbulun tamam 14 belediye dairesine ayrlm,
bana da birer emekli st dzey memur tayin edilmiti. Ancak bu faaliyet etkinlik kazanmam, bu dairelere ne bir meclis ne de personel tedarik edilebilmitir. Aslnda 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi modern beledi rgtlenmenin ekirdeidir denilebilir. Liva ve kaza merkezlerindeki seilmi yelerden kurulmu belediye meclisleri asl nemli gelime miladdr.
Trk belediyecilii kurulurken mahalli idarelerin demokrasi okulu olmas ilevi gdld sylenemez, imparatorluun karmak etnik yaps da
zaten bylesi bir alma izin vermiyordu. Alan her zerk alan d devlerce
istismar ediliyor, merkezka kuvvetlerin suiistimaline yol ayordu. Belediyecilik bir zerklik ve mahalli ynetim sistemine gei olmaktan ok, bir bayndrlk ve kentsel hizmet btnne ynelik bir kurumlama olarak dnlm ve uygulanmtr. Belediye rgtnn gerek temelleri I. Merutiyette atld. stanbul ve dier vilayetler iin iki ayr kanun karld. Belediye adeta bir tzel kiilik kazanm oluyordu. Bu kanunla belediyeler, meclisleri nezdinde aleyhine alan davalarda taraf olma vasfn kazanmtr. Gnmz belediyelerine yklenen birok grev yasal olarak belediyenin grevleri iinde sayld. Bu grevler; imar ilerini dzenleme ve kontrol, bayndrlk hizmetleri, aydnlatma, temizlik, belediye mallarnn ynetimi, emlak
tahriri, nfus saym (bu son iki grev bugn merkezi idare tarafndan yrtlr), pazar ve alveri kontrol, shh tedbirler almak, mezbaha hizmetleri, itfaiye grevi ve belediye gelirlerini tahsil etmek olarak sralanabilir. Kanuna gre belediye organlar; belediye reisi ve daire meclisinden ibaretti.
Kent ve kasabann nfus byklne gre, 4 sene iin 612 kiilik bir belediye meclisi seilir, yelerin yars 2 senede bir kura ile deitirilirdi. Reis ise bu yelerin arasndan hkmet tarafndan seilip atanrd. Meclisin tabip, veteriner, mhendis gibi mavir yeleri de vard. Fiiliyatta tarada
meclis reisleri mahalli eraftan gelmitir.
stanbul belediye reisleri ve 1877den sonra ehremaneti meclis yeleri
hep tayinle bu grevlere gelmilerdir. Meclis belediyenin ilerini tartp karara balar, yllk bteyi hazrlar, inaatlara karar verir, daire adna mukavele hazrlar, mali kontrol yapar, personelin tayin ve azli grevlerini yrtrd. Uygulamada belediye meclisleri kent sorunlarn tartrken, yelerin
dnda o yerin eraf ve itibar sahiplerini de toplantlara davet ediyordu. Tara belediyelerinde ylda iki kere belediye meclisleri o yerin vilayet, liva veya kaza idare meclisleri ile birlikte toplanp bteyi hazrlar ve onaylard.
Cemiyet-i Belediye ad verilen bu karma toplant, merkezi hkmetin ar
vesayetinin delillerinden biridir.
19. yzyl belediyesi, merkezin ar vesayeti altnda eksik kadrolar ve
gerekletiremedii hizmetlerden dolay kiiliksiz bir rgt olarak grnmektedir. Genel olarak kentsel hizmetler byk kentlerde yabanclar iin cazip bir i alandr. Kent ynetiminde demokratik bir srece gei ise sz konusu deildir. stanbul seim grmezken, tarada seim denilen ey sadece
vali veya mutasarrflarn bir tayin ilemi olmaktan teye pek bir anlam ifade
etmemekteydi. Merutiyet idaresi zgrlk sylemine ramen bu alanda
da genel merkeziyeti eilimine sapmtr. zellikle 1913 tarihli Geici Vilayet Kanunu mahalli demokrasiye ve idareye btn zerklik kaplarn uzun
sre kapatan bir uygulamaya balang oldu. stanbul Belediyesi ise merkeziyeti uygulamay daha 1910 (1324)de deitirilen Dersaadet Belediye
Kanunu ile pekitirmitir. Buna gre stanbul Belediyesi 9 ubeye ayrlyor,
her birinin bana maal bir mdr tayin ediliyordu.
ttihat ve Terakki dneminin sona ermesiyle birlikte balayan hrriyet ve
itilaf dnemine ramen merkeziyeti eilim deimedi. Bu durum norm ne
derse desin reel bildiini okur zdeyiinin geerliliini yanstr. Dnemin
ehremini Op. Dr. Topuzlu Cemil Paa60 ynetimi esnasnda karlan 18 Kanun-i Evvel 1338 tarihli Tekilat- Belediye Kanun-i Muvakkat ise varolan fiili uygulamann kda dklmesinden baka bir anlam tamyordu.
Valilik ve belediye bakanlnn ayn ahsn uhdesinde birlemesi uygulamas da bu dnemde balad. Gerek stanbulda gerekse Cumhuriyet dnemi
Ankarasnda tm imparatorluklardaki adet zere aslnda valilik makam bulunmuyordu. Ancak II. Merutiyetten sonra stanbulda valilik oluturuldu.
Ankarada ise zaten vard. Kurulan valilie belediye reislii vazifesi de verildi. Bylece bir hizmet ve rgt btnl salanmak isteniyordu. Bu absrt ve antidemokratik tutum 1960lara kadar devam etmitir. Belediyeyi rgt, fonksiyonlar, kadrolar ile acz iinde brakma politikas bu ortamda
yeermiti. 1930 tarih ve 1580 sayl Kanuna kadar uygulanan 1877 Belediye Kanunu, merkeziyeti bir politikann aygt olmutur. mparatorluk cumhuriyete, giderek modernleen bir belediye rgt ve hizmetler btn brakmtr. Ama gelien mahalli ynetim ve demokratik katlma sisteminin, dou halinde bile olsa, devredildiini sylemek zordur.
60 Ad geenin ehreminlii dneminde yaadklarnn ayrntlar iin bkz.; Cemil (Topuzlu) Paa, 80 Yllk Hatralarm (stibdat-Merutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde), (Yay. Haz., Hsrev Hatemi-Aykut Kazancgil), stanbul: Arma Yay., 1994.
66 Yerel Siyaset
Dnemi itibar ile ok ada bir dzenlemeler demetini oluturan 1580

sayl Belediye Kanunu, Trk aydnlanmasnn belediyecilik konusunda yasal-kurumsal atsn oluturmutur. Belediye organlarnn demokratik bir usulle seiminin yaratt, ynetime katlma olgusu merkezi dzeydeki yneten-ynetilen ilikisindeki demokratiklemeye de vesayet etmitir. Trk devlet gelenei 1923 ylnda cumhuriyetimizin kurulmasyla balayan yenileme
srecini, zellikle kuruluunun ilk 25 ylnda youn olarak yaad. Yepyeni
bir devlet olma iddiasnn yaratt, dnemi iin anlalr saylabilecek olan
redd-i miras anlay bilimsel olmaktan ok ideolojikti. Belki de o dnem iin zorunluydu. Ancak toplumlarn kolektif hafzalarnn silinmesi mmkn
deildir. Anlay, tavr ve tutumlarmzla olduumuz gibi, kurumlarmzla da
bir mirasn sahibi durumundayz. Trk belediyeciliinde, bu mirasn izlerinin takip edilmeye gayret edildii bu almada stnkr olsa da bir gelenein evrimi aklanmaya allmtr.
Kaynaka
Akam, Taner, Siyasi Kltrmzde Zulm ve kence, stanbul: letiim Yay., 1992.
Akgndz, Ahmet, 1858 Arazi Kanunnamesi, Mukayeseli slam ve Osmanl Hukuku Klliyat, Diyarbakr Dicle niversitesi Hukuk Fak. Yay., 1986.
Alada, Adalet, Trk Belediyeciliine Kronolojik Yaklam, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324
Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., 1990.
Ayta, Fethi, Belediye Kanunun Oluumu, Uygulama ve Deiiklikler, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324 Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., 1990.
Bumin, Krat, Demokrasi Araynda Kent, stanbul: Ayrnt Yay., 1990.
Cemil (Topuzlu) Paa, 80 Yllk Hatralarm (stibdat-Merutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde), (Yay. Haz., Hsrev Hatemi-Aykut
Kazancgil), stanbul: Arma Yay., 1994.
Ceyhan Mumcu-Halil nl, dare Hukuku Asndan Belediye Kanunu, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324 Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., 1990.
Cumhuriyetin 75. Yl, stanbul: Yap Kredi Kltr Sanat Yay., 1998.
adrc, Musa, Osmanl mparatorluunda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluturulmas, Belleten, Yusuf Hikmet BAYUR zel Says, 1984.
Erylmaz, Bilal, Osmanl Devletinde Gayrimslim Tebaann Ynetimi, stanbul: Risale Yay., ty.
Erylmaz, Bilal, Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, stanbul: aret Yay., 1992.
Georgeon, Franois, Kei Klndan Kalpaa: Osmanl mparatorluunun Son Yzylnda Ankarann Geliimi, Paul Dumont - Franois Georgeon, (der.), Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri, stanbul: Yurt Yay., 1996.
slamolu-nan, Huricihan, Osmanl mparatorluunda Devlet ve Kyl, stanbul: letiim Yay., 1991.
Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, stanbul: letiim Yay., 1994.
Kazc, Ziya Osmanllarda htisab Messesesi, stanbul: Kltr, Basn, Yayn Birlii Yay., 1987
Kele, Ruen, Yerinden Ynetim ve Siyaset, stanbul: Cem Yay., 1992.
Kray, Emine, Osmanlda Ekonomik Yap ve D Borlar, stanbul: letiim Yay., 1993.
Kili, Suna - Gzbyk, A. eref, Trk Anayasa Metinleri (Sened-i ttifaktan Gnmze), Ankara: Bankas Kltr Yay., 2000.
Kuru, Bilsay, Belgelerle Trk ktisat Politikas, Ankara: Ankara niversitesi Basmevi, 1988.
Lewis Bernard, Modern Trkiyenin Douu, (eviri: Metin Kratl), Ankara: TTK Yaynlar, 1996.

Ortayl, lber, A Young Ottoman General and The Emergence of A National Leader, Ankara: The Turkish Yearbook of International Relations, Vol: XX., 19801981.
Ortayl, lber, mparatorluk Dneminde Mahalli darelerin ve Belediyeciliin Evrimi, Ergun Trkcan (ed.), Trkiyede Belediyeciliin Evrimi, Ankara: Ayyldz Mat. A.., 1978
Ortayl, lber, Yerel Ynetim; Devraldmz Miras, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324 Kasm
1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay., 1990.
zbek, Nadir, Osmanl mparatorluunda Gvenlik, Siyaset ve Devlet 18761909, Trklk Aratrmalar Dergisi, No:
16 (2005).
Pamuk, evket, Osmanl-Trkiye ktisadi Tarihi 15001914, stanbul: letiim Yay., 2005.
Perinek, Dou, Osmanldan Bugne Toplum ve Devlet, stanbul: Kaynak Yay., 1986.
Pirenne, Henri, Ortaa Avrupasnn Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (ev. Uygur Kocabaolu), stanbul: Alan Yay., 1986.
Pirenne, Henri, Ortaa Kentleri (Kkenleri ve Ticaretin Canlanmas), (ev. adan Karadeniz), stanbul: letiim Yay., 1991.
Sencer, Muzaffer, Trkiyenin Ynetim Yaps, stanbul: Alan Yay., 1986.
Sunay, Cengiz, Bilim Felsefesi ve Siyaset Bilimi, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, Yl: 2002, Say: 5.
Sunay, Cengiz, Modernleme, Yerel Ynetim Kavram ve Trkiyede Belediyeciliin Douu, KOSBED, Yl:2001, Say:5.
ener, Abdllatif, Tanzimat Dnemi Osmanl Vergi Sistemi, stanbul: aret Yay., 1990.
Tekeli, lhan, Belediyecilik Yazlar (19761991), IULA-EMME Yay., 1992.
Tekeli, lhan, 19. Yzylda stanbul Metropol Alannn Dnm, Paul Dumont - Franois Georgeon, (der.), Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri, stanbul: Yurt Yay., 1996.
Tekeli, lhan, Cumhuriyet Dneminde Trkiyede Belediyeciliin Evrimi (19231973), Ergun Trkcan (ed.), Trkiyede Belediyeciliin Evrimi, Ankara: Ayyldz Mat. A.., 1978.
Timur, Taner, Osmanl almalar, Ankara: Teori Yay., 1988.
Timur, Taner, Osmanl Kimlii, stanbul: Hil Yay., 1989.
Toprak, Zafer, Tanzimattan Cumhuriyete ehremaneti, Trk Belediyeciliinde 60. Yl, Uluslararas Sempozyum, 2324
Kasm 1990, Bildiriler, Tartmalar, Ankara: Metropol mar A..Yay.
Tunaya, Tark Zafer, Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri, stanbul: Yedign Mat., 1960.
Trkne, Mmtazer, Siyasi deoloji Olarak slamcln Douu, stanbul: letiim Yay., 1990.
Yavuz, Hulusi, Osmanl Devleti ve slamiyet, stanbul: z Yay.1991.
Yerasimos, Stefanos, Tanzimatn Kent Reformlar zerine, Paul Dumont - Franois Georgeon, (der.), Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri, stanbul: Yurt Yay., 1996.
KRESELLEME VE YEREL
YNETMLER N MALARI
Do. Dr. Recai COKUN*
ok tartlan bir konu olduu iin kresellemenin tanm, varl veya

yokluu; insanlk adna getirdikleri ve gtrdkleri, gelimekte olan lkeler
ve dnya nfusunun % 80i iin getirdii eitsizliklerin mahiyeti; dnya siyasetinin tek kutupluluktan kaynaklanan amazlara girmesinin insanlk adna yaratt olumsuzluklara bu zel almada yer verilmeyecek; yeri geldiinde deinilecektir.
Yanl anlalmalara mahal vermemek adna bir not dmekle yetinelim.
Bu almada kreselleme, gelien teknoloji sayesinde bilginin, mallarn
ve hizmetlerin retim ve dalmnn tarihin daha nceki evrelerinde grlmeyen bir hzla dnya sathi mahaline yaylmas anlamnda kullanlacaktr.
Yoksa pazar ekonomisinin ve kapitalizmin insanlk iin yegne k yolu olduuna dair dayatma mahiyetindeki tanmlamalar ve insanolunun dil, din,
milliyet gibi kendini zdeletirdii topluluklardan koparak kresel bir zihniyet dzeyine ulatna dair iddialar topik deilse eer manplasyon ve
speklasyondur.
Bu almada ncelikle kresellemeye ilikin kavramsal bir netletirme
yaplacak ve benzeri kavramlarla ilikisi ksaca sorgulanacaktr. Mteakiben,
kresellemenin yerel ile olan ilikisi ele alnacak ve arada ilk anda var olduu dnlen elikinin mahiyeti irdelenecektir. Sonrasnda ise Trkiyenin AB yelik srecinde yz yze geldii yerel yaplanma kapsamnda ortaya kan yerel ynetim yaklamlarna dair tartmalara yer verilecektir.
Son olarak yerel ynetimlerin ehirlerini daha rekabeti klmak adna neler
yapmalar gerektiine dair tartmalara k tutulacaktr.
*Sakarya niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Mdr
69
70 Yerel Siyaset
Kresellemeye Yklenen Farkl Anlamlar ve

Kresellemeyle Akraba Kavramlar
Kreselleme konusunda tartmalarn eitlilii kavramlarn eitliliiyle rtnce ortalk toz-duman olmakta; herkesin ezamanl konutuu
bir ortamda sylenenler ne kadar anlamlysa, bu alanda yazlanlar da o denli anlaml klmaktadr. Kavramn bu belirsizlii, onu hem cazip hem de itici
hale getirmektedir. Bunun tabii sonucu olarak kresellemeye ilikin bu anlam eitlemesinin yannda bir de tanm eitlemesi olumaktadr. te
kreselleme bohasndan baz rnekler:
* Rodrick (1997-Ekonomi): Uluslararas mal, hizmet ve sermaye pazarlarnn btnleme sreci
* Dunning (1993-Ekonomi/letme): Uluslararas retimin art
* Giddens (1990-Sosyoloji): Dnya genelinde sosyal ilikilerin younlamas
* Robertson (1992-Sosyoloji): Dnyay bir btn olarak dnme bilincinin younlamas
* Cairncross (1997-Sosyal aratrma): Bilginin kresel yaylm
* Worsley (1999-Antropoloji): Bilgi sistemindeki oulculama sonucunda kltrn kresel kitle toplumuna katks
* Crystal (1998-Dilci): Kreselleme bir dili ka kiinin kulland deil, kimlerin kullanddr
* Jameson ve Miyoshi (1998-Edebiyat): Kltr veya ekonomik anlamlar yanstan ve maskeleyen iletiimsel bir kavram
* Dicken (1998-Corafi ekonomi): Ekonomik faaliyetlerin snrlar aacak ekilde corafi yaylm
* Waters (2001-Sosyoloji): Corafik, kltrel ve sosyal dzenlemeler
zerinde corafi snrlamalarn giderek azalmas ve insanlarn bu durumun
farkna varmas
* Beyer (1994-Dinbilimci): Yeni bir kresel kltrn yaratlmas
(Clark ve Knowles, 2003ten uyarlama; akt. Cokun, 2005)
Bylesine karmak bir konuda kavramsal bir netletirme giriimi olduka riskli gzkmektedir. Bu karmaklk yntem olarak ncelikle kresellemenin ne olduunu deil, ne olmadn sorgulama mecburiyetini
dourmaktadr. Bu balamda ncelikle kresellemenin en fazla zdeleik
dnld kavramlarla farkn veya ortak ynn tartmak verimli olacaktr.
Kreselleme ve Yerel Ynetimler in malar 71
Kreselleme ve Blgeselleme
zellikle ABnin gsterdii siyasi btnleme baars ve ye lkeler arasnda mal, sermaye, bilgi ve emek (aslnda emein dolanm dier faktrler kadar
kolay olmamaktadr) geikenliinin hzl bir ekilde artmas ve ulusal kimliklerin zerinde bir Avrupallk kimliinin ina edilmeye allmas gibi gerekelerden hareketle, literatrde blgesel yaplanmalarn kresellemenin balangc olduuna dair bir alglama hatasna ska rastlanmaktadr. Oysa blgeselleme
bizzat kresellemenin aleyhine bir gelime ve tekiletirme ihtiyacnn tezahr olarak ortaya kmaktadr. AB fikri, tek bana hibir Avrupa ekonomisinin
ABDnin yakalad lek ekonomisi stnl karsnda rekabet edebilirlii olmad gereinin sonucudur. Avrupallk krenin dierlerinden ayrt edici bir
kimlik olarak sunulmaktadr. Bu farkllk corafi olduu gibi medeniyet ve kltr
balamnda da vurgulanmaktadr.
Kreselleme ve Liberalizm
Kreselleme ile ska kartrlan bir dier kavram olan liberalizm, ekonomik iddialar itibaryla pazar aksaklklarnn bireylerin ve lkelerin uzun dnemde refah dzeyini dreceini, dolaysyla pazara yaplacak her trden mdahalenin olumsuz sonu douracan varsaymaktadr. Sz konusu olan pazarn belirleyici mekanizmas olunca, bu durumda ortaya mdahalelerden ve elbette
devlet gvencesinden de- arndrlm bir bireyin kmas kanlmaz olacaktr.
Elbette liberalizm kurgulamasnda ideal lek dnya, yani kredir ve bu bakmdan liberalizmin kresellemeyi artrmas doaldr. Ancak liberalizm lke dzeyinde de kurgulanabilir ve kurgulanmtr da. Hatta liberalizmin temelini atan
dnrler bu kavrama asla kresellemecilerin ykledii ilahi misyonu yklememilerdir. 1. Dnya Sava ncesinde, 2. Dnya Sava sonrasnda liberalizmi benimseyen ve ona uygulama alan aan birok lke olmutur. Ancak burada
liberalizm rettii pragmatik sonular itibariyle hayat bulmutur ve birok Avrupa lkesinde olduu zere dnem dnem milli menfaatler gerei liberal uygulamalar askya alnm yahut daraltlmtr. zetle liberalizm yeni bir olgu deildir, mutlaka kresel dzeyde uygulama alan talep etmez ve dnemseldir, yani
geri dnlmez, tarihin sonunu getirecek bir uygulama ve sre deildir.
Kreselleme ve Da Ak Byme Uluslararaslama

Kreselleme olarak adlandrlan olgunun en gl boyutunu ekonomik
gelimeler ve uluslararas ticaretteki art oluturduu iin, lkelerin ekonomik ilikilerinde da almalar ve iletmelerin dorudan ve dolayl yatrm-
72 Yerel Siyaset
larla uluslararaslamalar kreselleme ile eanlaml olarak kullanlmaya

balanmtr. Szgelimi Coca-Colann, McDonaldsn dnyann birok lkesinde tketiliyor olmas kreselleme olarak adlandrlmaktadr. Oysa bir lkenin uluslararas ekonomik ilikilerini younlatrmas kreselleme olarak
tanmlanamaz. nk bu ilikilerin younluk dzeyinin belirleyicisi ulusal
hkmetlerdir. Elbette uluslararas kurumlarn da burada etkileyici konumlar vardr. Ancak gmrkler, kotalar, boykotlar, vergiler vs. daha nceki dnemlerde grlmedik dzeyde artmaktadr. Grnrde ikili ve oklu anlamalarla gmrk duvarlar aaya ekilmektedir, ancak gizli gmrklerle
(birok kalite ve evre belgesine ek olarak rnn niteliine ilikin ve retim biimine dair saysz dzenlemelerle) uluslararas mal dolamna engeller getirilmektedir. Kald ki retim faktrleri mal ve sermaye ile snrl deildir. Ortada bir de gelimekte olan lkelerde bolca bulunan emek vardr. Emekte mal ve sermaye gibi rahata snr aabiliyor mu? Aslnda 1. Dnya Sava ncesinde mallarn, sermayenin ve emein milli snrlar amas bugn
olduundan ok daha kolayd. Bugn hala lkelerde retilen toplam mallarn
sadece % 20si retildii lkenin dna kmaktadr.
Kreselleme ve Emperyalizm
Emperyalizmi en yaln haliyle srdrlebilir tahakkm ilikisi ina etme eklinde tanmlamak mmkndr. Bu tahakkm, g ina etmenin aralar zamanla deiiklik gstermektedir elbette. Sava bunlardan en bilineni
ve en yaygn olarak kullanlandr. Yeni zamanlarda ise bu bamllk ilikisinin dorudan g kullanmndan kp sermaye ve dier milletleraras siyasi kurumlar gibi dolayl aralar kullanlarak ina edildiine ve bunun postmodern dnemin bir yansmas olduuna dair iddialara rastlanmaktadr. Ancak insanolu sava ve ordularn tahakkm arac olarak kullanmaktan hala
vazgemi deil elbette.
ster ordu, ister sermaye isterse milletleraras kurumlar vastasyla olsun
kresel dzeyde kurulan bamllk ilikilerini zellikle merkez-evre,
gelimi-azgelimi veya kreselletirenler-kreselletirilenler biimlerinde ok net bir ekilde gzlemlemek mmkndr. Bu bamllk ilikisi ve
ikili ayrm eski iki kutuplu dnyadaki ayrmdan daha az derin deildir. Dolaysyla kremizde derin faylarla olumu ayr dnyalar hala kendini ok
keskin bir biimde belli etmektedir.
Yerellik Kreselleme ile eliir mi?

Kresellemeci sylemin siyaset babnda yerellikle ilgili nermelerinde
bir tuhafln olduu kesin: Bu sylem mikro dzeydeki etnik talepleri o-
ulculuk olarak alglarken dnya kltr oluturmaya matuf abalar bu

oulculua ynelmi bir tehdit olarak tanmlamamaktadr. Kresellemeci
sylemin insanlk rgtlenme tarzlarndan en fazla millet-devlete kar
kt ve bu rgtlenme biiminin ilevsizletii ynndeki iddia ve temennileri ayr bir tartmann konusudur.
Bu durumda kresellemenin talep ettii yerellik, zmni veya sarih olarak
milli lein daha altnda blge, etnik alan, il vesaireye tekabl etmektedir.
Bu noktada bir dier eliki ise kreselleme ile yerelliin ne ktnn
iddia edilmesine ramen ve artk kinci Dnya Sava sonras merkezi planlamaclk anlay sonra erdi denmesine ramen zellikle gelimekte olan
lkeler iin mthi bir tekletirme abasnn varldr. lkeler iin, blgeler iin, merkezi idareler iin, kentler iin, yerel ynetimler iin stratejik
plan uygulamas bir zorunluluk olmaya balad. Bu merkezi olan bir yerinden plan gibi bir garabete iaret ediyor. Ayrca pazar ekonomisinin talep
ettii koullar, IMF politikalar, AB mktesebat, iyi ynetiim gibi her alanda lkelerin tek tiplemesine ynelik abalar sz konusudur. Bu haliyle
kresellemenin yerel olan nemsediine dair sylem ok inandrc olmamaktadr. Bu yerellik sylemi sadece paralayarak makro sisteme entegre etme srecine yardmc olduu lde anlaml olmaktadr.
Hakim Eilimlerin Yerel Siyaset Adna nemi

Elbette adna kreselleme veya baka bir ey densin, dnyada tarihin
her dneminde olduu gibi genel eilimler, yaygn uygulamalar olumaktadr. Gnmzde, kaynan hangi sebepten alrsa alsn son dnemlerde birey,
firma, kent, millet, blge leinde gl bir deiim gereinin ortaya kt aktr. Bu deiim dalgasnda rekabeti bir mantkla davranmak; hesap
verebilir olmak, effaflk, hzl hareket edebilmek, payda katlmcln
salamak, ynetimde kalite gibi hususlar ne kmaktadr. Bunlar biraz daha amak gerekirse
Rekabeti Kentler
Kentlerin rekabet etmelerinin artk kanlmaz bir durum olduuna ilikin geni bir literatr olumaktadr. Bizzat Yerel Siyaset dergisinin
Mart 2006 says Yerel Kalknma; Ekim 2007 says ise Kentler Aras
Rekabet konularna ayrlmtr. Ayrca birok belediye, il zel idaresi, niversitenin de stratejik plan oluturma abalarna ve ynetimlerinde
toplam kalite anlayn uygulama giriimlerine bal olarak birok kentin sosyal, ekonomik, siyasi yaps analiz edilmektedir. Bu kentlerin sahip olduklar donanm ve potansiyelin tasnifinin yaplmas anlamna gel-
74 Yerel Siyaset
mektedir. Elbette bu tasniften bir sonraki aama yerel yneticilerin nasl

olur da bu kaynaklardan optimum refah retilebilir? sorusuna cevap aramalardr.
Burada bir gereklikten hareketle kurgulanan sistem ierisinde kentler
aras rekabetin kanlmazlndan sz etmek gerekir. Dnyada ve lkelerde belli kaynaklar (rnein sermaye) kt ise, kurumlar bu kaynaklar elde etmek adna (rnein yatrm ekmek, istihdam imkn salamak) yaracaklar,
rekabet ierisine gireceklerdir. Gnmzde hem lkeler uluslararas yatrmlardan ald pay artrmaya almakta hem de kentler bu yatrmlarn kendilerine ynelmesi iin aba sarf etmektedirler. Uluslararas sermaye hem lke seiminde hem de yatrm yapaca kentin seiminde ok geni bir tercih
alanna sahip olduu iin kendisine ekici bir yatrm iklimi salanmas
konusunda srekli talepkar olmaktadr. Bu sebeple yerel ynetimler illerinin
tannmas, uygun bir yatrm iklimi olumas (altyap ve styapnn ihtiyalara cevap verir dzeye getirilmesi) konularnda komularyla youn bir rekabet iindedirler.
Aslnda bu duruma merkezi ynetimin dataca kaynaklarla rekabeti bir konuma gelinemeyecei gereiyle gelindi. Merkezi hkmetler zelletirme ve yeni ynetim anlaylar gerei ekonominin belirleyici yatrmc
aktr olmann uzun dnemde beklenen toplumsal yarar getirmeyeceine inanmaktadrlar. Bu nedenle her bir il iin belli altyap standartlarn salayarak zel yatrmclarn gidecekleri yer konusunda tercihlerini kullanmalarn
tevik etmektedirler. Bu durumda kentler aras refah retme rekabeti kanlmaz bir sonu olmaktadr. (Barca, Cokun ve Altunk, 2002; Geyik ve Cokun, 2004)
Yerel Ynetimlerde yi Ynetiim

Artk hem merkezi idarelerin hem de yerel ynetimlerin yukarda sz
edilen rekabeti anlayn bir uzants olarak iyi ynetiim geleneksel ynetim anlaynn yerini almaktadr. yi ynetiim bir ynetimin ulalabilir,
effaf, katlmc, hesap verebilir olmas anlamna gelmektedir.
Bu ynetim anlay tabii olarak hukukilikle meruluu bir arada ele almaktadr ve kitabna uydurma mantnn terk edilerek alnan karar ve yaplan uygulamalara meruiyet kazandrmann da gerekliliine iaret etmektedir. Meruiyet ise effaflk, hesap verebilirlik ve katlmclk ile salanmaktadr. Kararlarn arkasnda salt halktan alnan temsili g deil, bizzat halkn
kendini temsil edecei bir sreten kaynaklanan gcn olmasna ihtimam
gsterilmesidir. zellikle merkezi ynetimin terk ettii alanlarda doan boluun sivil toplum kurulularnca doldurulmas bu anlamda nem kazanmak-
tadr. Bu ynetim anlaynda yine sadece kaynaklar ve girdi/kt ilikisi anlamna gelen etkililie vurgu yaplmamakta, ayn zamanda etkenlie de vurgu yaplarak kent adna alnan kararlarda nceliklerin belirlenmesinde refah
ve toplumsal yararn gzetilmesi salanmaktadr.
Yerel Ynetimlerde Kalite ve Payda Katlm

Yukarda sz edildii zere yerel ynetimlerin stratejik ynetim ve
toplam kalite ynetimi anlaynn yannda iyi ynetiim kavram ile tanmalar sonucunda payda katlm gndeme gelmitir. Halkn deiik
kesimlerinin yerel ynetimlerin karar mekanizmalarnda temsil edildii bir
anlaya doru gidilmektedir.
Yerel ynetimlerde kalite uygulamalarnn uygulanan stratejik planlar
ile ilintili olmas kalitenin bir kltr yerine zevahiri kurtarmaya matuf
yorumlanmas riskini tamaktadr. Bu da aslnda iyi ynetiim mantyla
tezat oluturmaktadr. Oysa rnekler, kalite uygulamalarnn hem hizmet reticileri (belediye alanlar) hem de talep edicileri (halk) tarafndan hakknca anlalabilmesi iin uzun dnemli ve srarc bir kalite kltr ina etme gereine iaret etmektedir. Grnrde kalite uygulamalar, zaman ve
kaynak israfna sebep olmakta ve kaliteden beklentilerin tersine memnuniyetsizlii artrmaktadr.
Sonu
Yukardaki tartmalar iki nemli noktaya iaret etmektedir. Birincisi,
dnyada baz hakim eilimler vardr, ancak bunu kreselleme olarak adlandrmak ar bir iyimserliktir. kincisi, bu hakim eilimlerin her kurum iin
olduu gibi yerel ynetimler asndan da baz yansmalar olmaktadr. Bu
yansmalarn banda geleneksel ynetim anlaynn terk edilerek zellikle
katlmclk, effaflk ve hesap verebilirliin hakim olduu bir yaklamn ina edilmesi gelmektedir. Bu trendlerin yorumlanma ve gereinin yerine getirilme becerisi, yerel ynetimlerin baarsnn da belirleyicisi olacaktr.
Kaynaka
Barca, M., Cokun, R. ve Altunk R. (2002) Explaining Performance Among Turkish Cities: A Tale of Five Cities, Small
Business and Entrepreneurship Development Conferance, Nottingham
Clark, T ve Knowles, L. L. (2003) Global Myopia: Globalization Theory in International Business, Journal of International
Management, 9: 361-372.
Cokun, R. (2005) Kreselleme: Kavramsal Bir Netletirme Giriimi, Orta Anadolu Kongresi, Tokat.
DEMOKRATK SYASAL KLTRN

GELMESNDE YEREL YNETMLER
Prof. Dr. Davut DURSUN*
Giri
Demokrasi ile kltr arasndaki ilikileri tartmak kanlmaz olarak demokrasinin bir kltr sorunu olup olmad sorusunu da gndeme tamak anlamna gelmektedir. Cevaplanmas gereken temel soru udur: Demokrasi bir kltr sorunu
mudur? Baka bir deyile demokrasi belli bir kltrel ortamda hayat bulan bir ynetim biimi midir? Bu soruyu sempozyum konusuyla ilikilendirdiimizde yerel
ynetimlerin demokrasi kltrnn gelimesindeki yeri ve neminin ne olduu konusu anlaml bir soruya dnmektedir. Bu durumda ncelikle demokrasi ile kltr
arasndaki ilikinin irdelenmesi, ardndan da yerel ynetimlerin demokrasi ile kltr arasndaki ilikideki yerinin belirlenmesi gerekmektedir.
Demokrasi ve Kltr
Demokrasinin kltrel boyutu literatrde farkl balamlarda ve deiik ynleriyle irdelenen konularn banda gelmektedir. yle ki demokrasinin doup gelitii ve kurumlaarak salkl ekilde ilerlik kazand Bat dnyasnn kltrel yaps, demokratik sistem kurmak isteyen toplumlar iin varlmas hedeflenen bir ideal
ortam olarak benimsenmitir. Yirminci yzyln son eyreinde nemli eserler vermi olan Mauris Duverger Bat sistemi olarak kavramlatrd liberal demokrasinin gelitii toplumsal ortam analiz ederken Hristiyan kltrnn etkisine dikkat
ekmektedir:
Bat sistemi her ne kadar aklc temellere dayanyorsa da, pratikte sadece Hristiyanla mensup lkelerde ilemektedir. Liberal ideoloji, Katolik uluslarda Kilise
ile olduka uzun sren bir uyumazlk iine girmiti. Bu uyumazlk bugn bile Va* Sakarya niversitesi, Radyo ve Televizyon st Kurulu yesi
77
78 Yerel Siyaset
tikan Ruhani Meclisiyle (Concile) tam olarak giderilmi deildir. Buna ramen liberalizm, Hristiyan ahlknn temel unsurlarn, laikletirmek suretiyle deiiklie
uratmtr. Protestan uluslarda ise genellikle liberal ideolojinin dinle uyuumu kendi iinde ortaya kmtr. Bu uluslarda din, liberal sistemin oluumuna yardm etmi, az ya da ok bakalamasna yol amtr.1
Duverger, Bat sisteminin zengin uluslarda ve kaynan eski Yunan medeniyetinde bulan hmanist bir kltr ortamnda doup gelitiini anlatr. Gerekten de
demokrasinin ilerlik kazand ve kurumsallat toplumlarn ekonomik bakmdan daha gelimi, fert bana milli gelir miktarnn belli bir dzeyin zerinde olduu, endstrilemede belli bir dzeyin geildii, sosyal bakmdan orta snflarn glendii, gelir dalmnda nispeten kesimler arasndaki mesafenin darald ve adil
bir blmn gerekletii toplumlar olduu gzlenmektedir.
Arend Lijphart otuz alt lkede ynetim biimleri ve performanslarn karlatrmal olarak inceledii Demokrasi Motifleri2 adl almasnda demokratik lkeleri eitli ynleriyle incelemitir. Lijphart inceledii otuz alt lkede kurumsal, ekonomik, sosyal ve kltrel bakmdan trde bir grup oluturduklarn ve aralarnda
belli bir yaknl tespit etmitir. Yazarn sz konusu incelemesinde vard nemli
sonulardan biri uzlamac bir siyasal kltr tarafndan desteklenmeyen bir demokrasinin yerleip kurumsallamas ve devam etmesi ihtimalinin zayf olduudur.3
R. Dahl da demokrasi iin gerekli olan asker ve polisin seimle gelmi yetkililer tarafndan denetimi, demokrasiye dmanca yaklaan d kontroln olmamas ile modern bir piyasa ekonomisi ve kltrel atmalarn zayf yahut hi olmamasnn yannda demokratik inanlar ve kltrn varlna zellikle dikkat ekmektedir.4
Dahln u cmleleri demokrasi ile kltr arasndaki ilikiyi ok net ekilde ortaya
koymaktadr:
Bir lkede istikrarl bir demokrasi olmas ihtimali, eer vatandalar ve liderler demokratik dnceyi, deerleri ve uygulamalar desteklerse artar. En gvenilir
destek, bu inanlar ve eilimler bir lkenin kltr yerlemi olursa ve ounluu
bir nesilden dierine aktarlrsa varolur. Baka bir deyile, lkede demokratik siyasi kltr mevcutsa olur.5
1 Mauris Duverger, Batnn ki Yz, Trkesi: Cem Eroul-Fazl Salam, Ankara, Doan Yaynevi, 1977, s.4
2 Arend Lijphart, Demokrasi Motifleri: Otuz Alt lkede Ynetim Biimleri ve Performanslar, eviri: Gne Ayas-Utku Umut
Bulsun, stanbul, Salyangoz Yaynlar, 2006. Lijphartn bu eseri ada Demokrasiler: Yirmibir lkede ounluku ve Oydamac Ynetim rntleri, (evirenler: Ergun zbudun ve Ersin Onulduran, Ankara, Trk Demokrasi Vakf ve Siyasi limler Dernei Ortak Yayn, 1986) adl almann geniletilmi yeni basks niteliindedir. Yazar ilk almasnda 19451980 yllar arasnda yirmi bir ada demokrasinin karlatrmal bir incelemesini yapmaktayd. Demokrasi Motiflerinde
ise buna on be lke ilave ederek otuz alt lkeyi incelemitir.
3 Lijphart, Demokrasi Motifleri, s.287.
4 Robert A. Dahl, Demokrasi stne, ev. Betl Kadolu, Ankara, Phoenix Yaynlar, 2001, s.152-160.
5 Ayn yer, s.159.
Demokratik Siyasal Kltrn Gelimesinde Yerel Ynetimler 79
Demokratlama dalgalarn inceleyen S. P. Huntington da 19 ve 20. yzyllarda otoriter sistemlerden demokrasiye geilerde ve zellikle de 1974 ylnda gerekleen Portekizdeki Karanfiller Devrimi ile balayp Orta ve Dou Avrupaya
yaylan nc Demokratlama Dalgas srecinde etkili olan faktrleri analiz ederken toplumlarn kltr boyutuna dikkat ekmektedir. Bat Hristiyanl ile demokrasi arasnda kuvvetli bir korelasyonun varln hatrlatan Huntington seksenli yllarn sonlarna doru Bat Hristiyanlna mensup toplam 68 lkenin yzde 57sinin demokrasiye sahip olduunu, buna karlk dier dinlerin egemen olduu 58 lkeden sadece yzde 12sinde demokratik ynetimlerin bulunduu ve zellikle slamc ve Konfys olan lkelerde demokrasinin ok nadir olduunu belirtmektedir.6 Demokrasi ile kltr arasndaki ilikiyi zellikle nc Dalgann etkin ekilde etkilemedii slam ve Konfys kltrn egemen olduu lkeler temelinde inceleyen Huntington bu toplumlarn demokratikleme konusunda nasl bir durumda olduklarn tartmaktadr. Bir toplum eer anti-demokratik bir kltr yapsna sahipse bu, o toplumda demokratik normlarn yaygnlamasn, demokratik kurumlarn meruluk kazanmasn ve bu tr kurumlarn doup etkin ekilde ileyiini
nlemese bile byk oranda gletirecektir. Bunun iin kltrn demokrasiyi tevik eden ve glendiren bir nitelikte olmas arzulanr. Bu konuda George Kennan
aka sadece Bat kltrnn demokratik kurumlarn gelimesi iin uygun bir temel oluturduunu, dolaysyla demokrasinin Batl olmayan toplumlara uygun
dmediini ileri srmtr.7 Klasik in Konfysl ile onun trevleri bireye kar gruba, hrriyete kar otoriteye ve haklara kar sorumluluklara nem vermitir. Konfys toplumlarda devlete kar haklar gelenei yoktu; bireysel haklar, ancak devlete yaratldklar lde varlard, uyum ve ibirlii, uyumazlk ve
yarmadan stn tutulurdu. Dzenin korunmas ve hiyerariye sayg, temel deerlerdi; fikirlerin, gruplarn ve partilerin atmas, tehlikeli ve gayrimeru olarak grlrd. En nemlisi, Konfyslk, toplumla devleti kaynatrm ve ulusal dzeyde devleti dengeleyebilecek zerk sosyal kurumlara hi meruluk tanmamt(r).8 Byle bir tarihsel kltrel normlara sahip toplumlarda demokratik kurumlarn doup gelimesi ve salkl ekilde ilemesi mmkn olamamaktadr. Nitekim
Konfys kltr dnyasna mensup lkelerin ok aznda, o da bir d belirleyici gcn etkin rol ile demokratik dzenler ancak kurulabilmitir. Japonyadaki demokratik sistemin Amerika Birleik Devletlerinin eseri olduu bilinmektedir.
slamiyet konusunda daha iyimser bir analiz sergileyen Huntington fikirlerden, inanlardan, doktrinlerden, varsaymlardan, yazl eserlerden ve davran ka6 Bk. Samuel P. Huntington, nc Dalga/Yirminci Yzyl Sonlarnda Demokratlama, eviren: Ergun zbudun, Ankara,
Trk Demokrasi Vakf Yaynlar, 1993, s.70.
7 Huntington, s.293.
8 Ayn yer, s.295.
80 Yerel Siyaset
lplarndan oluan ok karmak btnler olan byk tarihsel kltrel geleneklerin

demokratik gelime iin engeller oluturduu dnlse bile bu engellerin ciddiyetinin sorgulanmas gerektiini savunmaktadr. slamiyetin eitlikilik ve iradecilik
gibi temel temalar ile onun yksek kltr biimi olmas modernlemenin gerekleriyle uyumlu bir zellik gsterdiini dndrtmektedir. Bu bakmdan slam kltrnn demokratiklemeyi engelleyen bir set olarak grlmesi ve bu toplumlarda demokratik kurumlarn doup gelimeyeceinin dnlmesi, en azndan ciddi ekilde tartlmas gereken bir iddiadr. slam toplumlar iin kltrn tesinde ekonomi, sosyal yap, liderlik ilikileri, tarih ve uluslararas sistem gibi faktrler zerinde
de durulmas ve demokratik siyasi kltrn geliememesinin ok ynl olarak incelenmesi gerekmektedir.9
Demokratik Siyasi Kltr

Demokrasinin var olmas ve salkl ilemesinde belirleyici role sahip olduunu dndmz demokratik siyasal kltrden anlalmas gereken demokratik
kurumlara, siyasi eitlie ve zgrlklere kar beslenen inan ve deerler kmesidir. En basitinden vatandalar arasnda siyasi farkllklarn ve anlamazlklarn meru ve hogryle karlanmas ve korunmas gerektiine inanlmas, toplumun mukadderatna karar vereceklerin toplum tarafndan seimle belirlenen kiilerden oluan kurullar olmas, belli periyotlarla yaplan seimlerde farkl toplum projelerine
sahip ekiplerin eit ekilde yarmalarna ve vatandalarn tercihlerinin temel alnmasna, iktidar kullananlarn hesap verebilirliine inanlmas ve bunlarn itibar edilen birer deerler kmesi olarak benimsenmesi gerekmektedir. Vatandalarn nemli bir ounluu demokrasiyi ve onun siyasi kurumlarn herhangi bir demokratik olmayan alternatife tercih etmez ve demokratik uygulamalar savunan siyasi
liderleri desteklemezse10 byle bir toplumda demokrasiyi tesis etmek, kurumsallatrmak ve salkl ekilde ilerlik kazandrmak pek mmkn deildir. Bu durumda
en kk demokrasi krizlerinde bile sistemin kmesi ve demokrasiden geri dnlmesi sz konusu olabilir.
Burada sorunun temeli demokratik siyasi kltrn, yani demokratik tutum, deer, inan, dnce ve tm bunlardan olumu davran kalplaryla uygulamalarn
bir toplumun kltrnn asli paras haline nasl geleceidir. Bu konuda yani demokratik siyasi kltrn toplumun genel kltrn asli bir unsuru haline gelmesi srecinde pek ok faktrn etkili olduu belirtilmelidir. lk akla gelenler toplumun tarihi, ekonomik ve sosyal yaps, gelimilik dzeyi, retim ilikileri, corafyas, gelenekleri gibi faktrler olabilir. Demokratik siyasi kltrn geliip yerlemesinde
toplumun yerel ynetim tecrbesinin ve genel olarak yerel ynetimler sisteminin de
9 Bk. Huntington, s.301-311
10 Dahl, s.159
nemli bir katksnn olduu dnlmektedir.

Yerel ynetimlerin demokratik siyasi kltrn olumasna olan katksna gemeden nce kltrel eitlilik ve blnmln giderek derinlemesinin bu konuda toplumlar tehdit eden faktrlerden biri olduuna iaret etmeliyiz. Demokrasinin
gelimesi ve istikrar kazanmas iin orta dzeyde kltrel homojenlik olumlu katkda bulunurken, eitli sebeplerle kltrel eitliliin ve blnmln giderek
artmas demokrasiyi tehdit eden bir faktr olarak ne kmaktadr. zellikle modernitenin tekletirici niteliine yneltilen eletirilerle birlikte gndeme gelen post-modern dnce ve siyasalar bir yandan kltrel oulculuu ve farkllklarn temsiline ilikin meruiyet erevesini geniletirken dier yandan demokrasinin gelimesi
ve istikrar kazanmasnda nispeten olumsuz rol oynayan bir gelime olarak anlalmtr. Bu erevede; savunulan radikal demokrasi anlaynn sorunlarn zm iin nerdii, temsil ve ifade imkan bulan farkl kesimler arasndaki diyaloun nasl ilerlik kazanaca tartmal bir konudur.
Demokratik siyasi kltrn temel art siyasete ilikin tutum, kanaat ve ona
biilen deerlerle ilgilidir. ncelikle siyaset, bireylerin yaadklar toplumsal gerekliin nemli yanlarndan birini oluturmaktadr. Birey hangi ortamda yaarsa
yaasn, son noktada meru fiziki zor kullanma tekeline sahip bir iktidar gereiyle devaml kar karyadr. Sz konusu iktidar ilikilerinin hiyerarik yapda rgtlenmesini ifade eden devlet, siyaset gereinin en somut biimi olarak grlebilir. Asl mesele bu gerekliin bireyler tarafndan nasl alglandklar, nasl grldkleri ve ne ekilde deerlendirildikleri hususudur. ktidar ilikilerini etkilemeye ynelik siyasi faaliyetler bireylerin kendi arzu ve menfaatlerine gre ekillendirecekleri, zerinde akl yrtp tartacaklar, yer ve artlara gre deitirebilecekleri, mevcuda kar alternatifler nerip savunacaklar dnyevi iler niteliinde bir toplumsal faaliyet alan m, yoksa belli bir kutsalla sahip ve eletirilemezlik zrhna brnm, ancak kabul edilmek mecburiyetinin sz konusu olduu bir gereklik alan olarak m kabul edilmektedir? Bu soru hem siyasetin meruiyetine hem de demokratik siyasi kltrn temeline iaret etmektedir. Zira toplumsal hayattaki siyasi gereklik alan dokunulmaz kutsalla sahip bir alan olarak deerlendiriliyorsa orada bireylerin ne siyaset yapmak ne de demokratik siyasi kltrn znesi olmak imkanlar olabilir. Bundan dolay demokratik siyasetin
varl iin, asgari dzeyde, bireylerin kendi mukadderatlaryla siyaset arasnda
bir iliki kurmalar gerekmektedir. ncelikle siyasete ilikin kararlarn kendi mukadderatlarn belirlemekte olduuna, kendi iradeleriyle ortaya koyacaklar siyasi faaliyetlerle mukadderatlarn etkileyeceklerine olan inan ve gvenlerinin tam
olmas zorunluluu vardr.11
11 Davut Dursun, Siyaset Bilimi, stanbul, Beta Yaynlar, 2002, s.205-206.
82 Yerel Siyaset
Yerel Siyaset ve Demokratik Siyasi Kltr

Birey ve gruplarn kendi mukadderatlaryla siyaset arasnda iliki kurabilmeleri ncelikle yerel dzeydeki siyaset ortamnda mmkn gzkmektedir. Bireyler
ncelikle yerel dzeydeki iktidar rntlerinin eylem ve kararlarna muhatap olmakta ve onlardan belli ekillerde etkilenmektedirler. Bu nedenle yerel siyasi iktidarn belirleyici kararlarnn etkisine maruz kalan halkn kendi mukadderatn belirleme, alnacak siyasi kararlar etkileme ve uygulanacak siyasalar ynlendirme ihtiyac demokratik sistemlerin sunduu aktif katlm kanallaryla ilerlik kazanmaktadr. Bata seimler ve dier siyasal katlm aralar olmak zere yre halknn demokratik kltr ve deerler dzleminde siyasi bakmdan toplumsallamalarna nemli katkda bulunmaktadr.
Modern temsili demokrasiler iin olmazsa olmaz niteliindeki siyasi kurumlarn banda gelen seimlerle belirlenen temsili kurullarn mevcudiyeti, zgr adil ve
belli periyotlarla tekrarlanan seimlerin yaplmas, geni anlamda ifade zgrlnn salanm olmas, ounluun lkeyi ynetmesi prensibi, aznlk haklarnn garanti altna alnm olmas, alternatif bilgi kaynaklarna eriim imkannn bulunmas, demokratik siyasi kurumlarn zerklii ile vatandalarn demokratik siyasi srelere aktif katlm12 ncelikle yerel dzeyde ve yerel ynetimler eliyle gerekleebilme imkan bulmaktadr. Mesela seimle gelen grevlilerden oluan temsili kurullarn varl, nce yerel dzeyde daha sonra ise ulusal dzeyde gereklemitir. dare
tarihimize bakldnda yeleri seimle belirlenen temsili kurullar geleneine sahip
bulunmayan Trkiyenin seimle belirlenen temsili kurullara modernleme srecinde, 19. yzyln ortalarnda, Tanzimat dneminde oluturulan vilayet meclisleriyle
kavutuu grlr. Bu srete kurulan meclislerin yelerinin bir blmnn brokrasiden, dier blmnn ise yerel halkn setii temsilcilerden olmas, demokratik
siyasi kurumlarn banda gelen temsili kurullarn tesisinin ncelikle yerel dzeyde
baladn ortaya koymaktadr.13 Yerel dzeydeki temsil sistemini 1876 Kanun- Esasisi ile getirilen ulusal dzeydeki temsil kurumu olan Meclis-i Mebusan takip etmitir.
Halkn ncelikle yerel dzeyde tant seim ve seime ilikin srelerin demokratik siyasi kltrle tanma ve benimsenmesinde nemli ilevleri yerine getirdiini sylemek mmkn. Seim bir sreci ifade etmekte olup ncesi ve sonrasyla birlikte deerlendirildiinde pek ok siyasi davrann, tercihin ve eylemin icra edildii bir platform niteliinde grnmektedir. Yerel dzeyde seime hazrlk, adaylarn belirlenmesi, seim kampanyalar, seim sonrasndaki ilikiler, seimle belir12 Dahl, s.89-90.
13 Bk. Stanford J. Shaw-Ezel Kural Shaw, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, II. Cilt, Trkesi: Mehmet Harmanc, stanbul, E Yaynlar, 1983, s.118-119; lber Ortayl, Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Ynetimler, slam Geleneinden Gnmze
ehir ve Yerel Ynetimler, Editrler: Vecdi Akyz-Seyfettin nl, stanbul, lke Yaynlar, 1966, Cilt: I, s.445-466.
lenen temsilcilerle srekli etkileim halinde bulunma, vaatlerini hatrlatma, hesap

sorma, talep ve istekleri iletme vb. hususlar demokratik siyasi kltrn olumas ve
yerlemesinde nemli uygulamalardr. Doal olarak her insan iinde yaad yerel
blgenin ynetilmesinden dorudan etkilenmekte, takip edilen olumlu ve olumsuz
siyasalarn sonularna maruz kalmaktadr. Ulusal dzeydeki politikalarla kyaslandnda yerel nitelikli karar ve uygulamalardan etkilenen bireylerin yerel nitelikli olanlar ierisinden bir tercih ihtiyac duymas ve yerel siyasi kararlar etkilemek iin
birtakm giriimlerde bulunmas beklenir. Bu bakmdan yerel dzeydeki seime ilikin srelerin demokratik siyasi kltrn olumasnda belki de ulusal niteliktekilerden daha nemli bir ilev grdkleri dnlebilir.
Yine demokratik bir sistem iin zorunlu olan kurumlarn banda gelen ifade
zgrlnn ilerlik kazanmas ve bir bakma test edilebilmesi iin yerel dzeydeki ynetimler nemli bir platform oluturmaktadr. Bu anlamda ifade zgrl, yerel ynetimlerce izlenen politikalarn eletirilmesi, farkl politikalarn nerilmesi,
yerel iktidar ilikilerine ilikin beklenti ve taleplerin dile getirilmesi, herhangi bir
korku ve baskya maruz kalmadan yerel iktidar sahiplerinin eylem ve kararlarna
kar klabilmesini ieren bir alan ifade etmektedir. Eer bu tr pratikleri yerel
dzeyde gerekletirebilme imkan yoksa demokratik siyasi kltrn olumas ve
bunun ulusal dzeyde yaygnlatrlmas da sz konusu olamaz. Yerel dzeydeki
yneticiyi ve eylemlerini zgr ekilde eletiremeyen bir kiinin ulusal dzeydeki
iktidar eylemlerine eletiri getirmesi dnlemez. Dahln ifade zgrlnn demokratik bir kurum olarak nemine ilikin tespitleri nemli gzkmektedir:
fade zgrl vatandalarn siyasi hayata etkin olarak katlmas iin gereklidir. Hkmetin ileyiini ilgilendiren her konuda kendilerini zgrce ifade edemezlerse, grlerini nasl ortaya koyup dier vatandalar ikna edebilir ve temsilcilerinin bu fikirleri benimsemelerini salayabilirler? () Hkmetin muhtemel
eylemler ve politikalar hakknda daha ak bir kavray edinmek iin de ifade zgrl gereklidir. () fade zgrl olmadan vatandalar ksa zamanda hkmet kararlaryla ilgili gndem maddelerini etkileme yeteneklerini kaybederler. Sessiz vatandalar, otoriter bir hkmdar iin kusursuz uyruklar olabilirler, ancak onlar demokrasi iin byk bir felaket olurlard.14
Dahln dikkat ektii gibi sessiz vatandalarn demokratik bir siyasi kltrn olumasna herhangi bir katklar olamaz; ifade zgrlnden yoksun sessiz
vatandalar ancak otoriter bir ynetimin ihtiya duyduu bir siyasi kltr ortamnn hayat bulmasna katkda bulunurlar. Demokratik bir siyasi kltr iin zorunlu olarak ifade zgrlnden en geni anlamda faydalanan, ynetimin her trl eylem
ve dncelerini sorgulayan zgr vatandalar gereklidir. En geni anlamda ifade zgrl, ncelikle yerel dzeyde hayata gemekte olup daha sonra ulusal d14 Dahl, s.101.
84 Yerel Siyaset
zeyde gerekleme imkan bulmaktadr.

Demokratik bir ynetim ayn zamanda siyasi srelere ve karar mekanizmalarna vatandalarn aktif katlmn gerektirmektedir. Bu anlamda (y)erel ynetimler halkn ynetime katlmasn salayan ve halka kendi kendilerini ynetme erdemi kazandran en nemli kurulular olmalarnn yannda, demokrasinin en etkin bir
ekilde hayata geirildii kurululardr.15 Demokratik siyasi kltr ve deerler siyasi katlm ve karar mekanizmalarn etkilemeye ynelik inanlar, deerleri ve dnceleri de kapsamaktadr. Vatandalarn siyasete aktif katlm olmadan, karar
mekanizmalarn etkileyecek dnceleri ifade etmeden ve bu ynde eylemlerde
bulunmadan demokrasinin kurulmas ve ilerlik kazanmas dnlemez. Vatandalarn siyasi kararlar etkilemeye ynelik dncelere sahip olmalar ve eylemlerde bulunabilmeleri iin buna uygun bir kurumsal yapnn ve katlm kanallarnn
salkl ekilde ilemesi gerekmektedir; ancak sadece uygun kurumsal yap ve katlm kanallarnn varl katlm iin yeterli deildir, bunlarn yannda katlma hazr, katlm bir deer ve demokratik hak olarak benimsemi ve buna istekli vatandalarn olmas da gerekir.16 Bir baka ifade ile vatandalarn kltrel donanmlarnda katlma ilikin dnce ve deerlerin, katlmn kendi yararna olduuna ilikin
inanlarn olmas katlm ilevsel hale getirir. Siyasete ilikin duygu, dnce, inan ve deerlerden oluan siyasi kltr, vatandalarn siyasi eylem ve davranlarn etkileyen, u veya bu biimde gereklemesini salayan temel bir etmen olmas nedeniyle ncelikle bireylerin mevcut siyasi kltr renme ve benimsemeleri
srecinin salkl ilemesi mecburiyeti vardr. Siyasi bilgilenme veya kltrlenme
srecini ksaca siyasi toplumsallama olarak ifade edebiliriz.17 Yerel ynetimlerin
siyasi kltrn benimsenmesinde, daha dorusu siyasi toplumsallamada nemli
roller stlendiini syleyebiliriz.
Yukarda deinmeye altmz karar alma mekanizmalarn etkilemeye ve
etkin ekilde katlma ynelik eylem ve dncelerin ilk pratikleri yerel dzeyde
gerekleebilmektedir. Yerel dzeyde katlm imkan bulamayan, yerel siyasi kararlar etkileme imkanndan yoksun olan vatandalar iin ulusal karar mekanizmalarn etkileme ve srece katlmalarn beklemek fazlasyla iyimserlik olur. ncelikle
vatandalarn yaadklar evredeki siyasi karar mekanizmalarn etkileme ve srelere katlmalarnn nemli sonular dourduunu grmeleri, sz konusu yntemi
15 Yusuf Pustu, Yerel Ynetimler ve Demokrasi, Saytay Dergisi, Say: 57, Nisan-Haziran 2005, s.125.
16 Konyann merkez ilelerinde gerekletirilen bir aratrmada yerel demokrasinin nemli gstergelerinden biri olarak kabul edilen katlm kltrnn ve katlm duyarllnn grnmleri saptanmtr. Aratrmann ortaya koyduu sonulara gre Konya halk yerel ynetimle ilgili konularla yakndan ilgili olup halkn karar alma srelerinin dnda braklmasn doru bulmamaktadr. Katlma imkanlar snrl olsa bile halkn katlm iin zihnen hazr ve istekli olduu ortaya kmtr. Yine
vatandalarn yaadklar mahalle ve ehre nem verdikleri, buradaki ortak sorunlarn zm iin zveride bulunmaya hazr olduklar belirlenmitir. Aratrma iin bk. M. Akif ukurayr, Siyasal Katlma ve Yerel Demokrasi, Ankara, Yarg Yaynlar, 2000, s.229-254.
17 Siyasi toplumsallama iin bk. Dursun, Siyaset Bilimi, s.217 vd.
benimseyip itibar etmeleri ve bu yolla kurumsallamann salanmas zorunluluu

vardr. Yerel dzeyde etkili olabilen vatandalar bunu ulusal dzeydeki kurumlara
ve srelere kar da kullanma gcn bulacaklardr. Yerel seimlerdeki katlmlarn genellikle yksek olmas buna karlk ulusal seimlerde ise katlmn daha dk gereklemesinin arkasnda byle bir esprinin yatt dnlebilir. Sonu olarak demokratik siyasi kltr ve deerlerin benimsenmesi, iselletirilmesi ve hayata aktarlmasnda yerel ynetimlerin hem toplumsallatrc hem de demokratik sisteme ilerlik kazandrc rollerinin olduu grlmektedir.
Yerel ynetimlerin demokratik siyaset asndan bir baka nemli zelliine daha deinmekte yarar vardr. Demokrasinin iki bin be yz yllk tarihine bakldnda ilk ortaya kt eski Yunanda ehir devletlerinde ilerlik kazandn grrz.
Demokrasinin bir bakma yerel dzeyde ortaya km bir ynetim biimi olduu denilse yanl olmaz. Demokrasinin ilk biimi dorudan demokrasi modeli olsa da ehirlerin genilemesi ve karar almak iin tm vatandalarn bir araya gelmelerinin imkanszlamas zerine dorudan demokrasi yerine temsili demokrasi modeli gelimitir. Buna ramen yerel dzeyde dorudan veya yar dorudan demokrasinin baz
uygulamalar hala sz konusu olabilmektedir. Nispeten yerel lein kkl vatandalar arasndaki ilikilerin yz yze olmasn ve belli kararlarn alnmasna yredeki btn vatandalarn katlmn mmkn hale getirmektedir. Yerel dzeydeki
dorudan ve yar dorudan demokrasiye uygun uygulamalar ve srelerin, demokratik siyasi kltrn olumas ve benimsenmesinde olumlu katk salad aktr.
Demokratik siyasi kltrn gelimesi ve ilerlik kazanmasnda yerel ynetimlerin etkin rollerini sorunsallatran siyasi kltrn trne de deinmekte yarar var.
Sz konusu kltr cemaati yerel kltrse bunun demokratik siyasi kltrn olumasna olumlu katkda bulunmasn beklemek fazla anlaml olmayabilir. Zira cemaati yerel kltr iindeki birey iin kendi cemaati veya aireti dnda bir siyasi
yap sz konusu deildir. Onun iin cemaati kuatan ulus devletin kurumlar ve siyasi sreleri fazla bir anlam ifade etmez. Yine yerel siyasi kltr eer bir tabiyet
kltr ise ve kiiler kendilerini teba olarak gryorlarsa bu tr vatandalarn demokratik siyasi kltre ulamalar, siyasi merkezi etkileyecek davran ve eylemlerde bulunmalar, srelere katlma ynnde bir eilim gstermeleri ok zordur.
Bu tr kiilerin siyasi eylem ve sreler karsndaki tavrlar edilgenlik eklinde belirmektedir. Oysaki demokratik siyasi kltr iin aktif bireyler gerekmekte ve bu tr
bireyler sistem ierisinde siyasi gelimeler ve olaylar karsnda edilgen deil etkin
konumda bulunmaktadrlar. Edilgen konumdaki bireylerden demokratik kltr erevesinde eylemler beklemek anlamszdr. Demokratik siyasi kltrn gelimesine
yardmc olan kltr tr, kesinlikle bireyin siyasi sistemin, kurumlarn ve srelerin farknda olduu ve onu etkileme gcne sahip olacan dnd katlmc
kltr olarak nitelenebilir. Bu tr kltre mensup bireyler, edilgen deil etken o-
86 Yerel Siyaset
lup evresindeki siyasi sreleri, kurumlar, kararlar ve olgular etkilemeyi dnen, onlara yn verebileceine inanan kiilerdir. Burada szn ettiimiz katlmc kltre mensup kiiler olup cemaati veya tabiyet kltrne mensup yerel deer
ve inanlara mensup olanlarn demokratik siyasi kltrn olumasna ve bunun ilerlik kazanmasna fazla bir katksnn olaca dnlemez.
Sonu
Demokrasilerin vcut bulduklar toplumsal ortamlarn kltrel bakmdan belli
niteliklere sahip yaplar olduu gzlenmektedir. Modern dnemde demokrasinin
gelimesi dikkate alndnda demokrasilerin belli zenginlie ulam, Batl, Hristiyan ve sanayilemi toplumlar olduu grlr. Bat d toplumlarda demokrasilerin salkl bir tutunma imkan bulamam olmas veya en azndan sorunlu bir demokrasi srecinin yaanmas, Bat d kltrel ortamlarda demokrasilerin yaayabilirlii sorusunu tartmal hale getirmitir. Kurumsal ve normatif yaplanmann
yannda demokrasinin bir kltrel sorun olarak ele alnmas ve belli kltrel yaplarla birlikte demokrasilerin ancak uygun ortam bulacaklar savunulmutur.
Yerel ynetimlerin demokrasilerin vcut bulabildii demokratik siyasi kltrn olumas ve kurumsallamasnda genel olarak nemli bir rol oynadklar ve demokrasinin yerel dzeyden balayarak yaygnlat kabul edilmektedir. Vatandaa
en yakn ve en alt dzeydeki ynetim birimleri olan yerel ynetimlere ilikin uygulamalar ve srelerin demokratiklemeye iki ynde etkin katkda bulunduu grlmektedir. Biri siyasi toplumsallama, yani genel siyasi tutum, inan, fikir, deer ve
eylemlerin benimsenmesi ve demokratik sistem iin gerekli davranlar gsterecek
tipte vatandan eitilmesi srecinde oynadklar roldr. Bu noktadan bakldnda
yerel ynetimler demokrasinin birer eitim kurumu olarak grlebilir. Dieri ise
demokratik siyasi kltrn olumas ve ilerlik kazanmasna yapt katkdr. Bir
sre olarak ileyen siyasi toplumsallamada yerel ynetimler demokratik terbiye
kurulular olarak vatandalarn demokratik tutum, inan, fikir, davran ve deerler kazanmasnda ynlendirici ve belirleyici ilev grrlerken demokratik siyasi
kltrn hayata geirilmesi ve toplumsal/siyasal hayatta ilerlik kazanmasnda etkin bir mekanizma olarak ilemektedir. Corafi bakmdan vatandala daha yakn olmann ve devaml etkileim halinde bulunmann verdii imkanla vatandalarn her
zaman mukadderatlaryla yakndan ilgili olan yerel ynetimlere aktif katlm, bilgilenme, seimler, siyasi projelerin tartlmas, muhalefet etme, hesap sorma, belli
periyotlarla siyasi kadrolar deitirme, temsili kurumlar yoluyla kolektif sorunlar
zme, zm ve karar alma mekanizmasna eitli yntemlerle katlma gibi demokratik hayatn temel tutum ve davran biimlerinin gerekleebilme ansnn
yksek olmas ve btn bunlarn bir siyasi kltre dnmesi yerel ynetimlerin demokratik hayat iin hayati nemde olduunu gsteren somut faktrlerdir.
KENT YNETMLERNDE KATILIM

Do. Dr. Adem ESEN*
Yerel ynetimler ierisinde belediyelerin nemi gittike artmaktadr. Nfusun
nemli bir ksm belediyeler ierisinde yer almaktadr ve ekonomik faaliyetler daha ziyade ehirlerde gereklemektedir. Bu nedenle ehir ynetimlerine katlm nem tamaktadr. ehirlerde merkezi idareyi temsil eden valilikler ve kaymakamlklar ile dier bir yerel ynetim olan il zel idareleri bulunmakla beraber kent ynetimi denildiinde daha ok belediyeler akla gelmektedir.
Dnyadaki gelimelere paralel olarak lkemizde belediyelerin grevleri ve ilevleri artmaktadr. Bu gelimeler dorultusunda 5393 sayl Belediye Kanununda
belediye ynetimine katlm konusunda aadaki yeni dzenlemeler getirilmitir:
1- Hemehri hukuku: Kanun herkesin ikamet ettii beldenin hemerisi olduunu vurgulamaktadr. Hemehrilerin hukukunu salamak belediyenin grevidir.
Hemehrilerin belediyenin karar ve hizmetlerine katlma, belediyenin faaliyetleri hakknda bilgilenme ve yardmlardan yararlanma haklar vardr. Kanun; niversite, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, sendikalar, sivil toplum kurulular ve uzman kiilerin katlmalarn ayrca belirtmitir.
Yine hemehri hukuku bal altnda belediyenin yasalara dayal kararlarna
ve mali devlerine uyulmas vurgulanmaktadr. (madde l3)
2- Kent konseyi: Belediye Kanununda yeni getirilen bu organn amac yerinden ynetim, effaflk, kentin hak ve hukukunun korunmas, dayanma ve katlm
ilkelerini salamaktr. (madde 76) Kent konseyine kimlerin katlaca yasada ve ilgili ynetmelikte belirtilmitir. Kent konseyinde oluan grler balayc olmamakla birlikte, belediye meclisinin ilk toplantsnda gndeme alnarak deerlendirilir.
* Seluklu Belediye Bakan
87
88 Yerel Siyaset
3- Stratejik plan: Yeni kanun, stratejik plan hazrlama grevini belediye meclislerine vermitir. (madde l8/a) Belediye bakan, seimden sonra 6 ay iinde stratejik plann hazrlar ve meclise sunar. Stratejik plan hazrlanmasnda niversite,
meslek odalar ve konuyla ilgili sivil toplum rgtlerinin grleri alnr. (madde
4l) Stratejik plana uygun olarak belediyeyi ynetmek belediye bakannn grevidir. (madde 38/b)
zellikle stratejik plan hazrlanmas ve uygulanmas kent ynetimine katlmnda yazl belge hazrlama ve ortak problemleri dnme-zme bakmndan nem tamaktadr.
4- Belediye hizmetlerine gnll katlm: Belediye Kanununda (madde 77)
saylan yerel hizmetlerin yaplmasnda, hizmetlerde etkinlik tasarruf ve verimlilii
artrmak amacyla gnll kiilerin katlmna imkan tannmtr. Maddede, altyap hizmetleri gnll katlm hizmetleri ierisinde deerlendirilmemitir.
5- Komisyonlarn tekili: htisas komisyonlarnn seimi ve oluumu konusunda kanun, her siyasi parti kurumunun ve bamsz yelerin meclisteki ye saysnn meclis ye tam saysna ortalamas suretiyle oluturulaca hkmn getirmitir. (madde 23) Bylece belediye ihtisas komisyonlarnda meclise hakim olan
siyasi partinin komisyonlara da hakim olmas ortadan kaldrlmtr.
Yerel ynetimler birok grevlerini zel sektr ve kar amac gtmeyen organizasyonlar veya dier kamu kurulularyla beraber yapmaktadr. Yerel ynetiim
(local governance) geni bir ala ilgili olarak yap kooperatifleri, yap irketleri, okullar ve eitim kurulular, rehabilitasyon merkezleri, gvenlik gleri gibi pek
ok resmi veya sivil organizasyonu ilgilendirmektedir.
ngilterede yerel komite diyebileceimiz bamsz alan, ama atamayla gelen organlarn (quango, quasi-autonomous non-governmental organisation) etkileri nem tamaktadr. Yerel kalknma iin giriimlerin, eitim, yksek retim ve
istihdam hizmetlerinde yerel ynetimlerin etkisinin artmasna karlk salkta ve
gvenlik hizmetlerinde azalmaktadr. Bu yerel komitelerin farkl yaplar ve deiik alma tarzlarna karlk, hepsi dorudan veya dolayl olarak merkezi idare tarafndan atanmaktadr. Bundan dolay merkezi idarenin atamas belediyeyi baypas
etmekte ve arada atma kmaktadr. Merkezi idareye bal bu kurumlar (the local quango state) yerel alt-merkezi kurul niteliindedir. lkemizdeki evre kurullar ile tarihi eserleri koruma kurullar bunun belli bal rnekleridir.
Resmi olarak (non-departmental public bodies) bilinen kurul veya komitelerin
ngilterede 2001 ylnda saylar binden, yeleri otuz binden fazlaya ulamtr.
Bunlar kalknma, kamu hizmetleri veya politikalar ynetimi ve iyiletirilmesi, kamu fonksiyonlarnn performans iin tm veya genie bir ksm kendilerince belirlenmi organlardr. Bir dier tanmla, kamu parasn harcayan seimle gelmeyen
organlardr. ngilterede bu organlar eitim kurumlar, gnll okul birlikleri, mes-
Kent Ynetimlerinde Katlm 89
lek edindirme kurslar, teknoloji okullar, yerel giriim ve kariyer hizmetleri, salk tesisleri ve dierleridir. Bu tr kurullar hzla artarak bakanlka veya kendi ilerinden atanm yeleri 60.000in zerine ulamtr. Hemen hemen 3 quangocrat,
bir meclis yesine tekabl etmektedir.
Yerel ynetimlerin yeleri (meclis yeleri) seimle geldiklerinden kendilerine
ve faaliyetlerine kolayca ulama imkan vardr. Buna ek olarak faaliyetlerini nispeten aklk ve effaflk iinde yapmaktadrlar. Yllk rapor yayn, bte ve kesin hesap ilam, toplant ve gndemleri halka bildirme, ikayet ve neriler gibi unsurlar
katlmlar artrmaktadr.
Ynetiim (governance) farkl stratejileri kullanarak farkl problemlerle ilgili
esnek politikalarda resmi ve resmi olmayan organlarla ilgili bir ynetim srecidir
(processes of governing). Bu srete tek bir otorite yer almamakta olup, esas olan
esnek bir yaklamdr. Dolaysyla burada geleneksel brokratik yaklam yeterli
olmamaktadr. Ynetiimde organizasyonlar arasnda bamllk ilikisi yoktur. Bu
sebeple burada resmi olmayan faktrler yer almaktadr. Resmi, zel ve gnll sektrler arasndaki snrlar deimekte ve etkileim farkllamaktadr. Ekonomik kalknma, kentsel yenilenme, toplum gvenlii, sulara kar tedbirler, fakirlie kar
nlemler, koruyucu salk hizmetleri ve aile ii iddete kar tedbirler yerel ynetimlerin toplumsal ynetiim vizyonu arasnda yer almaktadr. Nitekim 5393 sayl Belediye Kanununda da bu konulara yer verilmitir.
Yerel kalknma erevesinde belediyelerin fonksiyonlarnn artt, bu alanda
halkn beklentilerinin ykseldii grlmektedir. Nitekim pek ok belediye istihdam
imkanlarn artrmak iin yatrmc ekmeye ve meslek edindirmeye ynelik projeler ve programlar uygulamaktadr. Teknokent ve sanayi blgesi kurulmas, meslek
edindirme kurslarnn almas bunlarn arasndadr. lkemizde blgesel dengesizliin artmas krsal kesimde kentlere youn bir gn yaanmas istihdamla ilgili
beklentileri artrmaktadr. zel tevik uygulamalar veya baz blgelerine daha ok
kamu yatrmnn ynlendirilmesi iin pozitif ayrmclk gndeme gelse bile merkezi ynetimden beklentiler mevcuttur. Merkezi idare yerel ynetim arasndaki bu
tr atmalar sadece lkemizde grlmemekte, mesela sveteki belediyeler de
merkezi idarenin zerine deni yapmad ve ehirlerde altyap hizmetlerinin eksik olduundan ikayet etmektedir.
Yerel sorunlar, yerel ynetimlerle birlikte ele almann anahtar katlmclk ve
paylamdr. Bunun iin yerel ynetime katlm, etkin olarak almay gerektirir.
Nitekim stratejik planlarda katlmclara yer verilir.
ngilterede meclis yeleri, kamu organlar temsilcileri, yerel gnlller, zel
sektr ve i evrelerinden oluan katlmclarn paydalar da denilebilir- (partnerships) dalmlarna bakldnda, bte ile ilgili olanlar en yksektir. Bunu su ve
esenlikle ilgili konular, yerel gndem 2l, ocuklara ve bebeklere destek hizmetleri
90 Yerel Siyaset
ve eitim faaliyetleri takip etmektedir.

Stratejik planlarda paydalar olarak belirtilen katlmclar bata hemehriler olmak zere merkezi idare organlar, meslek odalar, dier yerel ynetimler, siyasi
partiler, sendikalar, sivil toplum kurulular, zel sektr, inaatla ilgili kooperatifler, fenni mesuller, spor kulpleri ve basn kurulularndan oluur. Payda analizinde bunlarla etkileim ve bunlarn deerlendirilmesi zerinde durulur.
ehir ynetimine katlmda zel sektrn rol ve etkinlii artmaktadr. Kamu
hizmetlerinin yaplmasna ayrlan paralar sermaye youn projelerde zelletirmeyi gndeme getirmitir. zel sektr, sadece bu tr projelerin yaplmas ve finansmanyla kalmayp, projeyle ilgili tm veya baz hizmetleri de sunmaya balamtr.
Mesela pek ok ulam, hastane, yol, okul vb. projede zel finans giriimi artmtr. Bu alanla ilgili kanuni dzenlemeler de genilemitir. Bylece zel sektre risk
transferi yaplmakta ve hizmet kalitesinin gelitirilmesine ynelik baz avantajlar
ortaya kmaktadr.
lkemizde de katlmn nnde yasal dzenlemelere ramen bir takm engeller bulunmaktadr. Bunlar birka balk altnda sralayabiliriz:
l- Siyasal kltr: lkemizde kamudan faydalanma anlay yksek dzeydedir. Devlet baba veya kamunun kaynaklar fazla olduu anlay srmektedir. Bu
sebeple belediyeler pek ok katlmc tarafndan mali kaynak yani sponsor olarak
grlmektedir. Yani katlm ile belediye kaynaklarn ve verimlilii artrmaktan ok
masraf artmaktadr. Yine idarenin seri karar almas engellenebilmektedir. nk
lkemizde yatrmlarn kararlatrlmasnda fizibilite almalar yeterli deildir.
2- Sosyal faktrler: ehirlerimizde ky kltrnn etkileri hala devam etmektedir. Kltrmzde istiareye nem verilmesi, snfsal ayrm olmamas ise katlmcl destekleyen unsurlardr.
3- Ekonomik faktrler: Gerek blgeler aras, gerekse kiiler aras ekonomik
farkllklarn ok yksek olmas yerel ynetimlerden beklentileri artrmaktadr. Bu
ayn zamanda kamu kurulular aracl ile zenginleme arzusunu ortaya karmaktadr.
alanlarn ynetime katlmas, zellikle cret sendikaclnn nde tutulmas halinde alanlarn yerel ynetimlerdeki gelir-gider dengesi gzetilmeksizin daha fazla cret ve maa almasna dnmektedir. Bu da verimi ve etkinlii azaltmaktadr.
4- Psikolojik faktrler: Yerel iktidar yerel kaynaklar kullanma imkan sunduundan, bu iktidar ellerinde bulunduranlarn keyfi uygulamalar olabilmektedir. Katlmclk bu ynyle kiilerin ve toplumun haklarnn korunmasn salamaktadr.
KENTLLK BLNC VE YEREL

SYASET
Yrd. Do. Dr. Muharrem ES*
Giri
Kentler ortaya ktklar ilk gnden bugne srekli bir deiim iinde olan
meknlardr. Bulunduklar dnemin siyasal, ekonomik ve sosyal yaps bu deiim srecinde olduka nemli bir yere sahiptir. Bu alanlarda tank olunan olaylar
dolayl ve dolaysz olarak kentsel ynetim tarzn, kentsel meknn kullanm biimini, kentteki kiilerin birbirleriyle ilikilerini etkilemektedir.1
Kentlerin insanlarn toplumsal yaam zerindeki etkileri son derece nemlidir. Sokaklar, meydanlar, parklar, ak alanlar kentlinin toplanaca, birbirleriyle
karlaaca kaynaaca, bireysel ve birlikte kendini ifade edecekleri, kentli kltr yaratacaklar zgrlk ve toplumsal-davransal uzlama alanlardr. Kent
meknlar ve bu meknlara yklenen anlamlar toplum ve bireyler arasndaki iletiimin en nemli unsurlardr. ada dnyann kent denebilme derecesi, kentlerde yaayan toplam nfusun oran ile llmemektedir. Bu anlayta son yllarda kentli kltr, kentsel tasarmn giderek daha nem kazanan ve zerinde durulan bir alan haline gelmitir. evre ve insan etkileimi, bu anlamda toplum,
mekn ve davran ilikileri, bireylerin ve toplumun kendi yaam koullarn belirlemesine imkn verir.2
Kimlik doadaki herhangi bir canly veya objeyi baka canl veya objelerden ayran, ncelikle onu grsel, iitsel vb. dier duyularla alglanan, kendine zg olma durumudur. Kimlik kltrel ve sosyal bir olgudur. Bir kimlik esi olan
* Kocaeli niversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blm
1 Elif Karakurt, Kreselleme ve Kresel Yerel Sreler Etkileiminde st Gelir Grubu Konut rnei, Kentsel Ekonomik Aratrmalar sempozyumu, cilt: 2, s.322
2 M.Ebru Erdnmez, Altan Ak, Ak Kamusal Kent Meknlarnn Toplum likilerindeki Etkileri, MM Garon YT Mim Fakltesi E-dergisi, cilt 1, Say 1, 2005, s.68.
91
92 Yerel Siyaset
kltr, toplumun geleneini, greneini, yaama biimini, adetlerini, alkanlklarn kapsayan bir kavram olduu iin kltr ve kimlik arasndaki ilikinin vurgulanmas nem tamaktadr. Bir toplumun kltr dzeyinin seviyesi, toplumu oluturan bireylerin yaratt evrenin kimliini belirlemede ve ynlendirmede etken olarak grev yapmaktadr.3
Bu almada, esas olarak lkemizde saysal byklk asndan deerlendirildiinde kent tanmna giren yerlemelerin sosyal yaamnn kentsel zellikler
gsterip gstermediinin ve kentte yaayanlarn kent yaamn ne lde benimsediklerinin llmesi amalanmaktadr.
almada kavramsal ereveden sonra kentsel bilin konusunda yaplacaklar ve yerel siyasetle ilgisi kurulmaya allacaktr.
1. Kent, Kentleme ve Kentlileme

Kent, tarmsal olmayan retimin egemen olduu, hem tarmsal hem tarm d retimin datm ve denetim ilevlerinin topland, rgtleme, btnleme,
ayr cinstenlik derecelerinin yksek dzeyde bulunduu youn bir nfus odadr.4 Ortayl ise kenti, kendi kendine yetmeyen bir birim olarak tanmlamakta,
kentin evre yerlemelerin iktisadi faaliyetlerini denetleyerek uzmanlatn, bunun sonucunda da evresi zerinde toplumsal ve idari ynden denetimci grevi
stlendiini belirtmektedir. Webere gre ise kent, ticari ilemlerin n plana gemesi ile birlikte bir btn olarak cemiyetin, kuatlm bir yer, bir kale, bir pazar
yeri, bir dereceye kadar olsun otonom bir hukuk dzeni, belli bir birlik, bir konfederasyon ekli, hi deilse bir dereceye kadar bamsz olma gibi zellikler tayan yerleim birimidir.5 Bir yerleim biriminin kent olarak nitelendirilebilmesi
iin belli zelliklere sahip olmas gerekmektedir. Bu zellikler aadaki gibi snflandrlmaktadr.6
- Belli bir nfus byklne ve nfus younluuna erimi olmas
- Tarmsal retimden daha ileri bir retim dzeyi olan sanayi retimine gemi olmas ve bununla birlikte hizmet sektrnn gelimi olmas
- Yerleim yerinin fiziksel altyapsnn belli bir dzeye ulam olmas
- Nfusun byk oranda rgtlenmi, karmak iblmne ve yksek uzmanlama dzeyine erimi olmas
- Yerel deerlerin yerini ulusal veya evrensel deerlerin alm olmas
3 . Glin Beyhan, S.Mete ngr, ada gereksinmeler balamnda srdrlebilir turizm ve kimlik modeli, T Dergisi/a
Mimarlk, Planlama, Tasarm, Cilt:4, Say:2, 2005, s.81.
4 Kartal, S.Kemal, Ekonomik ve Sosyal Ynleriyle Trkiyede Kentlileme, Yurt Yaynlar, Ankara: 1983, s.35.
5 Grmez, Kemal, ehir ve nsan, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul: 1991, s.21.
6 Kaya, Erol, Kentleme ve Kentlileme, lke Yaynclk, stanbul: 2004, s.15.
Kentlilik Bilinci ve Yerel Siyaset 93
- Eitim dzeyinin krsal kesimdeki eitim dzeyinden yksek olmas ve ocuk bakm ve eitiminde aile d kurumlarn gelimi olmas
- Sosyal normlarn yerini, resmi denetleme kurumlarnn alm olmas
- Statlerin aileden gelmeyip, bireylerin kendi abalar ile kazanlm olmalar
lkemizde 442 sayl Ky Kanununun 1. maddesi, nfusu 2.000den aa
olan yerleri ky, 2.000-20.000 aras olan yerleri kasaba, 20.000den fazla nfuslu yerleimleri de ehir olarak tanmlamaktadr. Devlet statistik Enstits de bu
tanma uygun olarak 20.000 nfuslu yerleimleri ehir olarak kabul etmekte iken,
Bayndrlk ve skan Bakanl 10.000 kiilik yerleme alanlarna ehir demektedir.7
Kentler, insanolunun yeryzndeki en grkemli eserleridir. Yaklak 8.000
yldr insanln tm birikimini ve doal evreye hakimiyetini ortaya koyan kentler, ayn zamanda, medeniyetin izlerinin en iyi srlebildii yerlerdir. Smerlerden bugne, dnya medeniyet sahnesinde kentlerin oynad rol, hibir eyle kyaslanamayacak kadar byktr. Kentler, medeniyet zincirinin birer halkasdrlar
ve bir kentin medeniyet iindeki yerini de orann hemehrileri tayin eder.
Kentler, alar boyunca yaratc dncelerde ve maharetli ellerde yorularak bugnlere gelen birer insanlk eseridirler. nsanolu hem zgrln hem de
toplumsal balln ilan etmitir kentlerde. Yaamn yepyeni anlamlar kazand, bireylere gven ve gvensizlik duygusunu ayn anda yaatan bu byk insanlk miras, gnmz toplumunda sosyolojik, ekonomik, siyasi, ynetsel, kltrel
ve mimari boyutlaryla bambaka anlamlar yklenmi grnyor.
Kent ve kentlinin, medeniyet kavramyla ayn kkten szcklerle kullanlmas bir tesadf deildir. Tesadf olmayan bir baka ey, kentlerin, bir toplumun gelimilik dzeyini en iyi yanstan mekanlar olmalardr. O yzden kentler bir toplumun aynasdr diyen, ne kadar doru syler. Evet, kentler, toplumlarn ekonomik, sosyo-kltrel ve teknolojik dzeylerini ve sahip olduklar birikimleri en
doru ekilde yanstan sosyal ve fiziki zeminlerdir. Kentler, toplumlar tm ynleriyle en iyi ekilde tantan ve temsil eden sosyal birimlerdir. nsanlarn yoksulluunu ya da zenginliini, dayanmasn veya ayrmasn, siyasete ve ynetime
olan yaklamn, geleneini ve kltrn, zevk ve estetiini, mantk ve etiini
anlarz kentlere baktmzda. Ve daha nice eyleri, st ak veya kapal nice gerekleri syler bize kentler.
Grld gibi kent ve kentleme modern zamanlarn en nemli olgularndan biridir. Yalnz Trkiyede deil, dnyann her yerinde, pek ok lkede, hzl
ehirleme, krsal alandan kentsel alanlara yaanan youn g, gncel bir konu o7 Kaya, s.16.
94 Yerel Siyaset
larak nemini korumaktadr. lkemiz asndan baktmzda, Cumhuriyetin ilk

yllarnda nfusumuzun yaklak yzde 25i kentli nfus iken, sadece 75 ylda bu
oran tersine dnm ve kentli nfus yzde 75e ykselmitir. Bugne gelinceye
dek kentlerimiz dertleriyle birlikte bym, krsaldan kentlere gerekleen youn g karlayacak, insanlara yeterli alt ve styapy sunacak nlemler alnamad iin anomik kentleme dediimiz gnmzdeki arpk ve salksz kent
manzaralaryla kar karya kalmz.
Kentleme, sanayilemeye ve ekonomik gelimeye kout olarak, kent saysnn artmas ve bugnk kentlerin bymesi sonucunu douran, toplumun yapsnda artan oranda rgtleme, iblm, uzmanlama yaratan, insan davranlar ve
ilikilerinde ehirlere zg deiikliklere yol aan bir nfus birikim srecidir.8
Dier bir kaynakta kentleme kavramndan, iki ucu olan bir zlme, younlama ve akm olay olarak bahsedilmekte, kr ve kent iki farkl u olarak tanmlanmaktadr. ki utan biri olan krda zlme, kentte ise younlama gereklemekte, bunun sonucunda iki u arasnda bir akm meydana gelmektedir. Literatrde
kentlemenin itici nedenleri olarak nitelendirilen konular krda zlmeyi getirmektedir. Tarmsal retimde makineleme igcne olan ihtiyac azaltmakta, krsal alanlardaki nfus fazlas kentlere ynelmektedir.
Hzl kentleme bilhassa byk kentlerin daha da bymesi eklinde gereklemektedir. Toplam kentli nfus iinde bykehir belediyelerinde yaayan
insanlarmzn say ve oran gittike artmaktadr. Bykehirlerdeki nfusun katlanarak bymesi birok sorunu da beraberinde getirmektedir. Genel anlamda sanayilemeye paralel giden kentlerdeki sratli nfus artnn getirdii balca sorunlar; konut, ulam, salk, eitim, evre, tarihi ve kltrel mirasn korunmas,
ekonomik ve ynetimsel sorunlardr.
Kentlileme, insan davran ve ilikilerinde kentlere zg deiikliklere yol
aan bir birikim srecidir. Bu srete, krdan kente gen bireyler kente zg ilerde almakta, kente zg davranlar benimsemekte ve kentin sunduu olanaklar kullanmaya balamakta, kentlilemektedirler. Kentlileme, kente g eden
nfusun yeni koullara uygun ilikiler biimi gelitirerek kentin bir esi olma,
kente uyum salama ve kentle btnleme sreci olarak da tanmlanmaktadr. Bu
tanm kentlileme ile ilgili mekan esine vurgu yapmakta, srecin sosyal ve kltrel zelliklerini de kapsamaktadr. Sosyo kltrel zellikleri temel alarak kentlilemeyi, kente g edenlerin ve kentte yaayanlarn, kent toplumunun deernorm sistemini, kentli insann dnme, davran biimlerini ve giderek yaama
biimini benimsemesi eklinde tanmlayabiliriz.9 Kartal, kentlilemeyi ekonomik
ve sosyal bakmlardan iki ana grupta incelemektedir. Buna gre, sosyal bakmdan
8 Kele, Ruen, Kentleme Politikas, mge Yaynlar, stanbul: 2001, s.22.
9 Kaya, s.140.
kentlileme kr kkenli insann trl konularda kente zg tavr ve davran biimlerini, sosyal ve tinsel deer yarglarn benimsemesi ile gerekleir iken, ekonomik bakmdan kentlileme bireyin geimini tamamen kentte veya kente zg
ilerle salamas ile gereklemektedir.10
Kentsel yaam kalitesi kavram, mimarlar, kent planclar, kent ve evre sorunlar ile ilgilenen uzmanlar ve yerel ynetim uzmanlar tarafndan son yllarda
gelitirilmi kavramlardan biridir. Kentsel yaam kalitesi Geraya gre, dar anlamyla, toplumsal ekonomik ve mekansal eler asndan kent tanmna giren
yerlerde, kentsel altyap, iletiim, konut ve benzeri olanaklarn sunulma dzeyinin nceden belirlenen lmlerin stnde olmas durumudur. Kavram, geni anlamyla ele alndnda toplumsal, kltrel, siyasal e ve sreleri de kapsamaktadr. Kentte yaayan tm bireylerin hibir ayrm gzetmeksizin eit, dengeli, gereksinmeleri orannda kentin sunduu olanak ve frsatlardan yararlanma hakkna
sahip olmalar gerekmektedir. Kent ynetimleri, kentlilerin eitsel, sanatsal, kltrel ve siyasal katlmn salamaya ynelik politikalar gelitirmeli ve uygulamaldr. Bu balamda, yerel ynetimlerin kente yeni gelenlerin kent yaamna uyum
salamalarn kolaylatrc ve hzlandrc birtakm hizmetler sunmalar ihtiyac
domaktadr. nk krdan kente g edenlerin kentlileemedii, dolaysyla
kentsel btnlemenin salanamad bir toplumsal ortamda yaam kalitesinin
yksek dzeyde olmas beklenemez.11
2. Kentsel Kimlik Kavram

Kent teknik, ekonomik, sosyal, politik ve kltrel birok konularn birlikte
sz konusu olduu bir mekn, bir yerlemedir. Bu yerlemeler, eitli kltr ve
sosyal yaplardan olumalar nedeniyle farkllklar gsterirler. Kentlerin farkl karakterleri kent kimlii, kent profili ve kent imgesi kavramlaryla aklanmaktadr.
Kent kimlii uzun bir zaman dilimi iinde biimlenir. Kentin corafi ierii, kltrel dzeyi, mimarisi, yerel gelenekleri, yaam biimi, niteliklerin karm olarak kente biim verir. Kentin profilini doal profili, sosyo-ekonomik profili ve insan eliyle yaplm meknn profili ile bir btnlemenin deerlendirilmesi oluturur.12 Kentsel kimlik bir kentin, evrenin, doal ve yapay elemanlar ve sosyokltrel zellikleri ile tanmlanr. Kentsel kimlik oluum emas, almlar ile birlikte ekil 1de ifade edilmitir.13
evre ve iinde yer alan yaam biimi ile bir btn oluturarak toplumsal ola10 Kartal, s.21.
11 Geray, Cevat, Kentsel Yaam Kalitesi ve Belediyeler, Trk dare Dergisi, Yl 70, Say 420, s.330.
12 A.Buket nem, smail Klaslan, Hali blgesinde evre alglama ve kentsel Kimlik, T Dergisi mimarlk, planlama ve
tasarm, Cilt:4, Say:1, Mart 2005, s.116
13 a.g.m., . Glin Beyhan, S. Mete ngr, s.81
96 Yerel Siyaset
rak yeniden retilen, srekli deiim ve geliim halinde olan toplumsal ilikiler, kent
kimliinin yeniden tanmlanmasna neden olmaktadr. Toplumsal deneyimler, grler, inanlar, davranlar toplumun sosyo-kltrel yapsn oluturur. Kiinin toplumsal davranlarn ynlendiren bu eler kentsel kimliin olumasnda da etkin rol oynar. Kenti gemiten gelecee bir sreklilik iinde alglamak ve kavramak gerekir.
Doal evreden kaynaklanan kimlik elemanlar kentin doal evre verileri ile ilgilidir. Doal evre verilerini topografik durum, iklim koullar, su esi, bitki rts,
jeolojik durum ve genel konum oluturur. Bu faktrlerin farkll, kentleri birbirinden ayrr, tanmlar, zgn klar ve kente kimlik verir. Kent kimlii kavram erevesinde ele alnan kentin sahip olduu doal evre verilerinin iyi analiz edilmi olmas, korunmas, iyiletirilmesi ve vurgulanmas, kentin olumlu kimliinin korunmas
ve glendirilmesi anlamna gelir ve kentsel alglama daha olumlu olarak salanr.
Beeri evreden kaynaklanan kimlik elemanlar birey ve toplumdur. Bireyin
kimlii yaad evre iinde olgunlar. Bireyin kendi gemiiyle ilgili bilinli- bilinsiz tm alglar, bilgileri, birikim ve deneyimleri, dnceleri, davranlar, gelecek ile ilgili beklenti ve tahminleri, gereksinim ve istekleri ayrca iinde yaad
topluluun adet, gelenek, inan ve beklentileri kimliini biimlendirir. Bireysel kimlik grup ve toplum kimliini oluturur. Bunlara bal olarak, beeri evreden kaynaklanan kimlik elemanlar, demografik yap (nfus bykl, yaps, younluu, ya
gruplar...), kurumsal yap (politik, ynetsel, hukuksal, ekonomik...) ve kltrel yapya ynelik alt elemanlardan oluur. Kent kimliini oluturan elerin belirlenebilmesi iin ncelikle evrenin doru bir ekilde alglanmas ve tanmlanmas gerekir.
Kentlilik bilincinin gelimesi iin ortak bir kentte yaamak yeterli bir zellik
deildir. Bir kentte yaayan insanlarn yaadklar kente kar ait olma duygusu tamalar ise o kenti korumalar, gelitirmeleri, kentin imar ve ynetimine katlmalaryla mmkn olabilmektedir. nsanlar kendilerinin iinde olduklar olgular
daha kolay sahiplenmektedirler. Kentlilerin kentine sahip kabilmeleri iin kenti alglamalarnn doru olmas gerekmektedir. Baka bir ifade ile kentlilik bilinci, kentte yaayanlarn var olan deiik kimliklerinin yan sra bir de iinde yaadklar kentle zdeleebilen bir kimlie sahip olmalardr.14
Kent imgeleri, toplumsallama srecinde nemli bir rol oynarlar. Bu imgelerin, zerinde dnlmeden kabul edilen varl, az ok istikrarl bir gnlk iliki a iinde, renilen toplumsal norm ve rollerin devamn salar. Aslnda, anlaml bir evre, byk lde bireyin toplumsal kimliiyle rtr. Bireyin toplumsal kimlii, toplum ve mekna uyum yetenei sayesinde evreye aina olma
ve emniyet duygusunu getirir.15
14 a.g.e., Kaya, s.162
15 Ulrich Mai, Dou Alman Kentlerinde Kltr oku ve Kimlik Bunalm, Mekn, Kltr, ktidar- Kreselleen Kentlerde Yeni Kimlikler, der: Aye nc-Petra Weyland, stanbul, letiim yaynlar 2005, s.107.
KENTSEL KMLK
EVRESEL KMLK
Doal evre
zellikleri
- Toporafik
zellikleri
- klim ve Bitki
rts zel...
TOPLUMSAL KMLK
Yapay evre
zellikleri
- Sosyo-Kltrel Kimlik
* Tarihsel zellikler
* Nfus zellikleri
* Kltrel zellikler
- Yerleim leinde
* Binalar
* Sokaklar ve Caddeler
* Meydanlar
- SosyoEkonomik Kimlik
Donat leinde
- Psikolojik
Kimlik
Sembol Olmu
Elemanlar leinde
ekil.1 *
2. Kent Kltr ve Kltrel Srdrlebilirlik

Kentler sadece insanlarn bir arada yaad fiziksel meknlar deildir. Gnlk hayatlarndaki davran kalplar, dnce biimleri, politik tercihleri, sosyal
ilikileri gibi kente zg sosyal, siyasal ve kltrel zellikler olduu gibi, fiziksel
yap da mimarisiyle, estetiiyle kente zg hz ve lei ile ayr zellik tar.
Kentler, byk bir toplumun ayrlmaz parasdr. Bir toplumda kentlerin says, yaylm ve ilevleri, kltrnn karmaklna ve kltrel deiikliklerden
etkilenme derecesine gre farkllk gsterir. Kentin grd ilevlerin, bir lde
kltrnn yapsna, karmaklna ve bu yzden de iinde bulunulan tarihsel
dneme gre deitii biliniyor. Bu deiim, kentin, temel olarak bir yerleim yerinden bir atlyeye dnmesini de ierir.16
Yaayan bir organizma olan kentlerin yaamlarn srdrebilmeleri iin kentlere zg niteliklerin devaml olmas gerekmektedir. Tarihsel geliim srecinde
kentler artk gelitikleri blgelerin kltr sanat merkezleri olma ilevini de yeri* ada gereksinmeler balamnda srdrlebilir turizm ve kimlik modeli adl makaleden alnmtr.
16 Paul K. Hatt, Albert J.Reiss,Jr, Kentsel Yerleimlerin Tarihi, 20.Yzyl Kenti, der:Blent Duru, Ayten Alkan, Ankara, mge
Kitabevi,2002,s.30.
98 Yerel Siyaset
ne getirip ncesinden aldklar kltrel mirasn bir sonraki kuaklara zerine yeni eklentiler/katmanlar koyarak aktarld meknlara dnmlerdir.Tarihsel sre ierisinde kentler, toplumlarn kltrlerini yanstan meknlar olmulardr.
Kentlerin yaamlarn srdrebilmeleri iin, kenti oluturan toplumlarn kltrel
etkileim ierisinde olmalar arttr.
Kltr, bir toplumun ya da btn toplumlarn birikimli uygarldr. Kltr
belli bir toplumun kendisi, bir dizi sosyal srelerin bilekesidir. Kltr tarihidir
ve sreklidir. Eer kltr bir kuaktan dierine geiyorsa yani srekliyse onun her
kltrde nedenleri ve sonular vardr. Kltrn srekliliini gelenekler ve grenekler salar. Her kltrn balangcna uzanan bir gemii vardr.Aslnda kltrel srdrlebilirlik olarak tanmlayabileceimiz eylem sreci doas gerei kanlmazdr.
Srdrlebilirlii gelecek kuaklara, ne tr bir dnyada yaamak isteyeceklerine karar verebilecek durumda olduklar bir dnya brakarak, gnn gereksinimlerini, gelecek kuaklarn kendi gereksinimlerinin karlama olanaklarn azaltmadan karlama biimi olarak tanmlayabiliriz.
Her kuan bir nceki dnemden edindii kltrel deer ve gstergeleri, dier kltrlerle etkileime girerek, onlara yenilerini ekleyerek yeni kuaklara aktarmak grev ve sorumluluu vardr. Bu kltrel srekliliktir. Gnmzde evre
ve enerji kaynaklarnn srdrlebilirliinde olduu kadar - hatta belki de daha
ok tehlikede olan - kltrel srdrlebilirlik de nemlidir. zellikle Anadolu
topraklarnn kltrel birikimi ve uygarlk tarihi bu tarihsel mirasn zerinde oturan bizlerin omuzlarndaki bir grev olarak alglanmaldr. Kltrel sreklilik ve
kentsel planlama bir bilgi sreci ya da fiziki dzenlemeden ok bir ilke ve bak
asdr.17
Hzl ve arpk kentleme Trkiye toplumunda bir dizi sosyal ve kltrel soruna sebep olmaktadr. Kentlemenin kltrel boyutunun ihmal edilmesi ve sosyal anlamda kentlemenin gerekletirilememesi kltrel arpkla, bolua veya bunalma sebep olmaktadr. Krsal alanlardan byk kentlere gen milyonlarca kii iin, krsal kltr ilevini kaybetmektedir. Ancak bu kiiler kentsel kltr de yeterince benimseyememektedir. Ortaya kan bu kltr boluu, hzla oluan bir kuralszlk dourmakta, toplumsal, ekonomik ve siyasal yaammzda
ortaya kan anarinin temeli olabilmektedir.18
3. Kentte Tutunma abalar; Hemehri Dernekleri

Son dnemde, metropol kentlerde g edenlerin yaadklar kltrel oku a17 http://www.kentli.org/makale/kultur
18 a.g.m., Kaya, s.43.
abilmek ve kentte tutunabilmek iin eitli zmler rettiklerine ahit oluyoruz.

Bunun en somut rneini hemehri dernekleri ad altnda yaplan organizasyonlarda gryoruz. Kente gelenlerin i, konut bulabilmek, ekonomik, sosyal sorunlarn azaltmak ve kltrel kimliklerini korumak iin bir araya gelerek, dernek ya
da vakf rgtlerinin ats altnda sergiledikleri hemehri dayanmas artan dzeyde gelimektedir.
Hemehrilik ilikileri btnsel kent ilikileri iersinde cemaat ilikilerini ve
cemaate aidiyeti betimlemektedir. Hemehrilik dernekleri, yalnzca bir rgtlenme biimi olarak ortaya kmamakta, kentsel ilikiler btnnn iinde yer alan
ve devamll bu ilikiler tarafndan da belirlenen cemaat evreleri olmaktadr.
Kente g edenlerin kentin deiik yerlerinde yaayan hemehrileriyle ortak
bir meknda bir araya gelerek birok paylamn yan sra, kentin yarmac ortamna kar bir dayanma a oluturmalarnda hemehrilik dernekleri nemli olmaktadr. Yine bu derneklerde patronaj ilikilerine benzer ilikiler de kurulmaktadr. Dier bir deyile hemehrilik dernekleri, kentlerde birer bask grubu haline
gelebilen hemehri gruplarnn mekn olmaktadr.
Hemehri dernekleri dier derneklerden farkl bir nitelik tar. Hseyin
Baln Antalya il merkezinde var olan hemehri dernekleri zerinde 1996 ylnda
yapt saha almasnn rn olan bildirisi Kentsel Toplumda Anomi-Yabanclama Olgusu Kente G Edenlerin Alternatif zm: Hemehri Birlikleri
baln tamaktadr. Bala gre; srekli g alan kentlerde yapsal deime anomi ve yabanclamay yeniden reterek gerekleir. Anomiyi ister ekonomik ve
sosyal hayatta bireyler arasnda ya da kurumlarla bireyler arasndaki ilikilerde
karklk, dzensizlik, kural yokluu olarak isterse bireyin sapma davranlarnn
yaygnlamas olarak ele alalm sonuta toplumsal yapnn rettii bir olgu olduunu belirlemek durumundayz. Yabanclama srecinde, birey kitle iinde yalnzlar, rettii nesnelere ulaamama, iletiim aralarnn pompalad tketim
bombardmannda alm gcnn yetersizlii nedeniyle aresizdir, semen olarak
setiklerini kutsallatrr. Doay tketerek yapay ortamlarda yaamaya kendini
mahkm eder. Sanat, edebiyat, kltrel nesneleri alnp satlan metalar olarak alglar. Bu durum kente yeni gelenler tarafndan kayg iinde alglanr. Bireysel dzeydeki abalaryla kentte tutunma, i frsatlarn deerlendirme ve kltrel kimliklerini korumann mmkn olmadn gren gmenler topluluk dzeyinde dayanmaya, rgtl olmaya ynelirler. Bu rgtllk hemehri birlikleri olarak
ortaya kar.
Hemehri birlikleri kentte kalmay amalayan, kent toplumunun yesi olma
srecine giren, yava ya da hzl sosyalleen bireylerin organize olduu sosyal
gruplardr. Yrelerinden getirdikleri deer-norm sistemleriyle kltrel kimliklerini de korumak isteyen ve kltr okunu amak iin dayanmay esas alan yeni
100 Yerel Siyaset
kentliler, eski ve yeni deerleri zaman iinde uzlatrrlar. Bylece balangta eklemlenmi olan bu gruplar sre iinde kentle btnleme yntemlerini gelitirirler. Kente ulaan g dalgalar srekli olduu iin bu sre yeniden yaanr. yle ki kent her dnemde alt-kltr gruplarndan olumu paralarn oluturduu
btn grnmndedir. Alt-kltr gruplarnn kentsel mekna dalmalar sosyal
ve kltrel dzeyde paralanmln bir gstergesidir. Paralanm kentsel yap
anomi ve yabanclamay yeniden retir. 19
4. Kreselleen Kentlerde Yeni Kimlikler

Tek bir dnyada yaadmzn altn izmek bugnlerde en ok duyulan szlerin banda gelmektedir. Kreselleme, kavram olarak dnyann skmas ve tek
bir yer olarak alglama bilincinin art olarak tanmlanmaktadr. Giddens, modernliin sonucu olarak deerlendirdii kresellemeyi, uzak yerleimlerin birbiri
ile ilikilendirdii yerel oluumlarn millerce tedeki olaylarla biimlendirildii
dnya apndaki toplumsal ilikilerin younlamas olarak tanmlamaktadr.
Kreselleme mekanizmalarnn nemi yerlerin kresel srelerle etkilemeleriyle balantldr. Giddensa gre yerellii belirleyen kresel koullarn etkisidir. Kentler farkllam, paralanm meknlar olarak ortadadr. Kreselleme
sreleri tm dnyay etkilemektedir. Burada baz yerler ne kmakta, bazlar nemini kaybetmektedir. Deiimin tm boyutlar dnya yzeyinde yaanmaktadr. Bu erevede grlen meknsal snrlarn almasdr. letiim, biliim teknolojileri, sermayenin hareketlilii yerleri farkllatrmtr. Yerleri farkllatrrken
sadece ulus devlet iindeki kentleri farkllatrmam, kentler iindeki yerleri de
farkllatrmtr.20
Gnmzde byk metropoller, kresel/yerel eksende yeniden ekillenen iktidar ilikilerinin ana halkasn oluturuyor. Kreselleme diye adlandrlan aprak ve ok ynl iktidar ilikileri a byk metropollerde dmleniyor, kendini yeniden retiyor, derinleip yaylyor.21 Kresellemenin en grnr ve son
yllarda en ok tartlan boyutu, dnya leinde kltrel trafiin younlamas
ve hzlanmas oldu. Kresel kltr endstrisinin dnya piyasalarn istila eden rnleri karsnda, ulus-devletlerin kendi z varlklar olarak tanmladklar, eitli uygulamalarla koruma altna aldklar milli kltrlerini savunmalar giderek
zorlat. Televizyon programlarndan mzik trlerine, dnya markalarndan haber
grntlerine kadar ok geni bir yelpaze iinde younlaan kltr trafii ortaya
kt.22 Kentlerimizde yer alan eitli snflarn ve kltrel zmrelerin hepsi, fark19 a.g.e. , s.74-79.
20 a.g.e., Aslanolu, s.147-150.
21 a.g.e. , s.9.
22 a.g.e. , s.22
l biimlerde, kresel dolam alarnn iinde yer alyor. Bu nedenle uzaktan bakan bir kozmopolit kltr uzmannn tutarszlk ya da eliki olarak tehis edebilecei tm zellikleri barndryor kentler. Damlarn oundan anak antenler ykseliyor, poet ay, ketap, Coca Cola gndelik yaamn bir paras haline
gelmi. Bugn tm ehirler, gndelik yaam farkl soy ktkleri olan rnlerin,
teknolojilerin, grntlerin eitli bileimlerinden oluuyor.23
5. Yerleimlerde Kltr
Yerel ve blgesel ynetimler, gzel sanatlar ve elence faaliyetlerinin hazrlklarnda, kltrel aktivitelerin tantmnda ve kltrel demokrasiye erimede nemli
bir yere sahiptirler. Bu nedenle ad geen ynetimler, yerleimin geleneksel, kltrel zellikleri ve nfusun kltrel karakteri nda, kltrel politikalar hazrlama
ve uygulama kapasitesi ve hakkna sahip olmaldr. Mimari oluumlar, dil, gzel sanatlar, mzik, edebiyat, hepsi birden bir kentin ortak hafzasnn ve tarihinin birer
ifadesini; yaam tarzlarnn, sosyal oluumlarn, kltrel mirasn ve yaanmln,
deiiminin barometresini olutururlar. Bir yrenin kendine has corafyas, topografyas, iklimi ve yaam koullar, yaayanlarn o yreyle btnlemelerini salayacak zgn kltrel karakteri oluturur. Kltrel politikalarn, ekonomik ve sosyal kalknmaya da katks vardr. Daha kapsaml olarak ele alndnda, bu politikalarn oluumu; bireylerin yerleimlerini, Avrupayla iliki ve deiim andaki rol
ve konumlaryla tanmalarna, tanmlamalarna ve btnleebilmelerine yol aar.
Kltrel politikalar, ekonomik gelimeyi ve toplum bilincinin olumasn tevik eder; en kk yatan balayarak, eitimin vazgeilmez bir parasdr; toplumsal ilikilere katlmda etkin rol oynar; toplumun engelli olan kesimlerinin sosyal yenilenmesinde yardmcdr. Bu nedenle kltr; karmak kent politikalarnn, insan
haklarnn tesisinin ve kentlerde yaamn kalitesinin artrlmasnn temel tadr.
6. Yerleimlerde Kltrleraras Kaynama

Kiinin yaad toplumun aktif ve gerek bir yesi olabilmesi iin, kltrel
zenginlii olan bir kentte yaamas gerekir. Ancak ounlukla bu ilkeye sayg duyulmaz. Farkl dil, gelenek, kltr ve inanca sahip gmen ve aznlklar; genelde
toplumca kolay benimsenmez veya onunla kaynaamazlar. Genellikle bu tr kiilerin kent yaamna ilikin tecrbeleri, dlanmlk, yalnzlk, korku ve dk
standartl bir yaamla edeerdir. Kltrleraras kaynama; gmen topluluklar iin kaliteli bir yaamn anahtar olduu gibi, yerel ynetimlerin ve kent btnnn kltrel ve ekonomik zenginliinin de kaynadr.
Bir kentin grevi, buraya birlikte yaamak, paylamak, btnlemek zere
deiik kltrel altyaplardan gelmi gruplara; kent btnne yapaca olumlu
23 a.g.e. , s.26
102 Yerel Siyaset
katk da gz nne alnarak, misafirperverlik gstermek ve onlar kucaklamaktr.

Bylelikle, Avrupa yurttal kavram; bir topluma ait olarak, farkl duygu ve dncelerin zgrce dile getirilebildii, aktif bir demokrasi ortamnda oluur.24
7. Dnyada ve Trkiyede Kentleme

Neolitik devrim, avclk ve toplayclk dneminden tarmsal retim dnemine girilmesi ile birlikte yerleik hayata geiin yaand bir dnem olup, literatrde hem uygarln hem de kentlemenin balangc bu dneme tarihlenmektedir. Dnyann ilk kentlerinin M.. 3500 yllarnda Msrda Nil nehri vadisinde,
bugn Irak ve Pakistan olan Frat ve Dicle nehirleri ile Inds nehri civarnda kurulduu tespit edilmitir.25 lkalarda kent yerleimleri gvenlik amacyla duvar
ile evrelenerek kale haline gelmi, kent snrlar dahilinde ortak yaam iinde rgtlenmi, hukuken hr bireylerden kurulu devlet topluluklar olan polisler olumutur.26 Dolaysyla, ilk kentlerin tarmsal retimi denetleme ilevini stlendiini, ayn zamanda da idari bir birim olarak rgtlendiini ve yerleik hayata
geile birlikte ortaya kan gvenlik gereksinmesini karladn syleyebiliriz.
Bylece, kentlerin ortaya kmasyla birlikte asker ve ynetici snf gibi toplumsal snflar olumu, bu durum krsal alanlardan farkl olarak kentlerde snfl bir
toplum yapsn getirmitir. Kale ierisinde yerlemi kentlerin surlarn dna taarak bymeye devam etmesi, ehir devletlerinden imparatorluklara geie neden olmutur. Ortaada din unsuru nemli lde kent hayatnn dzenleyicisi
durumuna gelmi, ruhban snf kent ynetiminde hakim snf oluturmutur.
Sanayi Devrimi bugnk anlamda kentlemeyi balatan nemli bir dnm
noktasdr. Kentlemenin dnyada sanayilemeye en erken geen lke olan ngilterede balad kabul edilmektedir. ngilterede 1800lerde nfusun %20den az kasabalarda ve nfusu 10.000den fazla olan yerlemelerde yaamakta iken,
1900lerde bu oran %74e ykselmitir. 1800lerde 1.1 milyon kiinin yaad
Londrann nfusu 1900lerde 7 milyona ulamtr.27
ncelikle 19. yzylda ngilterede balayan ve daha sonra dier Avrupa lkelerinde yaanan kentleme olgusu, lkemizde uzun bir sre sonra, ancak ok
daha hzl bir ekilde yaanmtr. Bu durum, kentlere g srecinin balad
1950li yllardan itibaren kentlerin hzla, ancak hazrlksz ve ani bir biimde bymesine yol amtr. lkemizde kentleme srecinin Avrupa lkelerinden farkl olarak yzyllk bir dneme yaylarak deil de, 50 yl gibi ksa bir zamanda yo24 http://www.yerelnet.org.tr/uluslararasi/avrupakonseyianlasma
25 Giddens, Anthony, Sosyoloji, Ayra Yaynlar, Ankara: 2000, s.500.
26 Toprak, Zerrin, Kent Ynetimi ve Politikas, Anadolu Matbaaclk, zmir: 1995,s.2.
27 Giddens, s. 501.
un bir ekilde yaanmas kentlerde nemli fiziksel, ekonomik ve sosyal sorunlara yol amtr. Kent ynetimlerinin hizmet sunumu, youn nfus artna paralel
bir iyileme gstermediinden, g edenler kentte i, barnma gibi sorunlara kendi balarna zm retmek durumunda kalmlardr. Yeni kentliler kentte tutunmak amacyla hemehri dernekleri etrafnda rgtlenmi, barnma sorununu gecekondu ile zm, dolaysyla kentte yaamasna ramen kent kltrn benimsememi, krsal kltr kentte de devam ettirmitir.
lkemizde kentlemenin nedenleri literatrde, itici, iletici ve ekici nedenler
olmak zere ana grupta incelenmektedir. tici nedenler tarmsal retimle ilgili
olumsuz koullarla aklanabilir. Tarmsal verimin dkl, tarmsal gelirin azl, gelirin ve toprak iyeliinin dengesiz dalmas, tarmda makineleme gibi nedenlerle geimini tarm sektrnden salayamayan nfus, sanayi ve hizmet sektrlerinde almak zere kentlere g etmitir.28 letici nedenler, kent ile kr arasnda tanm ve iletiim olanaklarnn artmasdr. ekici nedenler, krsal alanlarda bulunmayan i imkanlar, sosyal ve kltrel imkanlar, salk ve eitim hizmetleri gibi olanaklarn kentlerde yer almasdr. Krsal nfus, sz konusu hizmetlere
erime istei ile kentlere g etmektedir.
lkemizde kentleme srecinin zelliklerini ve kentlerin mevcut durumunu
daha iyi anlayabilmemiz iin 1920li yllardan gnmze kadar kentsel nfus oranlar, blgelere gre kentleme dzeyleri, alan nfusun sektrlere dalm
konusundaki saysal verilere bavurmamz gerekmektedir. Sz konusu verilere ilikin tablolar srasyla aada yer almaktadr:
Tablo 1: Trkiyede Kentsel Nfus Tablosu
Yllar
10.000 Nfusun zerindeki l ve le Merkezleri

Yerleimler
Nfus (Kii) Oran (%)
Nfus (Kii) Oran (%)
1297
2.236.085
16.4
3.305.879
24.2
1940
3.214.471
18.0
4.346.249
24.4
1950
4.883.865
18.5
5.244.337
25.0
1960
6.967.024
25.1
8.859.731
31.9
1970
11.845.423
33.3
13.691.101
38.5
1980
20.330.265
45.4
19.645.007
43.9
1990
31.468.085
55.4
33.656.375
58.4
2000
41.709.313
61.4
44.109.336
65.0
Kaynak: Kele, 2002, s.58

28 Kele, s.66.
104 Yerel Siyaset
Tablo 2: Trkiyede Blgelere Gre

Kentleme Oranlar Tablosu
Blgeler
Yllar
1940
1960
1980
1985
1990
1997
2000
35.1
43.3
68.7
74.1
75.1
76.4
78.1
Gney Anadolu 20.1

23.3
Ege
31.6
49.8
62.7
54.3
57.9
56.7
30.3
48.6
54.8
53
58
57.8
14.8
24.8
47.4
53.3
59.5
65.6
64.8
G.Dou Anadolu 15.8

Dou Anadolu 9.3
16.1
36.5
39.9
53.5
61.6
60.7
Marmara
Anadolu
13.4
27.2
31.1
37.5
44.4
49.2
Karadeniz
7.2
11.4
24
29.2
33.7
41.5
42.6
Trkiye
18.0
25.2
45.4
50.9
55.4
64.6
65.0
Tablo 3: alan Nfusun Sektrlere

Dalm Tablosu
Sektrler Yllar
1955
1960
1970
1980
1990
Tarm
77.4
74.7
68.4
56.0
49.3
Sanayi
8.0
9.5
11.5
15.2
15.5
10.5
20.9
28.9
35.2
5.3
0.2
0.1
Hizmetler 8.6
6.0
Belirsiz
8. Kentlileme Sreci ve Kentlilik Bilincinin

Oluumunda Halkn Duyarll
Krdan kente g eden bireylerin kr yaamnda benimsedii deerlerin yerini kente zg deerlerin almas, yani bireylerin kentlilemesi uzun bir sre ierisinde meydana gelmektedir. Bu srete, hem kent insannn hem de kr insannn
deerlerine bir arada sahip olan, tam anlamyla kentlileememi birey gei insan olarak tanmlanmaktadr. Krdan kente g edenlerin kentlilemesi iin kuaklk zaman dilimine ihtiya olduu gz nne alnrsa, g edenlerin neredeyse tamamnn gei insan olduunu, tam anlamyla kentlilemi bireylerin gelecek nesiller olduunu syleyebiliriz.
Ky ehir farkllamas bn-i Haldun ve Zimmerman tarafndan dokuz ayr
balk altnda incelenmektedir. Bunlar, mesleki alanda farkllama, evreye yer-
leme biiminde farkllama, toplum yaplarnn byklnde farkllama, nfusun homojenliine gre farkllama, toplumsal tabakalama asndan farkllama, toplumsal hareketlilik asndan farkllama, nfus younluunda farkllama, g ynnden farkllama ve toplumsal ilikiler ve temas ynnden farkllamadr.29
Ky topluluklar, toplumsal statlerin soya bal olarak kazanld, etnik,
yapsal ve fonksiyonel olarak farkllamam cemaatlerdir. Ky cemaatinde din nemli bir sosyal kurum olmakta ve toplumsal yaam byk lde dzenlemektedir. Aile kurumu da sosyal yaamn temelini oluturan dier bir kurum olarak
karmza kmaktadr. Ailenin ilevi biyolojik olarak neslin devamn salama ile snrl kalmamakta, ayn zamanda kltrel deerlerin nesilden nesile aktarmn salamaktadr. Ailenin kltr aktarm ilevi yannda, krsal topluluklarda temel bir retim birimi olma zellii de bulunmaktadr. Tarma dayal retimde insan gc balca retim unsuru olduundan, ky ailelerinde ocuk says fazla olmakta, bylece igcnn arttrlmas amalanmaktadr. Ky aileleri kua bir
arada barndran, ayn zamanda karde ve akraba ailelerini de kapsayan geni topluluklardr. Kyde ocuklarn eitim sorumluluu da aileye yklenmi durumdadr.30 Cemaatlerde belirli bir yer zerinde devaml yaamaktan kaynaklanan homojen ve muhafazakar nitelikli toplumsal birlik bulunmaktadr. Cemaatler birincil gruplardr ve bu gruplarda daimi ve youn kiisel ilikiler, yz yze temaslar
yaygn olup, bireyler arasnda biz bilinci hakimdir. Bunun aksine kentsel topluluklar ikincil gruplardr. kincil gruplarda kiisel olmayan ilikiler hakimdir ve
toplumdan ziyade birey n plana kmaktadr. Kiisel, youn ilikilerin varl cemaat topluluklarnda dayanma duygusunu da glendirmektedir.31 Kente g eden bireyler, kente uyum srecinde dayanma kavramn devam ettiren tampon
mekanizmalar olan hemehri dernekleri etrafnda rgtlenmektedirler. Bylece
kentte yaadklar yabanclamay bir nebze gidermeyi amalamaktadrlar.
Kentlerde davran biimlerinin ekonomik, sosyal, siyasal, psikolojik, inansal ve estetik alardan farkllat grlmektedir. Kentli birey, geimini tarm d sektrler olan sanayi ve hizmet sektrlerinde alarak salamaktadr. Aile kurumu ierisinde ilikiler demokratik tutumu benimser ve kadn erkek eitliinin
gereini yapar. Patronaj tr ilikilerden saknr ve serbest zamann kiisel ve
toplumsal faydaya ynelik olarak deerlendirir. Kentli bireyin siyasal davranlar da krdaki bireyinkinden farkldr. Siyasal hak ve sorumluluklarnn bilincinde
olan kentliler, oy verme, sivil toplum organizasyonlar destekleme ve yerel ynetim hizmetlerine katlma gibi davranlar da benimserler. Kendini kentli ve mo29 Grmez, s.14.
30 Grmez, s.17.
31 Grmez, s.20.
106 Yerel Siyaset
dern olarak niteleyen bireyler, kendini ve fikirlerini nemseyen, ayn zamanda

empati yaparak kendini tekinin yerine koymay bilen ve zgveni olan psikolojik yapya sahiptirler. Ayn zamanda dier gruplarn inan ve pratiklerine saygl
olma, oturduu konut ve yaad kentin dzensizliklerinden rahatsz olarak gzelletirme abasnda olma, sanatsal ve kltrel etkinlikle ilgilenme ve bu faaliyetlere katlma gibi davranlar kentli olmann ltleri olarak saylabilir.32
9. Kentlileme ve Kentlilik Bilinci

Krsaln gittike kld, kentsel alanlarn ve kentli nfusun hzla byd gnmz dnyasnda kentler, her anlamda ok nemli yere sahiptirler. Daha ok insann yerlemeye balamasyla birlikte kentsel mekanlarda yaayan insanlarn, kente dair sosyal ve duygusal balar gndeme gelmitir. Kentlerde barnan insanlarn kendilerini kente ait hissetmeleri ve kent ile duygusal ve sosyal
balar oluturmalar, kentlileme denilen o kritik srecin gereklemesinde kilit
rol oynamaktadr. Bilindii gibi kentleme, kentlerin alan ve nfus olarak bymesi, kent yerleimlerinin says ile kentli nfus orannn artmasdr. Kentlileme ise kente dahil olan bireylerin kentli yaama uyum salamalar, kentli bir
birey olarak davranmalardr. Bu ynyle kentlileme kavram, sosyo-kltrel dnm ifade eden ve kentlerdeki bireyler aras ilikilere kentli kltrnn egemen olmasn gsteren bir kavramdr.
Kentlileme, kentsel deerleri ve kentli yaam biimini zmseme olarak dnldnde, bunun, bilhassa krsal kesimden gelen nfus asndan uzun yllar
alan ve bir nesilden daha fazla zaman gerektiren bir sre olduu anlalr. Kentsel deerleri ve kentli yaam eklini iselletiremeyen bireyler, kentlerdeki pek
ok sorunun paras veya tetikleyicisi olmaktadr. Kente demografik bir unsur olarak dahil olan ve gecekondusuyla fiziken kente eklemlenen bireylerin, yaad
kente sosyo-kltrel ve sosyo-psikolojik boyutlarda uyum salayamamas, kltrel bolua neden olmakta, sonuta kentsel yabanclama ortaya kmaktadr.
Kentsel bakalama olarak da adlandrlan bu durum, cemaatleme, gettolama,
iddet, su ve mafya ile mekansal ve kltrel siteleme gibi ok nemli toplumsal sorunlara kaynaklk tekil etmektedir.
Bir kentin salkl bymesinin yan sra toplumun gelecee salam admlar
atabilmesi, yukarda bahsedilen bu sorunlarn zmlenebilmesine baldr. te
tam bu noktada ok nemli bir kavram kendini gstermektedir: Kentlilik Bilinci.
Latincede civitas kelimesi, kentlilerin oluturduu birlik anlamna gelir.
Bu kavram, kent ve kentli birlikteliini, tarihsel bir gereklii de iinde barndracak ekilde ifade eder. Kentlilik kavram da kentle birlikte domu ve kentle
32 Kaya, s.141.
birlikte ykselmitir. Kentin, fiziksel, toplumsal, demografik, ekonomik, kltrel

zellik ve nitelikleri, kentte yaayanlarn yaam biimlerini belirlemektedir.
Kentsel yaam kalitesi dzeyinin yksek olduu kentler, orada yaayanlar sadece barndran bir mekan deil, maddi manevi tm ihtiyalarn karlayan, ayrca
kent ynetimine katlm imkanlar sunan bir yaam adasdr.
Ortaklaa yaamn sonucunda gelien organize olma; bir yaam ve davran
biimi olarak kentliliin ayrt edici bir zelliidir. Kentliler, kent zerinde bireysel olarak deil, bilakis, rgtl biimde daha etkili olmakta, taleplerini bylece
benimsetme olana bulmaktadrlar. Kentte yaayan bireyler ve kmeler arasndaki iletiim younluu kentsel btnlemede kritik rol oynar. Sregiden iletiim ve
dinamik etkileim, kenttan kentin zelliklerine zg toplumsal yapsn, kentteki topluluklar arasndaki ilikileri, kentte yaanan sorunlar renmesine, kenti
tanyp benimsemesine ve sahip kmasna, evresel ve tarihi-kltrel deerleri
korumas ve gelitirmesine yardmc olarak, kentlilik bilincinin yerlemesine hizmet eder. Kente kar duyarllk ve kente kar sorumluluk, kentlilik bilincinin temel parametresi olarak, kentsel yaam kalitesinin gelimesine ciddi katklarda bulunur. Dier bir ifadeyle, ketsel yaam kalitesinin gelimesinin en belirleyici etmenlerinin banda kentlilik bilinci gelmektedir. Kentini tanyan, seven, onun
her esini nemseyen, kentine sahip kan, doal ve yapay her trl evre deerlerinin yok olmasna kar kan kenttalar, kentsel yaam kalitesinin ykselmesine katkda bulunurlar.
Gnmzde kent yaam, kentlilik ruhuna sahip, yaad evreye yabanclamam insan tipi yerine kentlere ylan kalabalklardan oluan topluluklar ekline
brnmtr. Kentin heterojenliini aan bir ayrma, bir yabanclama ve uzaklama adeta bir virs gibi kentsel bnyeyi sarmaktadr. Kontrolsz byyen kentlerde, kentin ortak yaam alan ve kltrel pota ilevi etkin olamamakta, paydalk kltr yerini, izole bir kltrel yapya brakmak zorunda kalmaktadr. Kentsel
yaamdan veya toplumdan soyutlanm kiiler, kentle btnleememi, kendi bireysel yaam kafesi iine kapanm ekilde yaamaya almaktadrlar. zgrleemeyen bireyler, zm bireysellemede ya da cemaatlemede bulmaktadr. Bireyler, kentte sk skya yaptklar krsal-cemaat kltrn ve kimliini yitirmemek iin, hemehrilik ad altnda, kimi kez de etnik kmelemeler iinde kimliklerini yaamakta ve bylelikle savunma mekanizmasna sahip olduklarn dnmektedirler. Bir tr soyutlanm toplumsal denetim iinde kalan bu bireylerin
birincil ilikileri (aile, akrabalk, hemehrilik v.b.) srp gitmektedir. Byle bir
cendere iine hapsolan bireyler, kendi krsal geleneklerini, kltrel deerlerini
kentte srdrmektedirler. Kentin sunduu kltrel deerler yerine, yeni araylara
girerek farkl deerler gelitirmekte ve bu tr kltrel eler, piyasada alnp satlan meta durumuna girince de popler kltr giderek yaygnlamaktadr.
108 Yerel Siyaset
Trkiye rneinde kentsel mekanlarda yaanan ve yukarda anlatlan bu

trden sosyo-kltrel anaforlar, bireyleri olduu kadar kentin genel sosyal
bnyesini de bir btn olarak etkilemektedir. Kentlerimizin eperleri bydke, ironik bir biimde kltrel eperler de bymekte ve belirginlemektedir. Kltrel eperlerin belirginlemesi neticesinde sosyal uurumlar
derinlemektedir. Kente gelen bireylerin ve kmelerin, ortak sorunlarn serbeste tartabilecekleri ortak bir kentsel dnyann oluturulmas halinde,
kentsel yabanclamann nne geilebilecektir. Bu bireylerin, kentin, lkenin ve insanln yarar iin zveride bulunabilecekleri, ibirlii yapabilecekleri ortak bir dnyay paylaan kentliler olarak ynetime katlabilecekleri, siyaset yapabilecekleri ak ve saydam ortak bir kamusal alana ekilmesi
halinde, kendilerini amalar ve kentleriyle kucaklamalar salanabilecektir.
Kentlerimizin ve hepimizin gelecei iin bu tr sosyal ve siyasal inisiyatifler elzem grlmektedir. Bunun oluturulmasnda kentlilerin kentlilik bilinci ve duyarlln kazanmalar nem arz etmektedir.
Kentlilerin kentlerine sahip kmalar, kentin ynetimine katlmalar iin k yolu kentlilik bilincidir. Ancak bu ekilde kentlilik kltr ve kentsel aidiyet gelitirilebilir. Kentlinin ncelikle kent yaamna, devamnda kentin ynetimine aktif ve etkin biimde katlmalar, gerekli katlmc demokrasi kltrnn
yerel lekte oluturulmas ile gerekleecektir. Yerel ynetimlere bu konuda byk ve anlaml grev ve sorumluluklar dmektedir. Bu aamada katlmc bir
yaklam ve ortaklk anlayyla hareket eden Yerel Gndem 21ler n plana kmaktadr. Sivil inisiyatifin ncelendii ve ynetiimin somut olarak hayata geirilebildii bu birimler, baarl ve etkili almalar yrterek srdrlebilir kentsel gelimeye nemli katklar salama potansiyeline sahiptirler. Bilinmelidir ki,
kentler, orada yaayanlarn geleceidir ve bu gelecek yine kentlinin kendi ellerinde ekillenecektir
10. Kentsel Yaam Kalitesi ve Belediyeler

Kentsel yaam kalitesi kavramna daha nce kavramsal erevede deinilmi
olmakla beraber, burada konuyu daha ayrntl olarak ele alp, kentlilik bilincinin
oluturulmasnda ne derece rol oynad ortaya konulmaya allacaktr. Yaam
kalitesi refah ve mutluluk yerine de kullanlan bir terim olup, kiinin kendini iyi
hissetmesi ve hayattan tatmin olup olmamas ile ilgilidir. Yaam kalitesine ilikin
tanmlarda ok boyutlu bir kavram olduu, yaam kalitesinin sosyal, ekonomik,
psikolojik ve fiziksel evrelerden olutuu ve yaam kalitesinin tm bu evrelerin etkileiminden oluan bir bileke olduu, lkeden lkeye ve kltrden kltre kalite algsnn deitii, ancak temel faktrler olan eitim, salk, ulam,
spor, alveri gibi hizmetlerin o toplum tarafndan nasl algland esas alnarak
yaam kalitesinin llebilecei gibi ortak zelliklere rastlanmaktadr.33 1992 ylnda Strasbourgda kabul edilen Avrupa Kentsel artnda kentli haklar 20 maddede sralanmtr. Bunlar, gvenlik, kirletilmemi bir evrede yaama hakk, ekolojik dengeleri korunmu bir evrede yaama hakk, kentlinin kendi ekonomik
ve toplumsal giriimlerini gelitirebilecekleri gerekli altyapya sahip olma hakk,
mal ve hizmetlerde seme olanana sahip olma hakk, istihdam olanaklarna sahip olma hakk, kentli kltr edinebilme hakk, ok kltrl olan bir kentte yaama hakk, konut edinebilme hakk, kentin her noktasna her gelir grubuna ve zrlleri de dnen ulam imkanlarna sahip olma hakk, salkl ime suyu ve
kanalizasyon sistemlerine sahip, yeterli gne alan, yeil alanlara sahip bir
kentte yaama hakk, dnya standartlarna ulama imkan veren eitim olanaklarna sahip bir kentte yaama hakk, yeterli eitlilikte spor yapma ve bo zamanlar deerlendirme olanaklarndan yararlanabilme hakk, yerel ynetimleri seme
ve seilme, kararlarna katlma, kentsel evrenin ve hizmetlerin gelitirilmesine
imkan verecek ekilde kendisini vergilendirme hakk olarak saylabilir.34
Yerel idarelerin gerekletirdii hizmetlerden halkn memnuniyetinin tespit
edilmesinde ve mahalli idarelerin grev alan snflandrmalarnda karlalan temel sorunlar; derecelendirme, lm ve karlatrmadr. Bunun en byk nedeni, bu kurulularn faaliyetlerinin devlet tarafndan verilen kamusal mal ve hizmetler kategorisinde yer almasdr.
Trkiyedeki kamu ynetimi yaps ierisinde, ulusal dzeydeki tam ve yar
kamusal mal ve hizmetler merkeze bal tekilatlar tarafndan yrtlmekte olup,
bunun dnda kalan ve blgesel nitelik tayanlar ise yerel idarelerin sorumluluuna verilmektedir. Bunun bir sonucu olarak, halkn merkezi devlet kurumlarndan bekledii reformlarn nitelik ve nicelikleri, yerel idarelere gre say olarak
daha fazladr (Tesev Ara. Rap, 1999). nk merkezi ynetim kurulularnn
gerekletirdii hizmetler, nitelikleri itibariyle daha ok tam kamusal kategoride yer almakta, bakent lehine tek ynl bir etken-edilgen ilikisine sebep olan bu
durum uzun vadede reform ihtiyacn dourmaktadr. lke genelinde yaplan aratrmalarda, yerel idarelerin merkeze bal rgtsel yaplara gre vatandan gvenini daha fazla kazanmasnn temel sebeplerinden biri budur. Bir dier sebep,
merkezi tekilatlarn aksine, mahalli bazda memnuniyetsizlik ve gven eksikliklerinin olumlu ynde geri dnlerinin daha hzl olmasdr. Sonu olarak, yerel
idareler iin kanunla snflandrlan blgesel dzeydeki yar kamusal hizmetlerin
yetki alanlar, salk ve eitim sektrlerinde olduu gibi blgesel dzeyde kalmaktadr. Fakat hizmeti veren birimler asndan merkezi bir tekel mahiyeti ta33 zgr, Hseyin ve Sava Yavuzehre, Pnar, Kentsel Yaam Kalitesi erevesinde Ege Blgesinden Baarl Belde Belediyesi Yaanabilir Kasaba rnekleri: Yeilyuva-Acpayam, Ata-Sultanhisar, Alaat-eme, Yerel Ynetimler Kongresi,
anakkale On sekiz Mart niversitesi, Biga-anakkale: 2004, s. 437.
34 zgr, Hseyin ve Sava Yavuzehre, Pnar, s.437.
110 Yerel Siyaset
yanlar derecelendirme, lm ve karlatrma aamalarnda sorun yaamaktadr.

Yukarda bahsettiimizi blgesel ve ulusal dzeydeki kamusal hizmet snflandrmalarna bal olarak, mahalli idareler asndan da benzer sorunlar mevcuttur. Tam kamusal hizmetlerin yerel uygulamalarna rnek verebileceimiz bu
grupta, evre ve halk saln kontrol edici yerel kolluk olan zabtann denetim
ve yaptrmlar, imar hizmetleri, ehrin altyap ileri vb hizmet alanlar yer almaktadr. Bunlarn blgesel dzeyde, yerel idarelerin tekel niteliindeki faaliyet
alanlar olmalar, halk nezrindeki memnuniyet deerlendirmelerini snrlandrmaktadr. Bu durum memnuniyet kriterinin salkl llmesini zorlatrr. Bu
noktada, zellikle belediyelerin vermi olduu bu hizmetlerde rekabetin olamay ve karlatrma eksiklii, hizmet performansnn lmnde kurumun, eski icraatlarla yzleme yntemi ile snrl kalmasna sebep olur (imek, 2001). lgili
faaliyet alanyla ayn olan ya da en yakn hizmet biriminin, gemi dnemlerde
yapm olduu i ve ulam olduu sonular, deerlendirme ve lm yaplan
mevcut gncel durumla karlatrlr ve buradan alnan sonulara gre ilgili hizmet biriminin performans lm yaplr. Fakat karlatrmayla ulalacak sonularn salkl olmas iin gzetilmesi gereken temel bir husus, yani karlatrma konusu yaplan srelerin birbiriyle dnemsel anlamda e ve tutarl olmas gereklilii yerine getirilmez. Bu zafiyet gereki sonularn alnmasn engeller.
Mahalli idarelerin uyguladklar tam kamusal hizmetlerle ilgili baar ve
memnuniyet deerlendirmesi yapabilecekleri baka bir yol, zellikle belediye ynetimlerinde grdmz, talip olunan hizmet dnemleri ile ilgili taahht edilen
plan ve proje almalarnn n grlen sonularna ulaabilme seviyesidir. Buradaki baar oran, bir sonraki hizmet dneminde grev alabilmek iin vatandan
tatminiyle ilintili olduu iin, ayrca nem tar. Fakat bu yntemin temel zafiyeti, n grlen politika erevesinde hayata geirilen projeler ve ulalan rakamsal
hedeflerin, blgenin sosyo ekonomik yapsna uzun vadede uyum salayp salamayacadr.
Yerel idarelerden ve zellikle belediye hizmetlerinden halkn memnuniyetinin bir dier lm yntemi, benzer hizmetleri sunan farkl belediyelerle karlatrmalara gidilmesidir. Bu karlatrmaya, kurumlarn kendilerinden ok halkn
rabet etmesi dikkat ekicidir. zellikle rnek inceleme sahamz olan anakkalenin Biga ilesindeki aratrmada da grlmtr ki farkl illerdeki anakent belediyelerinden ok, ayn il ierisinde yer alan evre ilelerdeki belediyeler nezdinde kyaslamalar yaplmaktadr. Ayn il snrlar ierisinde yer alan vatandalarn, dier ile belediyelerinin hizmet kalitelerini kendi ilelerindekilerle karlatrd grlmektedir. Bu adan halk, belediye hizmetlerindeki kalite farknn
tm il genelinde adil olmasn gzetmektedir. Deiik ehirlerin merkez belediyeleri arasnda kyaslamalara fazla gidilmemesi, sosyo ekonomik yap ve corafi
konumlardaki farkllklarla aklanabilir ve karlatrmaya konu olacak il belediyelerinin birbirleriyle eit olmayaca da ortadadr. Fakat iller arasnda salanamayan bu eliin, merkezi ortak olan ayn il ierisindeki farkl ileler iin salanabileceini ve buna bal olarakta hizmet memnuniyeti karlatrmalarnn yaplabileceini n grmek, verimli sonular almamz engeller. rnein Biga, evre ilelere gre tarih boyunca merkezi bir kavak olma roln stlenmi ve uanda Trkiyenin en fazla ky olan ilelerinden biri haline gelmitir (Biga Belediye Arivi, 2005). Buna bal olarak salk ve eitim hizmetleri ile temel tketim
mallarnn temininde de anakkale ili ierisinde merkezi bir nemi vardr. Kendisine bal yzden fazla ky iin bu hizmet ve mallar temin etmektedir. Byle
bir ilenin belediye tekilatnn gelir ve gider kalemlerini, hizmet birimlerinin i
ykn, bu doal altyapda vatandan yeni ihtiyalarnn karlanmasn ve mevcut ekim merkezi halinin srdrlebilmesi vazifesini baka ilelerle karlatrmak, ileler arasnda tutarl olmayan memnuniyet kyaslamalar yapmamza neden olur. Sonuta, sadece iller arasnda deil, ayn il ierisinde benzer gibi grlen bir ok ile iinde birbirine denk kyaslamalar yaplamaz.
Yukarda sraladmz kriterler, memnuniyet lmnde, belediyeler iin dahi verimsiz bir altyap olduunu gstermektedir. Bunun bir sonucu olarak da, vatanda nezrinde memnuniyet deerlendirmesi yaplacak sz konusu mahalli idarenin hizmet birimiyle ilgili, ehrin tamamn kapsayacak genel bir lm ve derecelendirme yaplamamaktadr. Hizmeti tketen her kesim, kendi spesifik ihtiyalarn -rnein kentin genelinin deil kendi evinin evresinin ihtiyalarnn yerine getirilmesini- l almakta ve bu durum, kent kimliinin bozuk bir suret kazanmasna sebep olmaktadr. Buna, zellikle belediye ynetimlerinin faaliyet dnemlerindeki baar orann etkileyen temel unsurlardan olan, ynetici kadronun
siyasi altyaps eklenmektedir. Sonuta, kentin genelini kapsayc uygun performans lm imkanlar olmayan hizmet birimlerinin gerekletirdii faaliyetlerdeki verim dkl ve lmlerdeki yetersizlik kanlmazdr. Halkn yerel idarelerin gerekletirdii hizmetlere kar memnuniyet oran, merkezi ynetimlere
gre fazladr, fakat yerel anlamda bu durum sbjektif kalmaktadr ve salkl
memnuniyet lmleri yaplamamaktadr.
Sonu
21. yzylda kentsel mekn sosyo ekonomik kriterlere gre farkl toplumsal
snflarn yaam alanlar arasnda paralanmtr. Bu paralanma gndelik hayatn
getii tm meknlarda gzlenebilir bir durumdur. Kentsel meknda grlmeyen
ama almas g snrlar vardr ve toplumsal snflarn yaam alanlar arasnda uzanan bu snrlar toplumsal blnmeyi de beraberinde getirmektedir. Bylece 21.
yzyln kentinde, kentsel mekn yannda kent kltr de yava yava belirginli-
112 Yerel Siyaset
ini kaybeder duruma gelmektedir.

21. yzyl kentinde kent kltrnn ayakta tutularak yaatlabilmesi iin kent
yneticilerine ve kent planclarna olduka nemli grevler dmektedir. Kentlere ynelen youn glerle birlikte kentte bilinmeyene kar duyulan korkunun ortaya kartt zel yaamn yceltilmesi olgusuyla mcadele edilerek kentteki bireylere kentin; yabanclarla birlikte farkl kltrleri renme ve ortak bir eyler
paylama yeri olduunun eitli yollarla anlatlmas gerekmektedir. En azndan
kent yneticilerinin kreselleme-yerelleme srelerinde kentsel meknda meydana gelen oluumlar yakndan inceleyerek iki strateji gelitirmeleri gerekmektedir; ilk olarak kentsel mekndaki blnmelerin nedenleri aratrlarak bu blnmeye engel olabilecek ya da en az dzeye indirilebilecek zm yollar bulunmaldr. Kent birbirinden farkl kltrlerin bir araya geldii mekn olduu iin her
zaman iinde belirli bir paralanma potansiyeli tayacaktr, fakat nemli olan bu
kltrlerin bir arada yaayabilecei ve ortak paylamlarda bulunabilecekleri
meknlar yaratabilmektir.35
Kentler yerleik kltrn en esasl rnleridir. Uluslarn yerleik kltr konusundaki katettikleri mesafenin de ls kentlerdir. Gemie bakmak gelecei
yaratmann ve hatta belirlemenin en temel kouludur. Kendi kltr kkleri zerinde yrmeyen toplumlarn vizyon retmeleri gtr. Amerikal kltrologlar
Sullivan ve Harpern dedikleri gibi gemii inkr etmek, kendi gcmz inkr
etmektir. Gemi kolektif kimliimizin yansmasdr. Kentler ise bu kimliin aynasdrlar. Kentlerin gelenek iinde gnmze tad ayrntlar (mahalle, sokak,
ev vb.) bu corafyada kalcln gerek kantlardr.36
Bir yerleimde kentsel bilincin oluturulmasnda halkn kent yaamna uyum
dzeyi nemli bir rol oynamaktadr. G, kentsel bilin oluumunu olumsuz etkileyen bir faktr olarak ele alnabilir. Ancak bu almada grld zere, g edenlerin kltrel birliktelii, yerleimde oturma sresi, yerleimin sosyal ve kltrel imkanlar kentsel bilincin oluumunda etkili olmaktadr. Bu balamda, yerel
ynetimlere nemli grevler dmektedir. Kent ynetimleri, kente g edenlerin
kentsel hizmetlerden yararlanmas ve kent ynetimine katlm konusunda aba
gstermelidirler. Ancak burada kentsel hizmetler yalnzca teknik altyap olarak
anlalmamaldr. Halkn kentlilemesine katk salayacak sosyal ve kltrel hizmet sunumu, kentsel bilincin oluturulmasnda olduka nemlidir. Kent ynetimleri hizmet sunumunda yetersiz kaldklarnda, halkn gereksindii formel kurumlarn yerini enformel mekanizmalar almakta, bu durum kentlilerin kente yabanclamasna yol amaktadr. Kent kltrne sahip, kentsel yaam kalitesi yksek,
35 a.g.m., Karakurt
36 Prof. Dr. smail Doan, Korumacln Geleneksel Kent Kltrnden karmas gereken dersler, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, cilt 35 say:12,2002, s.1621
yaanabilir yerleimlerin oluturulmas halkn ve ynetimlerin ortak abas ile

gerekleecektir.
Kaynaka
Aslanolu A Rana, Kent, Kimlik ve Kreselleme, Ezgi Kitabevi, 2.bask, 2000.
Bal Hseyin, Kent Sosyolojisi, Ankara, Turhan Kitabevi, 1999.
Beyhan . Glin, ngr S.Mete, ada Gereksinmeler Balamnda Srdrlebilir Turizm ve Kimlik Modeli, Mimarlk,
Planlama, Tasarm, T Dergisi/a Cilt:4, Say:2, 2005.
Bookchin,Murray Kentsiz Kentleme, stanbul, Ayrnt Yaynlar, 1999.
Bumin, Krat, Demokrasi Araynda Kent, Ayrnt Yaynlar, stanbul: 1990.
amdereli Mete, Ynetiim Ve Reklm letiimi, Ankara, Nobel Yayn Datm, 2004.
Doan smail, Korumacln Geleneksel Kent Kltrnden karmas Gereken Dersler, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, cilt 35 say:12,2002.
Erder, Sema, stanbula Bir Kent Kondu: mraniye, letiim Yaynlar, stanbul: 2001.
Erdnmez M.Ebru, Ak Altan, Ak Kamusal Kent Meknlarnn Toplum likilerindeki Etkileri, MM Garon YT Mim Fakltesi E-dergisi, cilt 1, Say 1, 2005.
Evcil, A.Nilay, Topu, mran, Kentsel Kimliin Srdrlmesinde Sivil Toplum Kurulularnn Rol: Cihangir Kavakldere rnekleri, Planlamada Yeni Politika ve Stratejiler, Riskler ve Frsatlar, Dnya ehircilik Gn 29. Kolokyumu, .T. Yayn:
2005, s.543-552.
Geray, Cevat, Kentsel Yaam Kalitesi ve Belediyeler, Trk dare Dergisi, Yl 70, Say 420, s.323-345.
Giddens, Anthony, Sosyoloji, Ayra Yaynlar, Ankara: 2000.
Grmez, Kemal, ehir ve nsan, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul: 1991.
Grsu, Engin, Biga, Fotoraf ve Belgelerle lemizi Tanyalm, Dou Yaynclk, Biga: 2001.
Karakurt Elif, Kreselleme ve Kresel Yerel Sreler Etkileiminde st Gelir Grubu Konut rnei, Kentsel Ekonomik Aratrmalar sempozyumu, cilt: 2.
Karakurt Elif, Bilgi Toplumu Srecinde Yeniden Yaplanan Kentsel Mekn Okumak,3.Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Ynetim
Kongresi, Eskiehir,2004
Hatt Paul K, Albert J.Reiss,Jr, Kentsel Yerleimlerin Tarihi, 20.Yzyl Kenti, der:Blent Duru, Ayten Alkan, Ankara, mge Kitabevi,2002.
Kartal, S.Kemal, Ekonomik ve Sosyal Ynleriyle Trkiyede Kentlileme, Yurt Yaynlar, Ankara: 1983.
Kaya, Erol, Kentleme ve Kentlileme, lke Yaynclk, stanbul: 2004.
Kele, Ruen, Kentleme Politikas, mge Yaynlar, stanbul: 2001.
Kele Ruen, Kentbilim Terimleri Szl, 2. bask, Ankara, mge Kitabevi, , 1998.
Kray, Mbeccel, Toplumsal Yap Toplumsal Deime, Balam Yaynlar, stanbul: 1999.
Kiper Perihan, Kreselleme Srecinde Kentlerimize Giren Yeni Tketim Meknlar ve Yitirilen Kent Kimlikleri, Planlama
TMMOB ehir planclar odas yayn, say: 4, 2004.
Mai Ulrich, Dou Alman Kentlerinde Kltr oku ve Kimlik Bunalm, Mekn, Kltr, ktidar- Kreselleen Kentlerde Yeni
Kimlikler, der: Aye nc-Petra Weyland, stanbul, letiim yaynlar 2005.
nem A.Buket, Klaslan smail, Hali Blgesinde evre Alglama ve Kentsel Kimlik, Mimarlk, planlama ve tasarm, T
Dergisi Cilt:4, Say:1, Mart 2005.
nc Aye, Weyland Petra (der.), Kreselleen Kentlerde Yaam Alanlar ve Kimlik Mcadeleleri, Mekn Kltr ktidar,
Kreselleen Kentlerde Yeni Kimlikler, stanbul, letiim Yaynlar, 2005.
zgr, Hseyin ve Sava Yavuzehre, Pnar, Kentsel Yaam Kalitesi erevesinde Ege Blgesinden Baarl Belde Belediyesi Yaanabilir Kasaba rnekleri: Yeilyuva-Acpayam, Ata-Sultanhisar, Alaat-eme, Yerel Ynetimler Kongresi, anakkale Onsekiz Mart niversitesi, Biga-anakkale: 2004.
Pelin Pnar zden, Aye Sema Kubat, Trkiyede ehir yenilemenin uygulanabilirlii zerine dnceler, Mimarlk, Plan-
114 Yerel Siyaset

lama, Tasarm, T Dergisi Cilt:2, Say:1, Mart 2003.
Sunay, Cengiz, Belediyeciliin Douu Srecinde Osmanl Miras, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 3,
2002/1,113-133.
enyapl, Tansu, Btnlememi Kentli Nfus Sorunu, ODT Mimarlk Fak. Yayn no:27, Ankara: 1978.
Teken, Adnan, Kentleme Srecinde Bir Tampon Mekanizma Olarak Hemehrilik: Ankaradaki Malatyallar rnei, DPT
Yayn No:2669, Ankara: 2003.
Toprak, Zerrin, Kent Ynetimi ve Politikas, Anadolu Matbaaclk, zmir: 1995.
Torlak, S.Evin ve Sava Yavuzehre, Pnar, Belediyelerin Kentsel Yaam Kalitesine Etkileri ve Denizli Karyaka Mahallesi
rnei, Planlamada Yeni Politika ve Stratejiler, Riskler ve Frsatlar, Dnya ehircilik Gn 29. Kolokyumu, .T. Yayn:
2005,s.327-337.
Ttengil, Cavit Orhan, Trkiyede Ky Sorunu, Kita Yaynlar, stanbul: 1969.
lengin, Bur, lengin, Fsun, Gven, mit, A multidimensional approach to urban quality of life: The case of stanbul, European Journal Of Operational Research, Volume:130, Elsevier, 2001, ss.361-374.
http://www.kentli.org/makale/kultur
http://www.yerelnet.org.tr/uluslararasi/avrupakonseyianlasma
YEREL KALKINMA VE SYASET

Erol KAYA*
Giri
Kalknma kavram uzun yllardr toplumlarn nemli gndem maddeleri
arasnda yer almaktadr. nceleri sadece ekonomi ekseninde ele alnan, ekonomik geliim anlamnda ve ulusal lekte deerlendirilen bu kavram zamanla deiimlere uramtr. Kalknmann srdrlebilir klnmasnn yan
sra sosyal, kltrel, siyasal alanda gelime de bu kavramn ieriini oluturmaya balamtr. Gnmzde insan yaam kalitesinin artrlmas olarak tanmlanabilecek olan bu kavram artk insan odakl politikalarn takibini gerekli klmaktadr.
Adna kreselleme denilen ve ulusal snrlarn hzla etkisini yitirdii
gnmzde yerel aktrlerin nemi artm ve bu da yerelleme denilen bir sreci hkim klmtr. Yerelleme sreci yerel deerlerin ve yerel aktrlerin
etkinliini artrm, bu gelime de siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda karar verici ve uygulayclarn yerele odaklanmasn, yerelin potansiyelini harekete geirmesini gerekli klmtr.
Yerelleme ile birlikte yerelin n plana kmas, daha dne kadar uluslar
arasnda sz konusu olan rekabet ve ibirliinin artk kentler arasnda gereklemeye balamasna sebep olmutur. Kentler aras rekabet ve ibirliinin
artan nemi ile birlikte klasik iktisadn dayand uluslarn karlatrmal
stnl anlaynn yerini kentlerin karlatrmal stnl almaya
balamtr. Bu gelimelerin tabii bir sonucu olarak kalknma da artk ulusal
dzeyden yerel dzeye dnmeye balamtr.
* Pendik Belediye Bakan, Trk Dnyas Belediyeler Birlii Bakan
115
116 Yerel Siyaset
Yerel Kalknma
Yerel kalknma anlay, yerel dinamiklerin harekete geirilerek, yerel
topluluklarn ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal alanda srdrlebilir kalknma ilkelerine uygun olarak geliimini salamay hedeflemektedir
Yerel dinamiklerin de kalknma iin harekete geirilmesi anlay bugn
tm gelimi lkelerde genel kabul gren bir yaklamdr. Ulusal kalknmann bir alt basaman blgesel kalknma olutururken, blgesel kalknmann
alt basaman da yerel kalknma oluturmaktadr. Bir benzetme yaplacak olursa; ulusal kalknmann, insan vcudundaki kan dolam sistemi olarak deerlendirilmesi durumunda, blgesel kalknma ana damarlar, yerel kalknma
ise klcal damarlar temsil edecektir. Sistemin salkl ilemesi ise ancak sistemi oluturan her parann salkl ilemesi ile mmkndr. Yerel kalknma
gc ile lke ekonomisinin kalknma gc, lke genelinde sinerji etkisiyle
btnleir ve genel kalknmay getirir.1
Yerel kalknma yaklam gerek Birlemi Milletlerin ve gerekse Avrupa Birliinin zerinde hassasiyet durduklar ve destekledikleri bir konudur.
BM, Yerel Gndem 21 ile bu yaklam formle ederken, AB de blgesel ve
yerel kalknmay ye lkelerinin politikas olarak kabullenmektedir.
Avrupa Birlii (AB) mevzuat erevesinde yerel kalknma, blgede
mevcut olan doal, ekonomik, kltrel ve teknolojik kaynaklarn kullanlmas yoluyla yerel dzeyde sunulan frsatlar azamiye karmaktr. AB, yerel
kalknmann nemini kabul etmi ve zellikle istihdam yaratlmasna yapt byk katky vurgulamtr. Yerel dzeyde sunulan potansiyel frsatlardan
yararlanmak ABnin nceliidir.
Yerel kalknmann baarl olarak srdrlmesi, yerel idarelerin bu yaklam erevesinde etkin rol oynamalarn gerekli klmaktadr. nk yerel
ynetimler, kendi grev ve yetki alanlarnda kamu gcn kullanan ve bu zellikleri ile de ekonomik-sosyal-kltrel-demokratik hareketlilie etki eden
idarelerdir.
zetle, yerel kalknma, yerel topluluklarn yaam kalitelerinin srdrlebilir yntemlerle gelitirilmesidir Yani sosyal, kltrel, ekonomik ve siyasal alanlarda, yerel dzeyde salanan srdrlebilir gelimelerdir.
Yerel kalknma konusunda lkemizde ilk almalar 2001 ylnda Pendikte balatlmtr. Pendik Belediyesinin nclnde ve Sabanc niversitesinin de destei ile blge milletvekilleri, meslek odalar, sivil toplum rgtleri, KOSGEB, KUR gibi merkezi idare kurumlarnn blge temsilciliklerinin katlm ile Pendik Yerel Kalknma Platformu kurulmu ve o tarihten
1 Rodoplu, Gltekin, Prof. Dr., Yerel kalknma, Yerel Siyaset Dergisi, Mart 2006
Yerel Kalknma ve Siyaset 117
beri de faaliyetlerini srdrmektedir. Daha sonra ARI Grubu yerel kalknma

ile ilgili lke genelinde almalara balamtr. 2004 yerel seimlerinde iktidar partisinin Trkiye karar verdi: Yerel kalknma balyor slogan eliinde yerel kalknmay belediyecilikte yeni bir vizyon olarak ortaya koymas ile birlikte bu alanda niceliksel ve niteliksel artlar gzlenmeye balanmtr.
Yerel Kalknmada Ama

Yerel kalknma almalarnn genel amac, yerel halkn yaam kalitelerinin srdrlebilir yntemlerle gelitirilmesidir. Ancak bu nihai amaca ulamak iin baz hedeflere ulalmas gerekmektedir. Bu hedefleri
zetle u ekilde belirleyebiliriz:
1-Kentin fiziksel gelimilik dzeyinin ykseltilmesi suretiyle yaam
kalitesinin artrlmas ve kentin ekonomik-sosyal-kltrel aktiviteler iin gerekli alt ve styap donanmna sahip olmas,
2-Yerel kltrel deerlerin korunmas ve sosyal dayanmann glendirilmesi yoluyla huzurun temini,
3-Yerel ekonominin insan ve doal kaynak potansiyeli ile kentin sahip
olduu avantajlardan optimum dzeyde yararlanmasn salamak suretiyle ekonomik refah seviyesinin ve yerel giriimcilerin rekabet stnlnn artrlmas,
4-Kentlerin kendisine zg, yerelde retilen rn ve kaynaklarn daha iyi pazarlanmasn salayarak yeni frsatlar yakalamak,2
5-Yerli giriimcilerin teviki ve d yatrmclarn kente gelmesinin temini,
6-Bilgi retim, ulam ve paylam sisteminin gelitirilmesi,
7-Ekonomik gelimenin nimetlerinin adil datlmas,
8-Ekonomik kalknmann srdrlebilirliini salamak.
Yerel Kalknma Alanlar

Yerel kalknmada temel ama yerel halkn yaam kalitesinin artrlmas olduuna gre bunu etkileyen konular da yerel kalknmann faaliyet alanlarn oluturmaktadr. Yerel yaam kalitesi ekonomik, sosyal, kltrel, fiziksel ve siyasal alanlarda gelimeleri gerekli klmaktadr. Ancak bu alanlarda gelimelerin istenilen
sonucu verebilmesi de kaynaklarn etkin ve verimli kullanlmasn zorunlu klmaktadr. Bu sebeple kurumlarn etkinlik ve verimlilik odakl ynetime gemeleri de yerel kalknmann faaliyetleri arasnda yer almaktadr.
2 Hseyin Gl, Ekonomik Kalknmada Yerel Alternatifler, Kentsel Ekonomik Aratrmalar Sempozyumu, DPT Yaynlar, Ankara 2004, c.1, s:205
118 Yerel Siyaset
Yerel kalknma, fiziksel kalknma, sosyal kalknma, kltrel kalknma,

ekonomik kalknma, siyasal kalknma ve etkin ynetim olmak zere alt temel alanda sz konusu olmaldr. Bu kalknma almasnn baars iin de
merkezi idare, yerel idare, zel sektr ve sivil toplum rgtleri arasnda anlaml ve salkl ibirlii tesis edilmelidir.
YEREL KALKINMA
FZK
KALKINMA
SOSYAL
KALKINMA
KLTREL
KALKINMA
EKONOMK
KALKINMA
SYAS
KALKINMA
ETKN YNETM
KAMU
YNETM
ZEL
SEKTR
SVL
TOPLUM
RGTLER
Yerel kalknmann faaliyet alanlarn oluturan alt balk zetle aada

verilmitir.
a-Fiziki Kalknma
ehir ve kasaba ahalisinde geim geniliinin ve pazarlarda ilekliin ehir bayndrlnn azl ve okluu olduuna dair. (bn Haldun, Mukaddime)
Yukardaki ifadeler gnmzden 600 sene nce (D:1334, :1406) yaam byk dnr ve sosyolog bn Halduna aittir. bn Haldun, alara damga vuran temel eseri Mukaddimede, kent ynetimini incelerken, kentlerin fiziksel gelimilik dzeyleri ile ekonomik hayatn canll arasndaki ilikiye
dikkat ekmitir. bn Halduna gre; bir ehir, dier ehirlere gre daha bayndr (imarl) olursa, o ehir sakinleri, retim ve bayndrlk ynnden kendilerinden dk olan kent sakinlerine gre daha fazla refah iinde yaarlar.
Kentin fiziksel gelimilik dzeyi (bayndrl) ile kent kalknmas arasndaki ilikiyi detaylar ile inceleyen bn Haldun, bir kentin kurulu aama-
snda gelimemi yaplara sahip olduunu, zamanla retimin artmasna paralel bayndrln gelitiini, gelien bayndrlk ile paralel bu kentin cazibesinin artacan, sekin sanatkarlarn, ustalarn bu kente geleceini ve bunun
da kent ekonomisini gelitireceini, gelien ekonominin de kent bayndrln gelitireceini savunmakta ve kentin fiziksel geliimi ile ekonomik geliimi arasndaki gl balar belirtmektedir.
bn Haldunun 600 sene nce ifade ettii kentin fiziksel gelimilii ile
kalknmas arasndaki iliki, gnmzde kent ekonomisi yaklammn temel
unsurlarndan birisini oluturmaktadr.
Kentlerimizin en nemli problemlerinin banda altyap yetersizlii gelmektedir. zellikle hzl gelien kentlerimizde yaanan ulam problemi
kentsel geliimin en nemli engelleyicilerindendir. nsanlarn hareket kabiliyetlerinin dk olduu kentlerde ekonomik hareketliliinde dk olmas
kanlmazdr.
Yerel kalknma kapsamnda yaplmas gereken en nemli almalardan
birisi, ehirlerin fiziksel ihtiyalarnn karlanmas ve planl ehirlemenin
salanmasdr. ehirlerin ve ehirde yaayanlarn ncelikle karlanmas gereken ihtiyalar, temel altyap ihtiyacdr. Fakat temel altyap ihtiyacnn da
salkl olarak gerekletirilmesi ve kentsel geliimin srdrlebilir olmas iin yaplmas gereken ncelikli alma ise planlamadr.
Fiziksel altyapya yaplan yatrmlar ekonomik gelimeyi eitli yollardan destekler:
* Fiziksel altyap gelimeleri, iletmelerin daha etkili ve gvenilir faaliyet gstermelerini salar. Bunun sonucunda iletme maliyetlerinin azalmas,
retkenliin artrlmasna yol aar.
* Fiziksel altyap yatrmlar inaat alannda daha fazla i olana yaratr. Fiziksel altyapya yaplan her bir milyar dolarlk yatrm kamu ve zel
sektrde 40.000 ila 50.000 civarnda ek istihdam dourur.
* Fiziksel altyap yatrmlar salk, gvenlik, konfor ve genel toplumsal
atmosfer zerindeki etkileriyle sosyal refah dzeyini artrr.
Kentsel altyapnn yetersiz olduu yerlerde zellikle hizmet sektr ve
bilgi toplumuna geile birlikte arln hissettiren biliim sektrnn gelimesi mmkn deildir.
b-Sosyal Kalknma
* Sosyal kalknma, gelir dalmndaki byk farklar mmkn olduu
kadar gidermek ve herkese en azndan zaruri ihtiyalarn kolayca karlayabilecek imknlar hazrlamaktr.
* Sosyal kalknma, kiisel ve kolektif dzeyde sosyal ve beeri ilikile-
120 Yerel Siyaset
ri, sosyal dayanmay, karlkl saygnl artrmaktr.

Genel olarak sosyal kalknmann ekonomik kalknmann tabi bir sonucu
olduu dncesi yaygndr ve bu dnce bir yere kadar hakllk arz etmektedir. Buna mukabil, zellikle gelir dalmnda ok ciddi farkllklarn olduu toplumlarda, ekonomik kalknma paralelinde sosyal kalknmann da gereklemesi ile sonulanmayabilmektedir. Ayrca yaanan krizler de dar gelirli kesimler bata olmak zere toplumun byk blmnde sosyal skntlara
sebep olmaktadr.
Sosyal kalknma, insan odakl kalknma anlaynn bir gereidir. nsan
odakl kalknma politikalarnn uygulanabilmesi iin, bireysel giriimler desteklenmeli; ama bireylerin giriimcilik kapasitelerinin de gelitirilmesi iin
sosyal politikalar devreye sokulmaldr. Balk vermek deil, balk tutmay
retmek anlay zerine sosyal politikalar bina edilmeli, bireylerin yapabilirlik kapasitesi gelitirilmeli, bu alanda ncelikler zayf bireylere verilmelidir. Zayf bireylerin yapabilirlik kapasitelerinin gelitirilmesi, sre ierisinde bireyler aras uurumlarn kapanmas ya da en azndan bireylerin kendi balarna ayakta durabilecekleri yeteneklere kavuturulmas rekabet anslarnn salanmasn temin edecektir.
c-Kltrel Kalknma
Kent/ehir kavram ile kltr kavram arasnda anlaml bir ba bulunmaktadr. Birok dilde kent szc ile uygarlk szc arasnda kken ilikisi grlmektedir. Trkemizdeki uygar szc yerleik bir toplum
hayat sren Uygurlardan tretilmitir. Meden kelimesi kent anlamndaki
Medine kelimesinden kken alr. Medeni kelimesi dilimizde de kentlilemi, krsallktan kurtulmu ve uygar manasnda kullanlmaktadr.
ehirler yalnzca, gnmz insanna daha byk bir oranda i ve yerleim olanaklar sunan bir yer deildir, ayn zamanda dnyann en uzak yerlerini kendine eken, trl blgeleri, insanlar ve etkinlikleri bir dzene gre
biimlendiren, ekonomik, siyasal ve kltrel yaamn ncs ve denetleyicisi konumunda olan bir merkezdir.
Kltrel kalknma teriminden ok genel olarak eitim dzeyinin ykselmesini, kltrel etkinliklerin ve bunlara katlan bireylerin artmasn, kltr
ve tabiat varlklarnn korunmasn anlyoruz.
d- Ekonomik Kalknma
Ekonomik kalknma kent ekonomisinin gelitirilmesi iin planlama, tevik ve organizasyonlar ile istihdam artna ynelik eitim ve organizasyon
almalarn kapsamaktadr. Yerel ekonomik kalknmadan ama; kent ekonomisinin, ticaretinin ve istihdam sahalarnn gelitirilmesi yoluyla refah ar-
tnn salanmasdr. Kentler, iinde yaayanlarn geimlerini salayabildikleri meknlar olmaldr. Kendi sakinlerine refah sunamayan, onlarn bugnk ekonomik ihtiyalarn karlayamayan, gelecekle ilgili onlara umut vaat
edemeyen kentler varlklarn srdremezler.
zellikle gnmzde gelien, deien ve karmaklaan ekonomik hayat
karsnda, taraflarn birlikte karar almalar ve uygulamalar yoluyla kentlerimizin ekonomik geliimleri salanmaldr. Bu konuda en nemli grev de
kent ynetimlerine, yani belediyelere dmektedir.
Kent kaynaklarnn etkin ve verimli kullanm, geliim ve kalknmann itici gcdr. Zaten kalknma ve geliim ayn zamanda verimlilik ve etkinlik
demektir. Yani kaynaklarn doru yerlerde ve doru biimde kullanm arttr. Bizler zengin varlklarn fakir bekileri olduumuz srece bu varlklarn
bize bir faydas dokunmayacaktr. Baarl bir ynetim kaynaklarn atl tutan deil, bunu retim ve yatrma ynlendiren ynetimdir. Belediyelerin ellerinde ok sayda menkul ve gayrimenkul bulunmas baar deildir. nemli olan bu varlklar sermayeye tedavl edip, yeni yatrmlarn gerekletirilmesidir. Bylece retim ve istihdam artacak; yeni yatrmlar iin gerekli olan kentsel cazibe oluturulacaktr.
Kentlilerin yapabilirlik beceri ve kapasitelerinin gelitirilmesi ise, mevcut kaynaklarn ve imkanlarn optimum kullanm iin gereklidir. Burada ynetimlere den, kendi insanna gvenmek, onlar iin gerekli gven ortamn oluturmak, onlara yol ve yn gstermek ve bu sayede kent sakinlerinin retim ve gerekletirme beceri ve kabiliyetlerini hayata geirecek ortamlar
oluturmaktr. Bunun iin de kentin deiik kesimleri ve kurumlar arasnda
koordinatr grevi grmek, yerel ynetimlerin ncelikli sorumluluklar arasndadr.
Yerel kalknmann en nemli aktr, yerel ynetimler ve zellikle de belediyelerdir. Trkiyede Belediye Kanunu, belediyelere kent ekonomi ve ticaretini gelitirme grevi vermektedir. Belediyeler, ky ve il zel idarelerine gre ok daha geni mali ve beeri kaynaklara sahip kurumlardr. Ellerinde bulunan bu kaynaklarn yan sra planlama aralar, altyap yatrmlar ve
zellikle de koordine edici kapasiteleri ile kentsel gelimenin en etkin aktr olacak kapasitededirler.
Yerel ynetimlerin yerel kalknmada alacaklar rol bizzat ve dorudan ekonomik faaliyette bulunmak deil, kent ekonomi ve ticaretinin gelitirilmesi iin uygun ortamn oluturulmas biiminde olmaldr. Kamu kurumlarnn
ekonomik g olarak ortaya kmalar, hantal bir yapy kanlmaz klmaktadr. Bunun doal sonucu da partizanlk, israf, kaynaklarn verimsiz kullanm olarak ortaya kmaktadr. Gnmzde etkin bir kamu ynetiminin k-
122 Yerel Siyaset
k ama hareket kabiliyeti yksek kurumlar oluturmakla mmkn olduu

genel kabul gren bir yaklamdr.
e- Siyasi kalknma
UNDP cra Direktr Mark Malloch Brown, siyasi kalknmann nemini belirten u ifadeleri kullanmaktadr: 1980li yllardan bu yana kalknma
politikalar ounlukla ekonomi ve piyasa sektrne younlamtr. Bunlar
nemlidir. Ama bu dnemden karlan asl ders; siyasetin, insanlarn kendi
hayatlarna yn verirken oynad nemli roln grmezden gelinmemesi gerektiidir. Siyasi kalknma, insani gelimenin unutulan yz olmutur.
Siyasal kalknmann yani yerel halkn karar ve uygulamalara katlmnn
salanabilmesi iin, yerel ynetimlerin ynetiim yaklamn benimsemeleri gerekmektedir. Yerel ynetiim, kent paydalar arasnda salkl ilikilerin tesisi, kent hakknda alnacak temel kararlarn birlikte alnmasn gerektirmekte ve paydalarn mutluluunu esas almaktadr. Bu da ehri ve ehir sakinlerini ilgilendiren her alanda birlikte ynetim anlayn gerektirmektedir.
Birlikte ynetim anlaynn gelimesi iin halkn karar ve uygulamalara katlm mekanizmalarnn gelitirilmesi gerekmektedir. Dnyada son yllarda artan katlmc ynetim anlay, birok lkede farkl katlm yntemlerini gndeme getirmitir.
Yerel demokrasi halk dorudan ilgilendiren, gnlk hayatnda nemli
yer tutan gerek ve somut sorunlarn gndemi belirledii, tartlp karara
baland ve uygulanmaya konulduu bir sretir. Bu srete yerel demokrasinin tm kurum ve kurallarnn geni halk kitleleri tarafndan benimsenmesinde, vazgeilmez bir yaam tarz olarak alglanmasnda, korunmasnda
ve yaygnlamasnda katlmn yeri ve nemi byktr. Yerel halkn gerek
bir ynetiim anlay iinde katlmclk etrafnda toplanmas ve harekete
geirilmesi iin yerel sorumluluk ve hemehrilik bilinlerinin gelitirilmesi ve bu bilin iinde bir davran sergilemesi gerekir. Yerel halk, kendilerini yaadklar yere bal hissetmeli, iinde yaad ortamn sorunlarna
ve zmlerine duyarsz kalmayp, bu sorunlarn zmn sadece yneticilerden beklememelidir.
Yerel halkn kentini, kentinin geleceini sahiplenebilmesi iin de kentin
ynetimine katlmnn salanmas gerekmektedir. nk insanlar kendilerinin katld karar ve uygulamalar daha fazla sahiplenirler.
Burada yneticilere den grev tek yanl ynetim sreleri iersinde ynetim ilevlerini yerine getirmek olmamaldr. Karar alma, uygulama, izleme ve denetim srecinde ynetiimin tam olarak tm kesimlerin katlmyla gerekletiril-
mesine uygun bir ortam hazrlamaldrlar. Merkezi ve yerel dzeyde gerekletirilen ynetim sadece ynetilenlerle yneticiler arasnda ynetim ve iletiimin gereklemesiyle sonulanan bir durum deildir. Ayn zamanda demokratik katlmc bir ynetimin gerei olarak da karmza kmaktadr.
Ynetiim srecinin tam ve etkin olarak uygulanmas yneticilerin ilerini daha da kolaylatracaktr. yi ynetiim anlay iersinde sadece grevlerde bir paylam gereklemeyecek ayn zamanda ynetilenlerle birlikte
sorumluluklarn paylam gndeme gelecektir.
Ynetiim hayata geirilmesi ile birlikte kent btn iersinde merkezi ve
yerel ynetimin sunmu olduu hizmetlerdeki etkinlik ve memnunluk derecesini, kent konseylerinin etkinliini arttrp, kentdalk bilincini, kent yaamyla ve kentin gelecei ile ilgili halkn ilgi ve katlmn, kentle ilgili kazanmlarn ve deerlerin korunmasn ve bir arada yaamann nem ve sorumluluu
konusunda kentte yaayan herkesin sorumluluk bilincinin artmasna byk
katk salayacaktr. Srdrlebilir kalknma, evresel deerlere kar duyarllk, hemehrilerin karlkl yardmlama ve dayanma duygusunun gelimesi
iyi ynetiim ilkesinin etkin bir ekilde uygulanmasyla gerekleir.
f- Etkin Ynetim
Etkin ynetim, kaynaklarn etkin ve verimli biimde kullanlmasn, rn ve hizmetin gerek retiminde ve gerekse sunumunda mteri memnuniyeti ve kalitenin nemsenmesini gerekli klmaktadr. Yerel kalknmann baarl ile gerekletirilebilmesi iin yerel kaynaklarn optimum dzeyde etkin
ve verimli kullanm gerekmektedir.
Bir toplumun kalknmasnda verimlilik ve etkinlik en nemli unsurlar arasnda yer almaktadr. Yaplan almalara gre gelimi lkelerdeki bymenin altnda yatan sebep sadece kaynak fazlal deil, kaynaklarn etkin ve
verimli kullanlmas da bulunmaktadr ve bymenin yarsn verimlilik art oluturmaktadr. Verimlilik art nce ekonomik bymeye sebep olmakta, sonra da kalknmay salamaktadr. Etkinlik ise, yaplan faaliyetin temel
amaca uygunluk gstergesidir. Daha ak bir ifade ile yaplan hizmetin amaca ne kadar hizmet ettiinin gstergesidir.
Kaynaklarn etkin ve verimli kullanlabilmesi iin gerek kamu ve gerekse zel sektrde etkinlik ve verimlilik esasna dayal ynetim anlaynn gelitirilmesi gerekmektedir.
Deerlendirme
Bu almada Yerel kalknma kavram hakknda zet bilgiler verilmeye
allmtr. zellikle son 20 yldr gelimi lkelerin nem verdikleri konu-
124 Yerel Siyaset
larn ilk sralarnda yer alan kalknmann yerel aktrler eli ile gerekletirilmesi almalar elbette ulusal dzeyde alma yaplmamas anlamna gelmemektedir. Ulusal ve yerel dzeyde birbiri ile entegre yaklamn benimsenmesi, ulusal giriimlerin yan sra yerel giriimlerin de artrlarak topyekun kalknmann gerekletirilmesi gerekmektedir.
Kalknma anlaynn gnmzde mali ve teknik sermayeden daha fazla
beeri ve sosyal sermayeyi gerekli kld unutulmakszn gerek ulusal ve gerekse yerel dzeyde salkl, etkin ve srdrlebilir bir kalknmann salanabilmesi iin sosyal ve beeri sermayeyi artrc almalara zel nem verilmesi gerekmektedir.
Pendikte balayan ve dier kentlere de yaylan yerel kalknma gayretlerinin zellikle akademik camiann bu alanda yapaca almalarla gelitirilmesi byk nem arz etmektedir. Bunu salamak iin de merkezi idare, yerel idare ve niversiteler arasnda salkl ilikilerin tesis edilmesi ve iyi ynetiim yaklam erevesinde ilgili taraflarn da bu almalara katk vermesi salanmaldr.
YEREL SYASET PERSPEKTFNDEN

BAKILA BYKEHR BELEDYELERNDE
KENTSEL ALAN YNETM UYGULAMALARI
Do. Dr. Hseyin ZGR*
zet
Bu yazda Trkiyedeki metropoliten kentsel alanlarn ynetimi bykehir belediyelerinden rneklerle yerel ve metropoliten siyaset asndan ele
alnp irdelenmektedir. Genelde metropoliten kentsel alan ynetimi uygulamalar zelde pergel dzenlemesinin uygulamalarna ynelik tespit ve deerlendirmelerin salayabilecei olas almlar yaznn ana amalar arasndadr. Bu almada pergel dzenlemesi uygulamalar zerinde yerelin ve Ankarann etkileri, niyetleri ve abalar ile bunlarn etkileimine rnekler sunularak yerel siyaset asndan yaplan irdeleme bir deneme mahiyetindedir
ve ilk tespitleri iermektedir.
Bu yaznn ilk ksmnda, kentlerden metropoliten alanlara belediyelerden bykehir belediyelerine dnm ve gei sreci irdelenmektedir. Yaznn ikinci ksmnda yerel ve metropoliten siyaset asndan Trkiyede
kentsel alan ynetimi sorunu zerinde zetle durulmaktadr. Yaznn bu ksmnda Trkiyede bykehir belediyesi statsne sahip metropoliten alanlarn gemi ve gncel ynetim sorunlarna odaklanlmakta ve bu alanlarn
ne kan kimi ynetim sorunlar zet biimde incelenmektedir.
Yaznn nc ksm Trkiyede metropoliten kentsel alanlar ynetmeye ilikin abalarn ortaya kn zet bakla aktarmaya ayrlmtr. Bu erevede gemite ve gnmzdeki kentsel alan ynetimi model, yaklam ve
uygulamalar ksaca ele alnmaktadr. Tamamlayc ve alternatif kentsel alan
ynetimi modellerini zetle ele almak sonraki blmlerde bu modelleri yerel
siyaset asndan bir deneme mahiyetinde de olsa incelemeye zemin ha* Pamukkale niversitesi, BF, Kamu Ynetimi Blm
125
126 Yerel Siyaset
zrlama amacna da yneliktir.

Yaznn beinci blmnde, bykehir belediyesine (BB) sahip il merkezlerinde bu modelin ortaya k, dnm ve uygulanmas srasndaki
tartmalara ksaca yer verilmektedir. Yaznn altnc ksmnda yerel ve metropoliten siyaset asndan bykehir belediyesi rneklerinden de istifade ederek 5216 sayl Kanunun pergel dzenlemesi ve dier kentsel alan ynetimi uygulamalar sorgulanmaktadr. Bu sorgulamada yerel ve ulusal medya
haberleri, ilgili belediyelerin stratejik planlar ve faaliyet raporlar bata olmak zere eitli kaynaklardan yararlanlmaktadr. almann son ksmnda
ise yerel ve metropoliten siyaset asndan Trkiyenin bykehir belediyesine sahip olan kentsel alanlarnn ynetimine dair tartmalar konunun ve
yaznn btn asndan deerlendirilmektedir.
almada kentsel alan ynetimi rnekleri, abalar, uygulamalar ve siyasalarn yerel siyaset asndan incelemede ilgili belediyelerin stratejik
planlar, faaliyet raporlar, evre ve Orman Bakanl l evre Durum Raporlar, TBMMde milletvekillerinin konumalar, bykehir belediyesi
bata olmak zere alternatif yntemler hakknda kanun tasar ve teklifleri,
yerel ve ulusal basnda yer alan haberler ile belediye ve valiliklerin internet
sayfalarndaki ilgili haberler taranmtr.
Giri: Trkiyede Kentlerden Metropoliten

Alanlara, Belediyelerden Bykehir
Belediyelerine Dnm
Gnmz Trkiyesinde yerleim birimleri arasndaki etkileim, kentleme dzeyi, kentler aras rekabet, kentlerde eitli fonksiyonlar iin ihtiya
duyulan kii bana arazi bykl artmaktadr. te yandan, bireylerin/hane halklarnn, giriimcilerin, mal ve hizmetlerin hareketlilii artmaktadr.
Kreselleme derecelerinin greli olarak dk seviyede olduu kentlerden
ve dnyadan bu alanlarn tmndeki derinleme ve hareketliliin ykselmekte ve etkileimlerin karmaklat dzen ve yaama biimine doru gei
srmektedir. Bu nemli deiimlerden Trkiyenin belediyeleri, kentleri,
yerleim bekleri, havzalar ve blgeleri de ciddi lde ve artan oranda etkilenmektedir. Tm bu deiimlerden hem etkilenen hem de etkileyen kentleme ve metropolitenleme sreci Trkiyede de devam etmektedir. Konut
yapm, yerleme tercihleri ve deseni, hizmet beklentileri dzeyi ve eitleri,
rant gibi konular da metropolitenleme srecinden etkilenen ve bu sreci etkileyen faktrler arasndadr.
zellikle kylar ile orta ve byk lekli yerleim birimlerinde ortala-
Bykehir Belediyelerinde Kentsel Alan Ynetimi Uygulamalar 127
madan hzl artan nfus, yaplama ve yatrmlarla i ie gemi ve/veya yakn etkileim iindeki yerleim beklerinin ortaya kmasna yol aabilmektedir. Deiik alan ve nfus byklkleri ile nfus younluu ve arazi durumuna sahip bu yerleim beklerinde birden ok belediye ve kyn bir kentsel alan oluturmasna yol aacak etkiler gsteren iki temel yaylma/byme
(sprawl/growth) eilimi sz konusudur. Birinci eilim ana belediyenin evreye doru bymesi ve komu belde ve kyleri etkisi altna almasdr. kinci eilim ise evredeki mevcut ky ve kasabalarn hem birbirlerine hem de
zellikle ana belediyeye doru yaylmasdr. Aslnda ou kentsel alan rneinde, bu iki eilim belirli llerde birlikte gereklemektedir. Yukardaki
iki yaylma ve byme eilimi ile de ilikili ancak belli llerde onlardan
ayrlan yanlar da olan nc bir kentsel byme eilimi daha vardr. Bu da
geni depolar, organize sanayi blgeleri, ana akslar boyunca yerleen benzin
istasyonlar ve sat noktalar, nazm imar plan dndaki alanlarda ina edilen tek tek ve site eklindeki konutlar da aralardaki ana belediye ve evredeki yerleimler arasndaki boluklarn doldurulmas ve/veya yaylmann ynnn belirginlemesi anlamnda rol oynayabilmektedir. Denizli, Bodrum,
Trabzon, Malatya, Antakya, Aydn, Manisa gibi bykehir belediyesine sahip olmayan kimi rneklerde bile kesintisiz biimde devam eden veya kk
boluklarla etkileimli biimde birok belediye ve kyn ayn kentsel alanda
varl karmak sorunlar reten, ancak eitli alardan frsatlar da sunan bir
metropolitenleme srecine iaret etmektedir.
kinci Be Yllk Kalknma Plannda (1968-1972) ehirleme konusunda varlan ilkelerden birisi udur: ... Bykehirler, byklkleri lsnde
ehirlemenin iktisadi ve sosyal gelimeye katksn artran bir g kazanmaktadrlar... Bu anlayla bykehirlerin bymesi nlenmeye allmayacak gelimeleri desteklenecektir (7.BYKP, Mahalli dareler ve Bykehir
Ynetimi K Raporu, 1994: 7). Gittike byyen metropoliten alanlarda
ok sayda belediye ve uygulayc kurumun bulunmasnn hizmetleri yerine
getirmede egdm glkleri ortaya kardnn farkna varlmtr. Nitekim konuya ilikin olarak 1969 Yl Programnda koordinasyon ve davran
btnlnn salanmas metropoliten idarelerin kurulmasna bal olacaktr. ileri Bakanlnda balatlm olan Metropoliten dare Aratrmas
Temmuz 1969a kadar derhal uygulamaya geilecektir (1969 Yl Program,
377) ifadeleri yer almtr. Grld zere, kinci Plann balad 1968 ylndan bir yl sonra ciddi bir ifade ve gr deiiklii gerekleerek metropoliten alanlarda btnlk ve koordinasyonun acilen salanmas ve bunun aratrma sonucu gereklemesi istenmektedir.
Planlama konusunda 1950 sonlarnda meydana gelen deiiklik kentsel
128 Yerel Siyaset
alan ynetimi ve planlamas asndan yeni bir alm ve anlay yanstmaktayd. 1956 ylnda 6785 sayl mar Kanununun karlmasnn ardndan imar ileriyle uraacak bir bakanln kurulmas 1958 ylnda 7116 sayl Yasayla mmkn olmutur. Bu Yasaya gre blge planlar konusunda ilgili rgtlerle ortaklaa aratrma ve almalar yapmak ile blge, ehir, kasaba ve
kylerin planlanmas mar ve skan Bakanlnn ana grevleri arasndadr.
Bakanln kurulmasndan sonra, 1959da Blge Planlama rgt oluturulsa da blge lsnde plan hazrlama konusunda asl gelime 1960dan itibaren olmutur. Trkiyedeki ehircilik almalarnn bana yabanc uzmanlarn getirilmesi bu devreye kadar devam etmitir. stanbul planlama almalarna yardmc olmak zere alman Prof. Hans Hgg davet edilmi ve
kendisinden 4 yl sreyle stanbul iin detay almalar yapmas istenmitir.
Prof. Hgg almalarn yrtrken 1957de stanbul mar Planlama Mdrl kurulmutur. talyan Prof. Luigi Piccinatonun mdrle danman olarak atand bu bro ehri drt blgeye ayrarak detay almalar yapmtr. Bu bro tarafndan ilk defa belediye snrlarn aan planlama almalarna balanmtr (Ger, 1979: 105).
1970li yllarda, aada nispeten detayl olarak ele alnacak gelimeler
arasnda birlik tasarlar ile en byk kentlerdeki nazm plan brolar, ller
Bankas ile mar ve skan Bakanlnn 1970lerdeki faaliyetleri ile ileri
Bakanlnn ve Devlet Planlama Tekilatnn 1960lar ve zellikle
1970lerde kentsel, metropoliten ve blgesel dzeyde planlama abalar sz
konusudur. Ancak planlama, metropoliten veya tek bir belediye snrn aan
byke kentsel alanlar ynetme asndan zerinde durulmas gereken
fonksiyon veya hizmetlerden sadece birisidir. nemi ve ncelii yadsnamaz
planlama faaliyeti dnda ime suyu temini, kat atk bertaraf, ulam, konut ve gecekondu yapmnn nlenmesi ile gecekondu slah, yerel ve blgesel ekonomik gelimenin ynlendirilmesi, aktif ve pasif yeil alanlar, kentlerin iinde veya kysnda kalan doal ve tarihi nemi olan alanlarn korunmas, byk altyap projeleri gibi birok iin ve hizmetin yrtlmesi asndan
kentsel alan btnnde ve potansiyel gelime alanlarnda faaliyet gsterecek
ynetim birimlerine ihtiya daha 1970lerde belirgin hale gelmitir. Hatta bu
ihtiya stanbul ve zmirde daha erken tarihlerde ortaya kmtr. 1976 ylna gelindiinde metropoliten ynetimler zerine bir tasar parlamentoya
sevk edilmi, ancak yasalaamayp tasar kadk kalmtr.
Trkiyenin kent ynetimi sistemi 1930-1983 arasndaki 54 yllk uzunca bir dnemde temel olarak 1580 sayl Belediye Kanunu tarafndan ynlendirilmitir. Nfuslarna, byklklerine ve zelliklerine bakmadan tm belediyeleri ayn kategoride deerlendiren 1580 sayl ve 1930 tarihli eski Bele-
diye Yasas belediye ynetiminde uzun sre etkili olmutur. Ancak deien
koullar, kentlemenin dinamik bir sre olmas, yeni ihtiyalar ve hizmetler, hzl kentleme ve g olgusu (sreci) gibi nedenlerle kentler evrelerine, eperdeki kasaba ve kyler de ekirdekteki en byk belediyeye/kente
doru bymekte ve bir kent bir belediyeden ibaret olmaktan kmaktadr.
Sonuta, ou kentlerde, hatta kimi ortanca ve kk ehirlerde bile tek bir
belediyenin yerel hizmetleri baaryla sunmas zorlamaktadr.
1983teki KHKlar dneminin ardndan 1984te lkenin en byk
kentinde (kentsel alannda) bykehir belediyesi sistemine geilmesiyle yeni bir dnem baladysa da temel sorun devam etmitir. Bunlardan birincisi bykehir belediyesi statsne sahip olan kentlerde bu sistemin kendi
i aksaklklar nedeniyle kimi sorunlar yaanmtr. Bu tr sorunlara, ar
byk ile ve alt kademe belediyeleri, alt kademe ve ile belediyeleri zerinde ok gl ve kimi vesayet yetkilerine sahip bykehir belediyesi, bykehir belediyesinin snrlarnn metropoliten kentsel alanla akmamas rnek verilebilir. Sistemin ikinci sorunu ise kimisi 1980 ortalar veya sonlarna kadar kimisi ise 1980 balarndan 1990 balarna kadar geen dnemde
bykehir sistemine dahil olmad iin metropoliten alan ynetimi ve mali kaynaklar asndan sorunlar yaamaya devam etmi olan (Adana, Samsun,
Mersin, Adapazar gibi) 13 belediyenin bahsedilen dnemdeki varldr. nc sorun ise halen bykehir belediyesi statsne sahip olmayan Denizli, Trabzon, Malatya, Antakya, Zonguldak gibi metropoliten veya Balkesir
gibi dier orta lekli kentsel alanlarn varldr.
Tm bu kentsel alanlar iin nfus bykl, yapsal ve corafi zellikler gibi aralarndaki farkllklara bakmakszn tek tipi 1580 sayl ve 1930
tarihli Belediye Kanununun geerli olmas ngrlmtr. 5393 sayl yeni
Belediye Kanunu da bu adan snrl baz yenilikler getirmektedir. Bu yenilikler belediye kuruluunu dzenleyen 4. maddede, birlemeyi dzenleyen 8.
maddede ve katmay dzenleyen 11. maddede belirginlemektedir.
ngilizce karl metropol olan kavram, dilimizde bykehir ve anakent terimleriyle ifade edilmektedir. Metropolleme ise anakentleme terimi
ile karlanabilir. Ancak Trk pozitif hukuku, anakent yerine bykehir terimini kullanmaktadr. Bykehir terimini, pozitif hukukumuz sfat tamlamas ve (byk ehir eklinde) ayr szck olarak yazmaktadr. Fakat terimle anlatlmak istenen ehrin bykl deil, yeni bir idari tekilat birimi olduu iin, bileik isim olarak ve bitiik yazlmas Trke imla kurallar asndan daha dorudur (Yldrm, 1997).
1984 tarihli 3030 ve 2004 tarihli 5216 sayl Bykehir Belediyesi Yasalar en byk kentsel alanlarn (bykehirlerin) ynetim sorunlarn hafiflet-
130 Yerel Siyaset
mitir. Ancak kimi ortanca il merkezi ve byk ile merkezlerinin yerleik alan ok sayda belediye ve kye daldndan idari/siyasi adan paralanm
bu orta lekli kentsel alanlarda ciddi ynetim sorunlar gzlenmektedir.
150.000-500.000 arasnda belediye nfusuna sahip olup yakn evresinde ana
belediye ile kuvvetli etkileim iinde ok sayda belediye ve ky bulunan il
merkezi kkenli orta lekli kentsel alanlara Aydn, Denizli, Trabzon, Malatya, Antakya, Manisa, Zonguldak, Krkkale, anlurfa, Kahramanmara, Ordu
rnek verilebilir. Nfusu 30.000-250.000 nfus aralnda ve il merkezi olmayan byke ile merkezi kkenli orta lekli kentsel alanlara ise KuadasSke, skenderun, Bandrma-Erdek-Edincik, Edremit Krfezi, Nazilli-Kuyucak-Sultanhisar, Alanya, Bodrum Yarmadas, Marmaris rnek verilebilir.
1. Trkiyede Metropoliten Kentsel Alan

Tanmna likin Denemeler
Trkiyede metropoliten kentler sorunu 1960 sonlarndan itibaren daha
bariz tartlmaktadr ve bu tartmalarn satr aralarnda metropoliten kentsel
alanlara ynelik tanmlamalar da bulmak mmkndr. Metropoliten alan veya metropoliten kentsel alann kapsad nfus ve alann giderek artt veya
geniledii rahatlkla sylenebilir. Bu bazen planlara ve hukuki mevzuata da
yansmaktadr. Her lkenin metropolleri ve metropoliten kentsel alanlarnn
kendisine zg zellikler tad dikkate alnarak burada daha ok Trkiye iin tanmlama denemelerine giriilmektedir. Trkiyede orta lekli kentler
(Yazar, 2006; zgr, 2005) ve orta lekli kentsel alanlar (zgr, 2005; zgr, Sava Yavuzehre ve Cierolu, 2007a ve b; zgr, Gen ve Aksu, 2007)
ve metropoliten kentsel alanlar (Kele, 2006a: 271-275; Kray, 1998: 105108; Nadarolu, 2001: 113-114) iin birka tanmlama denemesi yaplmtr.
Kentsel alan kavram dar ve geni anlamda iki ekilde ele alnabilir.
Dar anlamda kentsel alan, il/ile merkezi ile hemen yaknnda (5-15 kilometrelik snr iinde) yer alan merkez ile ulam imkanlar gelimi, her
gn nfusun %15 veya daha fazlasnn gnbirlik olarak bir belediyenin snrndan dierine veya evredeki ky ve belediyelerden ana/merkezdeki belediyeye gidip geldii, ekonomik ve ticari st dzey mal ve hizmet sunumunun ana belediye snrlarndaki iletmelerden yapld yerleim bekleridir.
Bu kentsel alanlarda ayrca kentsel kat atklarn bertaraf, kanalizasyon,
kent-ii ulam, itfaiye, yamur suyu tahliyesi gibi baz hizmetlerin ortak yrtm ile asfalt-parke retimi, ekipman, teknik eleman tedariki, l ve tart aletlerinin denetim ve bakm gibi baz hizmetler merkez belediye tarafndan verilmektedir. Kent ii ulam hizmetinde giderek yaygnlat zere,
kimi kentsel alan hizmetleri zel irkete veya bireylere ihale edilmektedir.
Dolaysyla ayn sistem iindeki toplu yolcu tama aralar birden fazla belediye ve kye hizmet verebilmektedir.
Geni anlamda kentsel alan ise, dar anlamda kentsel alann zellikleri
yannda daha geni bir corafyaya dalm, ancak baz ortak hizmetler (ayn akarsu, ayn sahil eridi, ayn su havzas iinde yerlemi olma gibi), doal ve corafi faktrler asndan birlikte hareket etmelerinin ekonomik, etkili ve verimli olduu yerleim alanlarn ifade eder. Geni anlamda kentsel
alan tanm yapmay gerektiren bu hizmetlerden bazlar, ok sayda belediye ve kyn ihtiyacn karlayan, maliyeti yksek ve en nemlisi ounlukla uygun yer bulmas zor olan dzenli kat atk deponi tesisi, ime suyu kaynaklarnn iletilmesi, atk su artma tesisi, 1/25.000lik evre dzeni plandr. Bu anlamda otogar iletmesi gibi, tek bir belediye tarafndan kurulan ve
iletilen ancak geni bir evredeki birok belediye ve kyn hemehrisinin
ortak kulland hizmetlerden de bahsetmek mmkndr.
Daha 1970 balarnda byk ehir btn terimi kullanlmaya balanmtr. rnein, Mbeccel Kray ilk basksn 1972de yaymlad rgtleemeyen Kent: zmir aratrmasnda zmir byk kent btn terimini (Kray, 1998: 61) kullanmaktayd. Daha nemlisi, Krayn ilk basksn 1975
ylnda T Mimarlk Fakltesi, ehircilik Enstits Dergisinde yaymlad
makalesi Metropoliten Kent Olgusu baln tamaktadr. Kray 1960lar
ve 1970 balarnda Trkiyede kentleme sorunlarnn konuulmasnda ncelik demografik byme, sanayileme ile sanayinin yerlemesi ve dk vasfl konut sorunlarnn arasnda nemli bir baka yn ite burada yatmaktadr. Demografik byme, sanayileme ve konut sorunlar ile birlikte kentlemenin bugnk aamas istesek de istemesek de metropoliten blgesellemedir. Ve metropoliten kentin bu konfigrasyonda zel bir yeri vardr (Kray,
1998: 107) demektedir.
Metropoliten kent olgusu zerinde duran Mbeccel B. Kray, daha sosyolojik bir tanmla metropoliten blgeselleme kavram zerinden giderek
metropoliten kent olgusunu ele almtr. Kraya gre (1998: 107) metropoliten blgeselleme genellikle ehirleme oluumunun ileri ve zel bir halidir ve iine ald eitli byklklerdeki ve uzaklklardaki yerlemelere
eitli fonksiyonlar, zellikle eitli sanayi, tarmsal toptanclk gibileri yerleirken merkezdeki metropoliten kentte de kendine has baka fonksiyonlar,
baka vasfta bir igc yerlemektedir.
Zonguldak Belediyeler Birlii Bauzman olarak alan Engin Erkin
metropol ve metropoliten alan kavramna ilikin olarak Zonguldak rneinin
1970 balarndaki durumundan hareket ederek unlar ifade etmektedir (Erkin, 1999: 11; Erkin, 1978: 203):
132 Yerel Siyaset
O tarihte [1970 balarnda] bykehir deyimi kullanlmyordu ve lkedeki en byk kentte mar ve skn Bakanlna bal nazm plan brolar vard. Zonguldak kentler btn ise bykehir ya da metropol deildi;
ancak bundan ayr olan metropoliten alan deyii u nedenlerle benimsenmiti: [1] Birbirine bitiik 4 ayr ehir arazisini kapsyordu; [2] bu ehirler arasnda gnlk, fiziki, sosyal, ekonomik ve fonksiyonel ilikiler, iblm ve
ihtisaslama vard; [3] ehirlerden biri 50 binin, [4] alan toplam 150 binin
stndeydi; [5] alandaki ehirlerin hepsinde alan nfusun ok byk bir
yzdesi (%98) tarm d sektrlerde alyordu. Metropoliten alan deyiini
resmen tanmlayan baz lkelerde yaklak olarak bu be zellik balca kriterler olarak benimsenmiti. Bu kriterler belediyelerce de benimsendiinden
Zonguldak Metropoliten Alan deyii geerli kalmtr ve ksaca ZMA denilmektedir.
Kentsel alan terimi ehir ve Blge Planlama kkenli Gken Klnn
doktora tezinde (2006) ve zmirde yaplan ehircilik Kongresinde tez danman ile ortak bildirisinde de zellikle kullanlmtr. Can Hamamc danmanlnda Ankara niversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Ana
Bilim Dalnda tamamlad ve orta lekli kentlere odaklanan doktora tezinde de kullanlmtr. Nazillide Adnan Menderes niversitesi Kamu Ynetimi Blm tarafndan 15 Ocak 2007de Kentsel Alan Ynetimi Sempozyumu dzenlenmitir. Burada sunulan 15 bildirinin yaklak 10 kadar kentsel
alanlar ve bu alanlarda yaanan sorunlar ile alternatiflere odaklanmaktadr.
Kentsel alanlarn ynetimi, kentsel siyaset asndan dorudan ele alnan
konular arasnda st sralarda yer almaz. Yine de Kanada, ABD, Avustralya
ve Avrupadan kentsel alan ynetimi durumunu veya alternatiflerden birisini
detayl olarak incelerken yerel siyasetin alanna girildii grlmektedir. zellikle ngilizce literatrde yerel siyaset (local politics) kadar artk metropoliten siyaset (metropolitan politics) terimi de nem kazanmaktadr. Metropoliten siyaset aslnda yerel siyasetin zel bir alandr.
Trkiyede de artk kentsel alan ve metropoliten alan terimleri de uzun zamandr kullanlmaktadr, ancak yaygnlamayan iki terim olarak kalmtr. P.
Pnar zden kent yenileme ile ilgili stanbul niversitesi SBF Dergisindeki
bir makalesinde kentsel alan terimini, bir tanmlama denemesine girmeksizin
sklkla kullanmtr. Marmara niversitesinden yerel ynetimler ve maliyesi
zerine almalar bulunan Halil Nadarolu (2001: 113-117) metropol ile metropoliten alan ve bykehir arasnda farklar olduuna vurgu yaparak metropoliten alan terimi ve stanbulda ortaya kan, ileride zmir, Ankara ve Adana
ile Bursa gibi birka ana yerleimde daha ortaya kmas olas bu alanlar ynetme asndan nlemler alnmas gerektiini belirtmitir.
Metropoliten alan bazlarnca hem tercih edilmemitir hem de zellikle

Avrupada ve Kuzey Amerikada giderek yaygn kabul gren city region
ve daha az kullanlan urban region terimlerine karlk gelmek zere blge
kent ya da daha ok kent-blge konuulur hale gelmektedir. 28. Dnya ehircilik Kolokyumu lhan Tekeli ansna dzenlenmi olup blge-kent kavramn temel eksen olarak belirlemitir. Kresel kent-blgeler ile A. J. Scott ile ehir Planclar Odas(SPO)nn yaymlad Planlama Dergisinde 2004
ve 2005de iki rportaj bulunmaktadr. Kent-blgeler Trakya niversitesinden Dr. aduman Sazakn 11. Blge Bilimi/Blge Planlama Kongresinde (2007) bildiri konusu da olmutur. Aslnda baka isimler altnda, rnein kent alar terimi kullanlarak Trabzon-Rizede kentler arasndaki etkileimi incelemek zere bu kez Trabzonda dzenlenen 10. Blge Bilimi /
Blge Planlama Kongresinde Saliha Aydemir ve inasi Aydemir tarafndan
kent-blgeler ele alnmtr.
Uluslararas literatrde metropoliten kentsel alanlar ne karken birok
kenti ve bunlar arasndaki ve/veya evresindeki krlar da iine alan kent blgeler (city regions) terimi de giderek nem kazanmaktadr. te yandan orta
lekli kentler ve kentsel alanlardan da bahsedilmekte, orta lekli kentler
ve kentsel alanlar uluslararas literatrde ok farkl zellik ve byklklerdeki yerleim beklerini ifade edebilmektedir. Aslnda bir de megapoliten
veya megalopoliten alanlardan bahsetmek mmkndr. Jean Gotmann 1950
sonlarnda ABDnin kuzeydou sahilinde, merkezinde New York ehrinin olduu metropoliten blgesinin zellik ve fonksiyonlarn aratran eseri Megapolis adn tamaktadr. ABDnin Kuzeydousunda New York ve civarndaki kentlemeyi ifade etmek iin kullanlan bu terim Japonyada Tokyo-Osaka btnne de ok uymaktadr. Trkiyede stanbulun dou, bat ve gneyine doru yaylan ve Sakarya, Kocaeli, Tekirda, Krklareli, Edirne, Yalova illerinin bir ksmn da iine alan devasa bir kentsel alandan giderek
bahsetmek olas hale gelmitir.
Trkiyede bu metropolitenleme veya stanbul ve dou ve bat ynndeki komu iller ile Mersin-Tarsus-Adana-Osmaniye-skenderun hatt gibi
baz kent-blgeler iin megalopolitenleme srecine ayak uydurmak ve bu
kentsel alanlar ynetmek iin zmler nerildii veya retildii sylenebilir. Son dnemde de pergel dzenlemesi gibi ilgin, ancak pratik formllere
dayal yeni zmlerin denenmekte olduu rahatlkla sylenebilir.
Kentsel alanlarn ynetimi asndan Trkiyede bykehir belediyesi ve bu
statde belediyeye sahip olmayan yerleim bekleri ayrmnn hukuki-idari erevede ve hatta sosyal bilimler almalarnda sklkla ne ktn sylemek mmkndr. Elbette sosyal bilimciler genel olarak metropoliten alanlar ile bykehir
134 Yerel Siyaset
belediyesi snrlarnn birebir rtmediinin farkndadrlar. Ayrca bykehir

belediyesine sahip yerel ynetimler de metropoliten kentsel alann doal ve geliim blgesindeki snrlarn birebir kontrol edememektedir. Bykehir belediyeleri 5216 sayl Bykehir Belediye Kanunu kp bir yl sonra yasalaan 5390
sayl Kanunun da etkisiyle 20, 30, 50 km ve stanbul ile Kocaeli iin il snrlar
yeni snrlara kavuuncaya kadar prensip olarak gerek metropoliten alandan daha kk alanlar kontrol edebilmekteydiler. imdi ise yeni yasalarn pergel dzenlemesi denilen hkmlerinin hayata geirilmesiyle gerek snrlara byk lde ulalrken zaman zaman da metropoliten snrlarn tesine getii veya kimi durumlarda da 20 km, 30 km, 50 km emberlerin bile gerek metropoliten snrlara ulamada yeterli olmadn sylemek mmkndr.
2. Trkiyede Metropoliten Kentsel Alanlarn

Ynetimi Sorunu
Kentsel alanlarda ime suyu temini, kent ii ulam, dzenli kat atk deponi alan iletmesi, aktif ve pasif yeil alanlar, kltrel donatlar, kanalizasyon ve atk su artm gibi baz yerel/blgesel hizmetlerin, kimi planlar ve
yatrmlarn ortak yaplmas/yaptrlmas veya paralel hareket edilmesi zorunluluk halini almtr. Belediyeler aras ibirliinin zayf olduu kentsel alanlar hzlca problem yuma haline gelebilmektedirler. zellikle belediye
ve ky saysnn ok olduu ve/veya Kuadas-Ske gibi hzl gelien orta lekli kentsel alanlar ile geliimi kt su kaynaklar ve kentsel amalara uygun
arazinin snrl ve/veya deprem riski gibi nedenlerle sorunlu olduu yerleim
bekleri nemli sorunlarn kayna olabilmektedir.
Anadolunun cazibe merkezleri olabilecek art alana sahip, alt blgesine
st dzey zel ve kamusal mal ve hizmetleri sunma konumundaki bu orta lekli kentlerin ou ciddi idari, hukuki, meknsal, toplumsal ve siyasi sorunlarla boumaktadr. Trkiyede kentsel alan ynetimi asndan sorun yaayan, henz bykehir ol(a)mam ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunuyla da yakn gelecekte (Malatya, Denizli, Antakya ve anlurfa dnda)
bykehir olma ihtimali zayf ve metropolitenleme srecinde byyp yaylan birok orta lekli il merkezi bulunmaktadr. Edirne, Balkesir, Manisa,
Aydn, Afyon, Zonguldak, Trabzon, Ordu, Sivas, Batman, Elaz, Krkkale,
Osmaniye, Kahramanmara ve Van bunlar arasndadr. Bu kentsel alanlarn nemli bir ksmnda meskn (btnleik kentsel) alan arada kimi nemsiz kopukluklar olsa da merkez ile snrlar dhilindedir. Ancak Denizli, Trabzon,
Malatya, Antakya, Aydn ve Ordu gibi birka orta lekli kentsel alan btnnde meskn alan merkez ile snrlarn da aarak komu ilelerdeki baz
ky ve belediye statl yerleim birimlerine de yaylm durumdadr.
lke yzeyine nispeten dengeli dalm ok sayda orta lekli kentin

(kentsel alann) varl, lke ekonomisi ve blgedeki vatandalarn refah asndan nemli bir frsattr. Orta lekli kentsel alanlarn, salkl koullar
iinde kentsel gelimesini srdrmesi ve sosyo-ekonomik ynden yeni cazibe merkezleri yaratmas; bata stanbul olmak zere giderek byyen metropollerin kentsel sorunlarnn zmlenmesi asndan nem tad gibi ulusal demografik dalmn dengesi ynnden de dikkate alnmas gereken bir
unsurdur.
Metropoliten kentsel alanlar iin geerli olan baz sorunlarn ve bu sorunlarn zm iin kullanlan baz ynetim alternatiflerinin orta lekli,
hatta daha kk kentsel alanlar iin de geerli olduu sylenebilir.
Bursa, Kayseri, Mersin ve Kocaeli gibi kimi bykehir belediyelerinin
de kapsama alanlarnda, zellikle gnmze doru gelindike, 5216 sayl
Kanunun pergel dzenlemesi uygulanana kadar, zaman iinde daha da belirginleen ve zellikle corafi alan kapsamnn darl eklinde ortaya kan
skntlar ba gstermitir.
1983 ylnda ok sayda ile ve belde belediyesinin ayn kentsel btn
paylamasndan kaynaklanan sorunlar hafifletmek amacyla anakentteki
paralanm idari/siyasi yapy deitiren ve iki kademeli ynetim sistemini
esas alan bykehir belediyeleri kurulmutur. Trkiyede metropol alanlar
ynetme iddias ile kurulan bykehir belediyelerinin bir ksm, en azndan
kurulu yllarnda metropol zellik gstermeyen il merkezlerinde de kurulmutur. Zamanla, kalabalk nfuslu il merkezlerinden gelen taleplerle bykehir belediyelerinin says 2000 ylnda 16ya ulamtr.
3. Trkiyede Metropoliten Kentsel Alanlarn

Ynetimine zet Bak
Trkiyedeki kentsel alan ynetimi alternatiflerini / modellerini yerel ve
metropoliten siyaset asndan irdeleyebilmek iin ncelikle bu alternatiflerin ortaya k ve geliimini tarihsel adan irdelemek ve bu alternatifleri
snflandrarak zet biimde de olsa incelemek gerekmektedir. Kentsel alan
ynetimi sorunu ve sorunlar ile zm alternatifleri bu yazda hem kendi bana nem tamaktadr hem de, yukarda belirtildii zere, bu alternatifleri
yerel siyaset asndan ele almak iin zemin hazrlamaktadr.
3.1. Osmanl Son Dneminde stanbul Metropoliten
Alannn Ynetimi Denemeleri
Osmanl Devleti dneminde, kentsel hizmetler ounlukla merkezi hkmet tarafndan yerine getirilmitir (Toprak, 2006). 19. yzyln ilk yars-
136 Yerel Siyaset
na kadar mahalleleri ynetenler kadlar iken, II. Mahmut devrinde kadlk

makamnn ve imamn fonksiyonlar azaltlmtr (Ortayl, 1980: 219). lk
belediye idaresinin kurulmas almalar Bat ile ilikilerin younlamas
sonucu balamtr.
stanbul, Tanzimata gelinceye kadar Dersaadet, Bilad- Selase olarak anlan skdar, Galata ve Eyp olmak zere drt kazaya ayrlm ve bu drt
kaza da krk mahkemeye (ubeye) blnmt. Bunlarn iinde Dersaadet
(stanbul) kads, dierlerinden stnd ve dorudan Sadaret makam ile haberleirdi. Dersaadet Kads ehrin hakimi, belediye bakan ve valisiydi. Dier kadlar da kazalarnn hakimi, belediye bakan ve kaymakam durumundayd. stanbuldaki adli ve beledi hizmetler desantralize olmu (Erylmaz,
2004: 257; Erylmaz, 1997: 64) ve kademeli bir yapda yrtlmekteydi.
1839 Tanzimatn ilann izleyen yllarda Batdan dnen Osmanl aydnlar, Baty rnek alarak Osmanlda da belediye tekilatnn kurulmasn istiyorlard. Nitekim Ortayl (1980: 6) Tanzimat brokratik kadrolar mahalli
ynetimi kurumlatrrken bir mahalli demokrasiyi gelitirme niyetinde deildiler; daha ok, vergilerin dzenli ve haka toplanmas, hizmetlerin iyi
grlmesi, asayiin ve ekonomik gcn geliip yerlemesi niyetinde idiler
diye belirtmektedir.
XIX. yzyl Osmanl stanbulu corafi paralarn dna km, yeni idari ayrm ve odak merkezleri deimitir. Galata, Eyp ve skdar Bilad- Selaseyi oluturuyor, Surii sadece ehir olarak anlyordu. ehrin semtleri doal olarak bugnkyle rtmyordu. Tepelerin bir ksm eritilmi, baz vadiler toprakla doldurulmu, ehir surlarnn yklmas ve byk mezarlklarn ortadan kaldrlmasyla fiziki yap epeyce deimitir (Mlayim, 2004: 88).
Osmanl devrinde bugnk belediyelerin ilevini gren kurum olan ehremanetinin kuruluu 16 Austos 1854dr (Ulusoy ve Akdemir, 2006). Bugnk anlamda bir ehir ynetiminin kurulmas, Tanzimattan sonra Krm
Harbi srasnda Osmanl ile ayn saflarda yer alan mttefiklerin etkisiyle
gndeme gelmitir. 1854te Meclis-i Vl tarafndan bir nizamname hazrlanarak, Dersaadette (Suriinde) ve Bild- Selsede (Galata, skdar ve Eyp Sultan) ehremaneti unvanyla yeni bir memuriyet ihdas edilmesi ve bir
ehir Meclisi kurulmas kararlatrld (Erylmaz, 1997: 64; Sere, 1998).
Tanzimat reformlar erevesinde Batl anlamda ilk oluturulan belediye rgt ehremaneti adyla 1855 ylnda stanbulda kurulmutu. lk belediye tekilatnn stanbulda kurulmasnn eitli nedenleri arasnda stanbulun Osmanlnn bakenti olmasnn yan sra o dnemde yaklak sekizyzbin nfusu ile dnyann en kalabalk kentlerinden birisi olmas da rol oynamaktayd. Ayrca o dnemde stanbulda yaklak yzbin yabanc bulun-
maktayd ve bu yabanclar temel kent hizmetlerinin yetersizliinden dolay

bir belediye rgtne gerek olduunu tavsiye etmeye balamlard (Erylmaz, 2004: 258).
ehremanetinin organlar, ehremini ve ehremaneti Meclisiydi. ehremaneti Meclisi, padiah tarafndan atanan alt ye ve ehremini ile birlikte yedi kiiden oluuyordu (Ortayl, 2000). Belediye idaresi konusunda bilgi
ve tecrbe sahibi olmayan kimselerden kurulu ehremaneti baarl olamamtr (Kele, 2000: 125).
ehremanetinden beklenenler elde edilemeyince bir yl sonra ehir
meclisi lavedilerek askya alnd. Bu kararsz durumun 1857 ylna kadar
devam ettii anlalmaktadr. Osmanl ynetimi stanbulda ve zellikle de
youn olarak meskun olduklar Beyolunda belediye rgtn yerletirmeye kararlyd. stanbulun btnnde bir tek belediye rgt kurmak yerine,
merkezde bir anakent belediyesi (ehremaneti) ile stanbulu ondrt daireye
(beldeye) ayrmak ve ncelikle bu dairelerden birinde deneyimini gelitirmek iin yaplan almalar sonucunda 1857de Altnc Daire olarak Beyolu-Galatada karar klnd. Gayrimslim Osmanl vatandalar ile yabanclarn youn olarak ikamet etmekte olduklar Beyolu-Galata Dairesinde baka lkelerde belediye hizmetleriyle tanm ve belediyenin nemini kavram insanlarn bulunuyor olmas bu kararn verilmesine katk salamt. Dolaysyla bu dairede belediye kurmak ve sistemi yerletirmek daha kolay olabilirdi (Erylmaz, 2004: 258-259). 1858 ylnda stanbul, Galata ve Beyolu
semtlerini iine alan Altnc Daire-i Belediye faaliyetlerine balamt.
1868 ylna kadar Altnc Daireden baka, Adalar ve Tarabyada da belediyeler kurulduu anlalmaktadr. Altnc Daire rneinin dier semtlerde
de uygulanmas ve ehremanetinin ondrt daireye ayrlarak yaplanma almalar 1869da karlan Dersaadet dare-i Belediye Nizamnamesi ile olmutur. Nizamname ile belediye tekilatnn btn stanbula yaygnlatrlmas
kabul edilmitir. stanbul ehreminlii tekilat kurulmu, ehir 14 belediye
dairesine ayrlmtr (Erylmaz, 2004: 259; Ortayl, 2000; Ortayl, 1974: 117;
Oktay, 2007: 342). lk belediye dairelerinin Beyolu-Galata, Adalar, Tarabya, Yeniky ve Kadky gibi genellikle gayrimslim Osmanl vatandalar ile yabanclarn youn olarak oturduklar yerlerde oluturulmasn Erylmaz
(2004: 259) ilgin bulmutur.
1877de karlan Vilyt ve Dersaadet Belediye Kanunu stanbul ehremanetini 20 belediye dairesine ayryordu (Ortayl, 2000; www.ibb.gov.tr). 1877de
karlan Dersaadet Belediye Kanunu ile eski belediye kurulular aynen muhafaza edilmi ve stanbuldaki 14 belediye dairesi says 20ye karlmtr.
1882 Ebniye Kanunu II. Abdulhamid dnemindeki faaliyetleri ynlendir-
138 Yerel Siyaset
miti. Kentin fiziki yapsn ve grntsn etkileyen en nemli gelimeler,

denizyollar ve demiryollarnn kent merkezine balantsn salayan liman,
rhtm ve istasyonlarn yaplmasyd. Kentin bat ve dousunda banliy trenlerinin ilemeye balamas zerine, 1880lerde demiryolu gzergahndaki
sayfiye yerleimleri gelimeye balad. Bir sre sonra bu yerleimler srekli
oturulan yerler haline geldi. Batda Yeilky ve Bakrky, douda Kzltoprak, Gztepe, Erenky, Bostanc rnek olarak saylabilir. Bunlardan bazlarnn tarihi daha eskiye dayanyordu, ama hepsi bu dnemde hzl bir gelime
gstermeye balad. Izgara esasl planlarna bakarak bu semtlerin 1883 Ebniye Kanununun uyguland alanlar olduu sylenebilir (Tekeli, 1999: 27).
1913te karlan Dersaadet Tekilat- Belediyesi Hakknda Kanun-i Muvakkat ile stanbuldaki belediye daireleri kaldrlm, yerlerine belediye ubeleri getirilmitir. ehremaneti Meclisi yerine de bir encmen kurulmas ngrlmtr. ehremininin ise yine atama ile iba yapmas kararlatrlmtr.
Sonu olarak denilebilir ki, Osmanl dneminde stanbul iin kurulan
her bir belediye sisteminin farkl aksaklklar nedeniyle cumhuriyete kadar
ya sklkla mevcut model revize edilmi ya da yeni modeller denenmitir.
3.2. Osmanlnn Son Dneminde stanbul Haricindeki
Dier Byke Kentsel Alanlar Ynetmeye likin
Dzenlemeler
stanbul dndaki Osmanl kentlerinde belediye rgtlenmeleri konusundaki ilk dzenlemeler 1860l yllarda gndeme gelmitir. 1860l yllar
hem Tanzimat ile balayan modernlemeci uygulamalarn hzla yaygnlat
hem de dnyann genelinde 1840-1876 ticari canlanmasnn yaand bir dneme denk gelir. Bat Avrupada balayan ve dnyaya yaylan ekonomik canlanmadan Akdeniz havzasnda en byk pay liman kentleri ve ticari emtialarn topland i blgelerdeki nemli merkezler almtr (Sere, 1998: 33).
Ticari ilikilerdeki dnm ve gelimeye ilaveten yenieriliin kaldrlmas, geleneksel lonca sisteminin zorlanmas, ihtisap sisteminin ortaya k,
ancak beklenen yararlar salayamamas, Orta ve Bat Avrupa ile etkileim,
Krm Harbi srasnda stanbulun kt durumu, yabanclarn talepleri, kentsel altyap ihtiyalar gibi nedenler ve gereklilikler tarada da belediye kurulmas konusunda fikirlerin doup kuvvetlenmesine yol at.
Tarada belediye kurulmasna ynelik ilk dzenlemeler 1864 tarihli Vilayet
Nizamnamesinin uygulamaya konmasndan sonra gndeme geldi. Geri Fransz
rneinden yola klarak hazrlanan 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesine gre
her ky bir daire-i belediye saylyordu, ancak bundan kast daha ok ky idaresi idi. ehir ve kasabalarda belediye kurulmas konusunda herhangi bir hkm
bulunmuyordu (Avc, 2004: 136; Ortayl, 1985: 158; Sere, 1998: 35). Asl 1867
ylnda karlan birisi dokuz ve br on alt bentlik iki talimatname vilayetlerdeki belediye tekilatlarnn kurulu ve grevlerini dzenlemekteydi. Bu talimatlar zmir, Selanik, Tuna Vilayeti ile Badat gibi yerlerde ilemeye balayan belediyeler iin bir stat getirdi (Avc, 2004: 136).
Osmanlnn son dneminde stanbul dndaki ehirlerde belediye kurulmas, esas itibariyle, 1870den sonra gereklemitir. Vilayet ynetimini
yeniden dzenleyen 1871 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi,
vilayet, sancak ve kazalarda belediye rgt kurulmasn zorunlu klm ve
taradaki belediyelerin ilk yasal temelini meydana getirmitir (Erylmaz,
1997: 42; ner, 2006: 35). 1871 ylnda ilan edilen Vilayet Nizamnamesinde
belediye tekilatna bal bana ayr bir ksm ayrlmt. 1871 Nizamnamesinin yedinci fasl ile 1867 talimatlarna aklk getiriliyordu (Avc, 2004:
136). 1876da hazrlanan ve 1877 ylnda yrrle giren Vilayet Belediye
Yasas, her kent ve kasabada bir belediye rgt kurulmasn ngrmtr.
Belediyelerin seimle ibana gelecek meclisler tarafndan ynetilmesini ve
bunlarn kurulu ve grevleri ile meclis yelerinin seim usulnn kanunla
belirtilmesini ngrmtr (Erylmaz, 1997: 42; Tortop, 1999: 3).
lk Meclisi Mebusan, belediyeler konusunda, bakent stanbul ile dier
belediyeler iin iki ayr kanuni dzenleme yapt. Bylece Dersaadet Belediye Kanunu yalnzca stanbulun, Vilayetler Belediye Kanunu ise taradaki
belediyelerin ynetimini dzenlemekteydi (Erylmaz, 1997: 42).
Tarada ilk kurulan belediyeler, Avrupa ile ticari ilikilerin youn olduu, ticari kapitalizmin gelitii kentlerde ortaya kt. Balkanlarda Tuna
kentleri, Ortadouda Badat, Egede zmir belediye tekilatnn kurulmasnda nc ehirlerdi. Nitekim Aydn demiryolu imtiyaz szlemesinin mzakereleri esnasnda ngiliz tccarlar zmirde belediye kurulmas giriiminde
bulunmular ve bunu kabul ettirmilerdir (Erylmaz, 1997: 42). Osmanlnn
bugnk Trkiye Cumhuriyeti snrlarnda kalan kesimindeki gerek metropolleri, Cumhuriyet dneminde bile uzun sre sadece stanbul ve zmir olduundan hareketle zmir zerinde biraz daha durmakta fayda vardr.
Bilal Erylmaza (2004: 261) gre, Dersaadet Belediye Kanunu, belediyelerin gelime srecinde nemli bir yere sahiptir. 1855-1877 dnemi, stanbul ve taradaki belediyelerin ortaya kmas ve kurulmas srecini ifade etmektedir. 1877den sonraki dnem ise belediyelerin hukuki bakmdan statlerinin belirginlemeleri, tzel kiilik kazanmalar ve siyasi niteliklerinin ne kmas olarak deerlendirilebilir.
1870lerden itibaren Anadoluda da belediyeler kurulmas ile yaygnlamaya balayan sistem 1877deki nizamnameden sonra biraz daha hzlanm
140 Yerel Siyaset
ve stanbul hari ortak bir hukuki zemine oturtulmutur. Yine de nizamnamede var olan boluklar ve zmir rneinde aada bahsedilecei zere ortaya
kan sorun ve ihtiyalar zel baz uygulamalarn stanbul dnda da sz konusu olabildiini gstermektedir.
zmirde ehrin ileri gelenleri, kamu hizmeti yapmak amacyla kurduklar irketlere imtiyaz eden sermayedarlar ve bata ngilizler olmak zere ecnebi tccarlar, zmirde bir belediye rgt kurulmas ynndeki isteklerini
dile getirmeye balamlard. Babali, Kasm 1867de kentin bykl, sokak ve pazar yerlerinin bakmszl gibi nedenleri de dikkate alarak bunlarn slah ve tesviyesi iin zmir Belediyesinin kurulmasn uygun grd
(Sere, 1998: 54). zmirde belediye ve meclisi bunun zerine 1868 ylnda
kurulmutur. zmir Belediyesinin kurulu aamasnda belediye meclisinin
kimlerden oluaca bir sorun olmutur. Babali bu durum karsnda zmirde yabanc uyruklu emlak ve servet sahibi ok sayda insandan bazlarnn belediye meclisinde aza olarak temsil edilmesi gerektiinden hareketle
Vilayet Nizamnamesinde de aklk bulunmad iin zmirde stanbul Altnc Daire-i Belediye Nizamnamesinin uygulanabileceini ngrmtr.
Babali ayrca ekler ve yeni dzenlemelerle bir nizamnamenin kaleme alnabileceini, her milletten mal ve mlk sahibi sekiz azann grevlendirilerek
sorunun zlebileceini, bylece bir uygulama ile yabanc mdahalesi olaslnn da ortadan kaldrlabileceini dnmtr (adrc, 1993, 78; Sere, 1998: 54-55).
Birka belediyede, rnein zmirde, belediye ubesi kurulmas 1800lerin sonunda denenmitir. zmir belediye meclisinde yabanc tccarlarn ye
sfatyla yer almas yerel ve yabanc tccarlar arasnda kar atmalarna
yol amtr. zmirde belediyenin dzenlenme ihtiyacn gren Vali Ahmet
Hamdi Paann giriimiyle belediye riyasetine reis olarak Yeniehirlizade
Hac Ahmet Efendi tayin edilmi ancak ksa bir sre sonra belediye hakkndaki yetkinsizlii anlalarak grevden alnmtr. 5 Ekim 1877 tarihinde yrrle giren Vilayetler Belediye Kanunu ile her krkbin kii iin bir belediye kurulmas maddesince zmirde belediye, 1879 ylnda iki farkl belediye
dairesine ayrlmtr. Birinci Daire-i Belediye Mslman ve Yahudi Mahalleleri zerinde faaliyet gsterirken, kinci Daire-i Belediye, Ecnebi, Levanten,
Rum ve Ermeni yerleim blgelerini kapsamaktayd. ehirde yaplan bu blnme, sadece etnik ayrm deil belediyenin btelerinde ve hizmet anlaynda da farkllklarn domasna yol amtr. zmir Belediyesinde grlen
bu ikilik devlet yneticilerinin de dikkatini ekmi olacak ki 1890 ylnda Birinci Daire feshedilerek ehrin tm belediye birimleri tek elde toplanmtr.
Bu tek elde toplanma sonras, kurumsallama yolunda nemli bir yeri olan
Belediye Reisi Eref Paa, zmir Belediyesini rgtsel olarak gelitirmi,

belediyeyi eitli kalemlere ayrm, belediye gelirlerini dzenlemitir. Ayrca ulam asndan yatrma uygun belediye hizmetleri konusunda ilk admlar atlm, esnaf zerinde byk denetimler salanm, salk ve temizlik
konularnda nemli gelimeler kaydedilmitir (zmir BB, 2006-2017 Stratejik Plan: 35).
Modern belediye ynetimleri, eitli kurumlarca ynetilen hizmetleri tek
elde toplayp dzenlemek ve ynlendirmek iin kurulmulardr. Ancak Osmanl Devleti dnemi belediyeleri bu amac gerekletirememi ve kent hizmetleri alanndaki grev ve yetki dankl devam etmitir. Bu nedenle ynetim mevzuatmz Tanzimattan sonraki yeniletirme hareketleri ile giren
yerel ynetimlerin yerleip glenmeleri olduka yava geliim gstermitir
(Toprak, 2006: 79). 5 Ekim 1877 tarihinde uygulamaya sokulan Vilayet Belediye Kanunu, baz maddelerde deiiklikler yapan ek dzenlemelerle takviye edilerek, 1930 ylna kadar yrrlkte kald (Avcu, 2004: 137).
3.3. Cumhuriyetin Kuruluundan 1930a (Belediye
Kanununa) Kadar Olan Dnemde Ankara ve
stanbul Kentlerinin Ynetimi
Cumhuriyet idarecileri yeni devleti kurduktan sonra merkezi ynetimle
ilgili birok yasal dzenlemeleri yaptklar halde, belediyelerle ilgili yeni bir
tekilat kanunu karma yoluna gitmemiler; Vilayet ve Dersaadet Belediye
Kanunlar ve ek tadilleriyle belediyelerin ynetimine devam etmeye almlardr (Al, 1996: 22).
Ankarann bakent olarak seimi arlk merkezi asndan nemli bir
karardr. Ankarann bakent ilan edilmesi ile dk kentsel evre standartlar ve yetersiz kentsel hizmetler gndeme gelmitir. Hibir eski ve yeni Ankaral o gnk kt koullar iinde yaamak istememektedir. stelik kentin iyi
imarnn rejimin baars ile zdeleeceine inanlmaktadr. Bu yolda atlan
ilk adm ise 1877 tarihli Belediye Yasas erevesinde ileyen bir yerel ynetim birimi olan mevcut Ankara Belediyesini Ankara ehremanetine evirmektir (Tankut, 1993: 49). Kasaba halinde bir kentin, eski rejimin bakenti olan stanbula kar grkemli bir bakent haline getirilmesi gerekmektedir. Ayrca Ankara g alan bir ehir durumundadr ve nemli altyap ile imar
sorunlar bulunmaktadr (Al, 1996: 23).
1924 ylnda Cumhuriyet ynetimi kurmutur, bakentte; 16.2.1924 gn
ve 417 sayl Yasa ile stanbul ehremaneti modeli transfer edecek, yetki ve
grevleri aynen alacak, yasa, ynetmelik ve kararlarndan ise sadece Ankara
zel durumuna uygun olanlar izleyecek tek daireli ehremaneti kurulmutur.
142 Yerel Siyaset
Bu yeni modelin ynetsel zellii, ileri Bakanlnn vesayeti altnda olmas ile hem ehremini hem de ona bal mdrlerin hkmete atanmasdr. Yirmidrt kiiden oluan ehremaneti Meclisi, 417 sayl Yasann kendisine vermeyi ngrd yetkileri amas halinde ileri Bakanlnn nerisi ve Bakanlar Kurulunun karar ile datlabilecektir. Kadrolarn ve maalarn belirlenmesi sorumluluunu stlenen ileri Bakanl ehremanetinin btesini onaylama yetkisine haizdir (Tankut, 1993: 49; Tekeli, 1982: 5557; Sarolu, 2001: 34-35). Ankara ehremanetinin stanbuldan bir fark da
Ankarada yeni imara alan ve almas iin abalar bulunan alanlar da kapsayan tek kademeli bir belediyenin oluturulmu olmasdr.1
stanbul Cemiyeti Umumiyesini seecek semenlerin 100 kuru, seilecek adaylarn da 200 kuruluk emlak vergisi veren kiiler olmas koulu
vard. Ankara iin bu koul kaldrlmtr, nk cumhuriyetin yeni yneticisi olan ve Ankaraya yeni gelen brokratlar Ankara ehrinin geliimini ynlendirmek ve dolaysyla Ankara ynetiminde etkili olmak istiyorlard. Brokratlar, Ankara ehremanetinin (Belediyesinin) ynetimini ehrin eski
sahiplerine brakmak istememekteydiler. Bu kararn Ankarann eski ehir
kesiminde deil de yeni ehirde planl ve bo bir alanda bymesinde pay vardr (Sarolu, 2001: 35; Tekeli, 1982: 56). Zaten brokratlarn arzusu
da kendilerinin de konut sahibi olmak istedikleri yeni ehir kesiminin geliimi, imar ve yerel hizmetlerinin hzlca salanmas idi.
Ankara ehremaneti Kanununa gre ilk ehremini olarak Mehmet Ali
Bey tayin edildi ise de birka ay iinde ehremanetinin kurulmasnda bir ilerleme grlmeyince stanbulda baars bilinen Haydar Bey 1924 Hazirannda Ankaraya ehremini olarak tayin olunmutur. Haydar Bey stanbul
ehremanetinin bir benzerini Ankaraya kurmutur. Haydar Beyin en nemli giriimi, yeni kentin kurulaca 4.000.000 metrekarelik alann istimlak
edilmesidir. Bu istimlak iin 24 Mart 1925 tarihinde 583 sayl Ankarada
inas mukarrer yeni mahalle iin muktezi yerler ile bataklk ve mergazi arazinin ehremanetine istimlaki hakknda zel bir kanun karlmtr (Tekeli, 1982: 57). Bu Kanun ayn zamanda Ankara kentinin gelecekteki konumunu belirlemi oldu. Eski Ankara gelitirilmeden braklarak ankaya ile eski
Ankara arasnda yeni bir kent kurulacakt. (Tekeli, 1982: 58).
13.12.1924 tarihinde Meclise sunulan istimlak hakkndaki kanun tasars ve esbab layihasnda Ankarada inka mukarrer yeni ehir ifadesi bulunduu halde Dahiliye Encmeni ehir kelimesini mahalleye evirmitir. Tasar bu deitirilmi haliyle karlmt. Anlalan hkmet, yeni ehir1 Ankara ehremaneti hakknda daha fazla bilgi iin baknz: Tekeli ve Ortayl, 1978; Tekeli, 1982; Al, 1996: 23-24; Sarolu, 2001; enyapl, 2004: 37-39).
den bahsetmenin Eski Ankarann bsbtn ihmali manasna geleceini ve

muhalefeti tatmin iin bu deiiklie ihtiya duyulduunu dnm olmaldr (Yavuz, 1952: 17; Sarolu, 2001: 37). Nitekim Trabzon Mebusu Muhtar
Bey gibi tasar aleyhine konuan ve Eski Ankarann mdafaasn yapan milletvekilleri de olmutu. Ayrca Ankarann bakent olmasndan itibaren elinde olduka ok gayrimenkul toplam zengin ve speklasyoncu evreler ile
Eski Ankarada eskiden beri yerleri olan esnaf ve sanatkar da bakentin Eski Ankara denilen tarihi merkezde gelimesini kuvvetle savunuyorlard.
28 Mays 1928de 1351 sayl Kanunla Ankara ehri mar Mdrl
kurulmutur. 22 Mays 1926 gn ve 844 sayl Kanunla ise inaat kredisi
vermek iin Emlak ve Eytam Bankas kurulmutur. Her ne kadar bu banka
Trkiyenin gereksinim duyduu emlak fonlama iini salamak iin kurulmu olsa da ilk yllarnda kredi kaynaklarnn ve fonlarnn byk ksmn
Ankarann imarna ayrmtr (Al, 1996: 23; Tekeli, 1982: 58-59).
3.4. 1924-1981 Dneminde Uygulanan veya Gndeme
Gelen Kentsel Alan Ynetimi Modelleri
Trkiyede byk kentsel alanlarn ynetimi iin ayr bir kanuna ihtiya
olduunun vurgulanmas, en azndan 1924 tarihli ve 442 sayl Ky Kanununa kadar gitmektedir. Bu kanunun gerekesinde, ileriki yllarda tip/byklkteki belediye iin ayr ayr kanunlarn karlmasna dair plandan bahsedilmitir. Bunlardan birincisi kasabalar, ikincisi normal belediyeler, ncs ise bykehir belediyelerine ynelik olacakt. Ancak 1930 ylnda karlan 1580 sayl Belediye Kanunu tek tipi dzenleme ile tm belediyeleri ynetmeye almaktayd. 1983 ylnda metropoliten alanda iki kademeli bykehir belediyeleri kurmay ngren KHKnin yaym ile belediyeleri tek tip kanunla ynetmeye son verilmitir.
Cumhuriyetin ilanndan sonra ikinci meclis belediyeleri dorudan ve dolayl ilgilendiren yasalar karmtr. Bu yasalarn nemli bir ksm Ankara ile ilgili olsa da bazs da tara belediyelerini ilgilendirmektedir. rnein, Vilayet Belediye Kanununa ek olarak karlan 2 Mart 1926 tarih ve 744 sayl Kanun ile belediye snrlarnn nereden geecei tespit edilmitir.
Cumhuriyet dneminin banda Ankara iin de ehremaneti zel kanunu
karan ve Ankaray tek bir belediye ats altnda toplayan yeni idare
1924de de bugn bile halen geerli olan Ky Kanununu ekillendirmitir.
Gerekesinde krsal, normal ve bykehir belediyeleri iin ayr ayr kanunlar kurulmas yazl olan ve ann hayli ilerisindeki Ky Kanunundaki gereke unutularak tm belediyeler iin 1930 ylnda 1580 sayl Belediye Kanunu karlmtr.
144 Yerel Siyaset
1930 tarih ve 1580 sayl Belediye Kanunu ile nfusu 2.000i geen yerleim birimleri ile nfusu ne olursa olsun tm ile merkezlerinde belediye
kurulmas kabul edilmiti. 1580 sayl Belediye Kanunu ok farkl byklk
ve zelliklerdeki belediyelerin ynetimini tek tipi anlayla dzenlemiti.2
Cumhuriyet kurulduktan sonra uzun sre stanbulda belediye hizmetleri valilik tarafndan yrtlmtr (www.ibb.gov.tr). stanbul ve Ankara iin birka farkl/zel hkmler ieren 1580 sayl Belediye Kanununa gre Ankara ve stanbul belediye bakan yardmclar belediye bakannn teklifi zerine ileri Bakanl tarafndan atanmaktayd. Belki kanunun uygulamada
esas fark yaratan ve kentsel alan ynetimi asndan da anlam olan taraf
1954de kaldrlncaya kadar geerli olan 149. madde ile stanbul l zel daresini birletirmesiydi. 1956da normal belediye sistemine fiilen geilinceye kadar varln srdren stanbul ortak idaresinin banda merkezi idare tarafndan atanan vali grev yapmtr.
1956 ylna kadar stanbulda birletirilmi merkezi ve yerel ynetim uygulamas srdrlmtr. Bu da kaldrlnca lkedeki tm belediyeler ayn
kanuna tabi, ancak farkl ihtiyalar ve byme dinamikleri belirginleen bir
ortamda ynetilmeye allmtr. Nitekim stanbul ve zmir bata olmak zere 1970 sonlarnda belediye birden fazla ileye tamaya balamtr.
Zamanla byke belediyelerin, zellikle 1950lerde balayan kyden
kente g hareketi ile daha da byyp milyonluk kentler haline gelmesi sonucu Belediye Kanununun etkililii gerilemitir. 1930-1983 arasnda tm
belediyeli yerleimlerde etkili olan Belediye Kanununda kimi deiiklikler
yaplsa da bu deiiklikler kentsel alanlar ynetmek, ok sayda belediye ve
kyn ayn (kentsel) yerleim beinde varlndan kaynaklanan idari/siyasi
paralanml nlemek, kent btnlerindeki blgesel hizmetleri tek elden
yrtmek konularna odaklanmamtr.
Trkiyede kent planlamas almalar, ihtiya duyulan yerli planclar
ve dier ilgili uzmanlar 1950 sonlarna kadar henz yetitirilmemi olduundan yabanc uzmanlarca yaplmaktayd. Yabanc uzmanlar arasnda 19301939 yllar arasnda Trkiyeye gelenlerden Prof. Dr. Jansen; Adana, Mersin, Ceyhan, zmit ve Gaziantepin, Prof. Dr. Egli; Balkesirin ve J. Lambert
ise Erzurumun kent planlarn hazrlamlardr (Ger, 1979: 102-103).
1928-1940 dneminde Trkiyedeki ehircilik almalarn etkileyen nemli bir husus ise 1933 ylnda kurulan ller Bankas (o zamanki ad Belediyeler Bankas)dr. Belediyeler Bankas, 1935 ylnda karlan 2763 sayl
2 1580 sayl Kanunda yansmas grlen tektipi belediye sisteminin zellikle byk kentleri, ky kentleri, turistik kentler,
krsal yerleimler gibi farkl zellikleri olan belediyeleri ynetme konusundaki yetersizliine ve sisteme genel eletirilere ilikin grler iin baknz: Polatolu, 2001, Polatolu, 2000a, Polatolu, 2000b; Kele, 2006a, zgr, 2005.
Kanun esaslar dahilinde belediyelerin harita ve imar planlar ilerini uzman mimarlara yaptrmak fikrini getirmitir. 1928-1940 yllar arasnda yaplan imar planlar sosyo-ekonomik analizlere dayandrlmam olma, eksik
harita ve eksik veri, soyut bir gzelletirmeyi esas alma dnda kentsel alan
ynetimi asndan da blgesel verileri dikkate almama, belediyelerin yakn
evresini dahi dikkate almama ve ehirlerin belediye snrlar iinde kendi
gereksinim ve problemlerini zmeyle snrl kalma asndan sorunlu idiler
(Ger, 1979: 103).
1965 ylna kadar Trkiyede kent planlar ller Bankas ile mar ve skan Bakanl tarafndan yarmalar ve ihaleler yoluyla elde ediliyor veya
dorudan ller Bankasnda yaptrlyordu. Kentlemenin hz kazanmas ve
byk kentlerde ortaya kan eitli ve karmaklaan problemler nedeniyle
en byk kentlerin planlarnn mar ve skan Bakanlnca yerinde kurulacak brolarca elde edilmesi karar 1965de geldi. Byk kentlerin ekonomik
dokularnn ve planlama dinamiklerinin devlet eliyle, detayl ve yerinde alan bir ekiple incelenmesi daha salkl planlarn retilmesi fikrinden hareketle 1965 ylnda Bakanlar Kurulu karar ile Ankara, stanbul ve zmirde
nazm plan brolar kurulmu ve almaya balamtr (Ger, 1979: 106).
mar ve skan Bakanl, stanbul, Ankara, zmir, ukurova, Bursa ve
Samsunda Metropoliten Planlama Dairesine bal olarak planlama brolar
kurmutu. Bunlara sonradan Erzurum ve Elaz brolar da eklenmiti. Kimi
illerde planlama brolar kuran bu dairenin grevleri arasnda anakent zellii kazanm ya da kazanacak yerleim merkezlerini saptamann yan sra anakent alanlarnn nazm ve uygulama imar planlarn yapmak veya yaptrmak da bulunmaktayd.
Hzl kentleme ve g sonucunda arpk gelien kentleri planlayabilmek iin mar ve skan Bakanl iinde Metropoliten Planlama Dairesi oluturulurken planlamann yerinde gerekletirilmesi iin byk kentte nazm plan brolar kurulmutur. Brolar, planlama ncesinde yaptklar aratrmalar ve plan raporlar ile o dnemdeki planlama yaznna nemli katkda
bulunmulardr.
Nazm plan brolar asndan zellikle Ankara Metropoliten Alan Nazm
Plan Brosunun gerekletirdii almalar nemlidir. Ankarada metropoliten lekte planlama almalar merkezi ynetime bal Metropoliten Alan
Nazm Plan Brosunca 1969 ylnda balamtr. Bro, almalarn 1972 ylnda tamamlam, kentin makroformu belirlenmitir; ancak plan 1982 ylnda onanmtr. 1984 ylnda Metropoliten Alan Nazm Plan Brosu kapatlm,
metropoliten lekte planlama yetkileri datlm, mevcut planlama sistemi
ve ynetimi deitirilmitir (Tekeli, 2003: 69-71; Kele, 2006a).
146 Yerel Siyaset
1970lerde byk kentleri ve/veya metropolleri ynetme konusundaki

sorunlar fark edilerek birok dzenleme tasars hazrlanmtr. Ancak 1961
Anayasasnda mahalli idareler iin (sadece belediyeler deil, tm yerel ynetim birimleri iin) o ana kadar geerli olan sistemi beenen ve bunu anayasann gerekesine de ksaca ileyen zihniyet yerel ynetim sisteminde herhangi bir deiiklik yapmad gibi kazustik ve tadadi yntemi belirleyerek
yerel ynetim birimlerini sayma yoluna gittii iin byk kentler iin herhangi bir zel ynetim biimi anayasaya olas aykrlk nedeni de aralarnda
olmak zere getirilememitir. Koalisyon hkmetleri ile sklkla hkmet
deiiklikleri, poplist politikalar, lkedeki asayi sorunlarnn ncelik kazanmas ve byk ehirde kurulan imar planlama brolarndan alnan kimi olumlu sonular gibi birok faktr devreye girerek yeni bir dzenlemenin
yasalamasn engellemitir denilebilir.
Grld zere 1981 ncesinde Trkiyede bykehirlerin ve/veya
metropolleme srecindeki kentlerin ynetimi iin kimi ksmi veya kapsaml model ve neriler gndeme gelmi ve/veya uygulanmtr. Aslnda bu modeller Cumhuriyet dnemi ncesinde, Osmanlnn son 70 yl boyunca da
tartlm; hatta stanbul, zmir ve Ankarada kimi modeller uygulanmtr.
Belediye Kanunu dndaki dzenlemelerle, mar ve skn Bakanlna
bal olarak kimi byk kentlerde faaliyet gsteren nazm plan brolar gibi
harici kurumlar ve mekanizmalar sayesinde alan ynetimi ve planlamas konusunda baz iyiletirmeler yaplmaya allmtr. rnein, zmir metropoliten
alan ky kesimi 1/25.000; Bursa kent btn ve yakn evresi, Samsun, Erzurum, Elaz, Mersin 1/25.000 lekli kent btn nazm imar planlar,
1/100.000 lekli Bursa Metropoliten Blge Plan onanmtr. kinci Be Yllk Kalknma Plan dneminde mar Kanununun 47. maddesi uyarnca turizm,
sanayileme ve blge planlamas ynnden zellik gsteren ve korunmas gerekli deerlere sahip yrelerde 1/25.000 lekli evre dzeni plan almalar
balatlmtr. Bayndrlk ve skan Bakanlnn kurulu tarihi olan 1983 ylna kadar 38 evre dzeni plan onanm, 1983 sonrasnda ise 15 evre dzeni
plan, 20 revizyon almas yaplmtr (Bingl, Gl ve ahin, 1991: 41).
Metropoliten ynetimlerinin yetersizliklerine ynelik 1970li yllarda
gelitirilen zm nerileri arasnda ileri Bakanlnn tasarlar ne kmaktadr. Buna ilaveten erif Ttenin3 bir nerisi ile mar ve skan Bakanlnn da kimi tasar hazrlklar4 olmutur. Bunlardan ilki 1972 ylnda
3 Tten ayn zamanda Metropol darenin zellikleri, stanbul ve zmir Belediye dareleri Aratrmas Hakknda Aklama isimli bildirisi ile stanbul ve zmirdeki durumu 1960 sonlar iin detayl olarak analiz etmitir.
4 Bu tasarlar hakknda daha geni bilgi ve tartmalar iin baknz: Eke, 1982: 169-175; Kele, 2006a: 277-278; Bingl,
Gl ve ahin, 1991, Kele ve Yavuz, 1989.
Metropoliten Hizmet Birlii Kanun Tasars adyla hazrlanp hkmete sunulmutur. Tasarnn ana zellikleri: 1) nfusu 100.000i aan ekirdek kentler ile evresindeki yerel ynetimlerin zorunlu olarak katldklar metropoliten hizmet birliklerinin bakanlar kurulu kararyla kurulmas. 2) Birlie, genellikle belediyelere verilmi olan grevlerin aktarlmas (Eke, 1982: 170).
Babakanla sunulan 1972 tasarsnn hkmete sunulmamas zerine ileri Bakanl, mar ve skan Bakanl ve Devlet Planlama Tekilat ortaklnda stanbul Metropoliten Hizmet Birlii Kanun Tasars hazrlanp
1975 ylnda babakanla sunulmutur. Meclise de sunulan tasar yasalamamtr. Nfusu 100.000i aan yerleim yerleriyle bunlar evreleyen birimlerin zorunlu olarak katlacaklar hizmet birliklerine dayal bir bykehir ynetimi ngren bu tasar gerekesi ve kimi ilkeleri asndan ilgin zellikler gstermekteydi. Tasar sadece stanbul ve zmiri anakentler olarak
nitelemekte,5 ilk birlik uygulamasnn stanbulda balatlmasn ve alnacak
sonulara gre yaygnlatrlmasn nermektedir. Bu tasarda merkezi ynetimin akal ve ynetsel desteinin nemi belirtilmitir. Bu tasarda birlik organlar geniletilmekte ve geleneksel organa genel sekreter ile denetim
kurulu eklenmektedir. Tasarya gre, birlik bakan stanbul valisi olacakt,
yokluunda genel sekreter grevi yrtecekti. Bakan adna hizmetleri yrtmekle yetkili olmas dnlen genel sekreterin yaplan ilemlerde ortak
sorumluluk yklenmesi nerilmekte idi (Eke, 1982: 171-172).
Birlik Tasarlar: 1961 Anayasas yeni bir yerel ynetim birimine izin
vermeyen bir yapda dzenlenmitir. Bu nedenle, 1961 Anayasas dneminde bykehir belediyesi veya benzeri yerel ynetim birimleri oluturulamadndan 1970li yllarda metropoliten alanlarn ynetimine odaklanan zm araylarnn daha ok metropoliten alan hizmet birlii forml6 zerinde durduklar bilinmektedir. Yetmili yllar, lkemizde yerel ynetimlerin, zellikle belediyelerin gncel hale geldii, nemsendii yllardr. Yaanan gelimeler 1978 ylnda Yerel Ynetim Bakanlnn kurulmas sonucunu dourmutur. Yerel Ynetim Bakanlnn kuruluu ile kapan arasndaki ksa sre iinde bakanlk, ok amal ve kapsaml belediye birlikleri kurulmasn desteklemi; bu dnemde sayca dikkat ekmese de katlmclarnn okluu ve stlendikleri grevlerin eitlilii ile dikkate deer olan belediye birlikleri kurulmutur (Sayn, 2006).
5 lgin olan, Firuz Demir Yaam (1995) da, aradan 20 yl getikten sonra bile, Ankaray bir metropol olarak grmemekte, gerek metropollerin stanbul ve zmire ilaveten Mersin ve Adana gibi kentsel alanlar olduunu vurgulamaktadr.
1969da Trkiyede Metropoliten dareler balkl etkinlikte sunulan ve Trk Belediyecilik Dernei tarafndan baslan teblilerde de sadece stanbul ve zmir ele alnmtr.
6 Daha fazla bilgi iin baknz: Eke, 1982: 169-176; Kele, 2006a: 292; Kele, 2006b: 370-372; Tuzcuolu, 2003: 264268; Kavruk, 2002: 199-200.
148 Yerel Siyaset
Bykehir ynetimlerinin yetersizliklerine ynelik 1970li yllarda gelitirilen zm nerileri arasnda ileri Bakanlnn tasarlar ne kmaktadr. Buna ilaveten erif Ttenin bir nerisi ile mar ve skan Bakanlnn da kimi tasar hazrlklar7 olmutur. Bunlar arasndaki ilk tasar 1972
ylnda Metropoliten Hizmet Birlii Kanun Tasars adyla hazrlanp hkmete sunulmutur. Babakanla sunulan 1972 tasarsnn hkmete sunulmamas zerine ileri Bakanl, mar ve skan Bakanl ve Devlet Planlama Tekilat ortaklnda stanbul Metropoliten Hizmet Birlii Kanun Tasars hazrlanp 1975 ylnda babakanla sunulmutur. Meclise de sunulan
tasar yasalamamtr. Ankara eski valisi ve 1975-1980 aras dnemde cumhurbakannca seilen senatr ye olarak Mecliste grev yapan erif Tten
1976da Cumhuriyet Senatosuna kendi hazrlad Metropoliten Hizmet
Birlii Kanun teklifini sunmutur.
3.5. 1980-1983 Gei Dneminde Katma Dzenlemesi ve
Yeni Anayasa
12 Eyll 1980 askeri mdahalesinden sonra ibana gelen hkmetin
metropoliten alan ynetimine ynelik yapt nemli dzenlemelerden birisi
1980 ylndaki 34 sayl kararla, byk kentlerde ana belediyelerin evresindeki kk belediyelerin, skynetim komutanlklarnca ana belediyeye balanmasdr (Tuzcuolu, 2003: 268). Bu erevede nce 34 sayl karar ile
MGK, ardndan 2561 sayl Kanun ile Askeri Dnem Ynetimi nfusu
300.000i geen 8 byk ilde ana belediyeye komu kk belediye ve kylerin birletirilmesini salamtr.
Kararn uygulanmas sonucunda belediye says 1.700den 1.580e dmtr ve ayn zamanda 150 kadar kyn tzel kiilikleri kaldrlmtr. Kararn uygulanmasnda grlen farkllklardan dolay, anakent alanlarnda ynetim yapsn yeniden dzenleyen 2561 sayl birletirme yasas Aralk
1981de karlmtr. Bu dzenleme nfusu 300.000 ve zeri olan kentler ile onlarn yakn evresindeki yerleim yerlerini ilgilendirdii iin sadece nfusu o dnemde 300.000in zerinde olan stanbul, Ankara, zmir, Adana,
Bursa, Gaziantep, Konya ve Eskiehir merkezlerini kapsamaktayd. Bu dzenlemede, bykehirlerde etkin bir yerel ynetim modelini gerekletirme
kaygsnn yannda i gvenlik gibi etmenler de nemli lde rol oynamt (Kele, 2006b: 293-294).
Metropoliten alanlar iin baarsz zm araylar dnemi olan 1970lerin
ardndan Milli Gvenlik Kurulunun (MGK) 1980deki 34 sayl karar, 1981deki 2560 ve 2561 sayl kanunlar ve 1982 Anayasas ile metropoliten alanlar iin
7 Bu tasarlar hakknda geni bilgi ve tartmalar iin baknz: Eke, 1982: 169-175; Kele, 2006.
yeni ve daha kkl zmlerin retilmesi mmkn olmutur. Dolaysyla 19801983 aras gei dnemindeki bahsedilen gelimeler, bugnk bykehir belediye sisteminin kurulmasna ve yenilenmesine katk salamtr.
1980-1983 dneminde aslnda iki nemli gelime daha vardr. Bunlardan
birisi stanbulda Su ve Kanalizasyon daresinin (SK) kuruluu, dieri ise
bykehir belediyesi ile ilgili kanun hkmnde kararnamelerin balamasdr. SK nemine binaen aada ayrca ele alnmaktadr. Bykehir belediye sistemi ise hem ilk bykehir belediyelerinin kuruluu hem de ilgili
3030 sayl Kanunun yapm tarihi 1984 yl olduundan aada 1984-2000
aras dnemin ierisinde ayrca ele alnacaktr.
3.6. SK ve Dier Su ve Kanalizasyon dareleri Sistemi
(1981-2007)
stanbul Sular daresi 1981 ylnda stanbul Su ve Kanalizasyon daresi ile deitirilmi, bu model 1986 ylnda dier tm bykehir belediyeleri iin geerli klnmtr. 1981 tarihli yasann lafznda Dnya Bankasna deinilmemekle birlikte yasa tasars ile ilgili Milli Gvenlik Konseyi (MGK)
grmelerinde yasann Dnya Bankasnn talebi zerine gndeme geldii
anlalmaktadr (YerelNET, Su Bykehirler).
MGK Bakan Org. Kenan Evren belediyelerle bu iin yrtlemeyecei anlalmtr. Hatta hatrladm kadaryla Dnya Bankas da bu krediyi verirken belediyelere bu yetkiyi vermemek kaydn ileri srm ve ben
size bu krediyi veririm, eer belediyelere devrederseniz bu paralar baka
yerlere sarf ederler ve yine bu kanalizasyon ve su ii yaplamaz demiti. Onun iin stanbuldan balamak suretiyle evvela byle bir tekilatn kurulmas ngrlm ve bu kanun tasars hazrlanmt grn ortaya koymutur (YerelNET, Su Bykehirler).
Yasann 1984 ylndaki deiikliklerinde de Dnya Bankasndan sz edildii grlmektedir. rnein, SK Genel Kurulunun merkezi ynetimin
temsilcilerinden arndrlarak stanbul Bykehir Belediye Meclisinden olumas yolundaki deiiklik nerisi grlrken Halk Parti Milletvekili
Hayri Osmanolu Ancak bu [deiiklik nedenleri] nedenler bize intikal
ettirilmedi. Dnya Bankasnca salanan 80 milyon dolarlk yardm nedeniyle mstakil bir kurulu kurma zorunluluu ortadan kalkm mdr? Bu konuda da tm aba ve soruturmalarmza ramen bir bilgi alm deiliz demektedir. Tutanaklardan anlaldna gre 1981 ylnda SK modeli, Dnya
Bankas tarafndan 80 milyon dolar tutarnda bir kredinin koulu olarak gndeme gelmitir (YerelNET, Su Bykehirler).
1982de ekillenen SKnin aslnda 1976 ylnda mar ve skn Bakan-
150 Yerel Siyaset
l tarafndan hkmete sunulan, ancak Mecliste yasalaamayan BBSK

tasarsna benzer olduu ynnde kimi ipular da bulunmaktadr (detayl
bilgi iin baknz: Eke, 1982: 174).
stanbul kentsel alannda su ve kanalizasyon hizmetlerini yrtmek ve
bu amala gereken her trl tesisi kurmak, kurulu olanlar devralmak ve bir
elden iletmek zere stanbul Su ve Kanalizasyon daresi Genel Mdrl
(SK)8 kurulmasna dair 2560 sayl Kanun 20.11.1981de kabul edilmitir.
Bu kanunun geici 10. maddesine gre dier bykehir belediyelerinde su
ve kanalizasyon idarelerinin kurulmasna da imkn salanmtr. Mevcut durumda bykehir belediyesi kurulan her il merkezinde bir de su ve kanalizasyon idaresi kurulmaktadr. rnein, ASAT - Antalya Su ve Atksu daresi
Genel Mdrl, ZSU - zmir Su ve Kanalizasyon daresi. Gerek SK gerek dier su ve kanalizasyon/atk su idareleri bulunduklar ilin bykehir
belediyesi ile organik ba olan, ancak zel bteli ve kamu tzel kiiliine
sahip, kendi zgelirleri ile idare olunan, byk bteli, profesyonel alan ynetimi kurululardr (YerelNET, Su Bykehirler).
SK, 1981 ylnda karlan yasa ile bykehir belediyesinin su ve kanalizasyon hizmetlerini yrtmek ve bu amala gereken her trl tesisi kurmak, kurulu olanlar devralmak ve bir elden iletmek zere stanbulda kurulmutur. 2560 sayl Yasada 1986 ylnda yaplan bir deiiklik ile tm bykehir belediyelerinde benzer bir idarenin kurulmas karara balanmtr.
Dier 15 bykehir belediyesinde kurulular, bu hkm dayanak alnarak
bakanlar kurulu kararlar ile domutur. Bunlarn tm bykehir belediyesine bal, mstakil bteli, kamu tzel kiiliine sahip kurululardr.
Btn su ve kanalizasyon idareleri, bir biimde, kendi grev snrlar olan bykehir belediyesi snrlar dnda da faaliyette bulunabilmektedir. Su ve kanalizasyon idarelerine uzak yerler dnda da uraabilmekle birlikte zellikle yakn
yerleim merkezlerinde, 2560 sayl yasay zorlamak pahasna grev yapabilmektedirler. Bu durum, metropoliten alan ynetme tarz olarak dnlen bykehir modelinin, metropoliten alan snrlarna oturtulmam olmasnn sonucudur.
Bykehir modeli, yetki alnan corafi alan ya da mekan yaps bakmndan yeniden deerlendirmeye alnmaldr (YerelNET, Su Bykehirler)
3.7. 1984 tarihi ve 3030 Sayl Bykehir Belediyesi
Kanunu ile Getirilen Model
1982 Anayasasnn 127. maddesinde byk yerleim yerleri iin zel
8 SK ve dier su ve kanalizasyon idareleri hakknda daha detayl bilgi iin baknz: stanbul Bykehir Belediyesi,
www.ibb.gov.tr; Kavruk, 2002: 223-226; Kele, 2006a; Kele, 2006b: 374-375; 23.11.1981 tarih ve 17523 nolu R.G.,
2560 sayl SK Kanunu.
ynetim biimleri getirilebilir eklinde bir hkm yer almtr. Bu maddeden

g alarak, yeniden dzenleme almalar arasnda 1983 ylnda hazrlanm
Anakent Ynetimine likin KHK Tasars yrrle sokulmamtr.
Bykehir belediyelerinin yapsyla ilgili yasal dzenlemeye ilikin hkmler 18.01.1984 tarih ve 18285 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr.
2972 sayl ve Ocak 1984 tarihli yerel seimlerle ilgili yasada ise bir ildeki
belediye snrlar iinde birden ok ile bulunmas durumunda ilde bykehir meclisi ve ilelerde ile belediye meclisi oluturulaca belirtilmitir. Bykehir belediye ynetimi Mart 1984 tarih ve 195 sayl KHKnn ardndan,
Temmuz 1984te 3030 sayl Bykehir Belediye Ynetimine Dair Yasayla dzenlenmitir. Uygulama ynetmelii ise Aralk 1984te yrrle girmitir (Kele, 1985: 67-82).
1984 ylndaki yerel seimler ile bu dzenlemelere paralel uygulama stanbul, Ankara ve zmirde balatlm olup daha sonra bykehir sisteminde ikinci kua oluturan Adana 1986da, Bursa, Gaziantep ve Konya 1987de, Kayseri ise 1988de bu dzenleme kapsamna alnmtr. Bylece bykehir says 8e
kmtr. 1993te bykehir srecinde nc kuak olarak 7 ehir daha tartmal ve sorunlu 504 sayl KHK ile (Toprak, 2003, Yldrm,1997) Mersin, Eskiehir, Diyarbakr, Antalya, Samsun, zmit ve Erzurum 3030 sayl yasa kapsamna alnmtr (Yaam, 1995: 94). 3030 sayl Yasa, 10 Temmuz 2004 tarihindeki 5216 sayl yeni Bykehir Belediye Kanununun yasalamasna dek nemli deiikliklere uramadan yrrlkte kalmtr.
Bykehir kavramnn tanm zerinde doktrinde gr birlii bulunmamaktadr. Ekonomik, sosyal, idari ve hatta siyasi boyutlar olan bykehir kavramn tanmlamak iin tek bir lte gre tanm yapmak byk yanlglara neden
olabilir. Tanm zerinde fikir birlii olmamasna ramen bykehir uygulamasnn mukayeseli hukuk boyutuna baktmzda Londra, Tokyo, Paris ve Toronto
gibi byk kentlerde bir yerel ynetim birimi olarak bykehir belediyeleriyle
karlarz. 3030 sayl Kanunun 3. maddesinde, Belediye snrlar iinde birden fazla ile bulunan ehirleri bykehir olarak tanmlanm, 4. maddesinde
de bykehirlerde bykehir ad ile bykehir belediyesi kurulacan hkm
altna alnmtr. Ayn Kanunun uygulanmasna ynelik ynetmelik ise tanmlar
biraz daha amtr. Ynetmeliin 3. maddesine gre belediye snrlar iinde
merkez ile dahil olmak zere birden fazla ile bulunan ehirler bykehir, bykehirlerde kurulan belediyeler ise bykehir belediyesi olarak tanmlanmt
(Yldrm, 1997). 5216 sayl ve 2004 tarihli yeni Bykehir Belediyesi Kanununa gre bykehir belediyesinin tanm ise aada ilgili balk altnda ayrca
irdelenmektedir.
leli Bykehir Belediyeleri: Trkiyede belediye ve bykehir yne-
152 Yerel Siyaset
timinde 1984te yeni dzenlemeler yaplmtr. Bylece lkenin temel

metropol alann oluturan stanbul, Ankara ve zmir belediyelerinin mevcut
siyasal, kurumsal ve mali yaplar kkl bir deiiklie uratlmtr. 3030 ile gelen yeni ynetim modeli, bykehirlerde bykehir ve ile belediyelerinden oluan iki kademeli bir ynetim sistemi getirmektedir (7.B.Y.K.P.
Mahalli dareler .., 1994: 109).
Dar, yetkisiz ve snrl grevlere sahip ile belediyeleri ile devasa snrlara sahip, tm yetkileri elinde tutan ve ile belediyeleri zerinde vesayet sahibi bykehir belediyesi yaplar sz konusudur. Mali bakmdan gl
merkez belediye ile mali yapdan gsz ile ve alt kademe belediye yaplaryla bykehirlerin sorunlarnn zm mmkn olamamtr. Benzetme
yaplrsa gelimi, gl bir vcut ve ufack, gsz kollar yaratlmtr
(7.B.Y.K.P. Mahalli dareler K, 1994: 115).
stanbul ile belediyelerinin hemen hemen hepsinde, hatta Ankara ile
belediyelerinde, nfus ve alan, hizmet ve katlm bakmndan optimal dzeyin stne km durumdadr. Bu etmenler, ilelerin blnmesini zorunlu
klmaktadr. Bakrky, Fatih, ili ve Kartal gibi belediyelerde gerek anlamda bir katlma olanak bulunamaz. Bakrkyn birka ileye blnmesi de
soruna are olmamtr (Kele, 2006a: 287).
Alt/lk Kademeli Bykehir Belediyeleri: 3030 sayl Kanunla bir yerde bykehir belediye idaresinin kurulabilmesi iin belediye snrlar iinde
birden fazla ilenin bulunmas, ayet yoksa ncelikle merkezi idare tarafndan en az iki ilenin kurulmas ngrlm idi. Balangta Kanundaki bu
yol izlenmekle birlikte, sonradan yeni ileler kurmann yapayl ve ar maliyeti nedeniyle, bykehir belediyelerinin yeni ile kurulmakszn oluturulmas fikri benimsenmitir. Bylece, alt/ilk kademe belediyeleri oluturmak veya kentsel alan btnndeki mevcut belediyeleri alt/ilk kademeye dntrmek suretiyle yedi ilde 1993 ylnda 504 sayl KHK ile bykehir belediyeleri kurulmutur.
3030 sayl Bykehir Belediye Kanununun geerli olduu 1984-2004
arasndaki yirmi yllk dnemde kurulan ilk sekiz bykehir belediyesi ileli bykehir, ikinci gruptaki yedi bykehir belediyesi ise alt/ilk kademeli
idi. leli bykehir belediyelerinde ikinci kademeyi bykehir belediyesi
kurulmadan varolan veya kurulma aamasnda oluturulan ile belediyeleri
olutururken, alt/ilk kademeli bykehirlerde ikinci kademeyi o ilin merkez
ilesinin 2-4 belde belediyesine blnmesiyle oluturulan bykehir alt kademe belediyeleri oluturmaktayd.
Daha nce de bir dnem (1980 ortalar ve sonlarnda) Trkiyenin en byk birka belediyesinden birisi olan Konaktan Gaziemir ve Narlbahe be-
lediyeleri ayrtrlmtr. Daha sonra eski Narldere ve Gzelbahe belediyelerinin suni bir bileimi olarak meydana getirilen Narlbahenin paras olmaktan mutlu olmayan Gzelbahenin 3.000 civarndaki hemehrisi ayr belediye ve ile olmak istemiyle harekete geerek Narlbaheden ayrlmlar
ve bu vesileyle Narldere Belediyesi de tekrar hayat bulmutur. zmirde bir
baka gelime ise Bornova le Belediyesinden ayrlarak ayr bir belediye
olmak isteyen Pnarkenttir. Bu talep gereklememitir.
3.8. 2000 Yl Adapazar Bykehir Belediyesi
Modeline Doru
Adapazar Bykehir Belediyesi her iki grubun da zelliklerini tayan
ve aslnda bugnk 5216 sayl yeni yasann zellikleriyle de uyumlu hatta
yeni yasaya nc karma bir modeldir (Erylmaz, 2005; ztekin, 2005). Bu
karma nc modelde; Sakarya ilinin Adapazar adn tayan merkez ilesinde Ferizli ve Stl adlaryla iki yeni ile oluturulmas ve Adapazar
Belediyesi ile komu baz belde belediyelerinin merkez ile adn almasyla
bykehir belediyesi oluturulmutur. 593 sayl KHK ile kurulduu 2000
ylnda 3 ileli ve 10 belediyeli olan Adapazar BB bugn 5216 sayl Yasann geici 2.maddesindeki pergel dzenlemesi ile 7 ileli ve 16 belediyeli bir bykle ulamtr.
Adapazar modeli aslnda orta lekli kentsel alanlarn sorunlarn zmek asndan nemli bir frsat ve dnm noktasyd; ancak Adapazarna
3030a tabi bykehir belediyesi vermek yerine ayr bir hukuki dzenleme
yoluna gitmek dier orta lekli kentsel alanlar asndan daha isabetli bir
dzenleme olacakt (zgr, Sava Yavuzehre ve Cierolu, 2007a).
17 Austos 1999 tarihli depremin ardndan sorunlar zmek ve daha dank hale gelen yerleimi, bir plan erevesinde dzene koymak amacyla
14.01.2000 tarihinde kabul edilen KHK ile Adapazar Bykehir Belediyesi kurulmutur. Adapazar KHKnin genel gerekesinde aynen u ifadeler yer
almaktadr: 17 Austos 1999 tarihinde meydana gelen depremde nemli lde zarar gren Sakarya ilinin merkezindeki kentlemi alana bykehir stats verilmesiyle kentin evresiyle birlikte yeniden imar ve altyapsnn salkl bir ekilde inasnn salanmas amalanmtr. Aslnda bykehir belediyesi stats Sakarya iline deil, gerekede de belirtildii zere merkez ile
ve onu evreleyen birka iledeki Adapazar kentsel alanna verilmektedir.
Adapazar BB kurulmas hakkndaki KHKnin 1. maddesinin gerekesinde, Sakarya ilinin halen il merkez belediyesi ve ayn zamanda belde belediyesi olan Adapazar Belediyesinin KHKda yer alan ile ve belde belediyeleri ile kyleri de kapsamak zere Adapazar BBye dntrlmesi i-
154 Yerel Siyaset
fadesi kullanlmtr. kinci maddenin gerekesinde ise bykehir ile kapsamna alnan ile belediyelerinin bykehir ile belediyelerine, belde belediyelerinin ise bykehir alt kademe belediyelerine ve halen merkez belediyesi durumunda olan Adapazar Belediyesinin de alt kademe belediyesine
dnmesi ngrlmektedir.
Ek liste ve KHKnin dier hkmleri ile Adapazar BBnin mevcut yaplanmasndan da anlalaca zere, KHK ile merkez ile belediyesi adn alan
Adapazar Belediyesi alt/ilk kademe belediyesi olmayp bykehir ile belediyesi olmutur. Bu anlamda, KHKnin 1. maddesindeki halen il merkez belediyesi ve ayn zamanda belde belediyesi olan Adapazar Belediyesi ifadesi
hataldr. Adapazar adnn KHKnin yrrle girmesiyle bykehir iin kullanlmas, Adapazar Belediyesinin ise merkez ile belediyesine dntrlmesiyle durum daha da karmak hale gelmektedir. Bykehirlerin kurulmas
ve st kademe alt kademe ilikileri asndan nc ve karma modeli ifade
eden Adapazar modelinin oluturulabilmesi de bu karmakl ortaya karm gzkmektedir (zgr, Sava Yavuzehre ve Cierolu, 2007a).
kinci kuaktaki/modeldeki bykehir belediyelerinin tmnde ve birinci kuak/modeldeki baz belediyelerde merkez adn tayan ilede ilin
adn tamayan ve/veya merkez ile belediyesi kullanlmayan belediyeler
kurulurken, il ile merkez ilesi farkl isimler tayan ve Merkez adl bir ilesi bulunmayan Adapazarnda sonradan bykehir kurulurken bir merkez
ile belediyesi kurulmutur. kinci maddenin devamnda, bal olan kylerin
stats ile ilgili ise bykehir kapsamna alnan kylerin tzel kiilii kaldrlarak, halen mlki olarak bal olduklar ile veya bucak merkez belediyesine mahalle olarak katlmalar ngrlmektedir.
593 sayl KHK ile Adapazar Bykehir Belediyesine Ferizli ve Stl Belediyeleri ile belediyesi statsnde; merkezdeki ilesiz -1580nin
tanmlamasyla- belde belediyeleri9 olan Arifiye, Bekirpaa, Erenler, Gneler, Halky, Kazmpaa, Nehirkent, Serdivan ve Yazlk belediyeleri ise alt
kademe belediyesi statsnde balanmtr. Bylelikle 3030 sayl yasayla
ve 504 sayl KHK ile oluturulan bykehir belediyelerinden farkl hem ile hem de alt kademe belediyelerini bnyesinde bulunduran karma bir model
ortaya kmtr (Erylmaz, 2000: 17; ztekin, 2005: 329-330; zgr, Sava
Yavuzehre ve Cierolu, 2007a).
3030 sayl Bykehir Belediye Kanununun geerli olduu 1984-2004 arasndaki yirmi yllk dnemde kurulan ilk sekiz bykehir belediyesi ileli byk9 5393 sayl Belediye Kanunu 1580 sayl ve 1930 tarihli Belediye Kanunundaki belde tanmn farkl tanmlamak suretiyle ile merkezi olmayan belediyeli yerleimleri tanmlamak iin kullanlan belde terimini artk bu anlam iin kullanlamaz hale getirmitir. Bucak ve kasaba ise eski belde terimini yeterince doru tanmlayamamaktadr.
ehir, ikinci gruptaki yedi bykehir belediyesi ise ilk kademeli idi. leli bykehir belediyelerinde ikinci kademeyi bykehir kurulmadan varolan veya kurulma aamasnda oluturulan ile belediyeleri olutururken, ilk kademeli bykehirlerde ikinci kademeyi o ilin merkez ilesinin 2-3 belde belediyesine blnmesiyle oluturulan bykehir alt kademe belediyeleri oluturmaktayd. Ancak
Adapazar Bykehir Belediyesi her iki grubun da zelliklerini tayan ve aslnda bugnk 5216 sayl yeni Yasann zellikleriyle uyumlu karma bir modeldir
(zgr, Sava Yavuzehre ve Cierolu, 2007a).
Bu karma nc modelde; Sakarya ilinin Adapazar adn tayan
merkez ilesinde Ferizli ve Stl adlaryla iki yeni ile oluturulmas ve
Adapazar Belediyesi ile komu baz ilelerin merkez ile adn almasyla
bykehir belediyesi oluturulmutur. Kurulurken hibir belde belediyesinin statsnn ortadan kaldrlmamas ve Adapazar kentsel alannda ok sayda belde belediyesi bulunmas, KHK ile (nceki ad Adapazar olan) merkez adn alan ilede varolan 10 belde belediyesi de Merkez, Ferizli ve Stl ile belediyeleri gibi Bykehir Belediye Meclisine bakan ve meclis yelerini ye saylar ile orantl olarak gnderme hakk kazanmlardr.
5216 sayl yeni BB Kanununun ilgili geici maddesi gereince Adapazar
BB, Valilik binas merkez kabul edilmek suretiyle 20 kilometrelik yarapa
genileme hakkn kullanmasyla Merkez, Ferizli ve Stl ile belediyelerine Akyaz, Hendek, Karaprek ve Sapanca ile belediyeleri eklenmitir.
Ayrca ayba, Yeniky, Gccek, Krkpnar, Kurtky ve Yeilyurt belde
veya ilk kademe (5216 sayl Kanunun tanmyla alt kademe) belediyeleri ve
Adapazar Bykehir Belediyesinde daha nce varolan 10 ilk/alt kademe
belediyesine eklenmitir.
Adapazar modeli aslnda orta lekli ve/veya zellikle metropolitenleme
srecindeki kentsel alanlarn sorunlarn zmek asndan nemli bir frsat ve
dnm noktasyd; ancak Adapazarna 3030a tabi bykehir belediyesi stats
salamak/vermek yerine farkl yollar tercih edilebilirdi. rnein, Adapazar ve
belki benzer sorunlar, benzer belde ve ile saylar ile benzer gelimilik ve nfus byklnde yaayan ve yaamakta olan Denizli, Malatya, Trabzon ve Antakya, hatta bir lde Manisa ve Aydn iin ayr bir hukuki dzenleme yoluna gidilebilirdi (zgr, Sava Yavuzehre ve Cierolu, 2007a).
Bir baka tercih de 3030da kimi ortanca kentsel alanlar iin bykehir
stats ve st kademenin imkanlar ile yetkilerinde kimi deiiklikler yapmak suretiyle ayn kanunu dier orta lekli kentsel alanlara da uydurarak idari/siyasi olarak paralanm ancak metropolitenleme srecinin henz balarnda ve snrl bir nfusa sahip kentsel alanlar iin farkllatrlm bir bykehir belediyesi modeli yaratlabilirdi. Bylece balangta lkenin en
156 Yerel Siyaset
kalabalk metropoliten kenti dnlerek oluturulan sistem zorlamaya tabi tutulmakszn uygun bir ierik ve dzenleme ile yaygnlatrlabilirdi (zgr, Sava Yavuzehre ve Cierolu, 2007a).
Bir bakma, Adapazar modeli, gerek 5019 sayl Kanun teklifinde edilen
ve bykehir belediyesine sahip olan ilin valilik binas merkez alnarak 25,
30, 50 kilometrelik yarapta izilecek emberler gerekse 5019 veto edildii
iin 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda 5019a ok benzeyen
hkmler ile ve birka bykehir belediyesi iin il snrlar mevcut bykehir belediyelerinin yeni snrlar olarak kabul edilmesi dzenlemesi (5019
iin nerisiyle) bugn oluan hem ileli hem de alt kademeli bykehir belediyelerinin durumunu 2000 ylndan itibaren rnek ve nc bir uygulama ile daha kk lekli ve yeni kurulan bir bykehir belediyesinde gerekletirilmesini salam, bylece pilot grevi grmt.
Bu erevede, aada nce 5019 sayl (kanun teklifinde), sonra da
5216 ve 5390 sayl kanunlarda metropoliten kentsel alan ynetimine dair nerme, dzenlemeler ve uygulamalar irdelenmektedir. Aslnda bu inceleme
bu yaznn zn oluturmaktadr.
3.9. Aralk 2003 Pergel Dzenlemesi Denemesi:
5019 Sayl Kanun Tasars
2003 ylnn son gnlerinde Meclise gelen ve ksaca pergel dzenlemesi olarak da anlan 5019 sayl Bykehir Belediyelerinin Ynetimi Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanunda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun Meclisten gemitir. Cumhurbakan 2. ve geici 2. maddelerinin bir kez daha grlmesi iin kanunu 26 Aralk 2003 tarihinde Meclise geri gndermitir.
5019 sayl ilgili Kanunun (tasarsnn) 2. maddesi, 3030 sayl Kanunun 5inci maddesini aadaki ekilde deitirmeyi ngrmt: Nfusu
5.000.000dan fazla veya valilik binas merkez kabul edilerek il merkezinin
en uzak ilelerin belediye snrna ku uuu 50 kilometreden az mesafesi olan byk ehirlerde il mlki snr; valilik binas merkez kabul edilmek zere nfusu 2.000.000dan 5.000.000a kadar olan byk ehirlerde 50 kilometre yarapl, nfusu 1.000.000dan 2.000.000a kadar olan byk ehirlerde 30 kilometre yarapl, nfusu 1.000.000dan aa olan byk ehirlerde 25 kilometre yarapl dairesel alan iinde kalan ve il snrlar iinde
bulunan alanlar byk ehir belediye snrlardr. Bu snrlar ierisinde kalan
tm ileler byk ehir ile belediyeleri, tm beldeler byk ehir ilk kademe belediyeleri saylrlar. lelerin mlki snrlar ve mcavir alan snrlar ile beldelerin belediye ve mcavir alan snrlar byk ehirlerin beledi-
ye snrlardr. Bu snrlar ierisinde kalan kyler, ilgili ile ve ilk kademe

belediyelerine bal mahalle statsne dnrler.
5019 sayl Kanun deiiklii giriimi cumhurbakannca veto edilince
pergel dzenlemesi 2004 tarih ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda ok benzer biimde yeniden dzenlenmitir. Bu yeni dzenleme aada anlatlmaktadr.
4. 2004 Ylnda Bykehir Belediyesi Kanunu

(5216) ile Getirilen Model: Pergel Dzenlemesi
ve Dier Alan Ynetimi Hkmleri
5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun geici 2. maddesine gre bykehir statsndeki il merkezlerimizin (stanbul ve zmit dnda) belediye hizmet alanlar bir daireyle belirlenmektedir. Bir bilimsel dayana olmayan bu geometrik snrlamalara gre valilik binas merkez tayin edilerek
izilen 20, 30 veya 50 kilometrelik dairenin iine giren krsal kesimdeki ky
yerlemeleri ehre bal mahalle gibi nitelendirilmektedir.
5216 sayl Kanunun geici 2. maddesi yledir: Bu kanunun yrrle
girdii tarihte; bykehir belediye snrlar, stanbul ve Kocaeli ilinde il
mlk snrdr. Dier bykehir belediyelerinde mevcut valilik binas merkez kabul edilmek ve il mlk snrlar iinde kalmak artyla nfusu bir milyon (1.000.000)a kadar olan bykehirlerde (Adapazar, Erzurum, Samsun, Eskiehir, Kayseri, Mersin, Diyarbakr, Antalya, Konya, Gaziantep) yarap yirmi kilometre (20 km), nfusu bir milyondan iki milyon (1.000.0002.000.000)a kadar olan bykehirlerde (Adana, Bursa), yarap otuz kilometre (30 km), nfusu iki milyon (2.000.000)dan fazla olan bykehirlerde (zmir ve Ankara) yarap elli kilometre (50 km) olan dairenin snr bykehir belediyesinin snrn oluturur. Bu snrlar ierisinde kalan ileler
bykehir ile belediyeleri, beldeler bykehir ilk kademe belediyeleri haline gelir.
Belediyeler hakkndaki bu kanun ile Belediye Kanununun belediyelerin
tzel kiiliklerinin kaldrlmasna veya baka bir belediyeye katlmasna ilikin hkmleri uygulanmaz. Bu snrlar iinde kalan kylerin tzel kiilii sona ererek mahalleye dnr. Bu ekilde oluan mahallelerin katlaca ile
veya ilk kademe belediyesi, bykehir belediye meclisince belirlenir. Orman kylerinin tzel kiilii devam eder. Ancak ormanlarla ilgili dier kanun
hkmleri sakl kalmak zere bu kyler imar bakmndan bykehir belediyesinin mcavir alan saylrlar. Bu kylerde su ve kanalizasyon hizmetlerini yrtme grev ve yetkisi ilgili bykehir belediyesine bal su ve kana-
158 Yerel Siyaset
lizasyon idaresine aittir.

Veto edilen 2003 tarihli ve 5019 sayl BB kanununda deiiklik yapan
(2si ana, 2si yrrlk) kanun teklifinin geici 2. maddesinde, mevcut valilik binas merkez kabul edilmek ve il mlk snrlar iinde kalmak artyla;
1.000.000a kadar 25 km, 1.000.000dan 2.000.000a kadar 30 km,
2.000.000dan 5.000.000a kadar 50 km yarapnda izilen bir ember iindeki tm yerleim birimleri bykehir belediyesine dahil edilir. Nfusu
5.000.000dan fazla veya valilik binas merkez kabul edilerek il merkezinin
en uzak ilelerin belediye snrna ku uuu 50 kilometreden az mesafesi olan byk ehirlerde il mlki snr bykehir belediyesinin snr kabul edilir.
5216 sayl Bykehir Belediye Kanununda (2004) geici 2. madde ile mevcut valilik binas merkez kabul edilmek ve il mlk snrlar iinde kalmak artyla; nfusu 1.000.000a kadar 20 km, 1.000.000dan 2.000.000a
kadar 30 km, 2.000.000dan fazla 50 km yarapnda izilen bir ember iinde kalan alandaki tm yerleim birimleri bykehir belediyesinin yeni snrlarn oluturur. stanbul ve Kocaeli ilinde ise il mlk snr bykehir belediyesinin snrdr.
5216 sayl Bykehir Belediye Kanununun geici 2. maddesine gre
bykehir statsndeki il merkezlerimizin (stanbul ve zmit dnda) belediye hizmet alanlar bir daireyle snrlanmaktadr. Hibir bilimsel dayana
olmayan, tamamen geliigzel bir biimde yaplan bu geometrik izimlere
gre valilik binas merkez tayin edilerek izilen dairenin iine giren krsal
kesimdeki ky yerlemeleri ehre bal mahalle haline gelmektedir. 2005de
5390 sayl Kanunla yaplan deiiklik ncesinde daire izgisine bitiik olduu halde izginin biraz dnda kalan kyle dairenin tesadfen iinde kalan ky arasnda hibir fark olmuyor ve bykehir belediyesinin snrlar
ok suni biimde iziliyordu.
Formln yaratt olduka suni ve tam ember biimli snr izme eklindeki skntl durumlar 2005 ve 2006 dzenlemeleri ve her bir bykehir belediyesi iin yerinde yaplmakta olan almalar sonucunda hafifletilmektedir.
5216 sayl Kanunun ilenemeyen hkmleri arasnda kalan ve 02.07.2005 tarihli ve 5390 sayl Kanun ile 5216 sayl Kanuna eklenen bir hkm ile bykehir belediyesi kapsamna alnan ilelerin mlk snrlar ile merkezleri bykehir
belediyesi snrlar dnda kalan ilelerin, bykehir belediye snrlar iine giren belediye ve kylerinin statlerinin yeniden dzenlenmesine imkan tannmtr. 5390 sayl Kanun ile yaplan bu ek dzenleme suretiyle 14 bykehir belediyesinde 20, 30 ve 50 km yarap formlleri uygulanarak elde edilecek snrlarn daha gereki olmasna olanak tannmaktadr.
2.7.2005 tarihli ve 5390 sayl Kanun ile 5216 sayl Kanuna eklenen
ilenmeyen hkmler yledir: 5216 sayl Kanunun geici 2. maddesinin
birinci fkras gereince bykehir belediyesi kapsamna alnan ilelerin
mlk snrlar iinde kalan, ancak ayn fkrada belirtilen snrlar dnda olan belediye ve kyler, bu kanunun yaym tarihinden itibaren iki yl iinde
belediye meclisi veya ky ihtiyar heyetinin talebi zerine bykehir belediye meclisinin karar ve ileri Bakanlnn onay ile baka bir ileme gerek kalmakszn bykehir belediye snrlar iine alnabilir. Bu kylerin
mahalle olarak hangi ile veya ilk kademe belediyesine katlacaklar ayn
meclis kararnda gsterilir. 5216 sayl Kanunun geici 2nci maddesinin birinci fkras gereince merkezleri bykehir belediyesi snrlar dnda kalan ilelerin, bykehir belediye snrlar iine giren belediye ve kyleri, bu
kanunun yaym tarihinden itibaren iki yl iinde belediye meclisi veya mahalle ihtiyar heyetinin karar ve bykehir belediye meclisinin gr zerine ileri Bakanlnn onay ile baka bir ileme gerek kalmakszn eski
statleriyle bykehir belediye snrlar dna karlabilir.
5390 sayl Kanun ile yaplan bu ek dzenleme suretiyle 16 bykehir
belediyesinde 20, 30 ve 50 km yarap formlleri uygulanarak elde edilecek
snrlarn daha gereki olmasna olanak tannmaktadr. Bylece ile merkezi bykehir belediyesine giren ancak kendileri bykehir belediyesinin
yeni snrlar dnda kalan belde ve kylerin de bykehir belediyesine katlmas mmkn olmaktadr. Tersine ile merkezi bykehir snrlarna girmedii halde kendileri bykehir belediyesi snrlarnda kalan belde belediyeleri ve kylerin ise bykehir snrlar dna eski statleriyle kartlmasna da olanak tannmaktadr.
Sonuta tam daire eklinde bir bykehir belediyesi yerine kanun koyucunun 5216 sayl ana kanundan bir yl sonra yapt dzenleme ile zigzagl
bir bykehir snr elde edilebilmektedir. Yine de bykehir belediyesi ile balants ok zayf olan, yksek bir da, byk bir gl gibi doal engellerle bykehir belediyesinden fiziki olarak ayrk bir ile veya belde belediyesinin bykehir snrlarna dhil edilmesi mmkn olmaktadr. Bu durum ilgili kilometreler tutunca otomatik olarak gereklemekte, ayr kalmas
gereken bir yerleim birimi gereksiz yere bykehir ile veya ilk kademe
belediyesi haline gelebilmektedir.
5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ve 5390 sayl deiiklik kanunu ile ekillenen pergel dzenlemesi sonras Trkiyede 16 bykehir belediyesinde 160 10.000 nfusun altnda olmak zere, toplam 259 ilk kademe belediyesi bulunmaktadr. 5i 10.000den az nfusa sahip olmak zere,
toplam 55 ile belediyesi bulunmaktadr. Baz illerde ile ve/veya ilk kade-
160 Yerel Siyaset
me belediyelerinde snrl bir art olurken genellikle bu say ciddi olarak artmtr. Art daha ok ilk kademe belediyelerinde olmutur. rnein, sadece
kalabalk nfuslu 2 (Ceyhan ve Yreir) ile belediyesine sahip Adanada u
anda 3 ile belediyesi ve 17 ilk kademe belediyesi bulunmaktadr (Adana
Bykehir Belediyesi Stratejik Plan).
195.193 nfusla kurulan Kocaeli Bykehir Belediyesi, 5216 sayl Yasann uygulanmasyla 1.122.914 nfusa erimitir. ki alt kademe belediyesinden Kocaeli Bykehir Belediyesindeki bu snrl nfusun tesinde de
sorunlar olduu Gebze ve merkez ilelerinin nfuslarnn incelenmesiyle de
anlalabilir. Merkez ile 2000 ylnda toplam 373.034 nfusa sahipken Gebze lesi ayn yl 421.932 nfusa sahip idi. Pergel dzenlemesinin uygulanmas sonucu dier bykehir belediyelerinin (2000 nfus saym baznda)
nfuslar genelde snrl lde artmtr. rnein, Adapazarnn nfusu
294.398den 361.235e, Samsunun 363.180den 438.788e ve Eskiehirin
nfusu 482.793den 503.752ye ykselmitir. Nispeten ciddi bir art da nfusu 283.752den 428.156ya kan Adapazar Bykehir Belediyesinde
gzlenmitir.
5216 sayl Yasa, yeni bykehir belediyelerinin kuruluunu zorlatrmaktadr.10 T.B.M.M. bnyesinde 1993den bugne sadece Adapazar, bykehir belediyesi statsne kavumutur. 3030 sayl Yasadan farkl olarak 5216 sayl Yasada bykehir belediyesi kurulabilmesi iin bir il merkezi belediyede ve o belediyenin snrlarna 10 kilometrelik bir mesafe iinde yaayan nfusun 750.000den daha fazla olmas kstas asgari artlardan
en nemlisi olarak getirilmitir. Kanunun gerekesindeki 1.000.000 snr yasalama srecinde 750.000e drlmekle birlikte, bykehir stats iin
ciddi ve somut bir nfus byklne sahip olma, o yerin fiziki yerleim durumu ve ekonomik gelimilik dzeyinin de bykehir belediyesi kurulmas iin uygun olmas art ngrlmtr. Bylece hem T.B.M.M. zerinde
bykehir belediyesi iin zaman zaman orta lekli kentlerden ykselen
basklarn ve taleplerin hem de kt mali kaynaklarn etkisiz ve verimsiz ekilde kullanlmasnn nne geilmesi arzu edilmi olsa gerek.
25531 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 5216 sayl
Bykehir Belediyesi Yasasnn geici 2. maddesi uyarnca valilik binas
merkez kabul edilmek zere 20 km yarapndaki daire snrnn bykehir
belediye snrlarn oluturaca bu snrlar ierisinde kalan kylerin tzel kiilii sona ererek mahalleye dnecei, orman kylerinin tzel kiilii devam edecei, ormanlar ile ilgili dier kanun hkmleri sakl kalmak kaydyla bu kylerin ise imar bakmndan bykehir belediyesinin mcavir alan
10 Baknz: zgr (2006); zgr, 2007; zgr, Sava Yavuzehre, Cierolu (2007a ve b).
saylaca hkm bulunmaktadr.

ynetimsel yetki snrlarnn metropoliten blge zelliklerini yanstmad, metropoliten kentin etki alannn belirlenmesinde bilimsel kriterlerin
dikkate alnmas gereklilii konu ile ilgili yaplan aratrmalarda vurgulanmaktadr. Metropoliten ynetim olarak bykehir belediyelerinin yetki alannn bilimsel kriterler gz nne alnarak belirlenecek fonksiyonel blge ile aktrlmas, stratejik meknsal planlamann etkinlii bakmndan byk
nem tamaktadr. Trkiyede bykehir belediyelerinin metropoliten
blge leinde meknsal stratejilerin gelitirilmesi srecinde, stratejik
meknsal planlamann etkinlii bakmndan snrl yetkilere sahip olduu grlmektedir. Metropoliten ynetim ve planlama konusunda yeni dzenlemeler getiren 5216 sayl Bykehir Belediye Kanunu da, Avrupa metropoliten
blgelerindeki yeni stratejik yaklamlar ve metropoliten blgeler iin gelitirilen kriterler gz nne alndnda yeterli bir planlama perspektifi sunamamaktadr (Yldz ve rac, 2006: 202-203).
Mevcut bykehir belediyelerinin kapsadklar alanda ciddi bir deime olmazken ikinci kademeyi oluturan byk ileler byk ehirde paralanmtr. Samsun, zmir, Mersin ve stanbul gibi illerde bykehir belediyesi snrlarnn metropol alanla akmad netleince nce Aralk
2003te 5019 sayl Kanun teklifiyle pergel dzenlemesi denenmi, Meclisten geen bu yasa (teklifi) veto edilince de 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununa pergel dzenlemesi eklenerek bykehir belediyelerinin
alan geniletilmitir. Bykehir belediyesi stats bu statye sahip olanlara her eye ramen metropoliten kentsel alan ynetimi asndan byk lde yardmc olmaktadr.
Elbette baz sorunlar da bulunmaktadr ve mevcut bykehir belediyelerine 5216 ve 5390 sayl kanunlardaki pergel dzenlemesi hkmleri gereince 2004-2006 dneminde balanan yeni ile ve alt kademe belediyeleri ile mahalleye dntrlen kylerden farkl tepkiler gelmektedir. rnein,
yerel ve ulusal basndaki haberler ile daha salkl deerlendirme yapabilmek adna, ile ve alt kademe belediyelerinin internet sayfalar incelendiinde Kayseri Bykehir Belediyesine balanan belediyeler ile Kayseri Bykehir Belediyesinin bu genilemeden karlkl olarak hayli memnun olduu gzkmektedir. 2.000.000u aan nfusu gerei 50 km bir yarapla
evresindeki ok sayda ile belediyesi, belde belediyesi, ky ve orman kyn kontrol altna alan ve yer yer snrlar 60 kmye ve birka ynde il snrlarna kadar uzanan zmirde ise kimi ile ve alt kademe belediyelerinin
ayrlma talepleri, hatta bu yndeki kararlar ile bykehir belediye ynetiminin, zellikle de Bakan Aziz Kocaolunun, basna yansyan haberlerin yan-
162 Yerel Siyaset
stt kadaryla genellikle sert aklamalar, zmirde bykehir belediyesinin snrlarnn genilemesinin, belki olduka genileyen snrlar ve bir anda
ok sayda belediye ile kyn katlmas ile zorluklar ve tepkiler yaratmakta
olduuna iaret etmektedir. Diyarbakrda ise mahalle statsne dntrlerek Bykehir Belediyesine dahil edilen baz kylerin tekrar ky statsne
geri dn ve bu ilem srasnda ileri Bakanlnda mahalleye dntrlm bir kyn daha kyllerin rzas olmakszn Diyarbakr kentinden kopuk ve uzak olmas gereke gsterilerek ky statsne dndrlmesi ile alevlenen tartmalar basna yansmtr.
5. Deerlendirme, Tartma ve Sonu

zmirde g bykehir belediyesi ile ile ve hatta ilk kademe belediyeleri arasnda blnmtr. Kayseride ise g Ak Partinin Mecliste ve ile ile ilk kademe belediyelerinde de gl olmasnn olas etkisiyle bykehir belediyesinde toplanmtr. le belediyelerinin az olmas, ilk kademe
belediyelerinin olduka snrl bir nfusa sahip olmas, temelde 20 km yarapnda ember izilmesi nedeniyle gerek bykehir belediye bakannn
alt kademe belediyelere gerekse belde ve ile belediye bakanlarnn bykehir belediyesine ulaabilme imkanlar gibi nedenlerle g ilikilerinde
Kayseride bykehir olduka baskn gzkmektedir.
Trkiyede belediyeler byk lde ok amal tek bir rgt (belediye)
tarafndan ynetilirken, bykehir belediyesi alannda ok amal (bykehir ve alt/ilk kademe belediyeleri) ile su ve kanalizasyon idareleri gibi tek
amal ad hoc rgtler bulunmaktadr. Trkiyede birden fazla belediyeyi iine alan kentsel alanlarn ynetimi iin bykehir belediyesi ve mahalli idare birlikleri dnda herhangi bir zel hukuki yap veya model ngrlmemitir. Belediye Kanunu da sanki her bir kent veya kentsel alan tek bir belediye tarafndan kontrol ediliyormu varsaym zerine kurgulanmtr. Ancak
bu konuda ihtiyacn fark edilmekte olduu ve biraz ge de olsa kimi deneme
ve dzenlemelerin meydana kmaya balad ve Ankara kadar yerelde de
dillendirilmeye baland sylenebilir. Yine de Ankara bu konuda daha etkili gzkmektedir.
5216 mevcut bykehirlerin alann Kocaeli ve stanbulda il snrlarna geniletirken dierlerinde de 20, 30 ve 50 km formlleri ile olduka
geniletmitir.11 Aslnda formln yaratt skntl duruma ve 5216 sayl
11 rnein; 3030 sayl Kanun yrrlkte iken Antalya Bykehir Belediyesinin 42.000 Ha. (420 km2) olan yetki alan
ierisinde Muratpaa, Konyaalt ve Kepez olmak zere alt/ilk kademe belediyesi yer alyordu. Yeni dzenlemeden sonra Antalya Bykehir Belediyesinin snrlar geniledi, mevcut belediyeye ilaveten 11 alt/ilk kademe belediyesi daha yetki alan ierisine alnd. Bylece, Antalya Bykehir Belediyesinin sorumluluk alan 141.719 Hektara (1417,19 km2) ykseldi (www.antalya.bel.tr).
Bykehir Belediyesi Kanunundaki eletirilen dier hususlara ramen,

Trkiyenin gerek bir bykehir / metropoliten belediye sistemi olan ender
lkeler arasna girdii sylenebilir.
Trkiyede mevcut bykehir belediyelerinde alan ynetimi ve yeni katlan belediye ile kylerin statleri konularnda skntlar vardr. Daha nemli sknt bykehir belediye stats olmayan dier orta lekli kentsel alanlarda, zellikle de paralanm idari/siyasi yapya sahip Denizli, Trabzon,
Malatya, Antakya gibi il merkezleri ile Alanya ve skenderun gibi nfusa
byk ile merkezlerinde olduu sylenebilir. Nispeten hzl byyen ve
kentsel kat atk deponi alanndan ime suyu teminine, evre yollarndan aktif ve pasif yeil alanlara, konut projelerinden, kent ii ulam sisteminden imar ve planlamaya kadar geni anlamdaki kentsel alan btnnde ve koordineli biimde srdrlmesi gereken nemli hizmetler ve projelerdeki aksama
ve gecikmeler nedeniyle byke kentsel alanlarda ciddi ynetim ve hizmet
sunma skntlar yaanmaktadr. Trk kamu ynetimi sisteminin bunlara ancak son zamanlarda zmler nermekte olduu sylenebilir.
Yerel siyaset asndan kentsel alan ynetimi alternatiflerini ve abalarn inceleme sonucunda nemli tespitte bulunulmutur: Bunlardan birincisi yerel veya metropoliten siyaset asndan Trkiyede kentsel alan ynetimi alternatiflerini inceleyen ok az alma bulunmaktadr.
kinci tespit birincisi ile yakndan ilikilidir ve belki bir derece de birincisine yol aan ana nedenler arasndadr. Yerel siyaset asndan kentsel alan
ynetimi alternatiflerini incelemek iin gerekli olan bilgiler olduka dank
olup tek bir kente odaklanldnda bile ulamak olduka gtr ve muhtemelen proje bazl almay, tarihi akademisyenlerin ve yerel ynetim birimlerinin ibirliini gerektirmektedir. Gl ve iyi sistematize edilmi, arivleri olan yerel medya kurulularnn uzun sreli olarak varl da bir baka gerekliliktir. zellikle birden fazla alternatifi incelemenin bulunan belge
ve haberleri, birincil kaynaklarla yaplan mlakatlar daha etkin ve etkili deerlendirme asndan ve hikayeyi daha salam zmleme asndan alternatifleri olmakla birlikte her bir alternatif iin yeterli kaynak ve veri bulmak
ve bunlar yorumlamak ise nemli bir glk olarak ortaya kmaktadr.
ncs, en azndan drt nedenden dolay yereldeki aktrlere kendi
kentsel alanlarn ynetme konusunda inisiyatif alacak ve/veya uygulanmas
gndeme gelen nerilerin son eklinin verilmesinde ve uygulanmasnda yeterince katk verecek derecede dzenlemeler yaplmasnda gereklilikler bulunmaktadr. Bu drt temel neden unlardr: (1) Temsili demokrasiden katlmc demokrasiye gei. (2) Yerelde artan kapasite. Trkiyenin birok il
merkezinde, zellikle de bykehir belediyesi statsne sahip metropoliten
164 Yerel Siyaset
kentler ile bykehir belediyesi iin TBMMde teklif verilmi illerde meslek odalar, niversitelerin ilgili blmlerindeki akademisyenler ve aratrmaclar, seilmi ve atanm yneticiler ile sivil toplum kurulular ve yerel
medyada bu tr konular takip eden ke yazarlarnn ilk defa oluan varlk
gstermeleri ve/veya artan say ve kapasiteleri. (3) Hzl deien dnyamzda Her eyin bakentten kararlatrlmasnn isabet derecesinin dkl.
(4) Direnci azaltma ve yereldekilerin kendi aralarnda ortak paydada bulumasna olanak tanma.
Trkiyenin bykehir belediye sisteminde ar gl birinci kademe
belediyesine karn zellikle mali ve idari kapasitesi ile yetki ve grev alan
hayli snrlandrlm ikinci ve nc kademe belediyeler yaratlm; g orantsz derecede paylatrlmtr. Kanun koyucu 1983-1984 dnemindeki
hazrlk almalarnda, ancak blge-kent (kentsel alan btn) baznda yrtlmesi gereken hizmetleri bykehire (st kademe belediyeye) vermeyi
planlamaktayd. Ancak bykehir belediyelerine ilikin dzenlemeyi
KHKler ile hazrlamakta olan iktidardaki parti olan ANAP, kurduu bykehir belediyesini de 1984 yerel seimlerinde kazanmt. Bu sonu, hzl deiikliklerle, hemen her trl hizmeti st kademeye veren bir BB Kanununun yasalamasna katkda bulundu. byk kentsel alan ynetme
temelli eski 3030 sayl BB ve bu anlamda ondan ok az fark olan yeni
5216 sayl BB Kanunu ile bykehir saysnn artrlmas faydalar kadar
sakncalar da yaratabilir.
2004 veya bazlar 2005 ylndan itibaren orta lekli ve hatta daha kk lekli kentsel alanlarn ynetimi iin yeni birka dolayl ve dorudan zm retildii gibi daha nce var olan kimi zmler ise glendirilmi ve/veya belediyeler tarafndan daha youn ve etkili biimde kullanlr hale gelmitir. Yine de zm alternatiflerinin potansiyellerine ve sunduklar frsatlara paralel biimde yeterli ve yaygn biimde kullanlabildikleri sylenemez.
Yaplar kadar ilikilerin nemli olmasnn vurgulanmas bakentte alnan
kararlarn nemini azaltmakta veya sabit tutmakta buna karn yerelde veya
bir kentsel alan btnn ilgilendiren blgesel lekte alnan karar ve ilikiler ile uygulamalara daha ok dikkat etmeyi gerekli klmaktadr. Trkiyede
kentsel alan ynetimi ile ilgili olarak, zellikle de bykehir belediyesi ilan, belediye kanunu karma (1580, 5215, 5393) ve/veya deitirme ve bykehir belediyesi kanunu (3030 ve 5216) karma veya hkmleri deitirme ya da ilaveler yapma (5390) ile kanun ile kimi zel ve zgn dzenlemeleri deneme (5026 sayl Tasar) gibi durumlarda yerelden ziyade TBMM ve
dolaysyla siyasi partiler ile milletvekilleri olduka etkin olmaktadrlar.
Kimi durumlarda da Ankaradaki zel evre Koruma Kurulu gibi kamu
kurum ve kurulularna zel grevler verilmitir. Bata evre ve Orman Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl olmak
zere kimi bakanlklar da kendilerini ilgilendiren konularda ve kentsel alanlarda mdahalelerde bulunarak kararlar almaktadr. rnein, Kltr ve Turizm Bakanl 11 belediyenin bulunduu Bodrum Yarmadasndaki imar
yetkilerini kendisinde toplamak suretiyle Yarmadadaki yerel ynetimlerin
grev alanndaki imar yetkilerini Ankaraya ekmitir.
Gemiin ok sayda kylere hizmet gtrme birlii yerine aralarnda
belediyelerin de olduu karma birlikler ile sadece belediyeler arasnda kurulan ve kimisi arlkl olarak bir kentsel alandaki yerel ynetim birimlerince
kurulup iletilen birliklerin saysndaki art kimi kentsel alanlar ynetme asndan ie yarayabilir zellikler tamaktadr. Mahalli dare Birlikleri ad
altnda 5355 sayl zel bir Kanunun Trkiye ynetim tarihinde bir ilk olarak 2005 ylnda yrrle girmi olmas nemli bir avantaj ve yenilik olarak deerlendirilebilir.
Kaynaka
AL, Hazma (1996) Cumhuriyet Dnemi Belediyeciliinin Tarihsel Geliimi, Vecdi Akyz ve Seyfettin nl (Editrler), slam Geleneinden Gnmze ehir ve Yerel Ynetimler, Cilt 2, stanbul: lke Yaynlar, ss. 22-57.
AYDEMR Saliha E. ve inasi AYDEMR (2004) Kent Alar Gelime Stratejisi: Trabzon-Rize Younluk Band rnei, 11.
Blge Bilimi/Blge Planlama Kongresi, Karadeniz Teknik niversitesi, 21-23 Ekim 2004, Trabzon, ss. 217-227. http://sehircilik.ktu.edu.tr/52.htm, (31/1/2007).
ADIRCI, Musa (1993) Tanzimat Dneminde zmir, ada Trkiye Tarihi Aratrmalar Tarihi (TTAD), Cilt 1, Say 3.
Devlet Planlama Tekilat Mstearl ve JICA (2000) Dou Karadeniz Blgesel Gelime Plan (DOKAP), Nihai Rapor, Cilt
VI: Mekansal Gelime ve Altyap, Nippon Koei Co., Ltd. Recs. International Inc.
EKE, Ali Erkan (1982) Anakent Ynetimi ve Ynetimleraras likiler, Ankara: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Yaynlar.
ERKN, Engin (1978) ZMA Planlama Deneyimi, Trkiyede Metropoliten Alan Planlama Deneyim ve Sorunlar Kolokyumu, Mimar Sinan niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Yayn, No 2.
ERYILMAZ, Bilal (2004) stanbul ve Yerel Demokrasi Gelenei, evket Kamik Akar (Yayna Hazrlayan), stanbul: ehir ve
Medeniyet, (1453den 2053e stanbul: ehir ve Medeniyet Sempozyumu), stanbul: Klasik, ss. 255-272.
ERYILMAZ, Bilal (1997) Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas, stanbul: Birleik Yaynclk.
GOTMAN, Jean (1961) Megapolis, New York: Twentieth Century Fund.
GER, Orhan (1979) ehircilie Giri, Konya: Konya Devlet Mhendislik Mimarlk Akademisi Yayn.
KAVRUK, Hikmet (2002) Anakente Bak: Trkiyede Anakent Belediyecilii ve Kent Hizmetlerinin Ynetimi, Ankara: Hizmet- Sendikas.
KELE, Ruen (2006a) Yerinden Ynetim ve Siyaset, Geniletilmi 5. Basm, stanbul: Cem Yaynevi.
KELE, Ruen (2006b) Kentleme Politikas, 9. Bask, Ankara, mge Kitabevi.
KILIN, Gken ve Nuran ZEREN GLERSOY (2007) Trkiyede Yeni llerin Kurulmasnn Kentleme ve Siyaset likisi Balamnda Deerlendirilmesi, VI. Ulusal ehircilik Kongresi, (8 Kasm Dnya ehircilik Gn): Planlama, Siyaset, Siyasalar,
6-8 Kasm 2006, ehir Planclar Odas zmir ubesi ve Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk ve Mhendislik Fakltesi, zmir,
Dokuz Eyll niversitesi, ss. 321-337.
MLAYM, Seluk (2004) XIX. Yzyl Osmanl stanbulu, evket Kamik Akar (Yayna Hazrlayan), stanbul: ehir ve Medeniyet, (1453den 2053e stanbul: ehir ve Medeniyet Sempozyumu), stanbul: Klasik, ss. 81-95.
166 Yerel Siyaset

NADAROLU, Halil (2001) Mahalli dareler: Teorisi, Ekonomisi, Uygulamas, Yenilenmi 7. Bas, stanbul, Beta.
OKTAY, Tarkan (2007) stanbulda Belediye rgtlenmesi ve lk Belediye Seimleri: Beyazt Belediye Dairesi Seimleri ve
Semen Profili, Bilal Erylmaz ve Musa Eken (Editrler), Kamu Ynetimi Yazlar, Nobel Yayn Datm, Ankara, ss. 339357.
ZGR, Hseyin (2007) Orta lekli Kentsel Alanlarn Ynetimine likin Alternatifler, Hseyin zgr ve Muhammet Ksecik (Editrler), Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar II: Uygulama, Nobel Yayn Datm, Ankara, ss.100-142.
ZGR, Hseyin; Pnar SAVA YAVUZEHRE ve Msra CEROLU (2007a) Trkiyede Bykehir Belediyesi Kentsel Alan Ynetimi Siyaseti ve Siyasalar, VI. Ulusal ehircilik Kongresi, (8 Kasm Dnya ehircilik Gn): Planlama, Siyaset, Siyasalar, 6-8 Kasm 2006, ehir Planclar Odas zmir ubesi ve Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk ve Mhendislik Fakltesi, zmir, Dokuz Eyll niv., ss. 295-326.
ZGR, Hseyin; Pnar SAVA YAVUZEHRE ve Msra CEROLU (2007b) Trkiyede Orta lekli ve Metropoliten
Kentsel Alanlarn Ynetimi, Bilal Erylmaz ve Musa Eken (Editrler), Kamu Ynetimi Yazlar, Nobel Yayn Datm, Ankara, ss. 475-513.
SARIOLU, Mehmet (2001) Ankara Bir Modernleme yks: (1919-1945), Ankara: T.C. Kltr Bakanl, Kltr Eserleri Dizisi, 290.
SAZAK, azuman (2002) Metropoliten Kentin Etki Alannda Kalan Kentlerin eperindeki Arsalarn Dnm Sreci: orlu
- Bykkartran rnei, Edirne: Trakya niversitesi.
SCOTT, Allen J. (2004) Kreselleme ve Kent-Blgelerin Ykselii, ev. Kbra CHANGR AMUR, Planlama, 2004/3,
Say 29, ss. 26-32. Orijinal Makale: European Planning Studies, Vol. 9, No.7, 2001, pp. 813-826.
TANKUT, Gnl (1993) Bir Bakentin mar: (1929 1939), stanbul: Anahtar Kitaplar.
TEKEL, Aye (2003) Kentsel Rantn Oluumu, Dzenlenmesi ve Ynlendirilmesinde Planlama ve Planlama Ynetiminin Rol; Ankara rneinde Bir Deerlendirme, M. A. ukurayr ve A. Tekel (Editrler), Yerel ve Kentsel Politikalar, Konya: izgi Kitabevi, ss. 65-78.
TEKEL, lhan (1999) 19. Yzylda stanbul Metropoliten Alannn Dnm, Paul Dumont ve Franois Georgeon (Editrler), Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri, 2. Bask, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar.
TEKEL, lhan (1982) Bakent Ankarann yks, lhan Tekeli, Trkiyede Kentleme Yazlar, Ankara, Turhan Kitabevi,
ss. 49-81.
TOPRAK, Zerrin (2003) Belediye Kurulmasnda ve Snrlarnn Geniletilmesinde ltler Neler Olmaldr? Sn. Cumhurbakan Pergel Yasasn Geri Yollamakta Hakl Mdr?, http://www.geocities.com/yereldemokrasi/anakent.htm.
TUZCUOLU, Ferruh (2003) Metropoliten Ynetim: Kentlemenin Temel Kavram ve Kuramlar ile Dnyada ve Trkiyede
Bykehir Ynetimi, Sakarya Kitabevi, Sakarya.
YAAMI, Firuz Demir (1995a) Bykehir Sorunsal, Amme daresi Dergisi, Cilt 28, Say 1, Mart, ss. 93-111.
YAAMI, Firuz Demir (1995b) nc Bin Yln Ynetim Teknolojisine likin Gereksinimleri ve Trk Belediyeleri, Yeni Trkiye, Ynetimde Yeniden Yaplanma zel Says, Yl 1, Say 4, Mays-Haziran, s. 427-454.
YILDIRIM, Ramazan (1997) Diyarbakrdaki lesiz le Belediyeleri Ya da Alt Kademe Belediyeleri, Gazi niversitesi, Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt 1, Say 1, s. 233-251. www.hukuk.gazi.edu.tr/dergi/cilt_1-sayi_1.pdf.
YILDIZ, Reyhan ve Hale IRACI (2006) 5216 Sayl Yeni Bykehir Belediyesi Kanununun Stratejik Meknsal Planlama
Yaklam Asndan Deerlendirilmesi, itdergisi/a: mimarlk, planlama, tasarm, Cilt 5, Say 2, Ksm 2, Eyll, 197-206.
YEREL SYASET EKSENNDE

SVL TOPLUM RGTLER:
NEM VE ETKLER
Yrd. Do. Dr. Mevlt KARABIAK*
Giri
Sivil toplum kurulularnn toplum iindeki varl giderek glenmekte
ve saylar hzla artmaktadr. Bu kurulularn neminin artmas saysal ounluktan ok, sivil toplumun temel gcn oluturduklar fikrinin yaygnlk kazanmasyla ilikilidir. Devlet ve toplum birbirini btnleyen iki temel
edir. Toplum daha ok inisiyatif ve zgrlk isterken, devlet i ve d gvenlik endieleriyle toplum hayatna baz snrlamalar getirebilmektedir. Doal olarak bu snrlayc dzenlemeler toplum ve devlet arasnda bir takm
gerilimlere de neden olabilmektedir. Demokrasi gelenei gl, eitim ve
kltr dzeyi yksek toplumlarda, sivil toplum rgtlerinin kamuoyu oluturma, siyaseti belirleme ve ynlendirmedeki etkisi olduka byktr. Devlet ve toplum arasndaki gerilimi azaltmada devlete alnan kararlarla toplumsal gereksinimlerin uyumluluk gstermesinde, sivil toplum kurulularna
nemli grevler dmektedir. Yerel siyasetin glenmesi ve ulusal siyasetle
uyumunda da sivil toplum kurulularnn nemli etkisi olmaktadr. Bir lkenin kalknmas, geliip bymesi, gven ve istikrar iin, her eyden nce tutarl ve kararl ekonomi politikalarna ihtiya duyulmaktadr. Ancak bunun
nkoulu daha ok demokrasi, uygun siyaset ve dzgn ynetimlerdir. Bunlar salanabildii lde toplumsal refah ve huzur artmakta ve daha adil bir
gelir dalm gerekleebilmektedir.
Yolsuzluklarn nlendii, kayrmacln olmad, nceliin hak edene verildii bir toplumda tm bireylerin gven duygusu ve birbirine saygs oalmaktadr. Daha sk dayanma, iyi bir rgtlenme toplum yapsn glendir* S.D.., BF, ktisat Blm
167
168 Yerel Siyaset
mekte ve siyasetteki etkisini arttrmaktadr. Fakat bu etkinin toplumsal yapda

daha olumlu sonular salamas iin iyi bir toplumsal eitime gereksinim vardr. Sivil toplum kurulularnn yerel ve merkezi birimler zerinde kuracaklar
denetim alar, kamu zerindeki ar brokrasi ve hiyerarik ykn azaltlmasnda, sorunlara hzl zmler bulunmasnda, lke kaynaklarnn etkin ve retken kullanmnda nemli rol oynarlar. Ancak rgtlenme faaliyetlerinden beklenen olumlu gelimelerin srmesi ve kaotik bir sonuca dnmemesi iin baz
yasal ve kurumsal nlemlerin alnmas gerektii de zerinde ok durulan bir husustur. lke btnl ve toplumsal bar bozucu baz giriimlerin, sivil toplum yaps iinde yer ald grlebilmektedir. Bundan dolay toplumda bu tr
rgtlenmelere bazen kuku ile yaklalmakta ve bunlarn faaliyetleri lke btnlne ynelik ciddi bir tehdit olarak alglanabilmektedir. Bu kuku, demokrasinin vazgeilmezleri saylan sivil toplum kurulularndan beklenen katklarn yeterince salanamamasna neden olabilmektedir. te bu almada sivil
toplum kurulularnn tanm ve geliimine ilikin teorik baz bilgilere yer verildikten sonra, yerel siyasette slenebilecekleri roller zerinde durulacak ve bu
karlkl etkileimin deiik sonular irdelenmeye allacaktr.
1. Sivil Toplum, Sivil Toplum Kurulular ve

Yerel Siyaset: Kuramsal ereve
Sivil toplum hareketi, Bat toplumlarnn geliim sreci ve siyasal gelenei iinde doup gelimitir. Sivil toplumun dnsel ve kuramsal temelleri antik ada Aristo ve ieronun, sonraki dnemlerde ise Thomas Hobbes,
John Locke, Charles de Montesquieu ve Jean Jacques Rousseaunun eserlerinde yer almaktadr. 18. yzyla kadar devlet ve siyasal toplumla ayn anlamda kullanlan bu kavram, Aristo tarafndan siyasal toplumu belirtmek iin
kullanlan politike koinoniann iero tarafndan Latinceye societas civilis olarak birebir aktarlan evirisidir (Karabak, 2006: 72, Seligman,
1992:107- 113). Yine Aristoya gre sivil toplum, bireysel karlardan bamsz ve kamusal yarar salamay amalayan kurallara uygun olarak ynetilen toplumdur (Karabak, 2006: 73, Kaldor, 2002: 3).
18. yzyldan itibaren sivil toplum kavramna yeni bir anlamn yklendii grlmektedir. Adam Fergusonun 1767de yaynlanan Sivil Toplumun
Tarihi zerine Bir Deneme (An Essay on the History of Civil Society) adl
eserinde sivil toplum: barbar hareketlerin en az olduu, dnce yani beyinlerin sanat ve edebiyat ile mnevverletirildii toplum anlamnda kullanlmtr (Karabak, 2006: 73, Keane, 1993: 48). Rousseau ise sivil toplumu,
szlemeyle ortaya kan uygar toplumla zdeletirmektedir. Rousseauya
gre insanlar kendilerini korumak iin g birlii yapmaldr. Kart kar ol-
Yerel Siyaset Ekseninde Sivil Toplum rgtleri: nemi ve Etkileri 169
mazsa ortak kardan sz edilemeyeceini belirten Rousseau, toplumsal yasalar toplumun tamamn temsil eden genel bir iradenin yapmas gerektii zerinde durmutur (Memiolu, 2006: 209).
Sivil toplum kavramnn modern biimi Aydnlanma dneminde AngloAmerikan kkenli olarak ortaya kmtr. Bu yeni biimiyle sivil toplum siyasal toplumdan ayrlmaktadr. Burada birbirinden farkl ayr sivil toplum
kuramndan sz edilebilir. Bunlar; Asgari Devleti, oulcu ve Katlmc Sivil Toplum modelleridir. Bu modellerden oulcu ve asgari devleti sivil
toplum modelleri liberal dncenin, katlmc sivil toplum modeli ise NeoMarksist sol bir akmn gelitirdii modellerdir (Nianc, 2003: 134). Hayekin dncesine dayanan asgari devleti sivil toplum yaklamnda doal
dzen ve sivil toplum e anlamlarda kullanlmaktadr. Bu dnceye gre
devletin asl grevi yapay kurallar koyarak toplumu ve bireyi biimlendirmek
yerine, doal dzenin ileyiini salamaktr. Devletten ayr bir toplum alannn varln ve devletin dnda kar ve bask gruplarnn mevcudiyetini kabul eden oulcu yaklamda ise devletin asgariye inmesi yerine, bu gruplarn gleri orannda devletin kurumsal yapsn ve faaliyetlerini etkileyerek,
devlet toplum dengesinin kurulmas savunulmaktadr (Acar, 2003a: 86).
ABD kamu ynetiminde Anglo-Amerikan yaklamnn nde gelen ismi
Woodrow Wilsona gre, siyaset ve ynetim ayrl dncesinin olumasn salayan en temel etken, Alman idealizmi ve organik devlet kuram dncesidir. Wilsonun, Alman siyaset geleneini ABDnin siyaset gerekliine
uygulamak istedii belirtilmektedir. Ancak Wilsonun Ynetimin ncelenmesi makalesinin, organik bir devlet kuramn yanstmaktan ok mekanik
bir yaklam sergilediinin ne srlmesi, konuyu tartlr hale getirmitir.
ABD siyasi yapsnn, szleme kuramlar erevesinde ina edildii ve buna gre tanmland dikkate alndnda organik kuramla szlemeci kuram
arasnda bir elikinin yaand grlmektedir (Akbulut, 2005: 18). Aslnda
sivil toplum etrafnda kmelenen tarihi ve felsefi kavramlar Hegel ve
Marxn kullanmyla ne kmtr. Bu kavramn daha ok Bat Avrupann
toplumsal tarihinde ok nemli yer tutan tarih felsefesi alanndaki bir tartmayla ilgili olduu sylenebilir (Mardin, 2000: 10). Hegele gre devlet kuramndaki nesnel ve ussal kamu ynetimi, Prusyann kapitalistleme tarihindeki aristokrasi ve burjuvazi arasndaki snf mcadelesinin bir sonucudur. Szleme kuramlar ise ngiliz kapitalistleme tarihinde, aristokratlar ve
burjuvaziler arasndaki snf ilikisini yanstmaktadr (Akbulut, 2005: 19).
Liberal siyaset felsefesinin ilk temsilcilerinden biri olan Locke siyasal
iktidar ve siyasal itaat ykmlln toplum szlemesi kavramyla temellendirmitir. Bu gr, insanlarn siyasal toplum halinde rgtlendikten
170 Yerel Siyaset
sonra uymalar gereken kurallar, kendi iradeleriyle nceden verdikleri szn

bir sonucu saymaktadr. Yine Lockeu gre gre demokratik sre, devlet
ynetimini toplum karlarna uygun biimde programlama grevini yerine
getirmektedir. Bu grte devlet ynetimi bir kamu idaresi aygt; toplum ise zel kiiler arasnda piyasann dzenlendii bir etkileim a olarak kabul
edilmektedir. Burada siyaset, kiisel karlar bir araya getirerek bunlar, toplumsal amalara ynelik siyasal gc ynetsel dzeyde uzmanlam devlete kar ileri srme ilevini stlenmektedir. Bu gre gre bir yurttan konumunu, devlet ve dier yurttalar karsnda sahip olduu negatif haklar belirlemektedir. Yurttalar bu haklarn tayclar olarak, yasal dzenlemelerin
izdii snrlar iinde zel karlarn gzettikleri srece devlet ynetiminin
korumas altnda bulunmaktadrlar (Habermas, 1998: 37- 38).
Son yllarda ise John Rawls ve A. Gauthier gibi dnrlerin de bu alanda teori gelitirdikleri grlmektedir. Ancak bu dnrler szleme kuramna, siyasal itaat ykmlln temellendirmek yerine adalet sorununun zmnde yararlanlabilecek bir kurgu olarak bakmaktadr (Erdoan,
1993: 8-9). 1980li yllarn bandan itibaren, sivil toplum kavramnn tartma gndeminde neminin artmasna paralel olarak, Dou Avrupa, Afrika,
Dou ve Gneydou Asya ile Ortadoudaki sosyal bilimciler arasnda da
szleme kuramnn tartlmaya baland grlmektedir (Tosun, 2003:
231). Siyaset ve toplum ilikisi, liberal siyaset kuram kapsamnda deerlendirildiinde, devlet-sivil toplum ya da siyasal alan-ekonomik alan ayrmna
gre ele alnabilmektedir. Wilson, kayrmaclk siyasetine kar, siyaset-ynetim ayrlnn ancak tarafsz bir yntemle kurulabileceini ve bu ayrm
salayabilecek en iyi aracn da iletmecilik ilkeleri olduunu belirtmektedir
(Akbulut, 2005: 19).
Sivil toplum kurulular, baz alanlarda neoliberal politik felsefi dncenin zayflatmak istedii devletin yerini tutacak bir ara olarak grlmektedir. Egemenlik kavramndaki deimeler yerel ynetimleri, zellikle de belediyeleri demokratik gelimede ve demokrasinin yerlemesinde etkili kurulular haline getirmitir. Yerel zerklie dayanan yerinden ynetim, merkezi
gce kar denge oluturmaya alan liberal araylar ierisinde de bir zm arac olarak grlmektedir (Grmez, 1997: 65). Aslnda Batdaki sivil
toplum rgtlenmesi ada burjuvazi kurumlarna dayanmaktadr. Burada
burjuvazi, demokratik deerlerin dorudan taycs saylmaktadr (Kele,
1994: 110). ngilizcede non governmental organizations eklinde ifade edilen sivil toplum kurulular, gnmzde hkmet d kurulular, ynetim
d kurulular, gnll kurulular, demokratik kitle rgtleri, kar amac gtmeyen rgtler, sivil inisiyatif gibi benzer anlamlarda kullanlmaktadr. An-
cak nasl ifade edilirse edilsin bu kurulularn hemen hepsi demokrasi ya

da demokratik deerlerle ilikilendirilmektedir (Yava, 2006: 168). zellikle 1970li yllardan itibaren Dou Avrupa lkelerinde ortaya kan alkantlara bal olarak sivil toplum kavram, otoriter rejimden demokratik dzene geii aklayan siyasal kuramlarn temel tartma konularndan biri olmaya balamtr (Tosun, 2003: 236).
2. Trkiyede Sivil Toplum ve Sivil Toplum

Kurulularnn Geliim Sreci
(Tarihsel Arka Plan)
Trkiyede sivil toplum oluumunun ilk rnekleri daha ok yerel ynetimlerdir. Yerel ynetimlerin ilk rnekleri ise belediyelerdir. Balangta lkemizde bu anlamda bir sivil rgtlenmeye rastlanmamaktadr. Buna karn
bizde de yerel meclislerin ve yerel halkn ynetimde sz sahibi olduu bir
ynetsel gemiten sz edenler bulunabilmektedir (Gler, 2006: 109). Anadolu Seluklularndaki ahilik tekilat, Osmanldaki vakflar, dini cemaatler ve loncalar, Trkiye Cumhuriyetindeki dernekler, meslek rgtleri ve
sendikalar lkemizdeki sivil toplum geleneinin ilk rnekleri saylabilir.
Tanzimata kadar olan dnemde yerel hizmetlerde vakflarn rol bir
hayli yksektir. Bu dnemde belediye hizmetleri daha ok yargsal ve ynetsel grevleri olan kadlarca yrtlmekteydi. Kadlarn belediyecilik alannda yrtt en nemli iler, gnmzde zabta glerine braklm olan,
esnafn denetimi ve narh ileriydi (Kele, 1994: 110). Ancak byk kentlerde mimarba ve ehremini kentin imar ileriyle ilgilenmekteydi (ukurayr, 2002: 167-169). Trkiyede ilk belediye, Krm Savann ardndan
1855te stanbulda kurulmu ve bana hkmete bir ehremini atanmtr.
ehremininin iki yardmcs bulunmakta ve bu rgt 12 kiilik bir kent kurulundan olumaktayd (Kele, 1994: 111). 1860l yllardan itibaren, bugnk
anlamda yerel ynetim birimlerinin oluturulmas iin baz nemli admlarn
atld grlmektedir. Ancak bu admlarn, Bat karsnda yaanan sosyal
ve ekonomik gerilemenin bir sonucu olarak atlmaya baland sylenebilir.
Osmanl dneminde ilk yerel meclisler, akal sorunlarn zm amacyla Muhassl Meclisleri olarak, her blgenin ileri gelenlerinin ve Mslman olmayan halkn temsilcilerinin katlmyla oluturulmutu. Gerek 1864
gerekse 1871 Nizamnamelerinde belediyelerin ynetsel birimler olduu kabul edilmi ve meclis yeliine, o beldede vergi deyenlerle, 30 yan gemi sekinlerin aday olabilme koulu getirilmiti. Aslnda gerek yerel ynetimin ortaya kn I. Merutiyete dayandrmak mmkndr. Bu dnemde,
172 Yerel Siyaset
parlamentoya ramen hkmet stanbul ve dier iller iin iki kanun kartm, belediyeler tzel kiilik kazanm, belediye meclisinin grevleri ve yasal erevesi dzenlenmi ve kent byklklerine gre belediye meclislerinin oluturulmas ve ada bir yapya kavuturulmas ngrlmtr.
ada belediyecilik dncesinin temelinde, yerel topluluun kendi gereksinimini karlamak amacyla rgtlendii ve yerel zerkliin korunduu
bir ynetim anlay yatmaktadr. lkemizdeki adalama sreci, yenilgi
ve sorunlarn kuatt siyasal sistemimizde, daha ok bir dnm abas olarak grlmektedir (ukurayr, 2002: 167-169). Hatta yerel ynetim kurumlarnn Batdan alnan kurumlar olmasnda bu etki ylesine gl olmutur ki, daha cumhuriyetin ilann izleyen ilk yllarda, belediye ve ky yasalarnn yan sra yurttalarn ynetime katlma hakk da bu yasal dzenlemeler ierisinde yer almtr. Ancak uygulamada, yerinden ynetim ilkesinin
kabul anlamn tayacak bir gelimeye ok rastlanlmamaktadr (Kele,
1994: 110-111). Bundan dolay ne Osmanlda ne de Cumhuriyet Trkiyesinde Bat tipi bir sivil toplum geleneinden sz edilememektedir.
Bat tipi sivil toplumun geliiminde, kitle iletiim aralarnn rol byk
olmutur. talyan siyaset bilimcisi Poggiye gre fikir rnlerinin kitle iletiim aralaryla yaylmas, kiilerin bir araya gelmesine gerek kalmakszn bir
katlm kmesi oluturabilmitir. Byle bir haberleme ann geliimi ulusal
kar, kamuoyu gibi kavramlarn daha belirgin hale gelmesini salamtr.
Haberleme alarndaki bu gelime devlet ilerinin, devlet dna taan bir
erevede tartlmasna imkn tanmtr. Trkiyedeki durum bundan farkldr. Geri Namk Kemal ve inasi gibi gazetecilii gelitiren dnrler sayesinde, 1880lerden itibaren lkemizde de hatr saylr bir kamuoyunun gelitii sylenebilir. Ancak Bat ile aramzdaki fark vurgulamak asndan u
konuyu belirtmekte yarar vardr. Batda ulusal kar denildiinde kii ya da
grup zgrl akla gelirken, lkemizde bu kavram daha ok kii ve grup
zgrlklerine bal olmayan dayanmaclk anlayn yanstmaktadr. Aslnda bu anlay biiminin, Bat tipi bir rgtlenmeyi geciktirdii de sylenebilir (Karabak, 2006: 74, Mardin, 2000: 16- 17).
Bir lkedeki sivil toplum rgtlenmesinde dikkate alnmas gerekli nemli bir konu da, o lkenin sahip olduu siyasi kltr dzeyidir. lkemizdeki siyasal kltrn en dinamik ve etki alan byk kavramlarnn banda
devlet gelmektedir. Devlet tarihsel sre iinde kendisini soyut olarak nitelendirecek olan mekanizmalar toplumsal yaamda salam temellere oturtmutur. Bu bakmdan devletten uzak olmas gereken pek ok sosyal snf
devletin ats altnda toplanm ve devletten beslenmitir. Bu bakmdan Batda modernlemenin lokomotifi saylan burjuvazi kurumlar bizde oluma-
mtr. Bizdeki zengin snfn ou, devlete srtn dayayarak ekonomik faaliyetlerini srdrmtr. Trk toplumsal yaamnda devletin bu lde belirleyici olmas, lkemizdeki sivil toplum geliiminde zorlayc bir rol oynamtr (Grn, 2006: 432-433).
lkemizdeki sivil toplum rgtlenmesinde ve yerel siyasette belediyelerin nemli katks vardr. lkemizdeki belediyelerin demokratik yaps ve sorunlar ok partili dneme geile birlikte siyasal tartmalara konu edilmeye balanmtr. Balangta seimler dnda halkn yerel siyasete katlm
ok yetersiz kalmtr. Buna karn yerel ynetimleri glendirme abalar,
son dnemde nemli bir younluk kazanmtr (ukurayr, 2002: 185). Belediyeler asndan kent konseyi, siyasete katlm ve ynetiim asndan iyi
bir gelimedir. Burada, yerel temeldeki sivil toplum kurulular ynetime katlarak, kent ve kentlinin hak ve hukukunun korunmasna, sosyal yardm ve
dayanmaya katk salayabilmektedirler. Belediye Yasasnn 77. maddesi
yerel ynetimlere, ynetime katlmada gnlll gelitirme grevi vermektedir (nder, 2006: 29). Bu gnlllk ilkesi ile pek ok sorun yksek
maliyetlere gerek kalmakszn zlebilmektedir. Son yllarda zellikle turizmin gelimesinde ve evre korumada bunlarn nemli katksnn olduu
sylenebilir. nk ortak abalar ou zaman olumlu sonular dourmaktadr. Sivil toplum kurulular mevcut organize yap ve gleriyle, gnlllk
ilkesinin hayata geirilmesinde bireylere gre daha avantajldrlar. Dernekler
Yasasnn 25. maddesi de sivil toplum kurulularna, platform oluturabilme
imkn tanmaktadr. Ancak bu konuda bir karmaaya neden olmamak iin
muhatap alnacak kurulularn seimi, ynetimin keyfine braklmadan, yasal
dzenlemelerde bir belirleyicilik salanmaldr (nder, 2006: 29).
lkemizde 1980li yllar, sivil toplum tartmasnn uyanna sahne olmutur. 1990 sonrasnda yaanan gelimeler ise bu tartmann daha da alevleneceini gstermektedir (Tosun, 2005: 126). Yeni siyaset, devlet merkezli
olmaktan ok toplum ve birey merkezlidir. Bu yeni siyaset biimiyle demokratik kurumlarn, yerel birimlerden balayarak uluslararas kurumlara kadar
uzanan bir demokratik btn oluturmas amalanmaktadr (Duran, 2004:
192-193). Sivil toplum dzenlemelerinde cumhuriyet kazanmlarnn byk
pay vardr. Trkiyede cumhuriyetin temel ilke zerine kurulduu sylenebilir. Bunlar egemen devlet, ulus temeline dayal birlik anlayn yaama
geiren toplum uzak grll ve devlete kar dev/sorumluluk balamnda tanmlanm snrl haklara sahip cumhuriyet yurtta anlaydr
(Keyman, 2005: 116). lk iki ilkenin bugn de korunmasnda yarar vardr. Elbette ki toplumsal geliime paralel olarak kiisel hak ve zgrlkler geniletilebilir. Zaten Avrupa Birliine katlm srecinde bu konudaki baz admla-
174 Yerel Siyaset
rn hzla atld grlmektedir.

ABnin de tavsiye ve raporlar erevesinde, sivil toplumdaki gelime iyice hz kazanm bulunmaktadr. 2002 ylnda Trk Tarih Vakf tarafndan
yaplan bir almann sonularna gre lkemizde; 60724 dernek, 2421 vakf, 210 sendika, 1080 oda, 293 kooperatif, 61 yurtta giriimi, 19 kltr amal ticari giriim olmak zere toplam 64808 adet sivil toplum kuruluu
vardr ve bu kurulularn 10670i stanbul, 6235i Ankara, 2916s zmir ve
44987si dier illerde faaliyet gstermektedir (Tosun, E.,K., 2006: 182). Yine lkemizdeki sivil toplum kurulularnn % 56dan fazlas, 1980 sonras
dnemde ortaya km ve son yllarda sivil toplum kavram, demokratikleme kavram ile birlikte kullanlr olmutur (epel, 2006: 549-550). Bu kurulularn kendi varlklarn koruma, glerini gelitirme ve amalarn gerekletirme konusunda belli bir baary yakalayabilmesi iin AB ltlerine uyum erevesinde zgrlkleri geniletici baz demokratik admlarn atld
bilinmektedir. Ancak zgrlkleri geniletici ve yeni toplumsal talepleri karlayc ne kadar olumlu adm atlrsa atlsn, baz kesimler hala memnun edilememektedir. Mevcut cumhuriyet modeliyle toplumsal deiim arasnda
tarihsel bir kopukluktan sz edilmektedir (Keyman, 2005: 116).
3. Yerel Siyaset ve Yerel Ynetim Asndan

Sivil Toplum Kurulular
Sivil toplum, yerel siyaset ve yerel ynetim arasnda sk bir ba vardr.
Yerel ynetim, ynetim gcnn belli bir merkezde toplanmamas ve daha
alt birimlere aktarlmas durumunu aklayan bir kavramdr. Evrensel ltlere gre yerel ynetimler, belli bir corafi alanda yaayan bireylere bir arada yaamalarndan tr kendilerini en ok ilgilendiren konularda hizmet retmek amacyla kurulan, karar organlar seimle ynetime gelen, devletten
ayr btesi ve personeli olan, merkezi ynetimle ilikilerinde ynetsel zerklikten yararlanan kamu tzel kiileri olarak tanmlanmaktadr (ukurayr, 2002: 83). Bu balamdan hareketle Alexis de Tocquevillein (Yldrm,
1993: 31), Yerel ynetim kurulular zgr uluslarn gerek gcn oluturur. lkokullarn bilime katks ne ise, yerel meclislerin zgrle katks da
odur Bir ulus zgr bir ynetim kurabilir, ancak yerel ynetim olmadan
zgrln ruhuna sahip olunamaz sz byk anlam tamaktadr.
Burada yerel ynetim birimlerine nemli grevler dmektedir. Yerel ynetimler her eyden nce kentlerin modern bir grnme kavuabilmesi iin gerekli nlemleri almaldr. nk bir kentteki ortak kullanm alanlar, sosyal tesisler,
kltrel ve moral dinlenme alanlar ne kadar oalr ve bu alanlara ne kadar iyi
sahip klrsa toplumdaki pozitif etkileim o kadar artar. Bylece yerel ynetim
konusunda elde edilen baarlar da o lde oalr. Zaten yerel ynetimlerin bata gelen grevi, sorumlu olduklar kent ve beldeleri korumak, gelitirmek ve gzelletirmektir. Kentlerin mimari dokular, tarihi ve kltrel yaplar, doal gzellikleri titizlikle korunmas gereken alanlardr. Bu alanlarn korunabilmesi, toplumsal ibirlii ile mmkndr. Bu ibirlii ancak sivil toplum-yerel siyaset balamnda atlacak tutarl admlarla ekillenir. Tm bireylerin zerinde yaamaktan
mutluluk duyduu, yaam kalitesi ve toplumsal refahnn artt, kentlilik bilincinin gelitii bir kent dzeyine ulamak, yerel ynetimlerin bata gelen devi olmaldr. Bunu salamann en gereki ve aklc yolu sivil toplum kurulularnn
katk ve desteini alabilmektir. Bu salanamadnda toplumsal neme haiz pek
ok proje yllarca srncemede kalabilmekte ve yasal sre uzadndan ok byk ekonomik kayplar oluabilmektedir.
Yerel ynetimlerin dier bir grevi ise blgesel kalknmaya olan katklardr. Blgesel kalknmann amaland tm blgelerde, ekonomik ve sosyal uyumun salanmasnda hem yerel ynetimlere hem de sivil toplum kurulularna nemli grevler dmektedir. Bir yrenin canlandrlmas, krsal alanlarda
turizmin teviki, sanayinin geliimi iin evresel faktrlerin de gz nne alnarak yeni inaat alanlarnn belirlenmesi, yrenin kendine zg rnlerinin
tantlmas, yerel firmalara rekabet gc kazandracak baz nemli admlarn atlmas, istihdam salayacak ve g nleyecek eitli nlemlerin alnmas, yeni yatrmlar zendirecek altyap hizmetlerinin tamamlanmas, ciddi birer yerel sorun olarak karmza kmaktadr. te demokratik yoldan seilen, halka
ve yerel ekonomiye en yakn birimler olan yerel ynetimler, tm kamusal ve
yerel frsatlar bir araya getirerek, bu sorunlar azaltc baarl bir yerel kalknma rnei gerekletirebilirler (Ksecik, 2003: 166-167).
Yerel ynetimlerin glenmesinde toplumun siyasete katlmnn byk etkisi vardr. Bir i bulma ya da kamusal alan ve kamusal kaynaklardan bireysel kar salama dncesi bunda etkili olabilmektedir. Yine siyasete katlm arzusu,
katlmdan beklentilere gre de farkllaabilmektedir. Toplumsal ilikilerde ne
kan kar atmas, ideolojik blnme ve bloklamalar, siyaseti olumsuz etkilemekte ve blgesel kalknma hamlelerini engelleyebilmektedir. Bu atma, blnme ve bloklamalar bazen insan haklarnn siyasallamasna da yol aabilmektedir. Hatta bazen tm toplum bundan olumsuz etkilenmekte ve insan haklar konusunun etkili bir koruma mekanizmasna kavuturulamamasnda bu ksr gelimenin de nemli pay bulunmaktadr. Yine bireylerin kentsel ve toplumsal sorunlara ilgisi ve katlm iin zamannn olup olmamas da siyasi katlm etkileyebilmektedir. ayet ynetim erki tarafndan, halkn siyasete katlmnn artmas ve daha demokratik bir siyasal ortamn lkede yerlemesi isteniliyorsa o zaman farkl
dncelere de deer verilmelidir. Bir birey kendi dncesine deer verilmedii
176 Yerel Siyaset
ve zamannn boa harcand kansna varrsa siyasi katlmdan cayabilir. Siyasi

katlmn yeterince salanamad bir lkede demokratik gelimeden sz edilemez (Tekeli,2004: 36).
Bir toplumun siyasal alana yneliminin en nemli gstergesi katlmn
bykldr. Ancak yerel ynetimlerin varln sadece siyasal nedenlere
dayandrmak doru deildir. Ynetsel ve toplumsal pek ok neden yerel ynetimlerin ortaya knda etkili olmaktadr (ukurayr, 2000: 66-99). Snavely ve Desai, yerel ynetim ve sivil toplum rgtlerinin toplumsal ilevlerine ynelik ilikiyi siyaset, siyasa ve ekonomi olmak zere ana gruba dayandrmaktadr. Bu ayrma gre siyasetin ne kan ilevlerinden biri, bireysel/kmesel kendini ifade etme ve buna ilikin zerk eylem gelitirme yeteneidir. Bu yetenek, yurttalarn gnlllk esasyla ve zgr istemleriyle
bir araya gelerek kendilerini kamusal alanda ifade etme, kamusal karlar
dile getirip gerekletirme istek ve niyetlerine baldr. rgtl olarak faaliyette bulunan sivil toplum hareketleri bu zellikleriyle, sivil toplum geliiminin en nemli aralarndan birisidir. Sivil toplum ve yerel ynetim ilevlerinin kesitii bu alan, ayn zamanda sosyal sermayenin de olutuu alandr (Acar, 2003: 117-119). Liberal demokrat geleneinde sivil toplumla demokrasi arasnda sk bir ba bulunmaktadr. Hatta bu ba, srdrlebilir
toplumsal dzenin korunmasnda bireysel zgrlkleri en st seviyeye karabilmenin bir n koulu olarak gsterilmektedir. Demokratikleme tartmasnn yapld her yerde olumlu ya da olumsuz, sivil topluma ve kurumlarna eitli gndermeler yaplabilmektedir.
Sivil toplum kurulular genelde sosyal ve ideal amalar tamaktadr.
Baz sivil toplum kurulularnn ticari iletmeleri bulunsa da bu iletmeler
daha ok ara niteliindedir. Bu kurulularn amalarnn sosyal nitelikli olmas Anayasamzn temel ve deimez maddeleri arasnda yer alan sosyal
hukuk devleti olmasnn doal bir sonucudur. Her sivil toplum kuruluu kendi amalarn belirleme zgrlne sahiptir. Ancak bu amalar anayasann
temel ilkeleri ile snrlandrmak zorundadrlar (nder, 2006: 19). Sivil toplum kurulularn, amalarna ve etki alanlarna gre iki ayr grupta snflandrmak mmkndr (Tosun, 2003: 244). Bunlar amalarna gre; hayrseverlik ynelimli sivil toplum kurulular, hizmet ynelimli sivil toplum kurulular, katlma ynelik sivil toplum kurulular ve toplumu glendirmeye ynelik sivil toplum kurululardr. Etki alanlarna greyse cemaat temelli kurulular, kentsel temelli kurulular, ulusal kurulular ve uluslararas sivil toplum kurululardr. Sivil toplum kurulularna olan ilgi her geen gn artmaktadr. Bu kurulular, hkmet programlarnn yan sra Dnya Bankas ve
blgesel kalknma bankalar gibi uluslararas kurulularn resmi programla-
rnda da ncelikli toplumsal aktrler olarak daha sk yer almaktadr. Bu nedenle sivil toplum olgusunu, toplumlarn i ve d ilikilerini gz nnde bulundurarak analiz etmenin, daha gereki bir yaklam olduu ileri srlebilir (Dnya Yerel Ynetim Ve Demokrasi Akademisi, 2001: 11).
4. Toplumsal Bir Hareket ve Kamusal Alan

Olarak Sivil Toplum Kurulular
Toplumsal bir hareket olarak sivil toplumun, devlet ve piyasa arasnda
yapland sylenebilir. Ancak sivil toplumun esas faaliyet alan ou kez
sivil toplumla e anlaml olarak kullanlan kamusal alandr (Tosun, 2003:
232). Sivil toplum kurulular, siyasal erk yannda belli grevler stlenebilir.
nk kamusal alanda siyasal erkle birlikte bu kurulularn faaliyet gstermesi, siyasal otoritenin mutlak belirleyiciliinin azaltlmas, yaratc ve oulcu uygulamalara imkn tanmas asndan nemli bir gelimedir (Tekeli,
2004: 36). Bu tip grev stlenmelerde (TEMA ve AKUT gibi) sivil toplum
kurulular topluma ok nemli yararlar salayabilir. Bunu salamann ilk
yolu bu tr birimlerin, siyasal erkin grev alan semedii konularda kamusal mal ve hizmet retmesi, dier bir yolu ise bu kurulularla g birliine
gitmesidir. Ancak sivil toplum kurulularnn ynetime katksnda l karlmamaldr. Toplumu militaristletirecek ve politik topluma dntrecek
hareketlere izin verilmemelidir. Zira bu durumda sivil toplum kurulular
hem kendi varlklarn inkr etmi olmakta hem de demokratik hayata gereksiz mdahaleler sz konusu olabilmektedir (entrk, 2006: 5).
Kamusal alann en genel zellii herkese ak olmasdr. Bu anlamda
devlet de kamusal bir alandr. Kamusal alan ou kez, zel olana karlk olarak da kullanlmaktadr. Bu durumda kamusal alan birey iin nemli bir snak olabilmektedir. Kamusal alann temelinde kent olgusu yatmaktadr.
Buradaki kent olgusunun temel esprisi bakalaryla bir arada yaama zorunluluunun farknda olmaktr (Aydn, 2005: 98).
Kamusal alan Rnesans dneminde ortaya km, balangta ortak kar ve
politik topluluu ifade etmi ve sonradan sosyalliin zel bir blgesi haline gelmitir. Kamusal alan belirli bir yer ve zaman boyutu iinde ele almak ok zordur.
Ekonomi biliminde nasl ki piyasalar mal ve hizmet fiyatlarnn olutuu karlkl rekabet ve uzlama alandr, kamusal alan da eitli toplumsal znelerin sosyal
etkileim ilikileri iinde uzlalan ya da uzlalamayan tutum, gr ve fikirler sonucu kamuoyunun olutuu alandr. Bu alanda ok eitli ve karmak gruplar bir
araya gelebilmektedir. Kamusal alan bu anlamda karlar, ilikiler, fikirler, istemler, yararlar gibi ekonomik, toplumsal ve siyasal talepleri de birlikte yanstmaktadr (Yelken, 2005: 86-88). Fakat burada ekonomik alann sivil topluma dhil edi-
178 Yerel Siyaset
lip edilmeyecei, eer dhil edilecekse ekonomik alanla sivil toplum arasndaki
dengenin nasl kurgulanaca konusunda teorisyenlerin tam bir fikir birlii iinde
olduklarn sylemek zordur (Tosun, 2003: 233). Yine burada kamusal alan-sivil
toplum arasndaki ilikinin iyi belirlenmesi gerekir. nk sivil toplum tanm, kamusal alann gerek egemeninin kim olduuna gre deiebilmektedir. Aslnda bu
hep tartlagelmitir. Genellikle kamusal alann gerek egemeni devletse devletin
resmi veya yar resmi kurulular, sivil toplumla ilikilendirilmekte ya da zdeletirilmektedir (Yelken, 2005: 94). Eer kamusal alann egemeni zelse burada devletten bamsz pek ok sivil toplum rgtnden sz edilebilmektedir.
Gnmzde kamusal alan olaand bir deiim gstermektedir. Bu alan bir
yandan siyasal br yandan zele alrken, ayn zamanda da kamusal kabul edilen tm alanlar kent, sokak, medya vb. klasik anlamdaki zellik ve ilevlerini giderek yitirmektedir. zellikle medyada aileye ilikin zeller sanki kamusalm gibi hi ekinilmeden aklanabilmekte, bu davran bazen ldrme ve intihar gibi
ok ac sonular da dourabilmektedir. Bu negatif geliimde, kamusaln znde
yatan ortakln temeli saylan yabanclama olgusu nemli bir yer tutmaktadr.
nk yabanclama ortamnda sosyalleme yeterince salanamamakta, davran
kalplar sratle deimekte ve sululuk oranlarnda art gzlenmektedir (Aydn,
2005: 103). Sokaklar ve kentler sanki bir anlk karlalan yerler gibi alglanmakta, sayg kurallarna yeterince uyulmamakta, bencillik artmakta, olumlu toplumsal etkileim giderek azalmaktadr.
Kent yenileme ve kent geliimine katkda, kentsel planlamann rol ok
byktr. Kentsel planlama, kentli gruplarn karlar asndan olduka
farkl anlamlar tayan ve bazen de siyasal yn ar basan bir almadr. Bu
nedenle kentsel planlara ideolojik bir anlam ykleyecek abalardan uzak durulmaldr. nk kentsel planlarnda yaplan deiiklikler baz kesimlere nemli frsatlar salarken, birok kiiye ar maliyetler ykleyebilmektedir.
Oysa kamu ynetimi yansz olmal ve tm gruplara eit davranlmaldr. Daha planlar yaplrken bu durum dikkate alnmal ve ona gre hareket edilmeli, uygulamalarda yasal bir tartmann balamamas ve meruiyet krizi yaanmamas iin, ynetime katlm ve etkileme ans tm yurttalara eit olarak verilmeli, bylece planlamann daha demokratik, yani ak ve effaf olmas salanmaldr (ukurayr, 2002: 118-119). Bu konuda, uluslararas dzeyde baz dzenlemelerden sz edilebilir. Halkn hak ve taleplerine ilikin
baz ilke ve araylarn, uluslararas dzeydeki belge ve szlemelerde yer
ald grlmektedir (kmen, 2003: 47). Hizmetin grlmesinde, nceliin
alt dzeydeki ynetim basamaklarna braklmasn ngren yerellik ilkesi,
gerek Maastricht Antlamasnn 3/b ve gerekse Amsterdam Antlamasnn
5. maddesinde ayn biimiyle yer almtr.
AB Konseyi ise, yerellik ilkesinin uygulanmas amacyla Aralk 1992de

bir protokol dzenlemi ve bu ilkenin uygulanmas iin gerekli olan gereklilik ve etkinlik ilkelerinin hangi ltlere gre belirlenecei konusuna aklk kazandrmtr. Protokolde, yerellik ilkesinin dinamik bir kavram olduundan bahisle bu hizmetin hangi dzeyde stlenileceinin duruma gre
deiebilecei ifade edilmitir (Ksecik, 2003: 155-157). Yerel ve kentsel
haklarla ilgili ok nemli dier bir belge de 1985 tarihli Avrupa Konseyi Yerel Ynetimler zerklik artdr. Bu art zel yerel ynetim kavramnn tanmyla balayp, kapsamnn belirlenmesi ile devam etmektedir. Trkiye zerklik artn, baz ekinceler koyarak 1991 ylnda 3723 sayl yasa ile kabul etmitir. Bu ekince maddelerinin ieriinde u hususlarn yer ald grlmektedir (kmen, 2003: 53);
* Yerel ynetimler, kendilerini dorudan ilgilendiren konularn planlama
ve karar alma srelerinde merkezi ynetime olanaklar lsnde, zamannda ve uygun biimde danmaldr.
* Kanunlarla dzenlenmi daha genel hkmlere zarar vermemek kouluyla yerel makamlar kendi i idari rgtlenmelerini, bunlar yerel ihtiyalarla uyumlu klmak ve etkin bir ynetim salamak amacyla kararlatrabilmelidir.
* Yeniden datlan mali kaynaklarn yerel makamlara tahsisinin nasl
yaplaca konusunda kendilerine danlmaldr.
* Yerel ynetimlerin idari denetimi, denetleyen makamn mdahalesinin,
korunmas amalanan karlarn nemiyle orantl olarak snrlandrlmasn
salayacak biimde yaplmaldr.
* Yerel ynetimler kendi yetkilerinin serbeste kullanm ile anayasa ve
ulusal mevzuatta belirlenmi olan zerk ynetim ilkelerini koruyabilmek iin yargya bavurma hakkna sahip olmaldr.
Bu ekince maddeleri, yerel ynetimlere idari ve mali disiplin getirilmesi, planlama konusunda merkezi ve yerel birimler arasnda belli bir uyumun
salanmas, idari ve mali denetimlerde arya kalmamas ve amalanan karlarn nemiyle orantl denetimlerin yaplmas gibi anlamlar ierse de, zerklie kar bir endie tand hissi, sanki daha ar basmaktadr.
5. Sivil Toplum ve Sivil Toplum Kurulularnn

Geliimi Asndan Yerel Siyasetin nemi ve
Etkileri
Bilindii zere klasik-liberal dncenin temeli szleme serbestisine
dayanmaktadr. Liberal bir ekonomide ak ya da kapal bir biimde srece
180 Yerel Siyaset
dahil olan szleme olgusu, uzlama kavramyla birlikte tanmlanmaktadr.

Uzlama, demokratik sistemde kamusal alan ve farkllklarn hakem gerektirmeksizin, temel szleme erevesinde bir arada bulunma koullarnn oluturulmasdr. Demokrasilerin srekli gelien ve her evresinde biraz daha
ayran bir yapy dalmadan bir arada tutmas ancak atmac bir anlayla mmkn olabilmektedir. atmac anlay bir anlamda uzlamay da beraberinde getirmektedir. Buradaki atmac anlay bir kopuu deil, taraflarn kendi zgr iradeleriyle tekilerden farkllklarn vurgulayarak bir arada yaayabilecei dncesini yanstmaktadr (Kahraman, 1999: 21-26).
Liberal dnrler, bireyler aras atmann nedeni olan eylerin siyasetin ana temas olmas gerektiini savunmaktadr. Bu yaklamda siyaset, atmann giderilmesi zerine kurulmaktadr. Aslnda siyasetin barla zdeletirilmesi yeni bir kavram deildir ve kkeni Hobbesa dayanmaktadr. Bu
gelenek toplumsal sorun olarak belirlenen eyleri siyasetle zmeye almaktadr. Toplumsal sorun Hobbesda gvenlik, Lockeda mlkiyet, Humeda ktlk ve Benthamda hukuk reformu olarak karmza kmaktadr.
Buradaki esas amacn bireysel nitelikli temel hak ve zgrlkleri gvence altna almak olduu aktr (Mftolu, 2005: 47). Gelien bilgi ve teknoloji
yer ve zaman eksenini daraltp tm uzaklklar yakn ederken, ayn anda bireyin bu olgularla ilikisini de glendirmektedir. Bu hzl geliim ve dnm, gnmz toplumlarn giderek daha ok karmak klmaktadr. Bu balamda ne kan temel yaklam yurttalk kavram olmaktadr. Esasen yurttalk, erken modern dnem ve siyasal sistemin ne kard ulusuluk akmna zg bir kavramdr (Kahraman, 1999: 21-26).
18. yzyl egemen devletinden 20. yzyl sosyal refah devletine dnm srecinde, sivil zgrlklerin toplumun tm katmanlarna yaylmas ve
ulus devlet geleneinin bir sonucu olarak yurttalk dncesinin geliimi,
modern sivil toplumlarn olmazsa olmaz bir koulu saylmtr (Seligman,
1992: 107-113). Yerel siyasette yurtta yaklam, ynetimin kendini yenilemesi iin bir ans olarak kabul grmektedir. Bu anlayta yurtta mteri gibi dnlmekte ve demokratik sisteme daha aktif bir biimde katlm ngrlmektedir. Yine bu balamda yurttan ynetim hizmetlerinin verimliliine
ilikin tutum ve davrann lmek iin, yurtta istek ve ikyet brolar oluturulmakta, bu istek ve ikyetler deerlendirilip ilgili birimlere aktarlarak geciktirilmeden yant verilmesi salanmakta ve bylece ynetim hatalarnn hzla giderilmesine allmaktadr. Yurttalarn yerel dzeyde ynetime katlm dorudan ya da dolayl olabilmektedir. Modern toplumlarda yaygn olan dolayl katlmdr. Ayrca katlm srecinin kimin tarafndan balatldna bal olarak aktif ya da pasif bir katlmdan da sz edilebilir. Eer
bir beldede yurtta kendiliinden yaam evrelerine ilgi duyup kamu otoritesinin kararlarn etkilemek zere rgtl ya da rgtsz bir almada bulunuyorsa aktif, bu hareket kamu otoritesince balatlyorsa pasif bir katlmdan sz edilmektedir (ukurayr, 2002: 116-118). Kukusuz, aktif bir katlmn karar sreci ve sonucunu etkilemedeki rol daha belirgin olmaktadr.
Yerel ynetimlerin, hem yerel hizmet birimi olma hem de demokratik yani kendi kendini ynetme gibi iki boyutu bulunmaktadr. Yerel hizmet birimi
olma boyutunda ynetme, iletme, retme ya da rettirme ve idare etme; demokratik ynetme birimi olmas boyutunda ise yerel ynetimin bir siyasal sistem olmas sz konusudur (Yldrm, 1993: 33). Yerel dzeyde rgtlenme geniledike halkn siyasal alana ilgisi artmaktadr. Siyaset bir yurtta iin giderek daha nemli hale gelmektedir. Deiik gruplarn siyasete ilgisinin artmas, siyasal konularn daha ok tartlr olmas, katlm arttka bir eylerin deiebileceinin farkna varlmas, siyasi partilerin yaklam ve zellikle sivil
toplum kurulularnn tepkisi, katlm iin gerekli altyapnn oluumuna da
belirli bir etki yapabilmektedir. Yneticilerin isteksizlii ve halkn ekingenlii bu ilgiyi snrlayabilmektedir (ukurayr, 2002: 60).
Yerel siyaset aktrlerinin tm sadece yerel birimler deildir. Bazen iktidarda olan partinin yerel rgtnden yine iktidarn o ilden seilen milletvekiline kadar pek ok kiiyle yerel ynetim arasnda baz gerginlikler yaanabilmektedir. Bir belediye bakannn en nemli rakibi, yine iktidarn kendi
yandalar olabilmektedir. Bir milletvekilinin yeniden seilebilmesi mevcut
demokratik sistemde biraz da, parti merkeziyle olan gl ilikisine baldr.
Yine iktidarda olan bir partinin oylarnn azalmas veya artmasnda, yerel ynetimlerdeki baarsnn byk rol bulunmaktadr. Bu durum merkezi ynetimin yerel ynetimlerle olan ilikisini daha da hassaslatrmaktadr. Gnmzde ister lke dzeyinde isterse yerel dzeyde olsun, demokrasiden sz edildiinde anlalan ey temsili demokrasidir. Temsili demokrasilerin siyasal
gcn demokratiklemesini salayamad, ounluun aznlk zerinde bask kurduu, bireyin siyasal bir partiye girerek seilemedike kamusal zne
olma yolunun tkand konusunda baz eletirilerin ykseldii grlmektedir (Tekeli, 2004: 34-35). Siyasal bir parti veya lidere balanta duygusal,
program tercihlerinde ise zihinsel etmenlerin rol daha byktr. Siyasi katlmn artmamasnda evresel faktrlerin de nemli etkisi vardr. evresel
faktrler bir bakma siyasal katlmn erevesini izmekte ve siyasal davran biimini ynlendirebilmektedir. Yine bir toplumun farkl siyasi kltrlere sahip olmas, o toplumdaki siyasal katlm kalplarn deitirebilmektedir.
Ayrca cinsiyet, ya, kentleme dzeyi, eitim, mesleki biimlenme, kitle iletiim aralarndan yararlanabilme, rgt yelii ve gelir dzeyi gibi etmen-
182 Yerel Siyaset
ler ve yerel dzeydeki rgtlenme de siyasal katlmn oalmasnda nemli

bir rol oynamaktadr (ukurayr, 2002: 61).
Gnmzde devletler ve topluluklar arasnda karlkl bamllk, ibirlii ve btnlemeyi zorunlu klan; evre, hzl nfus art, ar g, enerji
yetersizlii, yoksulluk, salgn hastalk gibi birok sorun bulunmaktadr. Bu
sorunlarn almas ve toplumlarn bar iinde yaamas zorunluluu, tm
lkelere ar grevler yklemektedir. Bu konuda tm lkeler ortak hareket
etmek zorundadr. Ancak baz gelimi lkelerin, lkeleraras ibirliini glendirme, dnya barna hizmet etme yerine, sadece kltrel ve blgesel
farkllklar ne karma, hatta ortak tarih ve kltrleri dahi ayrtrma gibi
baz abalarn iinde olduu grlmektedir. zellikle sivil toplum-yerel siyaset balamnda ortaya kan gerilimlerde, bu destein etkisi byktr (Kele, 1994: 78). Oysa uygulamasna daha ok ABDde rastlanan yerel zerklik ilkesi, yerel ynetimlere kendi temel kurallarn koyma, kendi ilerini istedii gibi yrtebilme, merkezi ynetim birimlerinin yerel birimlere mdahalesini azaltma, yerel ynetimlerin kendi kaynaklarn oluturabilme ve yerel birimlerin kendi refah ve mutluluunu arttrma gibi sosyal-ekonomik olgulara katkda bulunmay amalamaktadr (Yldrm, 1993: 149). Ancak yerel ynetimlerin ynetime ilikin kararlar zgrce alabilmeleri ve bunda baar salayabilmeleri bamsz karar organlarna sahip olmalarna, parasal
kaynaklarnn ise bu zgrlklerin korunmas ve srdrlebilmesine imkn
tanmasna baldr (ukurayr, 2002: 87).
Bu balamda zerklik, yerel ynetim olgusuyla zde bir nitelik tamakta, ynetsel olarak, kamusal kararlarn ve hizmetlerin yerel birimlere aktarlmasn veya braklmasn amalamaktadr. Elbette ki burada zerklik ilkesinin
etnik ayrmcl krkleyecek oluumlara yol amamas ve toplumsal bar
bozmamas iin gerekli her trl yasal ve kurumsal nlem alnmaldr. Bu salanmadnda, bu tr etnik ve ideolojik yaklamlar yerel ynetimleri amacndan saptrmakta, yerel halka hizmetten ok, onlar her eyden yoksun brakacak baz sonular dourmaktadr. Aslnda zerklik ilkesi, ekonomik ynden
gelimi, kii bana ulusal geliri olduka artm ve rekabet gc ykselmi lkelerde pek sorun tekil etmemektedir. Buna karn baz Batl lkeler bu tr
zerklik isteklerine, ulusal birlii zedeler endiesiyle, kendi topraklarnda asla
izin vermemektedir. Bu lkelerin, dier lkelerde insan haklarna sayg gerekesiyle bu tr oluumlara destek vermesi ilgi ekicidir. Kald ki, etnik ayrmclk temeline dayal grleri, lke btnln ve toplumsal bar korumada nemli bir engel sayan birok dnr ve devlet adam, yerel zerklik
yaklamna iddetle kar kmaktadr (Kele, 1994: 81).
Gnmzde yerel ve ulusal ynetimler yan sra uluslararas ilikileri de bi-
imlendirmeyi amalayan sivil toplum kurulularndan sz edilebilir. Yerel ynetimlerin glendirilmesine ilikin kresel dzeyde oluturulan genel kannn arkasnda da Sorosun Ak Toplum Enstits gibi gl sivil toplum kurulularnn olduu bilinmektedir. ABnin d politika, gvenlik ve kalknmada ibirlii alanlarndaki ncelikleri arasnda, ibirlii yapt lkelerde demokrasinin gelitirilmesi ve glendirilmesi, hukuk dzeni, insan haklarna sayg, temel hak ve zgrlklerin korunmas gibi hususlarn yer ald grlmektedir. AB, ibirliine
gittii lkenin sivil toplum kurulularyla kendisindekiler arasnda byle bir ibirliinin gereklemesi iin, birlikte alt lkelerin sivil toplum kurulularna
mali destek salamay ngrmektedir (Cokun, 2006: 8).
Batl lkelerden bazlarnn bir takm ulvi amalar ad altnda, kendi siyasi
emelleri dorultusunda hareket ettikleri de bilinen bir gerektir. Bu nedenle, lkemizdeki sivil toplum kurulular, demokratik taleplerini geniletirken bu hususlar gz nnde bulundurmal, devletin niter yapsndan ve cumhuriyet ilkelerinden asla taviz verilmemelidir. Esasen bu kurulular, kendi karar alma srelerini
ve seimlerini demokratik bir ekilde, uzlamaya dayal olarak yrtebiliyor, lkenin refah ve mutluluunu artrmaya alyorlarsa tasalanacak bir durum elbette yoktur (Karabak, 2006: 72-75). Devlet ve bireyler arasnda arac kurumlar olan sivil toplum kurulularndan beklenen grevlerden birisi ve belki de en nemlisi, zgr tartma platformlar oluturmalar ve toplumsal gereksinimleri ne kartacak faaliyetlerde bulunmalardr (Tosun, 2005: 127). Eer bir lkede zgr
platformlar oluturulamazsa demokratik rejimin ruhu asla ina edilemez. Ancak
zerkliin snrlar vardr ve bu snrlar anayasa ve yasalarla belirlenir. zerklik,
yerel baz kii ya da gruplara kar salama ya da toplumsal huzuru bozma amal deil, yerel hizmetlerin daha kolay, hzl, etkin ve retken biimde salanmas
iin gereklidir (ukurayr, 2002: 87).
Sonu
Sivil toplum kurulularnn toplum iin nemi her geen gn daha da artmakta ve toplumun temel gcn oluturduklar fikri giderek yaygnlamaktadr. Demokrasi gelenei gl, eitim ve kltr dzeyi yksek toplumlarda, sivil toplum
rgtlerinin kamuoyu oluturma, siyaseti belirleme ve ynlendirmedeki etkisi bymektedir. 18. yzyla kadar devlet ve siyasal toplumla ayn anlamda kullanlan
sivil toplum kavramna, bu yzyldan itibaren yeni bir anlamn yklendii grlmektedir. 18. yzyl egemen devletinden 20. yzyl refah devletine dnm srecinde, sivil zgrlklerin toplumun tm katmanlarna yaylmas ve ulus devlet
geleneinin bir sonucu olarak yurttalk dncesinin geliimi, modern toplumlarn olmazsa olmaz bir koulu saylmaktadr. 1980lerle birlikte sivil toplum kavramnn tartma gndemine iyice yerletii grlmektedir. Bu tarihten itibaren
184 Yerel Siyaset
sivil toplum kurulular neredeyse tm dnyada daha ok nemsenir olmulardr.

zellikle son yllarda sosyal bilimciler arasnda da sivil toplum konusunun daha sk tartld grlmektedir. Sivil toplum kurulular bu gc kendi taban olan sivil toplumdan yani halktan almaktadr. Bu kurulular; sorunlar belirleme, ne karma, kamuoyu oluturma, sorunlar tartmaya dntrme, yerel ve ulusal siyasetin ilgisini ekme ve siyaset zerinde bask kurarak zme kavuturmada son derece etkili olabilmektedirler. Konuya bu
adan yaklaldnda sivil toplum, kamuoyu, yerel ynetim, yerel siyaset
ve genel siyaset gibi kavramlar aslnda birbirini btnleyen elerdir. Bunlar arasndaki uyum ne derece artar ve amalardaki benzerlik ne kadar oalrsa sorunlarn zm de o denli kolay olacaktr. Bu kadar farkl ve ounlukla birbiriyle elikili olgular, ayn amaca yneltmek kukusuz zordur.
Ancak imknsz deildir. Bu amalar gerekletirmek iin uygun aralara da
iddetle gereksinim vardr. Bu aralardan belki en nemlileri toplumsal yapya uygun, gelimeye ak, belirsizlie kapal, iyi hazrlanm yasal-kurumsal ereve, dzgn ekonomik altyap ve gl bir eitim sistemidir. Bunlar
salandnda lkede huzur ve bireylerde kendine gven artar. Salanan bu
ortamda, zgr dnce ve rasyonel deerlendirme geliir.
Bu sonularn salanmasnda hem sivil toplum kurulularna hem de
merkezi ve yerel ynetimlere nemli grevler dmektedir. Srdrlebilir
bir ekonomik bymeyi gerekletirmek, gvenli bir gelecek oluturmak, daha salkl yaam koullarna ulamak iin toplumun her kesiminin daha ok
almas ve uluslararas dzeyde rekabet gc oluturmas gerekmektedir.
Bu temel sorunlar ancak toplumsal mutabakat, ortak akl, doru karar ve uygulamalarla alabilir. Bunlar saland lde ulusal ve yerel siyaset glenir. Siyaset glendii lde de demokratik katlm oalr. Ancak tm
bunlar, lkede yaayan herkesin yurttalk temel izgisinde hareket edebilecei ortak bir anlayn gelimesiyle mmkn olabilir. Bunun iinse toplumsal bar ve huzuru bozucu ve blcl zendirici her trl giriim dlanmal, toplumsal refah ve mutluluun artmasna, yoksulluk ve yolsuzluun azaltlmasna ynelik her trl aba desteklenmelidir.
Kaynaka
ACAR, Muhittin, Devlet Sivil Toplum likilerinin Analizi: Alternatif Yaklamlar, Kresel, Sistemde Siyaset Ynetim Ekonomi,
Derleyen: M.Akif UKURAYIR, izgi Kitapevi, Konya, 2003a.
ACAR, Muhittin, Yerel Ynetimler ve Sivil Toplum Kurulular: likiler ve Etkileimler, Yerel ve Kentsel Politikalar, Editrler; M.,
Akif UKURAYIR, Aye TEKEL, izgi Kitapevi, Konya, 2003b.
AKBULUT, ., rsan, Siyaset ve Ynetim likisi: Kuramsal ve Eletirel Bir Yaklam, TODAE, Yayn No:327, Ankara, 2005.
AYDIN, Mustafa, Kamusal Alan ve Siyaset, Sivil Bir Kamusal Alan (Yayna Hazrlayan: Ltfi Sunar), Kakns- Sivil nsiyatif, stanbul, 2005.
COKUN, Recai, Sivil Toplum Kurulular: Nereden Nereye ve Niin?, Yerel Siyaset, Plato Danmanlk, Yl 1, S:7,

Temmuz 2006.
EPEL, ., Zhal, AB Sivil Toplum Diyalou ve Trkiye. Demokratikleme Balamnda Sorunlar ve Beklentiler, III. Uluslararas STKlar Kongresi, STK, zel Sektr Devlet Etkileimi, 9-10 Aralk, anakkale, 2006.
UKURAYIR, M, Akif, Siyasal Kalknma ve Demokrasi (Kreselleme Srecinde Yurtta, Ynetim, Siyaset), izgi Kitapevi,
Konya, 2002.
UKURAYIR, Akif, Siyasal Katlma Ve Yerel Demokrasi, Yarg Yaynevi, Ankara, 2000.
DURAN, Burhaneddin, Trkiyede Sivil Toplum Ve Siyaset, Sivil Toplum Farkl Baklar, Kakns Yaynlar:229, Sivil nisiyatif: 5, 2004.
DNYA YEREL YNETM VE DEMOKRAS AKADEMS (WALD), Sivil Toplum rgtleri: Neoliberalizmin Aralar m, Halka Dayal Alternatifler mi?, (eviren: Ik ERGDEN), Demokrasi Kitapl, Kros Matbaaclk, stanbul, 2001.
ERDOAN, Mustafa; Liberal Toplum Liberal Siyaset, Siyasal Kitapevi, Ankara, 1993.
GRMEZ, Kemal, Yerel Demokrasi ve Trkiye, Vadi Yaynlar, Konya, 1997.
GRN, Mustafa, Demokratik Siyasal Kltrn Geliiminde Sivil Toplumun Rol, III. Uluslararas STKlar Kongresi, STK, zel
Sektr Devlet Etkileimi, 9- 10 Aralk, anakkale, 2006.
GLER, Ayman Birgl, Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Yaklam, mge Kitapevi, 3.Bask, Ankara, 2006.
HABERMAS, Jrgen, Demokrasinin Normatif Modeli Demokrasi Ve Farkllk, Yayna hazrlayan: Seyla Benhabip, Numune
Matbaas, WALD Yayn, 1999.
KAHRAMAN, H., Blent v.d, Katlmc Demokrasi, Kamusal Alan ve Yerel Ynetim, Demokrasi Kitapl (WALD Yayn), Numune Matbaas, stanbul, 1999.
KALDOR, M, Civil Society and Accountability. Human Development Report. Occasional paper. 2002, s.3. (Aktaran: Ahmet KARADA, Demokratikleme ve Sivil Toplum: Liberal Dnce Topluluu rnei, Sivil Toplum ve Demokrasi, Kakns Yaynlar 231,
Sivil nsiyatif:7, 1. Basm, stanbul, 2005).
KARABIAK, Mevlt, Demokrasilerde Sivil Toplum rgtlerinin nemi ve Yerel Ynetimlerin Glenmesine Etkileri, Yerel Siyaset, Plato Danmanlk, Yl 1, S:7, Temmuz 2006.
KEANE John, Sivil Toplum le Devlet Arasndaki Ayrmn Kkenleri ve Geliimi 1750- 1850, Der. John Keane, Sivil Toplum ve
Devlet- Avrupada Yeni Yaklamlar, ev:Erkan Akn v.d., Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1993.
KELE, Ruen, Yerinden Ynetim ve Siyaset, Cem Yaynevi, stanbul, Ekim 1994.
KEYMAN, A., Fuat Kamusal Alan Sivil Toplum ve Demokrasi, Sivil Toplum ve Demokrasi, Kakns Yaynlar 231, Sivil nisiyatif:7, 1. Basm, stanbul, 2005.
KSECK, Muhammet, Avrupa Birliine Hazrlk Srecinde Yerel Ynetimler, Yerel ve Kentsel Politikalar, Editrler: M.Akif UKURAYIR, Aye TEKEL, izgi Kitapevi, Konya, 2003.
MARDN, erif, Toplum ve Siyaset, letiim Yaynlar, 8. Bask, stanbul, 2000.
MEMOLU, Dilek v.d, Son Kamu Ynetimi Reformlarnda Sivil Ynetimin Rol III. Uluslararas STKlar Kongresi, STK, zel
Sektr Devlet Etkileimi, 9- 10 Aralk, anakkale, 2006.
MFTOLU, Aydn, Liberal Kamusal Alan Tanmna Yeni Bir Bak: Rawlsun Uzlamac Liberal Kltr, Sivil Bir Kamusal Alan (Yayna Hazrlayan: Ltfi Sunar), Kakns-Sivil nisiyatif, stanbul, 2005.
NANCI, kr, Sivil taatsizlik, Okumu Adam Yaynclk, stanbul, Mart 2003.
KMEN, Mustafa, Globalleme-Yerelleme Dinamikleri ve Bir nsan Hakk Olarak Yerel Haklar, Yerel ve Kentsel Politikalar, Editrler: M.Akif UKURAYIR, Aye TEKEL, izgi Kitapevi, Konya, 2003.
NDER, Fahrettin, Sivil Toplum Kurulularnn Hukuki Nitelii, Yerel Siyaset, Plato Danmanlk, Yl 1, S:7, Temmuz 2006.
YAVA, Hikmet, Sivil Toplum Kurulularnn evre Koruma ve Kullanma Dengesi Asndan Rol ve nemi III. Uluslararas
STKlar Kongresi, STK, zel Sektr Devlet Etkileimi, 9- 10 Aralk, anakkale, 2006.
SELGMAN, B., Adam, The Idea Of Civil Society, The Free Pres, New York, 1992, s.107-113, (Aktaran: Glsn Erdoan Tosun,
Demokratikleme Perspektifinden Devlet-Sivil Toplum likisi: Trkiye rnei, Alfa Yaynlar: 845, Dizi No: 33, Bursa, 2001.
ENTRK, Hulusi, Sivil Toplum, Politik Toplum, Militarist Toplum, Yerel Siyaset, Plato Danmanlk, Yl 1, S:7, Temmuz 2006.
TEKEL, lhan, Kent Gndemi, TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, Ocak, 2004.
186 Yerel Siyaset

TOSUN, Elif Karakurt, Avrupa Birliine yelik Srecinde Trkiyede Yerel Ynetim Birimleri ve Sivil Toplum Kurulular likisi,
III. Uluslararas STKlar Kongresi, STK, zel Sektr Devlet Etkileimi, 9- 10 Aralk, anakkale, 2006.
TOSUN, Glgn Erdoan, Sivil Toplum, ada Kamu Ynetimi, Editrler: Muhittin ACAR, Hseyin zgr, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2003.
TOSUN, Glgn Erdoan, Trkiyede Devlet Sivil Toplum likisi ve Demokrasinin Pekimesinin nndeki Engeller, Sivil Toplum ve Demokrasi, Kakns Yaynlar 231, Sivil nisiyatif:7, stanbul, 2005.
YELKEN Ramazan,Kamusal Alan Kim(ler)in Alan, Sivil Bir Kamusal Alan, (Yayna Hazrlayan: Ltfi Sunar), Kakns- Sivil nsiyatif, stanbul, 2005.
YILDIRIM, Selahattin, Yerel Ynetim ve Demokrasi: Kavramlar ve Yaklamlar, Toplu Konut daresi Bakanl, Kent
Basmevi, stanbul, 1993.
KENTL HAKLARI VE
YEREL SYASET
Yrd. Do. Dr. M. Fahrettin NDER*
I. Giri
Kentli haklar ve yerel siyaset bal ile hak kavramnn kentte yaayan
insanla ilikilendirilmesini ve kentli olarak adlandrdmz bu insanlarn sahip olduklar haklar ve bu haklarn yerel siyaseti oluturan mercilerle ilikilerini ele alacaz.
Dnyada var olan her eyin temelini insan oluturur. Dolaysyla deer
ifade eden her ey insan olursa bir anlam ifade eder. nsanlar da toplu yaamak zorunda olduklarndan dolay, dnyann deiik yerlerinde deiik ekilde bir araya gelerek milletleri, milletler de devletleri oluturmutur.
nsanlarn toplu halde yaamak zorunda olmalar, hukuken yerleim alan olarak ky ve kenti meydana getirmitir. Teknolojik, ekonomik, sosyal ve
hukuksal gelimeler insanlar kentlere doru yneltmi ve bunun sonucu olarak zellikle kentleme ve kentlileme1 sayesinde haklarn mahiyeti deimi, yeni ve farkl kavramlar hukukumuza girmeye balamtr.
Kent, insanlarn bir arada yaamas sonucu oluan mekanlar olduuna
gre, bu kentte geici veya srekli oturan insanlarn bir arada yaamasyla ilgili hukuki ilikileri, kent hukuku iinde deerlendirmek gerekmektedir. zellikle yerel siyaseti oluturan kent ynetimi ve bunun znesini oluturan
kentlilerle olan ilikileri nemli hususlar olmaktadr.
* S.D.., BF, letme Ticaret Hukuku Blm, Isparta Belediyesi Hukuk Danman
1 KAYA, E., Kentleme ve Kentlileme, (Kentleme), 2. Bask, stanbul, 2004, s. 89, 139; COKUN, R., Kentlemek... Bu
Uzun Bir Hikaye, Yerel Siyaset Dergisi, S. 10, Ekim 2006, s. 20; BAARAN, ., Kent, Kentleme ve Kentlileme, Yerel Siyaset Dergisi, S. 10, Ekim 2006, s. 44-45; ERTEN, M., Nasl Bir Yerel Ynetim, stanbul, 1999, s. 31; ULUSOY, A/ VURAL, T., Kentlemenin Sosyo Ekonomik Etkileri, Yerel Siyaset Dergisi, S. 18, Haziran 2007, s. 9.
187
188 Yerel Siyaset
Kent baznda hukuki faaliyet gsteren kii ve kurumlarn, kentin konu ve sorunlarn zmeye ynelik srdrdkleri yerel iktidar abalarn yerel siyaset
kavram2 olarak adlandrmaktayz. Hatta sadece kaynak kullanma, karar alma ve
g kullanabilme yannda yerelin etkin klnmasna ynelik genel siyaseti ve genel
kararlar etkileme faaliyetlerini de yerel siyaset iinde deerlendirme imkan3 vardr. Bu adan kent, kentli haklar ve yerel siyaset ilikisinde, kentte bir araya gelmi insanlarn ahsi ve ortak haklarnn neler olduklar ve nasl korunacaklarnn
tayini asndan nemlidir. Ayrca hem yerel ynetimlere ve kentlilere den dev
ve ykmllklerin kapsamn da tayin etmekte bu adan fayda bulunmaktadr.
II. Hak Kavram ve Mahiyeti

A- Genel Olarak
nsanlk tarihine bakld zaman, hak konusunda ok uralar verildii,
hatta insan kavramnda bile snflandrmalara gidildii grlmtr. Ancak
yzyllarca sren bu mcadelenin sonunda birey, artk hakkn konusu deil
sahibi olmutur. Hatta devlet snrlar da alarak uluslararas nitelik kazanmtr.
Hak kavram, gerek zel hukukun gerekse kamu hukukunun temelini oluturan kavramdr. Bu adan hak ve hukuk birbirini tamamlayan bir btnn balang ve sonu gibidir. Hukuk bir toplumsal szleme ile ortaya ktna gre, nce hakkn mcadelesinde zlem, dilek ve istek olarak grlm, daha sonra zgrlk fikri ile hak olarak somutlamtr.4 Hukuk tarihi
boyunca hak kavramnn mahiyetini irade teorisi ve menfaat teorisi aklamaya almtr. rade teorisine gre hak, hukuken korunan tercihlerdir ve
tercih edebilme kiinin iradesine kaldna gre zellikle zel hukuk haklar
bakmndan uygun grlebilir. Bu teoride kii, hukuken bakasna kendi iradesini kabul ettirebildii ve ona gre harekete zorlayabildii takdirde hak sahibi olmaktadr. Menfaat teorisine gre ise hak, kiilerin menfaatleridir ve
hukukun koruma salad menfaatler hak mesabesine ykselmektedir. Bu
teoriye gre hak sahibi, bir bakasnn dev ve ykmllnden yararlanan
kiidir. Her iki teorinin hakkn mahiyetini tam olarak aklayamamasndan
dolay karma gr5 ortaya km ve bu gr hakk, hukuken korunan ve
sahibine korunmadan yararlanma yetkisi tannan menfaatler olarak tanmlamtr. zel hukuk arlkl bu grlere kamu hukuku alannda da rastlan2 AKDOAN, Y., Yerel Siyasetin Anlam ve Amac, Yerel Siyaset Dergisi, S. 1, Ocak 2006, s. 17;
3 ENTRK, H., Yerel Siyaset ve Siyasi Partiler, Yerel Siyaset Dergisi, S. 1, Ocak 2006, s. 35
4 ERTAN, K. A., Kentli Haklar, Amme daresi Dergisi, C.30, S. 3, Eyll 1997, s. 32.
5 TEKNAY, S. S., Medeni Hukuka Giri Dersleri, 4. Bask, stanbul, 1984, s. 128; OUZMAN, M. K., Medeni Hukuka Giri Dersleri, 5. Bask, stanbul, 1985, s. 94
Kentli Haklar ve Yerel Siyaset 189
maktadr.6 Onun iin gnmzde haklarn mahiyeti o kadar deiik hal almtr ki, bazen irade teorisine bazen de menfaat teorisine gre bile aklayamamaktayz. Ancak nemli olan insan olduuna gre hukukun koruma alanna
girmeyen alanlar olsa bile hakk, ahlaki boyutuyla aklayabilmekteyiz. nk hak, talep, yetki, zgrlk ve sayg gsterilmeyi ierir. zgrlk ve sayg gsterilmeyi istemenin iinde mutlaka bir ahlaki doruluk ve hakllk sakldr.7 Ancak bu hakkn kaynann ahlak olduu sonucuna gtrmez. Sadece
hukukilik iinde ahlaki boyutun da bulunabilecei ihtimalini ortaya koyar.
Bu anlamda hukukun ahlaktan fark, maddi yaptrmnn bulunmasdr. Ahlaki anlamda bir hakkn ihlalinde ancak manevi yaptrm devreye girer ve buna gre koruma salanm olur. Ancak tarihi srece bakldnda ahlaki yaptrmlarn bir sre sonra baz ahlaki kurallar hukuk kural haline getirdii
grlmtr.
B- nsan Haklar
1. Kavram ve Geliim
Haklar eitli alardan snflandrldnda en nemli eidinin insan
haklar olduunu grrz. nsan haklar kavramnn ak bir tanmn yapmak
pek mmkn grnmemektedir. nk insanlar kendi zihnindeki olmas gerekenleri insan haklaryla zdeletirmektedirler. Ancak en ak ekliyle insan haklar, insan olan herkesin insan olmas dolaysyla sahip olmas gereken hak ve zgrlkleri8 ifade eder. Aslnda tm kurallar, insann deerini
korumakta maddi ve manevi varln gelitirmeyi ama edinmektedir. Bu
balamda hak ve hrriyet ayn eyler olmamakla birlikte bir madalyonun iki
yzn olutururlar. Hakk, hukuk dzeninin korunan menfaatleri olarak bireye isteme ve talep etme gibi yetki veren bir durum olarak belirtmitik.
zgrlk9 ise hakkn iinde olsa da hakkn yerine kullanlan deil, hukuk dzeni iinde bakasna zarar vermeden bireyin neyi yapmak istedii, neyi de
yapmak istemediini kendi iradesiyle seerek gereklerini yerine getirmesi ve
bakalarnn da bunu engellememesini istemesidir.
nsan haklarnn kazanlmas, tarihi seyir iinde hak ve zgrlklerin trne gre farkllk arz etse de dneme ait kuak haklar olarak
grlmektedir.10 nsan haklar kavramnn geliiminde her kuak haklarn
en nemli zellii, siyasi baskdan korunma ve zgrlk alanlarn gvence
6 ERDOAN, M., nsan Haklar Teorisi ve Hukuku, Ankara, 2007, s. 14; HAREL, A., Teories of Rights,
http//ssrn.com/abstrack=459960
7 ERDOAN, s. 9.
8 BARRY, P., Modern Siyaset Teorisi(eviren ERDOAN, M./AHN, Y.), Ankara, 2003, s. 262
9 KABOLU, . ., zgrlkler Hukuku, (zgrlkler) stanbul, 1994, s. 7
10 KABOLU, zgrlkler, s. 28
190 Yerel Siyaset
altna alma felsefesinin bulunmasdr.

Avrupa ve Amerikada bugnk manada insan haklar geliimi, 17. yzyln sonlarna doru Tabii Hukuk Akm ile balamtr. nsan haklar ynnden ilk yazl belge olarak kabul edilen 1215 tarihli Magna Carta Libertatum
(Byk Hrriyet Ferman), insan ayrm yapan, soylu olarak kabul edilen baronlarn lehine kraln otoritesini snrlayan bir berat niteliindedir. Amerika
bakmndan 1776 ylnda yaynlanan bamszlk bildirisinde ise gerek manada insan haklarndan bahsedilmekle birlikte 20. yzyln ortalarna kadar
beyaz-siyah ayrm yaanmtr. nandrc olmak iin eit, fakat ayr ilkesiyle aklamaya allmtr. Bu, insan snflandrmaktan baka bir ey deil
midir? 1789 Fransz nsan ve Vatanda Haklar Bildirisi insan haklar alannda Amerikan bildirilerinin bir tekrar gibi gzkse de dnyaya yaylmada,
evrensellikte bir ilki yanstmaktadr. Tarihi seyirde gze arpan husus, insan
haklarnn hep mcadele sonunda elde edildiidir. Hep ihlaller olduu iin
zaman iinde g dengesi deitike haklarn yazl metinlere girdii grlmektedir. Bundan insan haklar sadece Batnn kefettii ve Batdan vn
duyulmas gerektii anlam karlmamaldr.11 slam tarihi bakmndan bakldnda ise Medine Szlemesi ve Veda Hutbesi, insanlarn ayrm gzetilmeden eit olduklarn belirleyen ok nemli belgelerdendir.
Avrupa ve Amerika iin ortaya konulan belgeler bir mcadelenin sonucunda tarihe gemitir. Ancak insan haklar kavram olarak artk anlalmtr
ki lke snrlar tanmamaktadr. Bu yzden dnya apnda bir birliin salanmas ynnde Birlemi Milletler Tekilatnca 1948 ylnda kabul edilmi olan Evrensel nsan Haklar Beyannamesi bunun ilk rneini oluturmaktadr. 1953 ylnda Avrupa Konseyince kabul edilmi olan Avrupa nsan
Haklar Szlemesi de nemli bir belgedir.
Birinci kuak haklar, zellikle XVII. ve XVIII. yzylda yaanan snf
mcadelesinin bir yansmas olan ve tabii hukukun bireycilik teorisinin de
etkisiyle elde edilen klasik temel kii zgrlkleri ve siyasal haklardr. Amerikan ve Fransz devrimlerinin sonucu hukuk belgelerine dnm olan bu
haklarn banda yaama hakk, kiiliin korunmas, zel hayatn ve aile hayatnn korunmas, mlkiyet hakk, konut dokunulmazl, haberleme ve
yerleme zgrl, din ve vicdan zgrl, rgtlenme zgrl vs. gelmektedir.
kinci kuak haklar ise belgelere yansyan ve soyut olan haklarn sadece
belli kesimlerce kullanlabilmesi yznden XIX. yzyln ortasnda balayan
eitlik mcadelesinin sonucu olarak ortaya kmtr. Sanayi Devrimi ve ii
snf burada kilit rol oynamtr. Siyasi haklarn iktisadi boyutunun ne kt11 DONNELLY, J., nsan Haklar, (eviren ERDOAN, M/ KORKUT, L.), Ankara, 1995, s. 72
bu haklarda devlet borlu olarak grlmektedir. Sosyal devlet fikri buradan

domutur. Bu haklarn banda, iktisadi ve toplumsal haklar olarak sendika,
grev, alma ve dinlenme haklar, sosyal gvenlik hakk, yeterli yaam dzeyine sahip olma hakk, salk hakk, eitim ve kltr hakk vs. bulunmaktadr.
Bu haklarda iktisadilik n plana ktndan yerine getirilmesinde kaynaklarn
yeterlilii dikkate alnmakta ve bir nebze grecelilik bulunmaktadr.
nc kuak haklar, kinci Dnya Savandan sonra dnyada deiimin hzlanmasna paralel olarak gelimitir. zellikle bilimsel ve teknolojik gelimeler kresellemeyi hzlandrm, bir taraftan kreselleme yaanrken bir taraftan da yerelleme hzlanmtr. Bu durum, insan haklarnn
bazlarnn sadece bir lkenin sorunu olmayp tm uluslarn ortak sorunu
olarak grlmesine ve bu tr haklarn dayanma hakk 12 olarak alglanmasna yol amtr. Bilimsel ve teknolojik gelimeler insan evresini tketen
snrsz ve denetimsiz sanayi gelimelerine yol am ve insan haklar dncesinde insanln varln srdrme gereklilii zerinde younlamtr. Bunun sonucu 1982 ylnda BM Dayanma Haklarna likin Uluslararas nc Pakt n Tasarsnn hazrlanmasdr. Bu tasarda da belirtildii zere bu haklara rnek olarak evre hakk, bar hakk, gelime hakk
ve insanln ortak mirasna sayg hakk vs. verilebilir. Burada dayanma
kavram bu haklarn ortak zelliini verse de tek bana kayna durumunda olamaz. 13 nk nc kuak da olsa yine insan hakkdr ve kayna
sadece insan olmaktr. Bu zelliinden dolay nc kuakta yer alan ve
zellii dayanma olan haklar insan hakk olarak deil de topluma kar
bireysel haklarla topluma kar devlerin dengelenmesi meselesi 14 olarak
grenler ya da insan haklarnn yeni yorumu 15 olarak grenler de bulunmaktadr.
Koruyucu haklar olan kiisel haklar ile devletin insanlardan elini ekmesi, bir dier deyile egemenliini snrlayan ve bireyin korunmas gereken alanlar olduunu ortaya koymak isteriz. Ayn zamanda siyasi haklarla da siyasal iktidara bireyi ortak etmek isteriz. Ancak bireyin korunmas iin devletin
de iktisadi, toplumsal ve kltrel katk yapmasn isteriz. Devletin aracl
olmadan bu tr haklarn gereklemesi mmkn grlmez. Nihayetinde de
insanlar toplu halde yaar hale getiren dayanma sayesinde de bata devlet
ve dier tm kurumlar olmak zere belli bir mekanda yaplmas gerekenleri
ortaya koyan haklar grubunu grm oluruz.
12 KABOLU, . ., Dayanma Haklar, (Dayanma), Ankara, 1996, s. 12
13 DONNELLY, s. 154
14 DONNELLY, s. 155
15 TEZCAN, D/ ERDEM, M.R./SANCAKTAR, O., Trkiyenin nsan Haklar Sorunu, Ankara, 2002, s. 46
192 Yerel Siyaset
nsan haklarnn tarihi geliimi de dikkate alndnda, bir takm zelliklere sahip olduu anlalmaktadr. Bu zellikler, btn insanlarn sahip olmas anlamnda evrensellik, herhangi bir arta balanamamas anlamnda mutlaklk, ilk insandan beri var olduunu ve en temel haklar olmasn gstermek
iin doutanlk ve temel nitelik, gnll bile olsa vazgeilmezlik, sadece bireylere ait olmasndan bireysellik, zgrl esas almasndan zgrlklk
ve siyasi yn de dnldnde devlete kar ileri srlebilirliktir. Her
kuak haklarn zelliklerine gre farkl yanlar olsa da temel nitelikleri deimeyecektir. Bu temel nitelik, arlkl olarak devlete kar ileri srlebilmedir. Ayrca bireyin dier bireylere kar bu haklarn ileri srebilmesini,
devlet koruma mekanizmasyla salamas zelliidir.
2. Dayanma Haklarnn zellikleri
Dayanma haklar, dier tm insan haklarnn ortak zellii olan yaama hakkn ortak paydada birletirmektedir. Tabiri caizse kardelik haklardr. Dayanma haklar, dier tm insan haklarnn da korunmas iin ortak
gzetim, ibirlii ve dayanmay gerektirmesine karn, niteliinden kaynakl olarak ibirlii ve dayanma zellii belirgin bir biimde ortada olan
haklardr. rnek vermek gerekirse, Bosnada, Bulgaristanda, Yunanistanda
Osmanlnn izlerini ve eserlerinin pek ounu grmek mmkndr, bu lkelerin egemenlik haklar var diye bu eserler zerinde diledikleri gibi tasarrufta bulunamayacaklarn bilmeleri, insanln ortak mirasnn korunmasn isteme hakkndandr. Uluslararas gnll kurulularn, dnyann deiik yerlerinde, hatta Trkiyede bile bizleri uyarc eylemler yapmalarnn nedeni,
bu dayanma haklarnn tezahrdr. yleyse dayanma haklarnn konusu,
evrensel deerlerdir16 ve sadece bugnn tehlikelerinden insanl korumak
deil, gelecek kuaklarn korunmas gereini ortaya koymaktr.
III. Kentli Haklarnn nsan Haklar indeki Yeri

A- Kent Kavram ve Kapsam
nsanlarn toplu yaama zorunluluunun tezahr yerleim yeriyle olur.
Bu yerleim yeri de insan haklar geliimiyle paralel oluan kentlerdir. Kentin kavramsal almn yapmak basit deildir. Ancak kentleme ve kentlileme ile birlikte deerlendirerek bir sonuca varlabilmektedir.
Trke kent, Farsa ehr, Arapa vilayet, medine, ngilizce city veya urban, Almanca stad, Yunanca polis kavramlaryla ifade edilen kent kavramnn,
hukuki, sosyolojik, tarihi,17 mimari ve iktisadi boyutu bulunduundan her ala16 MOURGEON, J., nsan Haklar (eviren EKMEK, A./ TRKER, A.), stanbul, 1990, s. 66.
17 Kent tarihi iin baknz. PUSTU, Y., Kreselleme Srecinde Kent, Antik Siteden Dnya Kentine, Saytay Dergisi, S.
60, Ocak-Mart 2006, s.129-151; ES, M., Eski Trklerde ehircilik, Yerel Siyaset Dergisi, S. 21, Eyll 2007, s. 41-46.
na gre tanm yapmak mmkndr.18 Bu yzden tm bu alanlarn karakteristik zelliklerini yanstan mekanlar ancak kent olabilmektedir. Nfus younluu en nemli etkenlerden olmakla birlikte, bu younlukta dini, ahlaki, kltrel, sosyolojik etkenlerin rol oynad, birey farkllklar, kltr ve eitim
farkllklarna ramen birlikteliklerini srdrdkleri yerler, onlarn kent anlamnda mekanlardr. Bu adan bakldnda kentlerin, medeniyetin ortaya k yerleri olarak grlmesinde bir saknca yoktur. Tabiri caizse kentlileme,
kent sanat olup uygarln beii konumundaki kltr mekanlardr. Yani
kentler devleti dourmu ve devlet de temellerini kentler zerine kurmutur.19
Bu mekanlara yeni gelenlere de bu kltr aktarlyorsa, bu mekan kent hviyetine brnebilmektedir. Bu adan bakldnda, kente yeni gelen bireyin bu
heterojen ve youn ortamda kentli olacan dnrz.20 Ancak gelinen noktada durumun byle olmad grlmektedir.21 Tm olumsuzluklara ramen
yine de kentlerdeki sosyolojik birliktelik devam etmektedir.
Yaama hakk en temel hak olduuna gre, belli bir nfus younluuna erimi insan topluluklarnn yaama hakkna bal salk, konut, su, enerji, yol, gvenlik, elence ve bo zaman deerlendirme gibi haklarnn bulunmas, kent dolaysyla elde edilmi haklar gstermektedir. Dolaysyla kentte, sanayi ve hizmet
sektr bulunmal, fiziki altyaps belli bir seviyede olmal, evrensel deerler yaanyor olmal,22 eitim seviyesi yksek olmal, dzenleme ve denetleme kurumlar yer almal ve ekonomik, sosyal ve kltrel ihtiyalar karlanabilir olmaldr.
B- Kentli Haklar Kavram
Kreselleme ve yerellemenin karlat yerlerin banda kentler gelmektedir. Bu yzden srekli kentleme ve kentlileme olgusu yaanmaya devam etmektedir. Bu durum yerel birimleri ve kentleri n plana karm, genel
hukuk iinde ifade edilenler yerelde kent hukuku iinde kullanlmaya balamtr. Bunun da anlam, yerel topluluk yelerinin temel haklar ve devleri,
koruyucu haklar ve siyasi haklar, ekonomik ve sosyal haklar ile bulundukla18 KAYA, Kentleme, s. 15; DNER, Y., Kent, Kentleme ve Kent Planlamas, stanbul, 1999, s. 342; AYDOAN, A., ehir ve Cemiyet, stanbul, 2000, s. 95
19 BUMN, K., Demokrasi Araynda Kent, stanbul, 1998, s. 26
20 ASLANOLU,R., Kent, Kimlik ve Kreselleme, Bursa, 1998, s. 104
21 zmir l Halk Eitim Merkezi Kentli nsan Profili Yaratma Projesi ad altnda yaplan anket sonularna gre, zmirde
yaayan nfusun sadece yzde 15ninin zmirli olduu saptand. Geri kalan nfusun yzde 10unun gmen, yzde 75inin
Anadolunun farkl illerinden g edenlerden olutuu, nfusun yzde 65inin varolarda yaad belirlendi. eitli sebeplerden dolay g eden insanlarn ise yerletikleri semtlere kendi hemerilerini ektii tespit edildi. Bu durumun, ehre entegre olmann nne getii sonucuna ulald.(Zaman Gazetesi. 07.11.2007)
Kente ait olma bilinci kazandrlmasnda Pendik Kentlilik Bilinci Yerletirme almalar da kayda deer bir veridir ve balangta % 10lar bulmayan Pendiklilik alma sonunda %30lara ulat grlmektedir. Konumalar iin baknz (KAYA,
E. nsan Haklar Duyarll Oluturmada Yerel Ynetimlerin Rol, Pendik Belediyesi Toplantlar-4, stanbul, 2004, s. 52)
22 KAYA, Kentleme, s. 15.
194 Yerel Siyaset
r yerlerdeki ortak mirasn korunmas, yaanabilir bir evrede yaama hakkdr.

Tm bu haklar, dayanma ile de kuvvet bulmaktadrlar. Yani kuak haklar,
yerelde korunur ve kullanlr hale gelmektedir. Bu yzden kentli haklar kavramnn ak ve net bir tanmn yapmak mmkn gzkmemektedir. Ancak ksaca insan haklarnn kent-kentli boyutu olarak deerlendirmek yerinde olacaktr. Bu haklar insann insan olmasndan doan en temel haklarn dnda
tutmak mmkn deildir. Kentli haklarn biz, grup haklar dediimiz (aznlk
haklar gibi) belli gruplar irade sahibi yaparak onlar insan iradesinin sahip olmadndan fazla haklar elde etmeye frsat verecek tarzda anlamyoruz. nk kentli haklar, belli bir yerde (kent) bulunmann verdii, aslnda bireysel olarak da var olan haklarn kent ynyle birlikte kullandklar haklardr. Bu deerlendirme iinde yerel ynetimler arlkl olarak yer almaktadr. Zaten bildirimizin konusu da kentli haklar-yerel siyaset ilikisidir. Kentli haklar sadece yerel ynetimlerle ilikilendirilerek elde edilen haklar olsayd o zaman
kentli haklarn yerel haklar olarak belirlemek yeterli olurdu. Oysa kentli haklarnn eitim, salk ve yarg gibi genel siyaseti ilgilendiren boyutu da vardr.
Kentli haklar ile kent saylan yerde kentli saylan insanlarn kentli olmalar sayesinde sahip olmas gereken haklar ifade ediyoruz. Geri bir ksm yazar, kentli haklarn dayanma haklar iinde yer alan bir hak olarak
grmektedir.23 Kanaatimizce kentli haklar dayanma haklar iinde domu
olsa bile hem birinci kuak hem ikinci kuak haklar hem de nc kuak
insan haklarn iinde barndrmaktadr. stelik sadece dayanma hakk iinde kabul edildii vakit, dayanma hakk ile ifade edilebilen grup haklar
ile bireysel insan haklarnn elimesi durumunda zmn ne olaca problemi doar. Bu yzden kentli haklarnn kendilerini oluturan bireylerin haklarndan ayr bamszl yoktur. Ancak yine de dayanma zelliinin bir
sonucu olarak insan haklar-kentli haklar ikilemine dtmz vakit, bir
dengenin kurulmas ve bu dengede lnn bireysel insan haklarnn kentli
haklarna yn vermesi24 olarak kullanlmasdr. zellikle salkl ve dengeli
bir evrede yaama hakk, bu hakkn doumuna vesile olmutur. Kentli haklar ile yerel ynetimlerin kentlilere kar kent odakl insan haklar hizmetlerinin kapsam ve snrn da belirlemi olmaktayz. Bylelikle kentliler, yerel
ynetimlerin demokratik ynetim srelerine katlmakta ve yerel hizmetlerde etkinlik salanm olmaktadr.
Kentlilere, dier insan haklarna ek olarak tannan haklarn ortak zelli23 KARAKURT, E., Avrupa Birlii Yolunda Trkiye de Kentsel Haklar, g Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi,
C. 6. S. 2, Ocak- Haziran 2004, www.isgucdergi.org (Eriilme tarihi 05.11.2007); ERTAN, s. 39; NDL, H., Kentli Haklarnn Kavramsal Temelleri, www.ihd.org.tr (Eriilme tarihi 07.11.2007)
24 AKILLIOLU, T., nsan Haklar: Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, Ankara, 1995, s. 35; JONES, P., Group
Rights and Group Oppression, The Journal of Political Philosophy, 1999, V. 7, N. 4. s. 365
i, bu haklarn dier insan haklar gibi insan haklar hukukunun arad unsurlar tamasdr. Bu haklar, kentlilerin insan onuruna uygun bir yaam srdrmesi iin zorunludur. Bu yzden kentli haklar kavram insan haklar hukukunun bir kavramdr. Kentli haklar, dayanma haklar dolaysyla literatre girmi olsa da dayanma haklar dnda, aada kentli haklar olarak
saydmz haklarda grlecei zere temel insan hak ve zgrlkleri ile ekonomik ve soysal hak ve zgrlklerin kente yansmalarndan ibarettir. Dolaysyla kentli haklar insan haklarnn zel bir tr olmaktadr.
C- Kentli Haklarnn Tarihi Geliimi
Kreselleme ve yerellemenin birlikte yrmesi kentleme ve kentlilemeyi hzlandrm ve bunun sonucu olarak, yakn gemite gelimi lkeler
ve zellikle Avrupa Birliinde, kentlilerin daha modern, salkl ve kaliteli
bir yaam srdrebilmeleri iin evre hakk ve kentsel haklar zerinde tartma yaanmaya balamtr. Aslnda bu sre, kenti kent yapan zelliklerin ve
bunun salanmasnda nemli yeri olan yerel ynetimlerin varlk sebeplerinin
kentsel haklarla paralel olduklarn gstermektedir.25 Bu yzden kentli haklar yerel siyaset ilikisi birlikte doan ve gelien bir tarihi seyir izlemektedir.
Kentli haklarnn nc kuak dayanma haklarnn ortaya kyla ortaya atlan bir kavram olduunu belirtmitik. Dolaysyla kentli haklarnn
tarihi seyri ile evre hakknn tarihi seyri ok yakndan ilikilidir. Yaama
hakknn varl, hava, su ve toprak lsne baldr. Bu yzden kentte yaama, insan evre ilikisini zorunlu klar. evre hakknn kabul, bu hakka
bal birok hakkn varlna dayanak oluturur.26 evre hakk ve buna bal
haklar genellikle uluslararas dzenlemelere konu olmu ve gelimitir. lk olarak 1972 ylnda BM Stockholm evre Konferansnn Bildirgesinde, her
lkenin evreye kar sorumluluu olduu kabul edilerek insan, onurlu ve iyi bir yaam srmeye olanak veren, nitelikli bir evrede, zgrlk, eitlik ve
yeterli yaam koullar temel hakkna sahiptir ilkesi yer almtr. Daha sonra 1984 ylnda BM Tokyo Konferans tertip edilmi ve bu konferansn sonucunda yaynlanan bildiride ise gelime kavram yeniden gzden geirilmeli
ve her lkenin ekonomik gelimesi, kaynaklarn korunmas ve arttrlmas
dikkate alnarak gerekletirilmelidir. ktisadi bymede, sadece iktisadi gelitirme gstergeleri deil, ayn zamanda tabii kaynaklarn korunmas, hastalklarla mcadele edilmesi, kltr miraslarnn korunmas gibi konularla da
ilgilenilmelidir. Temiz hava, su, orman, toprak gibi evre kaynaklar korunmal, dengeli bir nfus art salanmaldr. Btn lkelerde teknolojik geli25 KAYA, Kentleme, s. 130.
26 KABOLU, . ., evre Hakk, (evre), Editr TANKUTER, K., nsan Haklar, stanbul 2000, s. 38.
196 Yerel Siyaset
meler, evre faktrlerine nem verecek ekilde ynlendirilmelidir denilerek

evre hakk pekitirilmitir. 1989 ylnda Lahey Bildirisinde de yaanabilir
bir evrede onurlu yaama hakk kavramna yer verilmitir. Ayrca AGT srecinde 1990 ylnda Paris art kabul edilerek evrenin korunmasnda lkelerin paylamal sorumluluu kabul edilmitir. 1992de, Rio de Janerioda
yaplan BM evre ve Kalknma Konferansnda kabul olunan Rio Deklarasyonunda da evresel konularn her dzeyde ilgililerin katlmn gerektirdii zerinde durulmutur. Ayrca ulusal dzeyde bireylerin kamu otoritelerinin elinde bulunan yerleimlerdeki sala zararl maddeler ve faaliyetler de
dahil olmak zere, evre ile ilgili bilgilere erime ve karar verme srelerine katlabilme frsatlarna sahip bulunmas gerektii belirtilmitir. lkelerin,
kamu duyarlln ve katlmn tevik etmesi ve kolaylatrmas gerektii,
tashih ve tazmin talebi de dahil olmak zere adl ve idar ilemlere bavurma
hakk salamas gerektii belirtilmitir.
evre hakk yannda bu hakkn kentli haklar zellii bakmndan bal
bana bir belge de, 17-19 Mart 1992 tarihlerinde Avrupa Konseyince Strasbourg da kabul edilen Avrupa Kentsel artdr. artn temel felsefesi; yerel
otoritenin kentsel geliime ynelik sorumluluklarn tanmlamak, kentsel geliim ve yaam kalitesine ynelik olarak evrensel ilkeler oluturmak, ynetsel birimler arasnda dayanmay salamak, yurttalarn temel bir takm
kentsel haklara sahip olduklarn ve bu haklarn herhangi bir ayrm gzetilmeden ehrin sakinleri iin geerli olduunu belirtmektir.27 Dolaysyla ncelikle yerel hizmetlerde etkinlik ve verimlilik, buna bal olarak da kentlilik
bilincine bal ekonomik, sosyal ve kltrel birliktelik salanm olacaktr.
Bu uluslararas belge, kentli haklarnn esasn tekil eden ana belge niteliindedir.
Haziran 1996da yaplan BM nsan Yerleimleri (Habitat II) Konferansnn stanbul Bildirgesinde de kentli haklar iinde yer alan konut hakk ve
yerleim politikalar zerinde kentleri salkl, gvenli, adil ve srdrlebilir klma amacna vurgu yaplmtr. Bu durum da lkelerin yeni bir ibirlii
alan ve dayanma kltr anlay kazanmalarn ortaya koymaktadr.28
Japonyann Kyoto kentinde 1997 ylnda BMce yaplan konferansta sera etkisi yaratan gazlarn azaltlmasn ngren Kyoto Protokol imzalanm
ve bu protokol hkmlerinin 8 yl sonra yrrle girecei kararlatrlmtr (16.02.2005 tarihinde yrrle girmitir). Sera etkisi yaratan gazlarn azaltlmas, kresel snmay nleme bakmndan ok nemli olduundan evre hakknn yeni bir boyutunu oluturmaktadr. Trkiye bu protokol imzala27 TUNCAY, M., Kentsel Haklar- Karlatrmal Bir erevede Trkiye, stanbul, 1994, s. 85.
28 KABOLU, Dayanma, s. 34
mamakla birlikte BMnin bu yl yaplan 62. alndaki, klime stikrar Kazandrlmas, Ortak Geleceimizi Koruma balkl panelde babakanmzn
yapt konumada,29 srdrlebilir kalknma ilkesi erevesinde ekonomik
gelimesini devam ettirmeye byk nem veren Trkiye, hakkaniyet ve
ortak, fakat farkllatrlm sorumluluklar ilkeleri temelinde, iklim deiikliine kar mcadeleye devam etmek konusunda kararldr vurgusu yapmasndan yakn tarihte imzalayaca sonucu kmaktadr.
IV. Kentli Haklar Olarak Grlen Haklar

A- Genel Olarak
Avrupa Kentsel art ve ekindeki deklarasyonun kentsel haklarn insan
haklar iinde yer almaya balamasyla ilgili bir metin olduunu belirtmitik.
Dolaysyla burada yer alan haklar, kentli haklarnn ana balklarn iermekte ve olmas gereken geni bir erevede hedeflenen istek ve temennileri de kapsadndan kentli haklarnn st erevesini oluturmaktadr.
Avrupa Konseyinin kentsel politikalarndan yola klarak oluturulmu
ve drt temel konuya arlk verilmitir. Bunlar srasyla, fiziki kentsel evrenin iyiletirilmesi, mevcut konut stokunun iyiletirilmesi, yerlemelerde
sosyal ve kltrel olanaklarn yaratlmas, toplumsal kalknma ve halk katlmnn zendirilmesidir. Avrupa Konseyi, insan haklar iinde yer alan kentsel haklarla ilgili olarak, burada 13 maddelik ilkeleri, 20 maddelik de deklarasyonu ortaya koymutur.
Avrupa Kentsel artnda yer alan 13 ilke ve 20 maddelik haklar aadaki gibidir.
1. Ulam ve dolam,
2. Kentlerde evre ve doa,
3. Kentlerin fiziki yaplar,
4. Tarihi kentsel yap miras,
5. Konut,
6. Kent gvenliinin salanmas ve sularn nlenmesi,
7. Kentlerdeki zrl ve sosyo ekonomik bakmdan engelliler,
8. Kentsel alanlarda spor ve bo zamanlar deerlendirme,
9. Yerleimlerde kltr,
10. Yerleimlerde kltrler aras kaynama,
11. Kentlerde salk,
12. Halk katlm, kent ynetimi ve kent planlamas,
29 Radikal Gazetesi, 25.09.2007
198 Yerel Siyaset
13. Kentlerde ekonomik kalknma.

20 maddelik deklarasyonun balklar ise;
1. Gvenlik,
2. Kirletilmemi, salkl bir evre,
3. stihdam,
4. Konut,
5. Dolam,
6. Salk,
7. Spor ve dinlence,
8. Kltr,
9. Kltrler aras kaynama,
10. Kaliteli bir mimari ve fiziksel evre,
11. levlerin uyumu,
12. Katlm,
13. Ekonomik kalknma,
14. Srdrlebilir kalknma,
15. Mal ve hizmetler,
16. Doal zenginlikler ve kaynaklar,
17. Kiisel btnlk,
18. Belediyeler aras ibirlii,
19. Finansal yap ve mekanizmalar,
20. Eitlik eklindedir.
Maddeletirerek saydmz bu genel erevenin iinde insan haklar olarak bir ok kentli haklar yer almaktadr. Burada yer alan haklarn u anda
hangilerinin ne lde bizim mevzuatmzda yer aldn ve korunmas balamnda yerel siyaset olarak yerel ynetimlere den grevleri ortaya koymakla kent hukukunun genel erevesini izmi olmaktayz.
B- Mevzuatmzda Yer Alan Kentli Haklar
1. Salkl ve Dengeli evrede Yaama Hakk
Kentli haklarnn en bata ve en geni ksmn, yaama hakknn kente
bakan yn olan salkl ve dengeli evrede yaama hakk oluturmaktadr.
nk kentleme sosyolojik bir olaydr ve kent halknn kente uyumu, kentin tabii evresiyle btnlemesiyle tamamlanr.30 Bu adan evre kavramnn iine sosyal ve kltrel evrede girmektedir.31 Gnmzde Trkiye nfu30 KAYA, Kentleme, s. 149
31 KUZU, B., Salkl ve Dengeli Bir evrede Yaama Hakk, stanbul, 1997, s. 157.
sunun % 80ine yakn kentlerde yaamaktadr. Hzl gn yaratt bu durum, kentlerin fiziki olarak da evresinin deiimine yol amaktadr. Bu sebeple mevzuata giren bu hakkn kapsam da geni tutulmutur. Salkl ve
dengeli bir evrede yaama hakk kapsamnda yer alan haklarn ounluu
kentli haklar olarak yerel siyaseti ilgilendirmektedir.
1982 Anayasasnn Salk Hizmetleri ve evrenin Korunmas bal
ile 56. maddesinde dzenlenen evre hakk, anayasann Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler blmnde yer almtr. Bu madde; herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek devletin ve vatandalarn devidir hkmn getirerek evre hakkna geni bir ereve izmitir.
Bu maddeye gre evre hakknn korunmasnda hem devlete (yerel ynetimler dahil) hem de vatandalara grev dt belirtilmektedir. Anayasada yer
alan kentli haklarnn ilkini evre hakk olarak belirtmi olsak da aslnda burada yer alan ilk kentli hakk yaama hakkdr. nk insann yaamas iin
hava, su ve mekana ihtiyac vardr. Hava, su ve toprak evre olarak adlandrldnda insann en temel hakk da salkl evrede yaama hakk olmaktadr. Dolaysyla bu hakkn kapsam ok genitir.
evre hakknn ilke kez 1982 Anayasasnda dzenlenmesinin ardndan
1983 ylnda 2872 sayl evre Kanunu yrrle girmitir. Kanunun amac,
2006 ylnda 5491 sayl Kanunla getirilen deiiklikle btn canllarn ortak varl olan evrenin, srdrlebilir evre ve srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda korunmasn salamaktr eklinde belirlenmitir. 2.
maddesindeki tanmlarda ise evre, evre korunmas, srdrlebilir evre ve
kalknma, doal kaynak, alc ortam, ekosistem vb kavramlara yer verilmi
ve 3. maddesinde bunun ilkeleri belirtilmitir. Kanunda evrenin korunmasndan yararlanacak zneler olarak bugnk ve gelecek kuaklarn belirlenmi olmas, evre hakknn gelecek kuaklarn da hakk olduunu ortaya koyar niteliktedir.
evre Kanunu dnda bu hakla balantl dier bir kanun da 1985 ylnda yrrle konulan 3194 sayl mar Kanunudur. Bu kanunun 1. maddesindeki amacnda, kentlerdeki yaplamalarn plan, fen, salk ve evre artlarna uygun teekkln salamak yer almaktadr. Dolaysyla evrenin
planl olumasnda ok nemli bir yere sahiptir. zellikle kentli haklarnn
belediye ynn ieren birok hkm bulunmaktadr.
Kentlerin gelecekteki byme ve gelimelerini ynlendirecek kanuni dzenlemelerin, kentlilerin ihtiyalarna uygun yapsal erevelerin oluturulmas, yeniden biimlendirilmesi, glendirilmesi ve ynetimi konularyla ilgili olan kentsel tasarm leini kapsamas ve bu dorultuda, binalar, ka-
200 Yerel Siyaset
musal mekanlar ve bunlar arasndaki ilikileri denetim altna alan dzenlemelerin yaplmas gerekir. Dnyada yaanan deiimler nda Trkiyede
kentlemeye ynelik yaklamlarn gzden geirilmesi ve 3194 sayl mar
Kanununun gnmz koullarnda revize edilmesi amacyla hazrlanan mar ve ehirleme Kanunu Tasars Tasla da gnmze kadar yaanan
kentleme srecinin analizini yaparken planlama, uygulama ve yapya ynelik deien yaklamlara ve ortaya kan sorunlara zm bulmaya yneliktir.
Salkl ve dengeli bir evrede yaama hakk kentli haklar olarak kabul
edilen bir ok hakk iinde bulundurmaktadr. Yerel siyaset anlamnda zellikle belediyeler bu hakkn muhatab konumundadrlar. ncelikle gvenlik
hakk iinde de yer alan zabta hizmetleri evre hakk iin de nemli bir yere sahiptir. Kentte evre gvenliinin salanmas, kentte kamu dzeninin aksamadan yrtlmesinin gvence altna alnmasyla mmkn olur. Kamu dzeninin ve gvenliinin salanmas, zabta gcyle mmkn olmaktadr. Zabta gc, yurt apnda kamu dzenini salamakla grevli polis ve jandarma
(kolluk) ile belli yerlerde belirli kamu hizmetlerinin yrtlmesinde grevli
zel zabtadan olumaktadr. Yerel siyasette, belediye hizmetlerinde dzenin
salanmas dnldnde belediye zabtasn, zel kolluk gc olarak adlandrmakta bir saknca bulunmamaktadr.32
Yerel siyasetin aktrleri olan belediyeler grev ve ykmllklerini yerine getirebilmek iin, kanunlarn kendisine verdii yetkiye dayanarak emirler vermek ve belediye yasaklar koymak ve uygulatmak, aykr hareketleri
grlenleri de cezalandrmak hak ve yetkisine sahiptirler. 5393 sayl Belediye Kanununun 51. maddesinde bu hususlara yer verilmitir. Gerekten de
bu maddeye gre belediye zabtasnn kentin esenlik, huzur, salk ve dzenin salanmasyla grevli olduu ve zabta tekilatnn alma usul ve esaslarnn ynetmelikle belirlenecei belirtilmektedir. Belediyelerde sz konusu
yasaklara uymayanlar, dier bir ifade ile belediye suu ileyenleri aratrmak, engellemek ve kimi durumlarda da cezalandrmak iin gerekli ilemleri yapmak ii de bir kolluk gc olarak belediye zabtasna dmektedir.33
Burada zabtann salk hakk, evre hakk, gvenlik hakk, temizlik hakk,
ulam hakk ile ilgili grevleri bulunmaktadr.
Salkl ve dengeli bir kentte yaama hakknn yerel siyaset ynn ilgilendiren haklar aadaki gibi sralayabiliriz:
1. nsan haklarna saygl ve bu haklar gelitirmeye ak, bireyin refahn ve kiiliini gelitirme gds ve frsat salayan bir kentsel ortamda ya32 TOPRAK, Z., Kent Ynetimi ve Politikas, zmir, 2001, s. 130
33 PEKTA, E. K., Belediye Ynetiminde Zabta Hizmetleri ve 21. Yzyl Kentinde Zabtann Yeri, http://basarm.com.tr/yayin/malihukuk/belediyeyonzabita/04.htm
ama hakk (insan haklarna saygl devlet ilkesinin kentlere yansm biimi).
2. Hava , su, grlt gibi kirlenmelere konu olmayan ekolojik dengeleri
korunmu bir kentsel evrede yaama hakk (temiz hava, temiz su ve grltsz ehirde yaama hakk).
3. evrenin konut hakk ynyle ilgili olarak, konut alanlar, alma
alanlar, dinlenme ve elenme ile ulam arasnda, birbirini rahatsz etmeyen uyumlu bir arazi dengesine sahip, insanlarn birbirleriyle iliki kurma
frsatn oaltan bir kentte yaama hakk (planl ehir hakkyla ilgili olarak).
4. Kentlilere, zrller de dahil olmak zere, kentteki deiik gelir gruplarna, kentin bir noktasna ok zaman harcamadan belli bir konfor dzeyinde seyahat ederek ulama olana veren yol ve ulam sistemine sahip olma
hakk (ulam hakkyla balantl olarak).
5. nsanlarn kendilerini yeniden retebilme olanaklarn gvence altna
alan, koruyucu salk tesislerine kolayca ulaabilen, salkl ime suyu ve
kanalizasyon sistemlerine sahip, yeterli gne alan, yeil alanlara sahip
bir kentte yaama hakk (salk ve temizlik hakkyla balantl olarak).
6. Dnyann gelimi bilgi ve hnerlerini elde etme olanan salayan,
eitim ve kendini yetitirme olanaklar veren, bu olanaklar srekli gelitiren
bir kentte yaama hakk (eitim hakkyla balantl).
7. Yaad kent evresini demokratik koullarda kontrol edebilme hakk (bilgi ve denetim hakkyla balantl).
8. Kentte yaayanlarn her ya grubuna hitabeden eitlilikte spor yapma
ve bo zamanlar deerlendirme olanaklarndan yararlanabilme hakk (elence, dinlenme ve yaya haklaryla balantl).
2. Gvenlik Hakk
Gvenlik, yaama hakknn vazgeilmez unsurlarndan biridir. Bu adan
gvenliin salanmas bir kentin kent zellii kazanmas iin olmazsa olmazdr. nsanlar toplu halde yaamaya iten nedenlerin banda gvenlik ihtiyac gelmektedir. Kentlere doru yaanan hzl g hareketleri, kentlerde
sosyal kontrolde zorluklarn yaanmasna yol amtr. Kente ve kentlilere
kar ilenen sularda meydana gelen artlar bunun gstergesidir. Her ne kadar gvenliin salanmas grevi, ncelikle merkezi ynetimin olsa da zabta hizmetleri belediyelerin grevleri arasnda yer aldndan, kentte yaayan
insanlarn yerel ynetimlerden de bir takm korunma isteme yntemleri bulunmakta ve gvenlik hakk da bir kentli hakk olmaktadr. Planl kentleme,
fiziksel ortamlarn dzene sokulmas ve merkezi ynetimle koordinasyonun
202 Yerel Siyaset
salanmasyla mmkn olmakta, bu da kent gvenliinin kapsamn oluturmaktadr.

Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 5. maddesinde yer ald gibi anayasamzn 19. maddesinde gvenlik hakk kii zgrl ve gvenlii hakk olarak yer almtr. Burada gvenlik ve zgrl, birbirini tamamlayan
unsurlar olarak grmek gerekir. nk temel insan haklar zaten zgrl
ieren haklardr. Gvenlik hakk iinde zgrlk, temel koruma alann oluturmaktadr. Devlet, insan hakk olan haklara tecavz etmemekle kalmayacak, temel deerlere ynelik olarak baka kii ya da gruplardan gelecek saldrlar da nleyip, yaplm olanlarn da meyyidelendirecektir.34 Bu husus,
bununla ilgili mekanizmalar kurmay gerektirmektedir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlarndan da anlalaca zere, buradaki zgrlk ve gvenlik hakk, bireyin fizik zgrlnn devletin keyfi tutuklamalarna, gzaltna almalarna, kaytlamalarna kar korunmasn ierecektir.35
Gvenlik hakk, mmkn olduunca su, iddet ve yasad olaylardan
arndrlm emin ve gvenli bir kentte yaamay ierir. Kentte yaayan bir
bireyin kent hayatndaki tm ilikilerinde emniyetinin karlanabilmesi bu
hakkn azami snrn izmektedir. Zaten kiilerin kendilerini gvenli ve emin hissetmedike maddi ve manevi geliimlerini salamalar mmkn
gzkmemektedir.36 zellikle ahsi yaam alan olan konutunda ve ortak yaam alanlar olan, sokak ve caddelerde gvenli olduunun bilincine erimelidir. Geceleri sokak lambalaryla aydnlatmann salanmas veya teknolojiyi kullanma imkanna gre kent bilgi ve gvenlik sistemleri(MOBESE)nin
kurulmas, kadn ve ocuk snma evlerinin yaplmas, sosyal doku taramalaryla toplumsal yap analizinin yaplmas, gvenlii pekitiren ve gvenlik
hakkn salayan uygulamalardr.
3. Konut Hakk
Konut hakknn evre hakkyla yakndan ilikisi vardr. Ksacas birbirinin iine girmi haklar eklinde ifade edilmesinde bir mahsur yoktur.
Konut hakkn dzenleyen Anayasann 57. maddesi, devlete, kentlerin
zelliklerini ve evre artlarn gzeten bir plnlama erevesinde, konut ihtiyacn karlayacak tedbirleri alma ve toplu konut teebbslerini destekleme grevini vermitir.
Bilindii zere kentsel topraklarn plansz kullanm, evre sorunlarn
artran nedenlerdendir. Gelimekte olan lkelerde kentler, genellikle endst34 ERDOAN, s. 90
35 RESOLU, S., nsan Haklar, stanbul, 2001, s. 97.
36 ARMAAN, S., Temel Haklar ve devler, stanbul, 1980, s. 51
rileme, kentleme sorunlar ve bunlarn getirdii nfus younluu, hava, su

ve toprak kirlilikleri ile plnsz olarak gelimektedir. Nfusu fazla olan kentlerde bu sorunlar giderek artarsa kentler yaanamaz hale gelebilecektir. Anayasann 57. maddesi, plnl bir kentleme, evre artlarn gzeten bir plnlama ve plnl konut politikasn dzenlemekte ve devlete bu konuda ykmllkler getirmektedir. 3194 sayl mar Kanunu, evre hakkn tamamlayan
ve kapsamn tayin eden bir kanun olarak, ayn zamanda konut hakkyla da
ilgili hkmler iermektedir. Ayrca 2985 sayl Toplu Konut Kanunu da konut hakk ile ilgili bir kanundur. Konut hakknn erevesini de imar mevzuat izmektedir. Ancak bu hakkn yerel siyaset balamnda asl erevesini
5393 sayl Belediye Kanunu hkmleri izmektedir. Gerekten de, 5393 sayl Kanunun 69. maddesinde; Belediye; dzenli kentlemeyi salamak,
beldenin konut, sanayi ve ticaret alan ihtiyacn karlamak amacyla belediye ve mcavir alan snrlar iinde, zel kanunlarna gre korunmas gerekli
yerler ile tarm arazileri hari imarl ve alt yapl arsalar retmek, konut, toplu konut yapmak, satmak, kiralamak ve bu amalarla arazi satn almak, kamulatrma yapmak, bu arsalar trampa etmek, bu konuda ilgili dier kamu
kurum ve kurulular ve bankalarla i birlii yapmak ve gerektiinde onlarla
ortak projeler gerekletirmek yetkisine sahiptir denilmektedir. Dolaysyla
konut hakknn elde edilmesinde belediyeler aktif rol oynayacaklardr. Kentlilerin konut hakk yerine getirilirken belediyeler, zrl, yal, dkn ve
dar gelirlilerin durumuna ncelik vermelidirler. nk kentli haklar burada
sosyal hak statsndedir.
4. Kent Kltrnn Korunmas ve Gelitirilmesi Hakk
Kent kavramnn zellikle sosyolojik temele dayandn belirtmitik.
Kentleme hzl bir sosyolojik deiime yol amaktadr. Hzl deien ortamda kent kltrnn korunmas en nemli sorunlarn banda gelmektedir. yle ki hzl kentleme, kltr boluu oluturmakta ve bu kltr oku ile mevcut kent kltrn kavrayamama sorunu yaanmaktadr.37
Kltr hakk ile kiilerin kltrlerini serbeste ifade edebilmelerini ve
devletin de kltrler aras fark oluturmamasn kastederiz.38 Kentte yaayan
tm bireylerin kendilerini o kente ait hissetmeleri, kent kltrnn en nemli parasdr. Kentli saylan bir bireyin kendini o kente ait hissetmesi, kendini kentin sahibi gibi dnmesi ve dndklerini gerekletirebilmesine
baldr. Nasl ki insan, evine eki dzen verir, korur ve gzetir, mlkiyet
hakkna sahip kar, edindii kltre gre dzenler, misafiri geldiinde en iyi ekilde arlar, misafirlie de gider. Ayn ekilde kente uyum salam ve
37 KAYA, Kentleme, s. 157.
38 ERDOAN, s. 201.
204 Yerel Siyaset
kendini o kentli sayan bir birey de evresinde olup bitenleri takip eder, kamu
mallarn korur ve gzetir, komularyla ilikilerini gelitirir, kentinin her yerini tanmaya alr ve gemiinden geleceine ba kurarsa, o birey kent
kltrnn bir paras olmu demektir. O zaman kentli olan bu birey kentli
kltrnn gelitirilmesini isteme hakkna da sahip olmutur. evre hakk
bir ok kentli hakkn barndran bir hak olarak, o kentli bireye tarihi mirasn ieren yaplar ve tabiatnn korunmasn isteme hakk verir. Bu bir sosyal
sorumluluk meselesidir ve herkese grev dmektedir.
Anayasamzn 2. maddesinde yer alan Atatrk milliyetiliine bal
devlet ilkesi ile tm vatandalarn tasada ve kvanta ayn duygular paylaabilmesi amalandndan bu ilkenin kente bakan yn de kentli olan herkesin kentiyle ilgili olarak znt ve neelerini paylaabilmeleridir. Bunun
da anlam, kent kltrnn yaatlmasndan baka bir ey deildir. Bu adan
bakldnda ncelikle 5393 sayl Kanunun 13. maddesinde yer alan hemehri hukuku hkmleri bu hakk ortaya koyar niteliktedir. Hemehri hukuku iinde belediye, hemehrileri arasnda sosyal ve kltrel ilikilerin gelitirilmesi ve kltrel deerlerin korunmas konusunda gerekli almalar
yapmakla grevlidir. Ayrca devamndaki 14. maddesinde belediyenin grevleri arasnda kltr, sanat, turizm, tantm hizmetini yapmak yer almakta, bunun yannda tarihi dokunun, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas grevinin bulunduu grlmektedir. Yine 73. maddesinde kentsel dnm ve geliim alanlar oluturma, mevcutlarnn korunmasn salama grevinin de
bulunduu belirtilmektedir.
5. Kentsel Hizmetlere Katlm ve Bilgilenme Hakk
Kenti sahiplenmenin, bir dier deyile kentlilik bilincinin bir sonucu olan kentsel hizmetlere katlm ve bilgilenme hakk, sosyal sorumluluun bir
parasdr. Kltr farkllklarna ramen kentle btnleen kentliler, bireysel
mlkiyet haklarn nasl koruyor, gzetiyor ve bu konuda gerekli hukuki yollar kullanyorsa, ayn ekilde kent de kolektif bir btn ifade ettiinden
kente aidiyetin verdii sorumlulukla, kentle btnleerek kazand kentli
kimlii39 ile kent ynetimine dahil olmaktadr. Kent ynetimine katlmak sadece ikametgah anlamnda idari bir ballkla deil, zellikle kentlilik kimliinin somut gstergesi olan sosyal, kltrel ve siyasal katlmla salanr.
Kenti kentliler ynetmiyorsa bu merkezin uzantsndan ibaret kalr.40 Katlmla kentin yaam kalitesi artmakta ve kentte yaayan bireylerin, yerel siyasetin (zellikle belediyelerin) sunduu imkan ve frsatlardan eit, dengeli ve
ihtiyalar orannda yararlanmasna imkan salanmaktadr. Mevcut durumda
39 UKURAYIR, M. A., Siyasal Katlma ve Yerel Demokrasi, Ankara, 2000, s. 128.
40 EN, M., Var Olmak ve levsellik Arasnda Kent Konseyleri, Yerel Siyaset Dergisi, S. 21, s. 39.
kentsel yaam kalitesinin yksek olduu kent, bireyleri yalnzca barndran

deil, toplumsal, ekonomik, kltrel ve manevi ihtiyalarn da karlayan,
ona kent ynetimine katlmas olanaklarn da sunan kenttir.41 Sosyal belediyecilik anlay da burada devreye girmektedir. Belediyeler sadece sosyal
yardm yapmakla kalmayacak, bir nevi balk vermek yerine balk tutmasn
retecek yntemleri hem bir kltr hizmeti hem de kentsel hizmetlere katlm anlamnda yerine getireceklerdir.
Kentlilerin bilgilenme hakk, anayasamzn 40. maddesinde bilgi edinme
olarak, yine 74. maddesinde dileke hakk olarak yer almaktadr. zellikle
2003 ylnda Bilgi Edinme Kanunu da karlarak bu hakkn kapsam ortaya
konulmutur. Geri tek bana bir kentli hakk olarak deil de birey olarak
dzenleme alan bulsa da kenti ilgilendiren alanlarda kullanlabilecek bir
haktr.
5393 sayl Kanunun 13. maddesindeki hemehri hukuku kurallar, yukarda kltrel haklar konusunda da belirttiimiz gibi ayn zamanda kentsel
hizmetlere katlm hakk da iermektedir. Bu maddede hemehrilerin, belediyenin karar ve hizmetlerine katlma, belediye faaliyetleri hakknda bilgilenme haklar olduu aka zikredilmektedir. Bu hkm tamamlayan dier hkmler de 5393 sayl Kanunun 76. maddesindeki kent konseyleri ve 77.
maddesinde zikredilen belediye hizmetlerine gnll katlmdr.
Siyasi katlm ifade eden seme ve seilme haklarn da kent ynetimine katlma hakk iinde deerlendirmek gerekir. Aslnda kent ynetime katlma hakk ile kural olarak yerel siyasetin ynetim kademesinde bulunmayp
da kent konseyleri veya gnll katlm yoluyla bireyin yerel hizmetlere katks anlalr. Ancak seim ncesinde bu katlm siyasi olarak yapmak isteyen bireyler de seimlere seilme hakkn kullanarak da girebilir veyahut arzu ettii hizmetleri grebileceklere oy vererek de seme hakkn kullanabilir.
Bu yzden bu tr haklarn balangc seme ve seilme ile balamakta, bir sefer kullanmakla da bitmemekte, dnem boyunca yerel hizmetlere kar aktif
davranarak bilgilendirme haklarn kullanarak da devam etmektedir.
Yerel siyasetin kalesi olan belediyeler iin yukarda saylan hizmetlerin
yaplmas bir zorunluluktur. Bu durum kentli haklarnn salanmas iin yerinde bir dzenlemedir. Kentli haklarnn maddi boyutunda yaamann gerei olan hava, su, toprakla balantl evre, salk, gvenlik, konut, ulam, temizlik gibi haklar yer alsa da kentli haklarnn manevi boyutu da siyasi, sosyal ve kltrel ilikilerdir. Sosyal belediyecilik anlay, hem maddi boyutta
hem de manevi boyutta kentli haklarn koruyucu bir anlay olmaktadr. Bu
noktada yerel siyasete byk grevler dse de bunu aktif hale getirecek, ge41 GERAY, C., Kentsel Yaam Kalitesi ve Belediyeler, Trk dare Dergisi, S. 421, Aralk 1998, s. 327.
206 Yerel Siyaset
litirecek ve oaltacak olanlar da kentlilerdir.

6. Ekonomik ve Srdrlebilir Kalknma Hakk
Kreselleme srecinin ok hzl geliimi yerellemeyi de hzlandrm
ve zihinsel ve meknsal olarak karlama alan olan kentleri hep n plana karmtr. Bu srete dnya zerinde birok kent, zellikle ticaretin salad
avantajla ne kmaya ve uluslararas alanda devletlerden daha ok anlmaya
balamtr. Bu da gelecein hkim ynetim meknlarnn kentler olaca tartmalarn da beraberinde getirmitir.42 Bu gelimelerin sonucunda eskiden
devletler aracl ile gerekletirilen sermaye, mal, hizmet ve bilgi aklar
artk kentler aracl ile gerekletirilmeye balamtr. Gnmzde dnyada
sermaye, mal ve bilgi akna yn veren Newyork, Londra ve Tokyo gibi belirli byk kentler, dnya ekonomisine ve siyasetine yn vermektedirler.
Dnya Bankasnn Kent Geliim Stratejileri (City Development Strategies),43 her kent iin farkl geliim stratejileri olduunu ve bu stratejilerin
bizzat kent tarafndan oluturulmas gerektiini ifade etmektedir. Aslnda
kentli haklarnn doumuna sebep olan hususlarn banda kentlerin bizzat
evre sorunlarnn temel kayna olmasdr. Dolaysyla srdrlebilirlik
kavram ile eliiktir. Ekonomik anlamda srdrlebilir kent, sosyal ve kltrel dengeleri gzeten, blgesel srdrlebilir kalknma vizyonu ile uyumlu ve bu vizyona katk salayabilen bir kenttir. Srdrlebilir kalknma, BM
Brundland Ortak Geleceimiz Raporunda, bugnn ihtiyalarn, gelecek
kuaklarn kendi ihtiyalarn karlayabilme imkanndan dn vermeksizin
karlamak olarak ifade44 edilmektedir. Srdrlebilirlik mevcut kaynaklarn
dengeli kullanmn esas aldna gre gelecek nesillerin ihtiyalarnn karlanabilmesini tehlikeye sokmamaldr.45 Kentin ekonomik kalknmas da temel insan haklarna dayal etik ve felsefi dnceler de dahil iktisadi tm
kavramlar karlayabilmelidir. Bunlardan nfus younluu, toprak kullanm, kresel snmaya yol aan gazlarn solunan hava iindeki younluu,
kent snrlar ierisindeki yeil alanlar ve yeil alanlara ulam, gvenilir suya ulam, kat ve sv atklarn artm, toprak kirlenmesi, enerji tasarrufu,
trafik kazalarnn oran, kltrel faaliyetler, politik aktivizm, yurtta katlm, kamuoyu yoklamalar, evden ie ulam sresi, gelir dalmndaki eitsizlikler, kii bana retilen p miktarlar gibi evre arlkl kavramlardr.
Bu balamda ksa dnemli ncelikler ve politikalar ile daha uzun soluklu bir
srdrlebilir kent perspektifi arasndaki iliki, uyum ve elikiler anlamn42 PUSTU, s. 145
43 Cities in Transition, A Strategic View of Urban and Local Government Issues, World Bank Report, Washington, 2000.
44 ULUSOY/VURAL, s. 12.
45 KAYA, E., Modern Kent Ynetimi-II, Yerel Siyaset Dergisi, S. 21. Eyll 2007, s. 5.
da, incelenmeye deerdir. Srdrlebilir kentleme dahil tm bu kavramlar

kent hukuku iinde deerlendirmek46 gerekir.
Hukuki mevzuat, yerel ynetime ekonominin ve ticaretin gelitirilmesi
grevini veriyorsa, bunun anlam o blgede yaayan bireylerin refah seviyelerinin ykselmesi iindir. Dolayl yoldan bunun anlam, yerel ynetim birimi bu konuda bir ey yapmyorsa, kentlilerin ekonomik kalknmay isteme
hakkna sahip olmas demektir. 5393 sayl Kanunun 14. maddesinin (a)
bendinde, belediyelerin grevleri arasnda ekonominin ve ticaretin gelitirilmesi grevini yapar ve yaptrr denilmektedir. Buna bal olarak belediyelerin stratejik planlarna gre bte sistemi ngrmeleri, irket kurabilmeleri de ekonomik kalknma modelini uygulamalar gerektiini ortaya koymaktadr.
5449 sayl Blge Kalknma Ajanslar Kanunu da ekonomik ve srdrlebilir kalknmay salayc hkmler ngrmektedir. Bu kanun uyarnca da
kent kalknmasnn bir grev olarak hem merkezi idareye hem de yerel ynetimlere ait olduu anlalmaktadr. Srdrlebilir kentleme iin sadece merkezi ve yerel ynetimlere grev dmemekte, bata sivil toplum kurulular,
niversiteler ve zel sektrn karar alma, uygulama ve denetleme grevindeki birliktelii de47 arttr. Ksacas tm aktrler kentin geleceinin ekillenmesi konusunda birlemelidirler.
V. Kentli Haklarn Koruma Yollar

A- Yarg Yolu le Koruma
Kentli haklarnn en geni kapsamlsnn evre hakk olduunu belirtmitik. Salkl ve dengeli bir evrede yaama hakk kapsamnda yaama
hakk balantl temizlikten ulama, grltszlkten dinlenme ve spor hakkna kadar bir ok hak bulunmaktadr. evre hakk gibi gvenlik ve konut
hakkn da kent ile ilikilendirsek de tm bunlar kamu dzeninin vazgeilmez eleridir.
Kentin yaam evresinin tabii dzeninin bozulmasna ynelik davranlar kente kar sular oluturacaktr. Kente kar suu ksaca kent yaamndaki dzeni belirleyen kurallara aykr davranlar olarak tanmlamak mmkndr. Bu anlamda, hem eitli yasal dzenlemelerle yasaklanan ve uyulmamas durumunda uygulanacak yaptrm bulunan eylemler hem de yasal
dzenlemelerde yer almayan ahlaki deerlere aykrlk hallerini de kente kar46 KAR, B., Kent Hukuku ve Srdrlebilir Kentleme, Yerel Siyaset Dergisi. S. 18, Haziran 2007, s. 32.
47 KARABIAK , M/ ALTUNTEPE, N., Srdrlebilir Kentleme ve Yerel Siyaset, Yerel Siyaset Dergisi, S. 18, Haziran
2007, s. 30.
208 Yerel Siyaset
su kavram iine almak mmkn olabilir. Kente kar ilenen sularn failleri, kentli halk, irketler, yerel yneticiler ve kentle ilgilisi olmayan bakalardr. Kentin havasna ve evresine zarar veren bu suu ilemi olsa da ona engel olmayan ynetici ile suun ilenmesi srasnda sessiz kalan kentli ve
medya da bu ilemlerden sorumlu kalmaktadr.
Adli yarg iinde ncelikle genel kamu dzenini cezalandrma ve caydrclkla salayan 5237 sayl Trk Ceza Kanunu (TCK), ayn zamanda kentli haklarnn da koruyuculuunu yapmaktadr. Her ne kadar TCKda suta ve
cezada kanunilik ilkesi yer almakta ise de kanunda yer alan baz sular, bal bana kent sulardr. Ancak kanunda kent suu bal altnda yer almam, toplum, evre, kamu sal, gvenlik, genel ahlak gibi balklar altnda geni bir ekilde dzenlenmitir. Dolaysyla kentli haklar iinde kente
kar su kavram ile ya dorudan zarar gren sfatyla ikayette bulunmak
veya dava amak ya da zarar grlmese de cumhuriyet savclklarna ihbarda bulunularak kamu adna cezalandrma yoluna gidilmesi mmkn olmaktadr. Ancak TCK anlamndaki sulardan cezalandrma iin kast ya da taksir
eklindeki kusurluluk aranmaktadr. Kanunsuz su ve ceza olmadna gre
kusursuz cezalandrma da olmaz.48 Ancak kusurluluk cezalandrma iin gereklidir ve kusur olmasa da fiil su olma zelliini koruyacaktr.49 TCK anlamnda suun unsurlarnn bulunmad durumlarda veyahut evre Kanunu
anlamnda ya da zel hukuk hkmleri dorultusunda kusura dayanmayan
sorumluluk halleri ortaya ktnda, kentli haklarnn korunumu TCK ile
salanamamaktadr.
Kentli haklarnn yaama, salk, gvenlik, evreyle ilgili olanlarnn tmn suta ve cezada kanunilik ilkesi gerei TCK hkmleri ile korumak
mmkn deildir. Eski TCKda sular, crm ve kabahatler olarak ayrlmakta idi. Yeni TCK, kabahatleri kanundan karmtr. Bu yzden kabahatler ayr bir kanunda dzenlenmitir. 5326 sayl Kabahatler Kanunu da kentli haklar kapsamnda olan genel ahlak, genel salk, evre ve ekonomik dzeni
korumak iin karlmtr.50 zellikle evreyi kirletme, grnt kirlilii, grlt, sarholuk gibi bir ksm kabahatlerde idari para cezas ngrlerek koruma salanmaktadr. Belediye zabtasnn kabahatler konusunda bir ok yetkileri bulunmaktadr. Kabahatler Kanununda yer alan kabahatlerin belediye
snrlar iinde ilenmesi durumunda belediye zabtasnn idari ilemi sonucu idari para cezas ngrld iin bu aamada yarg yolu ile koruma bu48 HAKER, H., Ceza Hukuku, 5. Bask, Ankara, 2007, s. 199.
49 ZGEN, ., Trk Ceza Hukuku, Ankara, 2006, s. 206.
50 YILDIRIM, A., Kabahatler Kanunu ve Bu Kanunun Belediyelerle lgili Ynleri, Yerel Ynetim ve Denetim Dergisi, C. 10,
S. 8 Austos 2005, s. 19.
lunmamaktadr. dari para cezasna itiraz vukuunda devreye mlkiyetin kamuya geirilmesi ile ilgili olanlarda adli yarg, dierlerinde idari yarg devreye girmektedir. Dolaysyla kentli haklarn ilgilendiren kabahatlerde ilk aama idari para cezas, ngrlen idari koruma yoludur. Ancak itiraz durumunda yarg yolu ile koruma olmaktadr.
Kentli haklarnn idari yargda da korunmas mevzuat asndan mmkn ve
sk rastlanan bir koruma yntemidir. Yerel ynetimler birer kamu idaresi olduklarndan hizmetlerini idari ilem ve eylemlerle gerekletirirler. Belediye meclisinin
veya encmeninin ald bir karar (bir yerin imara almas karar gibi), kentli haklaryla ilgili olduunda mlkiyet hakk, konut hakk, dinlenme hakk, temiz hava
hakk gibi nitelikleri etkiledii zaman idare mahkemesinde hak ve menfaat uyumazlna dntrlebilir. dari yargda hak aramann veya hakk koruma mekanizmasnn usul ve esaslar 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunuyla dzenlenmitir. Ancak idari yargda dava aabilmek iin bireysel hak ve menfaat ihlalleri olmas gerekir. stelik masraflara da birey katlanacaktr. Oysa kentli haklar,
kentin tmn ilgilendiren, ama bir kentli olarak bireyin menfaatlerini korumak iin alacandan mevcut durum buna henz uygun deildir. Adli yargda kamu
davas iin kentlinin sadece ihbarda bulunmas yetmektedir. Cumhuriyet savcs
bir nevi kentli adna davay ap sonulandrmakta ve suun unsurlar tamamsa hakimce ceza verilebilmektedir. Oysa idari yargda byle bir sistem henz yoktur. dari mercilere ihbar suretiyle idare mahkemesinin kentli adna idari ilem ve eylemleri iptal yetkisi yoktur. Ancak zarar grme kavramnn kapsam ok genitir.
Belli bir mahalledeki grnt kirlilii veya yeil alann imara almasyla ilgili bir
karardan baka mahallede oturan bir kiinin grnrde bir hak veya menfaat ihlali bulunmuyor gibi olsa da aslnda kentli haklar balamnda bir zarar grme, hak
ihlaline urama durumu vardr ve bu birey de idari yargda dava aabilmelidir.
nk zararn gereklemi olmas gerekmez, kuvvetli muhtemel olmas yeterlidir. stelik grnt veya grlt kirliliine yol aan yerdeki kentlilerin dava amam olmasndan, baka mahalledeki kiilerin de dava aamayacaklar sonucuna
varlamaz. zel hukukta Tketicinin Korunmas Kanunu uyarnca tketici mahkemeleri kurulmu ve bireylere masrafsz dava ama haklar verilmitir. Benzer durum kentlileri ilgilendirdii kadaryla bu hak verilmelidir. Bu Kentli Haklarnn
Korunmas Hakknda Kanun eklinde bir ereve dzenleme ile olabilir. Dzenlenecek olan bu kanunda ilgilendirdii lde hem idari yargda hem de adli yargda tketici mahkemeleri benzeri dzenleme yer almaldr.
B- dari Yoldan Koruma
Anayasamzn 74. maddesinde yer alan dileke hakk, kentli haklar hakknda da bata yerel siyaset makamlarna ve merkezi idareye bavurmay iermektedir. zellikle insan haklar boyutunda merkezi idare bakmndan bir
210 Yerel Siyaset
takm idari mekanizmalar iletilmektedir. Bata TBMM Dileke Komisyonu

ve nsan Haklarn nceleme Komisyonu olmak zere Babakanlk nsan
Haklar Bakanl, tarada il ve ilelerde insan haklar kurullar oluturularak insan haklarnn gerei gibi korunmas amalanmtr. Balarda da belirttiimiz gibi kentli haklar, insan haklarnn kente den boyutudur ve her
kuak insan haklaryla ilgisi vardr. Bu yzden kentli haklarnn korunmas
balamnda, bata belediyelere olmak zere, bir ok dileke verilmekte, hatta idari yoldan korumay salayan Bilgi Edinme Kanunu uyarnca da ilem
yaplmaktadr.
VI. Deerlendirme ve Sonu

Dnyada var olan her eyin temelini insan oluturur. Dolaysyla deer
ifade eden her ey insan olursa bir anlam ifade eder. Tm toplumsal dzen
kurallar da bunun iin ortaya kmtr. Haklar da insan odakl snflandrdmzda en baa insan haklar gelmektedir.
nsan haklarnda lmz insan olduundan tarihi srece gre birinci, ikinci ve nc kuak eklinde bir geliim izlemitir. zelikle nc kuak
iinde, insann toplum iinde kardee yaayabilmesi, dayanma iinde olmas ve gelecek nesillere mevcut haklarn brakabilmesi balamnda bir takm haklar da tartlmaya balamtr. Bunlardan en nemlisi de kentli haklar olmutur. Kentli haklarnn iinde en geni ereveyi oluturan hak da
salkl bir evrede yaama hakkdr. Burada nemli olan nokta yaama, salk, gvenlik, eitim gibi temel haklarn kent ile btnletiinde ortaya kacak anlamn kentli haklar olarak zikredilmesi gereidir. nk kenti muhatap kabul edip buna uygun kanuni dzenlemeler yllar nceden yaplmtr.
Madem ki kent, zellikle de ynetim anlamnda yerel siyasetin okulu olan
belediyeler iin zel dzenleme yaplm, o zaman kentliler verilecek hizmetten yararlanan anlamnda hak sahibi, belediyeler de hizmeti veren konumunda grevli makamlar olmaktadr. Dolaysyla kentli ve yerel siyaset ilikisi eitlik temeline dayanmamaktadr. Kentli zayf durumda yerel siyaset
makamlar gl durumdadr. Hukukumuzda hukuki ilikilerde eitlik olmad zaman zayf korumak iin himayeci dzenlemeler hep yaplmtr En
geni kapsamls da 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakkndaki Kanundur.
Kentli haklarnn korunma yollarnda izah ettiimiz gibi idari ve yarg
yolu karm tketici mahkemeleri benzeri mahkemelerin kentli haklarnn
korunmas balamnda bulunmas gerekir. Kent hukuku bamsz bir hukuk
dal olacaksa kentli haklarnn korunmas hakknda kanun karlmaldr. Bamsz bir kent hukuku oluturulmasa da en azndan kentliyi tketici olarak
grmenin sakncas yoktur ve 4077 sayl Kanunun amac ve kapsam buna

yetecek eklinde yorumlanabilir. Gerekten de bu kanunun amac, kamu yararna uygun olarak tketicinin salk ve gvenlii ile ekonomik karlarn
koruyucu, aydnlatc, eitici, zararlarn tazmin edici, evresel tehlikelerden
korunmasn salayc nlemleri almak ve tketicilerin kendilerini koruyucu
giriimlerini zendirmek ve bu konudaki politikalarn oluturulmasnda gnll rgtlenmeleri tevik etmeye ilikin hususlar dzenlemektir. Denildiine gre kentlileri pekala tketici olarak grebiliriz. nk temiz hava, temiz su, grnt ve grlt kirlilii olmayan evre, bu anlamda kentlilerin
kullanarak tkettikleri kaynaklardr. Hal byle olunca belediye hizmetlerinden yararlanan kentliler tketicidirler ve evre, konut, gvenlik, kltr, ekonomik kalknma gibi hak ihlallerinde zararn anlamn geni tutup tketici
mahkemelerinde dava yoluna gidebilmelidirler. Geri Tketicinin Korunmas Kanunu zel hukuk ilikilerine gre dzenlenmi ve adli yarg iinde deerlendirilse de kanun deiiklii ile idari yarg da dahil edilebilmelidir.
Kaynaka
AKDOAN, Y., Yerel Siyasetin Anlam ve Amac, Yerel Siyaset Dergisi, S. 1, Ocak 2006
AKILLIOLU, T., nsan Haklar: Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, Ankara, 1995
ARMAAN, S., Temel Haklar ve devler, stanbul, 1980
ASLANOLU,R., Kent, Kimlik ve Kreselleme, Bursa, 1998
AYDOAN, A., ehir ve Cemiyet, stanbul, 2000
BARRY, P., Modern Siyaset Teorisi(eviren ERDOAN, M./AHN, Y.), Ankara, 2003
BAARAN, ., Kent, Kentleme ve Kentlileme, Yerel Siyaset Dergisi, S. 10, Ekim 2006
BUMN, K., Demokrasi Araynda Kent, stanbul, 1998
COKUN, R., Kentlemek... Bu Uzun Bir Hikaye, Yerel Siyaset Dergisi, S. 10, Ekim 2006
UKURAYIR, M. A., Siyasal Katlma ve Yerel Demokrasi, Ankara, 2000
DNER, Y., Kent, Kentleme ve Kent Planlamas, stanbul, 1999
DONNELLY, J., nsan Haklar, (eviren ERDOAN, M/ KORKUT, L.), Ankara, 1995
ERDOAN, M., nsan Haklar Teorisi ve Hukuku, Ankara, 2007
ERTAN, K. A., Kentli Haklar, Amme daresi Dergisi, C.30, S. 3, Eyll 1997
ERTEN, M., Nasl Bir Yerel Ynetim, stanbul, 1999
ES, M., Eski Trklerde ehircilik, Yerel Siyaset Dergisi, S. 21, Eyll 2007
GERAY, C., Kentsel Yaam Kalitesi ve Belediyeler, Trk dare Dergisi, S. 421, Aralk 1998
HAKER, H., Ceza Hukuku, 5. Bask, Ankara, 2007
HAREL, A., Teories of Rights, http//ssrn.com/abstrack=459960
JONES, P., Group Rights and Group Oppression, The Journal of Political Philosophy, 1999, V. 7, N. 4.
KABOLU, . ., evre Hakk, (evre), Editr TANKUTER, K., nsan Haklar, stanbul 2000
KABOLU, . ., Dayanma Haklar, (Dayanma), Ankara, 1996
KABOLU, . ., zgrlkler Hukuku, (zgrlkler) stanbul, 1994
KAR, B., Kent Hukuku ve Srdrlebilir Kentleme, Yerel Siyaset Dergisi. S. 18, Haziran 2007
KARABIAK , M/ ALTUNTEPE, N., Srdrlebilir Kentleme ve Yerel Siyaset, Yerel Siyaset Dergisi, S. 18, Haziran 2007
212 Yerel Siyaset

KARAKURT, E., Avrupa Birlii Yolunda Trkiye de Kentsel Haklar, g Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, C.
6. S. 2, Ocak- Haziran 2004, www.isgucdergi.org (Eriilme tarihi 05.11.2007)
KAYA, E., Kentleme ve Kentlileme, (Kentleme), 2. Bask, stanbul, 2004
KAYA, E. nsan Haklar Duyarll Oluturmada Yerel Ynetimlerin Rol, Pendik Belediyesi Toplantlar-4, stanbul, 2004
KAYA, E., Modern Kent Ynetimi-II, Yerel Siyaset Dergisi, S. 21. Eyll 2007
KUZU, B., Salkl ve Dengeli Bir evrede Yaama Hakk, stanbul, 1997
MOURGEON, J., nsan Haklar (eviren EKMEK, A./ TRKER, A.), stanbul, 1990
OUZMAN, M. K., Medeni Hukuka Giri Dersleri, 5. Bask, stanbul, 1985
NDL, H., Kentli Haklarnn Kavramsal Temelleri, www.ihd.org.tr (Eriilme tarihi 07.11.2007)
ZGEN, ., Trk Ceza Hukuku, Ankara, 2006
PEKTA, E. K., Belediye Ynetiminde Zabta Hizmetleri ve 21. Yzyl Kentinde Zabtann Yeri, http://basarm.com.tr/yayin/malihukuk/belediyeyonzabita/04.htm
PUSTU, Y., Kreselleme Srecinde Kent, Antik Siteden Dnya Kentine, Saytay Dergisi, S. 60, Ocak- Mart 2006
RESOLU, S., nsan Haklar, stanbul, 2001
EN, M., Var Olmak ve levsellik Arasnda Kent Konseyleri, Yerel Siyaset Dergisi, S. 21
ENTRK, H., Yerel Siyaset ve Siyasi Partiler, Yerel Siyaset Dergisi, S. 1, Ocak 2006
TEKNAY, S. S., Medeni Hukuka Giri Dersleri, 4. Bask, stanbul, 1984
TEZCAN, D/ ERDEM, M.R./SANCAKTAR, O., Trkiyenin nsan Haklar Sorunu, Ankara, 2002
TOPRAK, Z., Kent Ynetimi ve Politikas, zmir, 2001
TUNCAY, M., Kentsel Haklar- Karlatrmal Bir erevede Trkiye, stanbul, 1994
ULUSOY, A/ VURAL, T., Kentlemenin Sosyo Ekonomik Etkileri, Yerel Siyaset Dergisi, S. 18, Haziran 2007
YILDIRIM, A., Kabahatler Kanunu ve Bu Kanunun Belediyelerle lgili Ynleri, Yerel Ynetim ve Denetim Dergisi, C. 10, S.
8 Austos 2005
TRKYEDE YEREL SYASETTE

KADININ KONUMU:
SYASET KADINLAR GZYLE
ELETREL BR DEERLENDRME
Dr. Nilfer (AVAR) NEGZ*
Giri
Trkiyede kadnn toplumsal alanlarda erkein yannda yer almas, toplumda kadn iin izilen snrlarn zorlanmas olarak karmza kmaktadr.
Kadn iin var olan bu snrlar, toplumsal kltrde kz ocuklarnn yetitirilme tarzna kadar uzanan ve kadna ev ii roller ve sorumluluklar atfeden bir
gelenein rndr. Kadnn gerek alma yaam gerekse siyasette erkein
yannda yer alabilmesi adna hukuksal dzenlemelerin varlna ramen kadnlar siyasal temsil asndan olduka dk yzdelerde kalmaktadrlar.
Toplumda kadna ynelik bak as, kadnn zgvenini drmekte ve siyasete kar ilgisiz olmalarna yol amaktadr. Kadnn siyasetteki bu konumu, tek bir sebebe balanamad gibi sebeplerin birbirleriyle ilikili olduu
da unutulmamaldr. Toplumun kadna bitii yerden balayacak bu nedenler
srecinde, bu anlay erevesinde kz ocuklarnn eve ynelik yetitirilmeleri ve siyasal sistemin ve onun paralarnn da erkek modelli dzenlenmi
olmasna kadar uzanmaktadr.
Demokratik toplum anlay, nfusun yarsn oluturan kadnlarn, bu oran temsil edebilecek seviyede siyasal sistemde yer almasn gerektirir. Bu
nedenle de, Trk kadnnn nnde yer alan engellerin ortadan kaldrlmas
adna ilk adm, kadna sadece e ve anne olarak bakan anlayn deimesiyle balayacaktr. Kadnn zgven kazanmas ve siyasette yer almak iin zendirilmesinin yannda, kadnn temsilini salayacak dzenlemelerin
de yaplmas gerekmektedir.
* S.D.., BF, Kamu Ynetimi Blm
213
214 Yerel Siyaset
1.Trkiyede Kadnlarn Siyasal Haklarnn

Geliimi
Trkiyede kadnlarn siyasal haklarn kazanmlar eski tarihlere kadar uzansa da, siyasal katlmlar ve siyaset sahnesinde erkein yannda yer allar snrl
olmutur. Bu tarihsel izgide, bu ayrm ortaya koyabilmek adna cumhuriyet ncesi ve sonras olarak incelemek konunun anlalmas asndan nemlidir.
1.1. Cumhuriyet ncesinde Kadn
Eski Trk toplumlarnda aile en nemli sosyal birlik olduundan, ailenin temelini tekil eden kadn, Trk destanlarnda ve Trk felsefesinde yce bir mertebeye kurulmutur.1 Kadnn toplumsal yaantnn dnda tutulmad, ailede kocasyla eit haklara sahip olduu, savaa katld ve siyasal kararlarn alnmasnda etkin olduu birok tarihi tarafndan kabul edilir. Erkein biricik yolda ve
ocuklarnn anas olmak gibi nemli bir vazifeyle grevlendirilmitir. Bereket
kayna olarak grld, dinsel inanlar ynnden de kutsal bir gce sahip olduu dnld iin kadnn toplumdaki yeri ok yksekti.2 Erkekle eit saylan kadnlar, Kutluk Devletinde, Hint Trk Devletinde hkmdarlk ve vezirlik
makamlarnda yer almlardr.3 Trk halk ilimi asndan en deerli belge olarak
kabul edilen Dede Korkut kitabnda, kadnn erkei tamamlayan saygdeer
kiiliinden sz edilir. Yine kitaba gre kadn, ata binmekte ve silah kullanmaktadr. Aile iinde kadn yksek bir mevkiye oturtulurken, erkeklerin ok sayda
kadnla evlenemeyecekleri kitapta yer alan dier bilgilerdendir.4 slamiyet ncesi
Trk toplumlarnda kadn, erkein tamamlaycs olarak grlmtr. Yabanc
devletlerin elilerinin kabulnde kadn (hatun) hakann yannda yer alr, tren ve
lenlerde hakann solunda oturur, siyasi ve idari konumlardaki grlerini beyan
ederdi.5 Anlald zere Eski Trklerde kadn dier toplumlarda olduu gibi
bask altnda tutulmam, hak ve sorumluluklar iki cins arasnda paylalmtr.
Seluklularn 10. yzylda Anadoluya gelilerine kadar, slamiyetin etkilerine ramen kadn gnlk yaamda erkekle beraber, aktiftir. slam dini 10. yzylda kabul edildikten sonra, 14. yzyla kadar slam ncesi deer ve trelere bal kalnm ve kadnlar eve kapatlmamtr.6 Anadolu Seluklu ehirlerini dolaan
bni Batuta, Seyahatnmesinde 13. yzyln balarnda Anadoludaki aile hayat
ve konukseverlik hakknda bilgi vererek, baka Mslman lkelerde grmedii1 http://www.geocities.com/turkander/kadin.htm, (Eriim: 01.11.07)
2 Ziya GKALP, Trkln Esaslar, (Haz: Mehmet KAPLAN) Milli Eitim Bakanl Yaynlar:211, stanbul 1996, ss.158-166.
3 Cahit DNTRK, Kadn Haklarnn Geliimi, Bolu Gazeteciler Cemiyeti Yaynlar, Bolu 1990, s.3
4 Burhan GKSEL, alar Boyunca Trk Kadn ve Atatrk, Kltr Bakanl Yaynlar:906, Ankara 1993, s.106.
5 http://www.geocities.com/turkander/kadin.htm, (Eriim: 01.11.07)
6 GKSEL, s.128.
Trkiyede Yerel Siyasette Kadnn Konumu 215
ni ifade ettii kadnlarn sosyal durumunu kaydetmitir. Trklerin kendisini eleri ve ocuklaryla birlikte arladklarndan bahseden Batuta, kadnn konumunun
erkeklerle eit olduunu belirtmitir.7
Osmanl mparatorluunun teokratik yaps, kadnn sosyal yaantsna kat
snrlamalar getirmitir. Bu konuda iti iki gr belirtmektedir. lki, slam dininin kabul edilmesiyle birlikte kadn toplumda aktif zelliini kaybetmi ve eve
kapanmtr. kincisi ise kadnn toplumdaki yerini yitirmesinde temel etken, Osmanl Devletinin kuruluundan itibaren Bizans kurumlarnn etkisi altnda kalmas ve kadnn hareme kapanmasdr.8 Osmanl mparatorluu dneminde kadnerkek eitliinin olmadn gsteren uygulamalar mevcuttur. Evlenmede, kzn eini seme zgrlnn olmamas ve buna evlenecek olan kz ve erkein ana babas veyahut aile byklerinin karar vermesi bir rnektir. Ayrca boanmann tek
tarafl olarak erkee tannan bir hak olmas, kadnn erkekle eit olarak mirastan
pay alamamas, mahkemelerde iki kadnn tanklnn bir erkein tanklna bedel olmas9 gibi rnekler de Osmanl Devletinde kadnn sz hakk olmadn ve
erkee gre geri plana atldn gstermektedir. Bir toplumda kadnn statsn
belirten en nemli gstergeler olan aile, evlilik, boanma, miras ve mlkiyete ilikin bu yasalarn ierii, kadnlarn kamusal alana klarn byk lde engelleyen ve denetleyen kurallarla pekitirilmitir.10 Baz padiahlar ise kadnlarn
kyafetleri ile ilgili fermanlar kararak, toplumsal yaama ilikin eitli kstlamalar getirmilerdir. Kadnn istedii zaman sokaa kmas, erkeklerle sandala
binmesi, ince kumatan ferace giymeleri gibi eitli yasaklamalarn olduu fermanlar,11 kadnlar eve kapatmak ve toplum yaantsndan uzaklatrmak amacna
yneliktir.
Sonu olarak, Batda oy hakkn kazanmak iin mcadele iindeki kadn
profili karsnda Osmanl kadn her trl haktan yoksundur. Siyasal hak mcadelesi iine girmekten yoksun olduu gibi, kzlara ynelik eitim sadece basit din
eitimi veren ilkokullarla snrldr.12
Ancak bu durum bir Batllama hareketi olan 1839 Tanzimat Fermanyla
7 http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=999 (Eriim: 01.11.07) . Agah UBUKU, Trelerimizde Kadnn Yeri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, Say 5, Cilt: II, Mart 1986.
8 Oya T, Kadn Sorunu ve Trkiyede Kamu Grevlisi Kadnlar, TODAE Yaynlar, No:200, Sevin Matbaas, Ankara
1982, s.9.
9 A ATALAY, Trkiyede Osmanl Dneminde ve Uluslama Srecinde Kadn ve Spor, Spor Ynetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, ISSN: 1306-437,1 Cilt:2 Say:2, 2007, s.26.
10 Fatmagl BERKTAY, Kadnlarn nsan Haklarnn Geliimi ve Trkiye, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar,
No 7, stanbul 2004, s.11.
11 ATALAY, s.26; Nora EN, 19.Yzyl Sonu stanbul Basnnda Moda ve Kadn Kyafetleri, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar, (Haz: irin TEKEL) 2. Bask, letiim Yaynlar, stanbul 1993, s.56.
12 irin TEKEL, Kadnlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, Birikim Yaynlar, stanbul 1982, s.195.
216 Yerel Siyaset
yava da olsa deimeye balamtr. 1856 ylnda kartlan Arazi Kanunu ile kz
evlatlarn babalarndan kalan topraklar zerinde erkek kardeler gibi veraset haklarna sahip olmalar tannm, evlenen kzlardan alnan gelinlik vergisi kaldrlm, klelik ve cariyelik son bulmutur.13 Tanzimatn balangcndan II. Merutiyete kadar olan dneme kadn haklar asndan yeni grlere giri devri
ad verilmektedir.14
II. Merutiyet dneminde de kadna, kadn haklarna ve kadnlarn siyasete
katlmlarna ynelik eitli gelimeler olmutur. Bu dnemden sonra kadnlar,
dnemin iktidarnn da desteiyle dernekler aracl ile haklarn korumaya altklar bir dneme girmilerdir. Bu dnem iinde lkede kadn konusunda fikir hareketleri de balamtr. 1928de Mehasin, 1912de Kadn Bahesi, Kadnlar Dnyas, 1913de Kadn Duygusu ve Kadn Alemi gibi basl yayn organlar faaliyete gemilerdir.15
Sonu olarak, II. Merutiyet dnemi, okuyan kadnlarn artmas, kadn aydn
topluluunun olumas ve kadnlarn derneklerde faaliyet gstermeleri gibi kadn
adna olumlu kazanmlara imkan vermitir.
I. Dnya Sava ile kadnlar erkekler kadar lke savunmasnda grev alabileceklerini ispatlamlardr. Birok lkede olduu gibi lkemizde de kadnlar sava sonras dnemde sosyal, politik ve ekonomik haklar elde etmilerdir. Sava
srasnda boalan eitli kamu kadrolarnda kadnlar almaya balamtr. Kadnn I. Dnya Sava sonrasnda toplumsal yaamda yer al, aile hukukunda eitli dzenlemeler yaplmasna da imkan tanmtr.16 Kurtulu Sava da kadnn
erkein yannda, lke savunmasnda yer ald bir dnemdir. Bu dnem ayn zamanda kadn haklarnn yasal geliimi asndan da nem arz eder. Dneme damgasn vuran baka bir gelime, kadnlarn mitingler yoluyla siyasal sistemi etkileme abalar ve Kurtulu Savan desteklemek adna siyasal nitelikli rgtlenmelere gitmeleridir. (Anadolu Kadnlar Mdafa-i Vatan Cemiyeti, Mdafa-i Hukuk Kadnlar ubesi gibi)17
1.2. Cumhuriyet ve Sonrasnda Kadn
Milli Mcadele sonrasnda oluan Trk siyasal yaps iinde kadnlar da etkinliklerini hissettirmeye balamlardr. Bu dorultuda 1923 yl Haziran aynda
Kadnlar Halk Frkas adyla Nezihe Muhittin Hanm nderliinde kurulan par13 TEKEL, s.196; T, s.84.
14 DNTRK, s.9.
15 GKSEL, s.137.
16 Bernard CAPORAL, Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasnda Trk Kadn (1919-1970), (ev:Ercan EYBOLU) Trkiye
Bankas Kltr Yaynlar:233, stanbul 1982, s.140,120-121.
17 efika KURNAZ, Cumhuriyet ncesinde Trk Kadn (1839-1923), Milli Eitim Bakanl Yaynlar:2422, Aratrma nceleme Dizisi:3, stanbul 1992, s150, 167.
tinin program ve beyannamesi hkmete sunulmu, ancak kabul grmemesi zerine bu oluum 1924 ylnda Trk Kadnlar Birlii ad ile dernek haline getirilmitir.18 1935 ylnda dzenlenen uluslararas bir konferansn dnda, TKB, kadnlara siyasal haklar verilmesi ynnde almalarda da bulunmutur. lk adm ise yerel seimlerde oy hakknn kadnlara verilmesi talebi ile olmutur.19
Tm bu gelimeler Trkiyede kadnlarn siyasal haklarn kazanmnda temel oluturmutur. TKBnin nderliini balatt oy hakk mcadelesi, Atatrk
ve evresinde nemli tartmalar da dourarak, anayasa deiimine kadar uzanmtr. Bu srete kadnlarn siyasal haklarn kullanmlar aama ile erkeklerle eitlenmitir.
lk aama, 3 Nisan 1930 Belediyeler Kanununun 23. maddesi ile 18 yandaki kadnlara oy hakknn tannmas ve 24. maddesi ile de seilebilme hakknn
dzenlenmesidir.
kinci aama, 16 Ekim 1933te, 1924 tarihli Ky Yasasnn 20. ve 25. maddelerinin deitirilmesiyle ihtiyar heyeti seiminde ve muhtarn belirlenmesinde
kadnlara da seme ve seilme hakknn tannmas olarak gereklemitir.
Sonuncu ve en nemli aama ise 4 Aralk 1934te yasama seimlerinde genel
oy hakknn tannmas olmutur. Bylece siyasal haklar bakmndan erkekle eit
statye kavuturulan kadna, 1921 Anayasasnn 10. ve 11. maddelerinin deitirilmesiyle, 22 yan dolduran her erkek ve kadna milletvekili semek, 30 yan
dolduran her erkek ve kadna da milletvekili seilmek hakk tannmtr.20
Sonu olarak, Trkiyede kadnlara, Avrupadaki birok lkeden daha nce
seme ve seilme hakk verildii bir gerek olmasna karn, Trkiyede kadnn
siyasal hak iin mcadelesi, Batdaki gibi bilinli ve rgtl kadn akmlar ile
kazanlm deil, tepeden inme bir biimde verilmitir.21
2. Trkiyede Kadnlarn Genel Profili:

Siyaset, alma Yaam ve Ynetimde Kadn
Trkiyede kadnn siyaset, alma yaam ve ynetimde erkein yannda ve
kimi zaman da ona rakip olarak varlk gstermesi ok uzak bir gemie dayanmamaktadr. Her ne kadar gnmz asndan gelinen tablo, kadnlar asndan ok
iyi olmasa da, kadnn sz konusu alanlarda varlk gsterdii de ortadadr. Bu a18 Zafer TOPRAK, Trkiyede Siyaset ve Kadn: Kadnlar Halk Frkasndan Arsulusal Kadnlar Birlii Kongresine (19231935), Kadn Aratrmalar Dergisi, .. Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi, Say:2, 1994, s.7.
19 Zlal KILI, Cumhuriyet Trkiyesinde Kadn Hareketine Bir Bak, 75 Ylnda Kadnlar ve Erkekler, Trkiye Bankas
Kltr Yaynlar, stanbul 1998, s.12.
20 Glay TALASLI, Siyaset kmaznda Kadn, mit Yaynclk, Ankara 1996, s.57.
21 Rabia Bahar STE Temsil Hakknda Eitlie Doru: Kadnlarn Temsil Hakk Mcadelelerinin Tarihi Geliimi ve Genel
Oy, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 1, Say:3, 1999 s.87-100.
218 Yerel Siyaset
lanlarda kadnn lkemiz asndan genel profilinin analizine gemeden evvel, kadnn gerek siyasal gerek ekonomik ve gerekse hukuksal anlamda, ksacas toplumsal yaamn her alannda yer ediniminin tarihsel seyri, konunun anlalmas asndan nem arz etmektedir. Bu noktada Trk kadnlarnn toplumsal yaamn
her alanndaki ilklerini aadaki gibi sralayabiliriz.22
* 1843 tarihinde Tbbiye Mektebi bnyesinde aldklar ebelik eitimi ile sosyal yaamda yerlerini almaya balad,
* 1847 ylnda kz ve erkek ocuklara eit miras hakk tanyan rade-i Seniyenin yaymlanmasnn ardndan 1856 ylnda Osmanl topraklarnda kadnlarn
kle ve cariye olarak alnp satlmalar yasakland,
* 1858 ylnda yaynlanan Arazi Kanunnamesinde mirasn kz ve erkekler arasnda eit olarak paylatrlaca hkm yer alrken, kadnlar miras yoluyla mlkiyet hakkn kazand,
* Ayn yl Kz Rtiyeleri ald. Kadnlar ilk dergilerine 1869 ylnda kavutu,
* Kadnlar iin ilk srekli yayn olarak nitelenen haftalk Terakk-i Muhadderat dergisi yaymlanmaya baland,
* Kzlarn eitimine ilk kez yasal zorunluluk getiren Maarif-i Umumiye
Nizamnamesi ise 1869 ylnda yaymland,
* Bundan bir yl sonra da kz retmen okulu Dar-l Muallimat ald.
Evlilik szlemesinin resmi memur nnde yaplmas, evlenme yann erkeklerde 18, kadnlarda 17 olmas ve zorla evlendirmelerin geersiz saylmasn dzenleyen Hukuk- Aile Kararnamesi 1871de karld,
* 1876da ise ilk anayasa olan Kanun-i Esasi ile kz ve erkekler iin ilkretim zorunlu hale getirildi,
* hayatna ilk olarak 1897 ylnda cretli ii olarak atld,
* Kadnlar ilk kez 1913 ylnda devlet memuru olarak almaya balad. Bunun ardndan bir yl sonra kadnlar tccar ve esnaf olarak da i hayatna giriti,
* Kzlar iin ilk yksek retim kurumu, 1914 ylnda nas Darlfnunu
ad altnda ald,
* Kadnlar bilim dnyasyla ilk kez 1922 ylnda tant. Bu tarihte 7 kz renci, tp fakltesine kayt yaptrarak eitime balad,
* Kadnlara siyasetin kapsn aralayan Belediye Yasas, 1930 ylnda karld. Bylece artk kadnlar da belediye seimlerinde seme ve seilme
hakk kazand,
22 http://www.anavatan.de/can/showthread.php?t=929, (Eriim: 02.11.2007).
* Kz ocuklarna mesleki eitim vermek amacyla Kz Teknik retim Mdrl 1933 ylnda kuruldu,
* Kadnlara kylerde muhtar olma ve ihtiya meclisine seilme haklar ise
1933 ylnda Ky Kanununda deiiklik yaplarak verildi,
* Kadnlara siyasetin kaps 1934te yaplan Anayasa deiiklii ile seme
ve seilme hakk tannmasyla tam olarak ald ve ilk kadn milletvekilleri
TBMMde yerlerini ald. 8 ubat 1935de TBMM 5. dnem seimleri sonucunda
17 kadn milletvekili, ilk kez Meclise girdi.1936da yrrle giren Kanunu ile kadnlarn alma hayatna dzenleme getirildi,
* Bir yl sonra da kadnlarn yeraltnda ar ve tehlikeli ilerde altrlmas ILO szlemesi ile yasakland,
* 1950de ilk kadn belediye bakan (Mfide lhan) Mersinden seildi,
* lk kadn bakan Trkan Akyol, 1971 ylnda greve atand,
* lk Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi, 1989 ylnda stanbul niversitesinde kuruldu,
* 1989 ylnda kadnlara da kaymakamlk yolu ald,
* 1990 ylnda KHK ile Kadnn Stats ve Sorunlar Bakanl kuruldu.
Yerel ynetimler zellikle iddete urayan kadnlara ynelik hizmet vermeye balarken, Trkiyede ilk kadn snma evi Bakrky Belediyesi tarafndan
1990 ylnda ald,
* Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kadn vali Lale Aytaman 1991 ylnda
Mulaya atand,
* Trkiye Cumhuriyeti tarihinde babakan koltuuna ilk kez bir kadn oturdu. Trkiyenin ilk kadn babakan Tansu iller, 25 Haziran 1993 tarihinde hkmeti kurdu,
* Aile ii iddete urayan kiilerin korunmas iin gerekli tedbirlerin alnmasn dzenleyen Ailenin Korunmasna Dair Kanun, 1998de yrrle girdi.
Toplumun erkee ve kadna farkl davran kalplar yklemi olmas,
toplumda kadnn siyaset dahil olmak zere tm toplumsal alanlarda erkeklerden ok sonra varlk gsterebilmelerinde nemli bir etkendir. Kadnn daha ok aile, ev ve akrabalk ilikilerini ieren aile ii sorumluluklar yklenerek, aile d evrelerde bulunmasnn ve farkl ilikiler kurmasnn toplumca tasvip edilmemesi,23 kadnn siyasi katlmn daraltmakta, erkee ise
tamamen aile d ilikileri ieren sorumluluklarn yklenmesi erkein siya23 Taner TATAR, Siyasal Sosyoloji, Turan Yaynclk, stanbul 1997, ss.128-129.
220 Yerel Siyaset
si katlm alann geniletmektedir. Bu ayrmn temelinde, ailelerin erkek ve

kz ocuklarnn yetitirilmesinde farkl yntemler kullanmalar ve her iki
cins iin de farkl davran kalplar retmeleri yatmaktadr. Ailedeki bu
ynlendirmelerin sonucu olarak kz ocuklar d kontrol, erkek ocuklar ise i kontrol nemserler. Bylelikle, erkek ocuklar toplumda aktif roller
oynamaya itilerek siyasal yaamda da giriken, baarl ve kendine gvenen
bireyler haline gelirken, kz ocuklar ise, daha pasif, ekingen ve kendisinden beklenen rolleri yerine getirme eiliminde olan birer birey haline gelirler.24 Toplumun bekleyilerine uygun olarak cinsler aras rol farkllna bal ortaya kan kadnn aile ii ile snrlandrlmas, eitim, girikenlik vb
niteliklere erkeklere oranla daha az sahip olmasna neden olmakta, ayn zamanda erkee oranla daha az siyasal beceri ve olanaklara ulamas sonucunu
da dourmaktadr.25 Bunun yannda yine, kadna ve erkee verilmi belirli
ahlak ve davran kurallarnn toplumca benimsenmi olmas ve varolan
tutuculuk da kadnn siyasi hayata katlmn zorlatran bir dier nemli etkeni oluturmaktadr.26
Kadnn siyasal hayata katlmn engelleyen bir faktr olarak kadn erkekten farkl klan kadns zelliklerin ve kadnn i yapsnn, siyasal katlma elverili olmadn ileri sren grler,27 kadnn siyasette yer aln zorlatrc bir toplumsal bak olarak kadnn karsnda yer almaktadr. nk
kadn, ncelikli olarak bir e ve bir annedir. Kadnn bu kimliinden syrlarak siyasal yaamda aktif rol almas, ncelikli grevi olan aile ve ocuk bakm gibi sorumluklarn gerektii gibi yerine getirmeyecei grn de dourmaktadr. Sonuta erkek ve kadn arasnda siyasal yaamda keskinleen
bu farklln, dorudan kadn olmasndan deil, dolayl olarak kadn olmasndan kaynaklandn, yani iine hapsedildii ekonomik ilikiler ve ona
bal olarak aile ilikilerinin ve onun maruz kald kltrel basklarn etkisi ile ortaya ktn sylemek mmkndr.28
Son olarak, Trkiyede kadnn siyasal yaamda erkein yannda yer aln
anlamak asndan son seimlerde aday gsterilen ve meclise giren kadnlarn
yzde olarak dalmna bakldnda, sz konusu tablonun kadn asndan iyi olmad da grlmektedir.
24 zer ZANKAYA, niversite rencilerinin Siyasal Ynelimleri, Ankara: ASBF Yayn, 1996, s.49.
25 Ersin KALAYCIOLU, Karlatrmal Siyasal Katlma; Siyasal Eylemin Kkenleri zerine Bir nceleme, stanbul: SBF,
1983, ss.114-115.
26 Nur SERTER, Trkiyenin Sosyal Yaps, Filiz Kitapevi, stanbul 1994, s.135.
27 Laslie LPSON, Tuncer KARAMUSTAFAOLU (ev), Politika Biliminin Temel Sorunlar, Ankara: AHF Yaynlar, No:
332, Kamu Hukuku ve Siyasal Bilimler Enstits Yaynlar, No: 3, Tarihsiz, ss.22-23.
28 TEKEL, s.130.
Tablo 1: 22 Temmuz 2007 Genel Seimlerinde Partilere Gre

Kadn Aday Says
Siyasi Parti
AKP
ATP
BTP
CHP
DP
EP
GP
HYP
P
LDP
MHP
DP
SP
TKP
Toplam Aday
Says
550
312
550
550
550
156
63
(Bamsz)
550
550
550
395
550
443
2 (Bamsz)
550
550
Kadn Aday Says

ve Yzdesi (2007)
Kadn Aday
Yzdesi (2002)
62
53
25
52
103
45
10 (B)
11.27
16.98
4.54
9.45
18.72
28.84
15.9(B)
6
2.5
8
7 (DYP)
-
132
202
80
126
43
140
0 (B)
23
154
24
36.72
14.54
31.89
7.81
31.60
0 (B)
4.18
28
19
12
12
4
29
1
29.5
Kaynak: Songl SALLAN GL, Seimin Galibi Kim? Bykl Kadnlar m Yoksa Eril Siyaset
mi?", Toplum ve Demokrasi, Yl:1, Say:1, Eyll-Aralk, 2007, s.9.
22 Temmuz 2007 seimlerinde kadn aday saysnda grnen bir art yaanmtr. Aday gsteren partiler asndan bakldnda ise daha ziyade kk partilerde kadn aday gsteriminin daha yksek olduu grlmektedir. Ancak ortaya
kan sonucu dndmzde, kadnlarn yerletirildii sralarn elverili olmamas ve sz konusu partilerin semen kitlelerinin byk partilere oranla daha az
olmas gibi nedenler kadnlarn daha az sayda meclise girmesinin nedeni olarak
yorumlanabilir.29
Kadn milletvekili saysnn 1935-1943 ile 1999-2007 dnemlerinde art
gsterdii grlmektedir. Bu dnemlerin ilkinde (1935-1943) Cumhuriyet politikalarnn, modernleme abalarnn ve Cumhuriyetin kadna ilikin politikalarnn etkisi; ikincisinde ise (1999-2007) kadn hareketinin ve rgtlenmelerinin rol olduu dnlmektedir.30
29 Sallan GL, s.8
30 Sallan GL, s.11.
222 Yerel Siyaset
Tablo 2: 1935-2007 Yllar Arasnda Meclisteki

Kadn Milletvekili Says
Seim Yl
Toplam
Milletvekili
Says
Kadn
Milletvekili
Says
Kadn
Milletvekili
Oran (%)
1935
1939
1943
1946
1950
1954
1957
1961
1965
1969
1973
1977
1983
1987
1991
1995
1999
2002
2007
399
465
484
497
491
535
602
449
455
450
456
455
410
449
450
550
550
550
550
18
15
16
9
3
4
8
3
8
5
6
4
12
6
8
13
23
24
50
4.5
3.2
3.3
1.8
0.6
0.7
1.3
0.7
1.8
1.1
1.3
0.9
2.9
1.3
1.8
2.4
4.3
4.4
9.1
Kaynak: http://www.genelsecimler.net/belgeler%5CKadinlarin_Parlemantoda
_Temsili.htm (Eriim: 02.11.2007)
alma yaamnda ve ynetimde kadnn grnm de siyasetten farkl deildir. alma yaamnda kadnn varl, siyasal yaama gre daha olumlu bir
izgide seyretmekle birlikte, kadnn toplumsal yaamda karlat sorunlar ve
kadna ynelik toplumsal tutum bu alan iinde de yer edinmitir.
Kadnlar hem dnyada hem de Trkiyede nfusun yaklak yarsn oluturmalarna ramen, ekonomik faaliyetlerde ayn oranda temsil olana bulamamlardr. Bu durum ou zaman toplumlarn kadnn stlenmesi gereken rollere dair izdikleri ereveden kaynaklanmaktadr. Yine buna bal olarak toplumda, ekonomik yaamda i tanmlarnn, i ortamnn ve i koullarnn genellikle erkek
arlkl belirlenmi olmas, kadnn i dnyasnda ikinci plana itilmesi sonucunu
da beraberinde getirmitir. Kadnn ilk olarak emeini bir cret karl vermesi,
dnyadaki tm toplumlar derinden etkileyen Sanayi Devrimi ile balamtr. Ya-
anan sosyo-ekonomik gelimeler, toplumsal bak asn da ynlendirerek kadna aile iinde ve toplumda yeni roller yklemitir. Bylece artk kadn, d dnyada yani i yaamnda yerini yava yava almaya balamtr.31
Trkiyede kadnn cretsiz aile iiliinden karak ekonomik anlamda igcne katlmn salayan olgu Cumhuriyettir. Cumhuriyet ile birlikte Trk kadn sadece siyasi olarak deil, ekonomik olarak da zgrlemitir. Kadnn tarm
ve el zanaatlar dndaki alma hayatnda yerini almas ancak Cumhuriyet sonras mmkn olabilmitir.32 zellikle Cumhuriyet sonras hzlanan sanayileme,
sanayilemenin getirdii kentleme ve g dalgas ve Cumhuriyetin getirmi olduu hukuk sisteminin salad kadn-erkek eitlii, kadnn istedii alanda renim grme ve meslek edinme haklar; kadnlar iin yeni i alanlarnn almasn salamtr. Trk toplumunda kadnlarn igcne katlm oranlar olduka dktr ve yllara gre srekli bir azalma gstermektedir. Kadnn niteliksel geliimini ve igc piyasasna giriini salayacak gerekli mekanizmalarn olumamas, bu dn nemli nedenlerinden biridir ve Trkiyede kadn istihdam temel
sorun alanlarndan biri olarak varln srdrmektedir. Kadnlarn igcne katlma oran 1990da % 34.1 civarnda iken, 2002de bu oran % 26.9a dmtr.
Trkiyede 2003 yl toplumsal cinsiyet eitlii gstergeleri incelendiinde; kadnlarn mecliste temsil orannn % 4.4; st dzey yneticiler, hukuk ve ynetimde kadn orannn % 8; profesyonel ve teknik alanlar iinde kadn orannn ise
% 31 olduu grlmektedir. 2004n ilk dneminde, istihdam edilenlerin % 25ini kadnlar oluturmaktadr. Bu oran 2003n ayn dnemi ile kyaslandnda %
13.8lik bir d sz konusudur. Bu da byk lde tarm ve hizmetler sektrnde alan kadn saysndaki dten kaynaklanmaktadr. stihdam edilen kadnlarn % 53.1i tarm sektrnde almakta ve tarm sektrnde alan kadnlarn % 83.3n cretsiz aile iileri oluturmaktadr.33
Trkiye genelinde istihdam edilen kadnlarn % 47.2si cretsiz aile iisi olarak almaktadr. Trkiyede kadn igcnn en ok istihdam edildii ikinci
sektr hizmetler sektrdr. Bu sektrdeki i alanlarndan bazlar zellikle kadnlar iin uygun alanlar olarak toplumsal kabul grmlerdir. Kadn igcnn
yer ald nc sektr olan sanayi sektrnde, zellikle imalat sanayi halen kadn igcnn olduka snrl olduu bir sektr olma zelliini korumaktadr. Oysa ayn sektrde emek youn sanayi dallar iin kadnlar tercih edilen igc konumundadrlar. Eitimsiz ve donanmsz kadnn yannda, eitimli ve gen kadn
31 Faruk KOCACIK ve Veda B. GKKAYA, Trkiyede alan Kadnlar Ve Sorunlar, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Say 1, 2005, s.195.
32Gizem UZUN, Kadn ve Erkek Yneticilerin Liderlik Davranlar Arasndaki Farkllklar ve Bankaclk Sektrnde Uygulama, ukurova niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, letme Ana Bilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Adana
2005, s.31.
33 UZUN, s.32.
224 Yerel Siyaset
nfusta da isizlik oranlarnn yksek olmas, kadn istihdamnda yaanan sorunlar asndan nemli bir gstergedir. Kentte yaayan en az lise mezunu olan gen
kadn nfusundaki isizlik oran ayn durumda olan erkeklerin iki katndan fazladr. Berberolu ve Maviin (1990) yapt bir alma, Trkiyede kadnlarn byk blmnn hizmet sektrnde altn ve bu sektrn kadnlarn ynetici
konumuna ykselmelerinde nemli bir paya sahip olduunu gstermektedir. Bunun yannda, bankaclk sektrnn hizmet sektr iinde kadn ynetici istihdam asndan ilk srada olduu da bu alma ile ortaya konmaktadr.34
Kalaycolu ve Toprak (2003) tarafndan, kadnlarn siyaset, st ynetim ve
i yaamna katlm konusunda, 1557 kadn ve 993 erkekle yaplan yz yze grmelere dayanarak yaplan aratrmada; cretli bir ite almayan kadnlardan
% 23.6s, almama nedenleri arasnda kk ocuklara bakma zorunluluunu
gsterirken, % 18.2si ailedeki erkeklerin izin vermemesini, % 18.1i ise i bulamamay gstermitir. Kadnlarn i yaamndaki rolnn de irdelendii aratrmada katlmclarn % 25i, kadnlarn st ynetimde grev almalarnn nnde
engel olmadn belirtirken, % 35i ev ii ve ocuk bakm gibi konularn kadnlarn kariyerinde engel tekil ettiini belirtmilerdir.35
alma yaamnda kadnn yaad zorluk zellikle, st dzey pozisyonlara gelmesinde, yani daha yksek kariyer edinmesinde daha da keskinlemektedir.
Tm toplumsal basklara, kadnn erkekle eit artlarda kendisini gelitirme
imknna sahip olmakszn alma yaamnda yer edinimine karn, yneticilik
gibi st dzey grevlere gelmesi, kimi zaman sahip olduu roller gerei maruz
kald bask ile zorlamakta ve alternatifi olan erkek, bu tip pozisyonlarda kadnlarn nnde yer almaktadr. Bu konuda, Ernst & Younga bal insankaynaklari.com sitesinin 2003 yl Mart aynda Platin Dergisi iin yapt te Kadn Olmak adl anket sonular ilgin sonular sunmaktadr. Sonulara gre, te Kadn Olmak aratrmasnda ilk soru, kadn ve erkeklerin iyerindeki yneticilerinin cinsiyeti zerine tercihlerini sorgulamaktadr. Yneticinizin cinsiyeti ne olsun? sorusuna yant veren 1003 kiiden 405i yneticisinin erkek olmasn, 85
kii ise kadn olmasn tercih ediyor. Yneticisinin kadn ya da erkek olmasnn nemli olmadn belirten kii says ise 513tr. Bylece katlmclarn yardan
fazlas erkek ya da kadn ynetici ayrm yapmazken, geriye kalan kesim daha
ok erkek yneticilerle almay tercih etmektedir. Aratrmann en ilgin notlarndan biri ise biraz daha ayrntya girince ortaya kmaktadr. Zira Kadn ynetici istemem diyenlerin ounluu kadn katlmclardr. Aratrmaya katlan erkeklerin yzde 14.66s yneticisinin kadn olmasn tercih ederken kadn yneti34 G. N. BERBEROLU, F. Mavi, Trk Bankalarnda Grev Yapan Kadn Yneticilerle lgili Bir Durum Deerlendirmesi, Eskiehir: Anadolu niversitesi ..B.F., 1990, s.271-285, Aktaran: UZUN, s.32.
35 UZUN, s.32.
ciyi tercih eden kadnlarn oran sadece % 6.8dir.36 Kadnlarn st dzey pozisyonlara gelmelerini engelleyen nedenler Griffin tarafndan aadaki gibi sralanmtr.37
1. Kadnlarn, ocuk bytmek iin kariyer srelerini yavalatmalar ve
durdurmalar, tepe ynetim noktalarna ulamalar iin nemli bir engeldir,
2. Kadnlar, mhendislik, iletme, liderlik becerilerinden yoksun olduklar
gerekesiyle tepe ynetime hazr deillerdir,
3. Kadnlar, genelde aile ve i hayatndaki rollerini dengeleme araylar iindedirler. Evlilik ve ocuk, kadnlarn tam gn kendini iine vermesine engel olmaktadr. Bylece tepe ynetim iin gerekli olan zaman ayramamaktadrlar,
4. Kadnlar, geleneksel olarak insan kaynaklar alanlarndaki kariyer kadrolarn kendileri semektedirler,
5. Kadnlarda, tepe yneticilik iin gerekli olan i tecrbesi ve otorite azdr,
6. Kadnlar, duygusal olmalar nedeniyle ynetme becerisinden yoksundurlar.
lkemizde ynetsel pozisyonlarda kadnn grnm hakknda, iyimser olmamakla birlikte gemie nazaran ilerlemeler kaydedildiini sylemek mmkndr. Kamuda alan st ve orta dzeydeki yneticilerin dalm iinde kadnlarn %80i ef kadrosunda, %15i ube mdr, %3.7si daire bakan ve %0.62si
de genel mdr yardmcs statsnde grev yapmaktadr. Ayn oranlarn erkekler asndan dalm ise srasyla; %51.3, %38.4, %6, %2.05tir. Kamuda genel
mdrlk kadrolarn %92.4 oranla erkekler doldurmaktadr. Bu rakamlardan ynetim dzeyi ykseldike, kadnlarn temsil paylarnn da azald sonucunu grmekteyiz.38
3. Yerel Siyasette Kadn ve Sorunlar

3.1. Trkiyede Yerel Siyasette Kadn
Kadnn dier toplumsal alanlarda olduu gibi siyasette de varl lkemizde
yine ikincil konumunu korumaktadr. Kadnn siyasette temsili, erkeklere oranla
daha snrl olmaktadr. Bu snr erevesinde, kadnn yerel ynetimlerde temsilinin tarihsel adan irdelenmesi, yerel siyasette kadn konusunu anlamak asndan nemlidir.
1980 ncesi dneme ilikin kadnn yerel ynetimlerde temsiline ilikin geni bilgiye ulalamamakla birlikte, Tekeli bir almasnda 1969-1977 dneminde stanbul ilinde iki mecliste %7.7 ve %9.8 orannda kadn temsilci olduunu i36 http://www.turkforum.net/showthread.php?t=176538 (Eriim: 01.11.2007)
37 KOCACIK, GKKAYA, s.209.
38 www. idari.cu.edu.tr/sempozyum/bil19.htm, 2004, Aktaran: lker ark, Nilfer AVAR, Kamu Kesimi Yneticilerinde
Cinsiyet Rol Alglamalarnn Aile Dostu Dzenleme ve Politikalara Etkileri, Ynetim Bilimleri Dergisi, C:3, S:1, 2005, s.76.
226 Yerel Siyaset
fade etmitir.39 1980 sonras dneme ilikin olarak, yerel ynetimlerde kadnn
temsili aadaki tablo 3te gsterilmektedir.
Tablo 3: 1984-2004 Yllarnda
Yerel Ynetimlerde Kadn Temsili
Belediye Bakan
Belediye Meclisi yesi
l Genel Meclisi yesi
1989
0.2
0.7
0.8
1994
0.5
0.9
0.9
1999
0.5
1.6
1.4
2004
0.5
2.3
1.7
Kaynak:
http://www.adrena.com.tr/kader/?p=istatistikler,http://www.bianet.org/bianet/kategori/k
adin/102131/siyasette-daha-cok-kadin-icin-kota-sart-98-ulkede-var (Eriim:02.11.2007)
lkemizde yerel ynetimlerde kadn temsilinin ne seviyede olduu dnya

konseptinde ele alndnda, nemli bir sorun olarak grlmesinin gerekliliini
bir kez daha vurgular niteliktedir.
Baz AB lkelerindeki Yerel Meclislerde Kadn Oran (%)
(2000 yl verileri)40
sve
: 47
Danimarka
: 30
Almanya
: 31
spanya
: 29
ngiltere
: 27
Hollanda
: 26
Fransa
: 26
Avusturya
: 27
Belika
: 21
Portekiz
: 12
talya
: 10
Trkiye
:1
Tablodan da grld zere kadnn yerel ynetimdeki temsili yllara gre mesafe kat etmitir ancak yzdelik oranlarda yerel siyasette de durum genel siyasetteki
gibidir. Kadnlarn lkemizde karar srelerine katlmlarnn dk dzeyde kald
ortadadr. Burada, kadnlar siyasette olmak m istemiyorlar?, yoksa siyasal sistemin erkek merkezli olmas m kadn engelliyor? yahut siyasal srelere kadnn
katlmn toplumsal faktrler mi engelliyor? gibi sorular akla gelmektedir.
39 TEKEL, Trkiyede Kadnn Siyasal Hayattaki Yeri, s.388.
40 KA-DER, Kadn Sorunlarna zm Aray Kurultay, Siyasette ve Karar Alma Srelerinde Kadn alma Grubu, stanbul, 14 15 Haziran 2003, s.12.
Tm bu sorulardan yola karak yaplacak tartma, temelini toplumsal faktrlerde bulacaktr. nk kadnn siyasete az ya da ok ilgi duymas, aile iinde kz ocuklar ile erkek ocuklarnn farkl yetitirilme tarzndan kaynaklanmaktadr. Bireyin hayata dair ilk bilgilerini ald yer olan aile, ocuklarn yetitirilme aamasnda
cinsiyet farkllnn ilk temelini de atmaktadr. zellikle geleneksel geni aile tipinde, kz ve erkek ocuklara ynelik aile iinde sergilenen eitliki olmayan tutum, siyasetin kadna gre bir ilgi alan olmadna aksine siyasetin erkek ii olarak alglanmasna yol amaktadr. Katbann da bu konudaki ifadesi, Trkiyede kz ve erkek ocuklarnn farkl olarak sosyalletirildikleri ve bylece toplumda kz ve erkek
ocuuna verilen statnn birbirinden farkllat eklindedir.41 Ayrca ailenin siyasal yaama kar ilgili oluu ya da uzak kal da yine aile iinde yetien ocuklar zerinde etkilidir. Bu durum eitli aratrmalarla da saptanm olup, siyasal konularda bilgili olan ana-babalarn ocuklarna siyasal olaylar tutarl biimde aktardklarnda, bylesi bir ortam iinde yetien ocuklarn, siyasal yaama kar hem ilgili olduklar hem de ilerleyen dnemlerde siyasal yaama katldklar grlmektedir.42
Yadsnmayacak bir gerek, ocukluk deneyimlerinin etkisinin bireylerin tm yaamlar boyunca srddr. ocuklukta edinilen temel ynelimler, ilerleyen dnemlerde belli konularda renmelerini de belirlemektedir. Bu nedenle aile iinde balayan
ocuun toplumsallamas srecinin, aile tarafndan bilinli olarak ynlendirilmesi,
bireylerin siyasal yaama ilgi dzeyleri ve katlmlar asndan olduka nemlidir.
Siyasete ilgi dzeyine ynelik yaplm almalarda genel kanaat erkeklerin
siyasete kar daha ilgili, kadnlarnsa daha ilgisiz olduu ynndedir. 262 kadn,
496 erkek olmak zere toplamda 758 kii zerinde yaplm olan yerel lekli bir
aratrmada, kadn ve erkek arasndaki siyasal ilgi dzeyini gsteren tablo aada verilmitir.43
Tablo 4: Siyasal Gelimelere lgi Dzeyi
Siyasete lgi Dzeyi
Yakndan lgilenirim
Frsat Bulduka lgilenirim
lgilenmem
Toplam
Kadn
6,5
25,7
67,8
100
Erkek
20,6
49,4
30
100
Ortalama
15,8
41,2
43
100
41 idem KAITIBAI, Trkiyede ocuun Deeri, Kadnn Rol ve Dourganl, Trk Toplumunda Kadn, Sosyal Bilimler Dernei Yayn, Ankara 1979, s.96.
42 Nurcihan KIZILDERE, Kadnlarn Oy Verme Davrann Etkileyen Sosyo-Ekonomik Faktrler, Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sosyoloji Ana Bilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisan Tezi, Isparta 2002, s.29.
43 Hakan KR, Cinsiyet Farkllklarnn Siyasal lgi ve Katlma Etkileri ve Bu Etkiler Kapsamnda Kentin Kadna Kazandrd Konum, Trkiyede Siyaset ve Kltr Sempozyumu, 13-15 Ekim 2006 Abant zzet Baysal niversitesi, s.4.
228 Yerel Siyaset
Kadnlar ve erkekler arasnda dnya grlerindeki farklarn siyasal yansmalar olduu genel olarak kabul edilmektedir. Kadnlar daha muhafazakar ve siyasetle erkeklere gre daha az ilgilidirler. Elde ettiimiz veriler de bu kany glendirici niteliktedir. Genel olarak erkekler siyasal gelimelerle daha fazla ilgilenirken (%70 orannda), kadnlarn ilgi dzeyi olduka dk kalmaktadr (%32.2
orannda). Buna karn siyasal gelimelere ilgi gstermeyen kadnlarn oran ayn grupta yer alan erkeklerin orannn iki katndan daha fazladr.
Siyasal katlma konusunda yaplm olan almalar, erkeklerin kadnlara oranla siyasal yaama daha youn bir ekilde katldklarn gstermitir. Bu fark aile iinde ve dnda rol oynama hakknda kadn ve erkeklere, kk yalardan itibaren alanan davranlarla ilgili bekleyilere atfedilebilir. Bu sre aile iinde
balayp eitim kurumlar iinde ve eitim sonras yaamda da srebilir. Dnyann her blgesinde bugn de sren bu kalplam tutumlar nedeniyle kadnlar, siyasal hayatn dna itilmektedirler. Bu dengesizlik, oy verme davranndan en
st dzeydeki siyasal katlma yollarna kadar her dzeyde grlmektedir. Klasik
almalar kadn ve erkeklerin siyasal davranlar arasnda belirgin farklar gzlerken son zamanlardaki almalar bu farklarn azalmakta olduunu ortaya koymaktadr. Kadnlarn eitim dzeyinin ykselmesi ve alan kadn saysnn artmas, kadnn toplumsal rollerinin deimesine neden olmaktadr. Kadnlar artk
siyasal yaamla daha ok ilgilenmekte ve haklarn daha bilinli savunabilmektedirler.
Kadnlar iin bir dier sorun, gerek sivil toplum rgtlerinde gerekse siyasal
partilerde kadnlarn konumudur. Kadnlarn bu rgtlenmeler iindeki konumlarnn gsz olmas, siyasal srelere kendi toplumsal sorunlarn temsil edecek
dzeyde katlmna izin vermemektedir. Kadn rgtlerinden balayarak sivil ve
siyasal rgtlere uzanan bir srete, kadnlarn katlmn sorun olarak gren bak asnn deimesi gerekmektedir.44
Toplumsal temelli olarak bakabileceimiz dier bir sorun, siyasette erkek
modelinin egemen olmas zihniyetidir. Bu zihniyet, kadnlar erkeklerle eit koullarda yarmaya arr fakat kadnn siyaset d yaamda erkekle eit konumlarda olmadn gz nne almaz. Bu nedenle de, kadnlarn siyasette baarl olmalar iin, erkek tarz mcadele etmeleri ve aile sorumluluklarndan syrlmalar gerekmektedir. Bylesine bir ortamda da bunu baarabilen az sayda gl kadn ortaya kabilmektedir.45 Siyasal yaama katlmda siyasal partilerin kadna
ynelik baklar da nemli bir faktrdr. Bu konuda siyasal partilerin, toplumun
demokratiklemesi politikalarnn zorunlu bir paras olarak kaplarn kadnlara
amalar, kadnlara eit ve zgr rgtlenme olanaklarn salamalar gerekmek44 TSAD, Kadn Erkek Eitliine Doru Yry: Eitim, alma Yaam ve Siyaset, Aralk 2000, s.207.
45 TSAD, s.208-209.
tedir. Ayrca partilerin kendi kadn kollarna, kadnlar siyasal karar srelerine
hazrlayan birimler olarak deil de partinin ikincil birimleri olarak bakmalar, kadn kollarnn gsz olmasna neden olmaktadr. Bylece, kadn kollarnda alan kadnlarn parti iinde karar noktalarna ykselme imkn kstlanmaktadr.46
Yerel siyasete katlm, kadnn eitli ekillerde glenmesini salayacak aralardan biri olarak da grlmektedir. Kadnlarn siyasal katlm zerine bir aratrma yapan Wedel, kadnn yerelde katlmla birlikte glenmesini aadaki
gibi ortaya koymutur.47
1. Etkinliklerin baarya ulamas ile kadnlarn zgven duymalar salanmakta ve kadnlar durumlarn deitirme olanaklarna kavumaktadrlar.
2. Yerel etkinlikler, kadnlar arasnda yeni yerel liderlerin domasn salamakta ve siyasal grevler iin adaylklarn gndeme getirmektedir.
3. Yerel etkinlikler mahalle iinde ve dnda yeni balantlar kurulmasn ve
mekn cemaatlerinin tesinde kadnlarn darya alma imknna sahip olmalarn salamaktadr. Bu da kadnlarn toplumdaki iktidar ilikilerindeki eitsizliin
bilincine varmalarna ve deiim iradesinin glenmesine yol amaktadr.
Toplumun her alannda kadna ynelik kaplar alm olmasna karn, uygulamada karlalan anlaylarn deimesi ve kadnlarn siyasette harekete geirilmeleri gerekmektedir. Bu yolda faaliyette bulunan tm kadn rgtlerinin ve
sivil toplum kurulularnn iinde KA-DER nemli bir misyon stlenmitir. rnein KA-DERin yrtt Kadn Siyaseti Programnda toplumsal cinsiyet eitliine duyarl devlet politikalar ve bunlar yaama geirecek kurumsal yaplarn oluturulmas ile kadnlarn seim ve atamayla belirlenen karar organlarnda
eit temsilinin ve katlmnn salanmas hedefleri dikkat ekmektedir. Bu balamda ilk etapta %33lk ancak nihai hedefi %50 olan bir kota uygulamas nerilirken ynetim mekanizmalarnda kadnlarn katlmna ynelik eitli dzenlemeler de istenmektedir.
Kadnlarn seimle ve atamayla gelinen tm karar verme mekanizmalarnda
ve politikada bir an nce etkili ve giderek eit temsilini salamak amacyla alan KA-DERin (Kadn Adaylar Destekleme ve Eitime Dernei) Kadn Sorunlarna zm Aray Kurultaynda, siyasetteki anlaylarn deimesi iin ortaya koyduu nlemlerden bazlar aada yer almaktadr.48
* Kadnlarn siyasete etkin katlm konusunda yaygn bir kamuoyu kampanyasnn rgtlenmesi,
* Kadnlarn listelerin n sralarna yazlmalarn salamak iin dier karma
46 TSAD, s.212-216.
47 Heidi WEDEL, Siyaset ve Cinsiyet, (ev. Can KURULTAY) Metis Yaynlar, stanbul 2001, s.232233.
48 KA-DER, s.15.
230 Yerel Siyaset
STKlarn, akademisyenlerin ve medyann da destekledikleri gl bir kadn hareketinin ortaya karlmas. Bu hareketin etkisiyle partilerde kadnlar lehine dzenlemelerin salanmas,
* Siyasetin bir arz talep meselesi olduundan hareketle kadnlarn adayla
tevik edilmesi,
* Kadnla erkein ileri ve ebeveynlie ilikin sorumluluklar paylamalarnn, kadnn toplumsal yaama katlmn artracan kabul etmek ve bunu baarmak iin, aile yaamyla alma yaamn uzlatracak nlemler dahil, uygun nlemler almak ve bunlar tevik etmek,
* Kadnlarn katlm konusunda dorudan veya dolayl olarak ayrmclk yapan btn engelleri kaldrmak iin parti yaplarnn tartlmasnn salanmas,
* Siyasi partilerin kadn kollarnn yan kurulu olmaktan karlmas; parti
tzklerinin bu ynde deitirilmesi; bunun seim yasasna konulmas. Kadn kollarnn sosyal faaliyet iin deil, kadnlarn siyasete katlm amal var olmasdr.
Bu neriler, kadnlarn siyasal karar alma srelerine aday olmalarn ve yer
almalarn kolaylatrabilecektir. nk lkemizde, kadn adaylarn siyasal srelere aday olmasn engelleyen en nemli sorun kadnlarn zgven eksikliidir.
Daha nce de deindiimiz zere, kadna ynelik toplumsal bak, partilerin bak ve siyasal sistemin yaps gibi faktrler, hali hazrda siyasal srece dahil olmak isteyen kadnlar iin eitli engeller tekil ettii iin, kadnlarn zgven eksiklii iinde olmalar da doaldr. ncelik, bu sorunlarn giderilmesi ve kadnlarn tevik edilmesidir. KA-DER gibi eitli kadn rgtlerinin kadn iin stlendikleri misyon da lkede var olan bu engellerin almas adnadr.
3.2. Yerel Siyasette Kadn: Kadn Siyasetiler Gzyle
Eletirel Bir Deerlendirme
3.2.1. Ama, Kapsam ve Yntem
almann amacn, siyasette kadn temsilinin erkeklere oranla dk yzdelerle kalmasnn nedenleri ve siyasette kadn katlmnn arttrlmas konusunda
ne gibi nlemler alnabilecei oluturmaktadr. Bu ama dorultusunda almann kapsamn, son mahalli idareler seimlerinde seilen 18 kadn belediye bakan oluturmaktadr. Hedef evren 3225 belediye olmakla birlikte, bu almada kadn belediye bakanlar aratrld iin rneklem 18 kadn belediye bakan olmaktadr. Aratrmada kullanlan soru formu, ak ulu olarak oluturulmu ve aratrma kapsamndaki kadn belediye bakanlarna internet ve faks yoluyla ulatrlmtr. Sz konusu soru formu, rportaj niteliinde olup, katlmclarn hazrlanan ak ulu sorulara yant vermeleri istenmitir. 18 belediye bakanndan 17
tanesine ulalarak aratrmaya katlmlar istenmitir. Sonuta 7 belediye bakannn aratrmaya katlm salanmtr.
3.2.2. Bulgular
Aratrmada kullanlan soru formunda 14 soru yer almaktadr. Ak ulu olarak hazrlanan sorulara katlmclarn verdikleri yantlar genel olarak deerlendirilerek aada verilmitir.
3.2.2.1. Demografik Bulgular
Aratrmaya katlan katlmclarn hepsi evli olmakla birlikte, katlmclarn
yarsndan fazlas halen (4 tanesi) evli ve ocuk sahibidir. Hem e hem de anne
pozisyonunda olan katlmclar, ocuklarnn bakmn okul ana kadar kendileri stlenmekle birlikte, baml bakm (bakc ve kre gibi) dzenlemelerinden de
yararlanmlardr. Genel olarak tm katlmclarn siyasete girdikleri dnem, ocuklarnn anneye olan bamllklarnn getii ve okul ana geldii dnemlere rastlamaktadr.
Katlmclarn evlilik ve ocuk durumlarnn, onlarn kariyer edinimleri asndan engel tekil etmemi olduunu grmekteyiz. Hem baml bakm dzenlemelerinden yararlanmalar hem de elerinden ocuk ve ev konusunda destek
grm olmalar, kadnlarn siyasal yaamda kariyer edinmeleri yardmc olmutur.
Bu durum, kadnlarn annelik ve e gibi rolleri, kariyerlerinde belli bir dnem
duraklama yaatsa da ocuk bakm ve eve ilikin sorumluluklarda e ve dier dzenlemelerden destek grmeleri, kariyer hedeflerine ulamalarnda olduka nem
arz etmektedir. Sonu olarak kadnn hem bir siyaseti hem bir anne hem de e roln stlenebildiini syleyebiliriz.
3.2.2.2. Dier Bulgular
Siyasette geirilen sre ve grevler;
Katlmclarn siyasete aktif olarak katlmlar, 4-15 yl arasnda deimektedir. Katlmclar siyasette st grevler alana kadar, uzun yllar siyasetle i ie olduklarn ve siyasal yaam yakndan takip ettiklerini belirtmilerdir. Tm katlmclarn yerel siyasette belediye bakan olarak grevlerinde birinci dnemleridir. Bu grev ncesinde siyasal yaamda sadece bir katlmc, belediye bakanl ncesinde belediye meclis yelii grevini stlenmi, dierleri bu tip grevler
stlenmemilerdir.
Siyasete katlmda, tabandan (tekilattan) yetime ve aileden gelen bir gelenein etkisi;
Katlmclarn genel durumu tekilat tabanl yetimedikleri ynndedir. Sadece bir katlmc belediye bakan olana kadar tekilat temelli yetitiini vurgulam, katlmclarn genel seyrinde benzer durum gzlenmemitir.
Belediye bakan olmadan nce, arlkl hizmet sektr olmak zere serbest
meslek sahibi olan kadn katlmclar, siyasete katlmlarnn siyasete kar ilgili
232 Yerel Siyaset
olmalarndan kaynaklandn belirtmilerdir. Ayrca rencilik yllarnda eitli

faaliyetlerde bulunmu olmalar (dernek, sendika, v.b.) siyasal yaama kar ilginin rencilik dnemlerinden bu yana var olduunu ve aktif katlm yollarnn
kullanldn gstermektedir.
Yine katlmclarn ailelerinde siyasal grevler stlenmi kiilerin olup olmad kendilerine sorularak, siyasette aktif grevler stlenmenin aileden gelen bir
gelenek olup olmad aratrlmak istenmitir. Genel olarak verilen yantlarda,
katlmclarn yardan fazlasnn ailesinde siyasal yaamn eitli kademelerinde
grev stlenmi aile bireylerinin olduu grlmtr. Ancak katlmclara siyasetle ilgilenmelerinin aileden gelen bir gelenek olup olmad sorulduunda, ailesinde siyasette grev alan bireyler olan katlmclar dahi siyasetteki kendi pozisyonun ailevi bir gelenei yanstmadn ifade etmilerdir.
Sz konusu bu sonular, siyasette grevler alabilmek iin parti tabanndan
yetimenin gerekli olmadn gstermekte, ailesinde siyasete aktif katlan bireylerin olup olmamasnn da kiilerin siyasal yaamlarna katlmlarn belirleyen
bir kriter olarak grlmemektedir. Temel deer, kiilerin siyasete kar ilgili olmalar ve siyasette yer almay istemeleri olarak karmza kmaktadr.
Toplumda kadnn erkee oranla daha pasif oluunun toplumsal bak ile ilikisi;
Katlmclarn bu konuya yaklamlar genel olarak toplumun kadn zerinde
bir bask yaratmas ynndedir. zellikle erkek egemen bir toplumda yaadmz ve bunun da kadnlar iin eitli basklara yol at belirtilmitir.
Sz konusu bu toplumsal bak, makro lekli olup, aile, akraba evresi, i
hayat ve din v.b gibi toplumsal kurumlar toplamnda, toplumda kadn erkekten
farkl olarak alglama eklinde tanmlanabilir.
Ancak bu anlayn, dier kadnlara rnek tekil edecek biimde, baz kadnlarn toplumda nemli roller ve grevler stlenmeleriyle yklmaya balad da
katlmclar tarafndan vurgulanmtr. Toplumda kadna ynelik eitliki olmayan politikalar ve frsat eitliinin salanmamas, kadn toplumsal yaama katlm konularnda ikinci cins konumuna getiren toplumsal nedenler arasnda grlmektedir. Kadna ynelik toplumda var olan cinsiyeti ve ayrmc politikalarn
kadnlarn siyasete katlmamalarnn belki de en nemli nedeni olan zgven eksikliine yol at da, yine katlmclar tarafndan zerinde durulan bir konudur.
Kadnn (annelik, e v.b) sorumluluklarnn siyaset, ynetim ve alma yaamnda kadn zerindeki etkisi;
Katlmclarn bu soru karsndaki tutumlar genel olarak kadns rollerin kadnn sorumluluunu arttrd ancak bu rollerin siyaset, alma yaam ve ynetimde bulunmalarna engel tekil etmedii ynndedir. Aksine bu tip bir anlay,
yine toplumun kadna bak ile ilikilendirerek, elinin hamuru ile erkek iine karma tarzndaki bir yaklamn kadnlarn her eyden elini eteini ekmelerine
yol at kanaatindedirler.
Ayrca ev ii sorumluluklarn paylamnda erkeklerin bu paylam iselletirmedikleri bu nedenle de kadna bu tip sorumluluklarda tam anlamyla yardmc olmadklar da paylalan bir dier kanaattir.
Kadnlarn ev ii sorumluluklarnn kadn iin engel olmaktan karlmas iin katlmclar, elerin sorumluluklar eit oranda paylamasn ve baml bakm dzenlemelerinin yaygnlatrlmasn zm olarak ifade etmilerdir.
Kadnlarn Trkiyede siyasal haklarn kazanm olmalarna ramen, siyasal
katlmlarnn oy verme ile snrl kalmasnn nedenleri;
almamz asndan nem arz eden bu soru karsnda katlmclarn ortaya koyduu nedenleri aadaki gibi sralayabiliriz.
* Toplumun erkek egemen yapsnn kadnlar, zellikle siyasette gz ard etmesi,
* Kadnlara toplumda biilen rol, hem yetitirme tarz hem de geleneksel yaamn kadn ev ii rollere yneltmesi,
* Kadnlara ynelik, yasalarda eitlik ve kota gibi pozitif ayrmc politikalarn uygulanmamas,
* Kadnlarda siyaset erkek iidir, biz yapamayz anlaynn varl,
* Kadnlarn zgven sorununun alamamas,
* Siyasetin erkekler tarafndan parsellenmesi, rantn ve kirliliin ok fazla ve
n planda olmas,
* Siyasi partilerin tzk ve programlarn hazrlarken, kadna pozitif destek
olan (cinsiyet kotas gibi), kadna eit koullar yaratlncaya kadar koruyan ve tevik eden maddelerin bulunmamas,
* Kadnlar harekete geirecek toplum lideri rol modellerinin yetersiz ve samimiyetsiz oluudur.
Trkiyede kadnlarn siyasal katlmlarn arttrmak iin yaplabilecek dzenlemeler;
almamzn anlamll asndan bir dier nem ifade eden bu soru karsnda katlmclarn ortaya koyduu deerlendirmeleri aadaki gibi sralayabiliriz:
* Yasal olarak belirgin bir eitsizlik bulunmamakla birlikte ncelikle toplumun kadna bak asnn deimesi ve kadnlarn da erkekler kadar toplum iinde sorumluluu olduu fikrinin yaygnlk kazanmas gerekmektedir.
* Kadna ynelik anlayn deimesi eitim ve kltrel gelime seviyesi ile
234 Yerel Siyaset
balantl olduu iin, toplumsal boyutta bu geliimi salayacak dzenlemeleri

yapmak, yasal boyutta da anayasa ve dier seim ve siyasal parti kanunlarnda kadn lehine dzenlemeleri getirmek gerekmektedir.
* Kadn ve erkein eit haklara sahip olmas esas, anayasada mutlaka yer almaldr.
* Kadn ve erkek arasnda eitliin yaratlmas iin pozitif ayrmclk yaplmas ve kota uygulamasna geilerek, seim ve atamayla oluan tm organlarda
kadnlarn orann ykseltebilmek iin, en azndan hibir cinsin yzde 40n altnda temsil edilmemesini salayacak hukuksal ve kurumsal gerekli tm nlemlerin
alnmas gerekmektedir.
* Ayrca sz konusu bu nlemlere gre seim ve siyasi partiler yasalar da uygun olarak deitirilmelidir.
* Anayasaya, seimler cinsler aras eit temsil ve katlm fiilen salayacak
ekilde zel nlemler alnarak yaplr hkm eklenirken, Siyasi Partiler Kanunu
iin de, siyasi parti tekilatlarnn tm karar organlar cinsler aras eit temsil ve
katlm fiilen salayacak esaslara gre oluur hkm eklenmelidir.
* Kadnn siyasal katlmn arttrmaya ynelik bilgilendirici ve kadnlar harekete geirici programlar kamuoyuna sunulmaldr.
Sonu
Kadnn toplumsal yaamn tm alanlarnda olduu gibi siyasette de erkein
yannda daha yksek oranlarda yer edinimi, kadna ynelik toplumsal anlayn
ortadan kalkmasyla kolaylaacaktr. Sz konusu bu anlay, toplumun en temel
birimi olan aile iinde ocuk yetitirme tarzlarnda bile farkllk yaratmas, kadnlarn siyasete kar ilgisiz yetitirilmelerine yol amaktadr.
Siyasal katlmn en nemli unsuru, siyasal yaama kar olan ilgi ve bilgi olduuna gre, kadnlarn bu anlamda erkeklerle eit imknlara sahip olmalar gerekmektedir. Hukuksal adan lkemizde kadnn siyasete katlm konusunda dzenlemeler yaplmtr ancak siyasete kar ilgisiz, bilgisiz ve zgven eksiklii
olumu bir kadn topluluundan da bu ynde bir aba beklemek doru deildir.
Kadnn evsel ve kadnsal rollerinin okluu kadn iin dezavantaj yaratmaktadr. Ancak bu konularda gerek einden gerekse baml bakm dzenlemelerinden alaca destek, kadnn kariyer hedeflerine ulamasnda ksmi gecikmelere
yol asa da, sonuca ulamasn engellemeyecektir. Kadn iin sorun, toplumda
kendisine biilen yer ve roln dna kmas gerektiinin farkna varp, bunu topluma da ispat etmesidir. Siyaset erkek iidir, elinin hamuruyla erkek iine karma tarzndaki anlaylar ykacak ok sayda lider kadna ihtiya duyulmaktadr. Kadnlar bu mcadeleyi verirken, kadn erkek karsnda eit temsile gtre-
cek dzenlemelerin de, gerek siyasal partiler dzeyinde gerekse yasal dzenlemelerde yaplmas da gerekmektedir.
Sonu olarak, erkek egemen bir toplumda ve zellikle de siyasetin tamamen
erkek ii olarak grld lkemiz koullarnda, kadnlar erkek adaylar arasndan
syrlp halkn desteini almay baarmlardr. Toplum iin rnek olan bu kadnlar, bir kadnn hem ev hanm hem anne, hem de siyaseti bir arada gtrebileceklerini topluma ve bu konuda zgven eksiklii olan kadnlara ispat etmilerdir.
Kaynaka
ATALAY, A., Trkiyede Osmanl Dneminde ve Uluslama Srecinde Kadn ve Spor, Spor Ynetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, ISSN: 1306-437,1 Cilt:2 Say:2, 2007.
BERBEROLU, G.N. ve Mavi, F., Trk Bankalarnda Grev Yapan Kadn Yneticilerle lgili Bir Durum Deerlendirmesi, Eskiehir: Anadolu niversitesi ..B.F., 1990.
BERKTAY, F., Kadnlarn nsan Haklarnn Geliimi ve Trkiye, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar, No 7, stanbul 2004.
CAPORAL, B., Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasnda Trk Kadn (1919-1970), (ev:Ercan EYBOLU) Trkiye Bankas Kltr Yaynlar:233, stanbul 1982.
ARIKI, . ve AVAR, N., Kamu Kesimi Yneticilerinde Cinsiyet Rol Alglamalarnn Aile Dostu Dzenleme ve Politikalara Etkileri,Ynetim Bilimleri Dergisi, C:3, S:1, 2005.
T, O., Kadn Sorunu ve Trkiyede Kamu Grevlisi Kadnlar, TODAE Yaynlar, No:200, Sevin Matbaas, Ankara
1982.
UBUKU, .A., Trelerimizde Kadnn Yeri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, Say 5, Cilt: II, Mart 1986,
http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=999 (Eriim: 01.11.07)
DNTRK, C., Kadn Haklarnn Geliimi, Bolu Gazeteciler Cemiyeti Yaynlar, Bolu 1990.
GKALP, Z., Trkln Esaslar, (Haz: Mehmet KAPLAN) Milli Eitim Bakanl Yaynlar:211, stanbul 1996.
GKSEL, B., alar Boyunca Trk Kadn ve Atatrk, Kltr Bakanl Yaynlar:906, Ankara 1993.
http://www.adrena.com.tr/kader/?p=istatistikler, http://www.bianet.org/bianet/kategori/kadin/102131/siyasette-daha-cok-kadin-icin-kota-sart-98-ulkede-var
http://www.anavatan.de/can/showthread.php?t=929, Eriim: 02.11.2007.
http://www.genelsecimler.net/belgeler%5CKadinlarin_Parlemantoda _Temsili.htm
http://www.geocities.com/turkander/kadin.htm, (Eriim: 01.11.07)
http://www.turkforum.net/showthread.php?t=176538 (Eriim: 01.11.2007)
KA-DER, Kadn Sorunlarna zm Aray Kurultay, Siyasette ve Karar Alma Srelerinde Kadn alma Grubu, stanbul, 14 15 Haziran 2003.
KAITIBAI, ., Trkiyede ocuun Deeri, Kadnn Rol ve Dourganl, Trk Toplumunda Kadn, Sosyal Bilimler
Dernei Yayn, Ankara 1979.
KALAYCIOLU, E., Karlatrmal Siyasal Katlma; Siyasal Eylemin Kkenleri zerine Bir nceleme stanbul: SBF, 1983.
KILI, Z., Cumhuriyet Trkiyesinde Kadn Hareketine Bir Bak, 75 Ylnda Kadnlar ve Erkekler, Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, stanbul 1998.
KIZILDERE, N., Kadnlarn Oy Verme Davrann Etkileyen Sosyo-Ekonomik Faktrler, Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sosyoloji Ana Bilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Isparta 2002.
KR, H., Cinsiyet Farkllklarnn Siyasal lgi ve Katlma Etkileri ve Bu Etkiler Kapsamnda Kentin Kadna Kazandrd Konum, Trkiyede Siyaset ve Kltr Sempozyumu, 13-15 Ekim 2006, Abant zzet Baysal niversitesi.
KOCACIK, F. ve GKKAYA, V.B., Trkiyede alan Kadnlar Ve Sorunlar, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt
6, Say 1, 2005.
236 Yerel Siyaset

KURNAZ, ., Cumhuriyet ncesinde Trk Kadn (1839-1923), Milli Eitim Bakanl Yaynlar:2422, Aratrma nceleme
Dizisi:3, stanbul 1992.
LPSON,L., KARAMUSTAFAOLU, T., (ev), Politika Biliminin Temel Sorunlar, Ankara: AHF Yaynlar, No: 332, Kamu
Hukuku ve Siyasal Bilimler Enstits Yaynlar, No: 3, Tarihsiz.
ZANKAYA, ., niversite rencilerinin Siyasal Ynelimleri, Ankara: ASBF Yayn, 1996.
SALLAN GL, S., Seimin Galibi Kim? Bykl Kadnlar m Yoksa Eril Siyaset mi?, Toplum ve Demokrasi, Yl:1, Say:1, Eyll-Aralk 2007.
SERTER, N., Trkiyenin Sosyal Yaps, Filiz Kitapevi, stanbul 1994.
EN, N., 19.Yzyl Sonu stanbul Basnnda Moda ve Kadn Kyafetleri, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan
Kadnlar, (Haz: irin TEKEL) 2. Bask, letiim Yaynlar, stanbul 1993.
TALASLI, G., Siyaset kmaznda Kadn, mit Yaynclk, Ankara 1996.
TATAR, T., Siyasal Sosyoloji, Turan Yaynclk, stanbul 1997.
TEKEL, ., Kadnlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, Birikim Yaynlar, stanbul 1982.
TEKEL, ., Trkiyede Kadnn Siyasal Hayattaki Yeri, Trk Toplumunda Kadn, (Der: Nermin Abadan Unat), Aratrma, Eitim, Ekin Yaynlar ve Trk Sosyal Bilimler Dernei, stanbul 1982.
TOPRAK, Z., Trkiyede Siyaset ve Kadn: Kadnlar Halk Frkasndan Arsulusal Kadnlar Birlii Kongresine (19231935),
Kadn Aratrmalar Dergisi, .. Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi, Say:2, 1994.
TSAD, Kadn Erkek Eitliine Doru Yry: Eitim, alma Yaam ve Siyaset, Aralk 2000.
UZUN, G., Kadn ve Erkek Yneticilerin Liderlik Davranlar Arasndaki Farkllklar ve Bankaclk Sektrnde Uygulama,
ukurova niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, letme Ana Bilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Adana 2005.
STE, R.B., Temsil Hakknda Eitlie Doru: Kadnlarn Temsil Hakk Mcadelelerinin Tarihi Geliimi ve Genel Oy, Dokuz
Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt 1, Say:3, 1999.
WEDEL, H.., Siyaset ve Cinsiyet, (ev. Can KURULTAY) Metis Yaynlar, stanbul 2001.
www. idari.cu.edu.tr/sempozyum/bil19.htm, (Eriim: 05.10. 2004)
YEREL SYASETN GELMNDE

SOSYAL POLTKALARIN NEM
Prof. Dr. Ali SEYYAR*
Giri
Trkiyede temel sosyal politikalarn uygulanmasnda yetkili kamu ynetim
birimi, merkez idare olmakla birlikte son yllarda yerel ynetimler ve zellikle
belediyeler halka ynelik sosyal politika ve hizmetlerini gelitirme ihtiyac duymaktadrlar. Bugn merkez devletin yerel dzeydeki sosyal politikalarnn etkinlii, yerel ynetimlerin dolayl-dolaysz destei ile elde edilebilmektedir. Aslnda
yerel ynetimlerin, halkn sosyal ihtiyalarn yerinde ve doru olarak belirlemede ve bu ihtiyalar dorudan karlamada merkez ynetimlere gre daha avantajl bir konumda olduu sylenebilir.
Sosyal politika aktr olarak sadece devleti kabul etmek, sosyal devlet ve
sosyal politika kavramlarna yaplan tanmlarla yakndan ilgilidir. Makro perspektifiyle ele alnan sosyal politika, zenginlerden fakirlere kaynak dalmnda
yani sosyal adaletin tesisinde gelirin yeniden dalmna ynelik hkmet (devlet) politikalardr.1 Hlbuki merkez hkmetler, sosyal alanda yerel ynetimlerle ibirlii yapmak suretiyle sosyal politikalarn yaygnlamasna yardmc olabilmektedirler. Merkez ve yerel sosyal politikalarn birlikte deerlendirilmesi ile
bata yerel ynetimler olmak zere yerel STKlar, zellikle sosyal politikalarn
gayri madd alanlarnda ve zellikle sosyal hizmet faaliyetlerinde aktif bir pozisyon alabilirler.
Dier taraftan sosyal politika aktr olarak yegne kurum olarak sadece devleti (merkez hkmeti) yetkilendirmek ve glendirmek, sosyal politikalarn yerel etkinliini azaltabilecei gibi, katlmc demokrasinin geliimini de engelleyen
* Sakarya niversitesi, BF, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blm, Sosyal Siyaset ve Sosyal Gvenlik ABD Bakan
1 Morris, Robert; Social policy of the American Welfare State; New York; Longman; II. Edition; 1985; ss. 1-2.
237
238 Yerel Siyaset
bir yaklamdr. Bundan dolaydr ki, makalemizin ana konusu, merkez idarenin
belirledii mill sosyal politikalar erevesinde yerel ynetimlerin sosyal politika
alanlarndaki fonksiyonel nemini ortaya koymak ve merkez politikalar ile yerel
sosyal politikalar bir btnlk iinde deerlendirmektir.
Makalemizde yerel siyasetin geliimi ve gelitirilmesi dorultusunda sosyal
politika ekseninde ortaya kabilecek aadaki sorulara cevap verilmeye gayret
gsterilecektir. Geliim srecinde ve kriz dnemlerinde yerel sosyal politikalarn
eylem pln ve programlar nasl olmaldr? Merkez sosyal kurumlarn yetersiz olduu durumlarda yerel ynetimler nasl bir sosyal politika stratejisi gelitirmelidir? Yerel ynetimler, sosyal politika stratejileri gelitirirken, toplumsal boyutuyla hangi sorumluluklar kendi zerlerine almaldrlar? Merkez ynetimle yerel siyasetin sosyal politika alanlarnn belirlenmesi hangi esaslara gre tespit edilmelidir?
1. Merkez ve Yerel Ynetim Ekseninde

Sosyal Politika Uygulamalar
Sosyal politika uygulamalarnn yerellik boyutunu anlayabilmek iin, makalede yer alan sosyal kavramlarn bilinmesinde fayda vardr. Bunlarn banda sosyal devlet, merkez sosyal politika, yerel sosyal politika ve bu balamda sosyal
belediyecilik kavramlar gelmektedir. Btn bu kavramlar, aslnda sosyal politikalarn zihn almlarn ve uygulama biimlerini yanstt gibi kendi aralarndaki karmak ilikileri de ortaya koymaktadr.
1.1. Sosyal Devlet ve Merkez Sosyal Politikalar
Arasndaki liki
Sosyal politika, zellikle Sanayi Devrimi srecinde gn na kan ii sorunlaryla birlikte nem kazanmtr. Bunun iin, baz bilim adamlar sosyal politikalar, snflar arasndaki savamlar, elikileri ve dengesizlikleri gidermeye,
uyum saalamaya dnk bir bilim dal olarak tarif etmilerdir. Hakikaten, kavramn tarih kkenlerine inildiinde (dar manada) sosyal politika, kapitalist iktisat dzeninde iiler ve iverenler arasnda ortaya kan menfaat elikilerini ve
atmalarn gidermeye ynelik nemli zmler gelitirmitir. Klsik ve dar
manada sosyal politikann asl hareket noktasn, retim srecine emeiyle katlan igcnn korunmasna, endstri ilikilerinin dil bir ekilde kurumsallamasna ve bylece snflar aras sosyal gerginliklerin asgariye indirilmesine ynelik
tedbirler oluturmutur. Ancak, sosyal deiim ve sosyal gelimenin yannda zamanla farkl ve yeni sosyal problemlerin ortaya kmas ile birlikte sosyal politikann tanm, mahiyeti, muhtevas ve hedefi de buna paralel olarak deimekte ve
gelimektedir.
Yerel Siyasetin Geliiminde Sosyal Politikalarn nemi 239
Manann genilemesine paralel olarak modern sosyal politika, bugn hemen

hemen btn sosyal alanlarn ve btn sosyal gruplarn sorunlarn tespit etmekte ve buna gre areler aramaktadr (geni manada sosyal siyaset). Sosyal politikann ilgi alannn genilemesi, phesiz insan haklarnn ve bununla birlikte sosyal haklarn daha belirgin bir biimde ortaya kmas ile yakndan ilgilidir. Dolaysyla deiik sosyal gruplarn (isizler, genler, ocuklar, kadnlar, yallar, zrller, bakma muhtalar, ev hanmlar, yabanclar vs.) hak ve menfaatlerini belirlemek, korumak ve gelitirmek sosyal politikann ana hedefleri arasna girmektedir. Bylece, toplumdaki tm snflarn ve gruplarn sosyal gvenlik, salk, eitim, konut gibi problemlerini zme vazifesini stlenen aktif sosyal politika,
sosyal devletlerin deiik sosyal sorunlarn zmnde en nemli vastas hline
gelmitir.
Modern sosyal devlet, toplumdaki refah dzeyi asndan mevcut farkllklar gidermeye uramakta ve orta tabaka oluturmak maksadyla da zellikle alt
gelir gruplarnn sosyo-ekonomik durumlarn deiik sosyal politika aralaryla
iyiletirmeyi hedeflemektedir. Dier yandan sosyal devlet, sosyo-ekonomik hayat ynlendirerek gszleri, fakirleri, yardma ve bakma muhta kiileri koruyan,
bu hizmetleri gtrebilmek iin sosyal kurumlarn tesis eden, koruyucu tedbirler
vastasyla toplum meselelerini nlemeye ve gidermeye alan, sosyal sorunlarn
basks altnda bulunan kii ve gruplar koruyan efkatli ve himayeci bir devlettir.
Modern sosyal devlet, fertleri alma ve sosyal hayatta yalnz brakmayan, sosyal (insan) gelimeyi srekli klmak maksadyla gerektiinde ekonomik ve sosyal hayata mdahale eden devlettir. Liberal devlette kendiliinden gereklemeyen sosyo-ekonomik dengeyi kamusal mdahale ile tesis etmek isteyen sosyal
devlet, muhta kiileri fakirlikten ve muhtalktan deiik yntemlerle kurtarmak
ve bu yolla sosyal bar ve sosyal gelimeyi salamak istemektedir.2
Sosyal politika, iktisad dzenlemelerin sosyal ve ahlk esaslarnn emsiyesi altnda tasarlanmas gerektiini ileri sren bir bilim dal olmann tesinde sosyal devletlerin, resm ve zel sosyal kurumlarn ve STKlarn, deiik sosyal kesimlerin yaama artlarn iyiletirmek maksadyla uyguladklar tedbirlerin btndr. Netice itibariyle bir sosyal devletin olmazsa olmaz
konumunda olan sosyal politika(lar), toplumda ortaya kan muhtelif sosyoekonomik sorunlar ortadan kaldrmay ve sosyal adalet iinde genel refah
artrmay, yaygnlatrmay ve korumay temin etmek isteyen kamusal (merkez hkmetler veya yerel ynetimler tarafndan bavurulan) tedbirlerin ve
dzenleyici-iyiletirici politikalarn btndr.3
2 Daha fazla bilgi iin bkz. Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri (Ansiklopedik Szlk); Beta Yay.; stanbul; 2002; ss.
496499.
3 Daha fazla bilgi iin bkz. Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri (Ansiklopedik Szlk); Beta Yay.; stanbul; 2002; ss. 544-546.
240 Yerel Siyaset
Sosyal politika tanmlarnda en belirgin ortak unsur, sosyal politikann, toplumun genel refah dzeyini ykseltici politikalar olmasdr. Ancak bunun yannda kapsam ve alan zamanla nemli deiikliklere urayan sosyal politikalar, sosyal hizmetler ve rehabilitasyon almalarnda da grld gibi ekonomi d
sosyal pedagojik ve davransal amalar da iermektedir.4
1.2. Merkez ve Yerel Sosyal Politikalar
(Sosyal Belediyecilik) Arasndaki liki
Yerel sosyal politika, mahall dzeyde, yre sakinlerinin ve STKlarn beceri ve kaynaklarndan yararlanlarak, sosyal hayatn ve gcnn, yerel ekonomik
ve sosyal gelimeyle desteklenmesini ngren sosyal politikalardr. Burada, yerel
ynetimlere sosyal alanlarda planlama, dzenleme ve uygulama fonksiyonu ykleyen bir yaklam sz konusudur. Yerel ynetimler, sosyal konut, sosyal yardm,
sosyal hizmetler, sosyal danmanlk, istihdam, yoksulluun giderilmesi, salk,
eitim ve evrenin korunmas gibi deiik sosyal alanlara ve zellikle dezavantajl sosyal gruplara ynelik programlar hazrlamakta ve uygulamaya koymaktadr. Sosyal politikalar yerel dzeyde baar ile uygulayan belediyeler, sosyal devlet anlaynn yerel yansmas olarak sosyal belediye ismini almaya haz kazanmaktadrlar.
Nasl ki sosyal devlet (refah devleti) denilince merkez sosyal politikalar ve
bununla balantl olarak sosyal adalet (gelir dalmndaki adalet), sosyal yardmlama (kamusal sosyal yardm) ve frsat eitlii akla geliyorsa sosyal belediyecilik kavram da yerel sosyal politikalar artrmaktadr. Avrupada yerel
sosyal politikalardan genelde sosyal dayanma sorumluluunu ve uurunu stlenmi olan kent halknn yerel sosyo-ekonomik sorunlarn zmne dnk olarak ortak akl erevesinde ortaya koyulan tedbir ve faaliyetler anlalmaktadr.
Yerel sosyal politika aktrleri, mal kaynaklarn elverdii lde oluturacaklar
sosyal bte imknlaryla sorumlu olduklar blgenin sosyal altyapsn oluturmak ve gelitirmekle yerel halkn sosyal standardn (hayat kalitesini) ykseltmek
hedefini gtmektedirler.
Bu genel hedefi gerekletirebilmek iin, yerel ynetimler, deiik alt hedefler belirlemek durumda olmann tesinde farkl yntemlere de mracaat etmektedirler. rnein hedeflerin katlmc demokrasi anlayna uygun olarak gerekletirilmesini isteyen yerel ynetimler, yerel sosyal politikalarn temel esaslarn ve
hedeflerini belirleme, karar alma, uygulama, denetim ve (yeniden) gelitirme srelerinde STKlarla ibirlii yapmaktadrlar.
Sosyal politikalar, merkez ve yerel olmak zere iki temel alana ynelmektedir. Merkez sosyal politikalar, lke genelinde makro politikalar (istihdam, mal
4 Ersz, Halis Yunus; Yerel Ynetimlerin Sosyal Politika Alanndaki Rol; Sosyal Politikalar Dergisi; Ks 2007; Say 02; s. 32.
yap, sosyal gvenlik, eitim vb.) ve bunlarn uygulanmasna dnk plnlama ve

koordinasyonlardan olumaktadr. Yerel sosyal politikalar ise yerel lekte sosyal
sorunlar ve bunlara ynelik mikro politika uygulamalarndan meydana gelmektedir. Halkn yerel ihtiya tr ve boyutlarnn dzeyini belirleme ve bunlar gidermeye ynelik almalar asndan yerel ynetimler daha avantajl bir konumda
olduklar iin, makro dzeydeki genel politikalarn yerel ihtiyalarla uyumuna
ynelik uygulamalar daha ok yerel sosyal politikalar kapsamna girmektedir.5
1.3. Merkez Sosyal Politikalarn Yerellemesinin
Gereklilii ve nemi
Trkiyede henz oluum hlinde olan merkez sosyal politikalarn yerelletirilmesi, (yerel) sosyal sorunlarn zm balamnda yeni imknlar ve frsatlar
dourabilir. Yerel sosyal politikalar, bizde henz yeni bir alm olarak grlrken, birok Avrupa kenti bu geliim srecini tamamlam ve sosyal politikalar
yerel siyasetin nemli bir paras hline getirmitir. Her ne kadar Dresden, Berlin, Hamburg, Mnchen, Kln, Dsseldorf, Stuttgart ve Frankfurt gibi Almanyann nemli kentlerinin belediye bakanlar, ortak bir deklarasyonla yerel sosyal politikalarn krizde olduunu ilan etmi olsalar dahi bundan yerel sosyal politikalarn nemsiz olduu veya bu politikalardan vazgeildii anlam kartlmamaldr.6
Almanyada yaanan sorun, yerel ynetimlerin artan sosyal sorunlar karsnda mal ynden zor durumda kalmalarndan ibarettir. Almanyada merkez ynetim, son yllarda isizlik ve yoksulluk gibi kronikleen sosyal sorunlar kendi bana zmede yetersiz kaldndan dolay, birok sosyal yk peyderpey yerel ynetimlere devretmitir. Yeni finans kaynaklarna sahip olamayan yerel ynetimler, bu durum karsnda tepkilerini gstermilerdir. Aslnda bu durum, zellikle
kronik ekonomik durgunluk dnemlerinde yerel sosyal politikalarn nemini gstermektedir. Ekonomik krizlerde sosyal politikalara daha ok ihtiya duyulduu
bir gerektir, ancak yerel alanda krizin somut yansmalar daha bariz bir biimde
grld iin, yerel sosyal politika aktrlerine daha byk grevler dmektedir. Bu grevleri yerine getirmek ise, yeni gelir kaynaklar elde etmek ile mmkn olmaktadr.
Merkez sosyal politikalarn en azndan bir blmnn yerelletirilmesi konusu, haddizatnda gelimi lkelerde tartlmamaktadr. Ancak oluturulacak
yerel sosyal politikalar, bazen zm retmek yerine kendisi bizatihi bir sorun veya bir krizin kayna olarak ortaya kabilmektedir. zellikle finansman, yetki ve
5 Erylmaz, Bilal; Sosyal Politikalarda nce Aile, Sonra Sivil Toplum, Sonra Yerel Ynetimler; Sosyal Politikalar Dergisi; K 2007; Say 2; s. 80.
6 Kronawitter, Georg (Hg.): Rettet unsere Stdte jetzt. Dsseldorf, Wien, New York, Moskau, 2. Aufl.; 1994.
242 Yerel Siyaset
etki alanlar konusunda belirsizlikler hkim olduu srece yerel sosyal politikalarn zm retme ans zayftr. Onun iin makalemizde yerel sosyal politikalarn
nemine vurgu yaplrken, uygulamada doabilecek olumsuzluklar da nceden
grp aktif yerel sosyal politikalarn temel esaslarna dnk baz almlar gsterilecektir.
1.4. Yerel Sosyal Politika Alanlar ve Hedefleri
Yerel sosyal politikalarn merkez ynetimle bir btnlk iinde etkin hle
gelebilmesi iin, yerel siyasetin sosyal politika alanlarnn belirlenmesi kanlmazdr. Burada alanlarn hangi boyutta hangi yerel ynetim birimine ait olaca,
idar yapnn zelliklerine ve sosyal politika alannda elde edilen organizasyonel
birikimlere bal olduu iin, merkez ve yerel ynetim(ler) arasndaki ibirlii ve
koordinasyon sorunundan bamsz olarak yerel siyaset asndan nem arz eden
sosyal alanlar belirlenecektir. Bu erevede katlmc ve sivil demokrasi anlayna uygun olarak bir sosyal devlet olan TC Devletinin, yerel uygulama yntemleri ve aktrleri asndan yerel sosyal politikalarn yeni grevlerini ve hedeflerini
yeniden gzden geirmesi gerekmektedir. Bu dorultuda yerel yansmalarn da ieren geni anlamda sosyal politika, dar anlamda sosyal gvenlik sistemleri ve
vastalarnn (devlete baklma; sosyal tazminat; sosyal sigortalar; kamusal sosyal
yardm; sosyal hizmetler) AB standartlarna uygun hle getirilmesi zaruridir. Bu
erevede oluturulacak balca sosyal politika alanlar unlardr:
1.) Muhta sosyal gruplarn korunmasna (aile-kadn-zrl-yal-yabancgmen-ocuk ve genlere ynelik sosyal refah politikalar) ynelik sosyal politikalar.
2.) ehirleme sorunlar, ehir topluluu; ehir ekolojisi, sosyal konut politikalar ve kentsel dnm projeleri ve politikalar.7
3.) -Kur koordinasyonu altnda ve ortak projeler etrafnda isizlik; meslek
eitim ve aktif istihdam politikalar.
4.) Koruyucu sosyal politika anlayna uygun olarak ulusal ve yerel bazda
btn klsik ve spesifik (tabi afetler) sosyal risklere kar tedbirler.
5.) retim ve dil gelir dalm politikalar.
7 Kentsel dnm, ehrin geliimine uygun olarak eskiyen kent ksmlarn yeniden ina ve restore etmek; konut alanlar,
sanayi ve ticaret alanlar, teknoloji parklar ve sosyal donatlar oluturmak, deprem riskine kar tedbirler almak veya kentin tarih ve kltrel dokusunu korumak amacyla zellikle belediyeler tarafndan gelitirilen proje almalardr. 5393 sayl Belediye Kanunu gre Kentsel Dnm Sreleri ve lkeleri unlardr: 1.) Kentsel dnm ve geliim projelerine konu
olacak alanlar, meclis ye tam saysnn salt ounluunun karar ile iln edilir. 2.) Kentsel dnm ve geliim proje alanlarnda yklarak yeniden yaplacak mnferit yaplarda ilgili resim ve harlarn drtte biri alnr. 3.) Bir yerin kentsel dnm ve geliim proje alan olarak iln edilebilmesi iin; o yerin belediye veya mcavir alan snrlar ierisinde bulunmas ve
en az elli bin metrekare olmas arttr. 4.) Kentsel dnm ve geliim proje alanlarnda bulunan yaplarn boaltlmas, ykm ve kamulatrlmasnda anlama yolu esastr. Kentsel dnm ve geliim projesi kapsamnda bulunan mlk sahipleri
tarafndan alacak davalar, mahkemelerde ncelikle grlr ve karara balanr.
6.) Salk politikalarnn yerel zerindeki etkileri ve yansmalar.

7.) Srdrlebilir kalknma etrafnda evre politikalarnn oluturulmas.
9.) Kamu yneticilerinin deiik yerel kurullardaki (il sosyal hizmetler kurulu; il istihdam kurulu; sosyal yardmlama ve dayanma vakf ynetim kurulu vb)
grevlerini, bu temel esaslar dorultusunda yeniden belirlemek.
Merkez ve yerel sosyal politikalarn hedefleri, ou zaman ayn olmakla beraber, merkez sosyal politika daha ok kanun ereveyi oluturmaya ynelik olmaktadr. Yerel sosyal politika aktrleri ise bunlar kendi blgelerinin sosyo-ekonomik artlarna ve toplumsal yapya uygun bir biimde hayata geirmektedirler.
Sosyal politikalarn hedeflerini bu erevede ksaca sralamakta fayda vardr:
1.) Ferd muhtaln yannda deiik psiko-sosyal sorunlarn ve yklerin ortaya kmas halinde muhta insanlara, sosyal gvenlik yntemleri (sosyal sigortalar, devlete baklma, sosyal yardm ve sosyal hizmetler) erevesinde geni
kapsaml ve ok maksatl madd ve manev destek ve danmanlk hizmetleri sunmak.
2.) Sosyo-ekonomik ynden zayf olan insanlarn sosyal ve ekonomik durumlarn srekli olarak iyiletirmek.
3.) Sosyal barn ve adaletin temini iin refah toplumunu oluturmak.
4.) Akla gelebilecek btn sosyal risklere ve bunlarn dourabilecei her trl zararlara kar toplumun btn yelerini sosyal gvenlik kapsam altna almak.
5.) Frsat eitlii erevesinde insan haysiyetine yarar bir hayatn idamesi
iin tedbirler almak.
6.) Toplumda sosyal btnlemeyi ve sosyal tekml oluturmak ve bunun
iin de ahlk ve sosyal sorumluluk duygusunu gelitirmek.
7.) Kolektif kendi kendine yardm etme ilkesine uygun olarak, gerek kamu alannda, gerekse sivil toplumda sosyal dayanma ruhunu hayata geirmek ve sivil toplum rgtlerine katlmc imknlar tanmak.
8.) Sosyal ahlk esaslarnn toplumda geerlilik kazanmas ynnde sosyal
pedagojik faaliyetlerde bulunmak.
2. Yerel Siyasetin Temel Sosyal Politika Grevleri

2.1. Koruyucu ve Entegreli (Btncl) Sosyal Politikalar
Yerel sosyal politikalarn srdrlebilirlii, ortaya kabilecek sosyal risklerin dourabilecei zarar ve zaruretlerin mmkn mertebe btn boyutuyla bertaraf edebilirliine baldr. Bunun iin de yerel sosyal politikalarn tedbir ve yntemleri, nleyici, koruyucu ve bir btnlk iinde birbirleriyle mantk silsile iinde kenetlenmi (entegreli) olmaldr. Sosyal politika yntem ve aralarnn ge-
244 Yerel Siyaset
rek karlkl iliki, gerekse uygulama boyutuyla birbirleriyle optimal (dengeli)

bir ekilde dzenlenmi olmalar, sosyal sorunlar minimal dzeye ekecektir.
Mesela, kiilerin, ailelerin ve sosyal gruplarn sosyal bar iinde geliimlerine dnk olarak sosyal hizmet ve pedagoji alannda erken safhada oluturulan
koruyucu ve birletirici tedbirlerin uygulanmas hlinde ileride doabilecek sosyal sapma ve/veya gerginlikleri azaltacak mdahale yntemlerine ihtiya duyulmayacaktr. Ortaya kan sosyal sorunlar ortadan kaldrmay amalayan sosyal
politika mekanizmalarnn tedric etkinliini dikkate alacak olursak, daha az maliyetli olan koruyucu ve entegreli yerel sosyal politikalarn nemi ortadadr. Konu ile ilgili olarak somut bir rnek vermek gerekirse; yerel yneticiler, okul aile
birlikleri ve/veya dier STKlarla birlikte madde bamllk riskine kar aile sorumluluunu pekitiren erken uyar (tantm) ve eitim modelleri gelitirmek suretiyle hem madde bamll riski altnda olan genleri ve ailelerini bu tehlikeden korumu, hem toplumun genel gvenliini salam, hem de ok maliyetli bir
alan olan madde bamllarnn tbb, sosyal ve meslek rehabilitasyon klfetinden kurtulmu olurlar.
Bazen birbirini tetikleyebilen sosyal risklerin tahakkukunu nleyebilmek,
koruyucu ve btncl yerel sosyal politikalarn uygulanmas ile ancak mmkndr. Bu sosyal gerei gren yerel yneticiler, mesela alma artlarnn aile sorumluluklarna zarar vermesini nleyebilmek iin, alan anne ve babalarn uhdesinde olan bakma muhta kiilere (ocuk veya yallara) dnk gndz bakm
hizmetleri sunan sosyal tesisler ina etmektedirler. Sosyal zaruretlerin ve kiilerin
meslek kariyerini engelleyen artlarn ortadan kaldrlmasna yardmc olan koruyucu ve btncl sosyal politikalarn yerelde uygulanabilirlii, yerel yneticilerin sosyal politika bilinci ile yakndan ilgilidir. Btncl sosyal politikalarn yereldeki uygulama alan hayli genitir. Uygulama noktasnda da zellikle mal
ynden akll, esnek ve pratik zmler retilebilir. rnein ocuk yuvasna (bakm merkezine) ihtiya duyulmas hlinde, yeni yatrmlara girimek yerine blgedeki okullarn ve dier binalarn fizik imknlarndan yararlanabilir.8
Yerel alana ynelik koruyucu ve btncl sosyal politikalardan bata en dezavantajllar (zrller, yallar, gmenler vb.) olmak zere btn sosyal gruplar yararlanabilmelidirler.
2.2. Yre nsannn Dikey ve Yatay Sosyal Entegrasyonu
Dikey sosyal entegrasyon kavram, yre insannn yerel ynetim (belediye)
ile btnlemesini salamaya ynelik uygulamalardr. Katlmc demokrasi ilkeleri asndan kent halkna hemehri hukuku erevesinde baz demokratik hak8 Leitlinien, Grundstze und Ziele der kommunalen Sozial-, Gesundheits- und Jugendhilfepolitik; Referat des Sozialdezernenten; Fassung nach Beschlussfassung durch den Jugendhilfeausschuss am 02.05.2002, durch den Ausschuss fr Soziales, Wohnen und Gesundheit am 23.05.2002 und durch die Ratsversammlung am 02.07.2002; Kiel; 2002.
lar tannd gibi, sosyal ve ahlak mkellefiyetler de yklenmektedir. Buna gre

kent halk, yerel ynetimin (belediyenin) faaliyetleri hakknda bilgilendirilme ve
katlmc demokrasinin gelimilik seviyesine gre karar alma ve uygulama mekanizmasna katlma hakkna sahiptir. Yre insannn mkellefiyetleri ise, ortaklaa alnan kararlara uymak ve vatandalk grevlerini (vergi ve harlar demek
gibi) yerine getirmektir.
Sosyal politika, daha somut bir ifadeyle sosyal bar ve kaynama amal yatay entegrasyon ise, kent halknn ve zellikle dezavantajl sosyal gruplarn toplum hayatna tam katlmna ynelik uygulamalardr. Bu amaca ynelik olarak
sosyal politika yntemleri olarak akla aktif istihdam politikalar, hayat standardnn iyiletirilmesine ynelik politikalar, yoksullukla mcadele politikalar, gelir
dalmnn yeniden paylamna dnk politikalar ve sosyal uyum politikalar
gelmektedir. Gerek dikey, gerekse yatay sosyal entegrasyon politikalarnn hedefi, yre insanna mterek deerler ve standartlar st kimlii etrafnda kentlilik
bilincini vermektir.9
2.3. Kiisel Sorumluluu Pekitiren
Aktif Sosyal Yardm Politikalar
Yerel ynetimler tarafndan deiik ihtiya gruplarna ara sra veya bazen de
belirli temel esaslar erevesinde sistemli ve periyodik olarak yaplan madd
(ayn-nakd) boyutlu sosyal yardmlar, yerel sosyal politikalarn yoksullukla mcadeledeki enstrmanlarndandr. Sosyal yardmlar, muhtalara genelde artsz olarak verilmektedir. Halkn vergileriyle finanse edilen kamusal sosyal yardmlar,
hem toplumsal dayanmann bir yansmas hem de muhtalar asndan bir sosyal haktr. Ancak yerel ynetimlerin (belediyelerin) grev kapsamna giren dikey
sosyal entegrasyon boyutuyla sosyal yardmlardan yararlananlarn grev ve sorumluluklar da bulunmaktadr.
Bir baka ifadeyle, kamusal sosyal yardmlar, tek tarafl bir sre veya ilem
olmaktan ziyade her iki tarafa da yani hem yardm yapan yerel ynetimlere (belediyelere) hem de yardmlardan yararlananlara sorumluluk uuru ykleyen bir
mekanizmadr. Kamusal sosyal yardmda bulunma mkellefiyeti, yerel ynetimler iin bir grev olmakla birlikte sosyal yardmlar hak edenler de elde ettikleri
bu geliri, yerli yerinde kullanmak ve makul bir sre sonra mmkn mertebe kendi kendine yeterli hle gelme konusunda aba gstermelidirler.
Yerel ynetimler, iveren ve meslek rgtleriyle veya -Kur gibi istihdam
kurumlaryla birlikte aktif istihdam politikalar erevesinde yardma muhta kesimden igc nitelii tayanlara ynelik meslek eitim programlar dzenle9 Erylmaz, Bilal; Sosyal Politikalarda nce Aile, Sonra Sivil Toplum, Sonra Yerel Ynetimler; Sosyal Politikalar Dergisi; K 2007; Say 2; s. 80.
246 Yerel Siyaset
mek ve kiileri i sahibi yapmak suretiyle sosyal yardm srelerini ksaltabilir.

Sosyal sorumluluk uurunu gelitirmek maksadyla emek piyasasna kazandrlanlardan sosyal yardm deneklerinin kiilerin gelir seviyelerine gre (en azndan bir ksmnn) geri denmesi istenebilir. Dolaysyla kaynaklarn doru kullanmn salayabilmek ve istismar nleyebilmek adna birok yerel ynetim (belediye), sosyal yardmlar prensip olarak geici ve geri demeli olarak planlamakta ve uygulamaktadr. Bu uygulamadan sadece igc nitelii tamayan yardma
muhta sosyal gruplar (bakma muhta yallar, zrller) muaf tutulmaktadr.
Aktif sosyal yardm politikalar, yardma muhtalar sosyal koruma kapsamna alrken, performans istidad gsterebilen muhtalarn da kamusal sosyal yardmlardan kurtulmalarn, yani aktif ve retken olmalarn amalamaktadr.
2.4. Gelir Dalm Politikalar
Gelirin yeniden dalm politikalar, makro boyutuyla blgeler aras dil gelimilik seviyesini hedefledii iin, gelir dalmyla ilgili sorumluluk, genelde
merkez ynetim tarafndan stlenilmektedir. Merkez ynetimin yerel temsilcileri, yeniden gelir dalm politikalarn, genel sosyal adalet ilkeleri dorultusunda
blgelerinde aktif olarak uygulamalar hlinde, kendi blgelerinde de refah salam olurlar. Merkez sosyal politikalarn yoksulluu nlemede ve gelirin yeniden dalmndaki rol, belediyelere verilmesi hlinde blgeler aras sosyal adaletin temini zorlaacaktr.
Dier taraftan ekonomik potansiyelleri dorultusunda etkin sosyal yardm
yapan belediyeler, her ne kadar avantajl bir konuma geliyor gibi grnseler de bu
blgelere doru bir i g hareketine sebebiyet vereceklerdir. Bu da yrenin sosyal yapsn olumsuz ynde etkileyecektir. Dier taraftan gelimekte olan birok
belediyenin yerel kaynaklarnn yetersiz ve byk lekli gelir dalm iin yeterli imknlara sahip olmadklar unutulmamaldr. Hlbuki merkez idare, maliye ve para politikalar ile zel piyasalar ve yerel blgelerde yaayan fertlerin
madd refah zerinde etkili olabilmektedir. Merkez idare, daha somut bir ifadeyle merkez ynetimin yerel temsilcileri tarafndan yaplan kamusal sosyal yardmlar gibi sosyal transferler, hem blgenin gelir dzeyini artracaktr hem de yeniden gelir dalmnn blgesel yansmalarna olumlu katk yapacaktr.10
3. Trkiyede Yerel Ynetimlerin Sosyal Politika

Alanndaki Durumu (Eletirel Tespitler)
Bir sosyal devlet olan Trkiye Cumhuriyeti Devletini temsil eden kamu grevlileri, Trk idare sisteminin yerel boyutunu gz nnde bulunduracak olursak,
10 Ersz, Halis Yunus; Sosyal Politika Perspektifinden Yerel Ynetimler (ngiltere, sve ve Trkiye rnei); Filiz Kitabevi; stanbul; 2004; ss. 66-67 ve s. 78.
il ve ilelerin en byk mlki amirleri durumunda olan valiler ve kaymakamlardan olumaktadr. Dolaysyla, yerel kamu yneticileri olarak snflandrabileceimiz bu idareciler, merkez sosyal politikalarn yerel temsilcileri ve uygulaycdrlar. Sosyal devletin uygulamaya dnk enstrman olan sosyal politika, sadece
valilerin ve kaymakamlarn uhdesinde deildir. Yerel ynetimler, zellikle sosyal
belediyecilik alannda aktif bir konuma geldii iin, belediye bakanlarn da sosyal politika aktrleri arasnda saymakta fayda vardr. Sosyal devlet ve sosyal politika ile ilgili temel konular ve sorumluluklar asndan byk yetkiler ile donatlm olan yerel kamu yneticileri (sosyal politika aktrleri), bulunduklar blgedeki sosyo-ekonomik sorunlarn zmnde ve dezavantajl sosyal gruplarn
maduriyetlerinin giderilmesinde etkin bir rol alabilmektedirler. 11
Bir lkede, gerek makro (merkez) gerekse mikro (yerel) boyutuyla sosyal
politika ve alanlarnn oluumunu ve geliimini etkileyen ok sayda sosyal, iktisad ve siyas unsur bulunmaktadr. Ancak az gelimi veya gelimekte olan lkelerde siyas unsur, yani kamu ynetimi, sosyal politikann geliimini etkileyen en
nemli gtr. nk Bat lkelerinde sosyal politika, sosyal ve iktisad gelimeyle birlikte ortaya kan ve sosyal taraflarn (devletin, sendikalarn, STKlarn)
ortak gayretleriyle biimlenen bir tedbirler btn iken, az gelimi veya gelimekte olan lkelerde bu tedbirler, lke henz iktisad ve sosyal gelimesini tamamlamadndan, arlkl olarak kamu ynetimi tarafndan biimlendirilmektedir. Sosyal politika kapsamna giren konular, genelde merkez ynetimin lkenin
mill stratejileri ve hedefleri dorultusunda belirlenmesi ile gerekletirilmektedir. Ancak bu sre, sosyal politika alannda henz oluum hlinde olan lkeler iin, sancsz gememektedir. lkemizde de gerek merkez gerekse yerel anlamda
sosyal politika almlarnn madd boyutunun (sosyal harcamalarnn) snrl kaldn, uygulamalarda birbirinden kopuk birok aksakln meydana geldiini
syleyebiliriz. Son yllarda yerel sosyal politika alannda tespit ettiimiz ve gzlemlediimiz baz verileri ve olaylar, eletirel bir perspektiften deerlendirelim.
3.1. Belediyelerin Sosyal Harcamalar
Yerel ynetim harcamalarnn toplam kamu harcamalar ve GSMH iindeki
pay, genel hizmetlerin nitelii hakknda belki bizlere fazla bilgi vermemekte ama nicelik olarak hangi dzeyde olduunu gstermektedir. lkemizde 1997 yl
itibariyle kamu harcamalarnn sadece % 12si yerel ynetimlerce yaplmaktadr.
Bu oran ayn yl iin ngilterede % 27, svete % 36,2dir.12 Bu veriler, lkemiz11 Seyyar, Ali; Yerel Kamu Yneticileri Sosyal Devletin Grevlerini Ne Derece Yerine Getirebilmektedir ? darecinin Sesi-Trk dareciler Derneinin Mesleki ve Kltrel Yayn Organ; Ankara; C. 19; Say 109; Mart-Nisan 2005.
12 Benzer durum, istihdam edilen kamu personeli iin de sz konusudur. lkemizde yerel ynetimlerde alan personel oran tm kamu personeline gre % 10dur. Hlbuki bu oran Almanyada % 31, Japonyada % 65; ABDde % 60, Norve
ve svete % 70, ngilterede % 50liler dzeyindedir. Bkz. Ersz, Halis Yunus; Sosyal Politika Perspektifinden Yerel Ynetimler (ngiltere, sve ve Trkiye rnei); Filiz Kitabevi; stanbul; 2004; s. 186.
248 Yerel Siyaset
de en etkin yerel ynetim kurumlar olan belediyelerin, kamu hizmetlerine ynelik katklarnn snrl olduunu gstermektedir. Mal adan belediyelerin kamu
kesimi iindeki yerinin hayli snrl kalmasndan dolay sosyal politika alanlarna
ynelik yerel harcamalar da buna binaen ok snrl kalacaktr.
Geri son 15 ylda belediyelerin sosyal harcamalarnda belirgin bir art gzlemlense de sosyal belediyecilik asndan bu oranlarn yeterli olduu sylenemez. Sosyal harcamalarn belediye bteleri iindeki oran, 1988 yl itibariyle
binde 4 iken, bu oran 2004 ylnda binde 18lere ykselmitir.13 Bu oran, yerel
sosyal politikalarn henz arzu edilen seviyelerde olmadnn ak bir delilidir.
Altyap yatrmlarn henz tamamlayamam olan birok belediye, bundan
dolay btelerine sosyal politika alanlar iinde ok fazla yk getirmeyen sosyokltrel hizmetlere arlk vermektedir. Baz belediyeler, kendilerini sosyal politika aktr olarak grmedikleri iin, zellikle sosyal adaletin temini ve dolaysyla sosyal transferler noktasnda sosyal politika uygulamalarnn merkez ynetimin grevi olduu dncesiyle, sosyal harcamalara yol amayan ksa vadeli ve
mevsimlik projelere ynelmektedirler. Dolaysyla dk seviyede seyreden sosyal bte oranlar, yerel sosyal politikalarn ve dolaysyla sosyal belediyeciliin
henz oluum halinde olduunun bir gstergesidir.
3.2. Belediyelerin Sosyal Yardm Uygulamalar
Ekonomik gc nispeten iyi olan baz belediyeler, aslnda uygulamas kolay
ve siyas ynden de rant salayan rencilere burs, fakirlere kmr veya erzak yardm gibi nakd ve ayn yardmlar yapmak suretiyle, sosyal harcamalarn artrabilmektedirler. Madd bir yn olan bu gibi sosyal yardmlarn uygulama
biimi, belediyelere gre farkllk arz etmektedir. Bu da gerek merkez gerekse
yerel bazda genelde sosyal politikalarn, zelde sosyal yardmlarn belirli esaslar
erevesinde belirlenmemi olduunun ak bir delilidir.
Sosyal politikalarn bir paras olan sosyal yardmlarn muhataplar, belediyelere gre farkl olabilecei gibi, yardm tr, miktar ve sreleri de birbirinden farkl olabilmektedir. Sosyal yardmlarn muhtalk ltlerine gre dil, rasyonel, effaf ve
sistematik olarak yaplmamas, yerel sosyal politikalardaki amazlardan birisidir.14
3.3. Yerel Sosyal Politika Alannda Koordinasyon Eksiklii
2004 ylnda kan 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ve 2005 ylnda kan 5393 sayl Belediye Kanunu ile belediyeler, belirli oranda siyas zerklie kavuturulmutur. Son kanun dzenlemelerle birlikte zrller, yallar
13 Trkiye statistik Kurumu (TK); Municipalities and Special Provincial Administrations 1980-2003; Final Accounts; Ankara; 2004.
14 Bura, Aye; alar, Keyder; Devleti Dnemde Yoksullua Bak ve Sosyal Politika; Zenginlerimiz Nerede?; Toplum
ve Bilim; K 1999; ss. 76-96.
ve yoksullar gibi dezavantajl sosyal gruplar, belediye hizmetleri kapsamna ak

bir dille alnmtr. Daha nceki belediye hizmetleri kapsamnda yerel sosyal politikalar konular aka belirtilmezken ve belediyelerin inisiyatifine braklrken
2004 ve 2005 tarihli kanunlarla birlikte Meslek Rehabilitasyon Merkezi veya zrller Koordinasyon Merkezi amak gibi baz uygulamalar, bykehir belediyelerinin zorunlu ve fakat meyyidesi olmayan grevleri arasna girmitir.
Buna ramen yerel sosyal politika aktrlerine dnk olarak sosyal politika alanndaki rolleri, gerek kavram gerek kapsam gerekse sosyal politikalarn belirlenmesi ve uygulanmasndaki yetki boyut ve snrlar, kesin izgilerle somut olarak belirlenmemitir. Bu durum, genel anlamda sosyal politikalar iin sz konusu
olduu gibi, dar anlamda sosyal yardmlar iin de geerlidir. Dolaysyla yerel
sosyal politika aktrlerinin grev ve yetki kapsamnn snrlar da tam olarak belirlenebilmi deildir.
Sosyal alanda birden fazla sosyal politika aktrnn bulunmas, tatl rekabete
yol aabilecei gibi, sosyal sorumluluu bir dier aktre ykleme sonucunu da dourabilmektedir. zellikle sosyal yardmlardan kanunen sorumlu olmayan belediyeler, bu grevi valilere veya kaymakamlara btnyle havale edebilirler. Tatl rekabet, zellikle sosyal yardmlarn muhataplar tarafndan ktye de kullanlabilir.
Ksacas yerel sosyal politika aktrleri arasnda grev blm, koordinasyon
ve ibirlii salanamad mddete, yrede gven bunalmna sebebiyet verebilir. Kayrmaclk ve yolsuzluk sylentileri, yerel sosyal politikalarn etkinliini azaltabilir. Bu gven bunalm, kamusal sosyal yardm yapan bir kaymakaml, ile belediyesi baz yandalarn kayrr endiesi ile fakirler hakknda elindeki bilgileri yerel ynetimle paylamak istemedii noktasna kadar gtrebilmektedir.15
Yerel ynetimler alannda zellikle belediyeler ile valilik (kaymakamlk) arasndaki ilikiler ve sosyal politika alanna giren konularda grev dalm, iyi tanmlanmam bir yapdadr. Sosyal politika alanna giren birden ok yetkilinin olmas, kaynaklarn israfna yol at gibi, sosyal faaliyetlerin etkisini de olumsuz
ynde etkilemektedir. Dier taraftan belediye bakanlarna gre valiler (kaymakamlar), sosyal politika alanlarnda daha geni yetkilerle donatlmlardr.
Hlbuki halk (vatanda), daha ok seimle gelmi kiilerin ynetim anlaylarna
tepki gsterme eilimindedir.16
3.4. Yerel Aktrlerin Sosyal Politikalar
Ama D Uygulamalar
Yerel sosyal politika alannda gven ortamnn zedelenmesinin msebbibi,
15 Aysan, Fatih; Belediyelerin stlendikleri Yeni Rol: Sosyal Belediyecilik; Sosyal Politikalar Dergisi; K 2007; Say 2; s. 29.
16 Seyyar, Ali; Deien Dnyada ve Trkiyede Sosyal Politikalar; Trkiyede Yerel Sosyal Politika Uygulamalarna Eletirel Bir Bak ve zm nerileri; Deiim Yaynevi; stanbul; ss. 260.
250 Yerel Siyaset
sosyal politika aktrlerinin ahs zelliklerine gre bazen belediye bakanlar bazen de merkez ynetimin yerel temsilcileri (vali, kaymakam) olabilmektedir.
Merkez ynetimin baz yerel temsilcileri, sosyal devletin misyonunu tam olarak anlayamadklarn, yerel sosyal politika uygulamalarndan grmek mmkndr. Gstereceimiz rnek, buna bir delildir: Dou illerinden birinde Sosyal
Yardmlama ve Dayanma Vakf araclyla kmr ve soba yardm yaplr.
Yardm programnn alna-tantmna (yerel basnn da hazr bulunduu bir ortamda) sayn vali de katlr ve yardm almaya gelen ou arafl kadnlarla bizzat ilgilenir. Sayn vali, yardm kampanyasn yrtrken, kadnlardan birisinin
yznde peenin olduunu grr ve yzndeki peeyi kartmazsan yardm alamazsn tehdidinde bulunur17
Birok yerel kamu yneticisi, sosyal politikalarn nemini, sosyal bara ve
kalknmaya salad katky anlamakta glk ekmekte ve bu hizmetleri ou
zaman angarya olarak grmektedir. Keyf ve sorumsuz davranlarn sebeplerinin
arkasnda da ou zaman sosyal bilin eksiklii yatmaktadr. Bundan dolay da
lkemizde kamusal sosyal yardmlar yaplrken, bazen ayrmclk yapmama ilkesine aykr baz naho hadiseler yaanmaktadr. Baz valilerimiz, yardma muhta vatandalarmza kamu (sosyal devlet) adna ok insan bir uygulama olan
sosyal (madd-ayn) yardm yaparken, bunu insan onur ve haysiyetine uygun bir
ekilde yerine getirememektedir. Valiler, zellikle madur ve muhta vatandalara tannan sosyal haklar, ne kstlama ne de devletin kendilerine tand baz
haklar ve grevleri baka amalar iin (basn nnde propaganda yapmak ve
bundan ileriye dnk baz siyas emeller gtmek, muhta vatandalarn manev
ahsiyetleriyle oynamak vb.) kullanma yetkisine sahiptirler.
4. Trkiyede Aktif Yerel Sosyal Politikalara

Dnk Stratejik zmler
4.1. Merkez ve Yerel Sosyal Politikalarn Akademik
Zemini Glendirilmelidir
Sosyal bilimler (sosyoloji; sosyal politika; sosyal hizmetler; sosyal gerontoloji; sosyal psikoloji vb.) alannda gerek teorik gerekse pratik almalaryla baarl olan, ksacas sosyal sorunlarn zmnde etkin rol alabilecek bilim adamlar, yerel olarak seferber edilmelidir. niversiteler ve yerel idareler arasnda sk
bir ibirliinin temini iin, brokratik ve kanun engeller ortadan kaldrlmaldr.
Akademik zgrln yannda bilimsel faaliyetlerin sosyal hayata kaydrlmas
ve somut sonularn alnmas ynnde tevik edici uygulamalara geilmelidir.
17 Seyyar, Ali; Deien Dnyada ve Trkiyede Sosyal Politikalar; Trkiyede Yerel Sosyal Politika Uygulamalarna Eletirel Bir Bak ve zm nerileri; Deiim Yaynlar; 2006; s. 241.
Dier taraftan, niversitelerde ve zellikle kamu yneticisi yetitiren blmlerde sosyal politika, sosyoloji ve sosyal hizmetler dersleri, mfredata zorunlu
ders olarak eklenmelidir. Ayrca yerel sosyal kurumlarn btn yelerinin yannda yerel kamu yneticileri, sosyal sorumluluk uuruna sahip olabilmeleri, vatandalara tannan sosyal haklarn insan ve ahsiyet haklarna uygun bir biimde hayata geirilmesi iin halkla ilikiler, sosyal ahlk ve sosyal politika eitim programlarna tbi tutulmaldrlar.18
4.2. Merkez ve Yerel Sosyal Politikalarn
erevesi Belirlenmelidir
Merkez ynetim (devlet), yerel ynetimlerin de uymalar gereken ve fakat
yerel ynetimlerin de grlerini alarak mill mutabakat erevesinde sosyal politikalarn sosyal bar, sosyal adalet, sosyal dayanma ve yardmlama gibi temel alanlarna ynelik ilke, standart ve mill hedeflerini ortaklaa belirlemelidir.
Yerel ynetimler, lkenin btn iin ortaklaa belirlenen genel (makro) ve
zel (mikro) sosyal politika aktivitelerinin temel esas ve kurallarna uymaldr.
Kamu ynetim aygtnn bir paras olan yerel ynetimler, merkez ynetimce izilen genel erevede yrenin sosyal ihtiya ve taleplerine gre zerk ve esnek
hareket edebilmelidirler.
4.3. Yerel Sosyal Politikalarn Denetimi Ynetiim
Anlay erevesinde effaf Olmaldr
Yerel ynetimlerin yetki ve etki alanlarnn genilemesi ile birlikte yerel katlmc demokrasinin nemi de artmtr. Bundan dolay yerel kamu hizmetleri,
denetime ak olmal ve sosyal politika (kamusal sosyal yardm, sosyal hizmetler
vb.) faaliyetlerinin planlanmasnda, programlanmasnda ve yrtlmesinde hem
sivil toplum kurulularnn temsilcileri (vatandalar) hem sosyal duyarl giriimciler hem de sosyal bilimlerde uzman olan retim yeleri yer almaldr. Bu balamda illerde oluturulan sosyal nitelikli kurullarn yaps, fonksiyonlar ve ye
dalm yeniden gzden geirilmelidir.
Sosyal nitelikli yerel kurullarda brokrat ve teknisyenlerden ziyade, bu alann uzmanlar yer almaldr. htisas nitelii tamas gereken bu kurullar, hem katlmc demokrasi (ynetiim) ilkelerine uygun olarak yeniden dizayn edilmeli
hem de daha etkin faaliyetlerde bulunabilmesi iin zerk bir statye kavuturulmaldr. Toplumsal enerjiyi oluturmak iin mmkn mertebe idareden bamsz
yerel halk dinamiklerinin tekilatlanmalarna ve bu kurullara katlmlarna imkn
tannmaldr.
18 Seyyar, Ali; Deien Dnyada ve Trkiyede Sosyal Politikalar; Trkiyede Yerel Sosyal Politika Uygulamalarna Eletirel Bir Bak ve zm nerileri; Deiim Yaynevi; stanbul; ss. 256-257.
252 Yerel Siyaset
Yerel sosyal politika ve hizmetlerin karar mekanizmalarnda birok yeni sosyal politika aktrnn rol ald ve birbirlerinin arasnda hiyerari yerine karlkl
etkileimin belirledii bir ynetiim srecinde yerel ynetimler, tpk merkez ynetim gibi arlkl olarak dzenleyici ve denetleyici bir fonksiyon stlenmelidir.19
4.4. Yerel Sosyal Politika Aktrleri Arasnda
Sosyal Diyalog ve Koordinasyon Salanmaldr
Sosyal politikalar, sadece devlet ve zellikle merkez ynetimlerin yerel temsilcileri tarafndan yerine getirilir paradigmasndan vazgeilmelidir. Yerel ynetimler ve dier sosyal aktrler, mahall dzeydeki kamusal ve sosyal hizmetlerini muhtalara dorudan ve etkin olarak salanmasnda merkez ynetime gre daha avantajl olduklar iin, merkez ve yerel sosyal politikalarn belirlenmesi ve uygulanmas srecinde yerel ynetimlerin btn aktrleri (belediyeler, il zel idare, kyler,
STKlar, gnll kurulular, zel sektr, iverenler) aktif olarak yer alabilmelidir.
Yerel sosyal politikalar ve hizmetler alannda grlen ift ballk, kurumlar
aras sorumluluu ve hizmetlerin etkinliini zayflatt iin, ortadan kaldrlmaldr.20 Bunun yerine yetki ve sorumluluklarn yeniden dzenlendii bir idar yaplanmaya gidilmeli, bu erevede yerel sosyal kurum ve kurulularn grev alanlar somut olarak belirlenmelidir. Bununla birlikte yerel sosyal politika aktrlerinin yetki, grev ve fonksiyonlar gzden geirilmeli ve aralarnda etkin bir koordinasyon salanmaldr. Yerel sosyal politika aktrlerinin idare biimi effaf olmal, g ve fonksiyonlar dengeli ve birbirini denetleme gcne sahip bir yapya kavuturulmaldr.
4.5. Yerel Sosyal Politikalar Bir Btnlk inde
cra Edilmelidir
Genelde yerel sosyal politika faaliyetleri, zelde sosyal belediyecilik hizmetleri, fizik ve sosyo-kltrel dokusu ile bir btnlk iinde ifa edilmelidir. Fizik
hizmetler ile sosyo-kltrel hizmetler, tek bir hizmetmi gibi alglanmal ve bir
btnlk ierisinde birbirlerini tamamlayan unsurlar olarak grlmelidir.21
19 Es, Muharrem; Yerel Ynetiim; Yerel Siyaset; Yl 2; Say 22; Ekim 2007; ss. 71-72.
20 ift ballktan dolay zellikle sosyal yardm alannda birok sorun yaanmaktadr. Mevzuat karmaklndan ve muhtalk kriterleri asndan farkl ltler uygulandndan dolay sosyal yardm kapsamna giren deiik yoksul kesimlere
farkl gerekelerle ve yntemlerle birden fazla kurum tarafndan farkl miktarlarda yardm yaplmaktadr. Bu da suiistimallere ve mkerrer yararlanmalara yol aabilmektedir. Bir baka ifadeyle, kurumlar arasnda sosyal yardm alannda koordinasyon eksikliinden dolay yoksullarn bir ksm ayn anda birden fazla kurulutan yardm alrken, zellikle yal yoksullarn nemli bir kesimi ya az bir yardm ile yetinmek mecburiyetinde kalmakta, ya da hi yardm alamamaktadr. Bkz. Seyyar, Ali; Yoksullukla Mcadelede Ortak Bir Dil ve Tanm Birlii Oluturulmal; Soruturma: Gelime ve Kalknma; Sivil Toplum Dergisi; Yl 3; Say 11; Temmuz-Eyll 2005; s. 139.
21 Bu anlamda sosyal belediyecilik yapmak demek, fizik hizmetlerin ihmal edilmesi anlamna gelmediini hatrlatmakta
fayda vardr. Bkz. en, Mustafa; Kltrel Belediyecilie Giden Yolda Bir Aama: Sosyal Belediyecilik; Sosyal Politikalar Dergisi; Ks 2007; Say 02; s. 42.
Mesela fizik evrenin eriebilir ve ulalabilir ynleriyle oluturulmas veya

yeniden yaplandrlmas, zrllerin sadece fizik engellerini deil sosyo-kltrel hayata katlmlarnn nndeki zorluklar da ortadan kaldracan dnerek
zrl dostu sosyal politikalarn gelitirilmesine yardmc olacaktr. Dier yandan
madd yoksulluu ve bunun muhtemel olumsuz sosyo-kltrel yansmalarn
(yoksulluk kltr) topyekn olarak ortadan kaldrmak maksadyla sosyal yardm
ve sosyal hizmetler, kurumlar aras koordinasyon anlay erevesinde birlikte
yrtlmelidir.
Btncl sosyal politika anlay, yerel kamusal sosyal yardm programlar iin de geerli olmaldr. Sosyal ve pedagojik unsurlar iermeyen sadece madd
destee dayanan bir sosyal yardm anlay ve uygulamas, sosyal bar, ahlk ve
gelime gibi sosyal politika hedeflerinin gerekletirilmesini gletirmektedir.
Aile ii iddet, yabanclama, tembellik, kltrel yozlama gibi genel toplumsal
tehlikeleri ortadan kaldracak ok ynl sosyo-kltrel programlarn da uygulanmas gerekmektedir. Aksi takdirde yoksulluk giderilmi olsa dahi, yoksulluk kltrnden kaynaklanan alkanlklar, sosyal uyum sorunlar ve davran bozukluklar da devam edebilmektedir. Bundan dolaydr ki kentleme srecinde ky kltr ve yoksulluun yol at baz sosyal sapmalar nlemek veya gidermek
maksadyla yoksul aile fertlerine eitim, kltr, bilinlendirme ve sosyal ahlk
ekseninde bireysel ve/veya kolektif sosyal-pedagojik hizmetlerin sunulmas elzemdir. Bunun iin kamusal veya zel sosyal yardmn, mutlaka (koruyucu) sosyal hizmetler ile desteklenmesi gerekmektedir.
Bu erevede arta bal sosyal yardmlar da dnlmelidir. artl nakd
yardm, insan kaynann gelitirilmesi, ocuklarn korunmas ve geleceklerine
bir imkn salanmas asndan ok nemli bir mekanizma olduu kadar yoksulluun kuaklar aras transferini ve yoksulluk kltrnn de engellenmesini salamaktadr. artl nakd yardm uygulamas, pilot proje olarak rn. Gksun (Kahramanmara) ilesinde, daha ok ocuk eitimi ve salna bal olarak uygulanmaktadr.22
4.6. Merkez Ynetimin Yerel Temsilcileri
Kamusal Sosyal Yardmlara Arlk Vermelidir
Yerel sosyal politika aktrleri arasnda phesiz belediye bakanlar ile valiler (kaymakamlar), nemli bir fonksiyona sahiptirler. Yoksullukla mcadele ve
sosyal adalet (gelir dalm dengesi) hedefini gerekletirmek, yerel ynetimler
iin son derece nemli olmakla birlikte bu grevin kimin uhdesinde olaca konusu aslnda temel bir sorundur. Kanaatimizce yoksullua kar (merkez) sosyal
politikalar, bir btn olarak ele alnmal ve tek bir bakanlk (kurum) ats altn22 www.sydtf.basbakanlik.gov.tr/snt.htm:01.01.05.
254 Yerel Siyaset
da toplanmaldr. Sosyal yardm yapan kurumlarn ibirlii iinde hareket etmeleri, brokratik ynden zor ve maliyetli olduu iin, il ve ileler baznda yoksullukla mcadelede tek bir kurum sorumlu tutulmal ve sosyal yardm programlar da
bir kurumsal at altnda yeniden yaplandrlmaldr.23
Sosyal adalet, gelirin blgeler aras dil dalm ile yakndan ilikili olduu
iin, merkez ynetim, makro boyutuyla sosyal transfer (kamusal sosyal yardm)
ve mikro boyutuyla blgesel tevik gibi etkin yntemlere sahiptir. Merkez ynetimin kamusal sosyal yardm aralarndan kabul edilen gerek SYDV yoluyla, gerekse 2022 sayl kanunla salanan gelir transferleri, ksmen de olsa hem blgedeki yoksul insanlarn hem de blgenin genel refah seviyesini artrmaktadr.
Genel vergi gelirlerinin artmasyla birlikte yoksullara yaplacak gelir transferlerinin miktarlar, bu sistem iinde otomatik olarak belirli hayat standartlar
kriterlerine gre artrlabilir. Dolaysyla merkez ynetim, lkenin genel sosyal adaletini salamaya ynelik 2022 sayl kanundan yararlanan yoksul kesimin kapsamn genileterek, lke baznda btn yoksullarn hayat standartlarn ykseltmeye ynelik politikalar gelitirmelidir. Dier yandan merkez ynetimin yerel
temsilcileri (vali ve kaymakamlar) SYDV aracl ile belli objektif esaslar dorultusunda blge insannn dier zel ve acil madd ihtiyalarn (barnma, beslenme, yakt yardm vb.) karlamaldr. Bylece btn lke insanna hitap eden
merkez sosyal yardm politikalaryla hem yurt apnda hem de blgede gerek
dil gelir dalm gerekse hayat kalitesi temini noktasnda bir ilerleme kaydedilebilir.
Kamusal sosyal yardmlarn uygulama biimine gelince; zellikle nakd sosyal yardmlar, igc niteliine sahip olan yoksullara belirli sosyo-kltrel artlara bal (meslek eitim veya okuma yazma programlarna katlma; ocuunu okula gnderme vb.) ve kiinin ekonomik bamszlna kavumas durumunda
(ksm) geri demeli olarak yaplmaldr. Baz durumlarda sosyal yardm yerine
sosyal tevik kapsamnda yoksul giriimciler iin mikro-finans projeleri gelitirilmelidir. almaya muktedir olmayan yoksul, zrl, malul ve yallara artsz olarak sosyal yardm yaplmaldr.24
Bu erevede yerel -Kur, esnek bir ekilde aktif istihdam politikalar uygulamal ve yredeki btn kurum ve kurulularla srekli olarak ibirlii hlinde olmaldr. Yoksul kesim iin gelir elde etme ve istihdam imknlarnn arttrlmas iin, mikro kredi uygulamalar, meslek eitim, meslek beceri kurslar, i banda
eitim, i dnda yeniden eitim, temel bilgi-beceri kurslar gibi srekli olarak 23 Seyyar, Ali; Yerel Sosyal Politikalarla Yoksullukla Mcadele (Kahramanmara rnei); Deien Dnyada ve Trkiyede Sosyal Politikalar; Deiim Yaynlar; stanbul; 2006, s. 347.
24 Seyyar, Ali; Yoksullukla Mcadelede Ortak Bir Dil ve Tanm Birlii Oluturulmal; Soruturma: Gelime ve Kalknma;
Sivil Toplum Dergisi; Yl 3; Say 11; Temmuz-Eyll 2005; s. 141.
retime ve istihdama dnk eitim ve beceri kazandrma programlar tertiplenmelidir. siz yoksullarn bilgi ve becerilerini gelitirebilmeleri iin, tarm, hizmetler,
inaat, biliim, sanayi, turizm ve el sanatlar sektrlerinde dzenlenebilecek meslek rehberlik ve danmanlk programlar, kk lekli ve yeni kurulular iin
dnlmelidir.
Bununla birlikte kendi iini kurmak isteyenlere, bazen nakd yardm yerine
iletme iin gerekli olan makine ekipman ve temel malzemeler temin edilir ve i
sahibine teslim edilebilir. Bu makine ve ekipmanlarn mlkiyeti, proje sresince
projeyi destekleyen yardm kuruluunun oluturaca fon ynetimine, kullanma
ilikin denetim ve sorumluluk da proje ynetimine ait olabilir. letmede alacak kiiler ise ayn zamanda iletmenin sahibi olarak kullanm hakkna sahip olduklar makine ekipmanlarnn kullanmndan mesul tutulmaldrlar. letmenin
baarl bir ekilde yrtlebilmesi iin, i sahiplerine pazarlama, hukuk, muhasebe, ynetim, organizasyon ve insan kaynaklarna ilikin her trl destek, eitim
ve danmanlk hizmetleri salanmaldr.25 Baarl bir ekilde iletmeyi yrten i
sahiplerine belirli bir sreten sonra btn ara-gere bir protokolle ya hibe yoluyla devredilmeli ya da uzun vadeli olarak taksitle satlmaldr.
4.7. Belediyeler Sosyal Hizmetlere Arlk Vermelidir
Gelimekte olan lkelerde yerel ynetimler (belediyeler), fizik yaplanma ve
kentsel altyap hizmetlerine (asfalt, temiz su, evre temizlii vb.) arlk vermek
durumunda olduklar iin, istihdam, ekonomik istikrar ve/veya gelir dalm adaleti salamak gibi sosyal politika fonksiyonlarn icra etmeleri hayli zordur. Dier
taraftan dier blgelerin sosyal yapsnn fonksiyonel salamln ve zelliini
bilmeden yerel bazda yrtlen ekonomik ierikli sosyal politikalarn niha olarak ulusal apta bir zm salamas da haddizatnda mmkn deildir.
Dolaysyla dezavantajl sosyal gruplara (kimsesiz ocuklar, zrller, yallar, dullar, aznlklar, gmenler, iddete maruz kalm madurlar vb.) ynelik
sosyal hizmet uygulamalar btnyle belediyelere braklmaldr. Sosyal hizmetlerin finansman iin gerekli mal kaynaklarn (ek) temini noktasnda belediyeler,
zel sektrn ve STKlarn giriimciliinden yararlanmaldr. Toplumsal duyarll gelitirmek, kamunun finansman dengelerini korumak ve sosyal hizmetlerin
kalcln ve etkinliini salamak adna her kesimden gnll katlm zendirilmelidir. Belediyelerin nderlii, koordinasyonu ve denetimi altnda baz sosyal
hizmet alanlar, deneyimli ve gvenilir STKlara devredilebilmelidir.
Belediyeler ve STKlar sk bir ibirlii ile salam bir sosyal yapnn varlna dnk nleyici (koruyucu) sosyal pedagojik hizmetlerin yannda davranlarn
25 Demirkan, Mahmut; Gelimekte Olan lkelerde stihdamn ve Giriimciliin Gelitirilmesine likin Bir Model nerisi;
Kocaeli niversitesi-Sosyal Bilimler Enstits Dergisi; Nr 3; 2002/1; s. 38.
256 Yerel Siyaset
iyiletirilmesi ve gelitirilmesine ynelik sosyal rehabilitasyon almalarna arlk vermelidirler. Bu balamda yerel sosyal politikalarn asl grevi, ehirlilik
bilincini ve duyarlln gelitirme ekseninde bireylerin ehre sosyo-kltrel uyumlarna ve ehirle btnlemelerine yardmc olmak olmaldr. 26
ehir ve kasabalarda yaayan yoksul ve zengin insanlarn sosyal bar iinde
yaamalarn ve toplumsal uzlamay temin etmekte sorumlu olan phesiz yerel
ynetimlerdir. Sosyal belediyecilik anlayna uygun olarak kentin zelliine uygun olarak sosyal politika retmek isteyen yerel ynetimlerin, sosyal hizmetlerin
yerine getirilmesi ynnde aktif rol almalar gerekmektedir. Etkin bir yerel sosyal faaliyetin gerekletirilebilmesi iin, demokratik ve sivil katlma da nem
vermek ayn derecede nemlidir. Dolaysyla yerel sosyal sorunlarn, yerel lekte ele alnmas gerekmektedir. Sosyal koruma programlar da mahallelerden balayarak, daraltlm projelerle yrtlmelidir.27
Yerinden ynetime dayal sosyal hizmetler, blge insannn zelliklerini dikkate alacak bir biimde hayata geirilmelidir. Bu erevede demokratik katlm,
birlikte karar verme ve sivil destek anlay ile sosyal hizmetlerde stratejik pln ve
programlarn belirlenmesi gerekmektedir: rn. 2010 ylna kadar her mahallede
ve/veya her ilede en az bir Genlik Merkezi, zrller Rehabilitasyon Merkezi, Korumal yeri veya Toplum Merkezinin almas hedeflenmelidir.
4.8. Yerel Din Hizmetler Sosyal Alana Ynlendirilmelidir
Sosyal politika ve hizmetlerin salanmasnda merkez ve yerel ynetimlerin yannda katlmc demokrasi ruhuna uygun olarak din organizasyonlar
ve cemaatler de aktif olarak rol alabilmelidir. Yerel sosyal politika (hizmet)
aktrleri arasnda halkn btn gnll kesimleri ve zellikle din grevlileri
de yer alabilmelidir.
Nitekim 0304 Kasm 2007 tarihinde (manev) sosyal hizmetlerin de yer
ald ve bu ynyle Trkiyede ilk kez yaplan I. Din Hizmetleri Sempozyumunun hemen akabinde Diyanet leri Bakan Ali Bardakolunun imzas ile din grevlilerinin sosyal hayatta daha aktif olmalar ynnde bir genelge yaynlanmtr. Bu genelgede belirtilen sosyal hizmetlerin yaygnlaabilmesi iin, din grevlileri resm sosyal hizmet kurumlarnda (huzurevleri, ye26 Sosyal politikalar, gerek kapsam, gerekse uygulama yntemleri asndan zengin bir potansiyele sahip olduu halde her
nedense lkemizde hem uygulayclar, hem de halk, sosyal belediyecilikten genelde yardm organizasyonculuu anlamaktadr. Mustafa ene gre bu bak, sosyal belediyeciliin bir anlam ve uygulama daralmasna yol amaktadr. Hlbuki sosyal belediyecilikten beklenen ve bu balamda yaplmas gereken ey, bata sosyal dokunun ve maraz davranlarn rehabilite edilmesidir. Bir baka ifadeyle, sosyal belediyecilikten beklenen alm, daha ok dikey ve yatay sosyal entegrasyon
alannda olmaldr. Bkz. en, Mustafa; Kltrel Belediyecilie Giden Yolda Bir Aama: Sosyal Belediyecilik; Sosyal Politikalar Dergisi; Ks 2007; Say 02; s. 41.
27 Abay, Ali Rza; Trkiyede Kamusal Sosyal Hizmetlerin Alglanmas ve Uygulanmas Sorunu; Birinci Sosyal Hizmetler
uras; SHEK-Genel Mdrl; Nisan 2004; Ankara; s. 605.
titirme yurtlar, bakm merkezleri, tutukevleri vb.) yardmc personel olarak

faaliyet gsterebilmelidir.28
Sonu
ABye katlm srecinde T.C. Devletinin ve yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas erevesinde sosyal politika aktrlerine de yeni grevler dmektedir. Kapsam ve alan asndan son yllarda nemli bir gelime gsteren merkez
sosyal politikalar ve zellikle kamusal sosyal yardm uygulamalar nemini korumakla birlikte yerel ynetimlerin sosyal politika alanndaki rol her geen gn
artmaktadr. zellikle merkez sosyal politikalarn eksik brakt veya ulaamad yerlerde yerel ynetimler, tamamlayc bir fonksiyon icra etmekte ve toplumda var olan sosyal dayanma dinamiklerini harekete geirebilecek potansiyellere
sahiptirler. Yerel sosyal politika aktrleri, merkez ynetimin sosyal politikaya
dnk olarak belirleyecei alma alanlar, yetki ve grev taksimi gibi temel esaslar ekseninde aralarnda ibirlii de yaparak, yerel sosyal sorunlara kalc zmler retebilecek konuma gelebilirler. Bunun iin de yerel aktrlerin, sosyal siyasetin nemini kabul etmelerinin tesinde sosyal politikalarn teorik ve pratik
boyutlarn bilip, sosyal sorumluluk bilinciyle bunlar yerli yerinde ve akll yntemlerle uygulama becerilerini gsterebilmeleri gerekmektedir.
Kaynaka
Abay, Ali Rza; Trkiyede Kamusal Sosyal Hizmetlerin Alglanmas ve Uygulanmas Sorunu; Birinci Sosyal Hizmetler uras; SHEK-Genel Mdrl; Ankara; Nisan 2004.
Albayrak, Mkremin, mamlar, Mahallenin Yardm Melei Olacak Zaman Gazetesi; 07.11.2007.
Aysan, Fatih; Belediyelerin stlendikleri Yeni Rol: Sosyal Belediyecilik; Sosyal Politikalar Dergisi; Say 2; K 2007.
Bura, Aye; alar, Keyder; Devleti Dnemde Yoksullua Bak ve Sosyal Politika; Zenginlerimiz Nerede?; Toplum ve
Bilim; K 1999.
Demirkan, Mahmut; Gelimekte Olan lkelerde stihdamn ve Giriimciliin Gelitirilmesine likin Bir Model nerisi; Kocaeli niversitesi-Sosyal Bilimler Enstits Dergisi; Nr 3; 2002/1.
Ersz, Halis Yunus; Yerel Ynetimlerin Sosyal Politika Alanndaki Rol; Sosyal Politikalar Dergisi; Say 02; K 2007.
Ersz, Halis Yunus; Sosyal Politika Perspektifinden Yerel Ynetimler (ngiltere, sve ve Trkiye rnei); Filiz Kitabevi; stanbul; 2004.
Erylmaz, Bilal; Sosyal Politikalarda nce Aile, Sonra Sivil Toplum, Sonra Yerel Ynetimler; Sosyal Politikalar Dergisi;
Say 2; K 2007.
28 Bu genelgede din grevlilerine verilen yeni sosyal grevler unlardr: 1.) Grev yaptnz evredeki halk ok ynl olarak tanmak iin zel bir gayret iine girin. 2.) htiya sahiplerinin skntlarnn giderilmesi hususunda varlkl kimselerle
muhta kiiler arasnda irtibat kurulmasnda aktif rol oynayn. 3.) Gerekiyorsa sorunlarn zm iin resm veya gayri resm
kurulularla irtibata geerek rehberlik hizmetinde bulunun. 4.) mknlar lsnde cami iinde veya mtemilatnda okuma
odalar oluturun. 5.) Halkn ve zellikle genlerin camilere ilgisini artrmak amacyla, sosyal faaliyetler yapn. 6.) Genlerin zararl alkanlklardan korunmas iin ailelerle yakn iliki kurun. 7.) mknlar uygun olan camilerde, uygun bir yere
bilgisayar sistemi kurun ve bu sistemden genlerin yararlanmasn salayn. 8.) Herkese kar tatl dilli, gler yzl, ak
kalpli ve samim kiiler olun. 9.) Grev anlaynzda korku deil, sevgi hareket noktas olsun. 10.) Mahallin rf ve detlerine saygl olun. 11.) slma uygun olmayan uygulamalar, krc olmadan ve tedric bir yntem takip ederek dzeltmeye
aln. Bkz. Albayrak, Mkremin, mamlar, Mahallenin Yardm Melei Olacak Zaman Gazetesi; 07.11.2007.
258 Yerel Siyaset

Es, Muharrem; Yerel Ynetiim; Yerel Siyaset; Yl 2; Say 22; Ekim 2007.
Kronawitter, Georg (Hg.): Rettet unsere Stdte jetzt. Dsseldorf, Wien, New York, Moskau, 2. Aufl.; 1994.
Leitlinien, Grundstze und Ziele der kommunalen Sozial-, Gesundheits- und Jugendhilfepolitik; Referat des Sozialdezernenten; Fassung nach Beschlussfassung durch den Jugendhilfeausschuss am 02.05.2002, durch den Ausschuss fr Soziales,
Wohnen und Gesundheit am 23.05.2002 und durch die Ratsversammlung am 02.07.2002; Kiel; 2002.
Morris, Robert; Social policy of the American Welfare State; New York; Longman; II. Edition; 1985.
Seyyar, Ali; Yerel Kamu Yneticileri Sosyal Devletin Grevlerini Ne Derece Yerine Getirebilmektedir ? darecinin Sesi-Trk
dareciler Derneinin Mesleki ve Kltrel Yayn Organ; Ankara; C. 19; Say 109; Mart-Nisan 2005.
Seyyar, Ali; Yerel Sosyal Politikalarla Yoksullukla Mcadele (Kahramanmara rnei); Deien Dnyada ve Trkiyede
Sosyal Politikalar; Deiim Yaynlar; stanbul; 2006.
Seyyar, Ali; Yoksullukla Mcadelede Ortak Bir Dil ve Tanm Birlii Oluturulmal; Soruturma: Gelime ve Kalknma; Sivil
Toplum Dergisi; Yl 3; Say 11; Temmuz-Eyll 2005.
Seyyar, Ali; Trkiyede Yerel Sosyal Politika Uygulamalarna Eletirel Bir Bak ve zm nerileri; Deien Dnyada ve
Trkiyede Sosyal Politikalar; Deiim Yaynevi; stanbul; 2006.
Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri (Ansiklopedik Szlk); Beta Yaynlar; stanbul; 2002.
en, Mustafa; Kltrel Belediyecilie Giden Yolda Bir Aama: Sosyal Belediyecilik; Sosyal Politikalar Dergisi; Say 02. K
2007.
Trkiye statistik Kurumu (TK); Municipalities and Special Provincial Administrations 1980-2003; Final Accounts; Ankara; 2004.
www.sydtf.basbakanlik.gov.tr/snt.htm:01.01.05.
2004 tarih ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu.
2005 tarih ve 5393 sayl Belediye Kanunu.
YEREL YNETMLERDE
AVRUPALILAMA
Do. Dr. Muhammet KSECK*
Giri: Avrupallama Kavram
AB entegrasyon srecinin sonularn inceleyen almalarda yaygn olarak
kullanlan Avrupallama (Europeanisation) terimi, genel olarak AB entegrasyonunun ya da AB kurumlarnn ye lkelerin i ileyilerini ve yaplarn etkileyi srecini ve sonularn aklamaya almaktadr (Maurer, Wessels and Mittag; 2000: 2; Ladrech, 2001: 2; Gwiazda, 2002: 6; Vink, 2002: 1; Smith, 2003: 1;
Bulmer and Radaelli, 2004: 3). Sosyal bilimlerde ok ynl etkileime ak olaylarn tanmlanmasnda karlalan durum, Avrupallama terimi iin de geerlidir ve sz konusu terimin farkl tanmlaryla karlalmaktadr. rnek olan alnan balca tanmlara gre, Avrupallama, siyasetin ynn ve biimini, AB siyasal ve ekonomik dinamiklerinin ulusal siyaset ve politika belirlemedeki rgtsel mantnn (kurumlarn deien ve deimekte olan evreye uyum sreci) paras haline geldii bir dereceye yeniden ynlendiren ve devam eden bir sretir
(Ladrech, 1994); egemenliin resmi olarak ABye devredilmesidir (Lawton,
1999); i politika alanlarnn artan biimde AB politika belirleme mekanizmasna
bal olduu bir sretir (Brzel, 1999); ilgili politika alannn snrlarn ye lkelerin dna doru geniletmektir (Kohler-Koch, 1999); nce AB kamu politikalarnn hazrlanmas srecinde belirlenen ve sonra da ye devletlerin i siyasal
sylemlerinin, kimliklerinin, siyasal yaplarnn ve kamu politikalarnn mantna aktarlan resmi ve resmi olmayan kurallarn, prosedrlerin, politika paradigmalarnn, i yapma stillerinin ve paylalan inanlarn ve normlarn oluum, yaylma ve kurumsallama srecidir (Radaelli, 2000); aktrler arasnda etkileimi
belirleyen ve emredici kurallar oluturmada uzmanlaan politika alarn kapsa* Pamukkale niversitesi, BF, Kamu Ynetimi Blm
259
260 Yerel Siyaset
yan farkl bir ynetim yapsnn AB dzeyinde ortaya k ve geliimidir (Cowles, Caporaso and Risse, 2001); kresellemenin ya da AB entegrasyonunun ak
bir gstergesidir (Andersen, 2001); politika ve kurumsallamada benzeme srecidir (Colino, 1997); AB kararlarndan doan ye lkelerin politikalarn, siyasal
ve idari yaplarn etkileme srecidir (Hritier, et al., 2001). Avrupallama iin Europeanisation yerine Europeification terimini kullanan Andersen ve Eliassene
gre de ulus devletlerle AB arasnda yetkilerin paylam, bu srecin temel zelliidir (Andersen and Eliassen, 1993).
Yaplan tanmlarn iaret ettii gibi, ye lkelerin i siyasal sistemlerinde bulunan bir konunun ya da alann AB tarafndan etkilenmesi halinde Avrupallama
kavram kullanlmaktadr (Vink, 2002: 1). Ulus devletin alan iinde bulunan zel, kamu, anayasa ve ceza hukukunun, parlamentolarn, politikalarn, kamu ynetimlerinin, ekonomilerin, ulusal evre politikalarnn, g, aratrma ve endstriyel politikalarn, kalknma yardmlarnn, blgesel ve mekansal planlamann,
sendikalarn ve aday lkelerin Avrupallamasn konu alan saysz alma, AB
entegrasyonunun bu alanlar iin ne ifade ettiini ve ne gibi sonular dourduunu incelemektedir (Demmke, 2002: 8). Brzel ve Risse, yaplan tanmlarda Avrupallama konseptinin iki farkl biimde kullanldn belirtmektedirler. Buna gre Avrupallama, bir yandan lkelerin i srelerini, politikalarn ve kurumlarn etkileyen bir bamsz deiken olarak tanmlanrken, dier yandan, ABnin lkelerin i ileyiini etkileyen srelerine ve mekanizmalarna iaret etmektedir
(2000: 3). Yaplan btn tanmlarn nda, Avrupallama, genel olarak, Hix
ve Goetzin tanmlad gibi, ulusal kurumsal ve politika uygulamalarnn AB
entegrasyonuna balanan ya da AB entegrasyonu ile ilikilendirilen bir deiim
sreci (2000: 27) veya daha ak olarak Knill ve Lehmkuhlun ifade ettii gibi,
AB entegrasyonunun ulusal dzeyde etkisi (1999: 1) olarak tanmlanabilir.
Yerel ynetimler asndan Avrupallama, yerel karar alma veya politika
oluturma srecinin AB karar ve srelerinin bir paras haline gelmesi, AB dncesinin ve uygulamalarnn yerel karar alma srecinin tam merkezine yerlemesi anlamna gelmektedir. AB, kamu otoritelerinin dolaysyla yerel ynetimlerin uluslararas ibirlii ve AB politika-yapma alan iinde kendilerini yenilemeye, yeni politikalar ve programlar gelitirmeye yardmc olan bir ara olarak ilev
grmektedir (John, 2000). Bu genel etkiyi douran mekanizmalar ise, AB ortak
politikalarnn uygulanmasnda yerel ve blgesel ynetimlerin stlendii sorumluluklar ve bu sorumluluklar belirli standartlara gre yrtmesi, yerel ve blgesel ynetimlerin Blgeler Komitesinde 1994ten itibaren temsil edilerek yerel ve
blgesel ynetimlerin grev alanlarna giren politikalarn oluturulmasna katlmas, yerellik ya da yerindenlik ilkesinin kamu hizmetlerinin halka en yakn birimler tarafndan sunulmasn gerektirmesinin ye lkelerin yerel ve blgesel y-
Yerel Ynetimlerde Avrupallama 261
netimlerinin sorumluluklarn ve etkinliini artrmas, AB-ulus devlet-yerel/blgesel ynetimler arasnda AB iinde oluan yeni siyaset anlaynn (ok katmanl ynetiim) yerel ynetimleri hem ulus devlet hem de AB dzeyinde sorumluluklar ve etkinlii artan bir konuma getirmesi, ye lkelerin yerel ynetimleriyle kurulan uluslararas ibirlii alarnn deneyim, bilgi, teknoloji, proje paylam ve ortak almann etkin ve verimli yerel ynetimlerin olumasna salad
destek ve bu ibirliklerinin kolaylkla ald fon destekleri, AB politikalarn etkileme ve fon yardmlarndan yararlanma, ibirlii ve ortak projeler gelitirme amal Brkselde yaplan lobi faaliyetleridir (Ksecik, 2002: Ksecik, 2006).
ABye yelik iin mzakere srecinde olan Trkiyedeki yerel ynetimler iin Avrupallama veya AB etkisi, yukarda zetlenen etkilerin -henz ye olunmad iin Blgeler Komitesi hari- kendisini gsterdii be balk altnda ele alnabilir. Bunlar; Trkiyede yerel ynetim reformlarna etkileri, ABye katlm ncesi mali yardmlarn etkileri, ABye ye lkelerin yerel ynetim sistemlerine hakim olan yerel ynetim anlaynn bir model olarak benimsenmesi, AB lkelerinin yerel ynetimleriyle yaplan ibirlikleri ve yerel ynetimlerin vizyonlarn ve politikalarn belirlemede AB etkisi.
1. Trkiyede Yerel Ynetim Reformuna Etkileri
AB mktesebatnda, ye lkelerin kamu ynetimlerinin rgtlenii, politika

belirleme ve uygulama biimleri ve benzeri zellikleri ile ilgili spesifik gerekler
belirlenmemitir. Ulusal kamu ynetimlerini dorudan etkileyen yetkilerinin olmamasna ramen, AB, ye lkelerin kendilerini nasl ynetmeleri gerektii konusunda etkiye sahiptir. Birlik, ye lkelerin Topluluk mktesebatndan doan
ykmllkleri yerine getirmelerini zorunlu klmaktadr. ye devletler, kendi ulusal kamu ynetimlerini arzu ettikleri ekilde biimlendirme yetkisine sahiptir,
ancak, Birlik tarafndan hedeflenen politika ktlarna ya da sonularna ulamak
iin yklenen grevleri etkin ve gerektii gibi yerine getirmeleri gerekmektedir.
Bu erevede, Birlik, mevcut ya da gelecekteki ye lkelerin, Topluluk standartlarn ve kararlarn yasal sistemlerine gecikmeden dahil edebilen, kendi snrlar
iinde bu standartlar ve kararlar etkin biimde uygulayabilen, sz konusu standartlarn ve kararlarn uygulanmasn uygun denetim aralaryla salayan gvenilir, saydam, etkin ve verimli bir ynetim yapsna sahip olmalarn ve kendi i politikalar ile Birlik politikalar arasnda zaman iindeki gelimelere uygun olarak
tutarll srdrmelerini zorunlu klmaktadr. ye lkelerin AB entegrasyonundan doan ykmllkleri yerine getirirken bavurduklar idari dzenlemelere ve
1 ABye hazrlk srecinin Trkiyedeki yerel ynetim reformlar zerindeki etkilerinin ayrntl bir incelemesi iin bkz. Muhammet Ksecik (2007) Avrupa Birliine yelik Srecinin Trkiyenin Yerel Ynetim Yapsna Etkileri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-II: Uygulama, Hseyin zgr ve Muhammet Ksecik (Editrler), Nobel Yayn, Ankara, 691-737.
262 Yerel Siyaset
uygulamalara bakldnda genel anlamda bir benzeme ya da birbirine yaklamadan bahsetmek pek mmkn deildir. AB ykmllklerini yerine getiren lkelerin uygulamalar arasnda benzerlikler vardr, ancak benzerlikler Avrupallamann bir boyutudur, farkllklarn boyutu daha fazladr. Entegrasyon aamasndaki
Orta ve Dou Avrupa lkelerinde de benzemenin snrl lde olduu grlmektedir. AB, aday lkelerin kamu ynetim sistemlerini, kendilerinden beklenen
grevleri yelik sonras etkin ve verimli biimde yerine getirmeleri iin genel
prensiplere gre organize etmelerini beklemektedir. ABnin herhangi bir politika
alannda bekledii, sz konusu politikann standart hale gelen AB normlarna gre yerine getirilmesidir, kamu ynetiminin ileyii iin kopya edilmesi gereken
bir ablon nerilmemektedir. Bu adan, kurumsal benzeme ya da idari dzenlemelerdeki benzemeden ok sonularn benzemesinden ya da politika ktlar asndan bir benzemeden bahsedilebilir. Dolaysyla, ye lkeler, kamu ynetiminin paylalan genel ilkeleri erevesinde, kendi siyasi, idari ve sosyal yaplarna uygun olan aralarla ve yntemlerle, ulamalar gereken politika ktlarn gerekletirebilirler (Ksecik, 2004: 26-27).
ABye yelik srecinde bulunan ve 3 Ekim 2005 tarihinden itibaren Birlie
katlm yolunda mzakerelere balayan Trkiyenin bu srete yerine getirmesi
gereken ykmllkler, ABnin Kopenhag Kriterleri kapsamnda (ekonomik ve
siyasi kriterler ve mktesebat stlenebilme yetenei ya da mktesebata uyum)
Katlm Ortakl Belgeleri ve Trkiyenin Ulusal Programlarnda belirlenmitir.
Katlm Ortakl Belgelerinde yer alan Trkiyenin yerine getirmesi gereken hedeflerle ilgili gerekletirilenler, her yl yaymlanan lerleme Raporlarnda deerlendirilmektedir. Katlm Ortakl Belgeleri ve buna paralel olarak hazrlanan
Trkiye Ulusal Programlar incelendiinde, mktesebatn eitli balklar altnda ve ekonomik kriterler ksmnda yer alan yerel ynetimlerle ilgili ncelikler ve
politikalar, evre (su kalitesinin iyiletirilmesi, atk ynetiminin etkinletirilmesi,
hava kalitesinin iyiletirilmesi, evresel grltnn nlenmesi), blgesel politika
(yerel ynetimlerin blgesel gelime farkllklarn azaltc program ve projelerde
etkin rol oynamas), mallarn serbest dolam (ambalaj atklarnn bertaraf), enerji (kentsel ulatrma sektrnde enerjinin verimli kullanld yntemlerin uygulanmas), tketicinin korunmas ve sal, sosyal politika ve istihdam (sosyal
yardm ve hizmetlerin desteklenmesi), adalet ve iileri (snmaclarn/mltecilerin barnma, entegrasyonu, ihtiyalar ve istihdam iin destek salanmas), kiilerin serbest dolam (Birlik vatandalarnn ikamet ettikleri bir baka AB lkesinde belediye seimlerinde seme ve seilme hakkna sahip olmas), ekonomik
kriterler (kamu hizmetlerinin etkin, effaf ve katlmc bir ekilde sunulmas iin
gerekli yasal ve kurumsal ortamn oluturulmasna dnk olarak, kapsaml bir kamu ynetimi reformu iinde yerel ynetimlerin glendirilmesi) balklar altn-
da bulunmaktadr.
Katlm Ortakl Belgeleri ve Ulusal Programlarda yer alan ncelikler, mktesebatn her bir alannda, Birliin ortak politikalarnn belirlenen standartlara uygun olarak yerine getirilmesini salamaya yneliktir. ABnin herhangi bir politika alannda bekledii, sz konusu politikann standart hale gelen AB normlarna
gre uygulanmasdr. Yerel ynetimlerin grev alanna giren sorumluluklar asndan da beklenen, gl bir yerinden ynetim anlayyla, etkin, verimli, effaf,
katlmc bir anlayla, AB mevzuatyla belirlenen standartlara uygun olarak yerel
hizmetlerin sunulmasdr. Bir baka ifadeyle, AB, Trkiyenin kamu ynetimi ve
yerel ynetimlerin yaplanmasna ilikin spesifik bir model, yerel ynetimlerin
yaplanmasnda kopya edilmesi gereken bir ablon -dier aday lkelere nermedii gibi- nermemektedir. Beklenen, kamu ynetiminin ve yerel ynetimlerin, yelik sonras kendilerinden beklenen grevleri etkin ve verimli biimde yerine
getirmeleri iin genel prensiplere gre kendilerini organize etmeleridir. Bu ilkeler
de etkin, verimli, effaf, katlmc bir yerinden ynetim anlayyla, AB normlarna uygun olarak sorumluluklarn yerine getirebilecek idari ya da kurumsal kapasiteye sahip yerel ynetimlerdir.
ABye yelik sreci, aday lke statsnn verildii 1999 Helsinki Zirvesinden sonra Trkiyenin hemen hemen btn ekonomik ve siyasi politikalarn,
her alandaki reformlarn etkileyen, bunlarn ynn ya da bu alanda uyulmas
gereken ilkeleri belirleyen bir rol oynamaktadr. 2000li yllarn bandan itibaren
Kopenhag Siyasi Kriterlerine paralel olarak gerekletirilen anayasa deiiklikleri, devletin klmesi, rekabeti pazar ekonomisinin ileyiini salamaya ynelik ekonomi politikalar ve sosyal hizmetlere ilikin yaplan yenilikler bata olmak zere, devletin hizmet sunma ya da dzenleme sorumluluunda olan her alandaki politika belirleme srelerinde, ABye yelik yolundaki yol haritamz olan Ulusal Programda yer alan hedefler etkili olmaktadr. Sz konusu hedefler ya
da ABye yelik hedefi; kalknma programlar ve ekonomik programlarda yer alan lkemizin geleceine ynelik politikalarnn da temel belirleyicilerinden olmutur. 2001 ve 2003 Ulusal Programlar, siyasi yelpazenin farkl noktalarnda
yer alan hkmetler tarafndan AB yelii perspektifinde temel kamu politikalarnn erevesini oluturan belge olarak kabul edilmi ve uygulanmaya allmtr. Yerel ynetim alannda yaplan yasal deiiklikler de bu erevede yaplm,
ABnin gl yerinden ynetim anlayna uygun, etkin, verimli, effaf, katlmc, yeterli idari kapasiteye sahip, yelik sonras zerine den sorumluluklarn stesinden gelebilecek yerel ynetim anlayna uygun olarak yerel ynetim yasalarnn kartld, hkmetin kulland nemli bir argman olmutur.
Hkmetin, yerel ynetim yasalarn kartrken nemle vurgulad bir baka argman da Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artdr. Avrupa Yerel Yne-
264 Yerel Siyaset
timler zerklik artnda yer alan, Trkiyenin de imzalayarak uygulayacan taahht ettii kimi ilkeler asndan yeni yerel ynetim yasalarnn iyiletirici zellik tadn sylemek mmkndr. Hatta artn ekince konulan baz madde/fkralar asndan da olumlu dzenlemelerin yapld ifade edilmelidir. Ancak, nemli olan uygulamann nasl olacadr. Adaylk srecinde, yelie hazrln yol haritasn gsteren resmi dokmanlarda aka vurgulanmamakla beraber, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnda yer alan ilkeler, AB lkelerinde
genel olarak yerel ynetim yaplarnda geerli olan ilkelerdir ve 2004 ylnda ye
olan Orta ve Dou Avrupa lkelerinin yelie hazrlk srelerinde yerel ynetim
reformlar iin yol gsterici olmutur. Yerel zerklik kavram ile birlikte anlan,
Avrupa Konseyi tarafndan 1985 ylnda kabul edilen ve Konseye ye 46 lkeden 41i tarafndan imzalanan ve onaylanan Avrupa Yerel Ynetimler zerklik
art, yerel ynetimlere politik, mali ve idari zerklik getirmekte ve bu zerkliklerle ilgili olarak anayasal garantileri iermektedir. Fransann dnda ABye ye
olan lkelerin tamam tarafndan onaylanmtr; ancak, lkelerin kimi ekincelerle kabul ettii art, AB tarafndan imzalanan bir dzenleme olmad iin AB hukuku niteliinde deildir. Yerel zerklie ait artta yer alan ilkeler, yerel ve blgesel ynetimleri ilgilendiren politika hazrlama srelerinde Blgeler Komitesi
tarafndan referans olarak alnmakta ve Komite, AB, ulus devletler ve yerel ve
blgesel ynetimler arasndaki ilikilerde artta yer alan yerellik ilkesine ilikin
unsurlarn uygulanmasn ve artn AB mktesebatnn bir paras haline getirilmesini nermektedir.2
ABye adaylk sreci, Trkiyenin yerel ynetim sisteminin, yerinden ynetim anlayn esas alan, etkin, verimli, effaf, katlmc ynetim ilkelerine gre
yaplanan, kendilerinden beklenen hizmetleri Birliin o alandaki mktesebatna
uygun biimde yerine getirebilecek idari/kurumsal kapasiteye sahip olan yerel
ynetimlerden olumasn gerekli klmaktadr. Katlm Ortakl Belgeleri ve Ulusal Programlarda yer alan politika hedeflerinin gerekletirilmesi ve bu erevede mktesebat uyumu iin karlan yasalarn ve ikincil mevzuatn baarl bir
biimde uygulanmas son derece nemlidir. Bunun iin de yerel ynetimlerin idari/kurumsal kapasitelerinin glendirilmesi gerekmektedir. dari ve mali etkinlie
sahip, yeterli gelir kaynaklar olan, ynetim yap ve srelerini reorganize eden,
nitelikli ve uzman personel istihdam edebilen, planlamaya endeksli yrtmeye odaklanan, optimal hizmet alanna gre byklkleri gzden geirilen, lke genelinde belirlenen hizmet standartlarna gre sorumluluklarn yerine getiren gl
yerel ynetimlerin varl, her bir yerel ynetim biriminin idari/kurumsal kapasi2 Bkz; CoR (2001) Opinion of the CoR on the Recommendation of the Congress of Local and Regional Authorities of Europe on a European Charter of Regional-Self Government, Official Journal of the European Commuities, C144/5, pr. 1.11;
CoR (2003) Opinion of the Commitee of the Regions on the Role of the Regional and Local Authorities in European Integration, Official Journal of the European Communities, C73/57, pr.1.21.
telerinin gereken dzeye ulamas ve dolaysyla ABye yelik srecinin yerel ynetim sistemimize olumlu etkilerde bulunmas bakmndan son derece nemlidir.
Sonu olarak ABye yelik srecinin etkisi, dier alanlarda olduu gibi, yerel ynetimler alannda da deiim ve dnmn ynn belirlemek ve hzn artrmak
olmutur.
2. Mali YArdmlarn Etkileri

1959 ylnda Ortak yelik bavurusu ve 1963 ylnda imzalanan Ortaklk Anlamas (Ankara Anlamas) ile balayan Trkiyenin Avrupa Birliine ye olma
sreci, mzakerelerin balad 3 Ekim 2005 tarihinden itibaren son dnemine
girmitir. Trkiyenin 1989 ylnda yapt Birlie tam yelik bavurusu, 1989 ylnda yaymlanan Komisyon Raporu ile geri evrilmiti. Trkiyenin ekonomideki yapsal sorunlar, siyasal sistemin ileyiine ve insan haklarna ilikin problemleri ve Yunanistanla sregelen Kbrs sorunu bu olumsuz kararn ne kan gerekeleriydi. Bu karardan sonra Avrupa Birliinin temel stratejisi, Trkiye ile ilikileri glendirmek, ekonomik adan zaten youn olan ihracat ithalat ilikisini Gmrk Birlii ile (1996) pekitirmek, Trkiyenin ekonomik ve siyasal istikrarn salayacak reformlar desteklemek, AB btesinden aktard mali yardmlarla merkezi idare iinde yer alan kamu kurum ve kurulularna, yerel ynetimlere, sivil toplum rgtlerine, niversitelere, blgesel kalknma programlarna
mali destek salamak olmutur.
Avrupa Birliinin 1964ten itibaren imzalanan Mali Protokoller ve MEDA
Programlar araclyla salad mali yardmlar, 1999 tarihinde yaplan Helsinki Zirvesinde Trkiyenin tam yelie adaylnn kabul edilmesiyle birlikte, yeniden yaplandrlan bir yardm sistemi iinde verilmeye balanmtr. Yenilenen
sistemle, daha nce eitli kaynaklardan salanan yardmlar tek bte altnda toplanmtr. Dier aday lkelerde olduu gibi, ulus devletin yetkilerinin glendirildii Yerinden Ynetimci Uygulama Sistemine gre mali yardmlarn kullanlmas uygulamasna geilmitir. 2002-2006 yllar arasn kapsayan bu dnemde kullanlan mali yardmlar, Katlm Ortakl Belgelerinde (2001, 2003, 2005), lerleme Raporlarnda (her yl dzenli olarak yaymlanan), Ulusal Programlarda
(2001, 2003) ve n Ulusal Kalknma Plannda (2004-2006) yer alan hukuki, idari, ekonomik ve sosyal nceliklere, dier bir ifadeyle ABye uyum amacna uygun olarak hazrlanan projelere verilmitir. Bu dnemde desteklenen projeler,
hedef erevesinde desteklenmitir: a. Mktesebat uyumu (siyasi ve ekonomik
kriterlere uyum konular ve STKlara salanan destekler de dahil olmak zere);
b. Mktesebat uyumu iin gerekli idari kapasite oluturulmas ve bunun iin gerekli yatrm ihtiyac; c. Ekonomik ve sosyal uyum projeleri (blgesel kalknma,
snr tesi ibirlii ve KOB projeleri) (www. abgs.gov.tr; Bilici, 1997; Bilici
266 Yerel Siyaset
2005; Karabacak, 2004; Yldz ve Yardmcolu, 2005; Genkol, 2003; KV,

ikv.org.tr).
2002-2006 dnemine ait projelerden bir alt bileen olarak, sivil toplum kurulular, belediyeler, organize sanayi blgeleri, niversiteler, ticaret ve sanayi odalar gibi kamu hizmeti veren kurum ve kurulularn gelitirdikleri proje teklifleri
desteklenmitir. Genellikle, merkezi idare iindeki bakanlklarn ya da onlara
bal/ilgili kurulularn sorumluluunda yrtlen projeler ereve projelerdir.
Bu ereve projelerden bazlarnn iinde, toplumun eitli kesimlerinin kullanmna ak olan hibe programlar mevcuttur. Bu hibe programlar, KOBlerin,
STKlarn ya da yerel ynetimlerin (belediyeler, il zel idareleri ve kyler) ve yerel ynetim birliklerinin ereve projenin amalarna uygun proje tekliflerine mali kaynaklar salamaktadr. Dolaysyla, kamu kurulularnca ABye uyum iin
hazrlanan byk ereve projeler ve KOBlerin, STKlarn ya da yerel ynetimlerin eitli amalara ynelik alt projeleri olmak zere iki tr proje sz konusudur. Yerel ynetimlerin, zellikle belediyelerin, kk altyap yatrmlarna, yerel
sivil inisiyatiflerin glendirilmesi almalarna, yrelerin zelliklerine uygun ekonomik aktivitelere, igcnn eitimine, sosyal sorunlarla mcadeleye, yerel
kltrel ve tarihsel mirasn korunmasna odakl ok sayda proje, belediyeler ve
il zel idareleri tarafndan hazrlanm ve AB mali yardmlarndan, ereve projeler kapsamnda alt projeler olarak desteklenmitir (abgs.gov.tr; zcan, Birden
ve Kayadelen, tesk.org.tr; Kayadelen, tesk.org.tr).
Trkiyenin 3 Ekim 2005 tarihinde mzakere srecine girmesi ile 2006 ylndan sonraki dnemde mali yardmlarda nemli artlar beklenmektedir. Bu
dnemde yardmlar, Katlm ncesi Mali Ara ad altnda be ana balk erevesinde kullanlacaktr: i. Kurumsal Kapasite Gelitirme: eitli mktesebat
balklar altnda mktesebat uygulamaya ynelik lkemizin kurumsal kapasitesinin gelitirilmesi hedeflenmektedir; ii. Blgesel ve Snr tesi birlii:
lkemizin dier yararlanclar veya ye devletlerle blgesel, blgeleraras ve
snr tesi ibirliinin desteklenmesi hedeflenmektedir; iii. Blgesel Kalknma: ye olduktan sonra yararlanabileceimiz yapsal fonlarn kullanmna
hazrlanma hedeflenmektedir; ulatrma, evre (su, atk su ve hava kalitesi konular), enerji (yenilenebilir ve enerji verimlilii konular), eitim, salk altyaplar ve biliim teknolojileri dahil KOBlere destek ncelikli alanlardr; iv.
nsan Kaynaklar: Bir aday lke olarak lkemizin Avrupa stihdam Stratejisi
erevesinde Avrupa Sosyal Fonunun kullanmna hazrlanmas hedeflenmektedir. stihdama eriim, sosyal ierme, insan sermayesine yatrm (eitim-salk) gibi alanlarda faaliyetler desteklenecektir; v. Krsal Kalknma: Tarm iletmelerine yatrmlar, tarm rnlerinin ilenmesi ve pazarlanmas, krsal ekonominin eitlendirilmesi gibi tedbirler, bu balk altnda desteklenebilir faaliyet-
lerdir (abgs.gov.tr; elikta, 2006; Ormanolu, 2005).

Katlm ncesi Mali Yardmlardan nce IV. Mali Protokol (Yeniletirilmi
Akdeniz Politikas) ve MEDA-I (Akdeniz lkeleri Program) (1996-1999) ve
MEDA-II (2000-2002) dneminde, mali destek alan nemli yerel ynetim projeleri de olmutur. 1995-1996 dneminde Antalya BB Kanalizasyon, Ankara BB
Kanalizasyon, zmit BB Endstriyel Atk Projeleri, 1997-1999 dneminde ASK Adana Kanalizasyon ve Su Artma, Diyarbakr BB Kanalizasyon ve Artma,
Tarsus Belediyesi Kanalizasyon ve Artma Projeleri 32 bin ile 50 bin ECU arasnda deien destekler almtr (Genkol, 2003: 165; DPT, 2000: 37; Kstepen,
2001: 36).
1996-1999 dneminde anlurfa Belediyesi me Suyu Temini Projesi, zmit
Bykehir Belediyesi Snai Atk Su Toplama ve Artma, Adana Atk Su Artma
Kanalizasyon Sistemini Geniletme ve Artma Tesisi, Fatih Belediyesi stanbulun Fener Balat Tarihi Yrelerinin Restorasyonu Projeleri 7 milyon ile 21 milyon ECU arasnda hibe almtr (DPT, 2000: 38-42; Genkol, 2003: 168-171).
MEDA-II kapsamnda Bursa BB Atk Su lemesi Projesi 16 milyon, ileri
Bakanlnn uygulayc olduu Yerel Ynetimler Reformu Projesi de 3,5 milyon
ECU hibe almtr (Genkol, 2003: 176; Arakon, 2002. 35; ABGS).
Katlm ncesi Mali Yardmlar erevesinde Desteklenen ereve Projelerden yerel ynetimlerin/ynetim birliklerinin finansman destei ald nemli
projeler var. 2005 ve 2006 yl ereve Programlar kapsamnda yerel ynetimlerin evre Yatrm alannda kabul edilen anakkale Blgesel Kat Atk Ynetimi Projesi (anakkale Belediyeler Birlii), Kuadas Blgesel Kat Atk Ynetimi Projesi (Kuatak Birlii), Nevehir Atk Su Artma Tesisi Projesi (Nevehir
Belediyesi), Tokat Atk Su Artma Tesisi Projesi (Tokat Belediyesi) nemli rneklerdir. Byk miktarda finansman gerektiren altyap projelerine kaynak bulamayan yerel ynetimlerin AB fonlarn kullanarak byk altyap ve evresel yatrmlar gerekletirebilmeleri mmkndr (Ormanolu, 2007). Katlm ncesi Mali
Yardmlar dneminde (2002-2006) desteklenen ereve projelerin, kendi alt bileenleri ya da konularnda verdikleri hibeler kapsamnda belediyelerin, belediye
birliklerinin, il zel idarelerinin, kylerin, kylere hizmet gtrme birliklerinin
sunduu ok sayda proje vardr. rnein, 2002 Aktif gc Piyasas Stratejisine Destek Salanmas ereve Program altnda devam eden projeler, 2003, 2004
ve 2005 yllar Blgesel Kalknma ereve Programlar ve 2004 yl Bulgaristan
ile Snr tesi birlii ereve Program (Bulgaristanda Haskova, Yambol ve
Burgas, Trkiyede Edirne ve Krklareli illerini kapsamaktadr) kapsamnda hibe
alarak yerel ynetimler tarafndan yrtlen 300n zerinde mikro proje vardr.
Bunlarn 11 tanesi altyap projeleri, 49 tanesi yerel kalknma projeleri, 105 tanesi turizm ve evre altyaps projeleri, 9 tanesi de Bulgaristan ile Snr tesi bir-
268 Yerel Siyaset
lii Projeleridir ve dierleri de aktif igc piyasas stratejisine destek salanmasna ynelik projelerdir (Akba, 2008). Bteleri, 10 bin-1 milyon Euro arasnda
deien (aada parantez iindeki rakamlar Euro olarak alnan hibe miktarlarn
gstermektedir. Bu hibe miktarlarnn toplam proje btesine oran genel olarak
%90dr) bu projeler arasnda yer alan Bornova Belediyesi Kula Belediyesinin
Tarihi Kula Evlerinin Restorasyonunda alacak Nitelikte Gcnn Yetitirilmesi (104.318), Bornova Belediyesi Kadnlar in Hasta ve Yal Bakm Eitimi (97.088), Diyarbakr BB Gen Kzlara ocuk Bakcl Kursu (83.872),
Kars Belediyesi Turizmde stihdam Yaratmaya Odakl Eitim Projesi (81.980),
Samsun Belediyesi Doalgaz Tesisatl Kursu (119.241), Readiye (Tokat) Kylere Hizmet Gtrme Birliinin Geleneksel Kltrmz Canlandrma
ve Srdrlebilir stihdam Olanaklar Yaratma (233.161), Bursa Valilii l zel
daresi Bursa Da Yresi Tarmsal Verimlilii Ve stihdam Arttrmaya Ynelik
Eitim Projesi (67.700), Yeniky (Erzurum) Belediyesinin Establishing Milk
Collective Unit For Collecting Milk in Hygenic Conditions (73.506), Bykhrka (orum) Belediyesi Bykhrka Municipality Sewerage System Project
(267.521), abanz (ankr) Belediye Bakanl Sani Deresi Rehabilitation
and Waste Treatment Facility Project (1.783.250), Ulucak (Erzincan) Ky
Muhtarl Use of Treated Waste Water as Irrigation Water in Ulucak Village
(109.126), Aydntepe (Bayburt) Kylere Hizmet Gtrme Birlii Development
of Aydntepe Health Services Infrastructure Project (230.684), Darende (Malatya) Kylere Hizmet Gtrme Birlii Krsal Altyap Hizmetlerini Gelitirerek
Blgedeki nsanlarn Ekonomik Seviyesini Ykseltmek (561.392), Idr l zel
daresi Rzgar Erozyonu nleme Projesi (712.574), Karakoan Belediyesi (Elaz) Kalecik Deresi Islah (1.790.293), Yerky (Yozgat) Belediyesi Kentsel
Jeotermal Merkezi Istma Sistemi Projesi (1.492.719), Bingl Belediyesi Bingl Afet Ynetimi Sistemi Projesi (91.623), Altnyayla (Sivas) Kaymakaml
Kylere Hizmet Gtrme Birlii Sosyal Ve Kltrel Genlik Eitim Merkezi
Projesi (73.9179), Turnasuyu (Ordu) Ky Muhtarl Turnasuyu Reaksiyon ve
Turizm Merkezi (260.000), Alpullu (Krklareli) Belediye Bakanl Alpullu
Kameno (Burgas/Bulgaristan) Belediyesi Kltrel birlii Projesi (45.453),
Krklareli neada (Krklareli) Belediye Bakanl Krklareli ve Burgas lleri
Turistik Ev Pansiyonculuu ve Kk Aile letmecilii Projesi (57.582) projeleri, yerel ynetimlerin hangi alanlarda proje yrttkleri hakknda genel bir bilgi vermektedir (Akba, 2008, DPT, www.dpt.gov.tr/bgyu/abbp; Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii: www.deltur.cec.eu.int).
Bu projelere ek olarak, AB Yapsal Fonlarndan Blgesel Kalknma Fonu
kapsamndaki Topluluk nisiyatifleri olarak bilinen drt programdan biri olan Interreg III (Snr tesi birlii Program) Trkiye ile Yunanistann snr illeri ara-
sndaki mevcut ibirliini Avrupa Birlii kaynaklaryla desteklemek ve gelitirmek zere, Interreg III/A Yunanistan-Trkiye Program 2004-2006 dnemini
kapsamak zere planlanmt. Yunanistan ile kara ve deniz snr bulunan 6 ili
(Aydn, Balkesir, anakkale, Edirne, zmir ve Mula) kapsayan program erevesinde Trkiyede ve Yunanistanda bulunan yerel ynetimlerin ve yerel ynetim birliklerinin snr tesi altyap, ekonomik gelime ve istihdam, yaam kalitesi, evre, kltr, teknik yardm alanlarnda ortak proje yrtmeleri mmkn olacakt (dpt.gov.tr/bgyu/trabbkp). Bu program kapsamnda, Kuzey Egedeki belediyeler ile Yunanistann Petra, Thermi, Kalloni, Midilli, EyergoylBakan as, Polomari, Mantamados, Polihnitos, Agai, Lmmi belediye bakanlar ve meclis yeleri ile kuzey Egedeki belediye bakanlar ve meclis yelerinin zmir/Dikilide
yaptklar toplantda Dikili Belediye Bakan (Osman zgven) ortak projelerin
amacn Interreg III A Program erevesinde kltrel ve sportif ibirlikleri, ortak festivaller, ulam imkanlarnn arttrlmas ve vize kolaylklar, engelliler ky projesi, artma altyap, jeotermal snma ve tarm, mimari mirasn korunmas
ve restorasyonu gibi konularda ibirlii olarak ifade etmiti. Lesvos Belediyeler
Birlii ile Yunanistan Kuzey Ege Belediyeler Birlii Bakan da Trkiyenin Avrupa Birlii yeleri srecinde byle ibirliklerinin ok yararl olduunu belirtmiti. birlii Programnda Trkiyeden Akay, Ayvalk, Burhaniye, Dikili, Edremit, Zeytinli, Gre, Altnoluk, Karaaa, Yenifoa, Bergama ve andarl belediyeleri yer almt (ehir ve Bakan, Say 44, 2005). Ancak program erevesinde
yrtlen almalar, Kasm 2005te yaplan toplantda Yunanistan tarafnn iki
lke arasndaki adalarla ilgili snr sorunlarnn ve uluslararas ilikiler boyutu olan kimi siyasi isteklerinin projelere Trkiyenin kabul edemeyecei biimde
yansmasn istemesi zerine dondurulmutur.3
Katlm ncesi Mali Yardmlarn, yerel ynetimlerin kar karya kald nemli sorunlarn zm iin hazrladklar projelere ereve projeler kapsamnda finansman destei salamas, mali sorunlarla bouan belediyeler, il zel idareleri ve kyler iin genel olarak bir frsat olarak grlmektedir. Altyapya, igc eitimine, kltrel ve tarihi mirasn korunmasna, sosyal sorunlarla mcadeleye, sivil toplumun glendirilmesine, yerel ekonomik kalknma giriimlerine odakl kk lekli projelerin mali yardmlardan yararlanmas, ilgili beldenin geliimine, yerel sorunlarla mcadeleye destek olaca beklenmektedir. Bu alanda
yeni bir frsat da AB ile Trkiye arasnda Sivil Toplum Diyalounun Gelitirilmesi kapsamnda Kentler ve Belediyeler Hibe Programdr. 5 milyon EURO
toplam bteye sahip olan Program erevesinde belediyeler ve belediye birlikleri, kentsel planlama, evre korumas, belediye hizmetleri, yetikin eitim ve 3 Program almalarnda DPT ile projedeki iller arasnda koordinasyonu salamak zere grevli olan Ege Ekonomiyi Gelitirme Vakf EGEVin internet sitesinde (www.egev.org.tr) yer alan ve AB Mali Programlarndan sorumlu bir uzmanla yaplan telefon grmesinden elde edilen bilgiler.
270 Yerel Siyaset
retimi, yatrm destei, turizm ve kltr alanlarnda ve belediyenin sorumluluundaki dier alanlarda asgari 50.000 azami 250.000 olan projelerine destek alabileceklerdir (2007 teklif ars iin 17 Austos 2007 son bavuru tarihi olarak
duyurulmutur). Bavuruyu yapan belediyelerin AB ye lkeleri veya Trkiye dndaki aday lkelerden en az bir uygun orta bulunmas gerekmektedir (abgs.
gov.tr).
Sz konusu yardmlarn, dier yararlanclar gibi yerel ynetimlerin de proje
hazrlama becerisini artraca, plansz, gnbirlik uygulamalar yerine yerel ynetimlerde planl hareket etme kltrnn yaygnlamasna katk salayaca
beklenmektedir. almann son ksmnda deerlendirilen stratejik planlarda, belediyelerin AB fonlarna byk nem verdikleri, fonlar alternatif gelir kayna olarak grdkleri sonucu kmaktadr. AB fonlarnn, yerel ynetimlerden beklenen birok hizmetin salanmasnda projeler yoluyla salayaca katklarn giderek daha yaygn olarak nemsendii ve Trk yerel ynetim sistemimizde proje
retme kavramnn giderek yaygnlat gerek belediye bakanlar gerek Belediyeler Birlii gerekse merkezi idarenin ilgili aktrleri tarafndan yaplan aklamalarda ortaya kmaktadr.
Belediye bakanlar ile yaplm ve deiik kaynaklarda yaymlanm olan
rportajlar, genel olarak belediye bakanlarnn AB fonlar konusuna olumlu
yaklatklar ve bu frsat deerlendirmek iin proje hazrladklar veya zaten
bir/birka proje yrtmekte olduklar grlrken, nispeten daha az oranda da fonlara hazrlk konusunda henz hazrlksz olduklarn ifade eden, merkezi hkmetin bu konudaki desteini yetersiz bulan belediye bakanlar da bulunmaktadr.
Bir belediye bakannn (Gaziosmanpaa Belediye Bakan Erhan Erol, AK Parti) u szleri aslnda AB fonlarnn belediyeler iin temel ilevini zetlemektedir:
Buradaki [projelerdeki] maksat, Avrupal gibi alabilme ve dnebilme mantn oluturmak. Yoksa fondan gelen kaynan ok daha fazlasn biz burada
harcyoruz. Maksat o mantkla i yapmak, o beceriyi kazanmak ve tecrbeye sahip olmak. (Forum Gazetesi, 06.07. 2007) Tarihi Kula Evlerinin Restorasyonunda alacak Nitelikte Gcnn Yetitirilmesi Projesinde aldklar
104.318 destek iin Byk para deil, ama itici g olmas bakmndan ve bir
de anlam bakmndan nemli diyen Kula Belediye Bakannn (Halil Gl,
DYP) szleri de fonlarn yerel ynetimler iin bu tevik edici etkisini vurgulamaktadr (ehir ve Bakan Dergisi, Say 54, 2006). Son olarak, AB fonlar, Kadky Belediye Bakannn (Selami ztrk, CHP) ifadesiyle, yerel ekonomik canlanmaya ilikin projelerde (rnein, Yeni Umutlar Projesi) merkezi idarenin vermedii destei veren/vermeye hazr bir kaynak olarak da grlmelidir (Forum
Gazetesi, 29.04.2006).
3. ABye ye lkelerin Yerel Ynetim

Sistemlerine Hakim Olan Yerel Ynetim
Anlaynn Bir Model Olarak Benimsenmesi
Yerel ynetimlerin, zellikle belediyelerin, ABye hazrlk ve nihai yelik srecine nasl yaklatklarn, ABye yeliin yerel ynetimler zerindeki olas etkileri hakkndaki grlerini, ABye yelik srecinin yerel ynetimler
iin ne anlama geldii ile ilgili deerlendirmelerini genel izgileriyle renmek
zere eitli kaynaklardan birinci el nitel veri elde etmeye allmtr. Bu kapsamda, Trkiyedeki belediyelerin ulusal ve uluslararas dzeydeki temsilcisi olan TBBnin yayn olan ller ve Belediyeler Dergisinin 2002-2007 arasndaki
toplam 24 says taranmtr. ehir ve Bakan Dergisi, Forum Gazetesi ve dier
dergilerde yaymlanan yaklak 70 rportaj incelenmitir. Rportajlar, bykehir, bykehir ile/ilk kademe, bykehirler dndaki il ve ile belediyelerinin
deiik partilerden seilen belediye bakanlar ile yaplmtr. Rportajlarn bir
ksmnda ABye bak veya ABye hazrlkla ilgili sorular bulunurken, dier rportajlarda genel olarak belediye performansndan bahsedilirken, AB lkeleri
ya da Avrupa standartlarna vurgu yaplarak belediye hizmetlerindeki baarlar
ya da yetersizlikler ifade edilmitir. Elde edilen veriler, arlkl olarak ABde ya
da AB yesi lkelerde yerel ynetim sisteminin ve uygulamalarnn yerel ynetim siyasetileri tarafndan bir rnek, bir model olarak benimsendiini gstermektedir. Belediye bakanlarnn Trkiyenin yerel ynetim sistemi ile ABdeki belediye uygulamalar arasnda yaptklar karlatrmalar ve benzetmeler,
ABdeki yerel ynetim uygulamalarn rnek gstererek merkez-yerel ynetim ilikilerini eletirmeleri, AB rnei dikkate verilerek lkemizdeki sistem asndan
yerinden ynetim/yerelleme anlaynn yerel ynetim yasalarna yanstlmas
gerektiini vurgulamalar genel izgiler olarak belirmitir. Buna paralel olarak da,
AB yerel ynetim ilkelerine yaknlama bir baar gstergesi olarak sunulmakta, AB rneine yaklama istek ve abalar kendini gstermektedir.
Bu genel sonucun yannda, u tespitlerde de bulunmak mmkndr. evre,
kat atk, parklar ve yeil alanlar, ulam, tarihi doku ve kltr-sanat faaliyetlerinde genel olarak da btn kentsel alan standartlarnda Avrupa dzeyine kavumak
ya da AB lkelerindeki standartlara ulama amac dorudan ya da satr aralarnda ifade edilmektedir. Bunun yannda, trafik, salk, sosyal gvenlik, eitim, istihdam alanlarnda da belediyelere AB lkelerinde olduu gibi yetki verilmesi ve
gelir/kurumlar vergisinden pay aktarlmas istenmektedir. Bykehirlerde ile
belediyelerinin, zellikle muhalif partilere mensup belediye bakanlarnn bykehir belediye sistemini eletirmeleri, AB standartlarna gre sistemi aklanamaz
bulmalar (ile meclis kararlarnn bykehir belediye meclisinin onayna muh-
272 Yerel Siyaset
ta olmas nedeniyle) da ne kan bir noktadr. ok genel olarak sylemek gerekirse, iktidar partisine mensup belediye bakanlar 2004-2005 yllarnda karlan
yerel ynetim yasalarn yerelleme ve yerel ynetimleri glendirme adna olumlu bulurken yukarda ilave olarak talep edilen alanlarda genel olarak hemfikir olmakla birlikte- muhalefet partilerinden seilen bakanlar genel olarak reform yasalarn yeterli bulmamakta, gelir kaynaklarna ilikin paylarn merkezden
belirlenmesi, personel ve ara alm gibi konular asndan belediyeleri merkezi idareye bal grmekte ve bu durumun AB lkelerindeki yerel zerklik kavram ile rtmediini vurgulamaktadrlar.
Bu genel sonular destekleyen verilerden baz rnekler takip eden ksmda
verilmektedir. rnein, ABye aday lkelerin katld bir toplantda (3 Eyll
2001, Brksel) Trkiyeyi temsil eden TBB Bakan Ayta Durakn, Trkiyede
yerel ynetimlerle ilgili gelimeleri, bir trl karlamayan yerel ynetimler yasasn ve genel olarak halkn ve siyasal partilerin ABye olan desteini anlatt
konumasnn ardndan sorduu u soru ilgintir: Merak ediyorum; ltfen samimi olarak cevaplaynz. Bugnk konumu ile Avrupa Birlii yeleri bize nasl bakyor? Toplant bakan, Dier aday lkelerin yaptklar ile sizdekiler kyaslanamaz. Dierleri ok ey baard. Sizde ise daha yapacak ok ey var. Elbette bugne kadar ok nemli gelimelerin varlna dikkat etmek gerekir. Ama zellikle yetkilerin yerel ynetimlere devri konusunda yaplacak ok ey var yantn
vererek farknda olduumuz sorunlar ve ancak gerekli reform abalarn yasalatramadmz 1990l yllar bize hatrlatmtr (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 670, 2001: 456).
1999-2002 hkmet dneminde yerel ynetim reformunun bir trl karlamamasnn ardndan 3 Kasm 2002 seimlerinden sonra ileri Bakannn nde
gelen belediye bakanlar ile yapt ve bakanlarn yeni hkmetten beklentilerini ortaya koyduu bir toplantda Eskiehir Bykehir Belediye Bakan Bykeren (DSP), AB srecinde yerel ynetim reformunun gereini yle vurgulamtr:
ABye katlmak isteyen Trkiye bir an nce 3030 sayl Yasa ve benzeri yasalar deitirmesi lazmdr. Su iesinin zerindeki etiketten, kokorece kadar her
eye mdahale eden ve kendi standartlarn ortaya koyan Avrupa, yerel ynetimler konusunda da kendi standartlarn ortaya koyar ve bizden bunlara uymamz
ister. Eer biz yasal deiiklikleri yaparak Avrupa standartlarn yakalayamazsak,
daha o kapdan ok dneriz. (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 679, 2002: 5)
Tarsus Belediye Bakannn szleri de (Burhanettin Kocamaz, MHP) Trkiyedeki yerel ynetimlerin yetki ve kaynak asndan AB lkelerindeki belediyelerin gerisinde olduuna dikkat ekmektedir:
Yerel ynetimin hizmet retmesi iin yetkilerinin ve kaynann arttrlma-
s gerekiyor. Yerel ynetimlerin azmsanmayacak yetkileri var. Ancak AB lkelerinin belediyeleri ile Trkiyedeki belediyeleri karlatrdnzda, yetkilerin ve
kaynaklarn bizde ok da fazla olmadn gryoruz. Entegrasyon salanacaksa,
yerel ynetimlerin yetkilerinin, sorumluluklarnn ve kaynaklarnn arttrlmas
gerekiyor. Bizim bir karde ehrimiz var Almanyada, Langen. Nfusu Tarsusun
yedide biri, ama btesine baktnzda Tarsusun yedi kat. Avrupada vergileri
yerel ynetimler topluyor. Kaynan bir ksmn merkeze gnderiyor. Trkiyede
tam tersi. Merkezi hkmet vergileri topluyor, insafna gre yerel ynetimlere aktaryor. (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 684, 2003: 19)
2004 yerel seimlerinden nceki dnem Sincan Belediye Bakan (Rstem
Altunba, FP), dnyada yerel ynetimlerin imkanlarnn ok daha iyi olduunu;
trafik, eitim, salk, her eyden belediyenin sorumlu olduuna dikkat ekerek,
bizi de batran merkezi sistem, tekelden ynetim Avrupa diyorlar, Avrupay
model alsnlar rnein, svete vatandatan %31 gelir vergisi alyorlar, bunun
%6sn merkezi ynetim alyor, gerisi belediyeye kalyor. Hollandada %28. Orada da %4n merkezi ynetim alyor, gerisi belediyenin szleriyle vurgulamaya almaktadr (Yerel Dergi, Say 27, 2002: 31).
TBB Bakan ve Adana Bykehir Belediye Bakan Durak (AK Parti), AB
lkeleri ile yaplan kyaslamalarda ou zaman atlanlan kentlerin geliim dinamiklerini hatrlatarak, yerel ynetimlerin ABdeki yerel ynetimlerle karlatrlmasnda unutulmamas gereken temel soruna dikkat ekmektedir: Avrupa lkelerindeki ehirler 300 yl nce kurulmu. Bu sre ierisinde g almam. Nfuslar yzyllardr artmyor. Yzyllar ncesinin altyapsna sahipler. Orada yaayanlar varlkl ve kent kltrne sahip. Devletler zengin ve devletin belediyelere
verdikleri pay oran ok yksek. Peki, bunlarn hangisi Trkiyede var? Bizler
son derece sknt ekiyoruz. (TBB Eyll Ay Olaan Toplantsnda Yapt Konumadan, ller ve Belediyeler Dergisi, Say 703: 2006: 5)
Yerel ynetimleri glendirmeyi amalayan yerel ynetim yasalarnn getirdii deiiklikler ABye hazrlk sreci asndan genel olarak olumlu karlanmakla birlikte, AB lkelerindeki yerel ynetimlerle kyaslandnda yetki ve kaynak konusunda yetersizlikler ifade edilmitir. rnein, Gngren Belediye Bakan (akir Ycel, AK Parti), Avrupada emniyet, salk, trafik, ulam hizmetlerinin yerel bazda tamamen belediyeye bal olduunu, o lkelerde vali olmad iin her eyi belediye bakannn yrttn, idealin bu olduunu ifade ederek, artan sorumluluklar asndan yerel ynetimler yasasnn devrim niteliinde ve ABye hazrlk srecinde yeterli bir yasa olduunu belirtmi ve isizlikle mcadele ve ekonomik canlanma almalar gibi alanlarda yerel ynetimlere hareket alan saladn ifade etmitir (ehir ve Bakan, 25.04.2006). Buna
karn, yerel ynetim reformlarnn yetersizliine dikkat eken Kadky Belediye
274 Yerel Siyaset
Bakan ztrk mevcut sistemi yle eletirmektedir: Btn belediyelerin tamam gbekten Ankaraya bal. nk ara almndan tutun, personel atanmasna
ve btelerinin ekillenmesine kadar tm kararlar Ankaradan veriliyor. Vergi payn dahi onlar belirliyorlar. Emlak vergisi, evre vergisi her eyi (ehir ve Bakan Dergisi, 29.04.2006). Bakrky Belediye Bakan Ate nal Erzen (CHP) de
Nereden bakarsanz bakn, ABnin bu konudaki tm yasalarna aykryz szleriyle ile belediye meclis kararlarnn bykehir belediye meclisinin onayna ihtiya duymasn eletirmitir (Forum Gazetesi, 20.03.2006). ktidar partisine
mensup Silivri Belediye Bakannn (Hseyin Turan, AK Parti) szleri de yerel
ynetimler reform yasa tasarlarnn eksiklerini vurgulamas bakmndan nemlidir. ABye uyum srecinde, zellikle belediyelerin merkezi anlayla deil, yerinden ynetim anlayyla ynetilmesi gerektiini vurgulayan Turann szleri yledir:
ABye uyum srecini yaadmz imdilerde zellikle belediyelerin merkezi anlayla deil, yerinden ynetim ilkesi dorultusunda ynetilmesi gerektiini
dnyorum, AB mktesebatnn yerel ynetimlere bak asnda da bu anlay
hakim zaten. Avrupada yerel ynetimler blgelerindeki olaylarla ilgili tm konularda karar verme aamasnda olduka etkindir. Ama maalesef biz de en azndan
imdilik byle bir yapdan sz etmek mmkn deilABye uyuma ynelik olarak 5393 sayl Belediye Kanunu kt. Ama hala net olmayan baz noktalar var.
Kanun birok noktada belediyelere yetkiler veriyor. Ama baz noktalarda eksiklikleri olduu da bir gerek. rnein belediyeler daha salkl hizmet verebilmek
adna kendi blgelerin[de] toplanan vergilerin bir blmn alabilmeli. Belediye
gelirlerini artrc, belediye meclisinin karar verebilecei bir yapnn olumas gerekiyorilk olarak, Ankara yerellemeye tam olarak uyum gstermeli ve inanmal. (Forum Gazetesi, 16.5.2006)
AB yerel ynetim ilkelerine yaknlamann baar gstergesi olarak sunulmas ve AB rneine yaklama istek ve abalar belediye bakanlarnn sylemlerinde kendini gstermektedir. TBB Bakannn bir eitim seminerindeki szleri
yledir: dare ii yerel ynetimlere verilmeli, kent iin yapmak istediimiz almalarn nne engel konulmamal. Gelimi bir lke olmak ve AB standartlarna en ksa zamanda kavumak istiyorsak yerel ynetimler kentler zerinde sz
sahibi olmaldr. Unutulmamal ki Ankara kld zaman Trkiye byyecektir. (TBBnin Adanada yaplan Eitim Seminerindeki konumasndan, ller ve
Belediyeler Dergisi, Say 698: 2005: 3)
Malatya Belediye Bakannn (H. Cemal Akn, AK Parti), belediye ynetiminde AB iin yaptklar almalar anlatt ifadeler de bu konuda aktarmaya
deerdir:
nsanmzn yaam standartlarn ykseltecek almalar srdryoruz. U-
lam, evre, yeil alan, sorunsuz altyap gibi hizmetlerimiz devam etmektedir.
Bunlarn yan sra, belediyecilik konusunda AB kriterlerine uyumlu yllk stratejik planlama yaplmaktadrBugne kadar bu ynde [ABye hazrlk iin] yaptmz almalarn yan sra byk nem arz eden bir karar da alm bulunuyoruz.
Bundan sonra ehrimize yapacamz her trl yatrm AB normlarna uygun olacaktr. Yani yeni alacak bir yolun kriterlerinin, yaplacak bir ocuk park veya
dinlenme park kriterlerinin mutlaka AB normlarna uygun olmasna dikkat edilecektir. (ehir ve Bakan, Say 60, 2006)
AB lkelerindeki yerel ynetim uygulamalarna benzeme abalar asndan
Karyaka Belediye Bakannn (Cevat Durak, CHP) verdii rnek de ilgintir:
Merkezde p konteynerlerini yeraltna tayacazSokaklarda kirli grnt
olmuyor, hayvan giremiyor, iinden p alnamyor, koku olmuyor. Her biri beer tonluk olacak. Vakumlu aralarla alacaz. Arabalarn kt park etmesi de pn alnmasna engel olmayacak. Bunu yllardr istiyordum. Baz Avrupa lkelerinde uygulamasn grmtm. (ehir ve Bakan, Say 59)
TBBnin Mays ay toplantsnda (21-22 Mays 2007) yaymlad ve btn
siyasi parti genel merkezlerine ulatrlmasna karar verilen Deklarasyonu, AB
perspektifi konusunda siyasetlerden beklentileri ortaya koymaktadr: Yerinden
ynetim iin, yetki ve sorumlulukta Avrupa Birlii standartlarnn getirilmesi (1.
md.), 5216 ve 5393 sayl Bykehir Belediyeleri Kanunlarnn getirdii ilave
grevler erevesinde, anayasamzn 127. maddesinde ngrlen karlnn
devlet tarafndan salanmas (2. md.), belediyeleri ilgilendiren tm yasal dzenlemelerde TBBnin grnn alnmas (6. md.) (ller ve Belediyeler Dergisi,
Say 709, 2007: 4).
4. AB lkelerinin Yerel Ynetimleriyle

Yaplan birlikleri
ABye adaylk ve potansiyel yelik srecinin Trkiyedeki yerel ynetimler
zerindeki nemli etkilerinden biri de, AB lkelerinin yerel ynetimleriyle Trkiyedeki yerel ynetimler (belediyeler) arasnda gelien ve giderek younlaan
ibirlii abalar ve rnekleridir. Ortak toplantlar, teknik ve uzmanlk eitimi, yerel hizmetlere dair bilgi, deneyim, dnce ve kullanlan teknoloji paylam, AB
mevzuat ve politikalar ile baz alanlarda baar rneklerinin aktarm etrafnda
balayan almalar karde ehir ilikilerinin kurulmas ve daha spesifik olarak da
ortak projeler gelitirilmesi biiminde gelimitir.
AB lkelerinin yerel ynetimleriyle Trkiyedeki yerel ynetimler arasnda
ibirlii kurma, daha dorusu kimi belediyelerin karde ehir ilikileri ile balayan ibirlii abalarn glendirme konusunda TBB nemli almalar ve projeler gerekletirmektedir. AB lkelerindeki yerel ynetim birlikleri ile yerel yne-
276 Yerel Siyaset
timlerin yer ald dier uluslararas rgtlerle ibirlii konusunda 25 Mays 2006
tarihli olaan toplantsnda TBBnin ald kararlar yledir:
TBBnin dnyadaki e kurulular olan Danimarka Ulusal Yerel Ynetim
Dernei, Finlandiya Yerel ve Blgesel Ynetimler Dernei, Alman ehirler Dernei, Helen Yerel Ynetimler ve Blgesel Kalknma Ajans, Hollanda Belediyeler Birlii, Norve Yerel ve Blgesel Ynetimler Dernei, sko Yerel Ynetimler Dernei, Slovenya Belediyeler Dernei, sve Yerel Ynetimler ve Blgeler
Dernei, Avusturya ehirleri ve Kasabalar Dernei, Fransa Belediyeleri Birlii,
spanya Belediyeler Birlii, Bulgaristan Belediyeler Birlii ve dier lkelerin ulusal belediye birlikleri ile bu birliklerin kurduklar uluslararas kurulular ile ibirlii yaplmasna oybirliiyle karar verilmitir. (Karar 8)
Avrupa Konseyinin ve Avrupa Birliinin yerel ynetim emsiye rgtleri
ve ihtisas kurulular arasnda olan; Blgeler Komitesi (CoR), Avrupa Belediyeler ve Blgeler Konseyi (CEMR), Avrupa Kentler Birlii (Eurocities), Orta ve
Dou Avrupa lkeleri Yerel Ynetimler birlii A (LOGON) Program, Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Eitim Kurumlar letiim A (ENTO), Gneydou Avrupa (Balkanlar) Ulusal Yerel Ynetim Dernekleri Ulam A (NALAS),
Yerel Demokrasi Ajanslar Dernei (LDAs) ve Birliimizin yesi olduu, Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii (IULA) ile Dnya Birleik Kentler Federasyonunun (FMCU) birleerek dnya leinde yerel ynetimlerin temsil edildii yeni bir organizasyon haline gelen Birlemi Kentler ve Yerel Ynetimler Tekilat (UCLG) ile ibirlii yaplmasna oy birliiyle karar verilmitir. (Karar, 9)
Birliimizin ve belediyelerimizin yararlanabilme olana olan Avrupa Birlii mali yardm programlarndan ve Avrupa Birlii yesi lkelerin mali yardm
programlarndan yararlanabilmesi iin gerekli almalarn yrtlmesine ve bu
programlara bavuru, deerlendirme ve uygulama aamalarnda; bu genel karar
dorultusunda, Birlik Encmeninde konunun grlerek almalarn yrtlmesine ve bu programlar arasnda olan INWENT (Uluslararas leri Eitim ve
Geliim Kuruluu) ile ibirlii yaplmasna oy birlii ile karar verilmitir.
Bu kararlar erevesinde yrtlen projelerden biri olan Trkiye Belediyeler
Birlii (TBB) ile sve Blgeler ve Yerel Ynetimler Birliinin (SALAR) birliinde Belediye Ortaklk Alar (TUSENET) Projesi: TBB, sve Blgeler ve
Yerel Ynetimler Birlii ile 2003 ylndan itibaren yaplan eitli temaslarla ibirlii imkanlar aratrmtr. Trk ve sve belediyeleri arasnda karde- ehir ilikilerinin kurulmas ve ortak projeler yrtlmesi sonucuna varlm ve iki lke
belediyeleri arasnda verimli ve ilevsel ibirliklerinin gelitirilmesi amacyla
Belediye Ortaklk A kurulmas projesi gelitirilmitir. Proje erevesinde sveten 5 belediye, Trkiyeden en az 15 belediye arasnda karde ehir ilikileri
kurularak be alanda ortaklk ve iletiim alarnn kurulmas hedeflenmitir. Pro-
je kapsamnda, yerel sosyal hizmetler, evre koruma, yerel ekonomik kalknma,

kent planlamas, mali ynetim konularnda ortaklk alarnn oluturulmas kararna varlmtr. Her iki lke Birlik temsilcilerinin katlmyla 17-18 Ekim 2006
tarihlerinde Stockholmde hazrlk toplants yaplan projede, yerel politikaclar
ve personelin iyi yerel ynetim pratikleri konusunda bilgilerini artrmak, iyi insan
kaynaklar ynetimi pratiini, yerel karar srelerine ve faaliyetlerine STKlarn
ve vatandalarn katlmn gelitirmek, yerel kaynaklarn gelitirilmesini salamak gibi amalarn yannda belediyelerin AB fonlarna ulama ve AB uygulamalarna ilikin bilgilerini artrmalar hedeflenmitir (ller ve Belediyeler Dergisi,
Say 703, 2007: 12).
5-7 ubat 2007 tarihlerinde Antalyada yaplan Proje Konferansnda 7 iletiim a oluturulmas planlanmtr. sveten 5, Trkiyeden 21 belediyeden belediye bakanlar, bakan yardmclar, meclis yeleri ve projede grevli belediye
personeli ile SALAR ve TBB yetkililerinin (29 sveli, 50 Trk katlmc)katld konferansta, yerel ve blgesel ynetimlerin ABye yelik srecinde oynadklar rol ve bu alanda daha nce bu sreci yaam olan lkelerin tecrbeleri tartlmtr. Proje erevesinde kurulan 7 ortaklk ann konular arka sayfadaki tabloda verilmektedir (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 706, 2007: 9).
Proje erevesinde, Trk ve sveli belediye temsilcileri, fakl belediyelerin
ev sahipliinde farkl alma gruplar halinde 27-30 Mays 2007 tarihlerinde toplanmtr. Yldrm, Nilfer ve Osmangazi belediyelerinin ev sahipliinde Bursada, Midyatta, stanbulda, Giresunda, Antalyada yaplan toplantlar, (i) Kent
Planlama, (ii) evre Koruma, (iii) Yerel Ekonomik Kalknma, (iv) Srdrlebilir
Kalknma, (v) Srdrlebilir Turizm, l Sarmal birlii Modlleri ve (vi) Mali Modl bal ile farkl alma gruplar tarafndan gerekletirilmitir. Trk ve
sveli belediye temsilcileri, Trk ve sve ynetim sistemleri hakknda genel bilgiler yannda sz konusu alma alanlarnda kendi bilgi ve deneyimlerini paylatklar Proje kapsamnda farkl kltrel ve toplumsal yapya sahip olmalarna karn birbirlerini tanyarak belediyeler arasnda etkin ve verimli ibirliklerinin kurulmas iin almalarn yrtmektedir (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 710:
2007: 5).
Proje kapsamnda, 27 Austos-31 Austos 2007 tarihlerinde svein deiik
kentlerinde toplantlar yaplmtr. Trkiyeden Mahalli dareler Genel Mdr ile birlikte 13 belediye bakan, 9 belediye bakan yardmcs, 3 belediye meclis
yesi ve uzman personelle birlikte 58 kii delegasyonda yer almtr. stanbul, Antalya, Gaziantep ve Samsun Bykehir Belediyeleri, Manisa, Karyaka, Bornova, Osmaniye, rnak, Midyat, Mula, Tarsus, Ordu, Amasya, Giresun, Tepeba,
Altnda, Nilfer, Osmangazi, Yldrm, Zeytinburnu ve Kkekmece Belediyelerinden katlanlar, alt farkl modlde almalarn yrtmtr. (i) Kent Plan-
278 Yerel Siyaset
birlii Alan
sveli Ortaklar
Trk Ortaklar
Srdrlebilir Turizm
Kalmar Belediyesi
Yerel Sosyal Hizmetler,

Sosyal erme, Sosyal
Koruma
Malm Belediyesi
Ege Blgesi
Karyaka Belediyesi,
Bornova Belediyesi
Akdeniz Blgesi
Antalya Bykehir
Belediyesi, Mula
Belediyesi, Tarsus
Belediyesi
Marmara Blgesi
stanbul Bykehir
Belediyesi,
Bykekmece
Belediyesi, Zeytinburnu
Belediyesi
Karadeniz Blgesi
Samsun Bykehir
Belediyesi
Amasya Belediyesi
Ordu Belediyesi
Gney Dou Anadolu
Blgesi
Gaziantep Bykehir
Belediyesi
Osmaniye Belediyesi,
rnak Belediyesi, Midyat
Belediyesi
Anadolu Blgesi
Altnda Belediyesi,
Tepeba Belediyesi,
Yldrm Belediyesi,
Nilfer Belediyesi,
Osmangazi Belediyesi
TBB
evre Koruma, Teknik

Stockholm Belediyesi
Altyap, Su, Atk Su, Kat
Atk Ynetimi
Yerel Ekonomik
Kalknma ve Byme
Malm Belediyesi
Kalmar Belediyesi
Kent Planlamas, Arazi

Karlstad Belediyesi
Kullanm, Risk Ynetimi
Yerel Finansman, Vergiler, Umea Belediyesi

cretler, Bteleme,
Denetleme, nsan
Kaynaklar Ynetimi
Belediye Birliklerinde
SALAR
Stratejiler ve Uygulamalar
lama, Arazi Kullanm, Risk Ynetimi, (ii) Srdrlebilir Turizm, l birlii,

(iii) Srdrlebilir Sosyal, Ekonomik ve evresel Kalknma, (iv) Yerel Ekonomik
Kalknma ve Byme, KOBlerin Desteklenmesi, stihdam, (v) Vergiler, cretler, Bteleme, Mali Denetim, Bilgi ve Liderliin Gelitirilmesi, (vi) evre Koruma, Teknik Altyap (Su, Atk Su ve Kat Atk Ynetimi) Modllerinde, Karlstad, Kalmar, Malm, Umea ve Stockholm Belediyelerinin ev sahipliinde yaplan
toplantlarda, ev sahibi belediyelerin seilmi ve uzmanlar tarafndan, sve yerel ynetim sistemi ve kendi belediyelerinin kapsad alanlarda yrttkleri almalar ve deneyimler aktarlmtr. TBBnin birbirlerinin tanma anlamnda olarak niteledii bu almalarn devamnda olas proje gelitirme konular da tartlmtr. Proje ile Trk ve sve Belediyeleri arasnda diyalog kurulmas ve ortak projeler gelitirilmesi amacyla almalar byk bir istek, titizlilik ve zveriyle yrtlmektedir (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 712; 2007, 3-5).
Trkiye Belediyeler Birlii ile Hollanda Belediyeler Birlii (VNG-International) birliinde Yrtlen Yerel Ynetimler-Dou (LOGO-East) Program:
birlii, 2003 ylnda Silivri-stanbulda yaplan Avrupa Birlii ve Yerel Ynetimler konulu uluslararas seminerle balamtr. ABnin yerel ynetimlere ynelik politika ve uygulamalarna ilikin genel bilgilendirmeler ve atlye almalar ile katlmclarn dnce ve deneyimlerini paylamas salanmt. Programn
amacna ulaabilmesi iin ubat 2006da balayan hazrlklar sonucunda, karde
ehir/eletirme ilikisi var olan belediyeler arasnda kamu hizmetleri alannda
ortak proje yrtlmesine karar verilmitir. Program kapsamnda ilk eitim toplants (Lahey-Hollandada) ve proje gelitirmek iin karde ehirlerin birbirlerini ziyaretleri Haziran 2006da gerekletirilmitir. 2007 yl sonunda tamamlanacak Program kapsamnda, Hollanda ve Trkiyeden 10ar belediye arasnda karde-ehir/eletirme ilikisi kurulmas amalanmtr. Kurulacak bu ilikiler ile
yerel kamu hizmetlerinin nitelik ve niceliklerinin gelitirilmesi ve belediyeler arasndaki iliki ve ibirliklerinin iyiletirilmesi hedeflenmektedir (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 702, 2006: 10, ller ve Belediyeler Dergisi, Say 708, 2007: 5;
ller ve Belediyeler Dergisi, Say 710: 2007: 4). Program kapsamnda, Hollandadan 8, Trkiyeden 9 belediye arasnda kurulan karde-ehir ilikileri erevesinde gelitirilen 11 proje hibe almaya hak kazanmtr. Sz konusu belediyeler
ve proje konular arka sayfadaki tabloda verilmektedir.
Ortak proje yrten bu belediyeler arasnda, ortaklklarn glendirilmesini
desteklemek amacyla 16-18 Nisan 2007 tarihlerinde Denizlide Hizmet Sunumu ve Ortaklklarn Glendirilmesi konusunda TBB ile Hollanda Belediyeler
Birliinin ibirliinde dzenlenen seminerde de ortaklklarn yararlar ve iindeki engellerin anlalmas, bu yararlarn nasl artrlaca ve engellerin nasl azaltlaca, ortaklklarn nasl daha da glendirilecei tartlm, bu konulardaki bil-
280 Yerel Siyaset
Hollanda
Proje Alan
Belediyesi
Bergama
Alkmaar Belediyesi ikayet
Belediyesi
mekanizmas
Bergama
Alkmaar Belediyesi Tarihi yaplar
Belediyesi
koruma
Denizli Belediyesi Almelo Belediyesi Sosyal hizmet
sunumu
Denizli Belediyesi Almelo Belediyesi Atk ynetimi
Trk Belediyesi
Edirne Belediyesi
Deventer
Belediyesi
Sosyal hizmet
sunumu
Emirda Belediyesi Haarlem Belediyesi Atk ynetimi

Fatih Belediyesi
Gaziantep BB
Zoetemeer
Belediyesi
Nijmegen
Belediyesi
Atk ynetimi
Sosyal hizmet
sunumu
Glck Belediyesi Roterdam

Belediyesi
Kocaeli BB
Amsterdam
Belediyesi
Kamu hizmeti
sunumu
Tarihi yaplar
koruma
Lleburgaz
Belediyesi
Kamu hizmeti
sunumu
Deventer
Belediyesi
Proje Bal
Bergama'da bir ikayet
mekanizmasnn tesisi
Uluslararas Kltrel
nsanlk Miras: Bergama
Kol kola (Arm in arm)
Atk ynetiminde yeni
hizmetlerin gelitirilmesi
Romanlara i frsatlar
yaratacak alternatifler iin
belediye hizmetleri
Yeni atk ynetimi politikas
hizmet sunumu: Belediye
atk ynetimi
Atk: Orada ne varsa ayr
Engellilere ynelik istihdam
yaratlmasna ilikin i
plannn gelitirilmesi
Kent Bilgi Sistemi &
Harita Sistemi
Kocaeli'nde Kamu Hizmeti
olarak tarihsel yaplarn
korunmasnn
kurumsallatrlmas
Lleburgaz'da daha iyi kamu
hizmeti sunumu iin el ele
gilerin ve deneyimlerin paylam, karde-ehir ilikilerini etkin ve verimli yrtmelerine destek olunmas amalanmtr (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 708,
2007: 5).
Program kapsamnda, rnein, Bergama ve Alkmaar Belediyelerinin ibirlii erevesinde iki proje yrtlmektedir. Bergama ve Alkmaar Belediyeleri 2004
ylnda karde-ehir (town-twinning) protokol imzalamtr. Karde-ehir protokolnn amac, turizm, eitim, spor, ticaret, sanat ve kltr alanlarnda ibirlii
yapmak ve Trkiyenin Avrupa Birliine katlm srecine katkda bulunmaktr.
lk Projenin amac, Alkmaar Belediyesinin Bergama Belediyesinde vatandalarn istek ve taleplerine kar ne yaplmas ve nasl hareket edilmesi konusunda bir
ikayet mekanizmas oluturulmas almalarna destek olmasdr. kinci Proje ile Bergama Belediyesinin kltrel ve tarihi eserler blmnn kapasitesinin artrlmas, Bergamada var olan 538 kltrel ve tarihi yapya ilikin veri bankas o-
luturulmas, eski eser sahiplerinin bilin dzeylerinin artrlmas amalanmaktadr (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 710: 2007: 4).
2007 yl sonu itibar ile tamamlanacak olan Program erevesinde yrtlen
11 projenin deerlendirildii toplantda (Ankara, 23 Ekim 2005), Program ile her iki lkenin belediyeleri arasnda karde-ehir ilikileri erevesinde gelitirilen uluslararas proje yrtme deneyiminin gelitirildii, etkin karde-ehir ilikilerinin ve
toplumlararas diyaloun gelitirilmesine katkda bulunulduu ve yrtlen projelerin dier karde ehir uygulamalarna rnek olaca deerlendirmesi yaplmtr.
Toplantda, Kasm aynda yaplacak kapan semineri ile tamamlanacak olan programn devam niteliinde Yerel Ynetimler-Dou (LOGO-EAST-II) Programnn Ocak 2008 itibaryla balamas ve yine TBB ile Trk Belediyeler Birliinin
ibirliinde yrtlmesi kararlatrlmtr (ller ve Belediyeler, Say 714, 2007: 7).
TBB Almanya Uluslararas leri Eitim ve Geliim Kurumu (InWent):
TBB, Almanya Uluslararas leri Eitim ve Geliim Kurumu (InWent) ile gelitirdii ibirlii erevesinde alma ziyaretlerinde bulunmutur. Belediye bakanlar ve meclis yelerinden oluan 19 kiilik heyetle yaplan alma ziyaretinde,
Almanya Belediyeler Birlii, ziyaret edilen eyaletin ileri Bakanl, le Belediyeleri Birlii, Aachen Belediyesi, Belediyeler Ynetimi Eitim Enstits ve Inwent ziyaret edilmi, bu ziyaretlerde Almanyada Belediyelerin Eitimi ve leri
Eitimleri, Kamu Hizmetinde Tekdze Eitimin Gereklilii ve Kalite Ynetimi, Personel Teviki ve Personel Planlamas, st Dzey Hizmet Eitimi,
Orta Dzeyde Hizmet Grevlilerinin ve Memurlarn Eitimi, Lobi Faaliyetleri ve Belediyelerde Kurumsal Ynetim konularnda eitim seminerleri verilmitir (ller ve Belediyeler Birlii, Say, 714, 2007: 3-4).
Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl (EE) tarafndan Fransa ve
Hollandann enerji verimlilii kurumlar ile birlikte yrtlen Trkiyede Enerji Verimliliinin yiletirilmemesine Dair AB Eletirme (Twinning) Projesi
kapsamnda TBB ibirliinde, 16-18 Ocak 2007 tarihlerinde Ankarada dzenlenen Srdrlebilir Kent Ulam Plan balkl bir eitim semineri: Ankara, Eskiehir, Erzurum, Kayseri Bykehir Belediyeleri, Denizli, Batman, Ktahya,
Kahramanmara, Osmaniye ve Alanya-Mahmutlar Belediyelerinin katld seminerde, Fransa ve Hollandadan srdrlebilir kent ulam planlarna ve artnamelerine ilikin rnekler, kentte toplu tamann teviki, toplumun bilinlendirilmesi, kent ii yk tamacl ve irket ulam planlar balklarndaki seminer
konularnn yan sra, Eskiehir Bykehir Belediyesi hafif rayl sistem uygulamasna ilikin bilgiler aktarmtr. Belediyeler arasnda salanan bilgi ve deneyim paylamnn son derece faydal olduu belirtilerek, bu tr faaliyetlerin daha byk lekte gerekletirilmesi dileinde bulunulmutur (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 705, 2007: 9).
282 Yerel Siyaset
Bu Proje kapsamnda, yine TBB ibirliinde, 21-22 Mart tarihlerinde Ankarada dzenlenen Kent Yerleim Alanlar iin Kojenerasyon4 ve Blgesel Istma
Sistemleri balkl eitim seminerine Ankara, Gaziantep, Eskiehir Bykehir,
Kahramanmara, Malatya, Mula, Siirt, Bayburt, Osmaniye, Afyon-Sandkl, Alanya-Mahmutlar Belediyelerinin katld seminerde, AB enerji politikas erevesinde ekonomik, evresel ve sosyal faydalar salayan kojenerasyon ve blgesel stma sistemleri hakknda bir farkndalk yaratma hedeflenmi, srdrlebilir
bir gelecek iin Avrupa hedefinde nemli olan bu sistemlere ilikin AB mevzuat
ve politikalar, tedbirleri ve dnyadaki baar rnekleri aktarlmtr (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 710, 2007: 9).
Trkiye Belediyeler Birlii (TBB) ile Alman Su Ynetimi, Atk Su ve Kat Atk Birlii (DWA) birlii ve Dostluk Szlemesi: Almanyann Hennef
ehrinde imzalanan szlemeye gre yl kapsayacak olan ibirlii erevesinde yaplmas planlanan almalar; ortak toplantlar dzenlenmesi, DWAnn
Gen Bilim Adamlar ve Profesyoneller programlarna Trkiyeden katlmn
TBB tarafndan organize edilmesi, uzmanlam personele TBB tarafndan
DWAnn danmanlnda teknik eitimler verilmesi, DWAnn ihtisas dergisinde yaymlanan makalelerin Trkeye evrilerek ller ve Belediyeler Dergisinde
yaymlanmas, DWA standartlarnn TBB komisyonlar tarafndan kullanlmak zere Trkeye evrilmesi, DWA Teknik Terimler Szlnn Trkeye evrilmesi ve datm olarak kararlatrlmtr (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 704,
2006: 9). ngilizce-Almanca DWA Teknik Terimler Szlnn Trkeye evrilmesi konusunda daha sonra bir anlama yaplmtr (Hennef-Almanya, 17-20
Mart 2007). Burada, TBBnin Avrupa Su Ynetimi (EWA) ile ibirlii ve Mnihte yaplacak Avrupann en byk evre fuarna katlmas da gndeme gelmitir (ller ve Belediyeler Dergisi, Say, 707, 2007: 8).
TBB ile DWA ve Alman Teknik birlii Kurumu (GTZ) tarafndan dzenlenen Planlamadan letmeye Atk Su Artma Tesisleri konulu bir konferans, 3031 Ekim 2006da Ankarada dzenlenmitir. Atk su artma tesislerinin yasal ve finansal erevesi, planlanmas ve tasarm, ihale ve inaat sreleri, AB ihale uygulamalar, inaat ve iletme aamalar, bakm esaslar ile ilgili konularn yan sra
Trkiyede ihmal edilen bir konu olarak atk amur bertaraf teknolojisi konusunda bilgi paylam yaplmtr (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 704, 2006: 12).
Bu ibirlii projelerinin dnda TBB, Trkiyedeki yerel ynetimlerle AB arasnda resmi alma ilikilerini de yrtmektedir. AB Blgeler Komitesi, 5 Aralk 2006da ald kararla Trkiye ile likiler alma Grubu kurmutur. Bu a4 Bileik s-g sistemleri da adlandrlan Kojenerasyon uygulamalar, s/buhar ve elektriin birlikte retildii sistemler olarak tanmlanmakta ve bu yntemle elektrik retilirken ortaya kan atk snn geni bir kullanm yelpazesinde deerlendirilmesi imkan ortaya kmaktadr.
lma grubunun,5 AB ve Trkiyede yerel ynetimler arasnda diyalog iin bir

platform roln stlenmesi, Blgeler Komitesinin D likiler Komisyonu ve
tm yelerine Trkiyeye ynelik yerel ynetim stratejilerinin belirlenmesi ve uygulanacak olan yapsal fon programlarnn ve dier blgesel gelime giriimlerinin belirlenmesinde nemli faydalar salamas beklenmekte, Trkiye ve ABye ye lkelerin, yerel ve blgesel ynetimleri arasnda ibirliini gelitirmesi hedeflenmektedir (CoR, 2007; ller ve Belediyeler Dergisi, Say 708, 2007: 3).
Trkiyedeki yerel ynetimlerin AB kurumlar ile iliki iinde olmas,
kendi sorumluluk alanlarn ilgilendiren konularda AB kurumlar zerinde
etkili olmas iin TBBnin zerine nemli bir sorumluluk dmektedir. TBB
Genel Sekreterinin (Cemal Ayman) bu konudaki szleri aktarmaya deerdir:
Trkiyedeki belediyeler, tarihleri boyunca, kendilerini Ankaraya tek ses
olarak duyuramadlar. Umarm bundan sonra sadece Ankarada deil, ayn
zamanda, ABnin merkezi Brkselde de Trkiye Belediyeler Birlii, belediyelerimizin birlik ve dayanmasn simgeleyen zelliini en st dzeyde
temsil eder. TBB bunu baaracak g ve birikime sahiptir. (ller ve Belediyeler Dergisi, Say 699-700, 2006, s.1). TBB Bakan Durak da, AB srecinde hkmetin yalnz kaldn ve sivil rgtlerin yeterince lobi almas
yapmadn belirterek, belediyelerin de bu konuda olduka yetersiz kaldn, Birliin ileride Avrupada ubeler aarak Trkiye lehine lobi faaliyetlerinde bulunacan ifade etmitir (TBB Eyll Ay Olaan Toplantsnda Yapt Konuma, ller ve Belediyeler Dergisi, Say, 703: 2006: 5).
5. Yerel Ynetimlerin Vizyonlarn ve

Politikalarn Belirlemede AB Etkisi
Yerel ynetimler reform yasalar ile yerel ynetimler iin yerel seimleri izleyen ilk alt ay iinde hazrlanmas zorunluluu getirilen stratejik planlar, belediyelerin ve il zel idarelerinin gelecee dair politikalarn veya faaliyetlerini, kurumsal kapasitelerini ve performanslarn, kendilerinden beklenen hizmetlerin kalitesini ve nceliklerini etkileyen i ve d evre faktrlerinin potansiyel etkilerini analiz ederek, planl, tutarl, koordineli biimde
kararlatrmalarn salayacak bir yntem olarak, yerel ynetimlerin vizyonlar, gelecek hedefleri ve politikalar hakknda somut veriler sunmaktadr. Bu
almada, ABye yelik srecinin etkilerini en fazla yaayan, baka bir ifadeyle AB srecini dier yerel ynetimlere gre en iyi alglamalar ve uygun
5 Karara gre, alma Grubunu ylda iki ile drt arasnda toplant yapacak ve drt toplantdan birisini Trkiyede gerekletirilecektir. Yerel ynetim birlikleri, bu alma grubuna Trk tarafndan kimlerin katlacana karar verecektir. alma
Grubuna katlacaklarn belirlenmesinde, siyasal parti dengesine, yerel ve il dzeyinden temsilci bulunmasna, cinsiyet dengesine ve aznlklarn temsiline nem verilmesinin yan sra, merkezi idareden, tara tekilatndan, dnce-politika reten
(think-tanks) kurumlardan ve akademisyenlerden de katlmclarn olmas beklenmektedir.
284 Yerel Siyaset
politikalar retmeleri gereken byk kentlerin belediyeleri olan bykehir

belediyelerinin stratejik planlar6 incelenmitir.
Stratejik planlarda aka grlen nokta, AB ile entegrasyonun olas etkilerinin hesaplanmaya baland ve deien younlukta politikalar gelitirilmeye allddr. stanbul Bykehir Belediyesinin AB srecini dier belediyelere
gre ok daha fazla alglad ve hazrlklarn yapt, Erzurum, Samsun, Gaziantep ve Konya Bykehir Belediyelerinin stanbuldan sonra AB srecini stratejik planlara dikkate deer biimde yanstan belediyeler olduu, dier belediyelerin greceli olarak daha dk derecede AB sreci ile ilgili politikalara yer verdii grlmtr.
Stratejik planlarda, AB srecinde yerel ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluklarnn artt, ancak yerellemenin istenilen dzeyde olmad genel olarak
vurgulanmaktadr. rnein, Adana BB Planndaki deerlendirme yledir:
Avrupa Birlii standartlarna uyum srecinde olan Trkiye, toplum dinamiklerimizin korunduu, katlmclk, effaflk, hesap verebilirlik gibi ada ilkelerin benimsendii bir ynetim sistemi yolunda nemli aamalar kaydetmitirYaplan mevzuat deiikliklerive modern ynetim tekniklerinin uygulamaya konulmas yerel ynetim reformunun hayata geirilmesinde katk salayacaktr. Yerindenlik ilkesine dayal ynetim sisteminin halk tarafndan benimsenmesinin, seimle greve getirilen yneticilerin bu anlay ile ilgili yeterli bilince
sahip olmas ve devam eden mevzuat dzenleme almalar nda daha demokratik ve ada yerel ynetimler AB uyum srecinde ulalmas hayal olmayan hedeflerdir. (s. 4)
zmir BB Plannda, Trkiyenin ABye tam yelik srecinde, ekonomik,
sosyal, hukuki, idari ve siyasi ierikli uyumlama tedbirleri alnd, 5216 sayl Bykehir Belediye Yasasnn bu tedbirlerden biri olduu, belediyelerin alma alanlarnn geniletildii ve katlmcla nem veren yeni bir ynetim anlayna yasal zemin hazrland ifade edilirken (s.19), stanbul ve Gaziantep
BB Planlarnda ayn biimde yer alan u paragraf AB srecinin yerel ynetim
yapsna pozitif etkilerini ifade etmektedir: Son yllarda lkemizde kamu ynetiminde yaplan reform niteliindeki mevzuat dzenlemeleriyle, bir yandan AB
kriterlerine uygun yerelleme ve yetki devri sreci balatlrken, dier yandan kamu idarelerinin yeni enstrmanlar kullanmak, stratejik dnmek ve sonu odakl hareket etmek suretiyle, performans esasl hesap verme sorumluluu tamalar ve bu sorumluluun gereklerini yerine getirmeleri amalanmtr. (stanbul
BB Plan, Giri; Gaziantep BB Plan, 15).
Reformlarn AB lkeleri dzeyinde yerinden ynetim anlayn henz ger6 Adapazar BB Stratejik Planna ulalamad iin yer verilmemitir. Eskiehir Bykehir Belediyesi Stratejik Plannda da
AB ile ilgili spesifik ama, hedef ve faaliyetler belirtilmemitir.
ekletiremedii de kimi planlarda vurgulanmaktadr. rnein, Eskiehir Belediyesi Stratejik Plannda, Trkiyede uzunca bir sredir merkezi ynetimin sorumluluklarnn kademeli olarak yerel ynetimlere devredildii, ayn hzla gereklemese de, sorumluluklarn devredilmesine paralel olarak yetkinin de daha yava olarak yerel ynetimlere devredilmekte olduu vurgulanmakta, zellikle AB uyum srecinin, yetki ve sorumluluklarn yerel ynetimlere devredilmesini ngrmesinin henz sonuca ulamadna dikkat ekilmektedir (Eskiehir BB, S.
Plan, s. 60). Kayseri BB Plannda, AB lkeleri ile kyaslandnda zellikle belediyeler iin reformlarn yeterli olmadna u ekilde vurgu yaplmaktadr.
Avrupa Birlii giri srecinde mahalli idarelerin nemi daha fazla artm
genel idare klme ve yetkilerini taraya devretmekonusunda yeni dzenlemelere gitme iaretlerini vermitir. Ama bu almalar belediyeler[i] belli bal Bykehirler hari ok etkilemeyecek gibi, daha ok valiliklerin bir birimi gibi alan il
zel idarelerini daha glendirme ve bytme eklindedir. Dolaysyla, Avrupa Birliinde mevcut yerel ynetim anlay yerleene kadar ki bu olduka uzun bir sre olacak gibi, belediyeler vey evlat muamelesi grmeye devam edecekler. (s.43)
Baz bykehirlerin stratejik planlarnda, AB srecinde rnek bir belediye
olma vizyonu yer almaktadr. Kayseri Bykehir Belediyesi Plannda, bugne
kadar yaplan belediyecilik faaliyetlerinin Kayseriyi ksa srede fark edilir kld ve herkes tarafndan parmakla gsterilir yapt ve ehircilikte bir Kayseri Modeli kavramnn doduu ifade edilerek, imdi Kayseriyi Avrupa ehri
yapmak iin yeni projelerin peinde olunduu belirtilmektedir (Kayseri BB
Stratejik Plan, s.1). Ankara Bykehir Belediyesinin Plannda Avrupallk vizyonu daha vurgulu ifade edilmektedir: Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Ulu
nder Mustafa Kemal Atatrkn bakent ilan ettii bu ehir imdi de Avrupa
Birliine doru emin admlarla yryen Trkiyenin temel tadr, gurur kaynadr. Stratejik yaps, fiziki durumu ve altyap hizmetleri ile imdiden Avrupal
olmaya hak kazanmtr. (Ankara BB Stratejik Planna giri yaplan eriim
sayfasndan). Kentimizin dnyaya tantmn yaparak AB srecinde nder bir
bakent belediyesi olmak da plandaki vizyon ilkeleri arasnda yer almaktadr
(Ankara BB Stratejik Plan, s. 7).
Yerel ynetimlerin gelecekteki politikalarn belirleme asndan AB etkisini
gstermeye balamtr. Yerel ynetimlerin vizyonlarnn ve gelecekteki ama,
hedef ve program/faaliyetlerinin yer ald stratejik planlarda bu etkinin yer aldn grmekteyiz. ncelikle, ABye yeliin yerel ynetimler iin dourduu frsatlar ve tehditler, aadaki tabloda grld zere, stratejik planlardaki GZFT
analizlerinde yer almaktadr.
286 Yerel Siyaset
Stratejik Planlarda AB Etkisi: Frsatlar ve Gl Ynler

FIRSATLAR/GL YNLER
Genel Etki
AB'ye uyum erevesinde yaplacak kanun deiiklikleri ile birlikte yerel ynetimlere verilecek geni yetki zerklii
Hkmetin AB srecini benimsemesi ve merkezi hkmetle iyi
koordinasyon imkanlarnn olmas
Yeni yasal dzenlemeler ve AB uyum yasalarna adaptasyon
kolayl
Fon Katks
AB'ye uyum sreci ve fonlardan yararlanabilme imkan
Uluslararas mali kaynaklardan yararlanma imkn (AB, Dnya
Bankas, UNESCO vb.) varl
AB tarafndan sosyal hizmet projelerine verilen hibe destekler
AB fonlarnn etkin kullanlmasna ynelik, AB kentlerinin deneyimlerinden faydalanma imknlarnn varl
AB srecinde yerel ynetimlerin fon kullanma konusunda
gelimesi
AB uyum sreci ve AB fonlarndan yararlanabilme imkanlar
AB fonlarnn kullanlmas
Kentin eitli alanlarda potansiyelinin harekete geirilmesini
salayacak ve eksikliklerini giderecek projelerin gelitirilmesi ve
bu projeler iin AB, Dnya Bankas gibi uluslararas kurulularca
salanan kaynaklardan yararlanma orannn artrlma potansiyeli
AB Blgesel Kalknma Programlarnda ncelikli yer alma zorlamalarnn kabul grme ihtimalinin yksek olmas
Kentteki kimi STK'larn AB hibe projelerine ilgi gstermesi ve bu
konuda baarl olmalarnn kente kazandrd potansiyel
AB fonlarndan yararlanacak tarzda projelerin kabul edilmesi
AB Proje Koordinatrl'nn bulunmas
Kurumsal Gelimeye Katks
AB'nin getirdii yeni bak as
AB kriterlerinin yerel ynetimlere daha fazla imkan tanmas
AB Komisyonu'yla mzakere sreci yerel ynetimlerin glenmesine katk salamaktadr
Karde ehirler
AB adaylk srecinde AB normlarna uygun ihtisaslam proje ve
kontrollk hizmetleri verecek bir merkezin oluturulmas kurumu
olumlu etkileyecektir
Dnyadaki deiik lkelerde bulunan karde ehirler
Hizmet Sunumunda Kaliteye/Standartlamaya Katk
AB srecinde, tarihi evre ve kentsel tasarm alannda anlayn
deimesine etkisi olacak normlarn varl
AB uyum srecindeki evre ile ilgili kriterlerin balaycl
STRATEJK
PLAN
Mersin BB,
Ankara BB, s.8
zmir BB, s.70

stanbul BB, s.137
stanbul BB, s.127
stanbul BB, s.137
Samsun BB, s. 47
Antalya BB, s. 50
Ankara BB, s.9
Erzurum BB, s.139
Erzurum BB, s.138

Erzurum BB, s.130
Antalya BB, s.48
Ankara, BB, s. 121
Konya BB, s.68
Ankara BB, s.73
Antalya BB, s.50
Erzurum BB, s.139
Mersin BB, s.24
stanbul BB, s.132
stanbul BB, s.124
AB mktesebat [Planlama ve imar alannda]

AB'ye giri srecinin, halk salyla ilgili dzenlemelerin yaplmas ve yetersiz olan alanlarn iyiletirilmesinde nemli frsatlar
oluturmas
evre ile ilgili konularda AB uyum yasalarnn balayclnn
olmas
AB srecinde halk sal ile ilgili dzenlemelerin yaplyor
olmas
AB tarafndan sosyal hizmet amal projelere maddi destek
veriliyor olmas
AB direktiflerine uyum gerekliliinin srdrlebilir bir kentsel
gelime performansnn yakalanmasn olumlu ynde etkilemesi
beklenmektedir [evre konusunda gelecek ngrlerinden]
AB lkelerine hizmet veren bakm amal siteler oluturularak,
bu iin bir turizm alan olarak planlanmas beklentisi [Sosyal
hizmetler alannda gelecek ngrlerinden]
Kentsel ve Toplumsal Refaha/Gelimeye Katks
AB srecinde, kii bana den milli gelirde artma beklentisi ve
bu durumun sosyokltrel gelimilii doru oranl olarak etkileme beklentisi
stanbul BB, s.128

stanbul BB, s.130
Gaziantep BB, s.163
stanbul BB, 106

stanbul BB, 109
stanbul BB, s.132
Stratejik Planlarda AB Etkisi: Tehditler ve Zayf Ynler

TEHDTLER/ZAYIF YNLER
Genel Etki
AB'ye katlm srecine girilmesi
Henz AB normlarna uygun almalara balanmam olmas
AB'nin meslek eitimine verdii maddi desteklerden faydalanma
ynnde ciddi giriim ve samimiyet gsterilememesi
Hizmet Sunumunda
AB'ye giri srecinde kii bana den milli gelirin artmasyla,
ehirde ara trafiinin younlamas
AB'ye uyum sreciyle birlikte krsal kesimden kente ynelecek g
AB uyum yasalar erevesinde belediyeye getirilen grev ve
sorumluluklarn artmas
AB uyum yasalar erevesinde yaplan kusurlu hizmetlerden
dolay tazminat davalarnn artacak olmas
Uluslararas szlemelerden (doal hayatn korunmasna ilikin)
gerektii lde yararlanma giriiminin olmamas
AB'ye yelik srecinde Trkiye'de beklenen olumlu ekonomik
gelimeler ve kii bana den milli gelirdeki muhtemel artlarn
halkn refah dzeyini artrmas sonucu aile bana den ara
saysnn ve trafik skklnn artacak olmas [Ulam ile ilgili
gelecek ngrlerinden]
STRATEJK
PLAN
zmir BB, s.69
Erzurum BB, 137
Erzurum BB, 136
stanbul BB, 134

stanbul BB, 137
Gaziantep BB, 163
Erzurum BB, s.142
stanbul BB, 107
288 Yerel Siyaset
Kentin Sosyo-Ekonomik Yapsnda

Avrupa kaynakl hormonlu ve ucuz tarmsal rnlerin piyasadaki
hkimiyetinin zellikle hayvanclkla uraan kesimin pazar
payn zayflatmas
AB Ortak Tarm Politikalar kapsamnda orta ve uzun vadede
tarm kesiminden boa kacak nfusun artacak olmas
Erzurum BB, s.141

Erzurum BB, s.143
AB etkisini yanstt dnlen amalar, hedefler, faaliyetler ve programlar

da aadaki tablolarda verilmektedir.
Stratejik Planlarda AB Etkisi: Amalar, Hedefler, Faaliyetler ve Programlar
AMA
HEDEF
FAALYET/EYLEM/PROGRAM/PROJE BELEDYE
Hizmetlere likin
evre kalitesi
yksek ve
yaanabilir bir
kent iin evre
ve hayvan
sal
almalar
Herkese eit
olarak kaliteli,
ekonomik
salk hizmeti
sunmak
lkemizin geri
kalmlna
zmir zelinde
areler
retmek
Kentlilik
bilincinin olumas, kentlinin
yaam
kalitesinin
ykseltilmesi
Sebze-Meyve
ve Balk
Hallerinin AB
standartlarna
uygun olarak
yenilenmesi
ve hizmet
kalitesinin
artrlmas
zmir BB
Erefpaa
Hastanesi'nde
hizmet
sunumunun
AB standartlarna uygun
olarak gerekletirilmesi
zmir'in tuAB projelerinin gerekletirilmesi ve uyum
rizm, eitim, brosunun kurulmas, ilgili birimlerle alspor, salk,
malarn yrtlmesi
kltr gibi
alanlarda
dnya apndaki etkinliinin
arttrlmas
AB Proje
Ylda en az 2 kez hizmet ii veya kurumlar
Brosu
aras eitim almalar
oluturulmas
zmir BB,
s.86
zmir BB,
s.101
zmir BB,
s.110
zmir BB,
s.107
Gelecek
kuaklara
evre kalitesi
yksek yaanabilir bir kent
brakmak
zmir Kat Atk

Ynetim
Sistemi'ni
AB standartlarna uygun
oluturmak ve
yrtmek
Zabta
AB uyum
Mdrl
yasalar
erevesinde
grsel adan
temiz bir kent
iin tabelalarn
grsel bir
kirlilik oluturmayacak ekilde dzenlenmesi ve
denetlenmesi
Stratejik hedeflere ulamak
iin yaplacak
genel
faaliyetler
Stratejik hedeflere ulamak
iin yaplacak
genel
faaliyetler
AB yaklam- Laboratuar
lar dorulube
tusunda labo- Mdrl
ratuarlarla
ilgili olarak
akreditasyon
bavurusunu
yaparak akredite olmak
Veteriner ube Babo hayMdrl
van barnann AB uyum
program
erevesinde
yaplmas
Kat Atk Ynetimi'nin AB standartlarna

zmir BB,
uygun hale getirilmesine ynelik olarak tesis s.85
kurulmas
Ankara BB,
s.96
Yerel ynetimlerin AB mevzuatna uyum

srecinde etkin rol almak
Ankara BB,
s.11
Avrupa'nn en byk hayvanat bahesini

Ankara'ya kazandrmak
Ankara BB,
s.10
Ankara BB,
s.137
Ankara BB,
s.143
290 Yerel Siyaset
Zabta
Mdrl
Avrupa
Bakenti standartlarna ulamak, tertemiz,
grltsz
olarak halkn
huzuru, gvenlii ve esenliinin salanmas yolunda
Avrupai bir
bakente
yarar ekilde
almak
Mersin'i a- Alt ve st yap AB standartlarna uygun olarak altyap ve
da bir kent
almalarn styap projeleri yapmak
yapmak
kent
geliimiyle
paralel
yrtmek
evre bal Kat atk
altnda
dzenli depolama, ayrtrma ve geri
kazandrma
sorununu
evre
Bakanl ve
AB kriterlerine
uygun bir ekilde zm
bir ehir
Kamu dzeni AB normlarnve gvenlik
da yeniden
stratejik
yaplandrlan
alannda
daha hzl,
eitimli,
donanml,
modern ve
ada bir
itfaiye
Doal evrenin
evresel grltnn deerlendirilmesi ve
korunmas
ynetimi almalarnda (AB kapsamnda)
stratejik
pilot ehirlerden biri olarak almalarna
alannda
katlmak ve destek salamak
Ankara BB,
s.98
Mersin BB,
s.30
Kayseri BB,
s.24
Adana BB,
s.91
Adana BB,
s.74
Yeil alan miktarn AB lkeleri standardna karmak
ada deerlerin yaand

bir kent yaam
ortam oluturmak
ada deerlerin yaand
bir kent yaam
ortam oluturmak
Kaynaklarn
gelitiren ve
etkin kullanan,
halkyla btnlemi bir belediye ynetimi
Mali yapnn
glendirilmesi
Tarm rnlerinin pazarlanmasnda
gerekli hizmetleri sunmak
Hizmetlerin
finans iin
ulusal ve
uluslararas
fon, hibe ve
kredilerden
maksimum
dzeyde faydalanlmas
Konya'da dikili
Konya BB,
aa saysn
s.94
artrmak; her
trl sosyal
tesislerin
bulunduu
park saysn
artrmak
Yksek yaa- Sosyal yaam kalitesinin ve donatlarnn
Samsun BB,
ma standard gelitirilmesi, her kesimin kullanabilecei e- s.52, 97
sunan bir
kilde sunulmas (Yangn noktasna ulama ve
kentsel evre mdahale sresini AB standartlarna indirmek)
oluturulmal
Gvenilir ve AB standartlarnda gvenilir ve kaliteli hizmet- Samsun BB,
kaliteli beledi- ler sunulmas (Program ve projeler: Sosyal,
s.55
ye hizmetleri kltrel ve doal kullanmlarda AB normlarna
sunulmas
yaknlamay salayacak uygulamalarn belirlenmesi ve tatbik edilmesi; ehrin AB standardnda evre deerlerine sahip olmas)
Trkiye'nin AB - Ulusal ve uluslararas kaynaklardan/fonlar- Samsun BB,
srecinde
dan yararlanlmas, projelerin hazrlanmas
s.56, 59
ynn dn- - AB uyum yasalar erevesinde Belediyeler
d ada Birlii'nin hizmet sunumunun desteklenmesi
dnyann belediyecilik anlaynn insan
kaynaklar ve
belediye hizmet sunumuna
yanstlmas
Alternatif gelir - AB ile likiler ube Mdrl kurmak
Antalya BB,
kaynaklar
- AB'nin salad fon imkanlarndan yarar- s.56
retmek
lanmak
AB standartlarnda paketleme yeri yapmak
AB ve dier Hazrlanan projelerden en az iki proje iin

fonlardan ya- fonlardan destek alnmas (her yl iin)
rarlanmak iin
kurulmu birimi gelitirmek
ve hazrlanan
projeler iin
fonlardan
yararlanmak
Antalya BB,
s.77
292 Yerel Siyaset
Her eit kirliliin (atn)

ekolojik dengeyi bozmasn
nleyici ada sistem ve
organizasyonlar oluturmak
- Grlt
Erzurum BB,
kirlilii denes.167
tim altna alnarak, kentteki
kirlilik deerlerinin AB
standartlarnn
altna drlmesi
- Kentin hava
kalitesini AB
mevzuatnn ve
Dnya Salk
rgt'nn
ngrd
ekilde iyiletirmek zere
almalar
yaplmas
AB mktese- AB mktese- - AB mktesebatna uyum almas yapabile- Erzurum BB,
batnn ilgili
batnn yerel cek kurumsal kapasiteye ulaabilmek iin avu- s.178
hkmlerine ynetimlerle kat, mfetti, i deneti ve dier birimlerden
uymak ve
ilgili balk ve en az iki kii yetitirilerek, yar zamanl olarak
imknlardan maddelerine "uyumlatrma almalar"n yapmakla grevfaydalanmak uyum sala- lendirilmesi
mak (2009 yl - Belediyedeki AB mktesebatna aykr uygusonuna kadar) lamalarn tespit edilerek ayklanmas srecinin
balatlmas ( 2008 bandan itb.)
- AB mktesebatna uyum srecine hz kazandrmak ve uygulamal olarak hareket edebilmek iin AB yesi lkelerdeki e deer kurumlarla ortaklk ve kentlerle de kardelik
ilikileri kurmak
Hava kalitesini stanbul'un
korumak ve
hava kalitesini
gelitirmek
AB mevzuatnn ve Dnya
Salk rgt'nn ngrd
ekilde iyiletirmek
Zabta
Belediye zabta AB'den drt belediyenin kolluk hizmetlerini stanbul BB,
hizmetleri
hizmetlerini
s.154
inceleyerek stanbul zabta hizmetleriyle
uluslararas
uyumlatrlmasn salamak
standartlara
karmak
Halkn genel, stanbul'da

sanat ve
bulunan taksi
meslek eitimi srclerine
AB srecinde
mesleki
gelitirme ve
uyum eitimleri vermek
(2011 sonuna
kadar)
Veteriner ve
lgili mdrmezbahalar
lkteki tm
teknik personele AB
mevzuat ve
kalite sistemleri konusunda
eitim verdirerek AB mktesebatna
uyumu salamak
Deniz kirlilii- Deniz
nin nlenmesi aralarndan
kaynaklanan
deniz kirlilii
orann %80
azaltmak
Tarm ve hay- - AB standartvanclk sekt- larna uygun
rnn AB'ye olarak, her yl
uyum sreen az bir kecinin kolaysimhane ina
latrlmas
veya slah
edilmesi
- Tarm ve
hayvanclk
sektrnde
eitim dzeyini ykseltmek
iin her yl 50
iftiye eitim
verilmesi
2011 yl sonuna kadar 6.000 taksi srcsne stanbul BB,

mesleki gelitirme ve uyum eitimleri vermek s.147
stanbul BB,
s.181
stanbul'un tm kylarnn yzme suyu

stanbul BB,
kalitesini AB kriterlerine uygun ekilde
s.168
yzlebilir hale getirmek, tm kylarda zellikle toplam koliform, fekal koliform, fekal
streptokok gibi mikrobiyolojik parametreleri
belirtilen limitlerin altna indirmek
Kocaeli BB,
s.57
S. Ama: stanbul genelinde grlt kirliliini denetim altna almak, 2011 yl sonuna kadar
kirlilik deerlerini AB standartlarnn altna drmek
294 Yerel Siyaset
S. Ama: stanbul'a hava, kara ve deniz yoluyla getirilen su rnlerini, su rn- stanbul BB,
leri hal/hallerinde hijyen, kalite ve AB standartlarna uygun olarak serbest rek- s.155
abet artlar ierisinde su rnleri borsasna sunmak, mteakiben bu rnlerin
hzl ve gvenilir bir biimde salkl ortamlarda sata sunulmasn salamak
evre konusunda gelecek ngrlerinden] Marmara ve boazlarn kirliliini stanbul BB,
nlemeye, AB plaj sular standartlar kalitesine eriilmesini salamaya dnk s.107
politikalarn oluturulaca da kuvvetle muhtemeldir
Kurumsal Gelime/Yaplanma
AB mktese- stanbul BB'nin sorumlu olduu 14 mktesebatna uyum bat bal altnda faaliyette bulunan birimsalamak iin lerde an ez iki personelin AB sektrel uzmangerekli kurum- lk eitimini tamamlamas (2007 yl sonuna
sal kapasitenin kadar)
oluturulmasna ynelik
olarak uzman
personel yetitirmek, eitim
ve bilgilendirme almalar
yapmak.
AB'ye katlm stanbul BB'- - stanbul BB'nin AB mktesebat uyum
stanbul BB,
srecinde AB nin, AB stan- dzeyinin llmesi ve artrlmasna ynelik s.142-143
mktesebatnn dart ve normla- olarak 2007-2011 dnemini kapsayan sreleri
belediyelerle rna uyum d- tanmlama, tasarlama ve ynetme faaliyetleriilgili blm- zeyini artrma ni gerekletirmek (2007 sonuna kadar)
lerinin gerek- almalarna - AB mktesebatnn belediyeyi dorudan
lerinin ilgili
katkda bulun- ilgilendiren 14 mktesebat balna ilikin
birimler
mak ve elde
yaplan tm almalar basm ve yayn yoluytarafndan
edilen verileri la dier kamu kurum, kurulular ve STK'lar
stlenilmesini paylamak.
ile paylamak
salamak
2011 sonuna - stanbul BB'nin tm personelinin AB mali
kadar stanbul kaynakl projelerinin hazrlanmas iin proje
BB'nin AB yazm eitimi almalarn salamak;
mali kay- stanbul BB'nin ilgili her biriminde ilan
naklarndan
edilen ar programlarn takip ederek proje
yararlanmak hazrlayabilecek niteliklerde en az iki uzman
iin hazrlanan yetitirmek
ve bavurulan - AB fon ve hibe programlarn srekli takip
proje saysn, sistemini kurmak ve arya uygun projelerin
her yl bir
hazrlanmasn salamak
nceki yla
- retilen projeler iin yurtii-yurtdndan
gre %40
niversiteler, STK'lar, yerel ynetimler ve
orannda artr- dier kamu kurulular ile ortaklklar kurmak
mak, bu projelere ynelik
yurt ii ve yurt
dnda proje
ortaklklar
gerekletirmek
AB mktesebat konularnda rnek uygulamalar
reterek bu
konuda stanbul BB'yi
nc ve rehber
konuma
getirmek
AB'ye katlm
srecinde AB
mktesebatnn
belediyelerle
ilgili blmlerinin gereklerinin ilgili
birimler
tarafndan
stlenilmesini
salamak
- AB dzeyinde yerel ynetim kurumlar aras

ibirlii almalarn artrarak 2008 yl
ierisinde en az etkin ortaklk kurmak
- AB Komisyonu ve Blgeler Komitesi
dzeyinde kurumsal irtibata geerek, 2008
ylnda ibirliini balatmak ve eitli AB programlarna katlm salamak
- stanbul ve Trkiye dzeyinde yerel ynetim
birlikleri ile ibirliini salayacak bir koordinasyon merkezi kurarak, AB konularnda
servis salayc kurum haline gelmek ve almalar srdrlebilir klmak (2007 yl sonuna
kadar)
stanbul BB - AB mktesebatna aykr uygulamalarn
stanbul BB,
tm hizmet ve tespit edilerek giderilmesi almalarn
s.142-143
uygulatamamlamak (2011 sonuna kadar)
malarnn
- BB'nin AB uyum dzeyine ilikin raporinsan odakl, larn her yl hazrlayarak yaymlamak (2007
katlmc, ef- ylndan balayarak)
faf ve hesap
- BB birimlerinin AB kurumlarndaki
verebilir olma edeer birimlerle eletirilmesini salamak
anlayna
(2009 sonuna kadar)
uygun olarak
yrtlmesi
almalarna
AB kriterleri
erevesinde
rehberlik
etmek
AB yelik
- AB yelik srecinin stanbul Bykehir
srecinin stan- Belediyesi'ne etkisinin tespiti amacyla dzenbul BB ze- leyici etki analizi almasn yapmak (2008
rindeki etkile- sonuna kadar)
rini etki analizi - 6 sektrel alanda stanbul BB'nin mzakere
almalar ile pozisyon belgesini hazrlamak (2009 yl
belirleyerek s- sonuna kadar)
rece uyumdaki
olumsuz etkileri azaltmak
ve olumlu etkileri artrmak
296 Yerel Siyaset
AB ile likiler
AB mktese- AB hibe prog- - AB ve dier uluslararas kaynakl hibe fon- Erzurum BB,
batnn ilgili
ram ve dier larna bavurabilecek nitelikte projeler hazr- s.178-179
hkmlerine fonlarndan
layabilmek iin yar zamanl alacak en az
uymak ve
yararlanmak kiinin uzman eitimi almas
imknlardan zere hazrla- - AB ve dier uluslararas kurulularn hibe
faydalanmak narak mracaat programlarn srekli takip etmek zere yar
edilen proje
zamanl grevliler tayin etmek
saysn her yl, - Hibe fonlarndan faydalanabilme ansn
bir nceki yla artrmak, farkl balant ve deneyimlerden
gre %50 artr- yararlanmak zere yurtii ve yurt dndan
mak
eitli kurum, kurulu ve sektrlerle ortaklklar kurmak
Tantm ve bil- ehrimizi
Karde ehirlerin tamamn Antalya'da
Antalya BB,
gilendirme
dnyaya en iyi toplayan bir festival dzenlemek
s.75
almalarn ekilde tanten etkin ekil- mak
de gerekletirmek
Uluslararas
- AB projeleri, - Proje alma grubu kurmak, Avrupa fon ve Konya BB,
ilikileri
AB hibe ve
kredi imkanlarndan maksimum faydalanmak s.110
gelitirmek,
kredilerinin
iin almalar yapmak (ylda 10 toplant)
yerel ynetim- alnmas iin - Mevcut karde ehirlerle ilikileri yeniden
ler ile ilgili AB almalarn
deerlendirmek ve aktif hale getirmek
projeleri
yaplmas
- Yeni ilikiye girilen yabanc ehirlerle karde
gerekletir- - Ulusal dehir olmak iin proje almalar
mek
zeyde karde - Mterek ticari, sosyal ve kltrel etkinlikehir ilikileri- lerde bulunmak
ni gelitirme
Etkin, verimli D ilikilerde - Dier lkeler, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Diyarbakr
ve katlmc
iletiim ve i- Konseyi ve UNDP gibi ulus st kurumlar ile BB, s.42
ynetim
birliinin yay- uluslararas yerel ynetim rgtleri ile etkin
gnlatrlmas ilikiler kurmak
- Dier lkelerin ehirleri ve yerel ynetimleri
ile kardelik, dostluk ve ibirlii ilikileri kurmak, bu belediyeler ile kendi belediye birimlerimiz arasnda ortak proje ve eitime ynelik
almalar yapmak,
- Karlkl ziyaretler, ortak etkinlik, eitim ve
proje retimi.
Etkin, verimli
Avrupa Kentli Haklar Deklarasyonu'nun
Diyarbakr
ve katlmc
tantm iin kampanyalar dzenlenmesi,
BB, s.27
ynetim
bu deklarasyonun tm kamu kurumlarnda
planlama belgesi olarak kullanlmas iin
kampanyalar dzenlenmesi
Tarihi kltrel
mirasn ve
doal evre
kalitesinin
korunmas ve
srdrlebilirlii
Ulusal ve uluslararas dzeyde ilgili kurum
ve kurulularla
ilikileri glendirmek, ortak projeler oluturmak, ulusal ve uluslararas fonlardan
st dzeyde
yararlanmak
Tarihsel/kltr
el mirasa dayanan bir kent
kimlii
- Doal ve tarihi/kltrel mirasn tantlmas D.Bakr, 60

- Diyarbakr kltrnde nemli yer tutan
dengbejler geleneinin tantm ve bu kltrn
srdrlebilmesi iin AB destei ile
Dengbejler Evi'nin kurulmas
- Karde
ehirler kltr,
sanat festivali
dzenlemek
- Karde
ehirler yresel
oyunlar festivali dzenlemek
- Karde ehirleraras okul
festivali dzenlemek
- Karde ehirleraras ticaret
bulumas
- Proje almalar yapmak
ve yrtlen
eitli uluslararas projeleri
tamamlamak
Tarihini ve
Yeni karde
doal yapsn ehirler edinkoruyarak
mek ve ilikikltr, sanat ve leri gelitirmek
turizm ehri
yapmak
Uluslararas belediyecilik ile ilgili gelimelerin, alnan kararlarn, gerekletirilen uygulamalarn takip edilmesi, ehriAB ve ulusla- mizde uygulanabilecek projelerin aratrlmas iin kurulmu
raras ilikiler olan AB Koordinasyon Birimi'nin gelitirilmesi
stratejik alanndaki nce- AB ile ilgili kanun ve mevzuatlar, uygulamalar ve yaanan
tecrbelerin aratrlmas, elde edilecek bilgilerin belediye perliklerden
sonelimize ve hemerilerimize aktarlmas, AB yesi lkelerdeki belediyelerle ibirlii yollarnn aratrlmas ve
gelitirilmesi
Bursa BB,
s.29-30
Mersin BB,
s.32
Gaziantep,
BB, 176
298 Yerel Siyaset
Stratejik planlarda yer alan amalar, hedefler ve faaliyetler/programlar,

ABye yelik srecinin Bykehir belediyeleri tarafndan baz endieler dnda
nemli bir frsat olarak alglandn, vizyonlarna AB srecinde rnek olmak gibi hedeflerin girdiini, bu srete baarl olmak ve srecin ykmllklerini yerine getirmek iin belediyelerin hem kurumsal kapasite hem de hizmet kalitesi/standartlarn gelitirmek iin politikalar rettiini gstermektedir. Yerel ynetimlerin glenmesi ve yerel zerkliin artmas, fonlardan yararlanma imkanlarnn alternatif gelir kayna olmas, AB lkelerinin yerel ynetimleriyle ibirliklerinin ve karde ehir ilikilerinin getirecei yeni bak as ve deneyim paylam nemli beklenti ve frsatlar olarak grlrken, bu srece henz hazrlksz olunmas, kentlerde artacak refahla birlikte trafik ve g konularnda skntlar yaanabilecei, tarm-hayvanclk alannda ABye uyumun kimi kentlerde isiz nfusu artraca gibi baz endielerin de olduu grlmektedir.
evre, kat atk, altyap st yap, yeil alanlar, salk ve sosyal hizmetler,
deniz, su ve grlt kirlilii, grsel kirlilik, hava kalitesi, zabta hizmetleri, tarm
ve hayvanclk alanlarnda AB standartlarnda veya AB lkeleri dzeyinde hizmet
retmeye ilikin ama, hedef ve faaliyetler bykehir belediyelerinin gelecekteki politikalar arasnda yer almaktadr. AB mevzuatnn anlalmas ve uygulanmas konusunda insan kaynaklarnn eitilmesi, AB ile ilikilerin gelitirilmesi ve
AB fonlarndan yararlanmak iin gerekli idari birimlerin oluturulmas da planlarda ne kan nceliklerdir.
Sonu
AB entegrasyonunun ulusal kurumlara ve politikalara etkisi veya ulusal kurumsal ve politika uygulamalarnn AB entegrasyonu ile ilikilendirilen bir deiim sreci olarak Avrupallama, ulus devlet ynetim yaplarnn iinde kamu
hizmetlerinin nemli bir blmn salayan birimler olan yerel ynetimler asndan da kanlmaz olarak nemli sonular dourmaktadr. Bu srete, yerel karar alma veya politika oluturma sreci, AB karar ve srelerinin bir paras haline gelmektedir, AB dncesi ve uygulamalar yerel karar alma srecinin tam
merkezine yerlemektedir. Bu almada da, bu genel etkiyi ortaya karan be etki alan olduundan hareket edilerek, AB srecinin Trkiyedeki yerel ynetimler zerinde bugne kadar grlen etkileri, gelitirilmeye ak bir analizle, deerlendirilmeye allmtr.
AB ile mzakere srecinde bulunan Trkiyenin yerine getirmesi gereken
ykmllkler, Katlm Ortakl Belgelerinde ve Ulusal Programlarda belirlenmitir. Bu ykmllkler, Birliin ortak politikalarnn belirlenen standartlara uygun olarak yerine getirilmesini salamaya yneliktir. Grevleri asndan yerel
ynetimlerden beklenen, gl bir yerinden ynetim anlayyla, etkin, verimli,
effaf, katlmc bir anlayla, AB mevzuatyla belirlenen standartlara uygun olarak yerel hizmetleri sunmas, yelik sonras kendilerinden beklenen grevleri etkin ve verimli biimde yerine getirmeleri iin genel prensiplere gre kendilerini
organize etmeleridir. Bu prensipler de, etkin, verimli, effaf, katlmc bir yerinden ynetim anlayyla AB normlarna uygun olarak sorumluluklarn yerine getirebilecek idari ya da kurumsal kapasiteye sahip yerel ynetimlerdir.
ye lkeler iin ok nemli finansal destek salayan AB fonlar, yelie hazrlk iindeki Trkiyeye de ABye uyum amal mali yardmlar salamaktadr.
Bu fonlar, yerel ynetimlerin kar karya kald gelir yetersizlii sorununa alternatif oluturmaktadr. Belediyeler, il zel idareleri ve kylerin hazrladklar
projelere ereve projeler kapsamnda finansman destei salanmas, mali sorunlarla bouan iin yerel ynetimler tarafndan bir frsat olarak grlmektedir. Altyapya, igc eitimine, kltrel ve tarihi mirasn korunmasna, sosyal sorunlarla mcadeleye, sivil toplumun glendirilmesine, yerel ekonomik kalknma giriimlerine odakl kk lekli projelerin mali yardmlarla desteklenmesinin, ilgili beldenin geliimine, yerel sorunlarla mcadeleye destek olaca beklenmektedir. Sz konusu yardmlarn, dier yararlanclar gibi yerel ynetimlerin de proje
hazrlama becerisini artrmas, proje hazrlama anlaynn gelimesinde bir tevik
edici rol oynamas, plansz, gnbirlik uygulamalar yerine yerel ynetimlerde
planl hareket etme kltrnn yaygnlamasna katk salamas beklenmektedir.
ABye yelie hazrlk srecinin 1999 ylndan itibaren etkilerini gstermeye ve AB perspektifinin yerel yneticilerin vizyonlarna girmeye balamas ve giderek artan d lke temaslar ile birlikte yerel yneticiler (belediye bakanlar),
genel olarak siyasi parti aidiyeti ok etkili olmakszn, ABde ya da AB yesi lkelerdeki yerel ynetim sistemini ve uygulamalarn bir rnek bir model olarak
benimsemektedirler. Bakanlar, Trkiyenin yerel ynetim sistemi ile ABdeki
belediye uygulamalar arasnda karlatrmalar, benzetmeler yaparak ABdeki
yerel ynetim uygulamalarn rnek gstererek lkemizdeki merkez-yerel ynetim ilikilerini eletirmekte, lkemizdeki sistem iin yerinden ynetim/yerelleme
anlaynn yerel ynetim yasalarna AB lkeleri dzeyinde yanstlmas gerektiini vurgulamaktadrlar. AB yerel ynetim ilkelerine yaknlama bir baar gstergesi olarak sunulmakta ve AB rneine yaklama istek ve abalar bakanlarn sylemlerinde kendini gstermektedir.
Bu genel sonucun yannda, u tespitler de nemlidir. evre, kat atk, parklar
ve yeil alanlar, ulam, tarihi doku, kltr-sanat faaliyetleri ve genel olarak da
btn kentsel alan standartlarnda Avrupa dzeyine kavumak ya da AB lkelerindeki standartlara ulamak dorudan ya da satr aralarnda ifade edilmektedir.
Bunun yannda, trafik, gelir/kurumlar vergisinden pay, salk, sosyal gvenlik, eitim, istihdam alanlarnda da belediyelere AB lkelerinde olduu gibi yetki ve-
300 Yerel Siyaset
rilmesi istenmektedir. Bykehirlerde ile belediyelerinin, zellikle muhalif partilere mensup belediye bakanlarnn bykehir belediye sistemini eletirmeleri
de ne kan bir baka noktadr. ok genel olarak sylemek gerekirse, iktidar partisine mensup belediye bakanlar 2004-2005 yllarnda karlan yerel ynetim
yasalarn yerelleme ve yerel ynetimleri glendirme adna olumlu bulurken,
muhalefet partilerinden seilen bakanlar genel olarak reform yasalarn yeterli
bulmamakta, gelir kaynaklarna ilikin paylarn merkezden belirlenmesi, personel
ve ara alm gibi konular asndan merkezi idareye bal olunmasn AB lkelerindeki yerel zerklik kavramyla badatramamaktadrlar.
AB lkelerinin yerel ynetimleriyle Trkiyedeki yerel ynetimler (belediyeler) arasnda gelien ve giderek younlaan ibirlii abalar ve rnekleri de,
ABye adaylk ve potansiyel yelik srecinin Trkiyedeki yerel ynetimler zerindeki nemli etkilerinden biridir. Ortak toplantlar, teknik ve uzmanlk eitimi,
hizmet sunumu ve kullanlan teknoloji paylam, yerel hizmetlere dair bilgi, deneyim, dnce paylam, AB mevzuat ve politikalar ile baz alanlarda baar
rneklerinin aktarm etrafnda balayan almalar, karde ehir ilikilerinin kurulmas ve daha spesifik olarak da ortak projeler gelitirilmesi biiminde gelimitir.
Yerel ynetimlerin gelecek planlar ve politikalarnda AB etkisi, bykehir
belediyeleri rneinde, stratejik planlar incelenerek grlmeye allmtr. Planlarn incelenmesi sonucunda varlan genel sonu, AB ile entegrasyonun olas etkilerinin hesaplanmaya baland ve deien younlukta politikalar gelitirilmeye allddr. Stratejik planlarda yer alan amalar, hedefler ve faaliyetler/programlar, ABye yelik srecinin bykehir belediyeleri tarafndan -baz endieler
dnda- nemli bir frsat olarak alglandn, vizyonlarna AB srecinde rnek
olmak gibi hedeflerin girdiini, bu srete baarl olmak ve srecin ykmllklerini yerine getirmek iin belediyelerin hem kurumsal kapasite hem de hizmet
kalitesi/standartlarn gelitirmek iin politikalar rettiini gstermektedir. Bunun
yannda, yerel ynetimlerin glenecei ve zerkliklerinin artaca, fonlardan yararlanma imkanlarnn alternatif gelir kayna olaca beklentilerinin yannda, AB
lkelerinin yerel ynetimleriyle ibirliklerinin ve karde ehir ilikilerinin getirecei yeni bak as ve deneyim paylam nemli frsatlar olarak grlmekte; bu
srete hazrlksz olunduu, kentlerde artacak refahla birlikte trafik ve g konularnda skntlar yaanabilecei, tarm-hayvanclk alannda ABye uyumun kimi
kentlerde isiz nfusu artraca gibi baz endielerin de olduu grlmektedir.
evre, kat atk, altyapst yap, yeil alanlar, salk ve sosyal hizmetler, deniz,
su ve grlt kirlilii ve grsel kirlilik, hava kalitesi, zabta hizmetleri, tarm ve
hayvanclk alanlarnda AB standartlarnda veya AB lkeleri dzeyinde hizmet retmeye ilikin ama, hedef ve faaliyetler belediyelerin gelecekteki politikalar a-
rasnda ne kmaktadr. AB mevzuatnn anlalmas ve uygulanmas konusunda

insan kaynaklarnn eitilmesi, AB ile ilikilerin gelitirilmesi ve AB fonlarndan
yararlanmak iin gerekli idari birimlerin oluturulmas da planlarda ne kan nceliklerdir.
Stratejik planlara yansd kadaryla belediyelerin AB srecini alglama ve
reaksiyon gsterme dzeyleri farkllk gstermektedir. Bykehir belediyelerinin bu sreci iyi alglamalar, AB srecinin sunduu frsatlar en iyi biimde deerlendirip karlamalar, olas sorunlardan asgari dzeyde etkilenmeleri ve dolaysyla bata byk nfuslu il belediyeleri olmak zere dier belediyelere rnek
olmalar, hem kendileri hem de genel olarak Trk yerel ynetim sistemi asndan
nemli bir sorumluluktur. Gerekli kurumsal gelimesini tamamlayan, uygun politika ve aralar reten ve ABnin sunduu frsatlar kullanmasn bilen belediyeler bu sreten daha krl kacaktr. Bu srete, Trkiyedeki belediyeler arasnda zellikle kurumsal kapasite gelitirmede ve hizmet sunumunda baarl rneklerin, bilgi, teknoloji ve deneyim paylamnn yaplmas iin ibirlii kanallar
gelitirilmeli, ortak hizmet projeleri retilmeli, ortak faaliyetler dzenlenmelidir.
AB lkelerindeki baarl rnekler model alrken, kendi iimizdeki baar rneklerini de siyasi parti rekabetine taklmadan model alabilmeliyiz. Mahalli dareler
Genel Mdrl ile Trkiye Belediyeler Birlii ve Mahalli dare Birliklerinin bu
konuya nem vermeleri gerekmektedir.
Vurgulanmas gereken son bir nokta da, yerel ynetim reformlarnn 1990larn bandan itibaren youn bir biimde Trkiyenin gndeminde olduudur. AB
srecinin katks, reformlar hayata geirme srecini hzlandrmak ve mktesebat
iinde yer alan birincil ve ikincil mevzuatla hizmetlere ilikin normlar getirmek,
bu reform paketinin ieriini ekillendirmek olmutur. Dolaysyla AB ile ilikilerde, ortak faaliyetlerde, resmi temaslarda dikkat edilmesi gereken nokta, zgven iinde kendi potansiyel ve mevcut kapasitemizin, eksiklerimizin ve bu eksiklerimizi zme yollarnn bilincinde olmak ve buna gre davranmaktr. lke iinde de dier belediyeler, niversiteler, STKlar gibi toplumsal aktrlerden yararlanmasn bilerek, kendi baar rneklerimizi artrmalyz. ABye ye olmamz
halinde de yerinden ynetim asndan Fransz, Anglo-Sakson, Kuzey ve Orta Avrupa modelleri gibi rnek gsterilen bir Trk Yerel Ynetim Modeli ortaya koymak lkemizdeki yerel ynetimlerin bir vizyonu olmaldr.
Kaynaka
ABGS, Katlm ncesi Mali Yardmlar, (www.abgs.gov.tr).
AKBA, smet (2008) Avrupa Birliine Katlm ncesi Mali Yardmlar Kapsamnda Desteklenen Yerel Ynetim Projeleri: Seilmi rnekler zerinden Bir nceleme, Pamukkale niversitesi, SBE, Yksek Lisans Tezi.
ANDERSEN, J. (2001) Globalisation and Europeanisation: A Conceptual and Theoretical Overview, Paper presented at
the conference on Germany and Europe: A Europeanised Germany? ECRC Future Governance Programme, the British Academy, 29-30 November, London.
302 Yerel Siyaset

ARAKON, Maya (2002) Avrupa Akdeniz Mali Arac ve Trkiye, KV Yaynlar, No: 169, stanbul.
AVRUPA Komisyonu Trkiye Temsilcilii, ereve Programlar, www.deltur.cec.eu.int.
BLC, Nurettin (2005) Trkiye-Avrupa Birlii likileri. Genel Bilgiler, ktisadi-Mali Konular, Vergilendirme, Sekin, Ankara.
BLC, Nurettin (1997) Avrupa Birlii Mali Yardmlar ve Trkiye, Aka Basm Yayn, Ankara .
BRZEL, T. (1999) Towards Convergence in Europe?: Institutional Adaptation to Europeanization to German and Spain,
Journal of Common Market Studies, 37 (4), 573-596.
BRZEL, T. A. and T. RISSE (2000) When Europe Hits Home: Europeanisation and Domestic Changes, European Integration Online Papers (EIoP), 4 (15), 1-20.
BULMER, S. J., and C. M. RADAELLI (2004) The Europeanisation of National Policy?, Queens Papers on Europeanisation, No. 1/2004.
COLINO, C. (1997) The Manifold Europeanisation of the Audiovisual Sector: Expanding European Initiatives and German Domestic Responses, Paper presented at the Final Workshop on the European Policy Process organised by the Human
Capital and Mobility Network, University College, Dublin, 8 October.
CoR (2001) Opinion of the CoR on the Recommendation of the Congress of Local and Regional Authorities of Europe on
a European Charter of Regional-Self Government, Official Journal of the European Commuities, C144/5
CoR (2003) Opinion of the Commitee of the Regions on the Role of the Regional and Local Authorities in European Integration, Official Journal of the European Communities, C73/57
CoR (2007) Memo for the members of the buresu working group on relations with Turkey on the objectives, mandate and
working methods of the working group, Brussels, 19 March.
COWLES, M. G.; J. CAPORASO and T. RISSE (eds.) (2001) Transforming Europe-Europeanisation and Domestic Change,
Cornell University Press, Ithaca, New York.
ELKTA, brahim (2006) 20072013 Mali Perspektifi in ngrlen Avrupa Birlii Katlm ncesi Fonlarnn Yaps, Saytay Dergisi, Say 63, 39-49.
DEMMKE, C. (2002) Undefined Boundaries and Grey Areas: The Evolving Interaction between the EU and National Public Services, Eipascope, 2002/2, 8-15.
DPT (2000) ABGM, Trkiye-AT Karma Komisyonu Trk yeleri in Hazrlanan Not, Kasm.
DPT, Interreg III/A Yunanistan-Trkiye Snr tesi birlii Program, (www.dpt.gov.tr/bgyu/trabbkp/yunanistan.htm).
EUROPEAN Council (2001) Accession Partnership with Turkey, Official Journal of the European Communities, 24.3.2001.
EUROPEAN Council (2003) Accession Partnership with Turkey, Official Journal of the European Union, 12.6.2003.
EUROPEAN Council (2006) Accession Partnership with Turkey, Official Journal of the European Union, 26.1.2006.
GENKOL, Metin (2003) Avrupa Birlii Mali birlii Politikalar Ve Trkiye Avrupa Birlii le likiler Genel Mdrl
Uyum Dairesi Bakanl KV, www. ikv.org.tr.
GWIAZDA, A. (2002) Europeanisation in Candidate Countries from Central and Eastern Europe, Paper presented at the
EPIC Workshop, EUI, 19-22 September, Florence, Italy.
HRITIER, A. et al. (2001) Differential Europe: The European Union Impact on National Policymaking, Rowman & Littlefield
Press, Oxford, UK.
HIX, S. and K. GOETZ (2000) Introduction: European Integration and National Political Systems, West European Politics,
23 (4), 1-26.
JOHN, Peter (2000) The Europeanisation of Sub-National Governance, Urban Studies, Vol. 37, No. 5-6, 877-894.
KARABACAK, Hakan (2004) Avrupa Birlii Mali Yardmlar ve Trkiye ile Mali birlii, Maliye Dergisi, 69-106.
KAYADELEN, A. Eser, Hibe Programlar ve Hibe Bavurusunun Yaplmas, (www.tesk.org.tr/projehazirlama).
KNILL, C. and D. LEHMKUHL (1999) How Europe Matters: Different Mechanism of Europeanization, European Integration Online Papers (EIoP), Vol. 3, No. 7.
KOHLER-KOCH, B. (1999) The Evolution and Transformation of European Governance, Transformation of Governance in
the European Union, B. Kohler-Koch and R. Eising (Eds.), Routledge, London.
KSECK, Muhammet (2007) Avrupa Birliine yelik Srecinin Trkiyenin Yerel Ynetim Yapsna Etkileri, Yerel Ynetim-

ler zerine Gncel Yazlar-II: Uygulama, Hseyin zgr ve Muhammet Ksecik (Editrler), Nobel Yayn, Ankara, 691-737.
KSECK, Muhammet (2006) Yerel ve Blgesel Ynetimler Asndan Avrupa Birlii Btnleme Sreci ve Anayasas, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, Bekir Parlak ve Hseyin zgr (editrler), Alfa Aktel Yaynevi, stanbul, 1-42.
KSECK, Muhammet (2004) Avrupa Birlii Entegrasyonu ve Ulusal Kamu Ynetimleri, ada Kamu Ynetimi -II, M. Acar ve H. zgr (editrler), Nobel, Ankara, Nobel Yayn, 3-31.
KSECK, Muhammet (2002) Avrupa Birliinin Btnlemesi Srecinde Yerel Ynetimler, Avrupa Birlii le Btnleme
Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimler, (Ed. Hseyin zgr, Bekir Parlak), stanbul, Alfa Yaynlar, 1-38.
KSTEPEN, Can (2001) AYB ve Trkiyeye Salanan Kredi mkanlar, KV Yaynlar No: 166, stanbul.
LADRECH, R. (1994) Europeanization of Domestic Politics and Institutions: The Case of France, Journal of Common Market Studies, 32 (1), 69-88.
LADRECH, R. (2001) Europeanisation and Political Parties: Towards a Framework for Analysis, Queens Paper on Europeanisation, No. 2/2001.
LAWTON, T. (1999) Governing the Skies: Conditions for Europeanisation of Airline Policy, Journal of Public Policy, (18)
1, 91-112.
MAURER, A.; W. WESSELS and J. MITTAG (2000) Europeanisation in and of the EU System: Trends, Offers and Constraints, Paper for the DFG-Workshop Linking EU and National Governance, Manheim, 1-3 June.
ORMANOLU, Burhan (2005) Avrupa Birlii Katlm ncesi Mali Yardmlar Kapsamnda Merkezi Olmayan Yaplanma
Sistemi, Bte Dnyas, 2005, 14-17.
ORMANOLU, Burhan (2007) Avrupa Birlii Mali Yardmlarnn Kullanm ve Ynetimine Ynelik Trkiyede Oluturulan
Yap: merkezi Olmayan Uygulama Sistemi, ller ve Belediyeler Dergisi, Say 78, 33-37.
UKP [n Ulusal Kalknma Plan] (2003) T.C. n Ulusal Kalknma Plan (2004-2006), DPT, Ankara.
ZCAN, Blent, Rana Birden ve Eser Kayadelen Kayadelen, Avrupa Birlii Mali Yardmlar ve Trkiyede Uygulan,
www.tesk.org.tr/projehazirlama).
RADAELLI, C. (2000) Whither Europeanization? Concept Stretching and Substantive Change, European Integration Online Papers, Vol. 4, No. 8.
SMITH, J. (2003) The Puzzles and Paradoxes of Europeanisation-Lesson from the Scottish Experience, Conference Paper,
University of Sheffield, ESRC/UACES Series of Seminars on EBPP, 19 September, Sheffield, UK.
ULUSAL PROGRAM 2001, AB Mktesebat Listesi, Cilt. II (http://www.dpt.gov.tr/abigm)
ULUSAL PROGRAM 2001, AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Program, Cilt. I
(http://www.dpt.gov.tr/abigm)
ULUSAL PROGRAM 2003, (http://www.abgs.gov.tr/indextr.html).
VINK, M. (2002) The Limited Europeanization of Domestic Policies: Evidence from the Netherlands, Paper presented at
the Workshop 19: Europeanization and National Political Institutions, ECPR Joint Session of Workshops, 22-27 March
2002, Turin, Italy.
YILDIZ, Habib ve Fatih YARDIMCIOLU (2005) Trkiyeye Ynelik Avrupa Birlii Mali Yardmlar ve Aday lkelerle Karlatrlmas, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Say 2, s. 75-106
Dergiler/Gazeteler
ller ve Belediyeler Dergisi
ehir ve Bakan Dergisi
Forum Gazetesi
Yerel Dergi
Stratejik Planlar (www.sp.gov.tr/spler.html)
Adana BB Stratejik Plan 2007-2011
Ankara BB 2007-2011 Stratejik Plan
Antalya BB Stratejik Plan 2007-2011
Bursa BB Stratejik Plan 2006-2009
304 Yerel Siyaset

Diyarbakr BB Stratejik Plan 2006-2009
Erzurum BB Stratejik Plan 2007-2011
Eskiehir BB Eskiehir 2010 Stratejik Plan
Gaziantep Bykehir Belediyesi Stratejik Plan 2007-2011
stanbul BB 2007-2011 Stratejik Plan
zmir BB 2006-2017 Stratejik Plan
Konya Bykehir Belediyesi Stratejik Plan 2007-2011
Mersin BB Stratejik Plan
Samsun BB 2007-2009 Stratejik Plan
TOPLUMSAL GVENLK VE
YEREL SYASET
Prof. Dr. Ahmet Hamdi AYDIN*
Giri
Tarihsel olarak vazgeilmez bir toplumsal ihtiya olan ve devlet tarafndan temel bir hizmet olarak halka sunulan gvenlik, gnmzde de anlam ve
kapsam ynnden yeni boyutlar kazanarak nemini artan bir oranda srdrmektedir. Toplumsal gvenliin vard yeni boyutlar, bu hizmetin sunumunda yeni anlaylar da beraberinde getirmitir. Bu anlay deiikliinin getirdii yeni boyutlardan biri de genelde toplumsal gvenlikte yerelleme ve
zellikle de toplumsal gvenlik ve yerel siyaset ilikisidir.
Bu almann amac ve zellii toplumsal gvenlik ile yerel siyaset
ilikisini kurmaktr. Yani toplumsal gvenlik hizmetinin yerel siyaset otoritelerince sunulmas tartlacaktr. Bu iki kavramn ilikilendirilmesi bu almay zgnletirmektedir. Bu zgnlk, bu formatta fazla bir almann
yaplmam olmasndan kaynaklanmaktadr. Tek bana toplumsal gvenlik
ve tek bana yerel siyaset kavramlar oka tartlm ve bilimsel aratrmalara konu olmuken, bu iki kavram arasndaki iliki zerine bu kadar alma
yapld sylenemez.
Bu amala bu almada ncelikle genel olarak gvenliin anlam ve nemi ile gvenliin bir ihtiya olmas ve bu ihtiyacn karlanmasnn tarihsel geliimi zerinde durulacaktr. Daha sonra toplumsal gvenlik bal
altnda bireysel gvenlik - toplumsal gvenlik ayrm ve toplumsal gvenlik
sosyal gvenlik ayrm yaplarak, toplumsal gvenliin anlam ve nitelii
ile anlaynn deiip deimedii tartlacaktr. Son blmde toplumsal
gvenlik ile yerel siyaset ilikilendirilecektir. Bu erevede nce yerel siya* Kahramanmara St mam niversitesi, BF, Kamu Ynetimi Blm
305
306 Yerel Siyaset
set kavram aklanacak, devamnda toplumsal gvenlik ve yerel siyasetin

nasl ilikilendirilebilecei sorularak yantlanmaya allacak, son olarak da
toplumsal gvenlik ve yerel siyaset ilikisinde yeni boyutlar kapsamnda
toplumsal gvenliin yerellemesi ya da yerel siyasetin toplumsal gvenlikle ilgilenmesi eilimi, toplumsal gvenlikte ynetiim yaklam ve toplum
destekli gvenlik anlay tartlacaktr.
1. Gvenlik
a) Gvenliin Anlam ve nemi
Gvenlik kavram olarak emniyet, asayiin salanmas, kamu dzeninin
salanmas, birey veya toplumun kendilerine veya maddi ve manevi deerlerine kar su ilenmesinin nlenmesi ve her eye ramen ilendiyse olayn
aydnlatlmas gibi durumlar anlatr.
Geleneksel toplumlarda geleneksel yntem ve yaklamlarla sunulan gvenlik hizmeti, ada toplumlarda ada yaklamlarla sunulmaktadr. Modern toplumlarda insanlar toplu halde, yani birlikte yaamak ve yardmlamak zorundadr. Ancak bu birliin ve yardmlamann gereklemesi iin de
toplumda belli bir dzen ve gvenin salanmas ve devam ettirilmesi gerekiyor. Devletin, kamu ve zel gvenlik gleri ya da rgtleri marifetiyle sunduu hizmet sayesinde gerekleen bu dzen, huzur ve gven ortamna da asayi veya gvenlik denilmektedir. Byle bir ortam, su ve sululuun nlenmesi iin gerekli nlemlerin alnd, nlemlere ramen su ve sululuun olumas halinde gerekli ekilde mcadele edildii bir durumu ifade eder.
Gvenlik hizmeti bu gereklilikten dolay toplum hayatnda nemli bir
yere sahiptir ve gnn ve toplumun koullarna gre sunulmas gerekmektedir. Hem kamu hem de zel sektr tarafndan sunulan dier hizmetlerin sunulmas iin ncelikle gvenliin salanmasnn gereklilii ve sunulmasndaki risk ve zorluklar ise gvenlik hizmetini daha da nemli klmaktadr.
Bugn gvenlik hizmeti profesyonel olarak sunulan bir hizmettir, yani bir
meslektir. Kamu hizmeti niteliinde olup, kamu veya zel gvenlik tekilatlar
tarafndan sunulabilmektedir. Bir disiplin mesleidir, disiplin ve hukuk kurallarna, her meslekten daha ok uymay gerektirir. Ayrca nleyici ve koruyucu nitelikte bir hizmettir ve silah kullanmaya kadar varan zor kullanmay gerektiren
bir hizmettir. Dier bir nitelik olarak, yukarda belirtilen neminden dolay istekle ve benimsenerek yaplmas gerekli bir i ve meslektir (Aydn, 1996: 12-14).
Tarihsel olarak devletin kendi yetkili kurumlar eliyle bir kamu hizmeti olarak sunduu gvenlik, toplum hayatnda, dier kamusal hizmetlere kyasla nemli bir yer almtr. Fndklnn ifadesi ile kamu dzeni ve gvenlii sa-
Toplumsal Gvenlik ve Yerel Siyaset 307
lanmadan lkede ekonomik ve sosyal hi bir faaliyet yaplamayaca gibi hi

bir salkl gelime salanamaz. Dndarn belirttii gibi devletin temel grevlerinden biri gvenliktir (1996: 5). Bu temel grev ifa edilmeden, devletin dier grevleri (rnein eitim, salk, vs.) yapmas kolay olmayacaktr.
nk tm kamu grevlileri, alabilmeleri iin evvela can ve mal gvenliklerinin salanmasna ihtiya duyarlar (Aydn, 1996: 12). Aydn & Yldzn belirttii gibi, toplumsal hayatn her aamasnda gvenlik hizmetinin geni halk
kitlelerine yaylacak ekilde sunulmas gerekir ki toplumu oluturan bireylerden beklenen hizmet ve grevin yaplmas mmkn olsun (1999: 80-81).
Genelkurmay Bakan Orgeneral Yaar Bykant, Gvenliin Yeni Boyutlar ve Uluslararas rgtler konulu uluslararas sempozyumun a konumasnda (Harp Akademileri, stanbul, 31 Mays 1 Haziran 2007) gvenliin yeni tanmn yle yapmt:
Gvenlik, hepinizin ok iyi bildii gibi, ok boyutlu bir kavramdr. Bugn
artk gvenlii, iinde sadece asker deil, siyasi, hukuki, ekonomik, sosyolojik ve psikolojik etmenlerin olduu bir erevede tanmlamak gerekmektedir
Gerekten, yaadmz dnemde gvenlik kavram ifade ettiim gibi ok deimitir ve bu deiim ok byk bir hzla gereklemitir zellikle,
1990l yllarla birlikte bilgi ve iletiim teknolojisinin hzla yaygnlamas;
dnyada mal, hizmet, sermaye ve fikir hareketlerinin serbest ve hzl dolam
erevesinde lkelerin bata ekonomik, gvenlik ve kltr olmak zere eitli
alanlarda birbirine daha baml hle gelmeleri sonucunda btn lkeler, kresel sorunlar karsnda ortak deer, yaklam ve tavrlar benimsemeye zorlanmlardr Bugn risk ve tehditlerin yanl alglanmas ve uygulanmas ve bu
hususun, karar verme srelerini olumsuz etkilemesi, sonular itibar ile gvenlik anlayna yeni boyutlar getirmitir (Bykant, 2007).
b) Gvenlik htiyac
Gvenlik, insan hayatnda ok nemli olmu, gvenliin salanmas hizmeti de nemli bir kamu hizmeti olagelmitir. Gvenliin salanmas, ada devletlerin de olmazsa olmaz ilkeleri arasnda yer almakta ve devletlerin
var olma nedenlerinin banda gelmektedir. Toplumun gvenlik iinde hayatn srdrebilmesi bakmndan, gvenlik hizmetlerinin devletin temel grevlerinden biri olarak yrtlmesi vazgeilmez bir ihtiyatr.
lk insandan beri, bireyler yeme-ime ihtiyacn giderdikten sonra gvenli bir yer ve ortam bulma ihtiyacn hissetmitir. Bunun nedeni, insann
tm ihtiyalar arasnda gven iinde olma ihtiyac veya gvenlik ihtiyacnn nemli bir yere sahip olmasdr. Tarihsel olarak bireysel gvenlik her
zaman nemli olmutur, ama zellikle insanlarn birlikte (toplu halde) yasa-
308 Yerel Siyaset
maya balamas ile toplumsal gvenlik de nemli olmaya balamtr.

Toplumsal gvenlik veya baka bir kavramlatrma ile kamu dzeninin
salanmas insanlarn birlikte ya da toplum halinde yaayabilmelerinin yani toplumsal hayatn vazgeilmez ihtiyalarndan olmutur. Fndklnn belirttii gibi:
Btn canl varlklar gvenlik igds ve donanm ile dnyaya gelirler. Her canlnn kendine gre gvenliini salayacak bir silah ve donanm
vardr... Canllar iinde dnyaya savunmasz ve silahsz gelen tek varlk insandr. nsanlar, gvenliklerini salamann yolunu hemcinsleriyle bir arada
toplu halde yaamada bulmulardr. Gerekten insanlar toplu halde yaamaya zorlayan sebeplerin banda gvenlik ihtiyac gelmektedir (1997: 4).
Gvenlik ihtiyac, Maslowa gre insann bedeninin canl kalmas iin
gereken ihtiyalar olan ve fizyolojik olarak adlandrlan ihtiyalardan sonra ikinci srada gelir. Maslow, gdleri aamal bir yap iinde grr ve insanlarn alt basamaktaki ihtiyalar karlannca st basamaktakilere yneleceini kabul eder. Bu basamaklar unlardr:
Fizyolojik ihtiyalar: Yeme, ime, barnma vs.
Gvenlik ihtiyalar: Kendini gven iinde ve tehlikeden uzak hissetmek.
Ait olma ve sevgi ihtiyalar: Bakalar ile iliki kurmak, kabul edilmek ve bir yere ait olmak.
Deer ihtiyalar: Prestij, baar, yeterli olmak ve bakalarnca benimsenip tannmak.
Kendini gerekletirme ihtiyalar: Kiinin amacn gerekletirmesi
ve potansiyelini ortaya karmas, kiisel tatmin, kiisel baar, bilimsel bulular (http://www.psikiyatrivehayat.com).
c) Gvenlik htiyacnn Karlanmasnn Tarihsel Geliimi
Gvenliin toplumsal hayatta nemli olmas ile devletin gvenlik hizmetini bir kamu hizmeti olarak sunmas veya devletin gvenlik ihtiyacnn
karlanmas ile ilgili farkl grler veya teoriler vardr. Bu konuda genel olarak iki farkl teorik yaklam ve bunlarla ilgili olarak da temel siyasal
gr vardr (Bunyan, 1977; Bowden, 1978):
Bu grlerden birine gre insanlarn birlikte yaama ihtiyac devletin kuruluunu sonu vermi ve devlet halkn gvenliini salama grevini stlenmitir. Bu gre gre halkn gvenlik ihtiyacn karlamak zere gvenlik
gleri ortaya kmtr. Bu, muhafazakar gr olarak kabul edilebilir.
Dier gre gre ise gvenlik hizmeti sunan kurumlarn kuruluu, toplumun sosyo-ekonomik ve politik ynden gelimesi ile ilikilidir. rnein, sanayileme devriminin balamas ile su ve sulu kavramlarnn deierek farkl bir
mcadele tarzn gerektirmesi ve sermayenin (kapital) buna kar korunmas ih-
tiyacnn domas sonucu profesyonel gvenlik gleri ortaya kmtr. Bu gre gre de gvenlik gleri devleti ve otoriteyi elinde bulunduran sekinleri,
nfuzlular ve sermaye sahiplerini veya sistemi korumak iin domutur. Bu radikal gr olarak kabul edilir. Yani radikal gre gre, kapitalizmin ortaya k ile devleti ve devlete veya sisteme egemen olan siyasal ve ekonomik g
sahiplerinin mevcut statlerini ve varlklarn korumak amacyla gvenlik gleri oluturulmutur, oysa bunlarn su ve sululukla mcadele ederek, tamamen halka hizmet veren kurumlar olmas gerekir.
Tabii olarak bir de bu iki grn arasna den ve genellikle liberal olarak kabul edilen bir gr vardr.
Dikkat edilecek olursa, hangi gr doru olursa olsun (ki hepsinin de
bir derece doruluk pay vardr, biri tamamen doru dieri tamamen yanl
denilemez) gvenlik ihtiyac ve bu ihtiyac karlayan kurumlar toplumda srekli olarak son derece nemli bir yere sahip olmutur (Aydn,1996: 5-6).
Dursun, gvenlik ihtiyacnn ortaya kn zenginlik ve yoksulluk
kaygsna dayanan stnlk kurma abasna dayandrarak u ekilde aklar:
Ortaa kentlerinin etraf byk surlarla evrilidir. Bunun tamamen bir
gvenlik sorunu olduunu ve bu kentte yaayanlarn kendilerini gvenlik ierisinde grmeleri amacyla bu byk surlar ina ettiini biliyoruz. inlileri in Seddini ina etmek mecburiyetinde brakan temel saik ne idi acaba?
Diyarbakr evreleyen o muhteem surlarn inas elbette gvenlik ve savunma maksatldr. Surii stanbulu evreleyen o muhteem surlarn gvenlik dnda ne amac olabilir ki? Bugn de gvenlik ierisinde yaama ihtiyac milyarlarca dolar silaha para ayrlmasna yol ayor. Souk Sava dneminde nkleer silahlarn gelitirilmesine ayrlan byk paralar, Yldz Savalar Projesi, ktalararas balistik fzeler gibi byk projelerin gerisinde
gvenlik ihtiyac ve dmana kar stnlk elde etme veya stnl koruma saiki yatmaktadr (Dursun 2005:10).
Dursun devamla gnmzde gvenlie ilikin problemleri en ok yaayan
lkelerin Batl olmayan toplumlar olduunu savunur. Bu lkeler hem gvensiz
bir emberde bulunmakta hem de gvenlikleri iin ihtiya duyduklar silah ve dier malzemeyi kendileri retemeyip dardan almak mecburiyetinde kalmaktadrlar. Bu lkelerin ayn zamanda yoksulluu da yaamalar ise sorunun bir baka boyutudur. Devaml bir meruiyet sorunu yaayan, halka ramen iktidarlarn
korumaya alan nc Dnya ynetimlerinin ou mevcut konumlarn silahlanma yarna ayrdklar byk paralarla salamaya ynelmektedirler. Gvenlik
konusu tm toplumlarn en nemli sorunu olmaya devam ettike bu alana byk
yatrmlarn yaplmas, buna karlk yoksulluk ve sosyal politikalarn ihmal edilmesi kanlmaz olacaktr (Dursun 2005:10).
310 Yerel Siyaset
2. Toplumsal Gvenlik
a) Bireysel Gvenlik - Toplumsal Gvenlik Ayrm
Gvenlik ihtiyacn bireysel ve toplumsal olmak zere iki anlamda
dnmek gerekir. Konuya tarihsel olarak bakldnda, bireysel gvenliin
insanlk hayatnda batan beri nemli olduu, toplumsal gvenliin ise genelde ikinci planda kald grlr. Ancak insanlar giderek daha ok ve daha byk kitleler halinde toplu yaamaya baladka, toplumsal kimlikler, amalar vs. nemli hale geldike, toplumsal ihtiyalar ve bu kapsamda toplumsal gvenlik de nem kazanmaya balam ve nihayet gnmzde toplumsal gvenlik daha ok nem kazanm ve n plana kmtr, yani toplumun gvenlii nemli hale gelmitir.
Bu almann kapsam gerei burada bireysel gvenlik konusuna girilmeyecek, toplum ve toplumsal gvenlik derinlemesine incelenecektir.
nsan hayat birlikte yaamay gerektirir. Fakat bu birliin srdrlebilmesi
ve sosyal yardmlamann gerekleebilmesi iin, toplumda belli bir dzen
veya gvenli bir ortamn salanmas ve devam etmesi gerekir. Gerekten, insanlar binlerce yldan beri birlikte yaadklar halde, dzensiz ve gvensiz
yaamamlardr. Zira kamu dzeni ve gveninin salanmas, devletin bata
gelen grevlerinden biri olmutur.
b) Toplumsal Gvenlik Sosyal Gvenlik Ayrm
Bu arada Trkede toplumsal ve sosyal kavramlar e anlaml olmasna ramen gnlk dilde ve literatrde toplumsal gvenlik ve sosyal
gvenlik diye iki farkl kavramn kullanldn belirtmek gerekmektedir.
Dolaysyla bu almada toplumsal gvenlik kavramn sosyal gvenlik
(social security) anlamnda kullanmamaktayz. rnein bakma muhta insanlara hizmet sunan Sosyal Hizmetler Mdrl ve ii ve memur gibi
sosyal gvencesi olan insanlara hizmet sunan Sosyal Gvenlik Kurumunun alanna giren konularn genel ad olan sosyal gvenlik kavramnn
anlam ve kapsam yle aklanr:
Bir toplumda kiisel birikimler ile toplumsal katklardan ya da sadece
kamusal veya toplumsal fonlardan oluturulan kaynaklardan yaplan sosyal
ierikli, ayni ve nakdi her trl deme ve yardmlar sosyal gvenlik olarak
adlandrlr. Sosyal gvenlik, sosyal yardmlar, sosyal hizmetler ve sosyal sigortalar ad altndaki organizasyonlarla yrtlr ve toplumun belirli
koullardaki ve belirli niteliklerdeki kesimlerini kapsar.
Yaamn kanlmaz doal bir sonucu olarak karlalacak risklere kar korunabilmek; kimi yallk ve lm gibi mutlak, kimi hastalk ve muhta-
lk gibi olas tm risklere karn gelecee gven ve mitle bakabilmek, toplumsal bar ve huzurun salanmas asndan da ok byk bir nem ve deer tar (Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu, 2002).
c) Toplumsal Gvenliin Anlam ve Nitelii
Bu almann balnda kullandmz ve yerel siyaset ile ilikilendirerek tartacamz konu olan toplumsal gvenlik, emniyet ve asayii (policing), yani gvenlik glerinin verdii hizmet ve yukarda belirtildii gibi
Maslowun ihtiyalar hiyerarisindeki gvenlik ihtiyac anlamnda kullanmaktayz.
Cahit Talas, toplumsal gvenlii bir lke halknn bugn ve yarnn
gven altna almay amalayan ve birbiri arasnda sk bir birlik ve uyumla
kurulmu olan kurumlar btn olarak tanmlar (http://www.empoweringwomantr.org/tr).
Altuner, toplumsal gvenliin nitelii ve bunu salamann yol ve yntemi ile ilgili olarak unlar ifade eder:
nsan-doa ve insan ilikilerinden kaynaklanan elikilerin neden olduu gvensizliklere kar bireyi ve toplumu gvenli klmak amac toplumsal
gvenliin evrensel zdr. Fakat toplumsal gvenlik uygulamada bir sistem
olarak toplumsal farkllklar gstermektedir. Toplumsal gvenlik sistemi iinde gelitii toplumsal yapya gre nicelik ve nitelik kazanmaktadr. Belirli bir toplumdaki toplumsal gvenlik sistemi o toplumun yapsnn bir rn
olarak gelimektedir. Sistemin toplumlara gre farkllk gstermesinin nedeni toplumsal yap farkllklardr. nk toplumlar tarihsel olarak oluup kurulmu zgl zaman ve mekan koullar altnda toplumsal biimler iinde gelien insanlar aras ilikilerden olumaktadr. Bu farkllklar toplumsal yap
farkllklarndan ileri gelir (http://www.empoweringwomantr.org/tr).
Altunere gre toplumsal gvenlik toplumun grevlerinin bir parasdr.
Toplumsal yapdaki deimelere bal olarak toplumsal gvenlik sistemi de
deiir. Toplumsal gvenlik sistemini oluturan en temel paralardan birisi
toplumsal sigortadr. Toplumsal gvenlik, varlmas gereken bir amatr.
Toplumsal sigorta ise bu amaca varmak iin seilebilecek yollardan sadece
bir tanesidir (http://www.empoweringwomantr.org/tr)
d) Toplumsal Gvenlik Anlay Deiiyor mu?
31 Mays 1 Haziran 2007 tarihlerinde Genelkurmay Bakanl tarafndan dzenlenen Gvenliin Yeni Boyutlar konulu bizim de katldmz uluslararas sempozyumda, gnmzde toplumsal gvenlik anlaynn deitiine dair nemli tartmalar yaplm ve bu gr genel olarak kabul grmt. Genelkurmay Bakan Orgeneral Yaar Bykant da a konuma-
312 Yerel Siyaset
snda, kendisine zg bir yntem ile bir soru sorup yantlamak suretiyle bu
gr zetle yle savunmutu:
Dnya neler yaplrsa, neler yaplmazsa veya neler olursa gvenli bir gezegen olmaktan kar? Dncelerim unlardr;
a. Kaynaklarn retimi, kullanm ve datmn sadece kendi lke veya
lkelerimizin karlar asndan ele alrsak,
b. Kendi lke veya lkelerimizin refah ve gvenliini, baka lke ve lkelerin refah ve gvenliini tehlikeye sokacak ekilde ele alrsak,
c. Terr olgusuna iyi terrist, kt terrist eklinde ifte standart iinde yaklarsak,
. lke veya lkelerin iinde bulunabilecekleri istikrarszlklar bir politik kar arac olarak grebilen miyop bir yaklamla ele alrsak,
d. lkelerin arasnda var olan ekonomik uurumlarn ortadan kaldrlmasna gstermelik katklarda bulunarak bu uurumun derinlemesine sebep olursak (ar ekonomik dengesizlik, radikalizmin besin ve ideoloji kaynadr),
e. Gce dayal sorunlar zme yntemi yerine, nyargsz bar ve ibirlii kltrn gelitiremezsek,
f. Her eit terre kar yalnz sylemde deil, uygulamada da kesin bir
davran biimi ortaya koyamazsak,
g. Bakalarn en az kendimiz kadar sevemezsek,
h. Bugnn ksa vadeli karlar iin gelecek nesillerimizin gvenliklerini ve refahlarn tehlikeye atan yaklamlar iine girersek,
. Gvenlik ve refah kavramn sadece kendi toplumumuz iin bir n
art olarak ngrrsek, yaadmz gezegen hi bir zaman huzur, gven ve
refah iinde olmayacaktr (Bykant, 2007).
Bu ifadelerden toplumsal gvenliin salanmasnda silahn tek zm
olarak kabul edilmedii, ekonomik ve sosyal adan mcadelenin de benimsendii, zellikle toplumu tehdit eden terr konusunda zm iin terrn
trleri balamnda bir ayrm yaplmad ve bununla mcadele iin mutlaka uluslararas iliki ve ibirliinin gelitirildii bir anlay ile hareket edilmesi gerektii anlalmaktadr.
Bahar (2005) toplumsal gvenlik anlaynn ya da toplumun gvenlik
anlaynn deitiini savunarak yeni gvenlik anlayn, saklayacak hibir eyim, dolaysyla korkacak hibir eyim yok eklinde aklar. Bahar
yle devam eder:
Hkmetlerin gc, devletlerin toplumsal denetimi ne lde salad
tartlmaktadr. Toplum gvenlii hkmetlerin nemli bir eylem alann o-
luturuyordu. nk toplum gvenlii, hkmetlerin salamay vaat ettii

olgulardan biridir. Gnmzde son terr saldrlar sonucu hkmetler vatandalarnn gznde aciz ve aresiz duruma dmtr. Bununla birlikte hkmetler aresizliklerini gizlemekte ve bu durumu yalanlamamaktadr
Toplum gvenliinin salanmasnda adi sulularla mcadele kolay bir itir.
Ama uluslararas terr rgtleri ve terristlerle mcadele ayn kolaylkta deil. ada hkmetlerin toplumsal dzenin salanmasndaki rol, etkinlii
terr eylemleriyle birlikte yeniden sorgulanmaktadr. Devletler toplumlar zerindeki denetim glerini kaybetmitir. Toplum gvenlii artk i ve d
tehditlerin etkisi altndadr. D tehditlerin nlenmesinde snr kontrol,
gmrkler ve silahl gler etkin bir rol oynamaktadr Yeni gvenlik anlay, aslnda terk edilen eski gvenlik anlaydr. zgrlk ve gvenlik arasnda denge ortadan kalkmaktadr. Saklayacak bir eyiniz yoksa telefonlarnzn elektronik postalarnzn ve yaamnzn dier alanlarnn snrsz ve
kontrolsz bir ekilde kim olduu bilinmeyenler tarafndan denetim ve gzetim altnda olmasndan korkmanza gerek yoktur! (http://www.usak.org.uk/junction).
Bu alntdan da anlalabilecei gibi yeni gvenlik anlaynn, bireylerin denetim ve gzetim altnda tutulmas ile karakterize olmaya balad ve
bu denetimde devletin gcnn giderek azalmaya balad vurgulanmaktadr. Devletin ekilmesi ile oluacak bu boluk, yerinden ynetim kurulularnda etkin olan ve yerel siyaset yapan kii ve kurumlar, zel sektr (zel gvenlik sektr) ve sivil toplum kurulular gibi baka aktrler tarafndan doldurulacaktr. Bu da son yllarda yeni bir ynetim anlay olarak gndeme
gelen ynetiim yaklamnn toplumsal gvenlik anlaynda da yansmasn bulmas olarak aklanabilir. Aada bu yaklam ele alnacaktr.
te ulusal siyasetin yan sra yerel siyasetin de bireysel veya toplumsal anlamda gvenlik hizmetinin sunulmas konusu ile birlikte telaffuz edildii bu noktadan itibaren toplumsal gvenlik ve yerel siyaset tartmasna geebiliriz.
3. Toplumsal Gvenlik - Yerel Siyaset likisi

a) Yerel Siyaset Kavram
Ksaca, yerel siyasetin ulusal veya genel siyasetin kart bir anlam tad sylenebilir. Yerel siyaset, yerelde siyasetin yaplmas ile ilgilidir. Ancak bu sadece yerel ynetimler ve kurumlar ile ilgili deildir. Nerede ya da
hangi dzeyde siyasi bir etkinlik olursa olsun, eer yerel boyutta yaplyorsa
orada yerel siyaset vardr. Burada ncelikle yerelin ne olduu sorusu akla geliyor. Gymen yereli yle aklar:
314 Yerel Siyaset
Bir defa yerellik kavram lkeden lkeye deimektedir. Ynetimsel kademelenme, corafi artlar bu tanm etkileyecektir. rnein Avrupa Birlii
ok dzeyli ynetiim modelinde, ynetiimi 5 ayr kademede tanmlamaktadr. Hangi kademenin dierine gre ne kadar yerel olduu kademeler aras
iliki ile tanmlanr (Gymen, 2007: 7-8).
Bu aklamadan hareketle yerel siyasetin anlamn ve niteliini aklamak daha doru ve daha kolay olacaktr. Yine Gymen u aklamay yapar:
Yerel siyaset kavramna baktmzda; siyaset bir dizi amaca varmak
maksadyla, kaynak kullanmnda ncelikleri belirlemek ve tm bunlar salamak amac ile karar alma srelerini ileterek g kullanmaktr gibi bir tanmla karlarz. Ulusal siyasetten farkl olarak yerel siyasette yerel g odaklar, yerel kaynaklar ve potansiyeller sz konusudur (Gymen, 2007:7-8).
Alkan ve Ta da yerel ve yerel siyaset kavramlarna ilikin olarak u
aklamay getirirler:
Yerel siyaset, yerele ait zelliklerin siyaset srecine eitli boyutlarda yapt etkiler zerinde younlar. Yerel sosyo-ekonomik zelliklerin, corafi faktrlerin, yerel sosyal farkllama yaplarnn, kar gruplarnn, yerel ve ulusal dzeyde otoriteleri belirleme ve kararlarn etkilemeye dnk etkinliklerini, otoritelerle gelitirdikleri etkileimleri ve btn bunlarn siyasetin genel grnm zerindeki etkilerini inceleyen bir kavram olarak ne kar (Alkan & Ta, 2007: 16).
Kurtulmu da siyasette yerelleme meselesinin, ynetim iinin sadece
merkezi idareden alnp yerel ynetimlere, ile belediyelerine, yerel meclislere ve daha yerele doru verilmesi meselesi olmadn, ayn zamanda, demokrasinin anlam dorultusunda yerel halkn grnn alnmas ve yerel
ynetimlerin halk tarafndan denetlenmesini gerektirdiini, daha dorusu yerel siyasetin byle olmas gerektiini savunur (Kurtulmu, 2007: 16-26).
Demokrasilerde yerel dzlemde gvenlik hizmetinin sunulmas dahil
tm alanlarda etkili ve yetkili olan yerel siyasetin aktrlerini formel ve enformel olarak ikiye ayran Gymen, formel aktrlerin yasalarda tanmlanan
mevzuatla belirlenen kaymakamlklar, valilikler, il zel idareleri, belediyeler, yasal dernekler ve vakflar olduunu, yerel siyasetin enformel aktrlerinin ise yasal kalplar dnda kalan, fakat potansiyel olarak bir yredeki dini
ve etnik gruplar, tarikatlar, airetler ve yurtta giriimleri gibi herkes olabileceini belirtir (Gymen, 2007: 9-10).
b) Toplumsal Gvenlik ve Yerel Siyaset
Nasl likilendirilebilir?
Yukardaki yerel siyasal aktrlerle ilgili aklamaya dikkat ve itibar edilecek olursa yerel siyaset yapanlarn sadece belediyeler ve belediye meclis -
yeleri gibi yerel ynetim ve yerel siyasal kurum ve kiilerle snrl olmad
anlalmaktadr. Merkezi ynetimin tara tekilatlar olan il ve ile ynetimlerinin de bunlara dahil olduu dnldnde, gvenlik hizmeti ile yerel siyaset faaliyetleri arasndaki ilikiyi kurmak, grmek ve anlamak daha
da netlemektedir.
rnein Trkiyede toplumun gvenlii merkezi ynetim adna ileri
Bakanlnn grev ve yetkisi dahilindedir. Bakanlk bu grevi bakanla
bal i gvenlik birimleri eliyle yerine getirir. Yerel dzlemde de ileri
Bakanlnn tara uzantlar olan ve birer yerel siyaset aktr olan il ve ile
ynetimleri toplumun gvenliini salama grevini yerine getirirler. Ayrca
ksmen de olsa nemli yerel siyaset aktrleri olan yerel ynetimler de topluma gvenlik hizmeti stlenebilmektedir. Bu, hem genel hem de yerel siyasetin gvenlik hizmetinde etkili ve yetkili olmas anlamna gelmektedir.
Demokrasilerde siyasal otoritenin toplumsal gvenlikten sorumlu olmas gerekir. Ayrca bunun ne kadarnn yerel siyasal otoriteler tarafndan sunulduu da demokrasi asndan nemlidir. Bir lkede toplumsal gvenliin
sivil gvenlik glerince sunulma derecesi demokrasinin dzeyini gsterir.
Trkiyede toplumsal gvenliin giderek yerel siyaset otoritelerine braklma eiliminde olduu sylenebilir. Demokrasinin gelimesine paralel bir
gelime olarak kabul edilen bu gelime, toplumsal gvenliin yerellemesi
ya da yerel siyasetin toplumsal gvenlikle ilgilenmesi olarak aklanabilir.
Ayrca son zamanlarda zel sektr ve sivil toplum rgtlerinin gvenlik dahil tm kamusal hizmetlere mdahil olmasnn sonucunda yeni bir ynetsel
yaklam olarak ortaya kan ynetiim ve toplumun yardm ve destei temelli gvenlik hizmeti anlayn ifade etmek zere ortaya kan toplum
destekli gvenlik gibi kavramlarla, toplumsal gvenlik anlay yeni boyutlar kazanmtr. Bu konulara, aada Trkiye asndan daha geni bir ekilde yer verilecektir.
c) Toplumsal Gvenlik ve Yerel Siyaset likisinde
Yeni Boyutlar
i. Toplumsal Gvenliin Yerellemesi ya da Yerel Siyasetin
Toplumsal Gvenlikle lgilenmesi
Yerinden ynetim savunucular veya merkezden ynetim kartlarnn
ou tarafndan, tm kamu hizmetleri yerellese bile, d politika, milli savunma (d gvenlik) ve i gvenlik hizmetlerinin yerelleemeyecei veya
yerel olarak sunulamayaca, bu hizmetlerin mutlaka merkezden veya merkeziyeti bir sistem ile sunulmas gerektii gr savunulur. Oysa tm dierleri iin doru olsa bile, i gvenlik anlaynn amzda ulat boyut-
316 Yerel Siyaset
lar dnldnde, byle kesin bir kuraln geerlilii tartlr hale gelmektedir. Ksaca toplumsal gvenlik hizmeti, merkezi ynetim veya yerel ynetim birimlerinden oluan yerel siyaset otoritelerince sunulamayacak bir nitelikte deildir. Dier bir ifade ile toplumsal gvenlik yerel hizmet olabilecek niteliktedir.
Yerel hizmet, bir yer, yre, mahal veya blgeyi ve orada yaayan halk
ilgilendiren, yani tm lkeyi ve lke halkn ilgilendirmeyen hizmetleri ifade eder. Yerel hizmetler, zellikleri itibariyle yerel halkn gnlk yaamn
srdrebilmesinde nemli bir yeri olan hizmetlerdir. Bu hizmetler genellikle
yerel ynetimler eliyle veya yerel ynetimler ile merkezi ynetim tarafndan
ortaklaa sunulurlar. Bunlarn balcalar temizlik hizmetleri, itfaiye hizmeti, ehir ii ulam, su, gaz ve elektrik hizmetleri gibi hizmetlerdir (afak,
1996: 30; zcan, 1973: 195)
Yukarda da belirtildii gibi yerel hizmetler genellikle yerel halkn gnlk yaamnn gven iinde gemesi ile yakndan ilgili hizmetlerdir. Gerekten toplumun huzur iinde bir hayat srdrmesinde yerel hizmetlerin byk
rol vardr. Bu hizmetlerin bir ya da bir kann eksiklii hatta yeterince grlmemesi, kentte yaayanlarn huzur ve skununu yok edebilir. Bu ifadeden
de anlalaca gibi yerel hizmetler yerel halkn skun ve huzuru iin gerekli olan hizmetler olduuna gre, bu amaca en uygun hizmet olan i gvenlik hizmetinin yerel olarak sunulabilecei, hatta sunulmas gerektii sylenebilir.
Dolaysyla gvenlik hizmeti, en azndan eitim, bayndrlk ve imar,
salk ve sosyal yardm hizmetleri gibi yerel ynetimler ve merkezi idarenin
gerek bakent gerekse tara birimleri tarafndan ortaklaa sunulan hizmetlerden biri olabilir. Nitekim belediye zabtas, snrl grev ve yetkilere sahip
olsa da toplumsal gvenlik hizmetinin yerel olarak sunulabileceini gsteren bir rnektir. Kamu zel, yani zel kanununa tabi bir kamu gvenlik tekilat olan belediye zabtas, bir yerel ynetim olan belediyenin emrinde, yerel halkn gvenlii iin alan bir kolluk gcdr (Aydn, 1996: 17).
Yine bir yerel ynetim birimi olan ky ynetiminde de hem yerel ynetici hem de merkezi ynetimin temsilcisi olan muhtar, hem yerel hizmetleri
hem de devlet ilerini yapmakla yetkilidir. Buna kyn gvenliini salamak da dahildir. rnekin ifade ettii gibi:
Muhtar ayn zamanda devletin kydeki temsilcisi sfatn tar ve bu sfatla kydeki devlet ilerini grr. Kanunlar, tzkleri ve bltenleri halka
duyurur. Kydeki asayii salamak, dirlik ve dzeni korumak onun grevidir. Su ve sulular hkmete haber verir veya ky korucusuna yakalattrarak hkmete teslim eder... Her kyde en az bir de silahl korucu (beki) bu-
lunur ve asayi iinde muhtardan emir alr (1984: 145).

Burada her ne kadar muhtarn, merkezi idarenin veya devletin bir iini
yapt sz konusu ise de sonu itibariyle hizmetin yerel halka, yerel yneticiler veya grevliler tarafndan yerinde sunulmakta olduu bir gerektir.
Ayrca Amerika Birleik Devletleri ve ngiltere gibi geleneksel olarak
yerinden ynetim sisteminin egemen olduu lkelerde polis glerinin seimle greve gelen yerel otoritelerin emrinde ve kontrolnde olmas da gvenlik hizmetinin yerel bir hizmet olabileceini gstermektedir. rnein
ngilterede i gvenlik yerel hkmetin (Local Government) sunduu bir
hizmettir (Aydn, 1997: 121-122).
Gvenlik hizmetlerinin yerel olabileceini ve hatta olmas gerektiini
gsteren bir dier gsterge de evrensel deerler olan demokratik toplum ve
katlmc ynetim anlaynn kanlmazldr. Gerekten gvenlik hizmeti
demokrasi, eitlik ve hukuk ilkeleri erevesinde ve yerel halkn katlm ile
sunulmas gereken bir hizmettir. Halkn katlm, yani destei olmadan gvenlik glerinin tam anlamyla su ve sululukla mcadele etmesi mmkn
deildir. Ylmazn inceledii gibi demokrasi ve yerinden ynetim kavramlar birbirleriyle sk skya ilikili iki kavramdr (1995: 308).
Tm bu gerekelerden sonra, Trkiyede i gvenlik hizmetlerinin yerel
olarak sunulmas gerektii sylenebilir mi? Hemen belirtelim ki gnmz
Trkiyesinin, blgeleraras ekonomik gelimilik dzeyinin eit olmamas
ve bata terr gibi siyasal ve sosyal sorunlarndan dolay ksa vadede i gvenlik hizmetinin yerellemesi veya yerel siyasal otoritelerin emir-kumandasna verilmesi mmkn grlmemektedir. Ancak uzun vadede, toplumun ekonomik, politik, sosyal ve kltrel adan gelitii ve demokrasinin btn
kurum ve kurulular ile yerletii bir Trkiyede i gvenlik hizmeti dahil
btn hizmetlerin yerelletirilmesinin mmkn olabilecei savunulabilir.
Gnmzde yerelleme gibi toplumsal gvenliin zellemesi ve sivillemesi gibi eilimler de gzlemlenmektedir. Merkezi ynetimin ve yerel ynetimin
yan sra zel sektrn ve sivil toplum rgtlerinin gvenlik hizmetine mdahil
olmas genel olarak kamu ynetiminde ve zel olarak gvenlik hizmetinin sunulmasnda da yeni bir yaklam olarak son yllarda literatre giren ynetiim yaklam ile aklanmaktadr. Bu tartmaya aada yer verilecektir.
ii. Toplumsal Gvenlikte Ynetiim Yaklam
Toplumsal gvenlik ile yerel siyaset kavramlarnn ilikilendirilmesi
balamnda yerel siyaset aktrleri olan merkezi ve yerel ynetim otoriteleri
ile yerel siyaset yapan bireyler ve sivil toplum rgtlerinin konu ile ilgisini
kurabilmek iin kilit bir kavram olan ynetiim anlay ile toplumsal gvenlik yeni bir boyut kazanmtr.
318 Yerel Siyaset
Ynetiimin (governance) szlk anlam, bir toplumsal-politik sistemdeki ilgili btn aktrlerin ortak abalaryla elde edilen sonularn oluturduu yap ya da dzendir (TODAE, 1998: 274).
ada bir ynetim yaklam olarak ynetiimin, kamu ve zel sektr ile sivil toplum kurulularndan aktrlerin bir araya gelerek ortak amalar iin pazarlk yapmasn ngrdn ve bu anlamda taraflarn birbirlerinin
deerlerini ve nceliklerini benimsemeseler bile anlamalar beklendiini
vurgulayan Cokun, bu yaklamn, merkezi ynetimin yetki ve otoritesini
sivil toplum rgtleriyle paylatn, devlet otoritesine dayanmayan, oulcu ynetim biimlerinin ve aktrlerinin etkileimiyle katlmc bir ynetim
ekli ngrdn, ortaya kan yeni ynetim srelerini aklamaya alan
ve toplumun daha etkin ve demokratik olarak ynetilmesine ilikin neriler
sunan kuramsal bir ereve olduunu savunur (2003: 51-53).
Ynetiimi, kamu ynetimini hem verimli hem de yapt ilem ve eylemlerden sorumlu hale getirecek bir grn olumas ihtiyacn karlamak amacyla sunulan bir kavram olarak aklayan Erylmaz, u grleri dile getirir:
Ynetiim kavram, zel sektr ve sivil toplum kurulularn iine alan
kompleks bir sistem ve bunlarn kendi aralarndaki ilikiler a ve karlkl
etkileimlerini ifade etmek iin kullanlmaktadr. Burada, merkezi ynetim
ve yerel ynetim kurulularndan baka, sivil toplum rgtleri, zel giriimciler ve kar amac gtmeyen kurulular kapsayan geni bir aktrler yelpazesinin varl ve bunlarn ynetim sistemine dahil edilmesi sz konusu olmaktadr. Ynetiim, toplumu ynlendirmek ve ynetmek konusunda sorumluluk
dengesinin devletten sivil topluma doru kaymakta olduuna iaret etmektedir. Baka bir anlatmla ynetiim, kamu ynetimini, devletin ve siyasal iktidarlarn faaliyetleri ile snrlandrmamakta, bunlarla birlikte zel sektr ve
sivil toplum rgtlerini de ynetimin vazgeilmez aktrleri olarak kabul etmektedir. Burada ok aktrl bir ynetim karmza kmaktadr (2006: 28).
Ynetiimin sosyal devlet anlay bakmndan baz olumsuz ynlerinin
olduu savunulmaktaysa da bu olumsuzluklar bir anlamda iyi ynetiim
(good governance) kavram ile ortadan kaldrlmaya allmaktadr. Bu nedenle devlet-zel sektr-sivil toplum arasndaki bir fonksiyon birletirmesini aklayan iyi ynetiimde nicel ve nitel verimlilik ve etkinlik, effaflk ve
kamu yarar ve ayrca halka kar sorumluluk, hukukun stnl ve ynetimde demokratiklik nem kazanmaktadr.
Ynetim yaklam gvenlik ile ilikilendirilecek olursa geleneksel olarak devlet tarafndan sunulan gvenlik hizmetinin, gnmzde artk baka
aktrlerin de rol sahibi olmas gereken bir hizmet niteliine brnd, yani ynetiim yaklam ile sunulmas gerektii sylenebilir.
Aslnda uygulamada gvenlik hizmetinin sunulmasnda bir derece ynetiimin olduu da sylenebilir. Avrupa ve Amerikada daha belirgin bir ekilde gvenlik hizmetinin sunulmasnda ynetiim yaklam sergilenirken Trkiyede de bunun belirtilerinin grld savunulabilir. zel gvenlik hizmetinin yaygnlamas ve nsan Haklar Dernei gibi sivil toplum rgtlerinin gvenlik politikalar, karar mekanizmalar ve uygulamalar zerindeki
etkisinin yaygnlamas buna rnek olarak verilebilir.
Ancak gerek anlamda ynetiim yaklam ile hizmet sunuluyor denilebilmesi iin, ticari zel gvenlik firmalarnn yasallamas ve yaygnlamas,
ayrca ulusal ve belki uluslararas sivil toplum rgtlerinin gvenlik hizmetinin sunulmasndaki rol ve etkisinin artmas ve kurumsallamas gerekmektedir. Bunun iin de rnein, genel kolluk glerine daha ok yk getiren spor karlamalar ve konser gibi organizasyonlarda zel gvenlik ve organizasyon irketlerinden yararlanmaya balanabilir.
gvenlik hizmetinin sunulmasnda ynetiim yaklamnn egemen olmas, yani polis ve benzeri genel kamu kolluk glerinin yan sra baka aktrlerin de gvenlik hizmetinin sunulmasnda rol oynamas halinde, i gvenlik hizmeti ile ilgili olarak ok sayda yarar salanabilir veya hizmetin
sunulmas ile ilgili olarak ok sayda olumlu sonu ortaya kabilir. rnein,
bu sayede ada veya postmodern bir hizmet anlay yerleebilir. Yani bylece i gvenlik hizmeti ar merkeziyeti ynetim sisteminden kurtulmu
ve yerinden ynetim sistemine kavumu, kresel dnce ve deiime uyum
salam, hizmet sunumunda demokratiklik ve insan haklarna sayg n plana km, temel politikalar ve uygulamalarda temel ltlerden biri meruiyet olmu, gvenlik rgtleri eylem ve ilemlerinde halka kar sorumlu duruma gelmi, halkn hizmete katlm salanm ve son olarak halkla ilikiler
iyi ve ileri dzeye ulam olur (Aydn, 2001: 75-85)
Ynetiim sayesinde ayrca polis ve benzeri gvenlik glerinin sosyal,
ekonomik ve psikolojik birok sorununun zmlenebilecei savunulabilir.
rnein, asli gvenlik hizmeti niteliinde olmayan baz hizmetlerin zel gvenlik kurumlarna verilmesi ile kamu kolluk gleri asli gvenlik hizmetlerinde daha baarl olacaktr.
Ynetiim ile katlmclk ve effaflk salanm olacandan toplumsal
beklentiler daha fazla karlanm, ikayetler azalm ve memnuniyeti artm
olur. nk ikayet edecek olan toplum veya sivil toplum kurulular ve zel sektr, dorudan ya da temsilci kii veya kurumlar araclyla ynetimde bizzat aktif rol oynayan aktrler olacaklar ve iyi bir rol oynadklar takdirde kendi icraatlarn eletiremeyecekler, nk istedikleri ekilde bir gvenlik hizmeti sunulmu olacaktr.
320 Yerel Siyaset
Toplumsal gvenlikte ynetiim anlaynn yan sra gvenlik hizmetine toplumun dorudan ya da temsilcileri veya rgtleri araclyla katlm
ile ilgili olarak gelien bir baka anlay da toplum destekli gvenliktir.
iii. Toplum Destekli Gvenlik Anlay
Gnmzde toplumsal gvenliin ulat bir baka boyut olarak toplum destekli gvenlik kavram veya anlayndan sz etmek istiyoruz. Bu
kavram, toplumun kendisine sunulan gvenlik hizmetine aktif olarak katlm ve bu hizmeti sunan gvenlik birimlerine yardm ve destek vermesi ilkesine ya da gvenliin salanmasnda hizmeti sunan gvenlik gleri ile hizmet sunulan toplumun ibirliine dayanan bir gvenlik anlayn ifade etmektedir.
Gvenlik veya kamu dzeninin salanmasnda ada bir yaklam veya yntem olarak kabul edilen, 1990l yllarda ngiltere ve ABDde gelien
ve ngilizce Community Policing olarak literatre giren bu kavram, farkl
ekillerde tercme edildiyse de sonu itibariyle toplum destekli polislik olarak Trkeye yerleti. Kavramn aslnda byle deil de bizim yukardaki
balkta yazdmz gibi toplum destekli gvenlik eklinde olmas daha
doru olur kanaatindeyiz. nk toplum destekli polislik denmesinin nedeni ngilizcedeki community policing kavramndan kaynaklanmaktadr.
Oysa buradaki policing kavramnn Trkeye polislik olarak tercme edilmesi doru olsa da anlam daralmakta ve kavram tam olarak karlamamaktadr. Policing, tam olarak gvenlik veya emniyet anlamna gelip,
sadece polisin deil, jandarma gibi tm gvenlik glerinin yapt hizmetleri kapsar. rnein, kavramn fiil kk olan policedir. Bu ayn zamanda
polis gcnn ad olsa da to police fiilinin polislik etmek olarak deil,
gvenlii salamak veya kamu dzenini salamak olarak, policing service kavramnn da polislik hizmeti olarak deil, polisiye hizmet hatta
gvenlik hizmeti olarak tercme edilmesi daha doru olmaktadr.
Gvenlik hizmetini oluturan faaliyetlerin yntem ve anlayna yn veren ey toplumsal ihtiyalar ve taleplerdir. Dolaysyla bu hizmetin sunulmas srecine toplumun katlm ve desteinin salanmas daha iyi ve doru hizmet iin yerinde bir yaklam olacaktr. rnein su ve sululuk toplumun
gndemini igal eden konularn banda gelmektedir ve dolaysyla su ve
sululukla mcadelenin sadece gvenlik gleri eksenli deil, ok ynl ve
ayn zamanda toplum endeksli olarak sunulmas gerekmektedir. Bunu salamann temel yntemlerinden birisi de toplum destekli gvenlik anlay ile
hareket edilmesidir. Toplum destekli gvenlik hizmetinin anlam ve kapsam yle aklanabilir:
Toplum destekli gvenlik hizmetleri, bu ynyle toplumun gvenlik ta-
lebine gre ekillenen bir anlayn polisiye hizmetlerde yaama geirilmesi

anlamna gelmektedir. Toplumsal sorunlara odaklanan ve zmlerin btncl bir erevede ele alnarak toplumun btn kesimlerinin, kurumlarnn ve
devlet organlarnn yer ald bir hizmet anlaynn bu adan artk an bir
gereklilii olduu kabul grmektedir (http://www.tdpbursa.pol.tr).
Trkiyede son on yldr tartlan toplum destekli gvenlik anlay, giderek artan sayda projelerle uygulamaya geirilmeye allmaktadr. Bununla, Trkiyede gvenlik hizmetlerinin toplumun katlm ve desteini salamak suretiyle etkin ve hzl bir ekilde yrtlmesi ve polisin, yerel siyaset yapan kii ve gruplarda dahil olmak zere, toplumun her kesimi ile iyi ilikiler gelitirmesi ve gvenlik hizmetlerinde toplumun memnuniyetinin
ykseltilmesi amalanmaktadr.
Sonu
Konu ile ilgili ok teori olsa da, toplumsal gvenlik bir ihtiyatan domu, zamanla farkl yntemlerle ve farkl artlarda gelierek gnmzde gelinen noktada yeni boyutlar kazanmtr.
rnein gnmzde gvenlik anlaynda yerelleme ve yerel siyaset
otoritelerinin giderek gvenlik hizmetini sunmada sz sahibi olmalar ynnde bir eilim olduu kabul edilmektedir. Bu almada bu eilim, toplumsal gvenlik ile yerel siyaset arasnda bir iliki olduu eklinde aklanmtr. Bu ilikiyi kurarken yerel siyaset yapan otoritelerin sadece yerel kii ve
kurumlar olmad, merkezi ynetimin yereldeki (tara) rgtlerinin yapt
siyasetin de yerel olduuna ve bunlarn da toplumsal gvenlik hizmetinde
birer aktr olduklarna dikkat ekildi.
almada vurgulanan bir dier konu da toplumsal gvenlikte ynetiim yaklam olmutur. Devletin yan sra zel sektr ve sivil toplum rgtleri gibi yeni aktrlerin de kamu hizmetinde sz sahibi olmas anlamna gelen ynetiim anlaynn, gvenlik hizmeti iin de giderek yaygnlamaya
balad vurguland.
Son olarak, toplumsal gvenlik ve yerel siyaset kavramlar, gvenlik
hizmetinde yeni bir yaklam olan toplum destekli gvenlik kavram ile ilikilendirilmeye alld. ada bir gvenlik anlay olan toplum destekli gvenlik, hizmet sunumunun karar alma ve uygulama dahil tm aamalarna toplumun destek ve katlmnn salanmas esasna dayanmaktadr.
Kaynaka
Alkan, Haluk & Ta, Ethem (2007) Yerel Siyasetin Dnm: Afin rnei, Kesit, stanbul.
Aydn, Ahmet H. (1996) Polis Meslek Hukuku, Ankara, Dou Matbaas.
Aydn, Ahmet H. (1997) Police Organization and Legitimacy, Aldershot, Avebury, 1997.
322 Yerel Siyaset

Aydn, Ahmet H. (2000) Gvenlik Hizmeti Yerel Olarak Sunulabilir mi?, Yerel Ynetimler Sempozyumu, TODAE, Ankara, 1-2 Kasm 2000.
Aydn, Ahmet H. (2001) Postmodern rgt Teorisi, Liberal Dnce Dergisi, Say. Yaz 2001, ss. 196-206.
Aydn, Ahmet H. (2004) Gvenlik Hizmetinin Sunulmasnda Ynetiim Yaklam, Uluslararas Gvenlik Konferans, Polis
Akademisi, Ankara, 22-23 Ocak 2004.
Aydn, M. ve Yldz, M. (1999) Poliste Stres Ynetimi, . Cerrah ve E. Semiz (Der.) 21. Yzylda Polis, 2. Bask, Ankara:
EGM Asayi Dairesi Bakanl.
Bahar, H. brahim (2005) Yeni Gvenlik Anlay: Saklayacak Hibir eyim, Dolaysyla Korkacak Hibir eyim Yok, 15
Temmuz 2005, (http://www.usak.org.uk/junction)
Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu (2002) Kamu ktisadi Teebbsleri Sosyal Gvenlik Kurulular Fonlar ve Dier Kurulular tirakler, Genel Rapor 2000, Ankara.
Bowden, T. (1978) Beyond the Limits or the Law, Harmondsworth, Penguin.
Bunyan, T. (1977) The History and Practice of the Political Police, London, Quartet Books.
Bykant, Yaar (2007) Al Konumas, Uluslararas Sempozyum: Gvenliin Yeni Boyutlar ve Uluslararas rgtler ,
Harp Akademileri, stanbul, 31 Mays 1 Haziran 2007.
Cokun, Selim (2003) Kamu Ynetiminde Ynetiim Yaklam, A. Balc, A. Nohutu, N. K. ztrk, B. Cokun (Der.), Kamu Ynetiminde ada Yaklamlar, Ankara: Sekin Yaynevi, ss. 39-55.
Dursun, Davut (2005) Gvenlik htiyac ve Yoksulluk, Yeni afak, 10 Mays 2005.
Erylmaz, Bilal (2006) Kamu Ynetimi, stanbul: Erkam Matbaaclk.
Fndkl, R. (1996) Kamu Ynetiminin Kolluk Gc Olarak Polis ve Polis Ynetiminde ada Gelimeler, 21. Yzylda Nasl Bir Kamu Ynetimi Sempozyumu, TODAE, Ankara, 7-9 Mays.
Gymen, Korel (2007) Korel Gymen le Yerel Siyaset Kavram zerine, Yerel Siyaset zerine Rportajlar 1, stanbul,
Plato, ss.7-15..
http://www.empoweringwomantr.org/tr/calismalarimiz Altuner, Gamze, Toplumsal Gvenliin Boyutlar, Toplum ve Toplumsal Gvenlik
http://www.psikiyatrivehayat.com).
http://www.tdpbursa.pol.tr Neden Toplum Destekli Polislik?
http://www.tusam.net/makaleler ABDde Toplumsal Gvenlik Sorunu: G ve Asimilasyon
http://www.usak.org.uk/junction
http://www.tdpbursa.pol.tr
Kurtulmu, Numan (2007) Numan Kurtulmu ile Yerel Siyaset zerine, Yerel Siyaset zerine Rportajlar I, stanbul, Plato, ss.16-26.
rnek, Acar (1994) Kamu Ynetimi, stanbul, Meram Yaynclk, 1994.
zcan, H. (1973) Hukuk Szl, Ankara, Yeni Desen Matbaas, 1973.
afak, A. (1996) Hukuk Szl, 2. Bask, stanbul, Temel Yaynlar, 1996.
TODAE (1998) Kamu Ynetimi Szl, Ankara: TODAE Yayn.
Ylmaz, K. Yerel Ynetim ve Demokrasi Kamu Ynetimi Disiplini Sempozyumu Bildirileri, Ankara, TODAE, 1995.
NTER YAPI VE YEREL SYASET

Do. Dr. H. Emre BACE*
Giri
Bu bildiride niter yap ve yerel siyaset arasndaki ilikiler ele alnacaktr. Bu ilikiyi anlamlandrabilmek ve grece salkl bir zeminde tartabilmek amacyla, ilk olarak devletin son birka yzyl iinde izledii tarihsel
rota siyaset-iktisat ilikileri erevesinde gzden geirilecek; daha sonra niter devlet ile federal devlet arasndaki temel farkllklara ksaca deinilecektir. Bildiride zellikle farkl evrelerde son zamanlarda sklkla dile getirilen yerel siyasetin glenmesi ile niter yapnn zayflayaca tezi zerinde durulacak; merkezi ynetimle yerel ynetimin birbirinin alternatifi olmad vurgulanacaktr.
Bildiride, yerel siyaset ile siyasal meruiyet ve demokrasi arasnda pozitif bir iliki kurulacak; bu erevede canl ve etkili bir yerel siyasetin, tarihsel olarak modern devletin iinde barndrd ve gnmzde da vurduu
meruiyet krizini amaya nemli katk salayaca ileri srlecektir. Buna
karn, yine kimi evrelerce kresel ve yerel arasnda ngrlen ittifak veya
ibirliinin gereki olup olmad; byle bir kurgunun merkezi yaplar kresel aktrler lehine dntrdkten sonra yerel siyaseti de olumsuz ynde
etkileyip etkilemeyecei sorgulanacaktr.
1. Devletin Tarihsel Rol ve Dnm

Devlet olarak nitelediimiz rgt, tarihsel olarak birok aamadan gemitir. Bu aamalar geleneksel devletler ve imparatorluklar, feodalizm, zmreler sistemi, mutlakiyet ve modern devlet olarak belirtilebilir.
* Kocaeli niversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blm
323
324 Yerel Siyaset
18. yzyl itibariyle ulus devlet modern dnyann merkezi erevesi ve

toplumsal deiimin itici gc oldu. Bugn yaygn olarak egemen ulus devletin yeni bir aamaya girdii kabul grmektedir. Bu deiimi anlamak iin
hem modern ulus devletin oluumunda merkezi rol oynayan faktrlerin hem
de bugnlerde modern devletin dnmn tetikleyen faktrlerin birlikte
deerlendirilmesi gerekir. Bylece devletin kendi tarihsel niteliklerinin1 nasl ayn zamanda kendi dnmne yol at, devletle birlikte gelien realist yaklamn nasl ald ve hem devletin hem realist yaklamn karlkl bamllk ve kresellemeye nasl yol at ortaya konabilir. Btn bunlar realizm ve kapitalizm arasndaki kayp balantnn yeniden kurulmasn
gerektirir. Bu erevede realizm ve kapitalizm arasndaki balantnn kkenleri feodalizmden mutlakiyet yoluyla modern devlete uzanan byk dnmde bulunabilir.2
Hem kapitalist ekonominin hem de devletin erken biimleri feodal sistemin tedrici kyle eanl olarak ortaya kt. Her ikisi de tarihsel olarak
balantl olduundan, her ikisinin taleplerinin realizm tarafndan dile getirilmesi ve desteklenmesi artc olmasa gerektir. Yalnzca realizmin ve
mutlakiyetin deil, ayn zamanda bir lde liberalizmin nemli dnr olan Hobbesun parann bir toplumun damarlarndaki kan olduunu ileri
srmesi3 devlet, kapitalizm ve realizm arasndaki tarihsel ittifaka nemli lde k tutar.
Devlet ve kapitalizmin karmak tarihini inceledii almasnda Gianfranco Poggi zmreler sistemini zellikle feodalizmden ayrr. Sistematik para kullanmnn veya hareket veya ticaret zgrlnn olmad bir durumda ki varsa bile dzensiz ve yerel dzeydedir feodal kurumlar kendi varlklarn srdrebilmilerdi. Halbuki zmreler sistemi feodalizmden mutlakiyete geite belirleyici bir rol oynad.4 Bu sistemde esas endie ticaret alarnn kurulmas ve kurumsallamasyd; dolaysyla acil olarak zlmesi gereken sorun topran feodal lordlar arasnda paralanmasnn nlenmesiydi.
Bu yalnzca toprakla ilgili bir sorun deildi, ayn zamanda siyasal otorite ile
ilgili nemli etkileri bulunuyordu. nk topraklarn paralanm olmas her
eyden nce siyasal gcn paralanm olmas anlamna geliyordu. Pog1 Eric J. Hobsbawm, The Future of the State, Development and Change, 27/2, 1996, ss. 267-278. J. Stoessinger, The
Anatomy of the Nation-State and the Nature of Power, iinde R. Little ve M. Smith (der.), Perspectives on World Politics: A
Reader, ikinci bask, London, New York: Routledge, 1994, ss. 23-35.
2 L. Huberman, Mans Worldly Goods: The Story of the Wealth of Nations, New Delhi: Peoples Publishing House, 1969; G.
H. Sabine ve T. L. Thorson, A History of Political Theory, drdnc bask, New York: The Dryden Pres, 1989, ss. 311-315.
3 T. Hobbes, Leviathan, R. Tuck (der.), Cambridge, New York: Cambridge University Pres, 1991, 24. blm.
4 Gianfranco Poggi, The Development of the Modern State: A Sociological Introduction, London: Hutchinson, 1978, 3. blm. Christopher Pierson, The Modern State, London, New York: Routledge, 1996, 2. blm.
niter Yap ve Yerel Siyaset 325
ginin belirttii zere, zmreler sisteminin temel nitelii monarkn ve zmrelerin farkl g merkezlerini temsil ettii ikili (dalist) yapyd.5
ema 1
Devlet, Kapitalizm ve Teoriler Arasndaki Tarihsel likiler
Kaynak: H. Emre Bace, Was Realism and State Really Sacked by Capitalism,
METU Studies in Development, 30/2, 2003, s. 146.
Bu ema dorultusunda ksaca ifade edilecek olursa, feodalite pazar ekonomisinin uzun uyku dnemine; zmreler sistemi pazar ekonomisinin yeniden douuna; mutlakiyet kapitalizmin krala ta giydiriine; modern devlet
pazarn ulusalla(trl)masna ve doygunlua ulamasna; 1980 sonras devlet ise pazarn uluslararasla(trl)masna karlk gelmektedir. Ge feodalite veya zmreler sistemi ile birlikte devlet ve kapitalizm el ele ilerlemi ve
her ikisi birlikte dnmtr. Hem devletin hem de kapitalizmin bir nceki
aamas bir sonraki aamann tohumlarn kendi iinde tamtr.
Feodalizm grece kapal bir sistemdir ve pazar iin retim sz konusu
deildir; dolaysyla her bir malikane veya birim kendi ihtiyacn karlamay amalad iin mal mbadelesi de snrldr. Topraklarn paral olmas,
5 Poggi, a.g.e., s. 48.
326 Yerel Siyaset
merkezi bir siyasal otoritenin de olumamas anlamna gelmektedir. Ancak

zmreler sisteminde ticaret ve zanaatlarn canlanmasyla birlikte kentler gelimi; buna paralel olarak ekonomi daha ziyade blgeselleme talebinde bulunmutur; lonca sistemi varln srdrmeye alsa da eitli pazarlarla ilikiye giren tccarlarn kentlerdeki loncalarn snrl retimine son vermesi
ve bir anlamda retim ve ticarete ynelik kstlamalar amas, yani ticaretin
serbestlemesini salamas yerel ynetim birimlerinin yani kentlerin yetersizliini ortaya koymutur.
Bu erevede, yeni yeni adm atmaya balayan burjuvazinin kar gl merkezi ynetimle rtm; bylece burjuvazi zmreler sisteminde kral
ile paylat egemenlii krala devretmeye rza gstermitir. Bodin, Machiavelli ve Hobbes gibi dnrlerin egemenlik kuramlar bu talepleri ortaya
koymu ve hakllatrmtr. Mutlakiyetin salad gvenlik ve standartlama desteklenmi ve merkantilist (korumac) politikalarla daha fazla ekonomik yaylma ve gelime salanmtr. Mutlakiyet dneminin nemli zelliklerinden biri de ilk anonim irketlerin bu dnemde kurulmas olmutur. Ekonomideki hareketlilik, siyasal otoritenin merkezilemesi, corafi ve bilimsel
keifler ayn dnemlerde ortaya km ve birlikte gelimitir.
Mutlakiyet dneminin balca zellikleri arasnda burjuvazinin desteiyle ve verdii kredilerle kraln glenmesi, soyluluk ve kilise kurumlarnn
zayflamas, l ve tartlarda standartlamaya gidilmesi, otorite dnda silahl adam tutmann yasaklanmas, profesyonel ordularn kurulmaya balamas, kilise ve tccar mahkemelerinin kaldrlmas, sekler mahkemelerin
gelimesi, doal hukukun yerini pozitif hukukun almas ve tm lkeyi kapsamas, ticaret ve retimin artmasna bal olarak loncalarn, yerel rgtlerin
ortadan kalkmas, denizar topraklarn, Amerika, Avustralya, Afrika ve Asyann smrgeletirilmesi, kamuda niforma giyilmeye balanmas, para
sisteminin gvence altna alnmas, ticaret savalarnn ortaya k saylabilir. Ekonominin ileyii garanti altna alndktan sonra elbette burjuvazi 18.
yzylla birlikte krala kar yeni haklar ileri srmeye balamtr. Siyasal adan mutlak ya da keyfi ynetimin dizginlenmesi, ekonomik adan da braknz gesinler, braknz yapsnlar biiminde serbest piyasa ekonomisinin
savunulmas gndem oluturmutur.
ngilterede 17. yzylda gerekleen radikal deiim, Fransada bir yzyl sonra, Almanyada ise iki yzyl sonra gereklemitir. Osmanl mparatorluu ise 19. yzyl boyunca ve 20. yzyl balarnda bu dnm salamaya alm, ancak bu abalar Cumhuriyet dnemine miras braklmtr.
Mutlakiyet ynetimi biimsel olarak modern devletle kart grnse de aslnda modern devlete giden yolu am, onun ilk evresini oluturmutur. Mut-
lakiyet dneminde egemenliin mutlakl tezi ile birlikte devletin, lkenin ve

uyruklarn blnemezlii, birlii vurgulanmaya balanmtr. Mutlakiyetin bu
vurgusu modern devletin, uyruklar zerinde standartlatrc bir rol stlenmesini kolaylatrmtr, bylece modern ulus devlet benzer ekilde dnen ve
yaayan insanlar ve bu insanlarn benzerlikleri zerine kurulu bir toplum oluturma, onlara yeni bir kimlik, ulus kimlii verme abas olarak gelimitir.
Modern devlet, gvenliin salanmas, iletiim ve ulam kanallarnn hzla
gelimesi, kurallarn ve yasann lkede egemen olmas, teknik ve ticaretle ilgili alanlarda standartlama ve ticaret alarnn kurumsallamas, retim ve tketim kalplarnn toplumsal alann tmne yaygnlamas, modernleme ve brokrasinin geliimi konularnda nemli rol oynamtr.
Bu srete modern devlet kendi sonunu veya dnmn salayacak
koullar da hazrlamtr. Bylece modern merkezi devlet karmak ulusal
rgtlerin ve bir dizi farkllam ulusal ve uluslararas rgtlerin ve kurumlarn gelimesine de yol amtr. Akas BM, GATT, IMF, Dnya Ticaret
rgt ve dier ekonomik ve siyasal rgtlerin kurulmas dorudan modern
ulus devletlerin varlyla mmkn olmutur.
Souk Savan sona ermesi ile kresellemenin ykselmesi e zamanldr. Esas itibariyle ulusal snrlar aan ilemler ve rgtsel balantlar eklinde gerekletii iin kresellemeyi ulusal sanayi kapitalizminin ileri bir
aamas olarak tanmlayabiliriz. Kapitalizm, nasl ki modern ulus-devlet ile
kendisine bir alm salad ise, imdi de bu snrlar zorlamakta ve modern
devletin snrlayclndan kurtulmaya almaktadr.
2. niter Devlet ve Yerel Siyaset

Devletin temel elerinden biri ak ekilde belirlenmi, snrlarla ayrlm bir lkeye sahip olmasdr. Bu lkede merkezi devletten baka bir otorite kabul edilmez. Dolaysyla egemenlik devletin ikinci temel esidir. nc e devletin yasa tekeline veya zorlama gcne sahip olmasdr. Ve bu
g lkedeki herkesi kapsar. Drdnc olarak devlet uyruklarn veya yurttalarn dorudan ynetir, arac otoriteler yoluyla ynetmez. Bu zellik modern devleti feodal yaplardan ayran bir zelliktir. Federal devletlerde, federe devletler merkezi hkmetin dorudan ynetiminin yerini almazlar ancak
onu tamamlarlar. atma olduunda merkezi devletin yasalar sttedir ve
tm dzeylerde geerlidir. Beinci olarak tm bu elerin bir sonucu olarak
devlet uyruk veya yurttalar zerinde belli lde standartlatrc veya homojenletirici bir rol oynar.6
lke, ulus ve egemenlik eleri ile yasama, yrtme ve yarg organlar
6 H. Emre Bace, Kreselleme, Devlet ve Demokrasi, Amme daresi Dergisi, cilt: 32, say: 4, 1999, s. 6.
328 Yerel Siyaset
tek olan devlet niter devlet olarak nitelenmektedir. niter devlette evre/tara birimleri bulunur, ancak bu birimler yalnzca idari yetkiler kullanrlar. Dolaysyla yasama ve yarg yetkileri sz konusu deildir. niter devletteki teklik ulus iin de geerlidir; ulus tek ve blnmez kabul edilir; dolaysyla kltrel, dinsel, etnik farkllklar dikkate alnmaz. te yandan federal
devletler iki veya daha fazla federe devletten, eyalet veya kantondan oluur,
dolaysyla ikili (dalist) bir yap sergilerler. Bu erevede ikili hukuk sistemi, ikili yasama, yrtme ve yarg organlar sz konusudur.7 Ancak idari yerinden ynetim hem niter devletler de hem de federal devletlerde uygulanr.
Dolaysyla yerinden ynetim dendiinde ncelikle niter yapnn paralanmasnn gndeme gelmesi veya federalizmle ilgili tartmalarn yaanmas idari ve siyasi yerinden ynetimin ayrtrlmadn ve konunun eksik alglandn gstermektedir.8
3. Modern Devletin Krizi ve Yerel Siyaset

Herakleitostan bni Halduna ve gnmze dek deiimin evrenin temel
yasas olduu birok kez vurgulanm olsa da realist gelenek iinde devlet ebedi grlmtr. ounlukla kapitalizmin taleplerine uygun hareket etmesine karn realizm ve dolaysyla devlet bunun farkna bile varmamtr. Bu
dorultuda pozitivist felsefenin derin etkisi altnda yukardan aaya toplumlar ekillendirmeye alm, elitist, otoriter bir tutum benimseyerek halk veya ynetilenleri siyasetin znesi deil nesnesi olarak alglamtr. Bu
erevede halka en yakn olduu zamanlarda bile siyaset ve demokrasi siyasal partilere zg bir alan olarak grlm; en azndan demokrasi seimlere
indirgenmitir.
Merkezi niter devlet veya genel olarak modern devlet gnmzde iki
ynden eletirilmektedir. Modern devlete ynelik ilk eletiri kresel-ekonomik odakl; ikinci eletiri ise yurtta odakldr. Dolaysyla bu iki ynden gelen eletiri ve bunu takip eden neri ve talepler birbiriyle uyumamaktadr,
hatta atmaktadr.
lk dzeyde, devlet egemenlik konusundaki ar vurgusu nedeniyle zellikle kresel aktrler veya g odaklarnn hedefinde bulunmaktadr. Ulusal egemenlie yapt vurgu dolaysyla ulus ar irketlerin lke iinde rahatlkla tasarrufta bulunmasna engel olarak grlmektedir. Bu baka gre
ulus devlet tarihsel ilevini byk lde tamamlamtr. Dolaysyla ya tasfiye edilmelidir ya da yeni talepler karsnda yeniden yaplandrlmaldr.
7 niter ve federal devlet yaps ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz., Kemal Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, Ekin Kitabevi, Bursa: 2004, ss. 67-79.
8 Ayrntl bilgi iin bkz., Bilal Erylmaz, Kamu Ynetimi, stanbul: 2007, ss. 77-79.
Bu eletirilerin bir paras olarak, devletin etkin ve verimli olmad tezi ileri srlmektedir. Yeni talepler, kapitalizmin yeni biiminin artk dzenleyici
devlete ihtiyacnn kalmad ya da tm dnyadaki kaynaklarn kamu dnda paylald, srann kamu kaynaklarnn paylamna geldii sylenerek
deil, devletin kamu kaynaklarn etkin ve verimli kullanmad, devletin bir rant aygt, devlet mdahalesinin de bir hastalk olduu ileri srlerek salanmaya allmaktadr. Dolaysyla bu yndeki eletirileri byk lde ulusal ve uluslararas iktisadi aktrlerin gr ve talepleri olarak deerlendirmek yanl olmayacaktr. zelletirmelerin gerekletirilmesi ve siyasal otoriteden zerk kurullarn yaygnlamas bu taleplerin ncelikle ve byk lde karlandn gsteriyor.
kinci dzeyde ise eletiriler esas olarak devletin merkezileme eilimi
dolaysyla kendi yurttalar ile yaad sorunlara odaklanmaktadr. Bu yndeki eletiriler, devletin yurttalarna kar sorumlu olmas, yurttalarn taleplerine karlk vermesi, hesap vermesi, effaf olmas gibi noktalara vurgu
yapmaktadr. Devletin yetersizliini ve meruiyet krizini gerek anlamda bu
tr eletiriler ortaya koymaktadr.
ki eletiri veya yaklam ve bunlarn talepleri birbiri ile uyumsuz grnyor. lk dzey, yani iktisat ve kreselleme eitsizlik temelinde ilerken, ikinci dzey, yani siyaset insanlarn eitliine vurgu yapyor. Bu erevede,
esas olan halk veya yurtta olduuna gre, onun talepleri dorultusunda dnmn gereklemesi gerekir. Halbuki merkezi ynetim tam da bu noktada kriz yayor. zellikle siyaset ve demokrasi alglay eski ve malul gzkyor. Bu anlay devleti veya devletleri siyasetin znesi veya aktr olarak
grdnden dolay yurtta kamusal yaamn ve ilerin iine katmakta glk ekiyor. Tam da bu noktada yerel siyaset, katlmc demokrasinin kurulmas ve kurumsallamas bakmndan nem kazanyor. Ancak yerel ynetimin glenmesi ve halk katlmnn mmkn olan tm dzeylerde gereklemesi halen byk lde sylem nitelii tayor. zellikle iktisadi aktrlerin
payda kisvesi altnda yurtta etkisiz hale getirme veya onu ikame etme riski bulunuyor. Bu ise yerel siyasette gerekletirilmek istenen katlm ve dnmn baarszla uramas anlamna gelebilir. Dolaysyla okuluslu
irketlerin yerel aktr olarak oyunda yer alp almayaca nemli bir sorun.
Bu erevede yerel siyasetin baars iin u sorulara da yant bulmak gerekiyor: gc yerel olacak m? Sermaye yerel kalacak m? retim yerel olacak m? Ve retilen ekonomik haslann dengeli ve haka datm gerekletirilebilecek mi? Yoksa hasla ve kaynaklar darya akarken, o yerde yaayan insanlara dengesiz retimden kaynaklanan hastalklarla ve yoksullukla
boumak, kirletilen evreyi temizlemek gibi etkinlikler mi nerilecek?
330 Yerel Siyaset
Durum ne olursa olsun, modern devletin kar karya bulunduu krizi

amann en uygun ve demokratik yolu yerel siyasetin canlanmas olarak grlyor. Demokrasiye polis veya kent devleti beiklik yapmt; Rousseaunun ve birok dnrn tespit ettii gibi her bir yurttan deer veya nemi nfus ile ters orantldr. Say azaldka yurttan nemi, deeri artar, aa kar. Bu ise yneten ve ynetilen arasnda daha salam ilikiler kurulmasna ve ynetimin meruiyet dzeyinin artmasna olanak salar. Bu adan
yerel siyasetin gl olmas merkezi ynetimin de daha demokratik ve bu anlamda daha gl olmas anlamna gelir.
Dolaysyla birey mi, toplum mu, birey mi devlet mi, eitlik mi zgrlk m, yerel siyaset mi niter yap m, etnisite mi ulus mu, din mi
devlet mi idealizm mi materyalizm mi gibi kartlklar reten ve atmac siyaseti perinleyen kategorik ve dikotomik dnce biimleri yerine Aristotelesinki gibi polis ve yurtta birbiri iin vazgeilmez gren dnce biimleri doru ortann bulunmasna olanak salayacaktr.
TOPLUMSAL BARI N
YEREL SYASET
Hulusi ENTRK*
nsan sosyal bir varlktr ve sosyal olmak birlikte olmay gerektirir. nsanlarn bir arada olduu gruplara da toplum denilmektedir. Toplum, baz ortak amalar iin ibirlii yapan insanlarn oluturduu birliktelik olarak tanmlanmaktadr.1 Toplumsal kelimesi de, toplumla ilgili, topluma ilikin, itimai, maeri, sosyal anlamlarna gelmektedir.2
Bar kelimesi, ok kullanlan bir kavram olmasna ramen tam bir tanm yaplamamtr. Hatta Trk Dil Kurumuna gre Bar bir isimdir.3 Tanmlamalar daha ok sava halinin son bulmas, sava halinde olmama
durumu biimindedir. Buna karlk yaplan deiik tanmlarda ise uyum,
karlkl anlay, karlkl anlama ve uzlama ne kan kavramlar olarak grlmektedir.
Toplumsal ve bar kavramlarnn bir arada deerlendirilmesi ile ortaya
kan toplumsal bar kavramn, yukarda verilen tanmlamalar nda ele almaya kalktmzda karmza yle bir tanmlama kmaktadr: Toplumsal bar; toplumsal birliktelik, uzlama ve karlkl anlay ortamnn
varldr.
Toplumsal barn temin edilmesi birliktelik, uzlama ve karlkl anlay gerektirdiine gre toplumsal bar da ancak bunlarn var olabilecei ve
varln srdrebilecei ortamlarn kurulmas ile mmkn olabilecektir.
nsanlarn bir arada, uyum ierisinde ve birbirine anlay gstererek ya* Yerel Siyaset Dergisi mtiyaz Sahibi
1 YILMAZ, Hseyin, Yrd. Do. Dr., Toplumsal Bara Katk Asndan Yaygn Din Eitimi Kurumlar, http://www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/eriim: 04.12.2007
2 TDK, Trke Szlk, toplumsal, http://www.tdk.gov.tr, eriim: 04.12.2007
3 TDK, Trke Szlk, bar, http://www.tdk.gov.tr, eriim: 04.12.2007
331
332 Yerel Siyaset
amasn engelleyen sebepler kaldrlmakszn en azndan kalc bir toplumsal bartan sz edilemez. yle ise bu sebepler nelerdir? Bu sebeplerin ortadan kaldrlmas iin yaplmas gerekenler nelerdir sorularna doru cevaplarn bulunmas ve bu cevaplarn hayata geirilmesi ile toplumsal barn temini ve devam mmkn olabilecektir.
nsann iddete meyilli olmas acaba onun tabiatnda var mdr? Bu soruya evet veya hayr cevab verilebilir. Ancak iddete meyilli olmann insann tabiatnda var olduunu kabul etmek ayn zamanda iddetin doal ve meru olduunu
da kabul etmemiz anlamna gelmez. Bilakis, insanlara zarar verici bu tr eilimlerin slah ve kontrol mmkndr ve bizi de ilgilendiren bu yn olmaldr.
iddet insann doasnda yok ise o zaman cevaplanmas gereken, insann niin doasnn tesine geerek iddete bavurduudur? Bu soru ayn zamanda iddetin insan doasnda olmasna ramen kontrol mekanizmalarn
aarak insann iddete bavurma gereini niin duyduunu da kapsamaldr.
Toplumsal barn hedefi; insanlara sevgi, sayg ve hogr lleri ierisinde davranld, insanlar arasnda adalete dayal karlkl ilikilerin kurulduu, kargaa ve anlamazlklarn medeni ller ierisinde zld,
kiinin komusuyla, evresiyle ve farkl dncelere sahip dier insanlarla
birlikte bar ierisinde diyalog kurabildii bir ortam oluturmaktr.4
nsanlar iddete meyilli klan, iddete bavurmasna yol aan sebepler
elbette ok fazladr. Ancak tebli konumuz erevesinde bu sebepleri tespit
etmeye altmzda nmze kan balca kavramlar adaletsizlik, eitimsizlik, toplumsal ilikilerin zayfl, toplumun sosyal kontrol mekanizmalarnn yeterince almamas, dlanmlk, yoksunluk ve yoksulluk olmaktadr. Bu kavramlar artrmak elbette mmkndr ancak konumuz erevesinde bize gre en nemli kavramlar bunlardr.
Toplumsal Yapnn Dejeneresyonu ve Bar

Yukarda toplumu, baz ortak amalar iin ibirlii yapan insanlarn oluturduu birliktelik olarak olarak tanmladk. nsanlar niin bir araya gelir veya deiik amalarla bir araya gelmi insan gruplarna toplum denebilir
mi? Belki kelime anlam ile buna evet cevab verebiliriz ancak asl olan
her insan grubunun toplum olmaddr. Bizim toplumdan kastmz, insanlarn
yaamn idame ettirebilecekleri gvenli bir ortamn tesisi iin bir araya gelmelerinden oluan ve bir toprak paras zerinde bulunan gruptur. Dolaysyla
toplum halinde yaamann gerek amac hayatn gven ierisinde teminidir.
Elbette burada gvenden kastedilen sadece emniyet deildir. Sosyal, kltrel,
4 YILMAZ, Hseyin, a.g.m.
Toplumsal Bar in Yerel Siyaset 333
ekonomik alanlarda da yaamn srdrlebilirlii sz konusu olmaldr.

Toplum, kendisini oluturan bireylerin toplam deildir. Bireyler toplumu oluturmakla beraber ortaya bu oluumun toplamndan ok daha te bir
varlk kar. Toplum, yaayan gerek bireylerin oluturduu bir btn deil,
gemiten gelecee uzanan ve imdiki zamanda yaayan bireylerin varln
aan bir btndr.5 Toplum, bugn yaayan bireylerin sahip olduklar deerlerin, dncelerin, umutlarn yan sra gemiin mirasn ve gelecek nesillerin haklarn da muhafaza eden bir varlktr.
Toplum ierisinde her birey ve kurum arasnda karlkl ibirlii ve sorumluluk gerektiren balar bulunmaktadr. Salkl bir toplum iin bu balarn gl olmas nemlidir. Eer bireyler ve kurumlar arasndaki iliki karlkl rzaya, uzlamaya, uyuma dayal olmaz da atmaya dayal olursa toplumsal dzen bozulur. Bu sebeple toplumu oluturan ilikiler ann muhafazasnn byk nemi bulunmaktadr. yle ise toplumsal bar ancak toplum
ierisindeki balarn salkl tesisi ile mmkndr.
Toplum ierisindeki ilikilerin salkl biimde srdrlebilmesi iin bireylerin topluma toplumun da bireylere kar sorumluluklarn yerine getirmesi gerekmektedir. Bu ikili arasnda gl ve anlaml balar tesis edilebildii lde toplumsal bar mmkn olacaktr. Bireyin iinde bulunduu toplumla arasnda gl balar olmas iin kendisinin toplumdan beklentilerinin
karlanmas gerekmektedir. Eer bir toplumda birey kendisini korunmasz
gryor, yaad sorunlarda toplumun koruyucu kanatlarnn altnda olduunu hissedemiyorsa, bu durumda o topluma sayg duymas, o toplumu benimsemesi beklenemez.
Toplum varln kurumlaryla, kltrleri ile srdrr. Dolaysyla toplumun birey iin snlabilecek bir liman olabilmesi iin gl kurumlara ve
ortak kltre sahip olmas gerekmektedir. Bu sebeple toplumsal ilikilerin
korunmas ve gelitirilmesi ancak bu kurum ve deerlerin korunmas ve gelitirilmesi ile mmkndr. Bu erevede aile, komuluk, yardmlama, sivil
kurumlar ve kltr nem arz etmektedir. Bu kurumlarn gerekli ilevi yerine
getirememesi toplumsal gerilimi artracak, toplumsal deerlerin hzla dejenere olmasna yol aacaktr.
Siyaset ve Toplumsal Bar

Siyaset bir toplumun gnn ve geleceini daha salkl klabilmek iin
izlenecek yntemlerin kararlatrlmas ve uygulanmasdr. Siyaset toplumla
ilgili yani toplumsaldr ve dolaysyla da siyaset bir uzla sanatdr. Uzla i5 Bekir Berat zipek, a.g.e, s:75
334 Yerel Siyaset
se karlkl tanmay, kabul gerektirir. Toplumsal alandaki eitlilik ve

farkllk siyasal alanda tannmakta ve uzlamaya davet edilmektedir. Katlmc demokrasi de kendisini bu farkllklara temsil olana salayarak ve siyasal srece katarak gelitirir.6
Siyasetin uzlatrc vasfnn korunmas iin taraflarn kendilerini tanmlamalarna, kendi karlarn dierlerinin karlar ile dengeli biimde korumalarna, karar ve uygulamalara katlmalarna imkan tannmaldr. Bu sebeple siyaset, iktidar yani karar alma ve yaptrma erkini mutlakyeti bir yapdan ok sesli bir yapya oturtmaldr. Bu da katlmc demokrasinin yaygnlnn artrlmasn yani yerel demokrasinin glendirilmesini gerekli klar.
Siyaset toplum iin ve toplum da insan iin olduuna gre aslolan insandr. yle ise siyaset insan odakl olmaldr. nsan odakl olmak bireyciliin
n plana karlmas demek deildir. nsan sosyal bir varlk olarak salkl
geliimini ancak salkl toplumlarda gerekletirebilir.
nce insan anlay; insanlardan oluan toplumun varln srdrebilmesi iin gerekli olan kamu yaplanmasnn bu amacn tesine gemesine,
kamu ynetiminin ncelenmesine kar olmak demektir. Devlet insan iindir
anlay bunu gerektirmektedir.
nce insan demek, insann hakkna sayg gstermek, insan haysiyetine
uygun hizmet sunmak demektir. nsan rencide eden, insana sayg gstermeyen, insann hakkna riayet etmeyen bir yaklam kabullenilemez.
Yerel Siyaset
Yerel siyaset, sadece yerel toplumun ilerini dzene koymak ve idare etmek gibi dar bir erevede deerlendirilmemelidir. nk yerel topluluklar
ayn zamanda genel toplumsal yapy oluturan nitelerdir. yleyse yerel siyaset de genel siyasetin ekillendirilmesinde etkin olabilmelidir.7
Yerel siyaset, yerelleme trendi ile birlikte nemi artan yerel aktrlerin
siyasi alanda daha etkin olmalar gereini savunmaktadr. Ancak kimi korkular ki bunlarn banda niter yapnn bozulmas korkusu yer almaktadr
yerel siyasete kar ekinceli davranlara yol amaktadr.
Yerel aktrlerin etkin olmasnn niter yap iin tehdit olmayacann rneklerini tarih sayfalarnda grebiliyoruz. rnein Osmanl mparatorluu. 600
sene hkm srd. ok eitli din, dil ve rk, niter yap ierisinde yerel dinamiklerini korudular ve yerel dinamiklerini korurken ayn zamanda niter yapy da korudular. Lazistan mebusu, Krdistan mebusu vard ama hepsi ayn za6 ERDORAL, Muzaffer, Muhafazakar Demokrasi, http://www.muzaffererdogral.com/dg_11.htm
7 KAR, Blent, Yerel Demokrasi iin Yerel Siyaset, Yerel Siyaset Dergisi, Ocak 2006, s: 41
manda Osmanl mebusu idi ve yerel kimlikleri ile tannmalarnn niter yapya
tehdidi sz konusu olmad gibi bunun tehdit olarak alglanp alglanmayaca
bile konu edilmemekte idi. Oysa Osmanlnn kllerinden doan Cumhuriyetimiz iin Gneydou ilk gnden beri sorun olmutur. 600 yl sorun olmayan etnik kimliin bugn niin sorun olduunun iyi analiz edilmesi gerekmektedir.
Korkunun ecele faydas yoktur. Korkularmz eylemlerimizin sebebi
olmamal. Elbette dikkate alnmal, nlemlere bavurulmal ama eylemlerimizin temelini oluturmamaldr. Nasrettin Hoca fkrasndaki gibi, testi ile
emeye giden ocuu tokatlayp da, testi krldktan sonra cezann ie yaramayaca mant ile hareket etmenin doru bir yaklam olmayaca aktr.
Yerel siyasetin glendirilmesi yerine, ayrlk hareketlere daha rahat
faaliyet iinde bulunabilecekleri bir ortam douraca dncesi ile merkeziyeti yaplarn desteklendii gzlemlenmektedir. Dorudur, yerel siyasetin
glenmesi ayrlk hareketlere daha rahat kendilerini ifade etme imkan
salayabilir. Fakat burada gzden karlan bir husus bulunmaktadr. O da;
bu imkann ksa vadede ayrlk hareketler iin bir frsat olmasnn yan sra orta ve uzun vadede ayrlk hareketlerin beslendikleri kanallar kurutmas sebebi ile aslnda onlar iin dezavantaj olmasdr. nk ayrlk hareketler, aidiyetlerini iddia ettikleri kimliklerinin dland, kendilerine ynelik
olumsuz ayrmclk yapld, lke imkanlarnn adil datlmad, kendi
kimliklerine sahip kitlelerin smrld gibi sylemlerle destek bulurlar.
Yerel siyaset ise, bu kitlelerin karar ve uygulamalara katlm mekanizmalarn iler hale getirerek onlar srece dahil eder. Srece dahil olanlar ise zamanla sreci sahiplenmeye balar. Yani, yerel siyasetin glenmesi orta ve uzun vadede ayrlk hareketlerin zayflamas ile sonulanr.
Toplumsal Bar in Yerel Siyaset
Toplumsal barn temini ancak toplumsal ilikilerin salkl olmas, toplumda bireyin bireye, bireyin topluma ve toplumun da bireye kar hogrl yaklamas, muhatabn ekillendirme yerine onu olduu gibi kabullenme
ve bu kabulden hareketle ortak paydalarn bulunarak birlikte gelecee yrme ile mmkndr. Dlamayan, kabullenen ve ortak hareket etme kltr ile beslenen bir siyaset anlay taraflarn katlmn art klmaktadr. Etkin bir
katlm da siyasetin merkezden yerele doru eksen deitirmesi ile sz konusu olabilecektir.
Yerel siyaset, yerel aktrlerin kendileri ile ortaklaa yaadklar toplum
ile ilgili karar ve uygulamalara katlmn salad iin ortak zm retme
potansiyeline de sahiptir. Taraflarn ortak retmedikleri hibir zm de salkl ve kalc olamayacaktr. yle ise toplumsal bar ancak gelimi, salk-
336 Yerel Siyaset
l, etkin ileyen bir yerel siyaset ile mmkn olacaktr.

Yerel siyaset ayn zamanda taraflara birlikte karar alma ve uygulama yani birlikte yaama tecrbesi kazandrma ynnden etkili bir uygulamal eitim zellii de tamaktadr.
Deerlendirme
lkemiz siyaseti asrlardr merkez-evre ekseninde ekillenmektedir.
Merkez bata brokratlar olmak zere iktidar sahipleri ile birliktelik gsteren sekinlerin iktidar olarak lke ynetiminde tek g olmutur. Buna mukabil evre diye tanmlanan ve aslnda krsal kesimi oluturan geni halk ynlar ise merkezin iktidarna payandalk grevi grmtr. Merkez, sahip
olduu mali ve idari imkanlar kullanarak toplumun yaam standardnn ok
stnde bir hayat srdrrken, evre ise en zor artlarda ayakta kalma mcadelesi vermitir. Her ne kadar geni toprak sahibi kiilerin yan sra zellikle ikinci Dnya Sava srecinde ve sonrasnda sermaye sahibi olmaya balayan kimi evreler var olmularsa da bunlar varlklarn merkezi gle ibirliinde grm ve ibirliini bozucu hareketlerden kanmlardr. Aslnda
bunlar merkezle i birlii iine girerken ayn zamanda etkileri altndaki geni halk ynlarnn da merkezin politikalarna ballklarn temin ederek olas tepkilerin gelimesine imkan vermemilerdir.
lkemizde 1946 ylnda balayan ve 1950 ylnda Demokrat Partinin iktidar olmas ile balayan sre her ne kadar kenarn (evrenin) iktidar olarak grlmekte ise de bu derin bir yanlgdan baka anlam ifade etmemektedir. nk Demokrat Parti idarecileri kenarn kadrolar ierisinde yer almadklar gibi, aksine zaten kendileri de merkez kadrolarnn nemli isimleri arasnda yer almakta idiler. Fakat 1923 sonrasnn yeniden yaplanma srecinde toplumun yaam kalitesinin artmam olmasnn yan sra; yeniden ekillendirme srecinde bask altnda tutulmu toplumsal kesimlerde var olan ve
hzla ykselen honutsuzluun bir nebze de olsa bastrlabilmesi, kendi ilerinden zuhur edebilecek bir yaplanmaya kar merkez kontrolnde bir yaplanma salanarak muhalefetin maniple edilebilmesi iin Demokrat Parti,
merkezin iktidar olan Halk Partisi ierisinden retilmitir.
Dolaysyla Demokrat Parti iktidar kenarn iktidar deildir. Merkezin
hzla yitirdii kenar desteini tekrar elde edebilmek iin yrtt politikalarn bir sonucu olarak domu ve iktidara tanmtr. Fakat Demokrat Parti
iktidarnn zamanla merkezden kenara doru kaymaya balamas ile de tasfiye sreci balatlm ve daraalarnn glgesinde yeni bir demokratik(!) dneme start verilmitir. Takip eden dnemlerde de benzeri gelimeler yaanm, toplum u oluturan bireylerin toplumun gelecei konusunda sz sahibi
olmalar belirli ve dar bir kesim tarafndan srekli engellenmitir. 2000li

yllara gelindiinde ise bu dayatmalarn srdrlebilir olamayaca artk aka ortaya kmtr. Dlanan ve byk blm oluturan kesimlerin talepleri ile sz sahibi olan dar bir kadronun dayatmalar atma ierisindedir.
Yaanan bu sre beraberinde ciddi bir gerginlik tamakta ve istikrar
tehdit etmektedir. stikrarszlk ise her iki kesimin de aleyhinedir. Bu gerginlii ortadan kaldrmann tek yolu ise taraflarn birbirini tanmlamaktan vazgeerek tanmalar ile mmkndr. Merkezin sekinleri toplumsal rollerin ve
imknlarn miras yolu ile geemeyeceini, hibir snfn ayrcalkl olamayacan grmek ve haksz taleplerinden vazgemek zorundadr. Bu ad konulmam kast sisteminin kimseye faydas olmadn ve srdrlemeyeceini kabullenmelidirler.
Taraflardan birinin dland toplumlarda hangi taraf iktidar olursa olsun istikrar ve refah mmkn deildir. stikrar ve refahn olmad yerlerde
toplumsal bar abalar boa gayretlerin tesine geemeyecektir. Toplumsal
bar iin birbirimize ramen deil birbirimizle beraber iktidar olabilme olgunluunu gstermemiz gerekmektedir. Bunun yolu da yerel aktrlerin daha
etkin klnaca demokratik ortamn tesisi ile mmkn olacaktr. Toplum
kendi problemlerini birlikte zme potansiyeline sahiptir. Bu potansiyelin
hareketine engel olan anlaylar deimedii, birileri bakalar adna karar
verme yetkisini kendisinde grd, bakalarn potansiyel tehlike olarak deerlendirdii, muhatabn olduu gibi kabullenme yerine kendi izdii erevede olduu takdirde kabullenme gibi sakat yaklamlar ortadan kalkmad
srece toplumsal bar polisiye nlemlerle gerekletirmeye kalkmak da yel
deirmenlerine sava amaktan farkl olamayacaktr.
Toplumsal bar uzak bir hedef deildir; yeter ki biz aklselim zmlere uzak olmayalm.
Kaynaka
YILMAZ, Hseyin, Yrd. Do. Dr., Toplumsal Bara Katk Asndan Yaygn Din Eitimi Kurumlar, http://www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/eriim: 04.12.2007
TDK, Trke Szlk,
ZPEK, Bekir Berat, Muhafazakrlk, Liberte Yaynlar, Ankara 2004
ERDORAL, Muzaffer, Muhafazakar Demokrasi, http://www.muzaffererdogral.com/dg_11.htm
KAR, Blent, Yerel Demokrasi iin Yerel Siyaset, Yerel Siyaset Dergisi, Ocak 2006, s: 41
YEREL YNETMLERDE
SOSYAL LETM
Kurumsal Sosyal Paydalar letiimi
Mustafa EN*
zet
letiim etkinlikleri, i sonular asndan bakldnda, kurumlarn, iimiz dedikleri eylerden daha nemli olan ileridir. Fakat ne yazk ki, bunun belediyelerce hakkyla alglanmasnda sorunlar vardr. yle ki, belediyeler, deyim yerindeyse, dz iletiim yapmaktadrlar. Hatta iletiim deil, iletim yapmaktadrlar. Toplumsal katmanlar arasna girmemektedirler. Toplumu kendi iinde rgtl bir paydalar yaps olarak grmemekte ya da grememektedirler. ou zaman belediye iletiimini bakan reklamndan ibaret
saymaktadrlar. Bu durumda, iletiim etkinlii, iletiimi yaplacak tekil ilerin paracl iletimleri olarak uygulanm oluyor. letiim iin kurumsal sosyal paydalar belirlenimi ve onlar zerinden iletiim planlamas yaplmyor
ve uygulanmyor. Kurumsal sosyal paydalarn alg trlerinin farkll, arl ve alg sreleri tespit edilmiyor, alg haritalarnda farkllama olduu
gz ard ediliyor. Neticede, baarl bir iletiim uygulamas yaplamam oluyor. Halbuki belediyelerin ok etkili, ok doru ve baarl iletiim almalar yapma imkanlar vardr. Bu, kurumsal sosyal paydalar iletiimi ile
mmkn olabilir.
Anahtar Kelimeler
Yerel ynetim, belediye, sosyal iletiim, alg sreci, alg haritas, ileti, kurumsal sosyal paydalar iletiimi
* GENAR A.. Genel Mdr
339
340 Yerel Siyaset
Giri
Yerel ynetimlerde sosyal iletiim dediimizde, kavramsal olarak sorunlu bir
alana girmi olduumuzu da ilan etmi oluyoruz. Burada; yerel ynetim, iletiim,
sosyal iletiim ve tm bunlardan sonra yerel ynetimlerde sosyal iletiim kavramlarn elikiye dmeden telif edebilmek gerekir. Takdim edilecek olan tebli, bu
sorunlu alanda kavramsal olarak elikisiz, tutarl, anlaml ve ie yarar bir alma olma imkann aratrm olacaktr.
Yerel ynetimlerde sosyal iletiim zerine, ilgili yaznda, bilinen hibir metin bulunmamas sebebiyle bu tebli, kendisinin belki bir ilk ya da ilklerden biri
olmasnn btn olumsuz yanlarn zerinde tarken, -eer varsa- baz olumlu
yanlarn da yannda grmek istemitir.
Bu balamda, iletiimden yola karak sosyal iletiime, sosyal iletiimden
yerel ynetimlerde sosyal iletiime giden bir yol izlenecektir. Ancak yerel ynetim derken, tebli erevesinde yerel ynetimlerin tm bileenleri deil, sadece
belediyeler mevzua dahil edilecek, yani yerel ynetimler yerine belediyeler denmi olacaktr.
1. Kavramsal ereve
Yerel ynetimlerde sosyal iletiim nedir? Bu kavram incelememiz lazm ama ondan nce sosyal iletiim kavramn ele almamz gerekiyor. Sosyal iletiim
denilince akla gelen ey, bireyin sosyalleme srecinde yaad iletiimdir; yani
bireyin sosyallemesinin kendisiyle mmkn olduu eydir. Bir baka ifadeyle
bireyin bir baka birey veya grupla grup iinde yahut topluluk iinde sosyallemesini salayan ya da verili/standart sosyallemenin gereinin ortaya kabilmesi iin yapt/yapmak zorunda olduu iletiimsel edimlerdir.
Bu durumda, yerel ynetimlerde sosyal iletiim deyince neyin sosyallemesinden bahsetmi olmaktayz; belediyenin mi?!.. Acaba bireylerin olduu gibi kurumlarn da sosyallemesinden sz edebilir miyiz? Bu noktada kavramsal bir sorun var. Bu sorunu nasl aabiliriz?
letiimi bir bak asna gre;
* Bireysel iletiim,
* Sosyal iletiim ve
* Kurumsal iletiim diye tasnif edersek bu snflandrma bizi, Kurumsal
Sosyal letiim diye yeni bir iletiim alanna gtrebilir.
Bylece, Yerel Ynetimlerde Sosyal letiim dediimiz olgu, kendi adn
Kurumsal Sosyal letiim olarak deitirebilir. Akabinde bizler bu kavram, ierii her birine gre deimek kaydyla dier tm kurumlar/rgtler/organizasyonlar iin de kullanabiliriz. Bu yeni kavram bizi daha doru, daha odakl, daha
Yerel Ynetimlerde Sosyal letiim 341
anlaml, daha ilevsel ve ie yarar bir kavrama ulatrr: Kurumsal Sosyal Paydalar letiimi.
te, aradmz esas kavram budur. Yerel ynetimlerde sosyal iletiim dediimiz olgunun kavramsal karl olarak bu kavram alacaz. Kurumsal Sosyal
Paydalar letiimi kavram bize belediyelerin iletiim etkinliklerinde hem bir
boluu hem de yeni bir etkinlik alann gstermi olmaktadr.
Elde ettiimiz yeni kavramla yani Kurumsal Sosyal Paydalar letiimi
kavramyla neyi anlatmaya alyoruz? Bu kavramn anlam evreni nedir?
Fazla derine dalmadan, kurumsal sosyal paydalar iletiiminden kastettiimizi, kurumlarn, kendilerini ve iletiimi birer sosyal olgu olarak ele almalar ve iletiimlerini kurumsal dzeyde ve fakat sosyal paydalar zerinden planlamalar
ve yrtmeleri olarak ifade edebiliriz. Bununla kurumsal benin toplumsal benle
ilikilendirilmesinde iletiimsel benin kurumsal sosyal paydalar zerinde etken
olmasn dile getirmi oluruz.
Aradmz kavrammz bulduumuza ve anlam evrenini belirlediimize gre, esas konuya, yani yerel ynetimlerde sosyal iletiime geebiliriz.
2. Yerel Ynetimler ve letiim

Bir belediyenin her i kaleminden belli insanlar sorumludur. Mesela, zabta
ilerinden zabtalar sorumludur. Dierleri de byledir, yani bakan istisna olmak
zere- belediyenin hibir iinden tm belediye alanlar ve yneticileri sorumlu
deildir. Ama iletiim byle deildir. letiim ii, bir belediyenin tm alan ve
yneticilerinin ortak iidir. Her belediyeci bir iletiimcidir, iletiimci olmak zorundadr. Zira her belediyeci o belediyenin temsilcisidir. Hatta belediye tedarikilerini bile bir lde bu kapsama alabiliriz. Belediyenin iletiim takm dar anlamda o iten sorumlu olan alanlar, geni anlamda ise bakandan aaya her belediyeciyi kapsar.
Yerel ynetimler, faaliyetlerini belde sakinlerine ve daha geni halkalara veya
bir ksm mercilere iletebilmek iin eitli iletiim almalar yapmaktadrlar. Ancak ou itibaryla syleyecek olursak, yaptklar iletiimsel etkinlikleri bir duyuru,
bir ilan, bir tantm veya halkla ilikiler faaliyetinden tede ve derinlikte ele alp uyguluyor deillerdir. Ekseriyetle iletiimi bakann reklam ile kartrmaktadrlar.
Bazlar iin iletiimsel btnlk diye bir olgudan da bahsedebilmek mmkn deildir. Biraz daha ileri gidelim; bazlar iin bteden iletiime ayrlan pay israftr.
Belediyelerin faaliyetleri ve hizmetlerine dair aratrmalarda sorulan bilinirlik ve haberdar olma sorularna gelen cevaplar belediyelerin belli bir iletiim stratejisine sahip olmadklarn gstermektedir. Yani iletiimi stratejik dzeyde ele almamaktadrlar. Bu yetmezmi gibi, iletiimi tantm gibi bir parasndan ibaret
grmektedirler.
342 Yerel Siyaset
letiim uzmanlar, iletiimin sol tarafna stratejik kelimesinin yazlmamas gerektiini sylerler. nk derler; iletiim stratejik olmak zorundadr, stratejik iletiim diye bir tabir kullandmzda stratejik stratejik iletiim demi oluruz. Yani, iletiim dediimizde alelade bir eyden deil, stratejik dzeyde bir eyden sz etmi oluruz.
letiim bu kadar nemliyken belediyeler iletiimi ne olarak gryorlar? Elde belediyeler ile ilgili pek ok aratrma var. ou, giden ve gitmeyen her iletinin bir siyasal kader iletisi olduunu fark etmiyorlar. Elbette, bunlarn istisnalar
vardr; aada onlardan rnekler verilecektir. Ama onlardan nce iletiime temel
olan alg, ileti ve imaj zerinde biraz durmamz gerekir.
3. Alg, leti ve letiim

Filozof Berkeley yle demi: Var olmak alglanmaktr. (Esse est percipi/to
be is to be perceived) Malumdur ki, o bu sz sbjektif idealizmin ontolojik mlahazalarn temellendirmek iin sylemiti. Yani bir gn iletiimle ilgili olarak
kullanlacan muhtemelen ngrmemiti. Fakat bu ifade, aslnda iletiim iin
bize ilgin bir izahat imkan vermektedir. yle diyelim:
Var olmak alglanmaksa ve fakat biz;
* Alglanmyorsak, yani belediye olarak yapp ettiklerimiz alglanmyorsa, o
yapp etmeler yaplmyor demektir.
* Alglanyor ama eksik alglanyorsak, eksik alyor, eksik hizmet retiyoruz demektir.
* Alglanyor, lakin ters alglanyorsak, yanl hizmet retiyoruz demektir.
nk toplum belediyenin yaptklarna gre deil, kendi algsna gre deerlendirme yapmakta ve siyasal kararn buna gre vermektedir. yleyse belediye
olarak hem alglanmak hem de tam ve doru bir ekilde alglanmak zorundayz
diyebiliriz.
Alg nedir, nasl oluur; iletiler evreninde bir ileti algya nasl dnr, ne derece deer ykldr, ne derece deerden bamszdr?
nsanlar her gn sonsuz sayda duyu verileriyle kar karyadrlar. Sonsuz
duyu verileri sonlu ama ok sayda algya dnrler. ok saydaki alg, az sayda imaja dnr ve bir belde sakini, iinde bulunduu iletiimsel evrende belediye ile ilgili olarak bu alg ve imajlarla siyasi kararn verir.
Bu balamda alglama sreleri iki ekilde gerekleir:
* Bilisel alglama sreci
* Duygusal alglama sreci
Mevln, ayn dili konuanlar deil, ayn duyguyu paylaanlar anlaabilirler demektedir Mesnevide. Yani bu balamda o, bilisellik ve duygusallk ayr-
mn oktan yapm ve duygusallk ltn ne karmtr bile.

Alglama srelerine bal olarak, iletiimsel evrende bireylerin alg haritalar oluur. letiler mspet ya da menfi deer ykldrler. Bireyler deerlendirmeye aldklar nesneleri kendi alg haritalarna yerletirirler. Alglama haritalar da iki tanedir:
* Bilisel alglama haritas
* Duygusal alglama haritas
Belediyelerin iletiim hadiseleri en temelde bilisellik ve duygusallk ayrmna ve bu ayrmn hangisine, ne lde kaydrlaca hesabna dayanmak zorundadr. Kavrammza yani kurumsal sosyal paydalar iletiimine dnk olarak sylersek, hangi paydaa hangi trden ileti gnderilecei ve bunun arlnn ne olaca iyi planlanmaldr.
Duyu verilerinden siyasal davrana giden yol alglama, anlamlandrma, deerlendirme, karar verme ve davran aamalarndan oluur. Bu aamalarda ilgili
belediyenin kurumsal imaj da teekkl etmi olur. Kurumsal imaj, hedef kitlenin zihnindeki kurumdur, yani hedef kitlenin zihnindeki belediyedir. maja ben
ve siz iin, sizin zihninizdeki ben / sizin muhayyilenizdeki ben diyebiliriz. Bu
balamda imaj;
* z imaj,
* Alglanan imaj ve
* Arzulanan imaj olarak ayrmlanabilir.
Belediyelerin kendilerince imajlar z imajlar, muhataplarnca imajlar alglanan imajlar, muhataplarnn muhayyilesinde olmasn istedikleri imajlar ise arzulanan imajlardr ki belediyeler siyasal sonu almak istiyorlarsa, arzulanan imaja ykleme yapmak zorundadrlar. Tm bunlar iletiimle mmkn olabilmektedir.
letiim, ama hangi iletiim?!... Elbette, iletim seviyesindeki bir iletiim deil,
dz iletiim de deil. Bunun toplumsal katmanlar arasnda imaj oluturan, alglanan imaj arzulanan imaja yaklatran ve daha st bir mertebeye tayan bir iletiim olmas gerekir. Bu da ancak kurumsal sosyal paydalar zerinden gerekletirilebilir.
Bu hatrlatmalardan sonra tekrar kavrammza dnebiliriz.
4. Kurumsal Sosyal Paydalar letiimi

Yerel ynetimlerde sosyal iletiimi, kurumsal sosyal paydalar iletiimi kavramsal erevesine oturttuktan sonra, kurumsal sosyal paydalarn nasl belirlenebileceine, neler olabileceine ve bunlar zerine nasl allabileceine dair ksma geebiliriz.
Sosyal paydalar, bir kurumun ilikide olduu sosyal kesim ve birtakm ku-
344 Yerel Siyaset
rumlar ierir. Belediye iletiim takm kendi kurumsal sosyal paydalarn belirlemelidir. Ardndan, toplumu, yatay ve dikey eksenlerde kurumsal iletiimlerinin
nesnesi yapmalar gerekir. Bir fikir vermesi asndan, belediyelerin kurumsal iletiime konu olan sosyal paydalarn aadaki gibi belirleyebiliriz:
* Genel halk kitlesi
* Kurum alanlar
* Kamu kurumlar
* STKlar
* Odalar
* Sendikalar
* niversiteler
* Tedarikiler
* Kltr-Sanat evresi
* Medya evresi
* Siyaset evresi
* Finans evresi
Belediyelerin iletiim faaliyetleri bu paydalar dikkate alnarak planlanmaldr. Her payda ayr ayr aratrlmal ve ona gre iletiilmelidir. Mesela, genel
halk kitlesi iinde ocuklar, genler, kadnlar, emekliler, yallar, baz youn ya
da yaygn meslek gruplar birbirinden ayrtrlmaldr. Fakat en sonunda her ey
tmleik bir hal almal ve tm paydalar sanki tek bir bireymiesine kuatlmaldr. Bunun gibi STKlar, mesela youn ve yaygn STKlar, hemehri odakl ve
kente dnk STKlar vb. ayrmlanp STKlardan medya evresine, kamu kurumlarndan siyaset evresine kadar her bir sosyal payda ayr bir iletiim projesi gibi ele alnmal ve iin sonunda tm sosyal paydalar tek bir paydamasna btnletirilmelidir.
Belediyeler, bylece dz iletiim yapma safhasn am olurlar. letim yapmaktan iletiim yapma aamasna gemi olurlar. Kurumsal sosyal paydalar iletiimi belediyelerin toplumu kendi iinde rgtl bir paydalar yaps olarak grebilmelerini ve en etkin bir ekilde toplumsal katmanlar arasna girebilmelerini
salar. Bu yolla yneticiler belediye iletiimini bakan reklamndan ibaret grmekten vazgeerler. Neticede, baarl bir iletiim uygulamas yaplm olunur.
Yukarda iletiim balamnda alg ve imaj ilikisine deinmitik. Bir adm
daha ileri gidersek, kurumsal alglar kurumsal imajlara, kurumsal imajlar da kurumsal itibara dnr. Bu anlamda, kurumsal sosyal paydalar iletiimi alg-imaj-itibar hiyerarisini de oluturur. Bu ynyle kurumsal sosyal paydalar iletiimi, bir tr kurumsal itibar iletiimi ilevi de grme imkan salar. Bylece kurumsal sosyal paydalar iletiimi yaklam, iletiimi topluma en nfuz edici bir
ekilde; en az maliyetli, en ok geri dnml, en srdrlebilir ve en etkin bir

ekilde yapmay salam olur.
5. Ksmi Baz rnek Uygulamalar

Yukarda, yerel ynetimlerde sosyal iletiim konusunda az sayda da olsa olumlu rnekler var denilmiti. Bu rneklerden biri Kkekmece Belediyesindedir. Bu ilede ilgin ve retici bir iletiim almas yaplyor. Adna Alan Uygulamal letiim deniliyor.
Bir grup iletiimci ve sosyolog belediye adna tm ev ve iyerlerini harita ve
adres tabanl olarak ziyaret ediyorlar. Ellerinde bakan imzal bir mektup, belediye ile ilgili baz dokmanlar ve kk hediyeler var.
letiim takm ziyaret srecinden nce, ilkin profesyonel bir kurum tarafndan eitime alnd. Ardndan belediye bakan, yardmclar ve ilgili mdrler belediyenin yapp bitirdii projeleri, yapmakta olduu projeleri ve gelecee dair
projeleri anlattlar. Takm belediye almalarn ayrntlaryla zmsedi.
Takm bu donanmla haneleri ve iyerlerini ziyaret ederek, hem onlarla sohbet ediyor, onlara belediye ile ilgili aktarmalar gereken eyleri aktaryor hem de
onlardan da belediye ve ile ile ilgili grlerini alp bir forma kaydediyor. Bu
formdaki bilgiler zel bir yazlma giriliyor, sorunlar tespit edilip ayrtrlyor. Akabinde, bu sorunlar mdrlklere, mahallelere ve sorun trlerine gre ayrtrlp ilgili birimlere datlyor.
Ziyaret esnasnda acil sorun olarak kodlanan sorunlar ise hemen merkeze iletilip sisteme giriliyor ve zm aranp ilgili kiiye geri bildirimde bulunuluyor.
Geri bildirim sreleri sorunun cinsine ve byklne gre deiiklik gsteriyor.
Dier sorunlarn akbeti ile ilgili de zamana yaylm olarak geri bildirimler yaplyor.
Bu uygulama doru, etkili ve katmanlara nfuz edici bir uygulama ama eksik bir yn var; belediyenin tm sosyal paydalarna eriimi salamyor. Yani bir
tr kurumsal sosyal iletiim ama kurumsal sosyal paydalar iletiimi iin paydalara amlanmaya ihtiyac var. Belki bir sonraki aamada bu denenebilir.
Bir baka rnek Kartaldan verilebilir. Kartalda yrtlmekte olan Kartalite
Projesi stten marka iletiimi yaparken, altta Yaam Kalitesini Ykseltme Merkezi toplumsal katmanlar iinden bir iletiim uygulamas gerekletiriyor.
Bir dier ilgin rnek ili Belediyesinde grlmektedir. ili, kurumsal
sosyal paydalar zerinden deil ama bir tr rtk sosyal paydalar iletiimi yapyor denilebilir. zellikle hemehri gruplar, sivil toplum kurulular, meslek rgtleri, camiler, cemevleri, kiliseler, havralar ve benzeri ne kadar rgtl yap
varsa, tamam zerinden/iinden yryen bir iletiim uygulamaktadr.
346 Yerel Siyaset
Bu uygulamalar biraz daha gelitirilip kurumsal sosyal paydalar iletiimine

dntrlebilir.
Sonu
Yerel ynetimlerde sosyal iletiim iin, yani kullandmz yeni kavramla
sylenecek olursa, kurumsal sosyal paydalar iletiimi iin netice olarak unlar
syleyebiliriz:
* Her eyden nce, yerel ynetim olgusu, adndan hareketle siyasi bir olgu
deil, siyasetin de sosyal kurumlardan biri olmas hasebiyle, bir sosyal olgu kabul edilmelidir,
* Bunun gibi, iletiim de bir sosyal olgu telakki edilmelidir,
* letiim stratejik dzeyde ele alnmal, planlanmal ve tatbik edilmelidir,
* letiim btncl bir modelle uygulanmaldr,
* letiim belediyenin en nemli harcama kalemlerinden biri olarak bteye
koyulmaldr,
* Temel bir zihniyet deiimine gidilerek, iletiime harcanan para israf deil,
i sonular alndnda toplam maliyeti dren bir unsur telakki edilmelidir,
* letiimin katlmc, oulcu ve daha sivil bir yerel ynetim anlaynn ana besleyicisi olduunun farkna varlmaldr,
* letiim; tantm, halkla ilikiler, ilan, duyuru gibi kendi btnlnn bir
parasna indirgenmemelidir,
* letiim asla bakan reklamyla kartrlmamaldr; bu, en ok olumsuz iletiime dnen unsurdur,
* letiimin dnemlik, aylk hatta gnlk bir uygulama deil, anlk operasyonlar btn olduu akldan karlmamaldr,
* letiim belediyeden uygulanmal, fakat toplumsal katmanlarn iinde yuvalanmaldr,
* Toplumsal yap yatay ve dikey olarak amlanmal ve her bir unsur iin zel iletiimler yaplmal ama sonuta bir tmleik model erevesinde allmaldr,
* Bunun bir gerei olarak, kurumsal sosyal paydalar belirlenmeli, her payda iin iletiim planlamalar yaplmal ve uygulanmaldr,
* Tm iletiim almalar llmeli ve deerlendirilmelidir.
Siyasal iletiimsel ktlara dnebilecek olan yerel ynetimler iletiimi ancak byle gerekletirilebilir.
YEREL SYASET VE
PART KLTR
Nihat ERGN*
Yerel Siyaset ve Parti kltr konulu bir iki an ile balamay uygun
buldum. ok uzun yllardr, 1718 yandan beri siyasetin iinde bulunan birisiyim. O yalarda yerel siyaset diye bir ey bilmiyordum. Dnyay kurtaracamz iin siyasete ok ykseklerden bakyorduk. Daha ok siyasete bak
amz dnyay kurtarmak zerine kurulu idi. Siyaset yaparken mahallemizde deil, dnyada ne var ne yok diye bakyorduk. O dnemde kapitalizme,
faizme ve sosyalizme de karydk. Ama neden kar olduumuzu bilmemiz
gerekiyordu. Bunun iin de dnyay inceliyor, dnyadaki gelimeleri analiz
ediyor, bu lekte yorumlar getiriyorduk. Bu sebeple dnyada olan problemlerden haberimiz vard. Pakistan-Hindistan arasndaki Kemir sorununu biliyorduk, nk ideolojilerimiz asndan bu bizi ilgilendiriyordu. Filipinlerde (Moroda), Eritrede olan bitenlerden haberimiz vard. Filistin-srail
anlamazl da bizim iin ok nemli bir konuydu. Hemen yakinen ilgilenmemiz gereken bir sorun olarak gryorduk. Tabi ki Afganistann Ruslar
tarafndan igali, oradaki kukla hkmet ve direnen kiiler vard. ran-Irak
Sava vard gndemimizde. Bunlarn hepsi bizim ilgi alanmza giriyordu.
Siyasete baladmzda bizim kuan iinde olduu byle bir siyasi iklim
vard. Daha kresel boyutlarda ele alnan bir siyaset ikilimi vard gen kuaklar iin. Aradan bir mddet geti; siyasete daha aktif katlma imknlarmz oldu. Bir siyasi partinin yerel rgtnde, Kocaelinde merkez ile bakan oldum.
Bu sefer siyasi iklim bizim iin farkllamaya balad. Mesela yerel siyasetin
ok nemli olduunu, ama bunun iin de en nemli siyasi alma alanlarndan
birinin aslnda siyasi partilerin yerel tekilatlar olduunu grm olduk.
* Kocaeli Milletvekili, AK Parti Grup Bakan Vekili
347
348 Yerel Siyaset
Ben kendi ehrimi o zaman tandm. Kyn, kasabasn, mahallelerini,

insan profilini renme gerei duydum. limde, ilemde ne kadar erkek, ne
kadar kadn var; nereden gelmiler, nereye yerlemiler? Karsl, Elazl, Gmhaneli, Edirneli ne kadar var? Bunlara gre almalar yapma zarureti
hsl oldu. Ve kendi ehrimizi, insan profilimizi o siyasi tekilatn ierisinde
tanma ansmz oldu. Bu arada 1989 ylnda mahalli seimler oldu. Parti olarak bir belediye bakan adaymz vard ve ben de merkez ile bakanym.
Bakan adaymzn sunu konumalarn ben yapyordum. Kendisini
halka ben takdim ediyordum. Tabi ki genel politikaya kar bir eyler sylemem gerekiyordu. Ama genel politik sylemler yeterli deildi. Yerel bir
seimdi bu ve bizim de o ehirde yapmamz gerekenlere dair eyler sylemem gerekiyordu. O ehre ait yaplacak baz hizmetleri bakan adaymzn
sylemesi gerekiyordu. Fakat belediye bakan adaymz ylesine genel politikaya, dnyay kurtarmaya, kresel sorunlara kendini endekslemi ki bir
trl Avrupa Topluluunun Trkiyeyi nasl igal etmek istedii konusundan, Afganistann igali konusundan, Bosnadaki olaylardan, bakaca Amerikan emperyalizminden konuya gelemiyordu. Yani biz bu ehre ne yapacaz? mevzuuna gelemeden o kahvedeki toplantmz bitiyor, baka bir yere gidiyorduk.
O devirde siyasi kltr mahalli konulara ok yatkn deildi. Zaman ierisinde belli ki olumas gerekiyordu. Sonra aradan bir mddet daha geti,
1994 mahalli seimlerinde ben de belediye bakanlna aday oldum ve o
partiden belediye bakan seildim. Niye bunu sylyorum? lk defa o zaman
bizim mahallenin kanalizasyonunun olmadn rendim. Ama Kemir sorunu hakknda epey bilgim vard. Oysa mahallemin yollarnn almadn,
imar uygulamasnn yaplmadn, daha asfaltlanacak ok yol olduunu, ocuklarn parknn olmadn, insanlarn kendilerine ev diye ban sokacak
bir kulbe yaptklarn, aslnda ev anlamn, yuva anlamn tayacak bir zellikte olmadn o srete grme imknmz oldu. Kendi toplumsal gereklerimizle yzlemi olduk.
Yerel siyasetin bu blmnde, kendi ehrimizi parti tekilat bnyesinde
tanma imkn bulurken, belediye bakanl dneminde de kendi toplumumuzu, onun yaad sorunlar, dorudan doruya gnlk hayatn etkileyen
sorunlar da orada grme imknna sahip olduk. Bu adan hem bir siyasi
parti ierisinde faaliyet gstermek hem de yerel ynetim vastasyla bir hizmetin iersinde siyasi bir aktivite ierisinde olmak, gerekten yaad ehrin ve toplumun sorunlar ile yzlemek ve onlara zm bulmak asndan
ok nemli alanlar olduunu grmek icap ediyor. Bunu ok pratik bir ekilde anlatmaya altm.
Yerel Siyaset ve Parti Kltr 349
Kitaplarda da elbette byle yazyordur. Byle yazan kitaplar vardr. Ama

kitaplarda yazmasna bakmadan ok pratik olarak ifadeye altm. Gerek
bu olmutur bizim lkemizde. Ve bu da ok gereki bir durumu ortaya karmtr. 1994 ylndan sonra Trkiyedeki gelimeler yerel ynetimler konusunda toplumun gn birlik problemlerini ehirlerde, kasabalarda yaad sorunlarn zlmesi, bunlarla yzletirilmesi konusunda ok nemli siyasi kadrolarn yetimesine imkn vermitir aslnda. O yeni iklim, yeni bir jenerasyonun da ortaya kmasna sebebiyet vermitir. Belki de bu anlamda lkemizin babakan da bu jenerasyon iersinde, stanbul gibi dev bir ehrin
ok nemli sosyal, kltrel ve ekonomik sorunlaryla yzlemi olmas ve onu bir kadro ile bir yerden bir yere doru gtrmek istemi olmasnn, onun
bugnk siyasi yaamnda ve pozisyonunda ok nemli etkisi ve katks olmu bir gelimedir diye dnmek lazm.
Bu adan baklrsa, siyasi parti yoluyla aslnda insanlarn siyasete katlmasnn en etkili yolu da bulunmu olur. Fikir sylemek, yaz yazmak, akademik alma yapmak da siyasete etki etmek asndan nemli bir almadr. Ancak siyasete, siyasi kararlara katlmann en etkin yolu, kararlar etkilemeye en yakn yer olan bir organizasyonun iersinde ve o organizasyonun
yerel tekilatlar ierisinde, parti yesi olarak yer almakla mmkndr. Parti yelii bir insann siyaseti etkilemeye en yakn olduu alandr. Ancak Trkiyede bu ok nemsenen bir yntem deildir.
lkemizde siyasi partilere yelik biraz geliigzel olmaktadr. nsanlar
bazen yoldan geerken veya partilerin ziyareti esnasnda, aslnda aktif katlmay da dnmeksizin, sadece destek olmak amac ile ye olmaktadrlar. Bu
sebeple de partinin faaliyetlerine aktif katlmlar yok denecek kadar azdr.
Partilere yelik sreci bazen ve hatta genelde delege seimleri ile de alakaldr. Kimi siyasiler delege seimi ncesinde ok sayda ye yapmaya alrlar. Kendilerini ileri mevkilere o delegeler vastasyla gtrebilmek iin ye
saysn arttrmaya alrlar. Gerein bu olmamas lazmdr. Siyaset yapmak ile siyasi mevki edinmek ayn ey deildir. Nice siyasi mevki edinmi
insanlar var, ama onlar siyaset yapmyorlar. Sadece bir siyasi mevki edinmi
oluyorlar o kadar. Siyasette etkileri olmuyor, kalc izleri de bulunmuyor.
Siyaset yapmak belki de hibir siyasi mevki elde edinmeden de olabilir
ve olmaldr. Parti ierisinde herhangi bir st makamda grevli olmayan bir
parti yesi de ok etkili bir siyaset yapma imknna sahip olabilir. Tabii kendisini buna hazrlamsa, bu konuda gerekli donanma sahip olmusa.
Bu yn ile baktmzda, parti kimlii ad altnda eer demokrasi erevesinde bir siyaset yaplacaksa, siyasi partiler demokrasinin vazgeilmez
unsuru olarak telakki ediliyorsa; o zaman siyasi partilerin yerel tekilatlarn-
350 Yerel Siyaset
da ve yerel ynetim mekanizmalar ierisinde siyaset yapmak nemsenmelidir. Partilerin yerel tekilatlar bence hem kendi toplumunun, kendi ehrinin
hem de lkesinin derinlerini tanmak ve nfus etmek asndan ok nemli
meknlar ve alanlar olarak alglanmaldr.
Yerel siyaset ile genel siyaset arasnda en nemli ilikilerden birisi de
partilerin politikalar ile yerel ynetim politikalar ilikisidir. Seimle i bana gelen yerel yneticilerin, belediye bakanlarnn, meclis yelerinin zellikle toplumsal problemleri zerken kendi siyasi felsefelerinin de bu problemlerin zmnde yol gsterici olmas lazm. Bu problemlerin geliigzel,
hemen neyi nmzde bulursak onu halledelimden ziyade bir mantksal ereve ierisinde zlmesi lazm. Bir siyasi bak erevesinin ierisine oturtulmas lazm. Bir belediye bakannn listelerinden seildii partinin sosyalist, liberal veya muhafazakar siyasi kimlii olabilir. O zaman bu siyasi kimliin belediye bakannn almalarna yansmasnn normal olmas lazm.
nk semen belediye bakann seerken ayn zamanda bu siyasi kimlii
de kabullenmi ve iktidara tam olmaktadr.
Sosyalist bir belediye bakan kiinin mlkiyet hakkn nemsemeyebilir. Elbette yasalara ve anayasaya dikkat edecektir. Ama kiinin mlkiyet
hakkn nemsemeyen baz uygulamalara girebileceini grmek, o zaman da
toplumdaki sivil toplum rgtlerinin onu bir ekilde denetleyen ve kiinin
mlkiyet hakkna daha saygl olmaya davet eden mekanizmalar gelitirmesi
gerekecektir. Liberal ise toplumdaki geleneksel deerleri belki ok nemsemeyecektir. Braknz yapsnlar braknz gesinler, dnya kendi kendine
dner diyecektir. Size ne toplumdaki geleneksel ahlaki deerlerden? diyebilecektir. Bunlarn korunup glendirilmesi gereken eyler olduunu dnmeyebilecektir. Buna dnk bir politika da izlemeyebilecektir. Yatrmlardan bir ksm en azndan bu istikamette olmayacaktr. Ancak toplum bunlar talep ediyorsa sivil toplum rgtleri ve baka mekanizmalar vastasyla
elde edebilecektir. Ya da belediye bakan muhafazakr bir partiden ise o siyasi kiinin, greve gelmi olan kiinin muhafazakrlnn, kendi partisinin
temel politikalarnn onun icraatlarnda etkili olabileceini kabul etmemiz
lazmdr.
Bugn birok belediye bakan aslnda parti politikalarndan zaman zaman haberdar olmadan da icraatlar yapabilmektedir. Mesela, muhafazakr
partilerin belediye bakanlar kendi toplumunda aileyi glendirecek hangi
politikalar izlediler? Bu konuda neler rettiler? Muhafazakrln en temel
kurallarndan biri, aile kurumunun glendirilmesidir. Bunun ortaya kmasna dnk bir politika izlemeyi dnyor mu bu belediye bakanlar? Ben
muhafazakr bir partiden seildim, ancak bu muhafazakrlk dediimiz ey
Yerel Siyaset ve Parti Kltr 351
nedir? diye sorguluyorlar m? Toplumsal deiimin hzn hesaplyorlar m?

Toplumsal deimeler radikal biimde sryor ise bu deiim rzgarn yavalatmak ve tedrici deiimi salamak iin frene basacak m? Ykc deiimler karsnda ne yapacak? Deiimin tedrici olmasn dnen bir partiden seilmisiniz, ama sizin bulunduunuz yerde gelenekleri ve her eyi tahrip eden, tarihi ve kltr tahrip eden ykc, devrimci deiimler, deiim
rzgrlar esiyor. Ne yapacak bu belediye bakan? Mutlaka bir frene basmaldr, bir fren mekanizmasnn orada olumasna gayret etmelidir. Tarihsel
dokuyu, herkes konut yapsn, ne olacak canm deyip nemsemeyecek belediye bakan muhafazakr olamaz. Muhafazakrsa bu belediye bakan tarihin korunmasn, kltrn korunmasn nemsemelidir.
Muhafazakrlk statkonun korunmas anlamna gelmiyor. Korunmas
gereken deerlerin korunmas anlamna gelmiyor. Aile gibi, tarih gibi, kltr
gibi, gelenekler gibi, inanlar gibi deerlerin korunmas anlamna geliyorsa
ve kii orada ciddi bir adm atmyorsa siyasal kimlii ile badamayan bir icraatn ierisinde oluyor demektir.
Yerel yneticiler kendi parti kimliine nem vermelidir. Mesela partisi
piyasa ekonomisi modelini savunuyorsa o zaman icraatlarnda kiinin mlkiyet hakkn maksimum derecede koruyan bir yaklam sergilemesi lazm. Belediye bakanlar imar plan yetkisi olan insanlardr. Daha dorusu bu yetkiye sahip kurumun bakanlardrlar. mar planlar yaparsnz, deitirirsiniz,
tadil edersiniz. Ne demek bu? Bu kiinin mlkiyet hakk ile oynama yetkisi
demektir. Bunun zerinde ok titizlikle durulmas lazm. Hemehriniz, dostunuz, bir sevdiiniz talep etti diye istediiniz adam zengin, istediiz adam
fakir yapmak gibi bir hakknz yoktur. Ama plan yapmak demek, planlar tadil etmek demek, bir anlamda bu demektir. Kentsel rantlar bir hemehrine
doru transfer eden bir uygulama iinde bulunma ahlakszl ierisinde olamazsn. O zaman senin muhafazakr deil, deerleri olmayan bir kii olarak
ifade edilmen lazm. Ya da bu deerleri nemsemeyen bir kii olarak ifade edilmen lazm.
Yerel siyaseti ile parti kimlii arasnda yerel siyasetinin icraatlarn etkileyen bir ilikinin de olmas lazm. Elbette bunun dnda da siyasetinin
etkilenecei ok eyler vardr. Yani toplumun beklentilerinden etkilenecektir.
Yasalar, anasayal ereveyi de dikkate alacaktr. Kentin ihtiyalarn, kentlinin ihtiya ve taleplerini, ulusal, blgesel ve hatta kresel gelimeleri de
dikkate alacaktr. Ama elbette yesi olduu partinin siyasal kimliine de uygun davranmaldr.
Bu tebliimde, pratik hayattan rnekler vererek katlmc demokrasi ve
yerel siyasetin glendirilmesi erevesinde parti eksenli deerlendirmeler
352 Yerel Siyaset
yapmaya altm. Yerel siyaset ve parti kltr tebli konumuz idi. Yerelde
parti kltrnn savunulmas ve bu almalarn semen tarafndan benimsenerek o kimliin iktidara tanmas durumunda da yerel siyaseti bu kimlii
korumaldr.
Yerel siyaset katlm daha etkin ve geni tutmas asndan ok nemlidir ve bu sebeple de demokrasinin gelitii, demokratik bilincin pekitii
meknlardr. Ama partilerin yerel tekilatlarnda yer almak katlm asndan
daha etkin olmaktadr. Bu sayede karar ve uygulamalara ieriden biri olarak
katlma imkn elde edilmektedir. Yerel ynetimlerde grev almak, ister partilerin yerel rgtleri ve isterse yerel ynetimler anlamnda olsun, siyasetinin iinde yaad toplumun sorunlarna nfus etmesi, onlar kavramas ve
zmne katk salamas asndan nemli bir giriimdir. Ancak yerelde siyaset yapan kiilerin siyaset tarzlarnn ve ynetime geldiklerinde de icraatlarnn yesi olduu partinin kimlii ile uyum iinde olmas gerektii gereini de gzden karmamak gerekmektedir. Bu aamada da toplum adna denetleme grevini grmek sivil toplum rgtlerinin misyonudur.
Partiler kamu ile ilgili gerek yaplacak hizmetlerin ve gerekse kaynaklarn kullanm konusunda karar vermek olan siyaseti kurumsal kimlikleri ile
yapmaktadrlar. Elbette kararlar da kendi ierisinde anlaml btnlk ieren
politikalar erevesinde verilmektedir. Her partinin kendi politikas vardr ve
olmaldr. Parti yelerinin de bu politikalar benimsemeleri, karar ve icraatlarnda bu politikalar belirleyici grmeleri gerekmektedir. Bu politikalara inanmyorsa bu durumda kendisine uygun politikalar savunan partiler bnyesinde siyaset yapmaldr.
Yerel siyaset lkemizde gerek teorik anlamda ve gerekse uygulamada
halen gelimeye almaktadr. Yerelden genele ve genelden de yerele doru
gl balar tesis edilmelidir. Bu balar olmadan ne genel ne de yerel siyasetten bahsedemeyiz.

Yerel Si̇yaset

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yerel Si̇yaset

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

yerel siyaset

Okutan Yaynclk Limited irketi

Milsan Basn San. A..

zinsiz yaynlanamaz, kaynak gsterilmeden alnt yaplamaz.

Yerel Siyaset - Kavramlar

Do. Dr. Yaln AKDOAN

Do. Dr. M. Akif UKURAYIR

Do. Dr. Recai COKUN

Prof. Dr. Davut DURSUN

Do. Dr. Adem ESEN

Yrd. Do. Dr. Muharrem ES

Do. Dr. Hseyin ZGR

Yerel Siyaset Ekseninde Sivil Toplum rgtleri:

Kentli Haklar ve Yerel Siyaset

Trkiyede Yerel Siyasette Kadnn Konumu: Siyaseti Kadnlar

Yerel Siyasetin Geliiminde Sosyal Politikalarn nemi

Yerel Ynetimlerde Avrupallama

Toplumsal Gvenlik ve Yerel Siyaset

niter Yap ve Yerel Siyaset

Toplumsal Bar in Yerel Siyaset

Yerel Ynetimlerde Sosyal letiim

bizlere destek olan Pendik Belediyesi ve Trk Dnyas Belediyeler Birlii

YEREL SYASET - KAVRAMLAR

Yerel Siyaset - Kavramlar 11

Yerel Siyasal Meruiyet

Yerel Siyaset - Kavramlar 13

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 17

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 19

rektirdii toplumsal davranlar ve uzlay da aramak durumundadr. Ancak bu

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 21

her haliyle, yasalar nnde eit davranlmaya hak kazanm bireydir.22

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 23

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 25

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 27

kalmasn salamak olanakszdr. Toucqueville gibi dnrler, yurttan yerel bir

rudan katlm gibi yntemlerle yerel ve ulusal demokrasiye katkda bulunabilir.50

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 29

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 31

si karlarn gz nnde bulundurmak zorunda kalmtr. Bylece yerel siyasette

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 33

l iin gerekli ve vazgeilmez bir kouldur. Kentsel kaynaklarn baz kesimlere

lendirilmesi yerel demokrasinin glenmesi anlamna gelecektir. Trkiyede son

Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset 35

Son sz olarak kentsel siyasetin kentsel demokrasiden soyutlanarak varln

TRKYEDE YEREL SYASETN

Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi 39

u l iktidar koalisyonu (ilmiyye, kalemiyye ve seyfiyye), deien i ve d

lumsuzluun ardndaki tarihsellii gren entelektel bakn, bugne kadar kat

1. Trk Yerel Ynetim Geleneinin

Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi 41

dzenlemeler de sonrasnda hzla balamtr.10

Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi 43

2. Tanzimat ve dari Kurumlamann

Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi 45

II. Mahmut tarafndan kurumsal balamda getirilen en nemli yenilik;

Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi 47

Ahkm- Adliyenin bana da Ahmet Cevdet Paa getirildi.32 Meclis-i Vl-y

Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi 49

3. Osmanlda Belediye Tekilatnn Kurulu

ye kavramnn etimolojisi; ehre ya da beldeye ait iler anlamndadr. Bir

Trkiyede Yerel Siyasetin Tarihi Geliimi 51

imi, yatrm yaplacak alanlar sandk kurulularnn inisiyatifindeydi. Ancak

4. Eyalet Ynetiminden Vilayet Ynetimine Gei