MAGDALENA MUSIA-KARG25*

CISZA WYBORCZA W DOBIE INTERNETU

PRE-ELECTION SILENCE IN THE ERA OF THE INTERNET

The essence of pre-election silence is to create conditions in which voters could form their electoral preferences and cast their votes freely and without political canvassing. The main aim of this
article is to answer the questions about the sense of pre-election silence in the era of new media
(especially the Internet) and about the violations of pre-election silence on the Internet. The reason for addressing this issue is the appearance of both: a large number of media reports about online canvassing and doubts about the sense of continuing the functioning of pre-election silence.
Sowa kluczowe: cisza wyborcza, Internet, agitacja
Keywords: pre-election silence, Internet, canvassing
* Dr Magdalena Musia-Karg, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydzia Nauk
Politycznych i Dziennikarstwa

I. WPROWADZENIE

edug wielu teoretykw polityki spord wszystkich ustrojw, ktre legy

u podstaw historii czowieka, aden tak nie zrewolucjonizowa zwykych
ludzkich nadziei jak demokracja1. Powszechnie przyjo si, e demokracja moe by
rozumiana m.in. jako ustrj polityczny oparty na zaoeniu, i rdem oraz podmiotem (piastunem) wadzy zwierzchniej jest lud2. Kluczowa dla funkcjonowania pastwa
demokratycznego jest zatem prcz zasady trjpodziau wadzy czy zasady pastwa
prawa zasada suwerennoci narodu3, polegajca na tym, e wadza zwierzchnia
znajduje si w rkach narodu, ktry rozumiany jest jako wsplnota prawna tworzona
przez wszystkich obywateli4. Zasada suwerennoci narodu moe by urzeczywistniana w sposb bezporedni i poredni. Bezporednie sprawowanie wadzy przejawia si
m.in. w prawie do referendum czy do inicjatywy ludowej, natomiast porednie sprawowanie wadzy przejawia si w organizacji wyborw i wyborze parlamentarzystw,
ktrzy po uzyskaniu mandatu sprawuj wadz w imieniu spoeczestwa5. Zarwno
przed wyborami parlamentarnymi, prezydenckimi czy samorzdowymi, jak i przed
gosowaniem referendalnym przeprowadzana jest kampania wyborcza, ktra w Polsce moe by prowadzona od momentu zarzdzenia wyborw do czasu obowizywania ciszy wyborczej, ktra rozpoczyna si 24 godziny przed gosowaniem, a koczy
w momencie jego zakoczenia, czyli do zamknicia lokali wyborczych. W okresie ciszy wyborczej zabronione jest prowadzenie jakiejkolwiek agitacji wyborczej, w tym
1

M. Novak, Duch demokratycznego kapitalizmu, Pozna 2001, s. 25.

J. Bartyzel, Demokracja, Radom 2002, s. 7.
3
Ojcem koncepcji zasady suwerennoci narodu jest Jean Jacques Rousseau, ktry pisa o niej w Umowie spoecznej. Wedug Rousseau, wadza jest przejawem samoorganizacji narodu i jest ona przywilejem
nadawanym przez lud okrelonym jednostkom.
4
Polskie prawo konstytucyjne, red. W. Skrzydo, Lublin 2008, s. 129.
5
Art. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483.
2

26

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

zwoywania zgromadze, organizowania pochodw i manifestacji, wygaszania przemwie czy rozpowszechniania materiaw wyborczych. Media nie mog rwnie publikowa wynikw sonday wyborczych. O ile do atwo jest sprawdzi, czy wymienione dziaania byy prowadzone, to o wiele trudniej jest zapanowa nad cisz
wyborcz np. w Internecie. Ponadto czste s przypadki prowadzenia agitacji wyborczej za porednictwem krtkich wiadomoci tekstowych sms wysyanych w czasie
trwania gosowania lub tu po zakoczeniu kampanii wyborczej.
Celem niniejszych rozwaa jest odpowied na pytanie o zasadno stosowania ciszy wyborczej w dobie funkcjonowania nowych mediw, szczeglnie Internetu, oraz
o przypadki amania ciszy wyborczej w Internecie. Motywacj do zajcia si tym tematem byo pojawienie si duej liczby doniesie medialnych na temat agitacji wyborczej
w sieci i, co si z tym wie, wtpliwoci co do sensu utrzymywania ciszy wyborczej,
ktra jest rozwizaniem funkcjonujcym w wielu pastwach Europy. Zamierzeniem autorki nie jest analiza zawartoci stron (blogw) polskich politykw i ich proli w serwisach spoecznociowych czy innych forw internetowych pod wzgldem przestrzegania zakazu amania ciszy wyborczej, ale przedstawienie niektrych przypadkw amania
zakazu agitacji wyborczej6. W pracy wykorzystano fragmenty wpisw i artykuw na
wybranych blogach i stronach internetowych, ktrych autorzy agitowali w czasie ciszy
wyborczej na rzecz jakiegokolwiek ugrupowania politycznego lub podawali wyniki sonday wyborczych.
II. CISZA WYBORCZA POLSKIE I ZAGRANICZNE REGULACJE PRAWNE

Cisza wyborcza, okrelana czasami take mianem ciszy przedwyborczej (election

silence, pre-election silence, electoral silence, campaign silence) jest prawnie okrelonym czasem, ktry rozpoczyna si zwykle bezporednio przed dniem gosowania,
a koczy wraz z kocem gosowania. Wedug denicji zaczerpnitej z Leksykonu prawa wyborczego i systemw wyborczych7 jest to okres, w ktrym zabronione s jakiekolwiek formy agitacji wyborczej, zmierzajce do promowania wrd wyborcw okrelonego kandydata, listy kandydatw, albo komitetu wyborczego biorcego udzia
6

W tekcie wykorzystano fragmenty wpisw z kilku blogw politycznych, fragmenty artykuw

umieszczonych na wybranych stronach internetowych zagranicznych serwisw informacyjnych oraz teksty z proli umieszczonych na serwisach spoecznociowych. Blogi politykw zostay wybrane na podstawie wynikw wyszukiwania w wyszukiwarce internetowej Google (wpisane hasa: blog polityczny, blog
polityka, blog posa). Cytowane s fragmenty kilku blogw, na ktrych komentowano cisz wyborcz i na
ktrych prowadzono agitacj na rzecz jakiejkolwiek partii politycznej. Zamierzeniem autorki nie bya analiza zawartoci stron internetowych wszystkich partii politycznych, ale potwierdzenie faktu amania ciszy
wyborczej przez internautw. Std ograniczona liczba uwzgldnionych w tekcie blogw, ktre nale tylko do przedstawicieli kilku ugrupowa parlamentarnych. Podobnie w przypadku zagranicznych serwisw
informacyjnych. Wyboru stron dokonano po wyszukaniu hase: Polish elections 2011, Polish parliamentary elections, 2011 elections Poland, Wahlen in Polen 2011. Dane dotyczce portali spoecznociowych zostay zaczerpnite z oglnodostpnych materiaw prasowych opublikowanych rwnie w Internecie (dot.
Twittera) oraz z wynikw bada prowadzonych przez J. Zajca i D. Batorskiego na podstawie programu
FanPage Trender, opublikowanych w pracy: Kampania w sieci, red. J.M. Zajc, D. Batorski, Warszawa
2011 (dot. Facebooka).
7
B. Michalak, A. Sokala, Leksykon prawa wyborczego i systemw wyborczych, Warszawa 2010, s. 20.

Magdalena Musia-Karg: Cisza wyborcza w dobie Internetu

27

w wyborach. Cisza wyborcza zostaa wprowadzona po to, by umoliwi wyborcom

odpowiednie, tzn. spokojne, bez prb wpywania na nich przez poszczeglne komitety wyborcze, warunki do podjcia decyzji wyborczych. Wyborcy powinni bowiem spokojnie oceni ofert wyborcz, dokadnie si zastanowi, przemyle swoj decyzj
w warunkach wolnych od agitacji wyborczej. Z zaoenia cisza wyborcza ma suy
reeksji i zastanowieniu si, na kogo odda gos.
Jednym z pierwszych pastw, w ktrych wprowadzono cisz wyborcz, byy po
II wojnie wiatowej Niemcy, a bodcem do wdroenia takiego rozwizania byy ze
dowiadczenia z pocztku dwudziestolecia midzywojennego8. W Polsce o rnych
formach zakazw prowadzenia agitacji politycznej traktoway ordynacje wyborcze,
zarwno te obowizujce przed 1989 r., jak i uchwalane ju po przeomie z tego roku.
Przykadem jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji, na lata 19891993, w ktrej, co prawda, nie byo mowy o ciszy wyborczej, ale by przepis o zakazie prowadzenia agitacji
w lokalu wyborczym w dniu gosowania (art. 62)9.
Od 1 sierpnia 2011 r. obowizuje w Polsce nowy akt prawny, regulujcy kwestie
zwizane ze wszystkimi rodzajami elekcji: wyborw parlamentarnych, wyborw prezydenckich, wyborw samorzdowych i wyborw do Parlamentu Europejskiego, czyli ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy10. Wczeniejsze ustawy dotyczce wyborw11 zostay uchylone zgodnie z art. 10 ustawy wprowadzajcej kodeks
wyborczy12. W kodeksie wyborczym w art. 107 ustanowiona zostaa cisza wyborcza,
podczas ktrej, tzn. od zakoczenia kampanii wyborczej a do koca gosowania, nie
mona prowadzi agitacji wyborczej w formach wymienionych w ust. 1 tego artykuu. We wskazanym przepisie zakazane zostao: zwoywanie zgromadze, organizowanie pochodw i manifestacji, wygaszanie przemwie, rozdawanie ulotek, jak te
prowadzenie w inny sposb agitacji na rzecz kandydatw i list kandydatw13. W kolejnym ustpie zakazano wszelkich form agitacji w lokalu wyborczym oraz na terenie budynku, w ktrym ten lokal si znajduje14. Warto nadmieni, i art. 107 kodeksu wyborczego jest praktycznie powtrzeniem art. 87 poprzednio obowizujcej
ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospoli8
P. Kowalczuk, C. Gmyz, Cisza wyborcza psuje demokracj?, <http://www.rp.pl/artykul/316207.
html>, dostp: 2.11.2011 r.
9
Dz.U. z 1989 r. Nr 19, poz. 102.
10
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy, Dz.U. Nr 21, poz. 112.
11
Moc utraciy: ustawa z dnia 27 wrzenia 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
Dz.U. Nr 67 poz. 398, z pn. zm.; ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad
powiatw i sejmikw wojewdztw, Dz.U. Nr 95, poz. 602, z pn. zm.; ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r.
Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U.
Nr 46, poz. 499, z pn. zm.; ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezporednim wyborze wjta, burmistrza
i prezydenta miasta, Dz.U. Nr 113, poz. 984, z pn. zm.; ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja
wyborcza do Parlamentu Europejskiego, Dz.U. Nr 25, poz. 219, z pn. zm.
12
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Przepisy wprowadzajce ustaw Kodeks wyborczy, Dz.U.
Nr 21, poz. 113.
13
Art. 107 ust. 1 kodeksu wyborczego.
14
Art. 107 ust. 2 kodeksu wyborczego.

28

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

tej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis zbliony pod wzgldem treci do art. 87 ust. 2 znajdowa si w 4. rozdziale ordynacji wyborczej do Sejmu
z 1993 r., zatytuowanym Gosowanie15, gdzie w art. 42 ust. 1 wprowadzono zakaz
agitacji wyborczej w lokalu wyborczym oraz na terenie budynku, w ktrym ten lokal
si znajduje16.
Warto zauway, i w ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu z 2001 r. ustawodawca dokona rozrnienia midzy agitacj a kampani wyborcz. Ta druga jest pojciem znaczeniowo szerszym i jest to okres, w ktrym, zgodnie z art. 85 ust. 2, partie polityczne i wyborcy mog wykonywa ze skutkiem prawnym okrelone w ustawie
czynnoci zwizane z m.in.: tworzeniem komitetw wyborczych, zgaszaniem i rejestracj kandydatw, gromadzeniem funduszy przeznaczonych na prowadzenie agitacji wyborczej, a take z prowadzeniem agitacji, czyli dziaa zmierzajcych do przekonywania i nakaniania wyborcw do zagosowania na konkretn list wyborcz lub
na konkretnego kandydata17. Agitacja wyborcza, nazywana rwnie walk wyborcz,
rozumiana jest jako propagowanie hase i nakanianie wyborcw do zagosowania na
konkretny komitet wyborczy bd na konkretn osob. W kodeksie wyborczym agitacja wyborcza rozumiana jest jako publiczne nakanianie lub zachcanie do gosowania w okrelony sposb lub do gosowania na kandydata okrelonego komitetu wyborczego18. Mona j prowadzi od dnia przyjcia przez waciwy organ
zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego na zasadach, w formach i w miejscach, okrelonych przepisami kodeksu19. Arkadiusz ukowski zaznacza jednak, i
okrelenia prowadzenie agitacji wyborczej oraz prowadzenie kampanii wyborczej
czsto uznawane s za synonimy20. Grzegorz Krusze sygnalizuje jednak fakt, i niejednoznacznoci w pojmowaniu agitacji i kampanii wyborczej mog wywoywa spory interpretacyjne dotyczce tych poj. Mog rwnie utrudnia stosowanie przepisw dotyczcych przestrzegania ciszy wyborczej21.
W Polsce po zakoczeniu kampanii wyborczej a do zamknicia lokali wyborczych w dniu gosowania zakazana jest aktywna agitacja wyborcza. Sowo aktywna
jest tu o tyle istotne, i wspomnianym zakazem objte s czynnoci skonkretyzowane
w art. 107 kodeksu wyborczego. Komitety wyborcze i kandydaci nie maj jednak obowizku usunicia z miejsc publicznych wszystkich materiaw wyborczych: billboardw, plakatw, ulotek itd. na dob przed rozpoczciem gosowania. Byoby to raczej
niewykonalne technicznie. Zgodnie ze stanowiskiem Pastwowej Komisji Wyborczej,
po zakoczeniu kampanii wyborczej, czyli 24 godziny przed dniem wyborw i w dniu
15
Ustawa z dnia 28 maja 1993 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U.
Nr 45, poz. 205.
16
S. Gebethner, Wybory do Sejmu i do Senatu. Komentarz do Ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2001, s. 123.
17
Art. 85 ordynacji wyborczej do Sejmu; S. Gebethner, Wybory do Sejmu i do Senatu..., s. 119120.
18
Art. 105 ust. 1 kodeksu wyborczego.
19
Art. 105 ust. 2 kodeksu wyborczego.
20
A. ukowski, System wyborczy do Sejmu i Senatu RP, Warszawa 2004, s. 115.
21
G. Krysze, Standardy prawne wolnych wyborw parlamentarnych, Biaystok 2007, s. 186.

Magdalena Musia-Karg: Cisza wyborcza w dobie Internetu

29

wyborw, zakazane jest jednak przemieszczanie si pojazdw, w tym pojazdw komunikacji miejskiej, na ktrych umieszczono materiay agitacyjne, co zostao uznane
za aktywn form agitacji wyborczej. Uytkownik takiego pojazdu w okresie ciszy
wyborczej jest zobligowany do usunicia materiaw wyborczych z pojazdu, zarwno z zewntrz, jak i z jego wntrza22.
Zakaz prowadzenia agitacji wyborczej w czasie ciszy wyborczej obejmuje rwnie miejsca kultu religijnego. Same apele przedstawicieli Kocioa katolickiego
o uczestnictwo w gosowaniu i o oddanie gosu zgodnie z sumieniem chrzecijanina
nie s form agitacji wyborczej (zwykle tydzie przed wyborami lub w niedziel wyborcz czytany jest na mszach list biskupw, w ktrym poruszony jest wanie m.in.
temat wyborw), jednak jak zauwaa Stanisaw Gebethner nawoywanie z ambony lub przed kocioem do poparcia konkretnej partii politycznej czy konkretnego
kandydata mogoby by uznane za zamanie ciszy wyborczej23.
Zgodnie z treci art. 115 kodeksu wyborczego, w czasie trwania ciszy wyborczej
zakazane jest podawanie do publicznej wiadomoci wynikw sonday przedwyborczych na temat przewidywanych zachowa wyborcw i wynikw wyborw oraz wynikw sonday wyborczych przeprowadzanych w dniu gosowania (exit polls24). Kto
zamie powyszy zakaz, podlega grzywnie od 500 tys. do 1 mln z25. Na uwag zasuguje fakt, i w trakcie prac parlamentarnych proponowano, by zakaz publikowania
przedwyborczych wynikw bada opinii publicznej rozpoczyna si ju na 12 dni
przed wyborami. Wnioski te zostay jednak odrzucone jako niezgodne z art. 54 ust. 1
Konstytucji, zgodnie z ktrym Kademu zapewnia si wolno wyraania swoich pogldw oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji26.
22
Wyjanienie Pastwowej Komisji Wyborczej z dnia 29 wrzenia 2011 r. w sprawie kampanii wyborczej prowadzonej na pojazdach, ZPOW-503-208/11.
23
A. ukowski, System wyborczy..., s. 117; S. Gebethner, Wybory do Sejmu i do Senatu..., s. 123.
24
Istnieje kluczowa rnica midzy badaniem exit poll, realizowanym w dniu wyborw, a sondaami przeprowadzanymi w okresach midzy wyborami. Po pierwsze, w exit poll respondenci informuj ankietera nie o swoich intencjach i zamiarach, jak w przypadku sondau, lecz o dokonanym przed chwil
przy urnie wyborze. Pomiar intencji i przyszych decyzji jest zawsze obciony wikszym bdem, choby dlatego, e cz wyborcw do dnia wyborw zmieni swoje preferencje wyborcze, a cz w ogle nie
wemie udziau w wyborach. W badaniu exit poll natomiast do prby dostaj si tylko ci wyborcy, ktrzy
rzeczywicie oddali gos w lokalu wyborczym. Po drugie, w przeciwiestwie do sonday przedwyborczych na wyniki badania exit poll znacznie mniejszy wpyw ma denie niektrych respondentw do
udzielania ankieterowi spoecznie oczekiwanej (politycznie poprawnej) odpowiedzi. Prawidowo realizowany exit poll zachowuje w peni tajemnic udzielonej przez respondenta odpowiedzi (zakrelonej na formularzu i wrzuconej do urny przypominajcej urn wyborcz) [...]. Po trzecie, w badaniu oglnopolskim
exit poll liczebno prby respondentw jest zwykle kilkadziesit razy wiksza ni w typowym badaniu
sondaowym, a dodatkowo procent odmw respondentw wylosowanych do prby jest znacznie niszy.
O ile w dniu wyborw, po wyjciu z lokali wyborczych tylko ok. 513 proc. respondentw odmawia
udziau w badaniu, o tyle w sondaach przedwyborczych wskanik ten siga przecitnie 6080 proc. Mona wic oczekiwa istotnie wikszej wiarygodnoci i precyzji wynikw w badaniu exit poll ; M. Szreder,
Emocje i prawda wieczoru wyborczego, <http://www.rp.pl/artykul/9157,723522.html?p=1>, dostp:
2.11.2011 r.
25
Art. 219 ordynacji wyborczej do Sejmu; art. 500 kodeksu wyborczego.
26
Art. 54 ust. 1 Konstytucji.

30

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

W przepisach wyborczych uchwalonych we wczesnych latach 90. uregulowano

niektre aspekty ciszy wyborczej. Warto zwrci uwag, i w ordynacji wyborczej do
Sejmu z 1991 r. zakazano podawania do publicznej wiadomoci wynikw sonday
przedwyborczych na 7 dni poprzedzajcych wybory. Jak pisze Jan Majchrowski,
w ordynacji z roku 1993 znalaz si ten sam zakaz (rozcignity w czasie do 12 dni),
zaopatrzony w sankcj grzywny. Podobne zakazy s stosowane w wielu innych pastwach. Wprowadzenie zakazu publikacji sonday tu przed wyborami motywowane jest zwykle umoliwieniem wyborcy spokojnego podjcia ostatecznej decyzji wyborczej, bez sugerowania si wynikami bada opinii publicznej, ktre mogyby
wpywa na podejmowane decyzje27.
W wielu pastwach kampania wyborcza nie trwa a do ostatniego momentu, czyli do dnia, w ktrym odbywa si samo gosowanie28. Podobnie jak w Polsce, podczas ciszy wyborczej zabronione jest prowadzenie jakiejkolwiek agitacji na rzecz konkurujcych ze sob si politycznych29. W rnych pastwach wprowadzono ponadto odmienny
okres trwania ciszy wyborczej. W Bugarii cisza wyborcza rozpoczyna si 24 godziny
przed dniem gosowania. To samo rozwizanie przyjte zostao w Sowenii, na Wgrzech, w Chorwacji, Rosji czy w Albanii. W niektrych pastwach okres ciszy wyborczej zosta ustawowo przeduony i rozpoczyna si nie 24 godziny, ale 48 godzin przed
dniem gosowania. Pastwami, gdzie cisza wyborcza trwa prawie trzy doby, s np. Czechy, Sowacja czy Rumunia. W niektrych pastwach zakaz agitacji obowizuje wycznie w dniu gosowania. W Estonii, podobnie zreszt jak w Republice Kosowa, aktywna
kampania wyborcza zakazana jest wanie w dniu wyborw. Nietypowe w porwnaniu do wymienionych wczeniej s regulacje litewskie. Cisza wyborcza rozpoczyna
si tam 30 godzin przed dniem gosowania, zatem zakaz prowadzenia kampanii wyborczej obowizuje tam ju na 30 godzin poprzedzajcych dzie wyborw a do momentu
zamknicia lokali wyborczych. Rzadko spotykanym rozwizaniem, ktre rwnie przyjto na Litwie, jest przepis, zgodnie z ktrym w okresie ciszy wyborczej obowizuje zakaz umieszczania materiaw wyborczych w lokalu wyborczym lub w odlegoci 50 m
od budynku, w ktrym znajduje si lokal wyborczy30.
Reasumujc, naley stwierdzi, i cisza wyborcza to czas, w ktrym obowizuje
zakaz prowadzenia agitacji wyborczej (rozpoczyna si po zakoczeniu kampanii wyborczej) przed wyborami. Poniewa zakaz agitacji wyborczej moe by postrzegany
jako naruszenie wolnoci sowa, w wielu demokracjach zachodnich jest on uznany za
dziaanie niezgodne z konstytucj. Z cisz wyborcz mamy do czynienia w wielu tzw.
27
J. Majchrowski, Ordynacje wyborcze do Sejmu w procesie krystalizacji systemu partyjnego w Polsce, Studia Iuridica 1998, Nr XXXVI, s. 187.
28
Wszystkie informacje dotyczce specyki funkcjonowania ciszy wyborczej w pastwach wymienionych w niniejszym akapicie pochodz z aktw prawnych regulujcych prawo wyborcze w poszczeglnych
krajach. Stosowne akty prawne zaczerpnite zostay z serwisu: Legislationline.org, OSCE Ofce for Democratic Institutions and Human Rights, ODIHR Documentation Center, <http://www.legislationline.org/>, dostp: 2.11.2011 r.
29
G. Krysze, Standardy prawne..., s. 185.
30
Podobne rozwizanie przyjto na otwie.

Magdalena Musia-Karg: Cisza wyborcza w dobie Internetu

31

modych demokracjach, gdzie swoiste ograniczenie debaty politycznej tu przed wyborami jest uzasadnione, ma bowiem zapobiec eskalacji koniktw przed samym gosowaniem i podczas gosowania. W wielu pastwach cisza wyborcza jest ustanowiona
prawnie w ustawach wyborczych, jednak w niektrych pastwach, jak np. w Szwecji, midzy gwnymi siami politycznymi funkcjonuje tzw. dentelmeskie porozumienie (gentlemens agreement), ktre zobowizuje do prowadzenia kampanii wedug
okrelonych standardw oraz do wstrzymania si od agitacji w okrelonym czasie przed
wyborami31. Interesujce jest, e z powodu braku praktyki stosowania ciszy wyborczej
w krajach anglosaskich, termin ten w jzyku angielskim praktycznie nie funkcjonuje,
w kadym razie nie jest powszechnie uywany. Cisza wyborcza jest bowiem w krajach
anglosaskich zjawiskiem zupenie nieznanym. Gdyby kto prbowa narzuci cisz
wyborcz w Ameryce, [...] podnisby si powszechny alarm, zarwno na lewicy, jak
i na prawicy, e urzdza zamach na wit Pierwsz Poprawk do Konstytucji USA,
ktra zapewnia obywatelom cakowit wolno wypowiedzi32. Co wicej, Sd Najwyszy w Stanach Zjednoczonych w sprawie Burson versus Freeman orzek w 1992 r.,
e prowadzenie agitacji wyborczej w dniu wyborw zakazane jest jedynie w lokalu wyborczym oraz w niewielkiej odlegoci od niego (100 stp)33.
III. CISZA WYBORCZA W DOBIE INTERNETU

Nieuchronnym nastpstwem rozwoju nowych technologii, jakiego dowiadcza

wspczesne spoeczestwo, s zmiany we wszystkich dziedzinach ycia: w sferze
spoecznej, gospodarczej, kulturalnej czy politycznej. Zoono, liczba i jako tych
przemian jest dostrzegana i analizowana przez wielu badaczy, komentatorw, dziennikarzy i politykw. Internet, jako globalna sie czca lokalne sieci rnych systemw oparta na przesyaniu pakietw midzy serwerami w protokole TCP/IP34, jako
najwaniejszy nonik zmiany cywilizacyjnej we wspczesnym wiecie35, przyczynia
si do radykalnych zmian w przestrzeni politycznej. ycie polityczne, podobnie jak
inne sfery funkcjonowania wspczesnego czowieka, zmienia si pod wpywem upowszechnienia Internetu, czego dowodem jest m.in. pojawienie si takich poj
31

Campaign silence, The ACE Electoral Knowledge Network, <http://aceproject.org/electoral-advice/

archive/questions/replies/699408090>, dostp: 2.11.2011 r.
32
M. Zawadzki, W Ameryce o ciszy nie syszeli, <http://wyborcza.pl/2029020,75477,10431487.html>,
dostp: 2.11.2011 r.
33
Burson v. Freeman, 504 U.S. 191 (1992) Charles W. Burson, Attorney General and Reporter for
Tennessee, Petitioner v. Mary Rebecca Freeman Certiorari to the Supreme Court of Tennessee, No. 90-1056,
Argued October 8, 1991, Decided May 26, 1992; FindLaw, <http://caselaw.lp.ndlaw.com/cgi-bin/getcase.pl?court=us&vol=504&invol=191>, 2.11.2011; LII, Legal Information Institute, Cornell University Law
School, <http://www.law.cornell.edu/supct/html/90-1056.ZS.html>, 2.11.2011.
34
B.M. Leiner, V.G. Cerf, D.D. Clark, R.E. Kahn, L. Kleinrock, D.C. Lynch, J. Postel, L.G. Roberts,
S. Wolff, A Brief History of the Internet, The Internet Society (ISOC), <http://www.isoc.org/internet/history/
brief.shtml>, dostp: 2.11.2011 r.; Protok TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) jest
najpopularniejszym protokoem i podstaw dziaania Internetu. Jego moliwoci routingu zapewniaj maksymaln elastyczno w sieci na poziomie przedsibiorstwa, Protok TCP/IP, Microsoft/TechNet, <http://
technet.microsoft.com/pl-pl/library/cc738126%28WS.10%29.aspx>, dostp: 2.11.2011 r.
35
M. Castells, Spoeczestwo sieci, Warszawa 2007, s. 24.

32

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

jak elektroniczna demokracja (e-demokracja)36 czy elektroniczne gosowanie

(e-gosowanie)37.
W kontekcie przedmiotu niniejszego tekstu ciszy wyborczej jawi si pytanie zwizane z zasadnoci jej funkcjonowania w sytuacji, gdy w Internecie na polskojzycznych stronach www ulokowanych na zagranicznych serwerach moe by
prowadzona agitacja wyborcza, a na zagranicznych portalach informacyjnych mog
by podawane wyniki sonday wyborczych. Mimo e dziaania takie nie s prb amania (a jedynie omijania) ciszy wyborczej38, stanowi one przykady moliwoci
wpywu informacji wyborczych na postawy elektoratu. W zwizku z coraz powszechniejszym dostpem polskiego spoeczestwa do Internetu oczywiste jest, i wyborcy
bd mogli znale informacje jeli tylko bd chcieli ktre nie powinny by
publikowane w czasie trwania ciszy przedwyborczej. Wszak jej istot jest przecie
umoliwienie wyborcy spokojnego podjcia decyzji w sprawie oferty wyborczej, a decyzja ta nie powinna by podjta pod wpywem jakichkolwiek publikacji o treciach
wyborczych. W dobie Internetu zachowanie ciszy wyborczej wydaje si niemoliwe,
w kadym razie na pewno bardzo trudne. Warto zatem zwrci uwag na przypadki
omijania ciszy wyborczej na stronach internetowych.
Przestrzeganie przepisw dotyczcych ciszy wyborczej przez nowe media, szczeglnie w Internecie, stwarza w ostatnich latach due trudnoci, zwaszcza w zwizku
z dynamicznym rozwojem technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT Information & Communication Technologies). Stay postp w dziedzinie technik komunikacji spoecznej stwarza innowacyjne, nieznane i niestosowane wczeniej moliwoci i metody oddziaywania na pogldy, postawy i zachowania polityczne wyborcw.
36

Koncept elektronicznej demokracji oznacza radykalnie now form praktyki demokratycznej zmodykowan przez nowe technologie informacyjne, L.A. Friedland, Electronic Democracy and the New Citizenship, Media, Culture & Society, t. 18, nr 2/1996, s. 185; E-demokracj deniuje si rwnie jako zastosowanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych w celu zwikszenia zaangaowania obywateli
w procesach demokratycznych, zarwno w ujciu ilociowym, jak i w formie realnego wpywu wywieranego przez jednostki na funkcjonowanie instytucji publicznych, D. Grodzka, E-demokracja, Infos. Zagadnienia spoeczno-gospodarcze, Biuro Analiz Sejmowych nr 14(61)/16 lipca 2009, s. 1; T. Biaobocki,
J. Moroz, M. Nowina-Konopka, Spoeczestwo informacyjne: istota, rozwj, wyzwania, Warszawa 2006,
s. 1. Formy demokracji elektronicznej mog by dwojakiego rodzaju: odgrne (top-down) inicjatywy
podjte np. przez rzd czy wadze lokalne, oraz oddolne (bottom-up) inicjatywy podjte np. przez obywateli czy organizacje spoeczne. Dziaania te mog mie charakter procesw jednokierunkowych (rozpowszechnianie informacji) lub dwukierunkowych (konsultacje dotyczce projektw ustaw) lub te wielokierunkowych (komunikowanie poprzez bloga, poprzez czat, fora czy maile rozsyane do wielu adresatw);
M. Musia-Karg, Technologie informacyjne i komunikacyjne a demokracja. Wykorzystanie Internetu w polityce na przykadzie e-voting, [w:] W poszukiwaniu modelu demokratycznego, red. S. Zyborowicz, Toru
2009, s. 251.
37
Gosowanie elektroniczne (e-gosowanie, e-voting) naley rozumie jako gosowanie za pomoc
rodkw elektronicznych [...] wyrni mona gosowanie komputerowe, w tym z kolei gosowanie on line
i wreszcie gosowanie internetowe, w ktrym do oddania gosu suy urzdzenie komputerowe doczone do
Internetu, A. Kaczmarczyk, R. Czajkowski, E-Gosowanie niezbdny element elektronicznej platformy
do obsugi procedur demokracji w spoeczestwie informacyjnym, [w:] Tworzenie mechanizmw i struktur
rozwoju elektronicznej gospodarki w Polsce. Warszawa, 12 czerwca 2001 r. Materiay pokonferencyjne, Pozna 2001.
38
Ta bowiem dotyczy wycznie terytorium danego pastwa.

Magdalena Musia-Karg: Cisza wyborcza w dobie Internetu

33

W odniesieniu do Internetu naley zauway, i daje on pole do naduy w zakresie

przestrzegania ciszy wyborczej, bowiem przesyane i wymieniane przeze bez
wzgldu na rnice czasowe i granice pastwowe informacje i wypowiedzi nieatwo jest podda globalnej, kompleksowej kontroli organw pastwowych; na nic zda
si mog dyrektywy dce do przestrzegania ciszy wyborczej39.
Warto odnotowa, i w kodeksie wyborczym nie ma regulacji, ktre traktowayby
o ciszy wyborczej w szeroko rozumianych nowych mediach. Zakaz agitacji wyborczej
oraz publikowania sonday dotyczy wszelkiego rodzaju mediw, take mediw internetowych, ktre s traktowane jak prasa40. Pastwowa Komisja Wyborcza podaa jednak wytyczne w sprawie zachowania ciszy w jednym z wyjanie z 2010 r.: Zakaz prowadzenia kampanii wyborczej w okresie tzw. ciszy wyborczej obejmuje rwnie
wszelk aktywno w Internecie. Oznacza to, e informacje majce nawet charakter agitacyjny umieszczone w Internecie do godz. 24.00 dnia 18 czerwca 2010 r. [do momentu zakoczenia kampanii wyborczej M.M-K] mog w nim pozosta. W czasie ciszy
wyborczej w Internecie mona zamieszcza wycznie informacje niemajce charakteru agitacji na rzecz kandydatw41. To do lakoniczne sformuowanie nie wyczerpuje
moliwoci zwizanych z dziaaniami amicymi cisz wyborcz. Przykadw pojawiajcych si moliwoci omijania ciszy wyborczej w Internecie jest wiele.
Jednym z przykadw jest zapewne umieszczanie postw i komentarzy pod postami na blogach. Blog (z jz. ang. web log dziennik sieciowy) jest to rodzaj strony
internetowej, na ktrej jej autor umieszcza datowane wpisy, uporzdkowane chronologicznie, od najnowszego do najstarszego. Blogi maj zwykle charakter osobisty, zawieraj osobiste przemylenia, uwagi, komentarze, rysunki, a nawet nagrania (audio
i wideo) przedstawiaj w ten sposb wiatopogld autora42. Politycy w wielu pastwach wiata docenili to narzdzie komunikacji z wyborcami i wykorzystuj swoje
blogi do dzielenia si pogldami (nie tylko politycznymi) i komentowanie np. biecych wydarze z kraju i ze wiata. Wielu z nich komentuje kampanie wyborcze, sondae przedwyborcze czy same wybory.
Wydaje si, e rwnie przedstawiciele polskiej sceny politycznej uwiadomili sobie moliwoci Internetu i, podobnie jak ich koledzy z innych pastw, coraz czciej
korzystaj z wirtualnej drogi dotarcia do wyborcw. Niektrzy na swoich ocjalnych
stronach internetowych czy na swoich blogach komentuj nawet cisz wyborcz, przypominajc o jej funkcjonowaniu. Za przykad posuy moe blog jednego z najbardziej rozpoznawanych politycznych bloggerw Ryszarda Czarneckiego. Ten pose
39

G. Krysze, Standardy prawne..., s. 186.

Cisza wyborcza na portalu Emito.net, <http://www.emito.net/wiadomosci/wielka_brytania/cisza_
wyborcza_na_portalu_emito_net_1031720.html>, dostp: 15.11.2011 r.
41
Wyjanienia Pastwowej Komisji Wyborczej z dnia 18 czerwca 2010 r. w sprawie tzw. ciszy wyborczej, <http://pkw.gov.pl/wyjasnienia-informacje-i-pisma-okolne-pkw-22827/wyjasnienia-panstwowej-komisji-wyborczej-z-dnia-18-czerwca-2010-r-w-sprawie-tzw-ciszy-wyborczej.html>, dostp: 15.11.2011 r.
42
W porwnaniu ze standardowymi stronami internetowymi blog ma bardziej osobisty charakter: czciej stosowana jest narracja pierwszoosobowa, a fakty nierzadko przeplataj si z opiniami; Denicja i rodzaje blogw, <http://eredaktor.pl/teoria/denicja-i-rodzaje-blogow/>, dostp: 3.11.2011 r.
40

34

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

do Parlamentu Europejskiego z ramienia PiS w dniu wyborw parlamentarnych 9 padziernika 2011 r. umieci na swoim blogu wpis zatytuowany Cisza wyborcza
czysty pure nonsens o nastpujcej treci: Poniewa mamy cisz wyborcz, wic ani
mru-mru o wyborach. Zamiast tego polecam swj artyku o... absurdzie istnienia ciszy wyborczej, ktry ukaza si w ostatnim numerze tygodnika Gazeta Polska. Mona naby go w kioskach i empikach take podczas ciszy wyborczej, cho zawiera zarwno reklamy kandydatw do Sejmu RP, jak i wywiady z kandydatami i artykuy
jednoznacznie polityczno-wyborcze. Co zreszt pokazuje absurdalno obowizywania ciszy wyborczej. Przytoczonego wpisu R. Czarneckiego nie naley uwaa za agitacj wyborcz, jednak faktem jest, e sta si on przyczynkiem do komentarzy czytelnikw bloga, ktrzy w okresie ciszy wyborczej zamieszczali swoje opinie pod
tekstem autorstwa europosa. W jednym z komentarzy sugerowano nawet, e na stronie Czarneckiego amane jest prawo wyborcze43.
O ile na blogu czsto trudno jest doszuka si wpisw autora, ktre byyby ewidentn agitacj wyborcz, to inaczej jest, jeli chodzi o komentarze internautw pod
postami poszczeglnych politykw. Na blogu byego premiera z Sojuszu Lewicy Demokratycznej Leszka Millera44, pod wpisem datowanym na 16 wrzenia 2011 r. pt.
Mniej ni zero, w okresie trwania ciszy wyborczej umieszczane byy komentarze
w ewidentny sposb amice cisz. Ju minut po zakoczeniu kampanii wyborczej
(8 padziernika o godz. 0.01) internauta podpisujcy si jako m zachca do gosowania na SLD Glosujcie wszyscy z tego bloga na SLD!. Niejaki komuch w sobot przedwyborcz o godz. 12.42 umieci komentarz o treci: Chocia jest cisza wyborcza, ale komuchw ona nie obowizuje. Gosowa tylko na SLD, a tego samego
dnia internauta Polak umieci komentarz skierowany przeciwko politykom zwizanym z Platform Obywatelsk: Twarz Platformy Obywatelskiej = Kluzik Rostkowska i Donald Tusk. Czy kupilibycie uywane auto od takich ludzi [...] Kady normalny czowiek nie bdzie gosowa na moralnych wsiokw volksdeutschw45.
Na blogu Joanny Senyszyn rwnie zamieszczono komentarze, ktre amay zakaz agitacji wyborczej. Pod postami z 7 padziernika pt. Moi faworyci i Sowo na
niedziel wyborcz w okresie ciszy wyborczej, 8 padziernika o godz. 2.43 umieszczony zosta post o treci: bdcie mdrzy PO szkodzie, PiSie i innym badziewiu prawicowym gosujcie na SLD LISTA NR 346, a tego samego dnia o godz. 9.21
internauta o nicku ziuta pisa: czas na Palikota, on jest ostoj lewicy, czerwone barony na emerytur47.
43

Komentarze pod postem R. Czarneckiego, Cisza wyborcza czysty pure nonsens, <http://ryszard
czarnecki.blog.onet.pl/>, dostp: 5.11.2011 r.
44
L. Miller, ocjalny blog polityczny, <http://leszek-miller.blog.onet.pl/>, dostp: 5.11.2011 r.
45
Komentarze pod postem L. Millera, Mniej ni zero, <http://leszek-miller.blog.onet.pl/5219167,
435826994,1,200,200,89631350,435826994,6596546,650,forum.html>, dostp: 5.11.2011 r. Na potrzeby niniejszego tekstu z cytowanych komentarzy usunito wszelkie bdy ortograczne, interpunkcyjne.
46
Komentarz Wysannika pod postem na blogu J. Senyszyn, Moi faworyci i Sowo na niedziel wyborcz, <http://senyszyn.blog.onet.pl/MOI-FAWORYCI,2,ID437298502,n>, dostp: 5.11.2011 r.
47
Komentarze pod postami J. Senyszyn, Moi faworyci i Sowo na niedziel wyborcz, <http://
senyszyn.blog.onet.pl/MOI-FAWORYCI,2,ID437298502,n>, dostp: 5.11.2011 r.

Magdalena Musia-Karg: Cisza wyborcza w dobie Internetu

35

Zakaz amania ciszy wyborczej zosta naruszony rwnie na blogu Marka Migalskiego z formacji Polska Jest Najwaniejsza. Wpisy byy dokonywane, jak si wydaje,
przez tego samego internaut, ktry nawoywa do gosowania na SLD na blogu europosanki Senyszyn. W sobot przedwyborcz o godz. 2.57 Wysannik pisa: chro
nas Boe przed PO, PiSem i innym katoPOlaczkowatym badziewiem i POsanie l
POlaku bd mdry PO szkodzie i stawiaj krzyyki na eseldowskim narodzie
LISTA NR 348. Doda naley, e Wysannik tego samego dnia pisa na blogu posa
Janusza Piechociskiego z PSL: PSL niech odejdzie na wieczno POlacy glosujcie na SLD LISTA NR 349.
Przytoczone posty stanowi jedynie przykady amania ciszy wyborczej na blogach internetowych. Warto zwrci uwag, e waciciele blogw maj moliwo zablokowania funkcji umieszczania komentarzy, wic aby ich strony nie byy miejscem
jakiejkolwiek agitacji wyborczej w zakazanym czasie, powinni wyczy opcj komentowania swoich postw na okres ciszy wyborczej. Godzi si zauway, i funkcja
komentowania zostaa zdezaktywowana na niegdy bodaj najbardziej komentowanym
blogu Janusza Palikota Poletko Pana P50.
Skoro jednak takie komentarze znalazy si na blogach politykw, warto zada pytanie o egzekwowanie sankcji za amanie ciszy wyborczej. Naley zauway, i o ile
jedn czy kilka osb jest wzgldnie atwo zapa na gorcym uczynku poprzez identykacj numeru IP jego komputera, to gdyby, hipotetycznie, setki lub tysice osb
uaktywniy si podczas ciszy wyborczej, wpisujc komentarze nawoujce do gosowania na jak list, to ju prba pocignicia ich do odpowiedzialnoci byaby niezmiernie trudna i dugotrwaa czy wrcz niemoliwa.
Innym przykadem amania ciszy wyborczej jest prowadzenie rozmw na czatach
lub komunikatorach internetowych, jak np. Gadu-Gadu czy Skype. Nie chodzi tu o internetowe rozmowy w gronie znajomych, ale o przesyanie informacji do szerszych
grup internautw, ktrzy znajomymi nie s. Ten pierwszy przykad nie jest amaniem
ciszy wyborczej, ale ten drugi ju naley uzna za naruszenie zakazu agitowania. Co
ciekawe, o ile do atwo byoby zidentykowa i pocign do odpowiedzialnoci
pojedyncz osob, ktra namawiaaby do gosowania na jak parti czy kandydata,
o tyle zidentykowanie i egzekwowanie kary wobec np. kilkuset lub kilku tysicy internautw byoby zapewne moliwe, ale na pewno czasochonne.
Pamita naley, i zakaz agitacji wyborczej obowizuje na terenie caego kraju,
rwnie na polskich stronach internetowych (na stronach, ktrych wacicielami s
obywatele RP lub polskie rmy, oraz na portalach internetowych zaoonych na polskich serwerach). I tu pojawia si problem. O ile zakaz na wspomnianych forach jest
oczywisty i wzgldnie atwy do egzekwowania, to ze stronami internetowymi umiesz48

Komentarze pod postem na blogu M. Migalskiego, Hymn PJN! Bdziemy czarnym koniem tych wyborw!, <http://migalski.blog.onet.pl/Hymn-PJN-Bedziemy-czarnym-koni,2,ID437242827,n>, dostp:
5.11.2011 r.
49
Komentarze pod postem na blogu Janusza Piechociskiego, Koniec..., <http://piechocinski.blog.onet.
pl/1,DA2011-10-07,index.html>, dostp: 5.11.2011.
50
Poletko Pana P. Dziennik Janusza Palikota, <http://palikot.blog.onet.pl/>, dostp: 15.11.2011 r.

36

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

czonymi na zagranicznych serwerach jest nieco inaczej. Teoretycznie moliwe jest zamieszczanie na nich treci agitacyjnych, jednak jak zaznacza Krzysztof Lorenc z Krajowego Biura Wyborczego w Warszawie, gdy portal [zagraniczny M.M-K]
czytany jest w Polsce, to cisza wyborcza te w tym przypadku obowizuje51.
Cisza obowizuje z pewnoci media polskie. Nie obowizuje jednak mediw zagranicznych. Skoro tak, to naley zada pytanie o sens ciszy wyborczej dla Polakw
uprawnionych do gosowania, ktrzy w czasie wyborw w Polsce przebywaj poza
granicami kraju i zamierzaj uczestniczy w wyborach. Mimo trwania ciszy wyborczej w Polsce za granic mog oni uzyskiwa informacje na temat sonday przedwyborczych oraz przewidywanych wynikw wyborw. Osoby takie, mimo e uczestnicz w polskich elekcjach, nie maj wic spokojnych warunkw do przemylenia
oferty politycznej i ewentualnego podjcia ostatecznej decyzji wyborczej. Bez wtpienia podlegaj permanentnemu wpywowi informacji zamieszczanych w Internecie na
rnych portalach czy serwisach informacyjnych. Za przykad posuy mog internetowe strony zagranicznych agencji informacyjnych. I tak na przykad 8 padziernika 2011 r. na stronie Euronews International News o godz. 0.33 pojawi si tekst
zatytuowany Election campaign ends in Poland, w ktrym podano informacje na temat ostatnich sonday przedwyborczych, wedug ktrych liderem bya partia Tuska
(35% gosw respondentw), za ni PiS Jarosawa Kaczyskiego (27% gosw), a trzeci z kolei by Ruch Palikowa (12,5% gosw)52. Tego samego dnia, w sobot przedwyborcz, o godz. 16.44 na tym samym portalu pojawi si artyku Polish voters get a preelection campaign break powielajcy wyniki sonday z poprzedniego tekstu, ale te
wyjaniajcy istot ciszy wyborczej oraz informujcy, e 20% polskich wyborcw jest
jeszcze niezdecydowanych co do swoich decyzji53. Na tym samym portalu internetowym w dniu wyborw, jeszcze przed zamkniciem lokali wyborczych, pojawiy si
dwa artykuy: pierwszy o godz. 8.43, Poland votes in parliamentary election54, oraz
o godz. 16.07, Tusk heading for Polish general election win55. Oba teksty informoway, e sondae przedwyborcze lub badania exit polls przemawiaj na korzy Platformy Obywatelskiej, sugerujc przy tym zwycistwo tego ugrupowania.
Rwnie na portalu France24 w czasie trwania ciszy wyborczej pojawi si tekst
powicony polskim wyborom parlamentarnym, w ktrym podawano wyniki ostatnich przed zakoczeniem kampanii bada opinii publicznej zrealizowanych przez TNS
OBOP. W artykule Poland braces for election pitched as key for economy zamieszczona bya informacja o 40-procentowym poparciu dla partii Tuska i 29-procentowym dla
51

Cisza wyborcza na portalu Emito...

Election campaign ends in Poland, <http://www.euronews.net/2011/10/08/election-campaigningends-in-poland/>, dostp: 22.11.2011 r.
53
Polish voters get a pre-election campaign break, <http://www.euronews.net/2011/10/08/polish-voters-get-a-pre-election-campaign-break/>, dostp: 22.11.2011 r.
54
Poland votes in parliamentary election. Poland votes in parliamentary election, <http://www.
euronews.net/2011/10/09/voting-begins-in-poland-s-general-election/>, dostp: 22.11.2011 r.
55
Tusk heading for Polish general election win, <http://www.euronews.net/2011/10/09/polish-voterschoose-between-tusk-and-kaczynski/>, dostp: 22.11.2011 r.
52

Magdalena Musia-Karg: Cisza wyborcza w dobie Internetu

37

PiS56. 9 padziernika na stronach niemieckiego dziennika informacyjnego tagesschau.de57 o godz. 0.07 opublikowano artyku autorstwa Ludgara Kazmierczaka Premier Tusk rechnet sich gute Chancen aus, w ktrym dziennikarz zaznacza, e wedug
sonday TNS OBOP liberaowie maj 10% przewagi nad konserwatystami58. 8 padziernika na stronie najwikszego kanadyjskiego nadawcy CTV, o godz. 9.13 (o godz.
4.13 czasu polskiego) rwnie opublikowano tekst Poles vote in election set to determine Euro relations, wskazujcy, e jeli sondae si potwierdz, to lider PO i dotychczasowy premier zostanie szefem rzdu ponownie59. Tego samego dnia na stronach
MENAFN (Middle East North Africa Financial Network) w tekcie Poland holds parliamentary elections Sunday pisano, powoujc si na dziennik New York Times,
poinformowano, i badania opinii publicznej wskazuj, e premier Donald Tusk idzie
do wyborw parlamentarnych z du, 10-procentow przewag w stosunku do partii
Jarosawa Kaczyskiego60.
Skoro w wielu pastwach Europy i wiata polscy wyborcy maj stay dostp do informacji wyborczych, ktre stale pojawiaj si na forach internetowych po zakoczeniu
w Polsce kampanii wyborczej na 24 godziny przed dniem gosowania i w dniu gosowania, warto zastanowi si nad celowoci i sensem ciszy wyborczej. W tych warunkach bowiem trudno mwi o czasie wolnym od wpywu na wyborcw. Przegldajc
bowiem strony internetowe i czytajc rnego rodzaju teksty na temat szans wyborczych
poszczeglnych partii politycznych czy kandydatw (w ktrych to tekstach autorzy czsto przywouj wyniki rnych sonday przedwyborczych), potencjalny wyborca moe
sugerowa si tym, co przed chwil przeczyta. Wyborcy, ktrzy przebywaj poza granicami kraju i zamierzaj gosowa za granic, ale rwnie ci, ktrzy s w Polsce i np.
przegldaj zagraniczne strony internetowe, nie mog mwi o czasie ciszy wyborczej,
ktra ma suy reeksji i zastanowieniu si, na kogo odda gos w wyborach.
Warto przywoa jeszcze kilka przykadw amania ciszy wyborczej, ktre mona byo znale w mediach spoecznociowych, cieszcych si szczeglnie w ostatnich latach ogromnym zainteresowaniem. Tzw. social media, czc technologi, telekomunikacj, interakcje spoeczne z obrazem, tekstem i dwikiem, umoliwiaj
wymian informacji midzy uytkownikami61. Przykady zaczerpnite z aktywnoci
uytkownikw tych mediw s o tyle interesujce, e prowadzenie kampanii wybor56

Poland braces for election pitched as key for economy, <http://www.france24.com/en/20111008-poland-braces-election-pitched-key-economy>, dostp: 23.11.2011 r.
57
Tagesschau niemieckojzyczny dziennik informacyjny ARD emitowany gwnie w programach
Das Erste, Phoenix i 3sat.
58
Premier Tusk rechnet sich gute Chancen aus, <http://www.tagesschau.de/ausland/polen402.html>,
dostp: 24.11.2011 r.
59
Poles vote in election set to determine Euro relations, <http://www.ctv.ca/CTVNews/QPeriod/
20111008/poland-preparing-for-election-to-determine-if-centrist-party-keeps-power-111007/>,
dostp:
23.11.2011 r.
60
Poland holds parliamentary elections Sunday, 8.10.2011, MENAFN.com (Middle East North Africa Financial Network), <http://www.menafn.com/qn_news_story.asp?storyid={c835334c-1cc1-48dd-8af7d6d42ec4c41b}>, dostp: 23.11.2011 r.
61
Media spoecznociowe (ang. social media), <http://kursusability.pl/slownik-interactive/media-spolecznosciowe--ang-social-media->, dostp: 15.11.2011 r.

38

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

czej jest tam trudne do kontrolowania. Uytkownicy serwisw spoecznociowych korzystaj z nich w dogodnym czasie, w rnych porach dnia i tygodnia, std te utrzymanie ciszy wyborczej moe by w tym rodowisku szczeglnie trudne62.
Mimo i wikszo najwaniejszych portali instruowaa internautw o tym, czego
nie wolno robi w czasie ciszy wyborczej, to i tak, jak pisze Miada Jdrysik, dowcipny i pomysowy Polak potra sobie poradzi bez wikszego problemu. Niektrzy, nie
mogc publikowa sonday, wymylili, e ich wyniki ukryj w przepisach na pczki lub
w kodzie warzywnym. W Internecie znajdoway si nastpujce treci: Najnowszy
przepis na pczki to: mka 33 dag, cukier 31 dag, jaja 7 szt., maso 11 dag, mleko wiejskie 8 ml pisa na Twitterze w sobot bloger Galopujcy Major, w ktrego przekazie jaja oznaczay Ruch Palikota, a pod hasem wiejskie mleko kryo si PSL63. Uytkownicy Twittera wymieniali si rwnie informacjami o wynikach sonday OBOP-u,
szyfrujc je w postaci cen za kg warzyw: Na bazarku OBOk pory po 32.70 z, papryka
29.60, pomidory 12.90, saata 9.30, wieprzowina 8.90, a konina 3.60 z. Jak dla mnie
nadal za pikantne64. Ponadto pojawiay si rwnie wpisy zawierajce ukryte skrty literowe nazw partii o nastpujcej treci: W niedziel wybieram si na lody. Moje ulubione pistacjowe lub We rodzin i dopilnuj, by si dobrze spisaa, autorstwa zwolennikw PiS, czy Czekam na sequel doskonaego lmu POjutrze autorstwa
sympatyka PO65. Jak pisa Wojciech Wybranowski, w dniu wyborw [...] Internet zdominoway kulinaria. Gwnie warzywne: Po niadaniu jadem papryk. Bo kto zaczyna dzie od POra?? pisa jeden z internautw. Papryka to symbol PiS w tej kampanii. Inny proponowa: Zapraszam na niedziel. niadanie: Pieczywko i Serek. Obiad:
Pularda i Stek. Deser: Piwo i Sone paluszki. Kolacja: Polenty i Sardynki66.
Facebook, Twitter czy Nasza Klasa byy najczciej wykorzystywanymi przez kandydatw serwisami spoecznociowymi ju podczas kampanii prezydenckiej czy przed
wyborami samorzdowymi w 2010 r. Przed pierwsz i drug tur wyborw samorzdowych w 2010 r. cisza wyborcza rozpocza si odpowiednio o pnocy z 19 na 20 listopada oraz z 3 na 4 grudnia i trwaa do godz. 22 w dniach 21 listopada i 5 grudnia. Autorzy pracy Kampania w sieci, badajc aktywno proli 150 kandydatw, zwrcili
uwag, e w czasie ciszy wyborczej niektre dziaania mona byo uzna za naruszenie
zakazu prowadzenia kampanii wyborczej, ale generalnie skal amania ciszy wyborczej
mona uzna za niewielk67. Aktywno analizowanych proli, szczeglnie przed dru62

Kampania w sieci..., s. 69.

M. Jdrysik, Kod warzywny, czyli cisza wyborcza w Internecie, <http://wyborcza.pl/1,76842,
10439476,Kod_warzywny__czyli_cisza_wyborcza_w_internecie.html>, dostp: 24.11.2011 r.
64
POry po 32 z, a PIStacje po 30, czyli jak na Twitterze omija si cisz wyborcz, <http://deser.pl/
deser/1,111858,10438623,_POry_po_32_zl__a_PIStacje_po_30___czyli_jak_na_Twitterze.html>, dostp:
22.11.2011 r.; arty z ciszy wyborczej w internecie: ziemniaki po 32 zeta..., <http://www.tokfm.pl/Tokfm/20
29020,117303,10440644.html>, dostp: 13.10.2011 r.
65
W. Wybranowski, Zakupy na bazarku, czyli jak internauci komentowali przecieki, <http://www.rp.pl/
artykul/730402.html>, dostp: 23.11.2011 r.
66
Tame.
67
Wicej na temat bada dot. aktywnoci o charakterze politycznym na Facebooku mona przeczyta
w szeciu kolejnych rozdziaach pracy Kampania w sieci..., s. 5473.
63

Magdalena Musia-Karg: Cisza wyborcza w dobie Internetu

39

g tur wyborw, bya maa. Dodatkowo naley zauway, e nie kada aktywno moga by uznana za amanie ciszy wyborczej (zob. tabela). W czasie ciszy przed pierwsz
tur na 42 prolach (spord 150 analizowanych) zaobserwowano jakkolwiek aktywno, czy to ze strony osoby prowadzcej prol (i tych byo znacznie mniej), czy to ze
strony fanw poszczeglnych kandydatw. Przed drug tur wyborw samorzdowych
aktywno (szczeglnie ze strony prowadzcych prole) na Facebooku bya znacznie
mniejsza. Godzi si zauway, i wielu kandydatw umieszczao na swoich prolach
informacje o obowizujcej ciszy wyborczej, proszc jednoczenie o jej uszanowanie
i nieumieszczanie adnych komentarzy pod swoim prolem.
Wikszo kandydatw i fanw powstrzymywaa si od aktywnoci na Facebooku
w czasie ciszy wyborczej, warto jednak wspomnie o niektrych politykach, ktrzy
mimo i nie agitowali, to jednak umieszczali na swoich prolach posty informujce
o formach spdzania wolnego weekendu (Ryszard Grobelny prezydent Poznania)
czy wyraajce uznanie dla III LO za udane obchody 65-lecia szkoy (Pawe Adamowicz prezydent Gdaska). Oczywicie przykady te nie s amaniem ciszy wyborczej, ale za przypomnienie o sobie, o swoim kandydowaniu (cho nie w bezporedni sposb) ju mona je uzna.
Tabela
Zbiorcze zestawienie aktywnoci na stronach FanPage politykw podczas ciszy
wyborczej w czasie pierwszej i drugiej tury wyborw samorzdowych 2010 r.
(liczba proli, na ktrych zaobserwowano dan aktywno)
Aktywno
Fani: lubi to
Fani: komentarze
Fani: posty
Fani: cznie
Prowadzcy: komentarze
Prowadzcy: posty
Prowadzcy: cznie
Przypadki uznane za naruszenia ciszy
Razem aktywnych proli

I tura

II tura

15
5
13
33
1
8
9
13
42

3
2
4
9
0
2
2
7
15

rdo: Kampania w sieci..., s. 70.

Niektre przypadki aktywnoci na prolach poszczeglnych kandydatw zostay

uznane za naruszajce cisz wyborcz. Naruszenia te byy zazwyczaj komentarzami
fanw, ktrzy wyraali swoje poparcie dla danego kandydata.
Prowadzenie kampanii wyborczej w Internecie niesie ze sob wiele korzyci, ale
take wiele wyzwa. Na podstawie przedstawionych przykadw i statystyk mona

40

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

potwierdzi, e media spoecznociowe s coraz czciej wykorzystywane jako narzdzia komunikacji politycznej. Szczeglnie kampania wyborcza prowadzona w mediach spoecznociowych wymaga od sztabw wyborczych odpowiedzialnoci za monitorowanie treci zamieszczanych przez osoby odwiedzajce prol kandydata,
a przede wszystkim za przestrzeganie ciszy wyborczej przez zwolennikw czy przeciwnikw. Warto rwnie zauway, i mieszany, prywatno-publiczny charakter przestrzeni mediw spoecznociowych utrudnia ocen, na ile indywidualne zachowania
uytkownikw mona zakwalikowa jako naruszenie ciszy wyborczej68.
IV. PODSUMOWANIE

Internet jest dzi bardzo istotnym kanaem komunikacji politycznej nie tylko z perspektywy politykw, partii czy instytucji politycznych, ale take z perspektywy wyborcw. Ci ostatni nie tylko mog reagowa na ofert polityczn (ogoszon w Internecie)
za porednictwem maila, komentarza na blogu czy wpisu na stronie z prolem kandydata na portalu spoecznociowym, ale w pastwach, gdzie wprowadzono tzw. gosowanie elektroniczne za porednictwem Internetu, mog odda gos w wyborach, wyraajc w ten sposb swoje poparcie dla konkretnej opcji politycznej. Co najbardziej istotne,
Internet umoliwia podejmowanie wszystkich tych dziaa z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie, trzeba jedynie dysponowa komputerem z dostpem do Internetu.
Jedn z form komunikacji politycznej s rnego rodzaju dziaania zwizane z kampani wyborcz, ktra z kolei coraz czciej prowadzona jest za porednictwem Internetu. Praktycznie kady uytkownik sieci mia na forach internetowych styczno z rnymi formami agitacji politycznej: ogldajc reklamy polityczne na stronach wielu
portali, otrzymujc maile bdce zacht do gosowania na konkretnego kandydata czy
wreszcie uczestniczc w wirtualnych rozmowach jako waciciel konta na portalu spoecznociowym. Naley doda, e Internet w celach agitacyjnych jest wykorzystywany
nie tylko przez komitety wyborcze i kandydatw, ale rwnie przez samych wyborcw
i to zarwno w czasie samej kampanii, jak i w czasie ciszy przedwyborczej.
Przedstawione w tekcie przykady s dowodem na to, e trudno jest mwi o ciszy wyborczej w Internecie. Internet stanowi dzi medium nie do opanowania, nie
mona go bowiem realnie kontrolowa, nie mona mu narzuci tradycyjnych regu
prowadzenia kampanii wyborczej, takich samych jak przypadku telewizji, radia czy
w kampanii bezporedniej. Pytanie o sens ciszy wyborczej w dobie nowych mediw
wydaje si by jeszcze bardziej istotne. Mona zauway, i dotychczasowe argumenty na rzecz utrzymania ciszy przedwyborczej jako czasu potrzebnego do zastanowienia si, do podjcia jak najbardziej obiektywnej decyzji, trac na znaczeniu, skoro bez
wzgldu na ograniczenia prawne w Internecie kampania trwa bezustannie (cho jest
o wiele mniej intensywna ni w czasie kampanii).
Naley powici uwag rwnie problemowi karania internautw za amanie ciszy wyborczej. O ile do atwo jest pocign do odpowiedzialnoci pojedyncze osoby, ktre naruszaj zakaz agitacji wyborczej tu przed wyborami lub w dniu wyborw,
68

Kampania w sieci..., s. 7172.

Magdalena Musia-Karg: Cisza wyborcza w dobie Internetu

41

to ju ukaranie wikszej liczby osb byoby do trudne, a na pewno dugotrwae. Zakadajc hipotetycznie, e kilkutysiczna grupa studentw jakiego uniwersytetu lub
wyborcw jakiej gminy bdzie prowadzia podczas ciszy wyborczej na wybranym
forum internetowym czy w portalu spoecznociowym dyskusje na temat poparcia poszczeglnych kandydatw, nawoujc przy tym do gosowania na swoich faworytw,
to pojawi si trudnoci zwizane z egzekwowaniem kar za niewtpliwe amanie ciszy wyborczej. Mona wszcz postpowanie wobec tych kilku tysicy osb (identykujc ich komputery), ale praktycznie niemoliwe byoby zidentykowanie internautw, ktrzy uywaliby komputerw w tzw. kafejkach internetowych. Skomplikowana
byaby rwnie sytuacja w odniesieniu do internautw prowadzcych agitacj wyborcz na zagranicznych stronach www. Mona zatem powiedzie, i Internet umoliwia
dotarcie do umysu wyborcy w niemal kadych okolicznociach, przez co nie mona
mwi o braku wpywu informacji publikowanych w sieci na elektorat. Uytkownicy
Internetu maj stay dostp do informacji promujcych komitety wyborcze i do sonday, bez wzgldu na to, czy badanie opinii zostao opublikowane dwa dni przed cisz wyborcz, dzie przed cisz wyborcz czy minut przed zakoczeniem kampanii
wyborczej. Podobnie jest z informacjami na portalach zagranicznych, ktre w wikszoci przypadkw podaj informacje o ostatnich sondaach wyborczych nawet w dniu
wyborw, przypominajc, kto ma szans na zwycistwo wyborcze.
Odpowiadajc zatem na pytanie dotyczce przydatnoci ciszy wyborczej i zasadnoci jej funkcjonowania, naley przyzna, i z punktu widzenia wyborcy, z jednej strony,
moe ona by rozwizaniem przydatnym, bo umoliwiajcym, zgodnie z ide, spokojne
podjcie decyzji wyborczej. Warto w tym kontekcie wspomnie o wynikach badania opinii publicznej, zrealizowanego przez Millward Brown SMG/KRC na zlecenie TVN2469,
zgodnie z ktrym 35% ankietowanych sdzio, e cisza wyborcza jest zdecydowanie potrzebna, co czwarty (24%) oceni, e jest raczej potrzebna. Wedug 21% pytanych cisza
wyborcza oceniana bya jako raczej niepotrzebna, a 13% respondentw zadeklarowao
si jako jej zdecydowani przeciwnicy70. Z drugiej strony, naley zauway, i niedziele
wyborcze s w Polsce do nudne, przez co wyborcy, czsto niezainteresowani tym, co
dzieje si w kraju, zapominaj o gosowaniu. Jak podaje Wojciech Jaboski, Brak informacji o charakterze politycznym powoduje, e si wol uda na dziak ni do urny71.
Moe to by wynikiem obowizywania ciszy wyborczej. Gdyby jej nie byo, niewtpliwie politycy zadbaliby o to, aby zainteresowa ludzi wyborami, np. organizujc pikniki
czy festyny wyborcze. Kady zainteresowany wyborca mgby tam przyj, spotka si
z kandydatem, rozwia swoje wtpliwoci i podj ostateczn decyzj. Jeli chodzi
o funkcjonowanie zakazu agitacji wyborczej na 24 godziny przed wyborami i w dniu wyborw, to wydaje si to coraz mniej uzasadnione ze wzgldu na coraz powszechniejszy
dostp do Internetu, na ktrego forach trudno jest kontrolowa cisz wyborcz.
69
Badanie przeprowadzono 17 i 18 czerwca na oglnopolskiej prbie 2004 osb (telefony stacjonarne
i komrkowe).
70
Cisza wyborcza? 59 proc. Polakw jest za, <http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,
8035780,Cisza_wyborcza__59_proc__Polakow_jest__za_.html>, dostp: 11.11.2011 r.
71
P. Kowalczuk, C. Gmyz, Cisza wyborcza...

42

Przegld Sejmowy 3(116)/2013

Studia i Materiay

Z kolei, jeli chodzi o sondae, to rzeczywicie mog one wypacza ostateczny

wynik wyborw. Std zasadne mogoby by wprowadzenie, jak np. we Woszech, tygodniowego zakazu publikacji sonday zamiast 48-godzinnej ciszy sondaowej. To
uniemoliwioby, przynajmniej w ograniczonym zakresie, manipulowanie wyborcami
przez wyniki sonday czy prognoz. Innym rozwizaniem uwzgldniajcym moliwoci Internetu mogoby by wprowadzenie ciszy wyborczej obowizujcej wycznie
naziemne rodki przekazu, jak np. radio i telewizj, drukowan pras, plakaty, uliczne manifestacje itp.72 Wwczas moliwe byoby prowadzenie elektronicznej agitacji
wyborczej za porednictwem Internetu.
Wobec coraz wikszych moliwoci i dostpnoci Internetu zagadnienie ciszy wyborczej moe by jednym z tych problemw, ktre w najbliszych latach bd wymagay doprecyzowania i dostosowania do obowizujcych realiw. Warto tu przywoa
opini prof. Andrzeja Antoszewskiego, ktry odpowiadajc na pytanie, czy politycy
powinni si zastanowi nad utrzymywaniem kcji ciszy wyborczej, twierdzi, e warto byoby przedstawi racjonaln argumentacj o pozytywnych i negatywnych efektach ciszy wyborczej, a przede wszystkim pokaza, w jakim zakresie nie ma ona ju
dzisiaj sensu73. Do ciszy wyborczej nawizuje rwnie publicysta Igor Janke, twierdzc, e w dobie Internetu cisza wyborcza jest absurdem. Nikt nie jest w stanie zablokowa agitacji wyborczej na serwerach poza Polsk74.
Reasumujc, naley stwierdzi, i rozwj nowych technologii, szczeglnie Internetu, pociga za sob wiele wymiernych korzyci, ale take wiele trudnoci. Jednym
z takich wyzwa mog by regulacje dotyczce obowizywania ciszy wyborczej,
szczeglnie trudnej do przestrzegania w Internecie, gdzie zakazy agitacji s niemal
niemoliwe do wyegzekwowania.
72
T. Le, A moe zlikwidujmy cisz wyborcz?, <http://www.wiadomosci24.pl/artykul/a_moze_zlikwidujmy_cisze_wyborcza_207730.html>, dostp: 2.12.2011 r.
73
H. Wieczorek, Prof. Antoszewski: Cisza wyborcza nie ma sensu, <http://www.gazetawroclawska.pl/
fakty24/334699,prof-antoszewski-cisza-wyborcza-nie-ma-sensu,id,t.html>, dostp: 13.10.2011 r.
74
P. Kowalczuk, C. Gmyz, Cisza wyborcza...