HERKES N ERLEBLR VE KULLANILABLR FZKSEL EVRE VE YAPILAR N

EK TEKNK ARTNAME

www.erisilebiliristanbul.com

GR Eriilebilirlik, ehirde yaayan btn bireylerin, ehrin sunduu kamusal hizmetlerin tmne ulaabilmesi ve kamusal yaama katlabilmesidir. Bu durum ehri paylaan her bireyin en doal hakkdr. Eriilebilirlik kent btnnde kesintisiz olarak salanmaldr. Eriilebilirlik ve kullanlabilirlik, antropometrik ve ergonomik kurallara dayanmaktadr. zrller, geici olarak zrl bulunanlar, yallar, hamileler, bebek arabas kullananlar, ok imanlar, ok uzun ve ok ksa boylu kiiler, yk ve eya tayanlar gibi hareket kstll yaayan bireylerin de ihtiyalar dikkate alnarak tasarm ve dzenleme yaplmaldr.

ekil 1: Hareketsel Antropometrik Tablo

Kaynak: ECA European Concept for Accessibility Technical Asssistance Manual, 2003

Eriebilirliin salanmasnda be temel bileenden sz edilebilmektedir: Genilik: engelsiz ve yeterli genilik Alan: engelsiz ve yeterli hareket alan Ykseklik: engelsiz ve yeterli ykseklik Yzey: engelsiz ve uygun deme yzeyi Bildiriim: gerekli ynlendirme ve uyar iaretleri

3194 Sayl mar Kanunu Ek Madde 1, 5378 Sayl zrller Kanunu Geici 2. ve 3. Maddesi, Babakanlk Talimat ve Genelgeleri gerei ilgili TSE Standartlar ve BM Engellilerin Eriebilirliinde Engelsiz evreler Tasarlama Klavuzu (UN Accessibility for the Disabled A Design Manual for a Barrier Free Environment) dikkate alnarak ehirsel evre; yaya yollar ve kaldrmlar, yaya geitleri, kent donatlar, otoparklar ve bina girileri ile kamu yaplar, yerel ynetim birimleri, halka ak tesisler, al veri merkezleri, konaklama tesisleri, kltrel ve sosyal tesisler, kongre merkezleri, yeil alanlar, parklar ve rekreasyon alanlar, spor salonlar, spor alanlar, stadyumlar, elence merkezleri, gsteri ve konser salonlar vb. iin istenen tasarm ve uygulama kriterleri ortaya konmutur. Yapl evre herkes iin tasarlanmal, yaln ve kolay alglanabilir olmal, herkes iin eit kullanm salanmal ve sreklilik iinde kurgulanmaldr.

Resim 1: Farkllklaryla kullanc eitlilii (Kaynak: The Center For Universal Design 1998) ENGELSZ TASARIM REHBER

Yaya Yollar ve Kaldrmlar Rampalar Yaya Geitleri Kentsel Donatlar - Merdivenler - Asansrler - Aydnlatma Elemanlar - Dinlenme ve Oturma Elemanlar - p Kutular - Ayrc ve Snrlandrc Elemanlar - emeler - Duraklar - Bitkilendirme aret ve aretlemeler Otopark Alanlar Bina Girileri Tuvaletler 3

YAYA YOLLARI ve KALDIRIMLAR

Hareket kstll yaayan bireyler de dahil olmak zere tm yayalarn eriimine uygun olmaldr. Yaya sirklasyonunda sreklilik salanmaldr. Yeterli genilikte olmaldr. Dzgn, srekli ve kaygan olmayan (slak veya kuru) bir zemine sahip olmaldr. Gvenli ve kullanm rahat olmaldr. Altyap donatlar ile kent donatlar standartlara uygun konumlanmal, eriime engel olmamaldr.

Yaya yollar ve kaldrmlar, hareket kstll yaayan bireylerin de rahata hareket edebilecei yzeyler eklinde dzenlenmelidir. ehirlerdeki yaya yollarnn genilii yan yana rahat geiler iin en az 180 cm geniliinde olmaldr. Kaldrmlarn kenar cadde kotundan en fazla 15 cm yksekte olmaldr. Yaya yollarn ve bunlarla ilgili aktiviteleri konumlandrrken mmkn olduunca eykselti erileri izlenmelidir. Tekerlekli sandalye kullananlar iin yaya yollarndaki en byk engel, kot farkllklar veya basamak biimindeki dzey deiiklikleridir. Bu nedenle kot farkll olan yerlerde basamak yerine uygun eim ve genilikte rampa tercih edilmelidir. Kaldrm rampalar tek veya dzlemli yaplabilir. Kaldrm rampalarnn genilii yaya geitlerinde en az 180 cm, dier yerlerde 90 cm olacaktr. Yaya yollarnn yrme istikametindeki eimleri % 6y amamaldr. Yaya yolu ve kaldrmlar; dayankl, sert ve przsz yzeyli olmal, kaymayan ve parlamayan, yaya hareketini zorlatrmayan malzeme ile kaplanmaldr. Kaldrm yzey kaplamas seilirken, uygulanacak yzey, iklim koullar, kaldrmn kullanm younluu ve ekline gre en uygun malzeme seilmelidir. Byk derz aralkl doal ta kaplama ancak yaya aknn ok az olduu alanlarda sz konusu olabilir. Paral bir yap oluturan zemin kaplamalarnda derz aralklar 0,5 cmden kk olmaldr. Yaya yollar iin uygun zemin malzemeleri; dzgn beton yzeyler, asfalt, dzgn beton parke, dzgn ve kaygan olmayan doal veya yapay ta gibi kaplamalardr. Bilhassa don blgelerinde przl beton yzeyler arasnda kalan slaklk donma anlarnda kaygan yzeyler oluturmaktadr. Kaldrmlarda zaman iinde veya yamurda kayganlaabilecek malzemeler hibir ekilde kullanlamaz.

ekil 2: Herkesin eriim ve kullanmna uygun yaya yolu dzenlemesi

Kaynak: stanbul Bykehir Belediyesi zrller Mdrl

Kaldrm zerinde bulunan zgara, rgar kapa gibi altyap elemanlar; kot fark oluturmayacak ekilde kaldrm yzeyi ile edzey olmaldr. Tekerlekli aralarn tehlikeli bir alana kayabilecei yerlerde tekerlek durdurucular gereklidir. Bunlar arasnda drenaj akl salanmaldr. Yaya yollar grme zrller tarafndan kolay alglanacak dorultular tamaldr. Kaldrmn kenar grme zrllerin bastonlar ile rahata izleyebilecekleri ekilde dzgn olmal ve tehlikeli bir paha sahip bulunmamaldr. Yaya yollarnda en az 3 cm ykseklikteki bordrlerle grme zrller iin ynlendirici bir eleman dzenlenmelidir. Yaya yollarnn kaza ihtimali sz konusu olan kesimlerinde yuvarlak demir borudan korkuluklar ina edilmelidir (Yaya yolunun yksekten gemesi, yayann trafikle buluma noktasna yaklamas vs). Kaldrmlarn yol kelerindeki eimli dnlerini, yaya yolu kavaklarn, dnleri, dzey ve kullanm deiikliklerini belirtmek iin bu alanlara yaklarken, yzey kaplama malzemesinde dokuda deiiklik yaplarak zellikle grme zrller uyarlmaldr.

ekil 3: Grme zrller iin klavuz iz ve yn deitirme elerinin kullanm

Kaynak: BB Ulam A.

Grme zrller iin evresini kolay alglayabilecei ekilde; anlalr, sade ve evresi ile konstrat renk ve dokuda hissedilebilir yzey tasarlanmaldr. Hissedilebilir yzeyler; potansiyel bir tehlike hakkndaki uyar yzeyleri ve bilgilendirme yzeyleri olmak zere snflandrlabilir. Uyar yzeyleri; yaya geitlerinde (kontroll ve kontrolsz geilerin ayrt edilmesi amacyla farkl renkler kullanlabilir), tren, tramvay bini-ini noktalarnda ve yksek otobs platformlarnda, basamak, seviye geii, yol zerindeki hafif ve hzl toplu tama platformlar gibi dier tehlikeli blgelere yaklaldnda kullanlmaktadr. Bilgilendirme yzeyleri ise; geni ve ak yaya blgelerinde veya karmak yaya evrelerinde yn temini iin, otobs dura, telefon kulbeleri, kabartmal veya sesli bilgilendirme hizmetleri, tuvaletler vb. gibi tesislerin varln bildirmek iin kullanlmaktadr. Yaya yollarnda yry istikametlerinin deime noktalarnda hissedilir yzeylerle grme zrller iin ikaz eritleri oluturulur. Bunlar 80 - 100 cm derinlikte ve yaya yolunu enlemesine tamamen rten kaplamalardr.

ekil 4: Grme zrller iin hissedilebilir yzey uygulamas

Kaynak: Kavak Arivi, TS12576

Byk meydanlarda ve 3 metreden daha geni kaldrmlarda grme zrller iin 40 - 60 cm genilikte hissedilir yzeyler oluturulacaktr. Hissedilir yzeyler zeminle doku ve renk asndan kontrast etki oluturmaldr. 6

klavuz iz

Hissedilebilir ikaz

Mantar/baba Yaya geidi

ekil 5: Kaldrmlarda grme engelliler iin oluturulan hissedilebilir ikazlar

Kaynak: Srmen Arivi, http://www.un.org.

Hissedilebilir yzeyin dier yayalara, zellikle de yryebilen zrllere ve tekerlekli sandalye kullanclarna sorun karacak kadar iri kabartmal olmamasna dikkat edilmelidir. Yaya kaldrmnda, yamur suyunun drenaj iin gerek duyulan enine (yanal) eim max. %2 olmaldr. % 2'den fazla eimler zellikle tekerlekli sandalye kullanclarn zorlayacaktr.

ekil 6: Kaldrm ve yaya yollarndaki zgaralar

Kaynak: TS 9111

Sokak ve caddelerde kaldrm kenarlarna oluk yaplmayacaktr. Oluklar sokan faydal geniliini azaltp kirlilie sebep olmakta ve hareket kstll yaayan bireylere engel oluturup tm yayalar iin de tehlike oluturabilmektedir.

Yaya yolu ve kaldrmlarda yamur suyu zgara aralklar 13 mmyi amamaldr. Izgaralarn geni aklklar hareket ynne dik veya al olacak ekilde yerletirilmelidir. Kaldrmlarda gvenli yryler temel beklentidir. Dikey aklkta zellikle grme zrllerin arpmayaca temiz aklklarn salanmasna zen gsterilmelidir. Kaldrm ve yaya yollar zerinde bulunan levhalar, iaretler ve tabellarn en alaktaki noktalar yerden en az 220 cm mesafede bulunacaktr. Kent donatlar ve altyap elemanlar; hibir surette kaldrmlar ve yaya yollarnn geniliini daraltacak ekilde dzenlenmemeli, yry aks zerinde kot fark oluturacak ekilde konumlanmamaldr. Kaldrm ve yaya yollarnn igaline izin verilmemelidir. Kurum ve iletmelerin yakn evrelerindeki yaya yolu ve kaldrm mevcut durumdan farkl eimde ve farkl malzeme ile dzenlemelerine izin verilmeyecektir. Yayalarn eriiminin kesintisiz olarak salanabilmesi iin yaya yolunda tatlarn park etmeleri yasaklanmal veya tatlarn park etmemeleri iin -zorunlu hallerde- bordr ta tarafnda TS 12716ya uygun en az 70 cm, en ok 90 cm yksekliinde koruyucu engeller konmaldr. Bu ayrc elemanlar yaya hareketlerini engelleyecek/zorlayacak ekilde konumlandrlmamaldr.

RAMPALAR

Hareket kstll yaayan bireyler de dahil olmak zere tm yayalarn kullanmna uygun bir eimde olmaldr. Yeterli genilikte olmaldr. Srekli olmaldr. Gvenli olmaldr.

Rampalar; yaya geidinden kaldrma kta ve kaldrm balang ile bitiinde yola balanty salayan noktalarda bulunmal, yaya yollar ve merdivenlerle btnletirilmelidir.

Rampalarn balang ve bitilerinde ve birbirini izleyen rampalar arasnda tekerlekli sandalyenin manevra yapabilecei ak ve dz bir alan braklmaldr. Zemin kaplama malzemesi; kaygan olmayan, hafif przl yzeyi ile yere salam tutunulmasn salayan ve yanstmayan nitelikte olmaldr. Rampal bir yaya yolunda, tekerlekli sandalyeli kiinin hareketini gletirebilecek eimli kavaklar bulunmamaldr. Rampalar olumsuz hava koullarndan korunmu olmaldr.

ekil 7: Yaya yolu ve kaldrmlarda rampa kullanm

Kaynak: http://www.un.org

Rampalarda gvenli eim yzde ve aralklar: 10 cm'e kadarki ykseklik farklar iin en fazla rampa eimi % 10, 10 - 25 cm arasndaki ykseklik farklar iin en fazla rampa eimi % 8, 25 - 50 cm arasndaki ykseklik farklar iin en fazla rampa eimi % 6 olarak kabul edilecektir.

ekil 8: Rampalarda gvenli eim yzde ve aralklar

Kaynak: http://www.ozida.gov.tr

Dz kollu ve sahanlkl rampalar esastr. Rekreasyon alanlarnda doal toporafya ile uyumlu olarak -eriime engel olmamak kayd ile- geni bir apa sahip dairesel biimli rampalar da kullanlabilecektir. 9

Kesintisiz rampa boyu en fazla 9 m olacaktr. Her 6 - 9 metrelik rampadan sonra 150 cm boyunda yatay bir sahanlk braklacaktr. Tek kollu (uzunluu 9 metreyi gemeyen) dz bir rampann genilii net 100 cm'den daha az olamaz. Genel olarak rampalarn geniliklerinin net olarak 120 cm'den daha az olmamas gerekmektedir.

ekil 9: Yaya yolu ve kaldrmlarda rampa kullanm

Kaynak: Srmen Arivi

Rampalarn her iki tarafna, tekerlekli sandalye tekerleklerinin dar dmemesi ve grme zrller iin de bir ynlendirici eleman olmas iin en az 8 - 10 cm yksekliinde kenarlklar yaplacaktr. 3 metreden uzun rampalarn her iki tarafna ve geni rampalarn her iki yanna 3,5 - 4 cm apndaki yuvarlak demir borudan iki farkl ykseklikte korkuluklar konulacaktr. Korkuluklar srekli ve kolayca kavranabilecek ekilde olmaldr. Korkuluklar yere veya duvara emniyetle yk tayabilecek biimde tutturulmu olmaldr.

ekil 10: Farkl kullanc ihtiyalarna uygun trabzan l ve standartlar

Kaynak: http://www.un.org

10

YAYA GETLER

Hareket kstll yaayan bireylerin hareketini kolaylatrmak ve tm yayalarn ergonomik ekilde geiini salamak iin edzey geiler tercih edilmelidir. Tm yayalar iin gvenilir ve kullanlabilir olmas esastr. zellikle grme engellilerin ihtiyalar dikkate alnarak dzenleme yaplmaldr.

Yaya geitleri, tat yolunda yayalarn gvenli bir ekilde karya geebilmelerini salamak amacyla dzenlenmi alanlardr. Yaya geitlerinde alt ve st geitler yerine e dzey geitler tercih edilmelidir. Kaldrmlar ve yaya yollar kaymayan yzey kaplamasna sahip olmal, tekerlekli sandalyeler iin yeterli genilikte olmal ve yol seviyesine inen rampalar bulunmaldr. Tat yolu ve kavaklarda yaya geitleri bordr ta ile kesilmemeli ve tat yolu seviyesine kadar her ynde en fazla % 8 eimli rampalar yaplmaldr. Yaya geitleri sayca yeterli, iyi aydnlatlm, k kontroll yaya geitlerinde farkl seviye ve trdeki engelli/zrller iin grsel ve iitsel uyarclar eklenmi, gvenli ve yeterli gei sresine sahip olmaldr.

ekil 11: Yaya geitlerinde klavuz iz ve yn deitirme elerinin kullanm

Kaynak: http://www.un.org

Yaya ve ara trafik younluuna bal olarak, k kontrol olmayan yaya geitlerini engellilerin de kullanaca dnlerek, srcler yaya geidinden en az 20 m nce yaya geidi iaretiyle uyarlmaldr. Yaya geitlerinin kaldrmla buluma noktasnda, grme engellilerin/zrllerin kaldrm kenarn hissetmeleri iin braklacak ykseklik fark 1 - 2 cmdir. Youn trafik ve tat yollarnda engellilerin de kullanabilecei alt/stgeitler

11

yaplmal, bu geitlerde eimi % 6y gemeyen rampalar kullanlmaldr. htiya halinde tekerlekli sandalyeli engelliler iin hareket eden eik asansrler/platformlar yaplmaldr.

KENT DONATILARI Kent donatlar; aydnlatma elemanlar, dinlenme ve oturma elemanlar, p kutular, ayrc ve snrlandrc elemanlar, duraklar, iaret ve iaretlemeler, peyzaj elemanlar, merdiven ve asansrleri.....vb. kapsamaktadr.

Kent donatlar doru yerde ve eriime engel olmayacak ekilde tasarlanmal ve konumlandrlmaldr. Hareket kstll yaayan bireylerin de ihtiyalar gzetilerek dzenleme yaplmaldr. Grme zrller iin kent donatlar iin bilgilendirme yaplmaldr.

Yry gzergahndaki bulunan engeller, grme engelliler iin konstrat renk ve dokulu uyarc yzeylerle iaretlenmeli ve gzergah zerindeki donatlarn ykseklikleri 70 cmden az olmamaldr. Kent donatlarnn keskin ve kntl kenarlar olmamaldr. Kaldrma taan iyerlerinin gnelikleri, oturma yerleri yayalarn eriimini engellememelidir. Kent donatlarnn kolay alglanmas iin evresi ile konstrat oluturacak renklerde tasarlanmaldr. Kaldrm zerinde bulunan bina kmalarnn, her trl levha, iaret ve tabelalarn en alaktaki noktalar grme zrl yayalarn balarn arpmamalar iin yerden en az 220 cm ykseklikte olmaldr. 220 cm ve daha alak olan merdiven altlar kapatlmaldr.

12

ekil 12: Kent donatlarnn yaya yolundaki konumlan

Kaynak: TS12576

MERDVENLER

Hareket kstll yaayan bireyler dikkate alndnda mmkn olduunca merdiven yerine rampa tercih edilmelidir. Farkl durumdaki kullanclarn ihtiyalar gzetilmelidir.

Grme

zrlleri

korumak

iin,

merdiven

yry

ynne

dik

olarak

konumlandrlmaldr.

Yeterli genilikte olmaldr. Gvenli olmaldr.

Resm binalar, halka ak binalar, tesisler ve birimlerdeki merdivenler, ok zel mimar araylar dnda, dz kollu ve sahanlkl yaplacaktr. Merdivenin her iki yannda yuvarlak borudan kpeteler bulunacaktr. Kpete ile duvar arasnda 4 cm aralk bulunacaktr. Merdiven genilii 180 cmyi anca ortaya bir korkuluk ilve edilir. Bu binalardaki basamak genilikleri 30 cm, basamak ykseklii 15 - 16 cm alnacaktr. Basamak yzeyleri kaymaz ve anmaz malzemeden olmaldr. Merdivenlerin balang ve bitiini grme zrllere belirtmek iin farkl renk ve malzemeden eritler dzenlenecektir. Merdivenler, basamaklarda glge meydana gelmeyecek ekilde kardan ve iyi aydnlatlmaldr. ok zel bir mimar 13

uygulama iin izin alnmas dnda, hemen herkes iin az ok bir tehlike oluturduklarndan, rhtsz merdiven yaplmayacaktr. Her 8-10 basamakta bir uygun llerde sahanlk bulunmaldr. Merdiven balang ve bitilerinde grme zrller iin 60 cm geniliinde uyarc hissedilebilir yzey olmaldr. Standartta belirtilen binalarda, merdivenlerin kpetelerinde grme zrller iin merdiven balarnda Braille Alfabesiyle kabartmal bilgilendirme yaplmaldr.

ekil 13: Herkesin eriim ve kullanmna uygun merdiven l ve standartlar

Kaynak: http://www.un.org

ASANSRLER Bir katnn alan 500 mden kk ve toplam kat adedi ten az binalarda asansr yapma zorunluluu yoktur. Ancak al veri merkezleri, salk kurulular ait binalar ve brolar, otogarlar, otobs terminalleri, toplu ulam aralarna ait istasyonlar ve hava alanlarnn hizmet binalarnda mutlaka asansr bulunacaktr. Asansrler tm katlarda herkes iin ulalabilir olmaldr. zellikle giri katnda, asansrler girie yakn olmal ve girile asansrler arasnda kot fark veya herhangi bir engel bulunmamaldr. Asansrn nnde tekerlekli sandalyenin rahata hareket edecei kadar bir

14

alan bulunmaldr. Grme zrller iin standartta belirtilen binalarda asansrlere hissedilebilir yzeylerle ynlendirme yaplmaldr. Asansr kabininin asgar boyutlar 120 cm (genilik) x 150 cm (derinlik)'dir. Asansrn kumanda dmeleri 100 cm yksekliindeki bir levhaya yan yana dizilmi olacaklardr. Kumanda dmeleri zerindeki rakamlar byk kabartma harflerle ve ayn zamanda da Braille Alfabesi ile yazlacaklardr. Asansr kapsnn hemen yanna ok byk kabartma rakamla ve Braille Alfabesi ile bulunulan kat yazlacaktr. Kabin iinde katlar belirten ve kabin dnda kabinin katta olduunu belirten sesli ve grsel uyar sistemi bulunmaldr.

ekil 14: Herkesin eriim ve kullanmna uygun asansr ebatlar

Kaynak: stanbul Bykehir Belediyesi

Bir ksm binalarda ayakta durmakta zorluk eken insanlar iin asansre katlanabilir oturaklar ilve edilmesi gerekebilir. Kontrol paneli, standartlara uygun ekilde grme zrl ve tekerlekli sandalye kullanan bireylerin kullanmna uygun olmaldr.

ekil 15: Grme zrller iin asansrlerde yaplmas gereken dzenlemeler

Kaynak: BB Ulam A.., BB Rayl Sistemler Mdrl

15

Asansrlerin snan bulunduu kata kadar ulamas zorunludur. Elektriin kesilmesi durumunda asansrlerin almasn salayacak bir teknik dzenleme de dnlmelidir. Genel ulalabilirlik ve gvenlik artlarnn yerine getirilmesi hlinde deyden farkl dorultularda alan asansrler de ina edilebilir. Tek kat veya yarm kat ykseklikleri ile deiik ykseklik farklarn amak iin, gvenliliin salanmas art ile ak asansrler kullanlabilir. Asansrlerin inasnn mmkn olmad, bilhassa tamamen korunmu tarih yaplarla baz binalar ve ulam sistemlerinde merdiven asansrleri de kullanlabilir. Bu asansrlerin en az net 90 cm x 130 cm boyutlarndaki bir tama platformuna ve en az 400 kg'lk bir arlk tama kapasitesine sahip olmas gerekmektedir.

AYDINLATMA ELEMANLARI Kentsel d meknlar eriim ve kiisel gvenlii salayacak yeterli biimde aydnlatlmaldr. Burada, parlama/yansmay nleyecek mat malzeme seimi tehlikeli alanlarda klandrma dzeyinin artrlmas gerekmektedir. Aydnlatma zellikle rampa ve merdiven girileri gibi potansiyel tehlike tayan alanlarda engelli bireylerin gvenlii asndan ok nemlidir. Aydnlatma engellilerin ihtiyalar gz nnde bulundurularak sabit elemanlar kullanlarak planlanmaldr. Az gren kiiler iin k iddetinin artrlmas meknlar alglamalar asndan faydaldr. Birok aydnlatma standard yetikin bir insann ayaktayken gz hizasnn ykseklii n grlerek belirlenmitir. Tekerlekli sandalye kullanclarnn gz hizas ykseklii yaklak 1.19 m`dir. Engelsiz aydnlatma elemanlarnn zerlerindeki donat ve butonlarn ykseklikleri 140 cm 160 cm olmal, yayalarn ve zellikle grme engellilerin gvenli bir ekilde gemesine izin verecek ekilde 220 cm ykseklikte olmaldr. Aydnlatma elemanlarnn ykseklii yaya yollarnda 3 - 4 m, sokaklarda 4,5 - 6 m, caddelerde 7,5 - 9 m ve anayol (evre yolunda) 10 12 m olmaldr. Grsel eriimi salayacak uygun konum ve aydnlk dzeyinde olmaldr.

16

ekil 16: Aydnlatma elemanlarnda kullanclarn ihtiyalarn gzeten dzenlemeler

Kaynak: http://www.un.org

DNLENME VE OTURMA BRMLER Dinlenme ve oturma elemanlar; kentsel d meknlarda yaya yollarna ve sert zeminli alanlara bitiik ve yol boyunca dzenlenmelidir. Kullanclarn serbest geiine uygun, tehlike oluturmayacak alanlarda konumlanmaldrlar. Bankn yannda tekerlekli sandalye kullancs iin 120 cmx120 cm alan braklmaldr. Baz oturma birimleri, kamu tuvaletleri ve telefon kabinlerine yakn yerde olmaldr. Oturma alanlarnn evresi bitkilendirilmelidir.

ekil 17: Oturma ve dinlenme birimlerinin yerletirilmesi gereken mesafe

Kaynak: http://www.un.org

D mekn oturma birimleri detaylandrlrken, bu kullanmlarn engelli ve yallarn kullanmna uygun olmasna dikkat edilmelidir. Yal insanlar oturur pozisyona geerken ya da kalkarken kol desteine ihtiya duyarlar. Oturur pozisyondan daha kolay kalkabilmek iin topuk boluu da oturma birimlerine eklenmesi gereken nemli bir detaydr. Tekerlekli sandalye kullanclar genellikle durup dinlenebilecekleri ve eer varsa ellerindeki paketleri koyabilecekleri yerler bulunmasn istemektedirler. 17

Oturma blmlerinin yerden ykseklii 40 - 50 cm ve genilii 40 - 50 cm olmaldr. Bu yzeyde kullanlacak malzeme oturmaya engel olmayacak ekilde, yere paralel olmayp 3 - 5 al olmaldr. Oturma elemannn srt ksm bel blgesini destekleyecek a ve ykseklikte olmaldr. Yal insanlar oturur pozisyona geerken ya da kalkarken oturma yzeyinden 215 228 mm yukarda olan kol desteine ihtiya duymaktadrlar. Oturur pozisyondan daha kolay kalkabilmek iin topuk boluu da oturma birimlerine eklenmesi gereken nemli bir detaydr. Sabit oturma elemanlar, bir boru ile desteklenmi kavisli bir tasarm stili gelitirilerek hareketli hale dntrlebilirler. Bu tasarm stili kullanlarak hem tekerlekli sandalye kullanclar iin boalanlar elde edilmi, hem de dier kullanclarn rzgr ve gne durumuna gre oturaklarn ayarlayabilme imkn salanm olmaktadr.

ekil 18: Tm kullanclarn ihtiyalarna cevap veren tasarmlar

Kaynak: http://www.skb.org.tr

P KUTULARI p kutular yayalarn hareketlerini kstlamayacak ekilde yaya kaldrm kenarnda bordr tana en az 40 cm uzaklkta yer almaldr. Ykseklii en az 90 cm, en ok 120 cm olacak ekilde yerletirilmelidir. Yanl yerletirilmi p kutular engelli yayalar iin tehlike unsuru olabilecektir. Bunu nlemek asndan dier donat elemanlarnn olduu gibi p kutularnn da zt renkler kullanlarak belirgin ve kolay alglanabilir hale getirilmesi gerekmektedir. Bu balamda p kutularnn aydnlatma direklerine uygun ykseklikler gz nnde bulundurularak monte edilmelidir. p kutusu kapann formu ve bu elemann mekn iindeki konumu kullanma engel olmamaldr.

18

ekil 19: p kutularnn etrafnda olmas gereken mesafeler ve aydnlatma elemanlarna monte edilmesi uygun ykseklik
Kaynak: Kavak Arivi

AYIRICI VE SINIRLAYICI ELEMANLAR Yaya alanlarnda veya istenmeyen motorlu trafii darda tutmak iin olmayan bir park alan belirtmek iin yerletirilmektedir. Baba/mantar elemanlar renkli izgilerle veya konstrat renkte boyanm olmaldr. Durdurucu teller ve tel rgler konstrat renge boyanmal veya kapatlmaldr. Ynlendirici elemanlar arasndaki mesafe 120 cm, ykseklii ise 90 cm olmaldr. Grme zrllerin arpmasn engellemek iin ykseklii 70 cm'den az olmamaldr.

EMELER Tekerlekli sandalye kullanclarnn da bu donatlardan faydalanacaklar dnlerek, emenin etrafnda yeterli hareket alan braklmaldr. emelerin farkl ykseklikte iki aza sahip olmalar daha uygundur. Tekerlekli sandalye kullanclar iin 85 cm, dier kullanclarn eilerek kullanabilmeleri iin 95 cm ykseklikte olmaldr.

19

ekil 20: emelerin herkesin kullanm iin sahip olmas gereken l ve ykseklikler
Kaynak: http://www.un.org

DURAKLAR

Tm

yayalar

duraklara

yardma

ihtiya

duymadan,

kolay

ve

engelsiz

ulalabilmelidir.

Duraklarn tm kullanc ihtiyalar dikkate alnarak dzenlenmelidir. Duraklarn yerleri kolay anlalabilir ve belli uzaklklardan grlebilir olmaldr. Duraklarda yeterli bilgilendirme yaplmaldr. Gvenli olmaldr. Trafik gvenliinin yansra duraklardaki ilan ve bilgilendirme iaretleri kazaya sebebiyet vermeyecek ekilde dzenlenmelidir.

Yaya kaldrmnn genilii, toplu tam duraklarnda min. 300 cm olmaldr. zrl ve yallarn otobse rahat inip binmeleri iin, durak ksm tat yolundan 20 cm rampa ile ykseltilmeli ve 30 cmlik demeyle otobse kolayca giri salanmaldr. Otobs duraklarnda engelli ve yallar iin oturma yeri ve koltuun uygun yerlerinde tutunma barlar, tekerlekli sandalye iin alan ayrlmaldr. Otobs duraklarnda, toplu tam vastalar dndaki vastalarn durma ve park etmeleri yasaklanmal, bu yasak dey ve kaplama st iaretlerle belirtilmelidir. Duraklarda saydam malzeme kullanlm ise, -grme zrl yayalara tehlike oluturmamas iin- bu yzeylerin 150 cm yukarsna 14-16 cm kalnlkta parlak, renkli, yanstcl bir erit yaptrlmaldr. zrllerin toplu tam aralarna engelsiz ve bamsz inip binebilmeleri iin otobsn alt basama ile kaldrm ayn seviyede bulunmal veya otomatik rampal giriler olmaldr. Duraklarda bilgilendirme levhas bulunmaldr. Durak levhalarnn yerden ykseklii minimum 220 cm olmaldr.

20

ekil 21: Herkesin eriim ve kullanmna uygun otobs dura tasarm standartlar
Kaynak: http://www.engelsizkent.org

Duraklarda; otobs, hafif rayl sistem veya metro gibi toplu tam aralarndan hangisine ait duraksa, onun sembol bulunmal; birden fazla eit toplu tam aralar geiyorsa, o toplu tam aralarnn sembolleri de bulunmaldr. Duraktaki panolar sivri kelerden arnm olmaldr. Rayl Tama Duraklar Tramvay, hafif rayl sistem, metro ve tren duraklar belli bir mesafeden grlebilir olmaldr. zrllerin bu toplu tam aralarna engelsiz ve bakalarna ihtiya duymadan inip binebilmeleri iin vagon kaps ile pltform ayn seviyede bulunmal veya otomatik rampal giriler olmaldr. Ayrca platformdaki vagon giri/k sathlarnda kaymay nleyici dzgn deme kaplamalar kullanlmaldr. 21

zel/Ticar Tat nme/Binme Yeri Tat yollarnda; zrller iin yeterli sayda, tat inme/binme yerleri yaplmaldr. Bu yerlerde zrl trafik ikaz levhalar kullanlmaldr. Ayrca yaya yolu rampas ve yol seviyesinde k yeri yaplmaldr. Taksi duraklarnda ehir merkezlerinin gerekli yerlerinde zrllerin inme ve binmeleri iin yer ayrlmal ve bu alanlarda yaya yolu tat yolu kenar kotu ile ayn kotta olmaldr.

ARET VE ARETLEMELER aret ve bilgilendirme aralar; kullanld mekn iinde grsel eriime uygun konumlandrlmal, ykseklii 210 - 250 cm arasnda olmaldr. aret ve levhalar basit ve ak semboller iermeli, okunakl ve anlalr olmal ve zemini ile zt renkte olmaldr. Kolayca grnr yerde ve yeterli seviyede aydnlatlm olmaldr. Uluslar aras standartlarda; emniyet ve gvenlik iin yeil/beyaz, uyar ve tehlike riski iin sar/siyah, yasaklama, durma, tehlike ve acil durumlar bildirmek iin krmz/beyaz, bilgilendirme iin mavi/beyaz renkler belirlenmitir. Tuvalet, rampa, asansr, park yeri, vb. yerlere ynlendirmeler uluslararas sembollerle belirtilmelidir. Yapl evrede uyumu salayacak bilgilendirme ve ynlendirme yeterli dzeyde yaplmal; mekn, donanm ve aralarn zrllere de uygun olduunun anlalmas salanmaldr. Bilgilendirme yazl olarak yaplmsa renklendirme ve boyutlandrma uygun olmal, gerektiinde grme engellilere ynelik dokunsal okuma iin kabartmal levhalar ve az gren kiiler iin de konstrat renkli ve iri puntolu yaz karakteriyle yazlm levhalar kullanlmal, uyarclar gerektiinde iitsel olarak da yaplmaldr.

22

ekil 22: Herkesin kullanm iin uluslararas standartlarda uyar ve bilgilendirme aralar
Kaynak: http://www.asistence.org

BTKLENDRME Yaya yollarndaki bitki eitleri ve yerleri dikkatle seilmelidir. Dikenli bitkiler ile kaygan bir yzey oluturabilecek tohum ve meyve dkc aa ve bitkiler tehlike oluturabilecei iin yaya yollarndan uzak tutulmaldr. Bitkilendirmede deiik renk, biim ve kokuda eitlilik oluturacak al, aak ve ieklerin seimi de nem tamaktadr. Yaya yollarna uzayan dallar zellikle grme zrller iin tehlike oluturmaktadr. Bitkiler geii engellemeyecek biimde yaya yollarndan yeterli uzakla dikilmeli, veya yeterli ve dzenli bakm ve budama yaplmaldr. Aa doru sarkan bitkiler ve aalar yerden en az 220 cm ykseklikte budanmaldr. zellikle grme engelliler/zrller iin peyzaj eleman olduunu hissettirebilmek iin 10 cm ykselmi bir platform zerine yerletirilmesi gereken peyzaj elemannn evresine malzeme farkyla snrlama etkisi hissedilmelidir. Kullanlacak bitkisel materyal 180 cmden fazla olmamal ve engelin evresindeki uyarc hissedilebilir yzey engelin olduu yerden en az 60 cm genilikteki bir alana yaylmaldr.

23

ekil 23: Peyzaj dzenlemesi ve kaldrmlardaki donatlarn etrafndaki hissedilebilir yzeyler ve ykseltilmi platformlar
Kaynak: http://www.un.org

2 metreden dar kaldrmlarda kesinlikle aalandrma yaplmamaldr. Ss bitkileri, ieklik/sakslar gibi peyzaj elemanlar, bordr ta dahil yaya kaldrm boyunca en az 75 cm en ok 120 cm geniliinde bir erit iinde dzgn olarak yerletirilmelidir.

ekil 24: Kaldrmlarda peyzaj dzenlemesi

Kaynak: Srmen Arivi

OTOPARKLAR

zrl bireyler iin yeterli sayda otopark dzenlenmeli ve iaretlenmelidir. Dzenlenen park alan tekerlekli sandalye eriim ve kullanmna uygun olmaldr.

24

Binann ana giriine mmkn olan en yakn noktada, tata binecek ve inecek yeterli mekna olanak veren ve binaya eriimde gvenli bir yolla btnleen park yerleri salanmaldr.

zrller iin ayrlm park yerleri dz ve iyi aydnlatlm olmaldr. Bu otoparklarn sadece zrller tarafndan kullanlmas salanmaldr.

zrl bireyler iin binann ana giriine mmkn olduu kadar yakn, binaya eriimi gvenli bir ekilde salayan, sayca yeterli -tm tesisteki park yeri saysnn en az % 2si kadar- park yerleri salanmaldr. Bu alanlar uluslar aras standartlara uygun ekilde iaretlenmeli, dz ve iyi aydnlatlm olmaldr. Park etmi tattan yaya yoluna veya kaldrma ulam iin rampalarla ve trafikle kesime olmakszn dorudan eriim salanmaldr. Engelliler/zrller iin ayrlan otoparklar sert yzeyli, tekerlekli sandalyeden tata kolay geie olanak salayabilecek dzenlenmelidir. ve tatlarn evresinde kolayca manevra yapabilecek genilikte

ekil 25: Engellilerin eriim ve kullanmna uygun otopark

Kaynak: BB Trafik Mdrl

Bu gibi alanlarda, engellilerin/zrllerin tatlarna inip binmede glk yaamamas iin kaldrmlarn tat yoluyla ayn kotta ya da en fazla 3 cm ykseklikte olmas gerekmektedir. Kapal otoparklarda dikey dolam iin zrl asansr ve gerekli rampalar salanmaldr. Otoparkn giri ve k alanlar, yol kotu ile ayn veya en fazla % 6 rampa ile olmal, zemin kaymay nleyen ve giri - k belirleyen ayr malzemelerle kaplanmaldr.

25

Mevcut otoparklarn dntrlmesinde ise iki tane standart park alann bir zrl otoparkna veya standart park alann, iki zrl parkna dntrmek mmkndr.

ekil 26: Engellilerin eriim ve kullanmna uygun otopark lleri ve bilgilendirme standartlar
Kaynak: http://www.asistence.org

BNA VE EVRES, BNA GR, GR HOL

Tm ticari, idari kamu binalarnn yansra konut ana girileri yaya kaldrmndan itibaren engelsiz olmaldr. Bina girileri dzayak olmal, basamak olmas durumunda ise fiziksel engellilerin kullanabilecei rampa dzenlenmelidir. Bina girileri kaygan olmayan malzemeyle denmeli ve iyi aydnlatlmaldr. Yapnn birka girii olmas halinde zrllerin eriimine uygun olan giri/lere ynlendirme ve bilgilendirme yaplmaldr.

Binann ana girii eriilebilir olmaldr. Yaya yollarnn bina giriiyle karlat yerlerde, kaymayan malzemeden, sert yzeyli, dz bir platform yaplmaldr. Bina girileri, hava koullarndan korunmaldr. Binalara dz ayak olarak girilmesi esastr. Esas giriin bulunduu cepheye en fazla % 2 eimle yaklalabilir. Binaya girite basamaklar varsa, giriin nnde geni ekilde braklacak giri platformuna ulaabilen bir rampa dzenlenmesi mecburdir. Tek kollu veya

26

ok kollu olarak stansartlara uygun rampa dzenlenebilecektir. Bina girilerindeki merdivenlerin ve rampalarn her iki yannda mutlaka trabzan yer almaldr.

ekil 27: Herkesin eriim ve kullanmna uygun bina girileri

Kaynak: http://www.un.org

Binann esas girii tekerlekli sandalyenin giriine hibir ekilde uygun deilse, levhalarla ok iyi ekilde belirtilmi bir basamaksz veya rampal giri binann baka bir cephesinde yer alabilecektir.

ekil 28: Fiziksel engellilerin eriilebilir yap girilerine ynlendirilmesi

Kaynak: http://www.engelsizkent.org

Giri kapsnn nnde tekerlekli sandalyenin hareket edecei kadar bir alan (150 cm apl bir daire) braklm olmaldr. Giri kapsnn i tarafnda ve bal holde de gerekli hareket alan dnlmelidir. Sahanlk iyi aydnlatlm olmal ve kaygan olmayan sert bir malzemeyle denmi olmaldr. n kapda tercihen eik olmamal, zorunlu hallerde 2 cmyi gemeyen ve her iki yannda 1:4 eimindeki pahlar bulunan eikler sz konusu olabilir. 27

ekil 29: Tm kullanclarn kullanmna uygun bina girii

Kaynak: Kavak Arivi

Dner kaplardan mmkn olduunca kanlmaldr. Dner kap bulunuyorsa yannda mutlaka zrllerin de geebilecei nitelik ve boyutlarda normal kanatl bir kap da bulunmaldr. Esas giri kapsnn genilii, kanatlardan biri en az 90 cm olmak zere 150 cmden daha az olamaz. Kapda byk cam yzeyler varsa, bunlarn bir yandan krlp kazalara yol amalarna kar 150 mm genilikte, alt kenar yerden 140 - 160 cm ykseklikte parlak renkli eritle iaretlenmelidir. Tekerlekli sandalyelerden zarar grmemesi iin 400 mm'nin altnda cam kullanlmamaldr. Kap kollar, parmaklar yeteri kadar gl olmayan yal ve zrl kiiler iin rahat kavranr ve rahat hareket ettirilebilir bir tasarma sahip olmaldr.

TUVALETLER

zrllerin

kullanm

iin

uygun

yerlere,

rahat

eriilebilen

tuvaletler

dzenlenmelidir.

Bu tuvaletlerin zrllere ait olduu belirtilmelidir. Gerektiinde dardan yardm istenebilmesi iin gerekli dzenleme yaplmaldr. 28

Tekerlekli sandalye kullanclarnn ihtiyalar dikkate alnarak dzenleme yaplmaldr.

D meknlarda bulunan tuvaletlerin grnt kirlilii oluturmamas iin etrafna iek, aa, resim veya sanat eserleri yerletirilmelidir. Tuvaletlere eriim kolay olmaldr. Toplam alan 1000 myi aan binalarda bayan ve erkek iin birer zrl tuvaleti, zorunlu durumlarda bir adet unisex zrl tuvaleti dzenlenecektir.

ekil 30: Kamusal i ve d meknlarda zrl tuvaleti

Kaynak: http://www.iston.com.tr, http://www.alliancegb.com

Tuvalet kaps da doru alan kap veya tercihen srme kap olarak en az 85 cm olarak dzenlenecektir. Da doru alan bir kap dzenlenmesi durumunda; kapya ierden kolay kapatlabilmesi iin menteelerden 10 cm uzaklkta ve yerden 100 cm ykseklikte, dey ve yatay olabilen bir kol eklenecektir. Kap kollarnn kolay kavranr ve hareket ettirilebilir trden olmalar gerekmektedir. Kap zerinde zrl iareti ile kap kilidi dardan alabilecek ekilde olmaldr. Kap yanndaki butonla tuvaletin girilmez veya bo olduunu gsteren yazl, kl ve sesli bilgilendirme iaretini gsteren levha ve ses sinyali kap zerinde grlebilir yerde olmaldr. Tekerlekli sandalyedeki bir kiinin kullanabilecei kabul edilen en kk tuvalet kabininin lleri 150 cmx150 cm'dir. Klozetin uzun ekseni duvara paralel olarak yer alacak, klozetin duvara en yakn noktasnn duvardan uzakl 25 cm olarak alnacaktr. Klozetin nnn arkadaki duvardan uzakl 70 cm olmaldr.

29

ekil 31: zrl tuvaletinde donat lleri

Kaynak: Kavak Arivi

Klozetin yanndaki duvara sabit tutunma kolu -3 - 4 cm apnda bir yuvarlak borukonacaktr. Birbirine eit 70 cmlik iki kolu olan L biiminde bir elemandr. Yatay ksm yerden 75 cm yksekliktedir, klozetin en ndeki noktasn da 25 cm geer. Dey tutunma ksm yukar dorudur. Klozetin duvardan uzakta olan tarafna da duvara doru kaldrlabilen tutunma kolu konabilecektir -zorunlu deildir-. Btn tuvaletlerde kolaylkla ulalabilen ve kullanlabilen bir yardm ar veya acil durum butonu bulunmaldr. Lavoba alt tekerlekli sandalyenin manevra yapabilmesine imkn tanyacak ykseklikte olmaldr. Lavobann altndaki borular tekerlekli sandalyedeki kiilerin manevralarna izin verecek ekilde yanc olmayan ve yaltlm boru tesisat kullanlmaldr. Tekerlekli sandalyedeki insann rahat kullanaca tuvalet kabininin boyutlar ise 220 cmx220 cmdir. Bu durumda kap srme kap olarak da dzenlenebilecektir. Ayrca standarda uygun bir du kesinin bulunmas da mmkndr.

30

Klozette oturma ykseklii 46 - 47 cm olarak elde edilmelidir. Keskin kenarl olmayan, darbelere dayankl klozet kapaklar kullanlacaktr. Ayaksz normal lvabolarn bazlar tekerlekli sandalyedeki insanlar iin daha kullanldr. st kenar ileri karlm, ayarlanabilen aynalarn da baz mahzurlar vardr. Yerden itibaren 95 cmden balayan duvara monte edilmi 40 cmx100 cm boyutlarndaki bir ayna yeteri derecede ilevseldir. zrl ve yallarn kullanaca btn lvabolarda kolayca kontrol edilebilen uzun kollu veya ha eklindeki musluklar tercih edilmelidir. Tekerlekli sandalyedeki kiiler iin dzenlenmi bulunan tuvalet kabinlerinin nnde de tekerlekli sandalyenin rahata hareket edebilecei kadar bir alan bulunmaldr.

ekil 32: zrl bireylerin eriim ve kullanmna uygun tuvalet dzenlemesi

Kaynak: Srmen Arivi

ehirler aras yollardaki petrol istasyonlarnda en az bir zrl tuvaleti bulunmaldr. Genel bir kural olarak; zrl tuvaletleri dier tuvaletler kadar yaygn olmaldr.

31

REKREASYON ALANLARI Rekreasyon alanlarna -park, bahe, yeil alan, spor alan- ocuk, yal ve engellilerin de fiziksel eriiminin salanmas gerekmektedir. Yeil alanlarda rahat ve gvenli bir ekilde dier bireylerle entegre olunmas rehabilitasyon etkisi salayacaktr. Tasarmda binalarn ve ak alanlarn meknsal btnlemesi salanmaldr. Kolaylkla alglanabilmesi iin parklar yollara, yaya yollarna ve bisiklet yollarna yakn konumlanmaldr. Kark geometrik istikametler belli bir younlukta kullanlan park ve yeil alanlarda istenmemektedir. Farkl kullanc gruplarnn gereksinimlerini dikkate alan donatlar bulunmaldr. Rekreasyon alanlar dzenlenirken; yaya yollar, bitkilendirme, iaret ve levhalar, posta kutular, aydnlatma elemanlar, p kutular, emeler, oturma birimleri ve tuvaletlerin herkesin eriim ve kullanmna uygun dzenlenmesi gerekmektedir.

ekil 33: Herkesin eriim ve kullanmna uygun rekreasyon alan

Kaynak: http://www.wikimedia.org

Grme zrllerin gvenli eriimini salamak zere kaldrmda, hissedilebilir ynlendiriciler, kontrast ve fosforlu renk dzenlemeleri yaplmaldr. Grme engelli kiiler dikkatli yaplm bitkilendirmeden olduka yararlanabilmektedir. Gl ztlklar ve gze arpan siluetler ieren bitkisel tasarmlar az gren kiiler iin yn bulmada grsel ipular olabilmektedir.

32

ekil 34: Grme engellilere ynelik klavuz yol takibi, grme engelliler iin parkn kabartmal haritas, alglamay ve grsel estetii salayan kokulu bitkiler
Kaynak: http://www.k-state.edu

Zihinsel zrllerin ulaabilirliinin salanmasnda basit iaretlemeler ve ynlendiricibilgilendirici donanmlar gereklidir.

KAMUSAL BNALAR Kamu binalar, eitim kurumlar, salk kurumlar, turizm tesisleri, konser ve gsteri salonlar, sinemalar, tiyatrolar, kltr ve kongre merkezleri, alveri merkezleri kamunun kullanmna ak tm binalar kamusal binalar kapsamnda ele alnmaktadr. Tm kullanclarn kamusal binalara eriiminin salanmas zrl bireylerin toplumsal yaama katlmnda byk nem tamaktadr. Belediyeler dahil btn kamu kurulularnn bina girileri, asansrler, korkuluklu rampalar, koridorlar ve tuvaletlerin standartlara uygun ekilde yaplmas gerekmektedir. ok katl yaplarda zrllerin kullanmna uygun standartlarda asansrn zorunlu tutulmas ayn zamanda bu asansrn acil durum asansr niteliinde olmas salanmaldr. Resm binalarla, halka ak bina ve tesislerdeki koridorlar genel olarak 150 cm'den daha dar olmamaldr. Grme zrller iin basit geometriler, 90 ve 45 lik koridor kesimeleri ve istikamet deiiklikleri tercih edilen dzenlemelerdir. Grme zrllerin sk ekilde kullandklar binalarda kontrast ve canl renkteki oklar, iaretler ve rakamlarla katlar ve bulunulan konumlar vurgulanarak belirtilmelidir. Gerekli btn mekn, mahal, alan ve

33

geitlerde yangn ve doal afet anlarnda ka yollarn gsteren kl ve sesli ynlendirme cihazlar veya elemanlar bulunacaktr. Postanelerde, banka ubelerinde ve devlet dairelerinin hizmet birimlerinde tekerlekli sandalye iin yeterli hareket alan bulunmal, yaklalan bankolarn ykseklik ve zellikleri de; tekerlekli sandalyedeki insanlar, oturmakta olan yallar, kk yapl insanlar ile grme ve iitme zrl kiilerin grevlilerle kolay iletiim kurmasna uygun olmaldr.

ekil 35: Kamusal meknlarda tm kullanclar dikkate alan banko dzenlemesi

Kaynak: Srmen Arivi

Kamusal meknlarda bulunan telefon kulbeleri iki farkl ykseklikte dzenlenecektir.

ekil 36: Kamusal meknlarda tm kullanclar dikkate alan telefon dzenlemesi

Kaynak: BB Ulam A.., stanbul Bykehir Belediyesi zrller Mdrl

Eitim kurulularnda zrl ocuklarn dier ocuklarla bir arada eitim alabilecei bina tasarmlarnn gerekletirilmesi nem tamaktadr. Bu kapsamda, engel trleri ve gereksinmelere gre bir arada eitim alabilecek gruplarn belirlenmesi ve dzenlemelerin bu 34

anlayla yaplmas sosyal etkileim asndan nem tamaktadr. Eitim kurumlarnn yeil alanlar yaknnda olmas ve eitim faaliyetleriyle birlikte spor faaliyetlerinin ieren tesislerin oluturulmas zrl ocuklara olduka nemli frsatlar salayacaktr. zrllerin eriimi asndan salk kurulular kukusuz ncelik tamaktadr. Bu yaplarda hastalarn kullanaca i ve d meknlarn tmnde, zrllerin eriimini salayacak nlemler alnmaldr. Turizm tesislerinde yatak odalar ve suitlerin nemli bir blm zrllere uygun olarak tasarlanmaldr. Bu binalarn i dzenlemesinde uzman kiilerin katklar salanmaldr. Turizm tesislerinde zrller iin ayrlan ve dzenlenen odalarn, dier otel odalar ile edeer ynde ve manzarada, aydnlatma ve eit ulam kriterlerine uygun tasarlanmas salanmaldr. Gsteri, konser ve konferans salonlarnda sosyo-kltrel gelimelere bal olarak zrller iin yer ayrlacaktr. Bunun sonucunda salonlardaki baz koltuklarn kaldrlabilir olmas nem kazanmaktadr. Baz etkinliklerde tekerlekli sandalyedeki seyirci ve dinleyici says fazla olabilir. Genel olarak lkemizde 250 kiilik bir salon iin 4 tekerlekli sandalyeli seyirci ve 1000 kiilik bir salon iin 12 tekerlekli sandalyeli seyirci yeri dnlebilir. Sinema, tiyatro, gsteri ve konferans salonlarnda sirklsyon alanlarna girmeyecek ekilde, her biri 80 - 100 cm x 130 - 150 cm boyutlarnda olan yerler tekerlekli sandalyedeki kiilere ayrlacaktr. 300 kiilikten byk salonlarda zrl seyircilere uygun yerler tek bir noktada toplanmayacaktr. Sahnenin yaknnda ve dier seyir dzlemlerinde yerler dnlecektir. ki tekerlekli sandalye kullancsnn yan yana durabilmesi salanmal, tek kiilik yerler yaplmamaldr. Tekerlekli sandalyedeki insann salam bir refakati ile birlikte bulunabilmesi, yani salam seyircinin koltuunun yannda durabilmesi imkn da salanmaldr. Baz tekerlekli sandalye kullanclar sandalyelerinden normal seyirci koltuuna gemeyi tercih edebilirler. Bu durumda tekerlekli sandalyeleri de yanlarnda duracaktr. Bunun salanabilmesi iin koridora bitiik koltuklardan bazlarnn kolaklar kaldrlabilir olmaldr. Tekerlekli sandalyenin bo veya dolu olarak koltuun yannda durabilmesi iin gereken alan salanmaldr.

35

Alveri merkezlerinde tekerlekli sandalyenin kasadan geii iin en az 80 cm temiz aklk gerekmektedir. Byk maazalarda raflar arasnda en az 120 cm mesafe bulunmaldr.

KONUTLAR Konutlarn evresinin ulalabilir olmas gerekmektedir. Mmknse basamaksz bir giri tercih edilmelidir. Yeni yaplacak tm konutlar, zrllerin giriine ve katlara ulamna uygun
asansr, merdiven, rampalar standartlara uygun yaplmaldr.

Konut ve apartmanlarn esas giri kaplar yukarda anlatlan artlar tamaldrlar. Kap numaralar grme duyusu zayflam kiiler tarafndan da grlebilecek kadar byk olmaldr ve gece de aydnlatlmaldr. Anahtarla kap amalar uzun sren, parmaklar iyi tutmayan kiilerin yamurda slanmamalar iin giri kapsnn stnde bir saak bulunmaldr. Giri holnde posta kutular varsa bunlar zeminden itibaren 80 -120 cm arasna yerletirilmelidir. Toplu konutlarda ve apartmanlarda da merdivenler dz kollu ve sahanlkl yaplmal, merdivenlerin her iki tarafna da kpeteler konulmaldr. Merdiven sahanlnn derinlii en az 125 cm olmaldr. Merdivenlerin korkuluklarn oluturan elemanlarn aralklar ocuklarn da geemeyecekleri kadar dar olmaldr. Merdivenler kardan ve glge meydana gelmeyecek ekilde aydnlatlmal, basamak yzeyleri anmaz ve kaymaz malzeme ile kaplanmaldr. Merdivenlerde rht ykseklii 15 16 cm, basamak genilii 29 - 30 cm olmaldr. Apartmanlarn daire kaplarnn genilii en az 100 cm olmaldr. Oda kaplarnn genilikleri de en az 90 cm olmaldr. Btn kaplarn kollar kolay kavranabilir ve kolay evrilebilir olmaldr. kaplar da mmkn olduu kadar eiksiz yaplmaldr. arpmalara kar kaplarn alt kenarlarnda kap geniliinde ve 30 cm yksekliinde metal levhalar bulunmaldr. Kap kollar kolay kavranr, kolay evrilebilir ve elde soukluk hissi brakmayacak malzemeden yaplmaldr. ift kanatl i kaplarn toplam genilii, bir kanat 90 cmden az olmamak art ile 150 cmden az olmamaldr. Bu kaplarn cam yzeylerinin krlma ve tehlike oluturma ihtimallerinin en aza indirilmesi iin gerekli tm tedbirler alnacaktr. Grme zrllerin cam yzeyi fark edebilmeleri iin dikkat ekecek renkte eritler cama yaptrlacaktr. 36

Apartman dairelerinde ve konutlarda koridor genilikleri en az 120 cm olmaldr. Mutfaklarda 210 cmden daha kk bir kenar bulunmamaldr (60 cm tezgh geniliinden sonra 150 cm apndaki bir daire olan tekerlekli sandalye hareket alan iin yer kalmaldr). Banyo - tuvalet hacminin kk kenar en az 220 cm olmaldr. Banyo - tuvalet hacminin en az bir duvarna ilve tehizat konularak burada gerektiinde bir arln tanmas dnlr. Tavanda da zamanla konulabilecek asklar iin gerekli tehizatla uygun yerler hazrlanr. Kvete ve dua girite kayma kazalarn aza indirmek iin gerekli yerlere tutunma kollar konulur. Pencere ama meknizmalarna oturma yksekliinden ulalabilmelidir. Demeden itibaren 120 - 130 cm uzaklk almamaldr. Pencere ama kollar kolay kavranr ve evrilebilir olmaldr. Elektrik dmeleri ve kumanda tular yerden en fazla 130 cm yksee konursa yallar ve tekerlekli sandalyedeki kiilerin de bunlara ulamalar kolay olur. Prizler de demeden en az 50 cm dey uzakla yerletirilmelidirler ki yallarn ve hareket zrl kiilerin fazla eilmelerine gerek kalmasn. Balkon derinlikleri 150 cmden az olmamaldr. Tekerlekli sandalyeli bireyler iin korkuluklar yuvarlak demir ubuklardan veya krlmaz kaln effaf plstikten yaplabilir. Scak yzeyler, radyatrler, stclar levhalarla korunarak hisleri azalm kiilerin bunlara farknda olmadan deip yanmalar nlenmelidir. Konutlarda ev kazalarnn en aza indirilmesi iin gerekli dzenlemeler ve basit donanmlar salanmaldr. Evin birok noktasna tutunma kollar konmal, dolap ve tezgahlar uygun ykseklikte dzenlenmelidir. Keskin keler ve kaygan zeminler ortadan kaldrlmaldr. Y. Mimar Mberra Kavak Kara BB Proje Deerlendirme Koordinasyon Takip Kurulu "Herkes in Eriilebilir stanbul" Koordinatr

37

KAYNAKA

Kavak, M., 2009. UBAK 10. Ulatrma uras Hedef 2023 Program BB Kentii styap altay Alt alma Grubu: Yaya, Bisikletli ve Dezavantajl Gruplarn Eriim ve Ergonomisi Raporu, stanbul Kavak, M., 2010. Evrensel Tasarm Yaklam Balamnda Kamusal Meknlar: Harbiye Kongre Vadisi rnei. Baheehir niversitesi, Yksek Lisans Tezi, stanbul Kavak, M., stanbul Bykehir Belediyesi Herkes iin Eriilebilir stanbul Arivi. stanbul kr Srmen Arivi, stanbul Babakanlk zrller daresi Arivi, Ankara BM Engellilerin Eriebilirliinde Engelsiz evreler Tasarlama Klavuzu (Accessibility for the Disabled A Design Manual for a Barrier Free Environment), United Nations Economic and Social Commission for Western Asia. http://www.un.org/esa/socdev/enable/designm/index.html Herkes in Ulalabilirliin yiletirilmesi - rnek Uygulama Rehberi, Aslndan eviri: znaneci, M., 2008. T.C. Babakanlk zrller daresi Bakanl, Ankara "Yerel Ynetimler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitab", 2010. T.C. Babakanlk zrller daresi Bakanl, Ankara "Engelsiz Tasarm Klavuzu", eviri ve Dzenleme: Koca, C., 2010. Dnya Engelliler Vakf, stanbul 5378 sayl zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun 5825 sayl Engellilerin Haklarna likin Szleme TS 9111/ Kasm 2011 : zrller ve Hareket Kstll Bulunan Kiiler iin Binalarda Ulalabilirlik Gerekleri TS 12576/ Nisan 1999 : ehir i Yollar- zrl ve Yallar in Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapsal nlemlerin Kurallar TS 12575 - Blm 14 : ehir i Yollar-Rayl Tama Sistemleri stasyon Platformu Oturma Elemanlar TS 12460/ Nisan 1998 : ehir i Yollar- Rayl Tama Sistemleri Blm 5: zrl ve Yallar in Tesislerde Tasarm Kurallar ADA Standards for Accessible Design, Department of Justice, Code of Regulations, 1994. ADA and ABA Accessibility Guidelines, United States Access Board, 2004. http://www.erisilebiliristanbul.com http://www.engelsizkent.org http://www.access-board.gov http://www.ada.gov Tasarm Kurallar TS 12574 - Blm 10 : ehir i Yollar- Rayl Tama Sistemleri stasyon i aret ve Grafik Tasarm

NOT: Yaplan uygulamalarda ihtiya duyulan detaylar iin ilgili TSE standartlarna baklmadr.

38