ATAKY 7. YE 8.

MAHALLELER:
BR TASARIM DENEYM
BAYKAN GNAY *

1988 yl bahar aylarnda MESA irketler Topluluu tarafndan benden Ataky 7. ve

8. mahalleler iin bir tasarm almas yapmam istendi. Alana ilikin olarak, Sayn
Nihat Ycel tarafndan yaplm bir vaziyet plan bulunmaktayd. Anladm kadaryla, modernist dnem konut alanlarnn mekan anlayna gre dzenlenen bu plan
ok nceden yapld iin, baz yeni kavramlarn gelitirilmesi isteniyordu. nk
ayn zellikleri tayan 9. ve 10. mahellelerdeki dzenleme bu adan eletirilmekteydi.
Gene o srada Prof. Dr. Sayn Mehmet ubuk tarafndan dzenlenen alternatif bir
vaziyet plan da aa yukar ayn mekan zellikleri dikkate alnarak tasarlanmt.
Mal sahibi Emlak Bankas ile yapm stlenen firmalar, bir an nce ie balamak
iin, benden alann kuzey ve bat eperinde Sayn Mehmet ubuk tarafndan dzenlenen konut dokularn aynen kabul etmemi istediler. zellikle kuzeydeki yaplar
'hava alan uu konisi' dnda bulunduu iin ok katl olarak tasarlanmt ve
daha nce onanan konut saysndan vazgeilemedii iin buradaki dzenleme kk
deiiklikler dnda kabul edildi.
Alann tasarmnda, almay destekleyen MESA irketler Grubunun Mimari Proje

Grubundan Sayn Yeim Turhan ile srekli temas kurularak, vaziyet plan ile mimari
zmler birlikte retildi. Y.Mmar Sayn Ylmaz Erpi alann tasarmnda nemli rol
olan yaya soka ve meydanlara, Mimar Sayn Akn nder de i avlulara ilikin
perspektif almalar ile tasarmn imajnn gelitirilmesinde nemli katklar saladlar. Vaziyet plannn benimsetilmesinde* baz zorluklarla karlald, nk tek
tek yaplarn oluturduu dzenlemeler birok yapmc firmann gnmzde de
daha ok iine gelmektedir. Bylece yapm teknolojilerini daha kolay ve hzl biimde devreye sokabilen firmalar, karmak inaat modelleri gerektiren mekan araylarn tercih etmemektedir. rnein, Emlak Bankas iin Sayn Behruz inici
tarafndan 1984 ylnda dzenlenen ve ilgin mekan orntleri ieren Ankara Sincan'daki Elvanky 3000 Evler projesi bu nedenle yaplmam, yerine gene bilinen,
ktlelerin deil, ak alanlarn srekliliine dayal bir vaziyet plan yelenmitir. Bu
nedenle nerilen kent dokusu arlkl evre, hem Banka, hem de dier yapmc
firmalar tarafndan ilk aamalarda kuku ile karlanmt.
Alann tasarmna ilikin olarak dikkate alnan kuramsal ereveleri ieren iliikteki
bildiri ve alan iin MESA mimari Proje Grubunun katklaryla gelitirilen vaziyet
plan, stanbul Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesince, 14 Nisan 1989 tarihinde
dzenlenen "Ataky Toplu Konut Uygulamalarnn Deerlendirilmesi" konulu Panel'de sunulmutur. 0 srada mahalle henz ina edilmemiti. Benzer bir tepki bu
Panel'de retim yelerinden geldi. Geri eletirilerin nemli bir blm aynen
kabul edilmesi istenen dzenlemelere ynelmiti. Bu alandaki yaplarn ykseklii
ve baz yaplardaki ters ynlenmeler (kuzeye bakan uzun cepheler) muhtemelen bu
eletirileri dourmutu. Ancak eletirilerin bir blmnn de evresel Tasarm
(Environmental Design) kayglarndan kaynaklandn dnyorum, nk Panel'e sunulan bildirilerin hemen hepsinde hakim temalar, 'mekann sosyal rgtlenmesi' (psikososyal sistem) ve 'fiziksel evre denetimi' (biyofizik sistem) zerinde
younlamt, ve nerilen evrenin bu adan nasl deerlendirilebilecei soru iaretleri yaratmt.
Halbuki alann tasarmnda evresel Tasarm ilkelerinin yan sra, toplu konut dzenlemelerinde yeni anlaylar gelitirilebilir mi kaygsndan da yola klmt**.
Ancak kentsel mekann retilmesinde farkl sreler rol oynamaktadr ve Ataky
7-8 mahallelerin tasarm da yukarda aklanan sreci izlemitir. ok sayda karar
vericinin bulunduu planlama ya da tasarm eylemleri bir dizi inandrma ve uzlama
mekanizmasn gerektirmektedir.
Sonu olarak tek mlkiyette, kr amacna ynelen bir konut mahallesi retilmitir.
Yaplan konutlarn bir blm daha sonra ak artrma ile satldna gre gayrimenkul olarak evrenin speklatif bir deer de getirdii anlalmaktadr. Ancak bu,
tasarmcnn deil, ekonomik yapnn ileyiinin bir sonucudur. Kullanm deeri ve
mekan nitelikleri asndan, kanmca aratrmaclar tarafndan deerlendirilmesi
gereken yeni bir yaklam denenmitir. stanbul Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesinde, 14 Nisan 1989 tarihinde dzenlenen "Ataky Toplu Konut Uygulamalarnn Deerlendirilmesi" konulu Panel'de sunulan, 7-8 mahallelerin tasarmnda
dikkate alnan kuramsal ereveleri ve tasarm ilkelerini sunan bildiri bu grler
nda mimarlk ve planlama topluluklarnn grne sunulmaktadr.

* stanbul'da yaplan karar toplantsnda hasta olduum iin bulunamadmdan,

projeyi savunan Sayn Raci Bademli'nin de nemli rol olmutur.
**Daha sonra, o srada Emlak Bankas'nda grevli olan bu dnem stanbul milletvekili sayn Grol Soylu, "tm alan gelitirilen tasarm ilkelerine gre dzenlense
idi daha doru olacakt" eklindeki grlerini iletmitir.

Ataky Genel Yerleim Plan

Gnmz kentinin karlat tasarm problemleri temelde kartlk ortaya karmtr. Bunlardan birincisi
mekansal rgtlenmenin kendiliinden ya da planl olumas srelerine bal olarak, "Doal ve Yapay" (1)
olarak nitelendirilmektedir. kinci kartlk tasarmda insan-evre ilikisinde ortaya kmakta ve insann evreye
kar srdrd "Biyofizik ve Psikososyal" (2) tepkilere
gre biimlenmektedir. nc kartlk yaratlan mekansal yaplarn niteliklerine gre "lerlemeci ve Kltralist" (3) olarak betimlenmitir.
Bu satrlarn yazar her konu zerinde de incelemeler
yapm ve Ataky 7. ve 8. Mahallelere ilikin olarak istenilen yerleme plan nerisinde bu incelemelerden elde
ettii baz sentezleri yanstmaya almtr. nce bu
kartla dnk olarak daha nce yaplan almalar aada zetlenmektedir.

DOAL - YAPAY EVRELER KARITLII

Farkl toplum yaplarnda mekan rgtlenme srelerine
farkl oranlarda mdahale etme dzeyleri gelimektedir.
Sonuta yelpazenin bir tarafnda hi mdahale olmadan
gelien, dier tarafnda tmyle planlanan kentsel evreler ortaya kmaktadr. Kendiliinden gelien kentlere
doal ve organik, tmyle planlanan kentlere yapay ve
mekanik yaktrmalar yaplmtr.
Tarih boyunca insan yerlemelerinde mekansal yapnn
oluumuna mdahale edilmitir. Nitekim sanayi ncesi
kentinde de zaman zaman yerlemelerin ilev yaps ile
biimini denetleme abalan olmutur. zellikle kamusal
yaplarn yer seim ve biimlenmeleri gene kamunun
mdahalesi ile gereklemitir. Buna karlk konut evreleri Yunan koloni, askeri temele dayanan Roma ve Rnesans kenti gibi baz rnekler dnda, insanlar
arasndaki ekonomik, sosyal, politik ve kltrel ilikiler
iinde kendiliinden gelimitir. Ayn gelir gruplar veya
kltrel olarak benzeen topluluklar kentte ayn mekan
paylamlar, ilev yaplar zaman iinde gelimi ve biim olarak ortak bir dil oluturmulardr. Sanayi ncesi
kentinin gnmzdeki uzants olan yresel ya da krsal
konut evreleri de kendiliinden gelimenin zelliklerini
tamaktadrlar.

1.
Mehmet ubuk
tarafndan
hazrlanan vaziyet
plan
(gneyde 6. mahalle)

Buna karlk sanayi kenti, planl konut evrelerinin de

temelini oluturmu ve planlama bu evrelerin hem me2.
kan hem ilev yaplarn dzenlemeye ynelmitir. ByBaykan Gnay
lece gnmzde de sren, kendiliinden oluan ve planl
tarafndan
evreler ikilemi gndeme gelmitir. Planl evreler bu
hazrlanan vaziyet
plan
balamda yaayanlarn davransal zellikleri ile ilevsel
(kuzeyde 9. ve 10.
yapya uyum salamayamam, bu yaplarn zaman iinmahalleler, gneyde
deki deimelerine ayak uyduramamtr. 1960'lardan
5. ve 6. mahalleler)
balayarak birok yazar bu olguya dikkat ekmilerdir.
Prof. J. Tyrvvhitt'e gre "ciddi kent planclar ve mimarlar kenti biimlendiren glerin ekonomi ve ulamdan, kamu politikalar ve arazi sahipliinden kaynaklandn, kentsel rnt peinde koanlarn d kurduklarn bilmektedirler. Gene de
uygulamaya geildiinde; kentler, yeni kentsel gelimeler ya da yeni konut alanlar
yapldnda birtakm modellere -veya rntlere- saplanmakta ve bilinli ya da
bilinsiz projelerimizi bunlara gre retmekteyiz... Tm bu almalar mkemmel bir
evre ideali ile yola kmaktadrlar" (4)
Bir dier yazar C. Alexander, doal ve yapay kentler ayrmn getirmektedir. "ok
ok uzun yllar iinde kendiliinden gelimi kentlere doal kentler diyeceim. zellikle tasarmclar ve planclar tarafndan yaratlan kent ya da kent paralarna yapay kentler diyeceim. Siena, Liverpool, Kyoto, Manhattan doal kent rnekleridir.
Levittown, Chandigarh ve ngiliz yeni kentleri yapay kentlere rnektir.
Yapay kentlerdeki temel bileenlerin yokluu giderek kamuoyunda kabul edilmektedir. Yaam zenginlikleriyle dolu gemi kentlerle karlatrldnda, yapay olarak
yaratmaya altmz kentler insan asndan tmyle baarszdr" (5)

2
Kendiliinden -planl ya da doal- yapay kent ayrmlarn kanmzca biim-ilev ikilemine de bal olarak dnmek gerekir. nk bazen hem biim hem ilev
mdahalesiz olarak gelimekte bazen bunlardan biri planlanrken dieri kendiliinden bir oluum sergilemektedir. Parselasyon dzenine gre gelien kent paralarnda biim nceden planlanmakta, ancak bunun iindeki ilevsel yap zamana bal
olarak belirginlemektedir. Buna karlk rnein yapsal planlamada ilevlerin yer
seim kararlar verilmekte ancak biim zaman iinde olumaktadr.
Yeni kentler veya toplu konut blgelerinde ise hem biim hem ilev planlama ve
tasarm srelerinde kesin olarak belirlenmektedir.
lkemizdeki konut evrelerini bu adan incelediimizde farkl tipolojinin modele
uygun olarak ortaya ktn gzlemliyoruz. Gecekondu hem biim hem ilev olarak,
baz kamu politikalarn dikkate almadmzda kendiliinden zamana bal olarak
olumaktadr. Dzenli konut blgelerinde ise biim belirlenmitir. Yollar tasarlanm, parselasyon yaplm, yap ykseklikleri ile ekme mesafeleri denetlenmitir.
Ancak gelime zamana braklmtr ve birok ilev kendisine konut ile birlikte bu

doku iinde yer aramaktadr. levsel yap zorladnda yol ve parselasyon dokusu
deimemekte, younluk artrma yolu ile yeniden biime karar verilmekte; ilevler
ve davran zellikleri, belirlenmi biim iinde yeniden olumaktadr. Buna karlk
toplu konut blgeleri hem biim hem ilev asndan tmyle planlanp, tasarlanmakta ve bat toplumlarnda yeni yerlemelerin karlat tm sorun ve eletirileri
gndeme getirmektedir.

BYOFZK - PSKOSOSYAL SSTEMLERN KARITLII

nsann doal evre verilerine bal olarak biyofizik sistemleri gelimi; yaam evreleri, reme, nfus gibi deikenler biimlenmitir. Biyofizik sistemlerin tatmin edilmesinde, teknoloji bir ara olarak kullanlm insann evreye kar operasyonel
davranlar; konfor dzeyi, snma, grlt, kirlenme gibi etmenlere tepkisi ortaya
kmtr.
Dier taraftan doal kaynaklarn kullanlmas ve paylamnda insann psikososyal
sistemi devreye girmektedir. Psikososyal sistem, insann evreye kar gsterdii
daha nitel davranlar belirleyecektir. Mekan alglama biimleri, evresel imgeler ve
evrenin sembolik deerlendirilmeleri psiko-sosyal sistemin zellikleri ve dzeyine
bal olarak geliecektir. Bylece oluan Biyofizik ve Psikososyal sistemler arasndaki kartlk iinde, insanlarn salt biyolojik gereksinimlerine yant arayan konut
evrelerinin yetersizlii vurgulanm ve insanlarn birlikteliini salayacak mekan
tipolojilerinin, sembolik deerlerle beraber dnldnde insann hem Biyofizik
hem Psikososyal sistemlerinin tatmin edilebilecei tartlmtr.

LERLEMEC-KLTRALST AKIMLAR KARITLII

evre tasarmndaki temel eler ktleler ve mekanlardan olumaktadr. Konumuz
konut evresi olduuna gre, konut yaplar ktleleri, bunlar arasnda kalan sokaklar,
baheler, parklar ve eitli nitelikteki alanlar mekanlar belirleyecektir. Hem ktlelerin hem mekanlarn;
Barndrdklar ilevlerle uyumlar, ve
Aralarnda boyutlu biim, konum, uzaklk ve yn ilikilerinin kurulmas sz
konusudur.
Bylece gndeme gelen biim-ilev ilikileri iinde zamana bal olarak bu ilikiyi
glendiren yer-anlam btnl tartlmaya balanmtr. Eer bir mekan, iindeki
belirli bir eylemle birlikte alglanyorsa "yer" olma zelliine kavuacaktr. Biim ise
insann kltr yapsna greli olarak ktle ile mekan arasndaki kurduu filozofik ba
olarak tanmlanmaktadr. Bu ba iinde biimin, kullanclar tarafndan olumlu bu-

lunuyorsa bir deeri bulunmaktadr.

Biim-ilev, ktle-mekan ve yer-anlam ilikileri kentsel tasarm, dolaysyla konut
evrelerinin tasarmnda farkl yaklamlarn domasna neden olmutur. Sanayi
toplumu ile birlikte gelien tasarm modelleri Francoise Choay tarafndan ilerlemeci
ve kltralist olarak snflandrlmaktadr. "Sosyal gelimeye uygun olarak gelecee
bakan modellerden bir tanesine ilerlemeci diyeceiz. Dier model gemie zlem
duyan kltralist bir toplum yapsndan yola kmaktadr ve kltralist olarak nitelendirilebilir. (6)
Choay her iki akmn ktle-mekan ve biim-ilev zelliklerini de aklamaktadr. "Ilerlemeci mekan rnts, ktlelerin deil, yapl elemanlarn saa sola dald
bo alanlarn srekliliine dayanmaktadr. Temiz hava, k ve yeil alanlar ilerlemenin simgeleri olarak nitelenmekte, kentsel yaylma evre salnn temelini oluturmaktadr... Daha nceki kentlerde grlen ve ilikilerin yan yana uzayan
yaplarla saland rgtlenmenin yerini ilikilerin uzaktan saland bir sistem
almtr; yaplar ilevlerine gre, sreklilii olmayan bir biimde gruplanmaktadr.
Daha etkin bir kent yaps iin gelitirilen ilevsel snflama, blgeleme kavramnn
da kkenini oluturmutur. Bu modele gre alan tasarmclarn planlarnda konut,
dinlence ve iyerleri birbirinden ayrlm, iyerleri de kendi iinde yeniden snflanmtr." (7)
lerlemeci akmn ktle-mekan dzenlemesine yaklamnda "geometrik dzen pitoresk grntden nce gelmektedir. Dik a mistik bir deer kazanmakta, dz izgi
gemile balar koparmakta ve akln ilerlemesini simgelemektedir... Geometri hem
gerein hem gzelin kendisidir" (8)
Dier yandan "kltralist kentler kk ve youndur, bunun sonucunda kentsel doku
sreklidir. Bu sk rlm dokuda eitlilik, hareketlilik ve asimetri hakimdir;
standartlama knanmaktadr... Kltralist kent anlamn; kap ve pencereleri hibir
zaman edeerde olmayan, eitli cephelere sahip zel yaplar ile byk ve azametli
kamu yaplar arasnda ztlkta bulmaktadr." (9)
Bat toplumlarnda 19. yy gelien salksz kent dokularna tepki olarak ortaya kan
"Bahe Kentler" ve "Uydu Kentler", 20. yy ilk yarsndan balayarak yaygnlam ve
1920'li yllarda gelien CIAM hareketi ile kuramsal bir ereveye de oturmulardr.
Younluk, kirlilik, gnesizlik, grlt gibi sanayi kentinin yaratt sorunlara kar
temelde Biyofizik sistemin tepkilerini yanstan bu kuramsal ereve 1950'lere kadar
tm bat dnyasndaki kentsel evrelerin tasarm srelerini etkilemitir.
1933 ylnda hazrlanan Atina anlamas ile kentleri meydana getiren ilevler "konut,
i, dinlence ve dolam" olarak tanmlanarak salkl bir evre iin bunlarn ayrmna
dayanan bir arazi kullanm deseninin gereklilii vurgulanmtr. Yine bu balamda,
yaplarn gnee gre ynlenmeleri ve yaplar arasndaki uzakln gne asna
gre belirlenmesi genel ilkeler olarak kabul edilmi, kentsel biyoloji asndan (k,
hava, yeil) yksek bloklar en uygun yap tr olarak benimsenmitir.
Ancak 1950'lerden balayarak bat dnyasnda bu tr dokular eletirilmi, yksek
yaplarn insanlar yalnzla ittii, yeil alanlarn insanlarn birlikteliini salayamad belirtilerek, kentsel mekann erozyona urad gzlenmitir. Ortaya kan
mimari ise monoton ve skc olarak nitelendirilmitir.
1950'lerde zellikle Team 10 akm CIAM hareketine bir tepki olarak gelimi ve
gnmzde bat dnyasnda tartlan ok eitli kentsel tasarm akmlarnn ncln yapmtr.
Bu yeni yaklam iinde:
Her yerleimin kendine zg bir kimlii olmaldr,

3.
Baykan Giinay
tarafndan hazrlanan
vaziyet plan maketi

Doku nerisi-maket

levsel ayrm yerine insanlarn birliktelii ne kmaldr,

Yeil alanlar yerine kentsel mekanlar birletirici ge olarak kullanlmaldr,
Mekanlar tanmlayan yaplarda sreklilik aranmaldr,
Mekanlar ve ktlelerde eitlilik olmaldr,
letiim iin dikey deil yatay mekan yaplar gelitirilmelidir.
Nitekim 1960'lardan sonra bat kentinde bu akmlar etkisini gstermi ve Biyofizik
sistemlerin yan sra Psikososyal sistemleri de gz nnde bulunduran, toplu yapmlarda doal ve organik tasarm yaklamlarn benimseyen kltralist mekan araylar kullanlmaya balanmtr. lkemizde bu tr tartmalar yeni yeni filizlendii
iin henz kentsel mekanlara yanstlamamakta, biim yeterli ilgiyi grmemektedir.
Ataky deneyiminin bu adan deerlendirilmesi bu dorultudaki tartmalara k
tutacaktr.

ATAKY
1960'l yllarda yapmna balanan Ataky yaklak 12.000 konutluk bir yerlemeyi
hedef almtr. Tasarmna balanld yllarda Bat dnyasndaki temel tasarm
yaklam olan CIAM ideolojisinin etkisi altndadr. lerlemeci akmn tipik temsilcisi

olan CIAM bu dnemde eletirilmeye balanmtr. Ancak koyduu ilkeler

Biyofizik sistem asndan geerlidir ve kendi iinde tutarldr.
Ataky'de CIAM ilkeleri tutarl bir ekilde kullanlmtr. Temelde yeil alanlarn hakim olduu bir doku elde edilmi, ulam sisteminde kademelenme ilkelerine uyulmutur. levler birbirinden ayrlm ve evrensel
mimari sluplar evreyi belirlemitir. Konutlar ile ana ulam sistemleri
arasnda yeil bantlar tasarlanm, merkezleri ilkokullar olan mahalleler
oluturulmutur.
Ataky'n dier nemli bir zellii zamana yaylan yapm srecinde ortaya
km ve yaratlan evrelerde baz deiimler olmutur. 1960'larda gerekletirilen mahallelerde (1, 2, 3, 4,) daha romantik izgiler hakimken,
1970'lerde gerekletirilen 5 ile daha sonra yapmna balanan 9. ve 10.
mahallelerde mekanik bir yerleme deseni ortaya kmtr. Yapm teknolojisinde meydana gelen deimeler sonucunda ortaya kan bu evrelerde
daha nitelikli binalar yaplrken kat ykseklikleri artm, ancak hem mimari
adan hem de yaratlan mekanlarda insan lei elden kamtr.
Sonu olarak Ataky'de; "yeil, k, hava" ltlerini karlayan ancak
kentsel mekan tipolojileri net olmayan, merkez-konut organik btnlemesi
zayf olan, psikososyal sistem verileri asndan belirgin olmayan bir evre
olumu, zellikle 9 ve 10. mahallelerdeki yksek yaplama eletirilerek,
7. 8. mahallelerde alternatif bir yerleme deseni aray gndeme gelmitir.
7 ve 8. mahalleler iin gelitirilen alternatif yerleme deseninin yukarda
izilen genel ereveye bal olarak deerlendirilmesi kentsel tasarm tartmalar asndan yararl olacaktr.

7 ve 8. MAHALLELER TASARIM LTLER

7 ve 8. Mahallelere ilikin yerleme deseni gelitirilirken aadaki veriler
gznnde tutulmutur.
Alann kuzeyinde ve dousunda bulunan ve daha nceki planlama almalarndan kalan yaplama baz deiiklikler dnda korunmutur.
Blge, Yeilky uu pisti konisi iinde kaldndan yksek yaplamaya
almam ve bir avantaj elde etmitir.
Yeni metro sistemi alan evrelemekte ve kent merkezi ile hzl balant
olanaklar sunmaktadr.

Otoparkl yol
5.
Perspektif izim
(Ylmaz Erpi)
6.

Ataky'deki
uygulama

Yapmc firmalarn teknolojisi yerleme deseninde baz kstlamalar getirmektedir.

Yredeki youn otopark talebi yeralt otopark yapmn zorlamaktadr.
Daha genelde tartlan tasarm yaklamlar ve yreye zg veriler nda
7. ve 8. mahalleler yerleme plan aadaki tasarm ltleri erevesinde
ele alnmtr.

Dofial-Yapay evre ltleri

Toplu konut evreleri doalar ve yapm sreleri gerei olarak yapaydr.
inde yaayanlar bilinsin, bilinmesin bu tr evreler toplu olarak yapldklarndan ve arazi kullanm kararlar srekli denetlendiinden yapldktan
sonra ok deiime uramamakta, doal olarak gelien evrelere gre daha
statik bir yaam biimi sunmaktadrlar. Bu durum gz nnde bulundurularak yaayan bir kent dokusu taklit edilmi, ticari kullanmlarn yer seimi
iin olanaklar hazrlanmtr.

Biyofizik-Psikososyal evre ltleri

Daha nce deinildii gibi Ataky'de daha ok Biyofizik evre verileri etkin
olmu ve bu konuda baarl bir yerleme deseni elde edilmitir. 7. ve 8.
mahallelerde Biyofizik verilerin yan sra Psikososyal verileri de tatmin etmeye ynelik bir evre elde edilmeye allmtr. Yerlemede temel yapy
sokaklar ve kk meydancklar oluturmakta, insanlar arasndaki iletiim
bylece kurulmaktadr.
Sokak ve meydanlar tanmlayan konut yaplarnn dier yzleri yar ortak
yeil alanlara bakmakta, bylece zelden balayarak ortak mekanlara ulaan
bir doku elde edilmektedir. Bu yaklam, bir yz sokaa, dier yz yeil
dokuya bakan geleneksel Trk mahallesi kavramna da gnderme yapmaktadr. Bylece yaayanlara belirgin bir doku imaj ve alglanabilir mekanlar
sunulmaktadr.

Ilerlemeci-Kltralist Tasarm ltleri

Gnmzn teknoloji dzeyi ve yaam biimi asndan, tmyle geleneksel
bir evre deil, bu tr bir evrenin baz elerini ilerlemeci akmn "yeil,
k, hava" ilkeleriyle badatrmaya alan bir yerleme deseni benimsenmitir. Bu balamda ilevler btnletirilmeye allm, yaplarda s-

Meydan
7.
Perspektif izim
(Ylmaz Erpi)
8.
Ataky'deki
uygulama

rflTTT

mn"i

yaps hem mekan sreklilii, hem ticari birimler iin olanaklar, hem de
yaplarn arkasnda bulunan yeil alanlara gei salamaktadr. Yaplarda
sreklilik salamak asndan ilkokul yapsnn bile bu evreye uygun olarak, dokunun bir paras gibi tasarlanmas nerilmektedir.
Mimari lekte, yaplarda baz geleneksel motiflerin kullanlmas, yap
yksekliklerinde ve tiplerinde eitlenme, yer yer at kat kullanm planlama leinde yaplan nerilerdir. Ancak byle bir toplu konut evresinde
doal konut evrelerinde olduu lde bir eitlilik beklenmemelidir.
Bunun nedenleri toplu yapm mant, yapm teknolojisi ile ekonomik srelerin etkilerinde aranmaldr.
Sonu olarak tm dnyada toplu konut yapm ve tasarm modelleri nemli
deimelere uramtr. Bu makalede genel olarak bu modellerin nitelikleri
ve tasarm srelerindeki deimeler ele alnmtr. Kuramsal erevede
edinilen bilgiler Ataky 7. ve 8. mahallelerde uygulanmaya allmtr.
Gnmzde toplu konut kentlerimizin makroformlar iinde nemli bir yer
tutmaya balamtr. Toplu konut evrelerinde farkl mekan tipolojileri elde
etmek mmkndr. Ancak gene gnmzde bu tr evrelerin tasarmnda
temel yaklamlarn eksiklii gzlenmektedir.
Ataky ilerlemeci akmn ilkelerini kullanm ve bu konuda baarl da olmutur. Ancak artk farkl deneyimlere almas gerekmektedir; 7. ve 8. mahallelerde

uygulanmak

istenen

kltralist

model

bu

erevede

deerlendirilmelidir. Bat toplumlarndaki kentsel tasarm modellerinin uzun

bir gemii vardr ve burada deinilen iki yaklamn izlerini grmek olasdr.
lkemiz mimar ve planclarnn bu ba kavramalar konut evrelerinin tasarmnda nemli bir aama olacaktr.

SONSZ
Ataky 7-8 mahallelere en son 1992 ilkbaharnda giderek gzlemlerde bulundum. Alanda henz yaam balamamt. Bu ziyaretimde edindiim fiziksel evreye ilikin gzlemlerim aada zetlenmitir.

10

Alann omurgasn oluturan, trafik sisteminin yer altnda alnd avlular

sistemi, yaya yollar ve meydanlar ile kent iinde, trafikten arndrlm
bir dnya yaratmtr. Bu sonucun baarl olduunu dnyorum.

9.
Avlu'dan
Perspektif izim
(Akn nder)

Avlu ilerinde yakalanan l ve mekan nitelii, yaya yollarndan daha

zengin ifadeler sunmaktadr. Konut birimlerinin farkllatrlmas yaya
yollar boyunca elde edilen mimariye byk bir olaslkla daha ok katkda bulunacakt. Gene de aalar ve dier peyzaj eleri gelitiinde
daha olumlu bir evre oluaca gzlenmektedir.

10.

Ataky'deki
uygulama

Trafik sisteminin yeraltna alnmasnn toplam maliyete katksnn ok

olmad anlalmaktadr. Buna karlk alann deerini ykselttii aktr. Ancak sistemin ileyii kullanm ve bakm ynnden irdelenmelidir.

11.
Baruthane evresi

11

Alann batsndaki dzenleme, zgn tasarma uymamaktadr. Daha nce

omurgann devam olarak tasarlanan bu blgede mekansal sreklilik
bizzat mimarlarca bozulmutur. Daha nce yaplan anafikre kar kan
firmalarn, ve bunlarn mimarlarnn bu deiiklii yaparken tarafma

reklilik aranm, insanlarn birliktelii asndan yaya dolamna dnk, kentsel

nitelikli mekanlar dzenlenmitir.
Yerlemenin omurgasn 5. mahalle ile 9. ve 10. mahalleler arasnda dzenlenen ikili
bir yol a oluturmaktadr. Temelde yaya dolamnn hakim olduu yerlemede,
omurgay dik olarak dou-bat ynnde kesen sokaklar, toplu konut evresinde
yaayan bir kent dokusu elde etmeyi amalamaktadr. Omurga ile onu kesen sokaklar kk meydancklar oluturmakta ve bu meydanlarda tasarlanan ke yaplarnn zemin katlarnda ticari birimler yer almaktadr. Ayn tr kk meydancklar
alann gerek dou, gerek batdaki uzantlarnda da dzenlenmitir.
Bylece "ke ba bakkal" kavram toplu konut dokusuna yerletirilmektedir.
Omurga ayn zamanda 5. mahalledeki metro dura ile 9. ve 10. mahallerdeki ticari
ve sosyal merkezler ile yaya balantlar kurmaktadr. Bat ynnde uzanan sokaklardan bir tanesi alanmza hizmet verecek olan metro durana balanmaktadr.
Omurgay dou-bat ynnde kateden sokaklar yaya gvertesi (pedestrian-deck)
kavram erevesinde dzenlenmitir. Bylece zaten evrede oluturulmaya allan
yeralt otoparklarna zm aranrken, bu blgede ulam ve servis bodrum kat
seviyesinde salanmaktadr.

hibir ekilde danmamas da zc olmutur.

Alann kuzeyindeki yksek yaplama ve yaratt evre kanmca olumsuzdur.
Ayrca buradaki eski Baruthanenin, yaratlmak istenen yeni dokunun bir paras
olarak ele alnmamas, yksek yaplar arasnda ezilmesine neden olmutur.
Konut dokular iindeki kamuya ait yaplar (okul, salk merkezi gibi), o dokunun zelliklerine gre tasarlanmal diye dnyorum. Mimarlarn da bu konuda daha duyarl olmalar gerekir.

NOTLAR
1. Gnay B , (1987) "Trkiye'de Konut Olgusunun Tasarm zellikleri". Yaynlanmam alma,
ODT
2. Gnay B (1987) "Yeni Yerleme Alanlar ve evre", ehirleme ve evre Konferans, Trkiye
evre Sorunlar Vakf Yayn.
3. Gnay B (1988) "History of CIAM and TEAM 10", Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 8, Sayl,
ODT
4. Tyrvvhtt, J., (1963) "Shapes of Cities That Can Grow" Architectural
Assosiation
Journal,
Kasm 1963, Londra, s. 87.1963, London.
5. Alexander, C. (1982) "A City is Not a Tree", Humanscape, Ulrich's Books, Inc. Michigan ABD

Alandaki yaplarda sreklilik aranm ve yap ykseklikleri sistematik olarak eitlilik

6. Choay, F (1969) The Modern City, Planning in the 19th Century, George Brazilier, New

sunacak bir biimde ele alnmtr. Bu balamda nerilen ke yaps kavram toplu

York 1969
7. a.g.e. s. 32
8. a.g.e. s. 98

konut dokularnda sreklilik salamak amacna yneliktir. Bu tr yapdan kanld

iin toplu konut evrelerinde yaplar arasnda btnlk salanamamaktadr. Ke

9. a.g.e. s.106

* ODT ehir Blge Planlama Blm retim yesi