TRKE

SZCKTE VE SZDE ANLAM

I. Deyimler

Deyimlerle ataszleri genelde kartrlr. Bunlar kartrmamak iin iki zellie dikkat etmek
gerekir:

ki ya da daha fazla szckten oluan herhangi bir olay, durumu

arpc bir ekilde ileyen sz bekleridir.
aydan beri bana oyun oynuyorsun.

Ataszleri genelde cmle biimindedir, deyimler ise szck beidir.

cmlesinde oyun oynamak sz, kandrmak anlamna gelen bir

deyimdir.
te, onu karmda grnce yine nutkum tutuldu.
cmlesinde nutku tutulmak sz, konuamamak anlamna gelen bir deyimdir.

Ataszleri ya bir kural belirtir ya da t verir, deyimler ise bir durumu karlar.

II. Kalplamam Szler

Bir paragraf veya uzunca bir cmle verilir ve bizden, buradaki alt izili blmn anlamn seeneklerde bulmamz istenir. Bu tip
sorularda alt izili blm byk olaslkla mecazl bir sz olacaktr. Bu durumda, alt izili szn ne anlama geldii ve bunun yerine
ne getirilebilecei dnlr. Bulunan blm, seeneklerde aranr.
Hatalarn ve sorumsuzluklarn srtmzda yaratt ar yk her geen
gn bizi biraz daha eskitiyor.

Sinemay hayatnn tam ortasna

oturtan kii gerekle kurmaca dnya
arasnda gidip gelmeye balar.

Bu cmledeki alt izili sz, gemiin kiide oluturduu olumsuz duygular anlamnda kullanlmtr.

Bu cmledeki alt izili sz ise sinemay

hayatnn en nemli yerinde tutan kii
anlamndadr.

Her insan ayr bir at yakar hayata,

benim adm sessizliktir.
Bu cmledeki alt izili sz, tepkilerini susarak gsterme anlamndadr.

CMLEDE ANLAM

BU BLGLER
SORU
ZDRR .

I. Cmlede Sz Konusu Olanlar

1. Nesnel Yarg

2. znel Yarg

Kiiden kiiye deimeyen, tartlma-

Kiiden kiiye deien, tartlabilen, ka-

yan, kantlanabilir, objektif yarglardr.

Kiinin duygu ve dncelerine yer verilmez. Dsel geler ve yorum yoktur.

stanbulun nfusu geen saymda on

milyonu gemitir.
Mavi gmlekli, izgili ceketli birisi ieri
girdi.

3.

erik (Konu)

Bir eserde ya da
parada, ele alnan

ntlanamayan, subjektif, tara yarg-

unsura ierik (konu) denir. Yazar ne /

lardr. znel yarglar, greceli yarglar-

neyi anlatyor? sorusu konuyu buldu-

dr. Kiinin duygu, dnce ve yorumu

rur. Bir dnce, kavram, duygu, varlk

sz konusudur.

ya da olay, eserin konusu olabilir.

Peyami Safa eserlerinde insann psikolojik sorunlarn anlatmtr.

Resim, tiyatrodan daha nemli bir

sanat daldr.

Tark Bura, Kk Aa romannda

Mill Mcadele Dnemini ele almtr.

lkemizin en gzel kenti, stanbuldur.

II. Cmlede Anlam likileri

Neden - Sonu likisi (-d iin)
Bu tr cmlelerde eylemin yaplmasnn bir
nedene bal olduu anlam vardr. Yklem
durumundaki szce Niin? diye sorulduunda -d iin cevab alnyorsa cmlede
neden-sonu ilikisi vardr. Byle cmlelerde
genellikle neden nce, sonu sonradr.

(Niin?)

Yol kapal olduu iin geciktim.

(Neden)

(Sonu)

Ama - Sonu likisi (-mek iin)

Koula Ballk likisi (sa, se)

Ama anlam tayan cmlelerde, eylemin

hangi amaca bal kalarak gerekletii vur-

gulanr. Bu tip cmlelerde Hangi amala,

amacn ne? sorusunun cevab vardr ve
-mek iin anlam her zaman grlr.

(Hangi amala?)
Gzel bir gn geirmek iin Karagle gittik.

cmlesinin yklemine Niin? diye soruldu-

(Ama)

verilir. O hlde cmlede neden- sonu ilikisi

Neden sonu ilikisi ile ama sonu

unda yol kapal olduu iin eklinde cevap

vardr.

Neden anlamn -d iin,

-dndan, diye, ki gibi ek
ve szckler salayabilir.

(Sonu)

ilikisi birbirine kartrlmamaldr.

Cmledeki

iin

szc

yerine

amacyla szc kullanlabiliyorsa

o cmle, ama - sonu; kullanlamyorsa neden - sonu cmlesidir.

Eylemin gereklemesini bir koula

balayan cmlelere denir. Ykleme
sorulan Hangi artla, hangi takdirde? gibi sorularla koula balln olup olmad bulunabilir.
Planl, etkili ve srekli alrsa
bu yl kazanr.
cmlesinde kazanr yargsnn gereklemesi iin alrsa koulunun
gereklemesi gerekir.

-sa, -se, -dka, -dike, -madan, -meden,

-nca, -ince; m, mi,
zere, ama, fakat, ayet... gibi ek ve szckler cmleye koul anlam
katarlar.

TRKE
Gerekeli Yarglar

Sakn o kapy amadan brakmayn anahtar nk

(Sonu)
(Neden balac)

Yargnn aklamasyla birlikte verildii cmlelerdir. Bu tr cmlelerde nce sonu, sonra neden verilir. Neden - sonu cmlelerinin tersidir. Gerekeli yarglar, her zaman nk aklama
balacn kullanlmaya uygundur.

onu zamannda kullanmazsanz bir daha ieri giremeyebilirsiniz.

(Gereke)
cmlesinde sonu cmlesi, nedenden yani gerekeden nce
sylenerek gerekeli yarg oluturulmutur.

III. Cmle Tamamlama

Her cmle kendi iinde bir anlam
btnlne sahiptir. Cmle tamamlanrken cmlenin bu zelliine
dikkat edilir. Cmlede bo braklan
yer ya da yerlerin nnde ve sonundaki szcklere, szlere; seeneklerden anlamca uyum salayacak olanlar bulunur.

Cmle tamamlama sorularnda nce boluklar olan cmleyi dikkatlice okuyalm.

Onun anlamn sezmeye alalm. Sonra anlamn ykl olduu szck, sz ya da
kavramlarn altn izelim. Bunlar, boluklarn nnde ya da sonunda yer alm olabilir. kardmz anlam, bulduumuz anahtar szckleri seeneklerde verilenlerle
anlamca uygun biimde ilikilendirerek en uygun olan bulduumuzda doru cevab
iaretleyelim. Byle sorular zerken boluklarn nnde ya da sonundaki szck, sz
ya da kavramlar arasnda anlamca iliki kurma taktik ve yntemini uygulayalm.

IV. Cmle Oluturma

Kark olarak verilen szlerin anlaml bir btn hline getirilmesidir. Verilen szlerden anlaml ve kurall bir cmle oluturmak iin
cmlenin geleriyle ilgili zellikleri, szlerin birbiriyle anlamca ilikilerini ok iyi bilmek gerekir.

Bu sorularda cmleyi doru oluturabilmek iin; nce yklem, sonra dier geler bulunmaldr.
Balalara ve edatlara dikkat edilmeli, tamlamalar oluturan szckler gzden karlmamaldr.

Anlaml ve kurall bir cmlede yklem sonda bulunur. Buna gre numaralanm szlerin anlamca birbirleriyle, grevce yklemle ilikilerini gzeterek anlaml ve kurall cmleyi oluturabilir ve hangi szn kanc olduunu grp doru seenei bulabiliriz.

V. Kesin Yarg
Byle sorularda cmleden kesin olarak karlabilecek yarglarn bulunmas istenir.

Bu yzden cmlenin dikkatlice okunmas ve

ipularnn bulunmas gerekir. zellikle ba-

ta verilen cmle ile seenekteki yarglarn

birbirleriyle anlamca rten szck ya da

szlerini bulmak, bizi doru cevaba gtrr.

Kesin yarg sorularnda nce ncldeki cmleyi dikkatlice okuyalm.

Okurken de cmleden bizi kesin yargya ulatracak verileri tayan szck, sz ya da kavramlarn altlarn izelim. Sonra seeneklerde altlarn
izdiklerimizle anlamca rtecek szck, sz ya da kavramlar bulup
doru cevab iaretleyelim. Byle sorular zerken nclde altn izdiimiz ve cmleden bizi kesin yargya gtrecek szck, sz ve kavramlar
anlamca birbirleriyle rttrme yntemini uygulayalm.

PARAGRAF
Her trden dnce, duygu, bilgi ve neriyi belli bir btnlk iinde anlatan, aklayan dnce birimine paragraf denir.
Szck, bir anlam; cmle, bir yarg; paragraf ise bir dnce birimidir.
Her paragraf, ana konuya bal olarak yaznn bir ynn ele alr, iler ya da aydnlatr.
Byk yaznn bir blm olan bir paragrafta ana konunun dna klmaz.
Paragraf, bir dnce birimi olduundan onun anlatm akn, konu btnln bozacak cmle ya da cmleler onda yer
alamaz.
I. Ana Dnce
Yazarn okuyucuya iletmek istedii mesaja ana dnce denir.
PARAGRAF
SORULARININ
YARISI
BU KONUDAN
GELMEKTEDR.

Kimi yazarlar ana dnceyi yle aklamtr: Ana dnce, ak denizde yol alan bir geminin yn belirleyen dmenidir.
Bir yazda birok dnce yer alr. Bunlarn hepsi ana dnceye baldr.
Ana dnce; ne srlen, savunulan, aklanan, kantlanmaya allan temel dncedir.
Ana dnce, parann bir cmlelik zeti durumundadr. Gelitirilmeye, aklanmaya uygunlukta ve yardmc dnceleri anlam kapsamna alabilecek niteliktedir.

TRKE

II. Paragrafta Konu

III. Yardmc Dnceler

Paragrafta ele alnan dnce, olay ya

da duruma konu denir.

Ana dnceyi aan, destekleyen, gelitiren dncelere

yardmc dnceler denir.

Bu konudan
yaklak 5 soru
gelir.

Yardmc dnceler, ana dnceye ters demez, onun

anlam btnln bozamaz.

IV. Paragrafta Yer Deitirme

Verilen cmleler anlamca sralandnda mantksal bir btnlk oluturmaldr. nk bir paradaki cmlelerin yanl yerde bulunmas, parann anlam btnln bozar.

Verilen cmlelerin -ilk nce- hangisinin giri cmlesi, hangisinin sonu cmlesi olduuna dikkat edilmelidir. Anlam akn
bozan cmle bulunursa bu tip sorularda seeneklere bakarak daha hzl bir ekilde soruyu cevaplandrrz.

V. Paragraf Oluturma
Her paragraf belli bir ak sistemi iinde oluturulur. Bu; giri, gelime ve sonu sralamasna gre gerekleir. Giri, gelime ve sonu
blmlerine ait kurallar, bu soru tipinin temelini oluturur.
ncelikle giri blmnn, kendinden nce anlatlanlar hatrlatmayan tarzda ve tantc, ksa ifadelerle olumas gerekir.
Gelime blmnn, parann en geni blm olduu ve genellikle yardmc dncelerin burada bulunduu unutulmamaldr.
Sonu blmnn ise etkili, paray bir sona balayc olmas gerekir.
Bu kurallar erevesinde incelenen bir sralama sorusu rahatlkla zlr.

Bu soru tipinde nce sonu blmn bulmak, birok sorunun zmnde fayda salayacaktr.
Cmleler arasnda anlam ba bulunduu gibi szck ortakl da bulunur. Bu yzden cmlenin ncesinde ve sonrasnda
geen szcklere de dikkat etmek gerekir.

YAZIM KURALLARI
I. Byk Harerin Kullanld Yerler

BU BLGLER
SORU
ZDRR .

zel adlardan nce ya da sonra gelen unvan,

lakap ve sfatlar byk hare balar.
Av. Ali Ba, Aye Hanm, Onba Hasan Bey
toplant odasnda bekliyorlar.
Da, ova, deniz, akarsu, gl vb. yer adlar zel
adla kullanldklar zaman byk hare balar.
Ilgaz Da, Aras Nehri, Bafra Ovas, Marmara
Denizi
lke, ehir, ile, ky, sokak, mahalle, cadde adlar byk hare balar.
Trkiye, anakkale, ankaya, Necatibey Caddesi, Karanl Sokak...
l, ile, bucak, ky, kasaba szckleri
zel adla kullanlsa bile kk hare
yazlr.

Malatya ili, Kazan ilesi, iekli

ky...

zel adlara getirilen yer - yn adlar, bildirdii addan nce gelirse (yani sfat olursa) byk
hare; sonra gelirse kk hare balar.
Bat Asya

& Asyann bats

Gney Kore

& Korenin gneyi

Kuzey Amerika & Amerikann kuzeyi

Tarihi belli gn ve ay adlar byk hare balar.
Toplant 20 Temmuz 2012 Sal gn dzenlendi.
Cmledeki gn ve ay adlarnn byk
hare balamas, bir say ile kullanlmalarna baldr. Yani gn ve aylar bir say
ile kullanlyorsa byk, kullanlmyorsa
kk hare balatlarak yazlr.
Her sal teyzemlere gidiyorum.
Saray, kk, han, kale, kpr, ant vb. yap adlarnn btn szckleri byk hare balar.
Topkap Saray, ankaya Kk, Ankara Kalesi, Bilge Kaan Ant...

TRKE

II. Denin Yazl

Trkede iki farkl grevde de vardr:
Bala olan de
Hl eki olan -de
A. Bala Olan de

B. Hl Eki Olan -de

Szce; bulunma, kalma anlam katar. Cmlede yer, zaman bildirecek ekilde de kullanlr. Cmleden karldnda cmlenin anlam bozulur. Byk
nl uyumuna ve sert sessizlerin benzemesi kuralna gre -de, -da, -te,
-ta olur.
Hl eki olan -de bitiik yazlr.

Cmlede baka eylerin de olduu anlamn verir.

Kitapta resim yok.

Cmleden karldnda cmlenin anlam daralr

ama bozulmaz. Bala olan de daima ayr yazlr.
(Dahi, ek olarak, herkes gibi, bile anlam da verir.)

Bence sende para oktur.

Her yerde bana seni soruyorlar.

O da bizimle yemee gelebilir.

cmlelerindeki -deleri karrsak cmlelerin anlamsz hle

Sen de bekleme artk, gidebilirsin.

geldii grlr.

cmlelerinde deleri karrsak anlam bozulmaz fakat

anlamda daralma olur.

Cmledeki deyi kardmzda anlam bozuluyorsa -de hl

Bala olan de nsz sertlemesine uramaz.

ekidir ve szckle bitiik yazlr. Ama anlam bozulmuyor sade-

Suat da Ankaraya gidecekmi.

ce daralyorsa de balatr ve szckten ayr yazlr.

Saat de takmalsn ki aksesuarlarn tam olsun.

III. Kinin Yazl
Trkede tr ki vardr:

B. lgi Zamiri Olan -ki

A. Sfat Yapan -ki

lgi zamiri olan -ki bitiik yazlr. Daima bir

adn yerine geer ve cmleden karlrsa cmlenin anlam bozulur. Her zaman tamlayan ekiyle
kullanlr. -in, -im eklerinden sonra gelir.

Sfat yapan -ki bitiik yazlr. Eklendii szce ait olan anlam katarak
szcn sfat olmasn salar. Cmleden karlamaz, karlrsa anlam bozulur. Genellikle -de ekiyle kullanlr. -deki biiminde kalplamtr.
Masadaki kitaplar kimin acaba?
Kapann nndeki arabay almlar.

Benim defterim gzel ama seninki daha gzel.

(senin defterin)
O aacn erikleri eki, bununkilerse ok tatl.
(bunun erikleri)

Sabahki kazada len ya da yaralanan yok.

cmlelerinde -ki eki eklendii szc sfatlatrmtr.

cmlelerinde -ki adn yerine gemitir.

C. Bala Olan ki

Cmlede, kiden sonra szce -ler oul ekini eklediimizde szck anlamszlayorsa ki balatr ve szckten
ayr yazlr. Eer anlamszlamyorsa ektir ve szce bitiik
yazlr.

Birbiriyle ilgili cmleleri ve cmle deerindeki szleri ba-

layan ki ayr yazlr. Cmlede aklama anlam verir.

Cmleden karldnda cmlenin anlam ounlukla bozulmaz. ekimli illerden, yklemlerden sonra gelen ki-

ler daima balatr.

ki balac, oysaki, hlbuki, belki, mademki, sanki, meerki, nk, illaki szcklerinde kalplam olarak bitiik
yazlr.

Anlyorum ki artk yoruldun.

Sen ki onu bu kadar iyi tanyorsun.
IV. Bitiik Yazlan Birleik Szckler
Tr, anlam ve ekil deiikliine urayan birleik szckler bitiik yazlr.

Trkedeki btn eyler ayr yazlr.

her ey, bir ey...

bierdver, buzdolab, kadnbudu

Yer adlar bitiik yazlr.

Yardmc ille kurulan birleik illerde ses dmesi ya da tre-

Gaziantepten ktk. lk nce Eskiehire oradan da anakkaleye geeceiz.

mesi oluyorsa szckler bitiik, olmuyorsa ayr yazlr.

Belirsizlik anlam tayan birleik szckler bitiik yazlr.

yardm etti, nazar etti, yolcu etti, sa ol, arz ederim, affetti,
hissetti, zannetti, sabretti, kayboldu...

Hibir i zor deildir.

Kurall birleik iller (yeterlik, srerlik, tezlik, yaklama illeri)

Birka kiinin sz birounu zd.

daima bitiik yazlr.

Birdenbire ortaya kverdi.

yapabilir, bakverdi, bakakald, leyazd

Birtakm insanlar bu olaylardan etkilenmedi.

TRKE

V. Saylarn Yazl

VI. kilemelerin Yazl

kilemeler ayr yazlr.

Saylar yazyla yazlabilir. Bu durumda say bildiren her szck ayr yazlr.
Snfmzda yirmi iki kii var.

Banka ilemlerinde, ek ve senet gibi belgelerde szcklerin hepsi bitiik

yazlr.
# Otuzmilyonbeyzelli #

Prl prl gzel gnler geride kald.

Adam karsndakini batan ayaa szd.
Dne konu komu davet edildi.
Scak scak ekmeklerdi.

Pekitirilmi szckler bitiik yazlr, bunlar ou zaman ikilemelerle kartrlr.

Rakamla yazlm bir sayya gelen ekler, kesme iaretiyle ayrlr.

Mesai, 17.30da bitiyor bu sralar.

Srlsklam oldu dnk yamurda.

TBMM, 23 Nisan 1920de ald.

Smscak sobann yannda uyuyakalm.

Ayn 13nde onun doum gn partisi var.

kilemeyi oluturan szcklerin arasna hibir nokta-

Rakamlardan sonra gelen ekler, rakamn okunuuna uygun olarak yazlr.

6nc

lama iareti getirilmez.

alt - nc

Olanlar bana tek, tek anlatt.

Onunla grmeyeli aa - yukar on yl oldu.

3nc, - nc

7nci yedi - nci

KPSSde 2inci olduuna ok sevindi. cmlesindeki alt izili sz yanl

yazlmtr. nk rakamlardan sonra gelen ekler, rakamn yazya evrilmi biimine uygun olarak yazlr. Alt izili sz 2nci eklinde olmalyd.

cmlelerinin birincisinde virgl, ikincisinde ksa izgi

yazm yanlna neden olmutur.

NOKTALAMA ARETLER
I. Virgl ( , )

sim ve sfat tamlamalarnda tamlayanla tamlanan arasna

virgl konmaz.

Metin ierisindeki balatan nce ve sonra virgl konmaz.

Dmanlarn (,) eletirileri gururumuz, nefreti onurumuz

olsun (yanl).

zerimizde hep bir phe var (,) ve bu yerinde bir phe

(yanl).

Tekrarl balalardan nce ve sonra virgl kullanlmaz.

Metin iinde art arda gelen zarf - il eki alm szcklerden

sonra virgl kullanlr.

Ne yemek yedi ne su iti.

Toplantda bir karara varp (,) bunlarn uygulanmasn syleyerek toplanty bitirdi.

Adam hem sulu hem gl.

Pekitirme ve balama grevinde kullanlan de balacndan
sonra virgl kullanlmaz.

art ekinden sonra virgl konmaz.

Izdrabn stne basarsan (,) yukar trmanp gcne ulam
olursun (yanl).

Bu konuda Funda da bizim gibi dnyor.

Metin iinde zaman ya da koul anlamn veren miden sonra
virgl kullanlmaz.

Metin iinde zarf - il eki alm szcklerden sonra virgl

konmaz.

Dzenli alt m her istediini gerekletirir.

Meydanla varmadan (,) bir iki defa smail kendisini grd

m diye kahveye bakt (yanl).
II. Nokta (...)
nokta sorularnda devrik cmlelere dikkat edilmelidir. Bu cmlelerin yklemleri olduu iin sonunda
nokta kullanlmaz.

Ek eylemin geni zaman eki -dir, cmlede her zaman

kullanlmayabilir. Bu durumlarda cmlenin sonunda
-dir ekini kullanabiliyorsak bu cmlelerin sonunda
nokta kullanlmaz.

Yal kadn bkmt hayatn zorluundan, insanlarn

vefaszlndan.

Ekolojik dengenin bozulmasnn tek nedeni kresel

snma(dr).
Kurum, kurulu, yeri isimlerine getirilen ekim ekleri
kesme iaretiyle ayrlmaz.

III. Kesme areti ( )

Belirli bir tarih bildiren ay ve gn adlarna getirilen ekim
ekleri kesme iaretiyle ayrlr.

Trk Dil Kurumuna, ankaya Lisesinde, en Bakkaliyeye...

Bu sene 20 Temmuzda snav var.

zel adlara getirilen yapm ekleri, oul ekleri ve bunlardan sonra gelen ekim ekleri kesme iaretiyle ayrlmaz.

24 Aralk 1977 Pazartesinin dnya iin nemi byktr.

Tarih olay, a ve dnem adlar byk hare balar ve bunlara getirilen ekim ekleri kesme iaretiyle ayrlr.

Trkenin, Trkle, Yunus Emrelerin, Mslmanln, Orduludan...

lk an, Orta ada, Tanzimat Dneminde, Lale Devrine, Servetifnun Dneminden...

Sonunda 3. tekil iyelik eki olan zel ada bu ek dnda

baka bir iyelik eki getirildiinde kesme iareti kullanlmaz.

Avrupa Birlii szne ek getirildiinde kesme iareti kullanlr.

Mu Ovamzn gzellii, Ankara Kalemizin manzaras...

Avrupa Birliine ye lkeler...

TRKE
DL BLGS
II. Zarar

I. SIfatlar

Niteleme Sfatlar

Durum Zarf

simleri renk, durum ve biim ynnden tamamlayc

Eyleme, eylemsiye, sfata sorulan Nasl? sosfatlardr.

rusuna cevap verir.

sme sorulan Nasl? sorusuna cevap verir.

Olanlar kabaca anlatt.

Bir ismin, onu dier varlklardan ayran zelliklerini

Zaman Zarf
ifade eder.
Karmza temiz sokaklar, gzel insanlar kmt.

Eyleme, eylemsiye ya da yklem durumundaki bir

szce sorulan Ne zaman? sorusuna cevap verir.
Niteleme sfatlarnn nndeki ismin dmesiyle sfatn
adlamasdr.
lkbaharda, her yer iek aar.
Adlam Sfat

BU KONUYA
DKKAT!

yiler, her zaman ktlere kar kazanr.

III. Cmle Trleri

A. Yklemine Gre (Yklemin Trne Gre)
Eylem (Fiil) Cmlesi

Yklemi ekimli il olan cmlelerdir.

Olaylarn bu ekilde olduunu farz et.

Bunlar dnmeliydin.

Bu kitapta her konu varm.

Bizi buraya getiren, odur.

Kurall (Dz) Cmle

Tek yklemi olan; eylemsi,

ki balac, art eki (-sa, -se) ya da dorudan anlatm cmlesi iermeyen cmlelerdir.

Yklemi sonda olan cmlelerdir.

devlerini zamannda bitir.
Bugnlerde hava ok soumutu.

Yklemi ek eylemle ekimlenmi adlardan

oluan cmlelerdir.
Her yer tertemizdi.

C. Yaplarna Gre Cmleler

Nazm Hikmet, en sevilen yazardr.

Otobs duranda bekliyor.

sim (Ad) Cmlesi

B. Yklemin Yerine Gre (ge Diziliine

Gre)

Devrik Cmle

Yklemi sonda olmayan cmlelerdir.

Bkmt, hayatn zorluundan.
nsanlar anlard her zaman.
Yalanyordu her geen gn.

Basit Cmle

Bahede oyunlar oynardk.

Birleik Cmle

Bir yklem ve en az bir yan yargdan oluur. Yan yargnn neyle oluturulduuna gre
adlar alr.
Sral Cmle

En az iki yklemi olan cmlelerdir.

Hzl admlarla eve geldi, odasna gitti.

Bal Cmle

Balalarla balanan cmlelerdir.

Size kadar geldik ancak sizi evde bulamadk.

ANLATIM BOZUKLUKLARI
1. Szcn Gereksiz Kullanlmas

2. ge Eksiklikleri ve Yanllklar

Cmlede gereksiz szck kullanlmas, anlatm bozukluuna yol aar. Bir szck,
cmleden karldnda anlam bozulmuyor ya da daralmyorsa o szck o cmlede
gereksizdir.

a. zne ile lgili Yanllklar

lgililer bu konuda henz

daha bir aklama yapmad.

b. Nesne Eksiklii
Cmlede nesnenin kullanlmamasndan
kaynaklanan
anlatm bozukluudur. Sral
cmlelerde ve birleik cmlelerde grlr.

zne eksiklii sral - bal

cmlelerde grlr. ki ayr
yklemin ayr znesi bulunmas gerekirken ortak
olmayan znenin ortakm
gibi kullanlmas, bir zne ile
yetinilmesi anlatm bozukluuna yol aar.

c. Dolayl Tmle Eksiklii

Birleik sral veya bal cmlelerde grlr. Bu
cmle dolayl tmle alabilen
veya alamayan eylem ya da
eylemsilerin uygun olmayan
birlikteliinden doar.

Bu cmlede gereksiz szck

kullanmndan
kaynaklanan
anlatm bozukluu vardr. henz ve daha szckleri ayn
anlam tamaktadr.

d. Yklem Eksiklii ve Yklemler

Arasnda Uyumsuzluk
Sral ya da birleik cmlelerde birden ok yarg iin ortak
kullanlan yklemler aadaki
durumlarda anlatm bozukluuna yol aar.
Ayr yklem gerektiren zneler, ayn ykleme balanamaz.

TRKE
SZEL MANTIK
Szel Mantk, szel kavramlarla akl yrtme becerisini lmeyi amalayan bir blmdr.
Genel olarak
szck kmeleri arasndaki ilikileri,
szel problemleri,
metin kavrama becerisini, analiz etmeyi ve deerlendirmeyi amalamaktadr.
Sorularn zm yntemleri arasnda en baarl ve
uygulanmas kolay olan yntem; BLGLERN BELRL

SEMBOLLER VEYA TABLOLAR YARDIMIYLA EMATZE EDLMESDR. Aksi takdirde ilikileri bulmaya al-

rken hafzada bilgi tutmaya almak, sorularn bazen

zlememesine, bazen de zmlerin ok zaman almasna neden olmaktadr.

A ile D kaleleri arasnda ift ynl geit vardr.

Adan Bye doru
Eden Aya doru

Cden Aya doru

1. NERME

(Kesin yarg)

2. IKARIM

(nermeler ile
sonulandrma)

Tmdengelim

(Genelden zele)

Tmevarm

(zelden genele)

Andrma

(Bire bir karm)

Yukarda belirtilen tabloda da grld gibi

nerme, yarg bildirirken karm, nermelere
dayanarak sonuca ulalmas anlamna gelir.

tek ynl geit

vardr.

Dden Cye doru

Soru trlerinde szel olarak verilen ifadelerin

tam anlalarak deerlendirilebilmesi iin iki
nemli kavrama dikkat edilmelidir.
KAVRAMLAR

A, B, C, D, E birer kale olmak zere bu kaleler arasndaki geitler iin

aadakiler bilinmektedir:

Eden Bye doru

Szel Mantk sorular zlrken sorulan ilikiyi ncelikli olarak kavramak gerekir. Buna
gre belirlenen anahtar szcklerin yardmyla balantlar kurularak sonuca gidilir.

karm yaplrken

Dden Eye doru

tmdengelim

Kaleler aras geitler sadece bir kez

kullanlabilir.
Kalelerin konumu yandaki ekilde belirtilmitir.

tmevarm

andrma

E
D

gibi 3 farkl akl yrtme yntemi incelenir

ve uygulanr.

Bu bilgilere gre aadakilerden hangisi kesinlikle dorudur?

Soru tipleri belirli atlar altnda toplanr

ve bunlara uygun yntemler kullanlarak
en ksa yoldan sonuca gidilir.

A) D kalesinden Bye gitmek iin Adan gemek zorunludur.

B) C kalesinden Bye gitmek iin 2 alternatif vardr.
C) B kalesinden C kalesine gitmek mmkndr.
D) D kalesinden Eye gitmek iin Adan gemek zorunludur.
E) E kalesinden Bye gitmek iin 3 alternatif vardr.

Verilen bilgileri ekil zerine yerletirdiimizde, geitlerin ynlerinin yukardaki gibi olduu grlr.

zm:

ekle gre seenekleri tek tek incelediimizde;

Dden Bye gitmek iin D, E, B yolu da kullanlabileceinden A seenei, gei ynlerine bakldnda Bden
Cye gitmenin mmkn olmad grldnden C seenei, Dden Eye direkt gei olduundan D seenei, Eden Bye gitmek iin 2 farkl alternatif olduundan (bunlar E, B ya da E, A, B) E seenei yanltr.

Cden Bye gitmek iin ya C, A, B yolu ya da C, A, D, E, B yolu kullanlabileceinden 2 farkl alternatif

vardr.

Bu bilgilerden de anlalaca zere B seeneindeki ifade, kesinlikle dorudur.

MATEMATK
RASYONEL SAYILAR
RNEK:

d1 -

2
2
7
n : d1 - n : d1 n ileminin sonucu katr?
7
9
16

Ondalkl saylarla ilgili her

yl olduu gibi bu yl da
soru gelecektir.

ZM:

a, b =

2
2
5 7 9
5
7
=
dr.
d1 - n : d1 - n : d1 n= 7 : 9 :
7
9
16
16
16

ab
10

0, ab =

ab
100

ASAL ARPANLARA AYIRMA

RNEK:

ZM:

x pozitif tam say olmak zere

ebob (40, x)
ekok (4, x)

ebob (40, x) = ekok (4, x) ise x 40 n bleni, 4 n kat ol-

maldr.

=1

O hlde x; 4, 8, 20, 40 deerleri alr. Yani 4 farkl deer

alr.

olduuna gre x in alabilecei ka farkl tam say deeri

Zaman problemleri okek ile zlr.

vardr?

ebob, ekok sorularndan saylar ebob unun

kat, ekokunun blenidir.
Aralarnda asal olan iki saynn obeb i 1 dir,
okek i iki saynn arpmdr. Ardk saylar
aralarnda asldr.

SL SAYILAR

KKL SAYILAR

RNEK:

1 a
9 a +1
n =d 5 n
15

olduuna gre 27a ifadesinin eiti nedir?

RNEK:
6

BURADAN HER
SENE SORU
IKIYOR

a 5 = b olduuna gre

eittir?

ZM:

ZM:

5
1
3 2a : 3 2
= a 1 & 5 = 3 3a : 9 &
= 3 3a = 27 a dr.
a
9
3 :5
5 :5

a =b & a =b

a5 = 5 b6
a = 5 b 6 dr.

b 6 aadakilerden hangisine

Kkl saylar sl
saylara evirmek
soru zdrr.
n

am = a n

TABAN ARTMET
RNEK:
2712 says 9 tabannda yazldnda ka basamakl bir say elde edilir?
ZM:

27 12 = (3 3) 12 = 3 36 = (3 2) 18 = 9 18

Bu yla kadar taban aritmetiinden hi soru sorulmad.

18 + 1 = 19 basamakl bir say elde edilir.

Bu yl sorulmasn bekliyoruz.

MATEMATK
BAST ETSZLK VE MUTLAK DEER
RNEK:

RNEK:

x, y ve z gerel saylar iin

2

4 - x - 4 = 2 eitliini salayan x tam saylarnn toplam katr?

x :y < 0
z< y

ZM:

x3 : z > 0

4 - x -4 = 2

olduuna gre x, y ve z nin iaretleri srasyla aadakilerden hangisidir?

x -4 = 2
x -4 = 2 , x -4 = 2
4 - x - 4 =-2

ZM:

x =6 , x =2
x -4 = 6

x : y < 0 & y < 0 & y< 0

9
9
+

x - 4 = 6 , x - 4 =-6
x = 10 , x =-2

z < y & y < 0 olduundan z < 0 dr.

x 3 : z > 0 & x 3 < 0 & x < 0 dr.

9
6
+

x in alabilecei deerler toplam

Pozitif ve negatif saylara

dikkat etmeliyiz.
Kk say Byk say < 0
Byk say Kk say > 0
|x a| = b (b 0)
x a = b veya
x a = b

2 + 6 + 10 + (2) = 16 dr.

aretler srasyla , , dir.

ORAN ORANTI
ZM:

RNEK:

14
a
b
= =
= k & a = 6k
8
6
a +b

a ve b pozitif tam saylar

14
a
b
= =
8
6
a +b

a ile b doru orantldr.

(Biri artarken dieride
artar.)

b = 8k
a +b =

olduuna gre b a fark katr?

14
k

k2 = 1 & k = 1
a = 6k = 6 , b = 8k = 8 , b - a = 8 - 6 = 2 dir.

ARPANLARA AYIRMA ve ZDELKLER

a
b

=k

a ile b ters orantldr. (Biri

artarken dieri azalr.)
ab=k

RNEK:

x2

x3

=2

olduuna gre x katr?

x2 + x + 1
BLMEK
ZORUNDASIN.

ZM:

x2

x -1

x3

x2 + x + 1

x3
1

x2 + x + 1

(x - 1 ) : (x 2 + x + 1 )
x3

&

x3 - 1
x3

= 2 & x 3 - 1 = 2x 3

&

x =-1

&

x =-1

Son yllarda kp almlar ile

ilgili soru soruluyor.
a3 + b3 = (a + b) (a2 - ab + b2)
a3 - b3 = (a - b) (a2 + ab + b2)

MATEMATK
PROBLEMLER

PERMTASYON KOMBNASYON OLASILIK

RNEK:

RNEK:

Ali, Burcu ve Cann toplam 144 si vardr.

Arlklar farkl be kii bir izgi boyunca rastgele sraya giriyor.

Ali parasnn yarsn Cana

Buna gre en haf ve en ar kiinin ularda olma olasl katr?

Can parasnn te birini Burcuya

ZM:

Burcu parasnn drtte birini Aliye

ayn anda verdiinde nn de balangtaki paras dei-

olsun.

mediine gre Cann cebinde ka si vardr?

Kiiler A, B, C, D ve E olsun. En haf A, en ar E

A

ZM:

lk durum
+

Ali

Burcu

Can

2x

4y

3z

+x

+y

Son durum

+z

z + 3y

2z + x

2x

4y

3z

>
x = y

>
y = z

z = 16
Cann 16 3 = 48 si vardr.

A ve E kendi aralarnda 2!, B, C, D kendi arasnda 3!

stenen durum 2! 3! = 12
Tm durum: 5 kii 5! = 120 ekilde yer deitirir.
Olaslk :

12
1
=
dur.
120
10

RNEK:
Bir torbada eit sayda mavi, krmz ve yeil renkte bilye vardr.

Bu torbadan geri konulmamak zere art arda ekilen bilyenin nnde mavi olma olasl

ka bilye vardr?

KMELER

ekilde yer deitirir.

z = x

9z = 144

3!

>

2x + 4y + 3z = 144 ise 2z + 4z + 3z = 144

3!

x + y

1
olduuna gre torbada
84

RNEK:

A = # 1, 2, 3, 4 -

ZM:

B = # 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 - kmeleri veriliyor.

x tane mavi

A + B 3 K 3 A , B koulunu salayan ka tane K kmesi vardr?

x tane yeil olsun.

x tane krmz
Olaslk

ZM:

A + B = # 1, 2, 3, 4 -

Olaslk &

A , B = # 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 - dir.

K = # 1, 2, 3, 4, ................... 14442444 3

# 5, 6, 7, 8 - in alt kmeleridir. K kmesi de

x
a3k

3x
a3k

x : (x - 1) : (x - 2)

1
3!
=
84
3x : (3x - 1) : (3x - 2)
3!

& x = 3 tr.
Torbada 3x = 3 3 = 9 bilye vardr.

bu alt kmelere gre belirir.

Dolaysyla 24 = 16 dr.

Yan yana olmasn istediimiz kiiler bir kii gibi dnlp kendi ilerindeki sralamas ile arplr.

n elemanl bir knenin 2n tane alt

kmesi vardr.

(Tm durum) (stenmeyen durum) = (stenilen durum)

10

MATEMATK
LEM MODLER ARTMETK
ZM:

RNEK:

b
Reel saylarda tanml 3 ilemi a 3 b = +
eklinde tanmb a

a 3 b = 2 ise

lanyor.

a
b

b
= 2 dir.
a

a 2 + b 2 = 2ab
a 2 - 2ab + b 2 = 0

a3b =2

(a - b) 2 = 0

olduuna gre 2a 3 b ileminin sonucu nedir?

a = b dir.
Yani

lem sorusu 2013te olduu gibi

2014te de sorulacaktr.

2a 3 b =

2a
b

a
b

= 1 dir.

1
5
b
& 2 : 1 + : 1 = dir.
2
2
2a

FONKSYON
RNEK:

ZM:

f fonksiyonu iin

x = 1 iin f(1) = 2 f(0) + 4 = 2 4 + 4 = 12 dir.

f (x) = 2 : f (x - 1) + 4
f(0) = 4 olduuna gre f(3) katr?

x = 2 iin f(2) = 2 f(1) + 4 = 2 12 + 4 = 28 dir.

(fog)(x) = f(g(x))

x = 3 iin f(3) = 2 f(2) + 4 = 2 28 + 4 = 60 dr.

(gof)(x) = g(f(x))

GENLER
RNEK:

ABC ve ABD gen

B, D, C dorusal

%
m (ABD) = 30

10

|AB| = 10 cm

30
D

zel gen kurallarnn uy-

|DC| = 6 cm

guland bir geometri sorusu

mutlaka gelecektir.

Verilenlere gre ADC geninin alan ka br2 dir?

A) 12

B) 15

C) 18

ZM:

D) 24

E) 30

Adan [BC] ye dik inelim.

ABH geninde 30 60 90 geninden |AB| = 10 cm ise

10
B

30

|AH| = 5 cm

O hlde
Alan (ADC) =
=

DC : AH
2
6:5
= 15 cm 2 dir.
2
A B C D E

11

MATEMATK
ANALTK GEOMETR
RNEK:

Bklm bir tel bir noktas orijinde olacak ekilde koordinat dzlemine yerletirilmitir.

y
A _- 2 3 , 2i

|OA| = 4 br

4
60

|OB| = 8 br

30

olduuna gre tel orjin noktas etrafnda serbeste saat ynnn tersine dndrlp telin A noktas

A l _ - 2 3 , 2 i noktasnn stne geldiinde B noktasnn bulunduu nokta aadakilerden hangisidir?

A) _ -2, 2 3 i

B) _ 8, 8 3 i

ZM:

C) _ 4, - 4 3 i

D) _ -4, 4 3 i

E) _ 2, - 2 3 i

Tel saat ynnn tersine

90 dnmektedir.
A _- 2 3 , 2i
2

genleri kullandran sorulara

dikkat edilmelidir.

Dndrme ya da teleme sorula-

4
60 4

30

30

Analitik geometrinin iinde zel

rnn sorulma ihtimali yksektir.

60

30 4 3

B l (4, - 4 3 )

A B C D E

KATI CSMLER
SYMnin 2014te yapt snavlarda dndrme sorularna yer
verildiine dikkat edilmelidir.
RNEK:

AD = 8 cm
BA = 2 cm

ZM:

2
B

2
D

ekildeki ABCD dik yamuu [AB] kenar

etrafnda 360 dndrlrse elde edilen
cismin hacmi ka cm3 tr?

Benzerlikten

CB = 4 cm

KB
KB + 2

4
&
8

KB = 2 cm dir.

Yamuk [AB] kenar etrafnda dndrldnde kesik koni

oluur. Kesik koninin hacmi byk koninin hacminden kk koninin hacmi karlarak bulunur.

Kesik koninin hacmi =

12

1
1
: r : 82 : 4 - : r : 42 : 2
3
3

224r
1
dir.
: r (256 - 32) =
3
3

MATEMATK
PROBLEMLER

MANTIK

Kesme katlama sorular snavda sorulmasn

beklediimiz soru tarzlarndan biridir.

RNEK:
Tubann iki tane ayn elbiseye ihtiyac vardr. stedii iki elbise
de A ve B maazalarnda satlmaktadr.

A maazasndaki bir elbisenin yat B maazasndaki

bir elbisenin yatndan 50 daha pahaldr.

A maazas iki elbise alndnda ikinci elbiseye %40

indirim yapmaktadr.

Kesme sorularnda simetri mantna dikkat

edilmelidir.
A

|AB| = |AC|

B maazas iki elbise alndnda her bir elbiseye %10

indirim yapmaktadr.

Tuba iki elbiseyi A maazasndan ya da B maazasndan alrsa

her iki durumda da ayn paray deyeceine gre A maaza-

snda bir elbisenin sat yat ka dir?

A) 300

B) 350
D) 450

Balang

C) 400

1. Adm

E) 500

ZM:
A maazas

B maazas

Elbise 1: 100x + 50

100x

Elbise 2: 100x + 50

100x

D
B

olsun

60
100

B maazasndan iki elbise alndnda B maazasna denen para

90
90
+ 100x :
100
100

Birinci admda kt paras [AD] boyunca kesiliyor.

kinci admda ise oluan genler [DB] ve [DC] akacak

biimde dndrlyor ve bylelikle nc admda KLM
geni biiminde bir kt paras elde ediliyor.

1.

(ki rnde de %10 indirim olduundan %90 denir.)

13

(1) ve (2) denklemleri birbirine eitlenirse

16 0
100

|BC| = 10 cm olursa
nc admda oluan KLM
geninde |LM| ka cm olur?

10

verilen

|AB| = |AC| = 13 cm ve

13

A) 26

B) 24

C) 18

D) 16

160
(100x + 50) :
= 90x + 90x
100

admnda

ABC geninde

60
(100x + 50) + (100x + 50) :
ggg (1)
100
90
90
100x :
+ 100x :
gggggg (2)
100
100

Balang

Her iki maazaya da denen para ayn olduundan

(100x + 50) :

3. Adm

Yukarda keleri A, B ve C olan ikizkenar gen biimindeki

bir kt parasndan keleri K, L ve M olan baka bir gen
elde ediliyor.

(kinci rn %40 indirimli, %60 denir.)

100x :

C
2. Adm

A maazasndan iki elbise alndnda A maazasna denen

para

(100x + 50) + (100x + 50) :

E) 12
A B C D E

2.

30

= 18 0 x

17

M
17

1600x + 800 = 1800x

nc ve son adm olan KLM geninde

800 = 200x

|KL| = |KM| = 17 cm

x =4

|LM| = 30 cm dir.
Buna gre balangtaki ABC geninde |BC| ka cm dir?

A maazasndaki elbise fiyat

100x + 50 = 100:4 + 50 = 450

A) 6
A B C D E

13

B) 8

C) 12

D) 16

E) 18
A B C D E

MATEMATK
MANTIK

MANTIK

1. 3. sorular aadaki bilgilere gre cevaplaynz.

1. 3. sorular aadaki bilgilere gre cevaplaynz.

evresinin uzunluu 96 m olan dairesel bir pistin balang noktasnda bulunan yarmaclarn hzlar,
V1

V1 = 4 m/dk

V2

V2 = 8 m/dk

V3
Balang
noktas

1.

V4

30 tane kutu 1 den 30 a kadar numaralandrlyor. nce

numaras 2 nin kat olan btn kutulara ikier tane, daha
sonra numaras 3 n kat olan btn kutulara er tane
ve en sonunda numaras 5 in kat olan btn kutulara
beer tane bilye konuluyor.

V3 = 12 m/dk

rnein; 10 numaral kutuya 2 + 5 = 7 tane bilye, 18

numaral kutuya 2 + 3 = 5 tane bilye konulmutur.

V4 = 16 m/dk dr.
Yarmaclar pist etrafnda saat ynnde sabit hzlarla srekli hareket etmektedirler.

1.

Balang noktasndan ayn anda hareket eden yarma-

Bu ilemin sonunda en ok bilye bulunan kutunun numaras katr?

A) 10

clarn hareketlerinden en az ka dakika sonra bulun-

B) 15

C) 20

D) 24

E) 30

duklar konumlar birletirildiinde oluan ekil kare olur?

A) 4

B) 6

C) 8

D) 10

ZM:
Kutu numaras; sadece 2, 3 ve 5 in kat olan kutulara bilye
konulduundan, en ok 2 : 3 : 5 = 30 numaral kutuya 10
tane bilye konulmutur.

E) 12
A B C D E

2.

A B C D E

Balang noktasndan ayn anda hareket eden yarmaclarn 42 dakika sonra bulunduklar konum aadaki-

2.

lerden hangisidir?

A)

B)

V4

V1

Balang
noktas

V2

V2

V1

C)

A) 5

Balang
noktas

V3

V3

C) 7

D) 8

1, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29 numaral

8 tane kutuya hi bilye konulmamtr.
A B C D E

Balang
noktas

V1

V4

V3

V2

V1

V3

E)

3.

V2

B) 6

C) 7

D) 8

E) 9

ZM:
inde 5 tane bilye bulunan kutu numaralar

Balang
noktas

V4

Ka tane kutuda 5 tane bilye vardr?

A) 5

V1

V2

E) 9

Kutu numaras 2, 3 ve 5 e blnemeyen kutulara bilye konulmamtr.

D)

Balang
noktas

BU BLG
SORU
ZDRR.

B) 6

ZM:

V4

V4

Ka kutuya bilye konulmamtr?

2 + 3 = 5 den dolay
Kutu numaras sadece 2 ve 3 e blnp 5 e blnemeyen ve
sadece 5 e blnp 2 ve 3 e blnemeyen kutulara be bilye
konulmutur.

V3
A B C D E

6, 12, 18, 24, 5, 25 6 tane kutuda be bilye vardr.

A B C D E

Ayn anda ayn ynde hareket

eden iki aracn hzlarnn fark
alnr, zt ynde hareket eden
iki aracn ise hzlarnn toplam
alnr.

Mantk sorularnn ierisinde saylarn blnebilmesi ile ilgili sorularn yer alacan
syleyebiliriz.
zellikle asal saylara dikkat edilmelidir.

14

MATEMATK
MANTIK

MANTIK
ekil yorumlama sorular, SYMnin son yllarda
yapt snavlarda ska sorduu soru tarzdr.

1. 3. sorular aadaki bilgilere gre cevaplaynz.

2014 KPSSde sorulma ihtimali yksek olan soru

tarzlarnn ierisinde yer aldn syleyebiliriz.

Aada, kare eklinde kartlar ve zerinde saylar vardr.

zerinde saylar yazan kartlarn arka yznde, nndeki sa-

SORU:

ynn kat vardr.

1.

1. kart

2. kart

3. kart

4. kart

5. kart

6. kart

7. kart

8. kart

10

11

12

9. kart

10. kart

11. kart

12. kart

13

14

15

16

13. kart

14. kart

15. kart

16. kart

Siyah ve beyaz altgenler kullanlarak ekildeki gibi bir

ssleme yaplmtr.

Bu sslemede 30 siyah altgen olduuna gre ka beyaz

altgen vardr?
A) 47
D) 50

C) 49
E) 51

ZM:
Verilen sslemeyi

Hangi kart evrilirse kartlarn zerindeki saylarn toplam 156 olur?

A) 5

B) 6
D) 9

C) 7
eklinde dnebiliriz. O hlde her 2 tane

E) 10
A B C D E

2.

B) 48

tane

sembol iin 3

sembol kullanlmtr. Yani 30 tane siyah altgen iin

45 tane beyaz altgen kullanlr. 2 tane de son ksmdaki beyaz altgen var.

zerinde ift say yazan kartlar ters evrildiinde 16

O hlde toplam 45 + 2 = 47 tane beyaz altgen kullanlmtr.

karttan elde edilen toplam T1, zerinde tek say yazan

kartlar ters evrildiinde 16 karttan elde edilen toplam

T2 olduuna gre T1 T2 fark katr?
A) 4

B) 8
D) 14

A B C D E

C) 12

SORU:

E) 16
A B C D E

3.

Yukardaki drt adet zarn grnmeyen yzeylerindeki

saylarn toplam katr?

10. kart ters evrildiinde elde edilen art miktar hangi kartlar evrildiinde elde edilen art miktar ile ayn

A) 60

olamaz?

A) 2, 3, 5

B) 3, 7
D) 1, 4, 5

D) 30

C) 4, 7

C) 40
E) 20

ZM:

E) 1, 3, 6

Bir zarda yzeylerin toplam

1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 = 21 dir.

A B C D E

BU BLG
SORU
ZDRR.

B) 50

4 zar olduundan 4.21 = 84 olur.

Ardk saylarn toplamn veren

forml, saysal mantk sorularnda
ska rastlayacamz bir kuraldr.
KURAL: 1 + 2 + 3 + ... + n = n :

Grnen ksmlarn toplam

1 + 3 + 4 + 6 + 1 + 2 + 2 + 4 + 1 = 24
Grnmeyen yzeylerin toplam

n +1
2

84 24 = 60 bulunur.

15

A B C D E

TARH

SLAMYET NCES TRK TARH

1. lk Trk devletlerinde hkmdarlk yetkisinin ilahi kaynakl oldu-

una ve Tanr tarafndan verildiinde inanlmas anlayna Kut

ad verilir.

2. Dzenli bir veraset anlay yoktur. lke hanedann ortak maldr. anlay benimsenmitir. Bu durum taht kavgalarna neden olmutur.

Snavlarda genellikle Asya

3. Hatun, hkmdar elerine verilen unvandr. Hatunlarn kurultaya katlma, eli kabul
etme gibi siyasi yetkileri vardr. Ayrca hkmdarn bulunmad kurultaylara bakanlk
da edebilir.

ve Uygurlarla ilgili sorular

Tigin, hkmdarn erkek ocuklarna verilen unvandr.

4. Trk devletlerinin birounda kili Sistem ad verilen dou - bat eklinde lkenin iki
koldan ynetilmesi uygulamas grlmektedir. Dou, hkmdar tarafndan ynetilirken
bat, hanedan yelerinden yabgu unvan kullanan ve i ilerinde bamsz hareket eden
bir ynetici tarafndan idare edilmitir.

Hun Devleti, Gktrkler

gelmitir. Bu yl dier Trk

topluluklarna ynelik bir
soru sorulabilir. zellikle
Avarlara dikkat edelim.

5. Trk devletlerinde i ilerinde bamsz hareket eden boy rgtlenmesi grlmtr. En

kk siyasi birim olan boylar yneten boy beyleri i ilerinde bamsz hareket etme hakkna sahip olmulardr. Bu durum da federatif yapnn varlna kant olarak gsterilebilir.

TRK SLAM TARH

BU KONUYA
DKKAT!

Anadoluda Kurulan I. Dnem Trk Beylikleri

Danimentliler

Saltuklular

Artuklular

Mengcekliler

aka Beylii

Merkezi Sivastr

Erzurum ve evresinde kurulmutur.

Mardin ve evresinde
kurulmutur.

Merkezi Erzincandr.

zmir ve evresinde
kurulmutur.

Hallarla ve Grclerle mcadele

etmitir.

Dnemin en tannm
bilim insan El-Cezerdir.

Hallarla, Ermenilerle, Bizans mparatorluu ile mcadele

etmitir.
Yabasan Medresesi,
dnemin en nemli
eseridir.

Kale Camisi, Tepsi

Minare, Ulu Cami,
Kmbetler, Mama
Hatun Trbesi nemli
eserlerindendir.

Malabadi Kprs,
Hatuniye Medresesi,
Hasankeyf kalntlar
nemli eserlerindendir.

Grclerle ve
Rumlarla mcadele
etmitir.
Divrii Ulu Cami en
nemli eseridir.

Bizans mparatorluu
ile mcadele etmitir.
Beyliin kurucusu
aka Bey, lk Trk
donanmasn kuran
ve ilk deniz komutan
olan Trk beyidir.

Trk slam tarih ve medeniyetinin nemli bir hayr messesesi olan va-

bn-i Fadlan, bn-i Batuta

kar, VIII. yzyln ortalarndan XIX. yzyln sonlarna kadar btn Trk
slam devletlerinin sosyal, ekonomik ve kltrel hayatnda etkili olmutur.

gibi seyyahlarn faaliyetlerine

Bu sistem bir kiinin elde ettii mlklerini insanlarn ihtiyacn gidermek

gz atalm.

zere hayr amal tashih etmesi usulne dayanr. Trk slam devletlerinde

bulunan mescit, cami, medrese, imarethane, ktphane, hastane, hamam,

kervansaray, eme vb. yaplar vakf gelirleriyle ina edilmitir.

OSMANLI KLTR MEDENYET

Osmanl Toplumunun Yaps

Ynetenler (Beraya)
lmiye (Ehl-i er)

Ynetilenler (Reaya, Tebaa)

Seyye (Ehl-i Kl)

Kalemiye (Ehl-i Kalem)

Din, eitim ve hukuk alannda Maliye ve yaz ileri ile ilgili

brokrasi snfdr.
grev yapan kiilerdir.
Divanhmayun yelerinden
eyhlislam ve kazasker bu
snfta yer alr.
Kadlar, mderrisler, muallimler, hocalar, mezzinler bu
snfa mensupturlar.
Medrese kl kiilerdir.

Ynetim, idare ve asker alanda

grev yapan kiilerdir.

Divanhmayun yelerinden
defterdar, nianc, reislkttap bu snfta yer alr.

Sadrazam, vezirler, kaptanderya,

yenieri aas bu snfta yer alr.

Beylerbeyi, sancak beyi, subalar

Divan ktipleri bu snfa menbu snfa mensupturlar.
sup olan grevlilerdendir.
Genellikle Enderun Mektebi
kl kiilerdir.

Genellikle Enderun Mektebi kl

kiilerdir.

16

Vergi vermekle ykml

geni halk kitlesidir.

ifti, kyl, esnaf,

aznlklar, tccarlar bu

snfa mensup kiilerdir.

TARH

OSMANLI EKONOMS
1. Merkez Maliyesi

Banda defterdar bulunur.

Gelir ve gider hesaplarnn tutulduu tekilattr.

Osmanl Maliyesinin en nemli gelir kayna

reayadan alnan vergilerdir.

eri Vergiler
r
Cizye
Hara

r Vergiler
Avarz
Anam
spen

ift Resmi

Derbent Resmi
Bac

Bennak
Mcerret

Gmrk Resmi
Arusane

Tahrir
Defterleri:
Fethedilen
arazilerin kaytlarnn tutulduu
defterlerdir.

2. Tmar Sistemi
Bir ksm asker ve memurlara geim,
hizmet veya masraarna karlk belirli blgelerin vergi kaynaklarnn tahsis
edilmesi usuldr.
Tmar topraklar dirlik ad altnda gelirine gre has, zeamet ve timar olarak
ksma ayrlr.
Tmar topraklar devlet mlkdr. Miras
braklamaz, vakfedilemez, balanamaz.

Mhimme Defterleri: Divanda

alnan kararlarn yazld defterlerdir.

Tmar Sisteminin Yararlar

Devlet Arazilerin Dier Blmleri

Hazineden para ayrlmadan devletin asker

ihtiyac karlanr.

Mukataa

Devlet memurlarnn maa karlanr.

Malikne

Vergilerin toplanmas kolaylar.

Yurtluk Ocaklk

Devlet otoritesi salanr.

retimde sreklilik salanr.
Bayndrlk ileri yrtlr.

Pamaklk

Vakf
Metruk
Mevat

OSMANLI DEVLETNDE YAANAN NEML SYAS VE ASKER GELMELER

Zitvatoruk Antlamas (1606)

Koyunhisar (Bafeon) Sava (1302)

Osman Bey Dneminde Bizans ile Osmanl gleri arasnda yaplan ilk savatr.

Osmanl Devleti, Avusturya zerindeki siyasi stnln kaybetmitir.

Kasr- irin Antlamas (1639)

Maltepe (Palekanon) Sava (1329)

Orhan Bey Dneminde Bizans ile Osmanl gleri arasnda yaplan savatr.

Bugnk Trkiye - ran snrnn temeli atlmtr.

Karlofa Antlamas (1699)

Srpsnd Sava (1364)

Osmanl Devleti ilk kez batda byk apta toprak kaybetmitir.

I. Murat Dneminde Hallar ile Osmanl Devleti arasnda yaplan

ilk savatr.

Pasarofa Antlamas (1718)

Osmanl Devleti ilk kez Batnn stnln kabul etmitir. (Lale
Devrinin balangcdr.)

I. Kosova Sava (1389)

I. Murat Dneminde Hallar ile Osmanl Devleti arasnda yaplan

savatr. Osmanl Devleti ilk kez bu savata top kullanmtr.

Belgrat Antlamas (1739)

XVIII. yzylda Osmanl Devletinin imzalad son kazanl antlamadr.

Ankara Sava (1402)

Yldrm Bayezit Dneminde Timur Devleti ile Osmanl Devleti
arasnda yaplmtr. Osmanl Devleti yenilmi ve dalma tehlikesi geirmitir. (Fetret Devri)

Kk Kaynarca Antlamas (1774)

Osmanl Devleti ilk kez sava tazminat demitir. Rusya, Osmanldaki Ortodokslarn koruyuculuunu stlenmitir.

Edirne Segedin Antlamas (1444)

Balta Liman Ticaret Antlamas (1838)

II. Murat Dneminde Osmanl Devleti ile Macarlar arasnda imzalanmtr. Antlama Osmanl Devletinin Balkanlardaki otoritesini sarsmtr.

ngiltereye yeni ticari haklar tannmtr. Osmanl Devleti, Avrupann ak pazar hline gelmitir.
Londra Konferans (1840)

Varna Sava (1444)

Msr Sorunu, uluslararas alanda zme kavumutur.

II. Murat Dneminde Osmanl Devleti ile Hallar arasnda yaplmtr. Sava Osmanl Devleti kazanmtr.

Londra Boazlar Szlemesi (1841)

Boazlarda uluslararas kararlar etkinlik kazanmtr.

II. Kosova Sava (1448)

Paris Antlamas (1856)

II. Murat Dneminde Osmanl Devleti ile Hallar arasnda yaplmtr. Bu sava ile Trklerin Balkanlardan atlamayaca kesinlemitir.

Osmanl Devleti, bir Avrupa devleti saylm, toprak btnl

Avrupal devletlerin garantisi altna girmitir. Islahat Ferman
antlama metnine eklenmitir.

stanbul Antlamas (1533)

Osmanl Devleti, Avusturyaya siyasi stnln kabul ettirmitir.

Berlin Antlamas (1878)

Amasya Antlamas (1555)

Osmanl ile ran arasnda imzalanan ilk resm antlamadr.

Romanya, Srbistan ve Karada bamszln kazanmtr. Ermeni Sorunu ilk kez resm bir antlamada yer almtr.

17

TARH

ERMEN SORUNU
1918de

XIX. yzyln ikinci yarsna kadar kendilerine Millet-i Sadka

Ermeniler

denen Ermeniler, Rusya ve ngilterenin kkrtmalarndan etki-

yeniden

harekete

Kars,

Idr

ile

geen

Adana,

Mara, Urfa ve Antepte faaliyetlerde

lenmilerdir.

bulunmulardr.

Bu kkrtmalarn etkisiyle Ermeniler 1862de Zeytunda,

Kurtulu

Sava

Dneminde de Dou Anadoluyu ele

1863te Vanda ilk ayaklanma giriimlerinde bulunmulardr.

geirmek iin harekete geen Ermeniler,

1877 1878 Osmanl - Rus Harbi sonras imzalanan Berlin

Kzm Karabekir komutasndaki Trk

Antlamasnn 61. maddesi ile Ermenilerin yaadklar blge-

BU KONUDAN
SORU
GELEBLR.

ordusu tarafndan yenilgiye uratlm 2

lerde slahat yaplmas istenmitir.

3 Aralk 1920de imzalanan Gmr Antlamas ile Ermeniler

Ermeniler tarafndan 1887de Hnak Komitesi, 1890da Ta-

Trkiye zerinde hibir haklarnn kalmadn kabul etmilerdir.

nak Styun Cemiyeti kurulmutur.

Lozan Antlamasnda aznlk haklar konusunda belirlenen esaslarla

Ermeniler 1896da Osmanl Bankas basknn, 1904te Sason s-

Trk vatanda olan Ermeniler, Trk Medeni Kanunu kapsamna

yann dzenlemiler, 1905te II. Abdlhamite suikast teebbsnde

alnmlardr. 1965ten sonra Avrupal baz devletler kendi lkele-

bulunmulardr.

rinde yaayan ve Ermeni Diasporas ad altnda faaliyet gsteren

Ermenileri desteklemilerdir. Ermeniler ortaya koyduklar ve Drt

I. Dnya Savanda Anadolunun birok yerinde isyan balatan

T olarak adlandrdklar; Tantm, Tannma, Tazminat ve Toprak

Ermeniler tilaf Devletleri ile de i birlii iinde olmulard.

talebinden oluan planlarn uygulamaya almlardr.

1915te karlan Tehcir Kanunu ile hkmet emirlerine, lke

1975te ASALA (Ermenistan Kurtuluu iin Ermeni Gizli Or-

savunmasna ve gvenliin salanmasna kar hareket edenler

dusu) adl terr rgtn kuran Ermeniler Trk temsilcilikleri-

Suriyeye zorunlu ge tabi tutulmulardr.

ne ynelik faaliyetlerde bulunmulardr.

Trablusgarp Sava sonrasnda, Trablusgarp ve Bingazi talyaya braklmtr. Onikiada geici olarak talyann
koruyuculuuna braklmtr.

Balkan Savalar sonrasnda, Bat

Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve
Ege adalar (Bozcaada ve Gkeada
hari) kaybedilmitir.

Tanzimat Ferman
1839da Hariciye Nazr Mustafa Reit Paa tarafndan
hazrlanm, Sultan Abdlmecit tarafndan ilan edilmitir.
Osmanl Devletinin paralanmasna engel olmak, Avrupal
devletlerin mdahalesini nlemek ve milliyetilik akmnn
etkilerini azaltmak amacyla yaymlanmtr.

BU BLG
SORU

ZDRR .

Ferman ile Osmanl Devletinde ilk kez hukukun stnl kabul edilmi,
padiahn yetkileri ilk kez yasa ile snrlandrlmtr.
Askerlik vatan grevi hline getirilmi, msadere kaldrlarak mlkiyet hakk
salanmtr.

MLL MCEDELE MUHAREBELER DNEM

Sakarya Savann Sonular

Kurtulu Savan Anlatan Eserler

Trklerin geri ekilii sona ermitir.

Ateten Gmlek Halide Edip Advar

(Kurtulu Sava zerine yazlan ilk roman)

tilaf Devletleri, TBMMye atekes ve bar nerisinde bulunmulardr.

Mustafa Kemale mareal rtbesi ve gazi unvan verilmitir.
TBMM ile Kafkas cumhuriyetleri arasnda Kars Antlamas imzalanmtr.
TBMM ile Fransa arasnda Ankara Antlamas imzalanmtr.

Trkn Atele mtihan Halide Edip

Advar
Yaban Yakup Kadri Karaosmanolu
Atatrkten Anlar Kemal Arburnu
Istiklal Harbimiz Kzm Karabekir

TBMM ile Ukrayna arasnda Dostluk Antlamas imzalanmtr.

Mill Mcadele Hatralar Ali Fuat Cebesoy

TBMM ile ngiltere arasnda Esir Mbadelesi Antlamas yaplmtr.

NEML NKILAPLAR
Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)

Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)

Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)

Lozan Grmelerinde gl hareket

etme istei, padiah ve Osmanl Hkmetinin Mill Mcadele aleyhinde hareket
etmesi, saltanat ynetiminin ulusal egemenlik anlay ile elimesi gibi sebeplerle
saltanat makamna son verilmitir.

lkede iki balln ortaya kmas, d glerin halife zerinden lke ilerine mdahale
etmeleri, halifeliin ulusal egemenlik ve cumhuriyetle elimesi, laik bir yap oluturarak
inklaplarn nnn almak istenmesi gibi
sebeplerle hilafet makamna son verilmitir.
mmet toplumu anlay yerine ulus
toplumu anlay geerli klnmtr.
eyhlislamlk makam sona ermitir.

Eitim ve retimin birletirilmesi,

millletirilmesi ve laikletirilmesi amalanmtr.

Osmanl Devleti remen sona ermitir.

I. TBMMnin yapt tek slahattr.

18

Medreseler kapatlmtr.

TARH

DI POLTKA

MUSUL SORUNU

Mondros Mtarekesinin imzaland tarihte Trk birliklerinin

kontrolnde olan blge ngilizler tarafndan igal edilmitir.

Misakmill snrlar iinde bulunan Musulun durumu Lozanda

gndeme gelmi konferansta halledilemeyen konu ngiltere ve
Trkiye arasnda yaplacak olan ikili grmelere braklmtr.
ngiltere, Hali Konferansnda Musul ile birlikte Hakkri zerinde de hak iddia etmitir.

Lozan Antlamasnn ilgili maddesi gereince Milletler Cemiyetine gtrlen sorun, eyh Sait syannn Trkiyeyi zor durumda brakmas nedeniyle Trkiye aleyhine zlmtr.
5 Haziran 1926 tarihli Ankara Antlamas ile Musul Iraka braklmtr. Musul petrol gelirlerinin %10u 25 yl sreyle Trkiyeye braklmtr. Trkiye bu hakkndan 500 bin ngiliz Sterlini
karlnda vazgemitir.

ADA TRK VE DNYA TARH

BASMACI HAREKET
1918 ylnda Sovyet ordusunun Hokand Cum-

huriyetini ykmasyla balayan harekettir. Bu

hareketin amac, Trkistan Ruslardan kurtararak bamszlna kavuturmaktr. Hareketin
iinde Enver Paa, Zeki Velidi Togan ve smail
Gaspral gibi nemli isimler de yer almtr.
Enver Paa
ttihat ve Terakki Cemiyetinin en gl lideridir.
I. Dnya Savanda Harbiye Nazr ve Bakumandan vekili olarak asker politikay
yrtmtr. I. Dnya Savandan sonra
Rusyaya gitmitir.
I. Dnya Halklar Kurultayna katlm,
ttihat ve Terakki Kongresini toplamtr.
Ruslara kar savaan Basmaclara destek
vermitir.
Zeki Velidi Togan
Trklk krinin savunucularndandr.
Basmac Hareketinde yer almtr.
Trkistan mill birliini kurmutur.
stanbul niversitesinde Umumi Trk Tarihi krssn oluturmutur.
smail Gaspral
Trk, Turanc grn ideologlarndandr.
Ruslara kar mill direnite nc olmutur.
Tercman gazetesini yaymlamtr.
Trk slam toplumlarnn eitim ve kltr reformlaryla modernlemesi gerektiini savunmutur.
Yusuf Akura
Trklk krini savunmutur.
Tarz- Siyaset adl eseri nldr.
Trk Yurdu dergisini karmtr.

1931 - 1939 Aras Trk D Politikas

Gelimeleri

Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmas

(1932)
Balkan Antantnn oluturulmas (1934)
Montr Boazlar Szlemesinin imzalanmas (1936)
Sadbad Paktnn kurulmas (1938)
Hatayn ana vatana katlmas (1939)

Trkiyenin
II. Dnya
Savana Katlmas
BASMACI
HAREKET
Trkiye II. Dnya Sava boyunca tarafszlk
politikas uygulam, savan son dneminde
ise sava sonras oluumlarda ve antlamalarda yer alabilmek amacyla grnte de olsa
Mttek Devletler Blokunda yer almtr.

Adana Grmeleri

Casablanca Konferansnda Roosevelt ve

Churchill Trkiyenin savaa katlmas ve
bir Balkan Cephesi almas konusunda karar vermilerdi. Bu konuyu Trk liderlere
aklamak zere 30 Ocak - 1 ubat 1943
tarihleri arasnda Adanada Cumhurbakan
smet nn ve Babakan kr Saraolu ile
grmlerdir. Bu grmelerde Trkiyenin
en ge 1943 yl sonunda savaa katlmas
istenmitir. Ancak Trkiye Sovyet Rusyadan
emin olmadn ve Trk ordusunun takviye
edilmesi gerektiini bildirmitir.
Ayn yln sonlarnda Moskovada bir araya
gelen Mttekler zellikle Sovyet Rusyann
srar ile Trkiyenin 1943 yl sona ermeden mutlaka savaa girmesi gerektii konusunda anlamlardr.
ngiltere Dileri Bakan Eden, durumu bildirmek zere Trkiye Dileri Bakan Numan
Menemenciolu ile Kahirede bir grme
yapmtr. Bu grmelerde Trkiye savaa
katlmay reddetmitir.

Kahire Grmeleri

Tahran Konferansnda Sovyet Rusya, Trkiyenin savaa girmesi konusunda srar etmitir. ABD ve ngiltere de Trkiyenin savaa
girmesini istediinden Churchill, 4-6 Aralk
1943te Kahirede Cumhurbakan smet
nn ile grmtr. Bu grmelerde basklar olduka ar olmu ve nn prensip
olarak savaa katlmay kabul etmitir. Ancak Trkiye sava iin yeterli silah ve malzeme yardmn almadan savaa girmeyecekti.
1944 yl balarnda ngiliz ve Trk asker
yetkililerinin Trkiyenin asker ihtiyalarnn
tespiti konusundaki almalarnn sonusuz
kalmas zerine ilikiler durma noktasna
gelmitir.
Trkiye, Mttek Devletlerle mnasebetlerini dzeltmek iin 2 Austos 1944te
Almanya ile diplomatik mnasebetlerini
kesmitir.

19

Trkiye 23 ubat 1945te Birlemi Milletler Tekilatnn asil yeleri arasnda yer
alabilmek iin Almanyaya sava ilan etmitir. Ancak sava ilan yalnzca simgesel
bir hareket olarak kalmtr.

II. Dnya Savann Trkiyeye Etkileri

Trkiyenin sanayi yatrm programlar

ertelenmi, tarmsal retim olumsuz etkilenmitir.
Fiyat artlar ve karaborsaclk balamtr.
18 Ocak 1940ta Mill Korunma Kanunu
karlm, ekonomide devlet kontrol artrlmtr.
Ar kazan ve yksek enasyon sebebiyle
11 Kasm 1942de Varlk Vergisi Kanunu
karlmtr.
Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu karlmtr.
II. Be Yllk Sanayi Plan uygulanamamtr.

Sava artlarna ramen eitim

yatrmlar devam ettirilmeye
allmtr.
Dnemin
Mill
Eitim Bakan Hasan li Ycel
nclnde alan Ky Enstitleri
buna nemli bir rnektir.
smet nn Dneminin nemli Gelimeleri
II. Dnya Sava ve Trk d politikasnn
ynlendirilmesi (Adana Grmeleri ve
Kahire Grmeleri)
Ky Enstitlerinin almas
Varlk Vergisi Kanununun karlmas ve
uygulanmas
Ekmek karnesi uygulamas
Toprak Reformu Kanununun karlmas
ok partili hayata geilmesi
Tek Dereceli Seim Sistemine geilmesi ve
ilk kez ok partili seimin gerekletirilmesi

Souk Sava Dnemi

Rusya nderliindeki Dou Blokunda Kurulan rgtler:

Cominform
Comecon

Varova Pakt

TARH
ADA TRK VE DNYA TARH
ABD nderliindeki Bat Bloku ve nemli
Faaliyetleri

Trkiye Kore Savana asker gndermitir.

Truman Doktrini

Sovyet Rusyann II. Dnya Sava sonras

Orta Dou, Boazlar, Ege Denizi ve Dou
Akdeniz gibi blgelerde hedeedii yaylmac
politikay nlemek amacyla yaymlanmtr.
ABD Bakan Truman tarafndan onaylanan doktrinde Trkiye, Yunanistan gibi
devletlere ekonomik yardm gerekletirilmesi ve ortak hareket edilmesi konularnda
uzlama salanmtr.

Marshall Plan

II. Dnya Savadan sonra ABD tarafndan

Avrupa lkelerine yardmda bulunmak ve
bu devletleri ksa zamanda glendirmek
amacya hazrlanan programdr.
Komnizmin
amalamtr.

yaylmasn

engellemeyi

D yardmn kmasyla Avrupa Ekonomik Birlii Tekilat kurulmutur.

NATOnun Kurulmas
ABD Sovyet yaylmacln durdurmak
iin tedbir araylarna girimitir.
1949da ngiltere, Fransa, Belika, Hollanda, talya, Danimarka, zlanda, Norve, Portekiz, Lksemburg, Kanada ve
ABD arasnda Kuzey Atlantik ttifak
(NATO) kurulmutur.
Trkiye bu birlie 1952de (Adnan Menderes Dnemi) ye olmutur. Trkiyenin
Kore Savana asker gndermesi yeliini
hzlandrmtr. Sovyet Rusya da bu birlie kar Varova Paktn oluturmutur.

Eisenhower Doktrini

ABD Bakan Eisenhowern Orta Douda

Sovyet Rusyann glenmesini nlemeye
ynelik almasdr.
Bu amala Orta Dou lkelerine ekonomik
ve asker yardm yapmay taahht etmi,
asker i birliine gidilmesi planlanmtr.

Kore Sava

Potsdam Konferansna gre Kore topraklar

38. enlemin kuzeyi ve gneyi olarak ayrlmtr. Kuzey Kore Rusyann, Gney Kore
ABDnin hareket sahas olmutur.
Kuzey Korede 1949da komnizm hkimiyeti balam ve ilikiler gerilmi, Kuzey
Kore, Gney Koreye sava ilan etmitir.
Trk askeri de Birlemi Milletlere bal
birlikler ierisinde blgede savamtr.

Badat Pakt

Adnan Menderes Dnemi nemli Gelimeleri

Trkiyenin Orta Douda ittifak aray sonucunda Irak ile 1955te imzalad pakttr.
Pakta daha sonra ngiltere, Pakistan ve ran
da ye olmutur. 1958de Irak pakttan ekilmi ve Badat Pakt CENTO adn almtr.

Trkiye NATOya ye olmutur.

Badat Pakt imzalanmtr.
Kbrs Sorunu yaanmtr.
Ky Enstitleri ve Halkevleri kapatlmtr.
Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda
Kanun karlmtr.
Atatrkn naa Antkabire tanmtr.
7 Eyll kararlar (1947) ile ithalat kolaylatrlm, bankalar serbest braklmtr.
Bu kararlar Trkiyede liberal ekonomiye
geiin ilk admdr.
1955 ylnda stanbulda 6-7 Eyll Olaylar yaanmtr.
1958 ylnda ekonominin ktye gitmesi
nedeniyle IMFden ilk bor alnmtr.
1960 htilali ile ordu ynetime el koymu
ve Demokrat Parti iktidar son bulmutur.

Yumuama Dnemi ve Sonras

Kba Buhran

Kbada Fidel Castronun sosyalist bir

idare kurmas ABD ile Kba arasnda
gerginlie sebep olmu, ABD, Castro ynetimini ykmak amacyla Kbaya bir
karma yapmtr. Domuzlar Krfezi
karmas olarak bilinen bu olay, Kbay
Sovyet Rusyaya yaklatrmtr.
Sovyet Rusya, 1962den itibaren Kbaya
fze yerletirmi ve bu durum ABD ile
Sovyetleri kar karya getirmitir. Nkleer sava tehlikesinin belirmesi zerine
Sovyet Rusya Kbadaki fzeleri kaldrm, ABDden de Trkiyedeki Jpiter fzelerini kaldrmasn istemitir.
Bu olaydan sonra 1963te Kremlin ile Beyaz Saray arasnda buhran zamanlarnda
yanl anlamalarn nlenmesi iin Krmz
Telefon Hatt kurulmutur.

Vietnam Sava

Vietnam 1954te kuzey ve gney olarak ikiye ayrlmtr. Kuzey de in destekli komnist ynetim kurulmu, gneyde kurulan devleti ngiltere ve ABD
desteklemitir. 2 Austos 1964te ABD
donanmasnn Tonkin Krfezinde Kuzey
Vietnamn saldrsna uramasyla sava
balamtr. 1973te imzalanan antlama
ile bar salanabilmitir.
Bir sre sonra 1976da ki devlet birlemi ve Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti adn almtr. Bu savaa arlmasna
ramen gitmeyen nl boksr Muhammet Alinin dnya ampiyonluu elinden
alnm, boks lisans iptal edilmitir.

20

Balantszlar Hareketi

BU TANIM

Dou ve Bat blokNEML

larndan ayr hareket eden lkelerin
balatt harekettir.
Bu hareketin liderleri Hindistan, Yugoslavya ve Msrdr. 1955te Endonezya
(Bandung) da yaplan konferans sonucu
Balantszlar, ABD ve Sovyet Rusyann
nkleer gc karsnda bamszlklarn
korumak iin aralarnda birlik ve dayanma salamay kararlatrmlardr.

SALT - I Antlamas (1972)

ABD ve Sovyet Rusya arasnda imzalanan

ve stratejik silahlar azaltmaya ynelik
olan antlamadr.

SALT - II Antlamas (1979)

ABD ve Sovyet Rusya arasnda imzalanmtr. Bu antlama ile stratejik ve nkleer silahlar snrlandrlmtr.
Sovyet Rusyann Afganistan igali zerine uygulanamamtr.

1967 Arap - srail Sava (Alt Gn Sava)

Sebebi, Msr lideri Nasrn Akabe Krfezini kapatmasdr. srail sava kazanm
ve tm Sinay ele geirmitir.

1973 Arap srail Sava (Yom Kippur

Sava)
Sebebi, Msrn bir nceki savata kaybettii prestijini yeniden kazanmak istemesidir.
ABDnin gerekletirdii Mekik Diplomasisi sonucu 1974te srailin Sinann bir
blmnden ekilmesini salayan antlama
imzalanmtr.

Camp David Antlamalar

Arap srail sorununu zmek amacyla

ABD araclyla imzalanan antlamalardr. ABD, srail ve Msr arasnda imzalanmtr.

ran Irak Sava

1979da randaki rejim deiikliinden

yararlanmak isteyen Irakn 1980de
ran topraklarna girip Basra Krfezine
kadar ilerlemesiyle balayan savatr. Sava Irakn dnd gibi olmam, ran
direnmi ve kaybettii yerleri geri almtr. BM kararyla 1988de atekes ilan
edilmitir.

TARH
ADA TRK VE DNYA TARH
Trk Yunan
likileri

BU
KONUDAN
SORU G
EL E
B

LR

Kbrs Sorunu

Kbrs Rumlarnn Enosis ad verilen Kbrs Yunanistana katma ideali 1950de

nemli bir dnm noktasna gelmi, kilise
bir halk oylamas yaparak aday Yunanistana balamak istemitir. Ancak halk oylamas ABD, ngiltere ve BM tarafndan kabul
edilmemitir. Bunun zerine Kbrs Rumlar
tarafndan 1955te EOKA adl terr rgt kurulmutur. EOKAnn Trkleri hedef
alan faaliyetleri karsnda Trkler de Trk
Mukavemet Tekilatn kurmulardr.
1959da Kbrs iin bamsz bir cumhuriyet idaresini ngren Zrih Antlamas,
ardndan Londra Antlamas imzalanmtr. Bu antlamalarla Kbrs Cumhuriyeti
kurulmu, Trkiye, Yunanistan ve ngiltere
garantr devlet olmutur. Kbrs Cumhuriyetinin cumhurbakanlna Makarios, yardmclna Dr. Fazl Kk getirilmitir.
Ancak Rumlarn Trklere ynelik faaliyetleri bitmemi, 1963te Kanl Noel olarak bilinen katliamlar balamtr. Kbrs
Trkleri 1967de Kbrs Geici Trk Ynetimini kurmulardr. Adada olaylarn srmesi zerine Trkiye 20 Temmuz 1974te
Kbrs Bar Harekatn gerekletirmitir.
Toplumlar aras grmeler sonunda 13
ubat 1975te Rauf Denkta liderliinde
Kbrs Trk Federe Devleti kurulmutur.
15 Kasm 1983te de Kuzey Kbrs Trk
Cumhuriyeti kurulmutur. Ancak KKTC,
Yunanistan, Kbrs Rum Ynetimi, ABD,
ngiltere, Fransa, Sovyet Rusya ve birok
devlet tarafndan tannmamaktadr.

Ege Adalar Meselesi

Yunanistann Ege adalarn Lozan Antlamasna aykr olarak gizlice silahlandrmaya balamas zerine ortaya kan
sorundur.

Kta Sahanl Sorunu

Yunanistann petrol arama ruhsat alann Dou Egeyi kapsayacak ekilde geniletmesi zerine balayan sorundur.

Kara Sularnn 12 Mile karlmas

Yunanistan 1974te kara sularn 12 mile

karmak istemesi sonucu ortaya kan
sorundur.

Ege Hava Sahas (FIR HATTI) Sorunu

Yunanistann hava kontrol sahasn 10 mile

karmas ve Ege Denizi zerindeki hava sahasnn kontrolnn byk lde Yunanistana gemesiyle ortaya kan sorundur.

Kreselleen Dnya
SSCBnin Dalmas

Mihail Gorbaovun uygulamaya koyduu

Glasnost (aklk) ve Perestroika (yeniden yaplanma) politikalar ynetimde zlmelerin
balamasna neden olmutur. Bundan faydalanan SSCBye bal cumhuriyetlerin byk
bir ksm bamszlklarn ilan etmitir.

Trk Cumhuriyetleri
Azerbaycan: Bamszln 1991de ilan
etmitir. Ebulfeyz Elibey 1992de devlet
bakan olmutur. Hlen Ermenistan ile
Dalk Karaba Sorununu yaamaktadr.
Kazakistan: 1991de Nursultan Nazarbayev liderliinde bamszln ilan etmitir.

Krgzistan: 1991de bamsz olmu,

SSCBye kar bir politika izleyen slam Kerimov cumhurbakanlna getirilmitir.

Trkmenistan: 1991de bamszln

ilan etmitir. Cumhurbakanlna Saparmurad Niyazov getirilmitir.

Bamsz Devletler Topluluu

Sovyetler Birliinin dalmasnn ardndan 21 Aralk 1991de Almat Zirvesi

sonucu kurulmutur. Topluluk Azerbaycan, Ermenistan, Belarus, Kazakistan,
Moldova, Krgzistan, Rusya, Tacikistan,
Trkmenistan, zbekistan ve Ukraynann katlmyla kurulmutur. Toplulua 1993te ye olan Grcistan, Gney
Osetya Savandan sonra 15 Austos
2008de topluluktan ayrlmtr.

Trk Birlii ve Koordinasyon Ajans (TKA)

1992de bata Trk dilinin konuulduu
lkeler ve Trkiyeye komu lkeler olmak
zere; gelimekte olan lkelerin kalknmalarna yardmc olmak, bu lkelerle
ekonomik, kltrel ve teknik alanlarda
i birlii salamak amacyla kurulmutur.

Kosova Sorunu

Bosna Savandan sonra Srplarn Kosovadaki Arnavutlara bask uygulamasyla

ortaya kan sorundur. Blge halk bu bask
sonucu Kosova Kurtulu Ordusunu kurmutur. atmalarda binlerce Arnavut hayatn kaybetmi, NATOnun devreye girmesiyle Srplar Kosovadan ekilmitir. Kosova
2008de bamszln ilan etmitir.

Bosna Sava

Yugoslavyann dalma srecinde Srplarn,

Bosna - Hersek topraklarn igal etmesi ve
burada katliamlar yapmasyla balayan
savatr. Sava 1995te imzalanan Dayton Antlamas ile sona ermitir. Sava
srasnda Srplar ldrdkleri Bonaklar gizlemek amacyla oluturduklar toplu
mezarlara metal paralar brakarak uydu
tarafndan tespit edilmesini nlemilerdir.
Ancak uzmanlar toplu mezarlarda yetien
Artemis iei ve bu iekle beslenen mavi
kelebekler sayesinde 300den fazla toplu
mezar tespit etmilerdir.

21

I. Krfez Sava (1990 1991)

ran ile yapt savalar sonunda borlanan

Irakn Kuveyt topraklarnda hak iddia etmesi sonucu balayan savatr. Irak lideri
Saddam Hseyin, BMnin tm uyarlarna
ramen blgeden ekilmeyince BM Gvenlik Konseyi duruma mdahale etmi ve
1991de Irak atekes istemitir. Trkiye
savaa girmemi, ancak ncirlik ssnn
(eki G) kullanlmasna izin vermitir.

II. Krfez Sava (2003 ...)

ABDnin Irakta kitle imha silahlar bulunduu gerekesiyle blgeye asker sevketmesiyle balamtr. Mevcut Irak ynetimi
fazla direnememi, ok sayda Irakl devlet
adam idam edilmitir. Saddam Hseyin
2006da idam edilmitir.

1980 Sonras Trkiyede Yaanan Siyasi Gelimeler

12 Eyll 1980 Ordu ynetime el koymutur. 1961 Anayasas askya alnm,
Kenan Evren devlet bakan olmutur.
20 Eyll 1880 Blent Ulusu Hkmeti
kurulmutur.
7 Kasm 1982 1982 Anayasas halk
oylamas ile kabul edilmitir.
6 Kasm 1983 Milletvekili genel seimleri sonucu Anavatan Partisi iktidar
balamtr.
6 Kasm 1987 12 Eyll Asker Darbesi
ile getirilen siyasi yasaklarn kaldrlmas iin referandum yaplmtr. Yasaklar
kalkmtr.
29 Kasm 1987 Seimler yaplmtr.
Anavatan Partisi birinci parti olmutur.
31 Ekim 1987 Turgut zal Trkiyenin
8. cumhurbakan olmutur.
30 Ekim 1991 Genel seimlerde Doru
Yol Partisi birinci parti olmu, DYP + SHP
Koalisyon Hkmeti kurulmutur.
17 Nisan 1993 Turgut zal hayatn
kaybetmitir.
16 Mays 1993 Sleyman Demirel
Trkiyenin 9. cumhurbakan olmutur.
13 Haziran 1993 Tansu iller DYP
Genel Bakanlna seilmitir.
1994 Byk bir ekonomik kriz yaanmtr.
24 Aralk 1995 Genel seimler yaplmtr. RP + DYP Koalisyon Hkmeti
kurulmutur.
28 ubat 1997 Milli Gvenlik Kurulu
bildirisi yaymlanmtr.
9 Temmuz 1997 Anasol + D Koalisyon
Hkmeti kurulmutur.
16 Ocak 1998 Refah Partisi kapatlmtr.
28 Mays 1999 DSP + MHP + ANAP
Koalisyon Hkmeti kurulmutur.
5 Mays 2000 Ahmet Necdet Sezer Trkiyenin 10. cumhurbakan seilmitir.
3 Kasm 2002 Erken genel seimlerle
Adalet ve Kalknma Partisi iktidara gelmitir.
28 Austos 2007 Abdullah Gl, Trkiyenin 11. cumhurbakan olmutur.

CORAFYA
MATEMATK KONUM
Akdenizden Karadenize doru gidildike

Trkiye Kuzey Yarm Krede bulunur.

Bunun sonucunda Trkiyede gneyden kuzeye doru
gidildike, gne nlarnn geli as daralr. Scaklk
azalr.
Glge boyu uzar. (En uzun Sinop, en ksa Hatay)
Tarm rnlerinin olgunlama sresi uzar. (Tamamen
scaklkla ilgili)

Deniz suyu scakl azalr. Deniz suyu buharlamas

azalr.

Deniz suyu tuzluluu azalr. Deniz turizmi sresi ksalr.

Glge yn asla gneyi gstermez. izgisel hz azalr.

afak (tan) ve gurup sresi uzar.

Gece gndz sre fark artar. Gece gndz sre fark en fazla Sinopta,
en az Hatayda yaanr.

Yer ekimi artar.

ZEL TARHLER

21 Haziran
En uzun gndz, en ksa gece

21 Mart 23 Eyll
Gece gndz sresi eit

Yl iinde gne nlarnn gelebilecei en byk a

Ayn boylam zerinde yer alan merkezlerde 21 Mart ve 23 Eyll tarihlerinde gne ayn anda doar, ayn anda batar.

Yl iinde glge boyu en ksa

Bu tarihten sonra gndzler ksalmaya, geceler
uzamaya balar.

Yerel saat ayndr.

le vakti ayndr.

TRKYENN YERYZ EKLLER (FZK ZELLKLER)

lkemiz oluumunda en byk pay III. Zamana aittir.

Heyelan set gller Karadenizde yaygn olarak grlr.

Drdnc Zaman balarnda lkemizde yaygn buzullar grlr.

lkemizde Karaman, Mardin Eii, Karadeniz ky kua, Yldz

Dalar ve Antalya evresinde depremsellik riski azdr.

lkemiz da oluumunda kvrml yaplar en yaygn olandr.

Bunlar Toroslar ve Kuzey Anadolu Dalardr.
lkemiz ova oluumunda en yaygn olan tektonik kkenli alanlardr.
Platolar en yaygn olarak Anadoluda yer alr.
Platolarda genellikle tarm ve hayvanclk faaliyetleri srdrlr.
lkemiz akarsularnn ou ak havzadr.
En byk kapal havza Tuz Gl Havzasdr. (Etraf dalarla
evrili olduu iin.)
Gllerin sularnn tatl olmas gideene baldr. Gideeni olan
gller tatl su glleridir.

lkemizde deprem, can ve mal kaybna neden olan en byk

doal afettir. Sonrasnda sel ve takn gelir.
Heyelan ile erozyonun ortak yn eimli yamalarda grlmeleridir.
Okyanusa kys olmad iin lkemizde hali, watt ky tipleri
grlmez. Yine okyanusa kys olmad iin ok iddetli kasrga,
hortum, tornado, tsunami gibi klimatik afetler yaanmaz.
D kuvvetler ierisinde akarsular, lkemizde ekillendirici etkisi
en fazla olan, buzullar ise en az olandr.
lkemiz dalarnn yksek kesimlerinde zellikle Toroslar ve Kuzey Anadolu Dalarnn yksek kesimlerinde fosillere rastlanmas, eskiden deniz seviyesinde olduklarnn gstergesidir.

Ykseltinin Etkileri
Yerden ykseldike
Scaklk ortalamas
azalr.
Mutlak nem azalr.
kayna denizlerdir.
Scaklk fark artar.

Yksek, dalk ve engebeli alanlarn gerek alan ile izdm alan arasndaki
fark fazladr.

BURADAN HER
Trkiyede scaklklarn gneyden kuSENE SORU
zeye doru enlem etkisine bal olarak
IKIYOR.
dzenli azalmasnn nndeki en byk
engel ykseltidir.

Karasallk artar (nem azl)

Mekanik ufalanma (ziksel zlme) artar. Scaklk deiimine bal olarak

oluan ufalanmadr. (Dou Anadoluda
en fazladr.)
Karn yerde kalma sresi uzar.
Don olaynn grld gn says artar.
Tarm rnlerinin olgunlama sresi uzar.
Tarm rnlerinin eidi azalr.
Akarsularn ak hz artar.
Yksek olan yerlerin gerek scakl ile
indirgenmi scakl arasndaki fark fazladr. (En fazla Dou Anadoluda grlr.)

Trkiyedeki dalar genel olarak dou bat istikametinde uzanr.

Dolaysyla,
Akdeniz ve Karadenizde dalar kyya
paralel uzanr.
Bunun sonucunda,

kesimlerle ulam doal geitlerle

salanabilir.
Limanlarn
dardr.

hinterland

(art

blgesi)

Fakat
skenderun, Trabzon gibi liman kentlerinin i kesimlere doal geitlerle balantlar olduu iin hinterlandlar olmas gerekenden genitir.
Nemli hava ktlesi i kesimlere giremez.

Boyuna kylar oluur.

Karadeniz ve Akdeniz kylar yama ya alr.

Falezler (dalga andrmasyla olumu

dik kylar, uurumlar) yaygndr.

Karasalln etki alan geniler.

Anadolu Blgesinde ya az der.

Delta oluumu azdr.

Denizel iklimin yayl alannn dar

olmasna sebep olur.

Kta sahanl dardr.

Kylarda girinti knt azdr. Koy ve
krfez azdr. Doal liman azdr.

22

CORAFYA
BTK RTS

KLM

Scaklk Dal

Kn en scak blge Akdeniz Blgesi (Enlem, denizellik)

Yazn en scak blge Gneydou Anadolu (Enlem, karasallk, sam yeli rzgr)
ndirgenmi haritalarda ykselti scaklk zerinde etkili
deildir.
Bal nem en fazla Dou Karadenizde, Rizede grlr.
Maksimum nem yazn en fazla Gneydou Anadoluda
grlr.

Psdmaki: Karadenizde ormanlarn tahrip edilmesiyle yerlerine

kan maki benzeri allar. (r. fndk)

Maki: Kzlam ormalarnn tahrip edilmesiyle ortaya kar.

Garig: Makilerin tahrip edilmesiyle yerlerine kan allar.
Antropojen Bozkr: Karasal iklimlerde ormanlarn tahrip edilmesiyle yerlerine kan ot topluluklar (en fazla Anadoluda)

Endemik Tr: Sadece bulunduu yreye ait olan tr.

Etezyen rzgr Egede scakl drr.

TOPRAKLAR

Yerli Topraklar

lkemizde en geni sahada etkili olan rzgr bat rzgrlardr.

Tanm Topraklar

Laterit

Alvyal

Podzol

Kalvyal

Kestane renkli step topra

Ls

Kahverengi orman topra

Moren

Terra - rossa
ernezyom

RZGRLAR
Kara yel

Yldz

Kuzeybat ynnden eser.

Souk ve kar ya getirir.

Karadeniz kylarnda yama yalarna neden olur.

Genel olarak k mevsiminde

etkilidir.

Poyraz

Kuzeydoudan eser
-

Souk ve ayaz getirir.

Yazn estiinde scaklk ortalamasnn

dmesine neden olur.

Etezyen

Kuzey Egeden gneye

doru esen serin rzgrlardr.

(KaYP SaKaL)

Sam yeli (Keileme)

Gneydoudan eser.

Lodos

BU BLG
SORU
ZDRR .

Kuzeyden eser.

Gneybatdan eser.
Baca zehirlenmelerine neden olur.
Yksek yerlere ya getirir.
Boaz trafiinin aksamasna neden olur.
Ani kar erimelerine neden olur ve sellere
yol aar.

Scak ve kurudur.

Maksimum nemi artrarak ya ihtimalini

azaltr.

Kble

Gneyden eser.

Kylara yama ya getirir.

Tarm rnlerinin zamanndan nce olgunlamasna neden olarak verimi drr.

TRKYE NFUSUNUN YAPISAL ZELLKLER

lkemizde nfus art azalmaktadr.
Dourganlk oran azalmaktadr.

%9

%91

Trkiye nfusunun ana ya grubuna

gre dalm (TK 2011)

Ortalama mr uzamaktadr.
Gen nfus giderek azalmaktadr.
Birincil faaliyet kollarnda alanlar azalmaktadr.
kincil ve ncl ekonomik faaliyet kollarnda alanlar artmaktadr.

%25

%67,5

Krsal

%7,5

Kentsel
0-14 ya

Baml nfus azalmaktadr.

15-64 ya

65+ ya

Kentleme oran artmaktadr.

gler eskiye gre azalmaktadr.
Okuma yazma oran artmaktadr.
2013 verilerine gre nfus art hz bir nceki yla gre artarak
13.7 olarak gereklemitir.

23

Trkiyede yal nfusun artmas

gelimekte olduunun gstergesidir.

CORAFYA

TRKYENN NFUS YOUNLUU

1.

Trkiyede tarmsal nfus younluu en

fazla Dou Karadeniz ve Hakkri blmlerindedir.

Aritmetik Nfus Younluu

Trkiyede aritmetik nfus younluu en

fazla Marmara, en az Dou Anadolu blgelerinde grlr.

KY ALTI YERLEMELER
KALICI (Devaml)

GEC (Sreli)

Tarmsal nfus younluu en az Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerindedir.

nk tarm alanlar genitir.

Mahalle

Yayla

Tarmsal nfus younluu, tarmla uraan nfusun tarm alanlarna blnmesiyle bulunur.

Marmara Blgesinde tarmsal nfus younluunun az olmas, tarmda alan

saysnn az olmasyla ilgilidir.

iftlik

Tarm alanlarnn dar ve paral olduu

(tarm alanlarnn yz lmnn az olduu) yerlerde tarmsal nfus younluu
fazladr.

3.

2.

Tarmsal Nfus Younluu

Mezra

Kom
Oba (adr yerlemeleri)

Divan

Al
Dalyan

Fizyolojik Nfus Younluu

Fizyolojik nfus younluu en fazla Marmara Blgesinde, en az Anadolu Blgesindedir.

Nfus younluu en fazla olan
kent stanbul (2700), en az olan
ise Tuncelidir (11).

Nfusun en az olduu kent

Bayburttur.

Dalyanlar en fazla Egede,

Yaylalar en fazla Karadenizde,
Obalar en fazla Akdenizdedir.

GLER

Gn sonular

1) Gler

Gecekondulama, dzensiz kentleme

a) Kalc Gler

Sanayi tesislerinin kent iinde kalmas

Altyap sorunlar, sosyal sorunlar

Sosyal nedenler

Doal Faktrler

Ekonomik Faktrler

Terr

Kuraklk

sizlik

Erozyon

Tarm alanlarnn miras yoluyla blnmesi

Tre
Kan davas
Kz karma
Eitim ve salk hizmetlerinden
yararlanma istei

Doal afetler
Yer ekilleri ve iklim

ehrin ekicilii

Tarmsal Yntemler

Tarmda yaanan makineleme

Mevsimlik ii geii en fazla olan il

Adanadr.

Nfusun yurt iine dengesiz dalmas

Devlet yatrmlarnn dengesiz dalmas
sizlik
Eitim ve salk hizmetlerinin aksamas

Krsal kesimden kentlere yaplan g

azaltmak iin

Sulama, hayvancl destekleme,

Tarm ve hayvancla dayanan sanayiyi krsal kesime kaydrma,

Eitim ve salk hizmetlerinin artrlmas
gereklidir.

TRKYENN EKONOMK CORAFYASI

lkel Tarm (Ekstansif)

klime bamllk fazladr.

Modern Tarm (ntansif)

retimi dalgalanma gsterir.

Birim alandan elde edilen retimin artmasn amalar.

Yan az olduu yerlerde nadas tarm yaplr. (En fazla

Anadolu Blgesinde)

klime bamllk azdr.

retimde dalgalanma azdr.

Tarm alanlar geniletilerek retim art salanr.

Sulama yaygndr.

En fazla Karadeniz, Dou Anadolu ve Anadolu blgelerinde

yaplr.

Gbreleme yaplr.

Destekleme almlar (Taban fiyat uygulamas)

Tohum slah yaplr.

Zirai mcadele (ilalama) yaplr.

iftinin rettii rnlere devletin alma garantisi vermesine taban

fiyat uygulamas denir.

Makineleme yaplr. Makinelemedeki temel ama, ekim ve hasat sresini ksaltmaktr.

Destekleme Almlarnn Genel Amalar

iftinin eitimi fazladr.

Makineleme dz ve geni tarm alan ister.

En fazla Marmara ve Egede modern tarm yaplr.

Tarm alanlar nadasa braklmaz, bu yerlerde nbetlee ekim

yaplr.

Verim, birim alan deimeden gerekleen retim artdr.

iftinin rettii rnn elde kalmasn engellemek

Ani fiyat art ve azallarndan reticinin ve tketicinin etkilenmesini engellemek
Ayn rnn tm yurtta benzer fiyatla satlmasn salamak
hracata ynelik tarm rnlerini desteklemek
Temel tketim maddelerinin retimindeki dalgalanmay engellemek

24

CORAFYA
Doal ekim alan geni olan tarm
rnleri

Buday, arpa, avdar, elma, zm, eker

pancar, haha, ttn, ayiei

Doal ekim alan en dar alan tarm

rnleri

Yaz kurakl isteyen tarm rnleri

Buday, arpa, avdar, yulaf, pamuk,

krmz mercimek, ayiei, susam, ttn

retiminde el emeine duyulan ihtiyacn fazla olduu rnler

Pamuk, fndk, pirin, ay, ttn, sebzecilik

Snger avcl Marmaris ve Bodrum evresinde
nci kefali Van Glnde

Devlet kontrolyle retilen rnler

Ayiei, kuru incir, kuru kays, kuru

zm, fndk, buday, eker pancar,
pamuk, haha, ttn

hra edilen tarm rnleri

Muz, ay, turungil, incir, pirin, fndk,

pamuk, zeytin

Kltr balkl en fazla Egede,

Destekleme alm yaplan tarm

rnleri

Kays, incir, Antep fst, fndk, pamuk, ttn, zeytin, turungiller, zm,
elma

thal Ettiimiz rnler

Pirin, kakao, kahve, muz, hurma, kauuk

%100 tek blgede retilen tarm

rn

Muz, ay

Akdenizde $ eitlilik en fazla

(scak deniz)

Ttn - Kaliteli retimin devam

Pirin - Stma hastal

Haha - Uyuturucu ham maddesi

Kenevir - Uyuturucu ham maddesi

Soua en dayankl tarm rnleri

avdar, yulaf, arpa, buday

Soua en dayankl mevye

zm, elma, kays

2011 yl yeterlilik oran en yksek

olan tarm rn

Nohut

Kltr balklnn Ky Egede koy ve

krfezlerde yaplmas turizmi olumsuz
etkilemi, iftlikler kylardan i kesimlere tanmtr.

Karadenizde $ miktar en fazla

(souk deniz)

MADENLER VE ENERJ KAYNAKLARI

Feldspat $ Mula, Aydn, Manisa evresinde karlr. Cam
boya, seramik yapmnda Kullanlr. (Yaptrc zellii vardr.)
Antimon $ Balkesir, Tokat, Ktahya evresinde karlr.
Cam, ila matbaaclk, ak yapmnda kullanlr. (Renk verici
zellii vardr.)

Kalay Kurun inko $ Bileiklerinden dolay bir arada

bulunur. En fazla Elaz Kebanda karlr.
Asbest $ Mu ve Hatay evresinde karlr. Balata ve gemi
yapmnda kullanlr.
Asfaltit $ Cizre ve Silopide kartlr. Enerji kayna olarak
kullanlr.

evreye zarar

YEN YAPILAN HESLER

Sznt olmamas artyla evreye zarar sfrdr.

Bir nkleer santral maliyeti 25 milyar $

(Hidroelektrik Santral)
oruh Nehri zerinde $ Muratl, Tortum, Borka,
Deriner ve Yusufeli barajlar yaplmaktadr.

Yer seimi
Deprem riski az
Su kaynaklarna yakn

NKLEER
SANTRALLER

Bu barajlar ierisinde Deriner Baraj bent ykseklii

230 m ile en yksek baraj unvanna sahiptir.

TRKYEDE SANAY VE TCARET

ML

NE

Sanayi kuruluu iin gerekli koullar

Ham madde

lkemizde
Mersin (Akkuyu) (Rusya tarafndan kuruluyor. 2017 sonu
teslim)

Enerji kayna

Enerji Kayna
Uranyum
Toryum (Dnya 2. rezervi
Eskiehir, Yozgat)

Sinop (Japonya ve Fransa ortaklaa kuracaklar.)

gc
Su
Ulam
Sermaye
Pazar

in ile 2013 ylnda yaplan anlamaya gre Tuz

Dnyada en fazla nkleer santral $ ABD $ 110

Gl ve Silivride doal gaz deopalama tesisleri

Avrupada en fazla nkleer santral $ Fransa $ 67

yaplmaktadr.

25

CORAFYA
SANAY
TRKYE EKONOMSNDE SANAYNN
YER
lkemizde sanayi tesisleri, blgelere eit
olarak dalmamtr.
Nedenleri
Ulam koullar, ham madde ve enerji
kaynaklarna yaknlk,
Pazarlara yaknlk,
Nfusun dengesiz dalmasdr.
Sanayi kurulularnn yaklak %70i
bata stanbul, zmit, Sakarya, Ankara, zmir, Adana, Bursa, Gaziantep ve
Kayseri olmak zere baz illerde toplanmtr. En youn sanayileme atalca Kocaeli Blmnde grlr.
Ar sanayi kollarnn sanayi iindeki
pay fazla deildir.
TRKYEDE ENDSTR KOLLARI
BESN (GIDA) SANAYS
eker endstrisi
ay endstrisi
Et rnleri endstrisi
St rnleri endstrisi
Konserve endstrisi
Unlu mamuller endstrisi
Bitkisel ya endstrisi
TTN VE SPRTOLU KLER ENDSTRS
Sigara fabrikalar ttn tarmnn yapld yerlerde younlamtr.

Alkoll ikiler sanayisi bira, rak, arap

vb. iki fabrikalarndan oluur. arap
fabrikalar zm tarmnn yapld
yerlerde younlamtr.
Bira ve rak fabrikalar ise Ege ve Marmara blgelerinde daha youndur.
DOKUMA, DER VE GYM ENDSTRS
lkemizde en yaygn ve en gelimi sanayi
koludur. Pamuklu, ynl, ipekli, hal, kilim
dokuma ve deri gibi birok sanayi kolu vardr.
MADEN ENDSTRS
Demir - elik Sanayisi

la Sanayisi: stanbul, zmir ve Ankarada

yer alr.
Sabun ve Deterjan Sanayisi: stanbul, zmit
ve Ankarada bulunur.
Petrol Rafinerileri: zmit (pra), zmir (Aliaa), Krkkale (Orta Anadolu), Mersin (Ata)
ve Batmanda (Batman) yer alr.
Gbre Endstrisi: Karabk, zmir, Mersin,
skenderun, zmit, Ktahya, Adana, Bursa
ve Samsunda bulunur.
ORMAN RNLER ENDSTRS

Ferrokrom Sanayisi

Kt Fabrikalar: zmit, aycuma (Zonguldak), Aksu (Giresun), Dalaman (Mula), ay

(Afyon), Balkesir, Takpr (Kastamonu),
Taucunda (Mersin) yer alr.

Alminyum Sanayisi
Kurun ve inko Sanayisi
Borasit Tesisleri

Kereste - Sunta Fabrikalar: Kastamonu,

Bolu, Dzce ve Ayanckta bulunur.

ULAIM ARALARI ENDSTRS

Traktr Fabrikalar; zmir, Ankara, zmit,
stanbul, Kayseri, Adapazar ve Konyada
bulunur.
Otomobil Fabrikalar; zmir, zmit, Bursa,
stanbul, Adanada bulunur.
Kamyon - Kamyonet - Otobs Fabrikalar;
stanbul, Aksaray, zmir ve zmitte
bulunur.
Demir Yolu Tat Fabrikalar; Eskiehir, Sivas, Ankara ve Adapazarnda bulunur.
Tersaneler (Gemi Yapm); stanbul, zmit ve
zmirde yer alr.
Uak Fabrikalar; Ankara,
Kayseride bulunur.

KMYA ENDSTRS

Eskiehir

ve

Mobilya Sanayisi: Ankara, stanbul, zmir,

Kayseri ve Bursada yer alr.
MENTO - CAM VE SERAMK SANAYS
imento ve Cam Sanayisi
Ham maddeleri ta ve topraa bal olduundan Trkiyedeki yayl alanlar genitir. imento sanayisi lkenin btnnde
dengeli bir dalma sahiptir.
Cam sanayisi genellikle deniz kylarnda
bulunmaktadr.
Seramik ve Porselen Sanayisi: stanbul, Ktahya, zmir, zmit, anakkale, Uak ve Bilecikte yer alr.

ULAIM
KARA YOLU ULAIMI

Trkiyenin en uzun tneli Orhangazi

Samanl Tnelidir. (7,6 km)

Trkiyede en gelimi ulam sistemidir.

Trkiyenin her kentine ve kyne kara yolu ulam vardr.

Dalk ve engebeli arazilerde yol yapm maliyetleri fazladr.

zml Snr Kaps (Irak)

Trkiyede ulam genel olarak dou bat istikametinde uzanr. Bu yzden doal
geitler ulamda nemli yer tutar.

Akta Snr Kaps (Grcistan) en son

alan kaplardr.

DEMR YOLU ULAIMI

Demir yolu en fazla maden tamaclnda kullanlr.
Karadeniz ky eridinde Samsun ve Zonguldak
dnda demir yolu ulam yoktur.
Marmara Blgesinde Bursa, Yalova ve anakkale kentlerine demir yolu ulam yoktur.
Ege Blgesinde Mentee Yresine demir yolu
ulam yoktur.
Akdeniz Blgesinde Antalyaya demir yolu ulam yoktur.

Yksek Hzl Tren:

Aktif $ Ankara Eskiehir
Ankara Konya
Eskiehir Konya
Yaplmakta olanlar
Ankara Krkkale Yozgat Sivas
Ankara zmir stanbul
Projeler
Ankara Afyon zmir
Ankara Kayseri
zmit Bursa
stanbul Edirne
Sivas Kars

Demir yolu tamaclnda; inaat malzemeleri, asker aralar, maden,

tahl tanrken hassas rnler (cam, elektronik) tanmaz.

26

Demir yolu komu lke

balantlar
Suriye Var
ran Var
Ermenistan Var
Bulgaristan Var
Irak Yok
Nahivan Yok
Grcistan Yok
Yunanistan Var

Ankara stanbul Yksek Hzl Tren Hatt alm

olup test srleri devam etmektedir.

CORAFYA
ULAIM
DENZ YOLU ULAIMI

HAVA YOLU ULAIMI

Deniz yolu ulam en fazla ticarette kullanlr. Bunun sebebi ulam maliyetlerinin az olmasdr.

En pahal ve hzl ulam eklidir.

Trkiyenin en byk serbest ticaret liman: Mersin Liman

Trkiyenin en byk ar sanayi ihracat liman: skenderun Liman

En ok turizm amacyla kullanlr.

Son yllarda zel sektr yatrmlarna bal olarak havaclk
sektr gelimektedir.

Hinterland en dar olan: Sinop Liman

Trabzon Liman, rann transit liman konumundadr.

TCARET

DI TCARET
+

hracat (D Satm)

5 milyar $

thalat (D Alm)

10 milyar $

D ticaret hacmi

(15 milyar $)

hracat ve ithalat toplam d ticaret

hacmini verir (15 milyar $).

hracatn ithalattan az olmas durumunda d ticaret a yaanr (5 milyar $).

Trkiyenin d ticaret an kapatmak iin

hracatn ithalattan fazla olmas durumunda d ticaret fazlas yaanr.

Teknoloji yatrm ve ihracat artrlmal.

hracat rakamlarnn ithalat rakamlarna yakn olmas durumunda ihracatn

ithalat karlama oran fazladr.

Sanayi yatrm ve ihracat artrlmal.

D piyasann ihtiyalar tespit edilmeli.
Yeni pazarlar bulunmal.
Pazarlama ve reklam almalar artmal.

2013 Yl hracat ve thalat rakamlar

151 milyar $ " hracat

En fazla ihracat " Almanya

250 milyar $ " thalat

En fazla ithalat " Rusya

D ticaret hacmi " Almanya

hracat gelirlerinde en
byk pay %92 ile sanayi rnlerine aittir.

TURZM

2013 ylnda lkemiz 35 milyon civarnda turist ekmitir.

2013 ylnda Antalya 11 milyon turist saysna ulam ve

stanbulun 10 milyon olan turist saysnn zerine kmtr.

Turizm gelirlerinin ve gelen turist saysnn en fazla olduu

blge Marmara Blgesidir.

lkemizde en fazla turist Almanyadan gelmektedir. Sonra

Rusyadan gelmektedir.

Projeler ierisinde GAP hem ekonomik hem de sosyal proje kapsamndadr.

BLGESEL KALKINMA PROJELER

1. Dou Anadolu Projesi (DAP)

3. Dou Karadeniz Projesi (DOKAP)

Dou Anadolu Blgesinin, tarm ve hayvancla dayanan 16

ili kapsayan projedir. Trkiyenin uygulama alan en geni projesidir. Amalar:

DOKAP kapsamnda Ordu - Giresun Havaalan yaplmtr

(Deniz dolgusu).

Hayvan soylarnn slah

Proje sosyoekonomik adan az gelimi Dou Karadeniz

Blmndeki Artvin, Bayburt, Giresun, Rize, Gmhane,
Ordu ve Trabzon illerini kapsar.

ticarette hayvancln neminin artrlmas

Turizm faaliyetlerini gelitirme

Meralarn slah

Tarmsal verimliliin artrlmas

Blge kaynaklarna bal sanayi gelitirme

Blge dna gn nlenmesi

Hayvancl gelitirme

2. Zonguldak, Bartn, Karabk (ZBK) Projesi

Ulam ve iletiim hizmetlerini gelitirme.

Projenin amac verimlilii dk olan kmr iletmecilii ile demir - elik sanayisinin verimliliini ykseltmek, zarar etmekten
kurtarmak, tarm, ticaret ve hayvancl gelitirmektir.

Bu proje kapsamnda Trkiyenin ikinci en uzun

en uzun motorlu tat tneli olan Nese Akelik
Tneli almtr.

Projeler ierisinde GAP hem ekonomik hem de sosyal proje

kapsamndadr.

DOKAPa en son eklenen kent Samsundur.

TRKYEDE BLGE SINIFLANDIRMASI

Serbest Ticaret Blgesi

Tarm Sanayi ve Turizm blgesi

Ticaret Turizm Tarm Blges

Mersin, stanbul, Kayseri, Antalya, zmir

Adana, Mersin, Bursa, Balkesir, zmir,

Aydn evresi

zmir, Manisa, Kayseri, Nevehir,

Antalya

27

VATANDALIK
HUKUK KURALLARI
Tamamlayc

DKKAT!
SORU
IKABLR .

Yorumlayc
Yedek

Emredici

KHK

Kaynaklar

kaynaklar

Bilimsel itihatlar

(Doktrin, reti)

Temel

HUKUK KURALLARI

Sreklilik

nitelikleri

Yaptrma dayal

Yaptrmlar

Ynetmelik

Kurallar

Kiilik d olma

eitleri

Yazl

Tzk

rf ve det

Genellik
Soyutluk

Anayasa
Kanun

Tanmlayc

Yazsz

Ceza

kaynaklar

Cebr icra

Tazminat
Maddi

Yardmc

olma

Manevi

Yokluk

Butlan

Tek tarafl

balamazlk

kaynaklar
Mutlak

butlan

Yargsal tihatlar

dari lemde
ptal

Hkmszlk

Nispi

butlan

Hkim Karar ile Kazanlan Erginlik (Kaza-i Rt)

Hkim karar ile kazanlan erginliin artlar u ekilde sralamak mm-

Kiinin amcas, halas, days ve teyzesi

kndr:

ile arasnda, nc dereceden karde-

iyle arasnda ikinci dereceden yan soy

15 yan tamamlam olacak,

kan hsml vardr. Evlenme sonucun-

Kn istei olacak,

da kayn hsml meydana gelir. An-

Kn menfaatini gerektirecek,

cak evlenenler arasnda hsmlk yoktur,

elerden biri dierinin hsmlaryla ayn

Velayet altnda ise velisinin rzas, vesayet altnda ise vesayet makam ve

dereceden kayn hsm olur.

denetim makamnn izni olacak,

Grevli mahkemenin karar olacak.

Kazanlmasnda iyiniyet kural,

Kullanlmasnda drstlk kural

HAK KAVRAMI

Kazanlmasnda ve
kullanlmasnda geerli ilkeler
Devlet
tarafndan
Meru mdafaa
(Hakl savunma)
Zaruret hli
(Zorda kalma)

Korunmas

HAK

Kazanlmas

Kazanl
biimleri

Kii
tarafndan

Kuvvet kullanma
Aslen
kazanma
Tanrlar
zerinde
Sahiplenme

Devren
kazanma
Tanmazlar
zerinde

gal

28

Bir hakkn
sebepten
kiiye
olur.
balanmas
demektir.

Hukuki olay
Hukuki fiil
Hukuki ilem

VATANDALIK
TBMMnin Seim Dnemi
TBMM seimleri 4 ylda bir yaplr.

Yenilenmesine

TBMM, bu sre dolmadan seimin ye-

hurbakan da seimlerin yenilenmesine

verilen

Meclisin

dar devam eder.

nilenmesine karar verebilecei gibi ana-

yasada belirtilen artlar altnda cum-

karar

yetkileri, yeni Meclisin seilmesine ka-

Sava sebebiyle yeni seimlerin yaplmasna imkn grlmezse, TBMM, seimlerin

karar verebilir.

1 yl geriye braklmasna karar verebilir.

Geri brakma sebebi ortadan kalkmamsa

Sresi biten milletvekili yeniden seilebilir.

ki milletvekili genel seimi

arasnda TBMM yeliklerinde boalma olmas hlinde
yalnzca

boalan

yelikler

iin yaplan seime ara seim denir.

erteleme kararndaki usule gre bu ilem

tekrarlanabilir.

TBMMnin Toplanmas ve Tatile Girmesi

Trkiye Byk Millet Meclisi, her yl ekim aynn

ilk gn kendiliinden toplanr.

Meclis, bir yasama ylnda en ok 3 ay tatil yapabilir.

Meclisin tatil dnda almalarna ara vermesi

15 gn geemez.

DKKAT!
SORU
IKABLR.

TBMM Bakanlk Divan, Meclis yeleri arasndan seilen ;

Meclis bakan,

Bakan vekilleri,
Katip yeler ve

BU BLG SORU
ZDRR.

dare amirlerinden oluur.

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlk Divan iin, bir

yasama dneminde iki seim yaplr. lk seilenlerin g-

Meclis, ara verme veya tatil srasnda, dorudan doruya veya

Bakanlar Kurulunun istemi zerine, cumhurbakannca toplantya arlr.

rev sresi 2 yl, ikinci devre iin seilenlerin grev sresi

ise o yasama dneminin sonuna kadar devam eder.

Meclis bakan da dorudan doruya veya yelerin bete birinin

yazl istemi zerine, Meclisi toplantya arr.
Cumhurbakan, 40 yan doldurmu ve yksek-

Milletvekilliinin Drlmesi
Oylama ile dt hller:
Milletvekilliinden istifa

renim yapm, TBMM yeleri veya bu niteliklere ve

BU BLGLER
OK N
EM

LD

milletvekili seilme yeterliliine sahip Trk vatan-

R .

Meclis almalarna zrsz

veya izinsiz olarak 1 ay ierisinde toplam 5
birleim gn katlmamak
Milletvekillii ile badamayan bir grev veya
hizmeti srdrmekte srar etmek

Dorudan dt hller:
Kesin hkm giyme veya kstlanma hli
Milletvekilinin cumhurbakan seilmesi
lm

dalar arasndan, halk tarafndan seilir.

Grev sresi 5 yldr.

Bir kimse en fazla 2 defa cumhurbakan seilebilir.

Cumhurbakanlna, TBMM yeleri iinden veya dndan aday gsterilebilmesi iin 20 milletvekilinin yazl teklifi gerekir.
En son yaplan milletvekili genel seimlerinde geerli oylar toplam
birlikte hesaplandnda %10u geen siyasi partiler cumhurbakanlna ortak aday gsterebilir.
Cumhurbakan seilen kiinin, partisi ile iliii kesilir ve TBMM yelii
sona erer.

YKSEK MAHKEMELER
Anayasa Mahkemesi
Yargtay
Dantay
Asker Yargtay

BU
KONU
DAN
SORU
IKAB
LR .

ANAYASA MAHKEMES
Anayasa Mahkemesi 17 yeden kurulur. Bu yelerden
3n TBMM, 14n cumhurbakan seer.

Asker Yksek dare Mahkemesi

Mahkeme 2 blm ve genel kurul hlinde alr.

Uyumazlk Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi yeleri arasndan gizli oyla ve ye

tam saysnn salt ounluu ile drt yl iin bir bakan

ve iki bakan vekili seilir. Mahkeme yeleri 12 yl iin

seilirler. Bir kimse 2 defa Anayasa Mahkemesi yesi seilemez.

YSK, Saytay ve HSYK

yksek mahkeme deildir.
BU BLG SORU
ZDRR.

29

VATANDALIK

Bakanlar Kurulu, bakanlar ve babakandan oluur. Babakan;

cumhurbakannca, TBMM yeleri arasndan atanr. Bakanlar;

TBMM yeleri veya Meclis yeleri dndan milletvekili seilme

yeterliliine sahip olanlar arasndan babakanca seilir ve cumhurbakannca atanr; gerektiinde babakann nerisi zerine
cumhurbakannca grevlerine son verilir.

Bakanlar Kurulunun grevi u durumlarda son bulur:

Bakanlar Kurulunun istifa etmesi

Babakann grevinin sona ermesi

Bakanlar Kurulunun TBMMde gvenoyu alamamas
Bakanlar Kurulunun gensoru sonucu drlmesi

Bakanlar Kurulunun balca grevleri unlardr:

Bakanlar Kurulunun grev sresinin dolmas

lkenin genel siyasetini yrtmek

KHK ve tzk karmak

NOT: Trkiye Byk Millet Meclisi genel seimlerinden nce,

Kanun tasars hazrlamak

Adalet bakan

Bte ve kesin hesap kanun tasarlarn hazrlamak

Cumhurbakan bakanlnda olaanst hl ve skynetim
ilan etmek

Mill gvenlii salamak

ileri bakan
Ulatrma bakan grevlerinden ekilir

Bakanlklarn Kurulmas ve Bakanlar

Silahl kuvvetleri yurt savunmasna hazrlamak

Bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grevleri, yetkileri ve tekilat kanunla dzenlenir.

Genelkurmay bakann semek

Merkez Bankas bakann semek
NOT: Bakanlar Kurulunun greve balamas gvenoyu almasyla
deil, daha ncesinde cumhurbakannca bakanlarn atanmasyla

gerekleir. Gvenoyu greve balamann deil, grevde kalmann

artdr.

Ak olan bakanlklarla izinli veya zrl olan bir bakana, dier bir bakan geici olarak vekillik eder. Ancak,
bir bakan birden fazla bakana vekillik edemez.
Herhangi bir sebeple boalan bakanla en ge 15 gn
iinde atama yaplr.

Anayasa Mahkemesinin Grev ve Yetkileri

Siyasi partilerin kapatlma davalarna bakar.

Anayasada belirtilen kiileri Yce Divan sfatyla yarglar.

Siyasi partilerin mali denetimini yapar.

Milletvekilliinin drlmesi ve dokunulmazln kaldrlmasna ilikin iptal istemlerini karara balar.

Bireysel bavurular karara balar.

Anayasa deiikliklerini sadece eklen

Kanunlar, hem eklen hem esasen

Kanun hkmnde kararnameleri, hem eklen hem esasen

TBMM tzn, hem eklen hem esasen denetler.

HKMLER VE SAVCILAR YKSEK KURULU

Kurulun bakan adalet bakandr.
Adalet Bakanl mstear kurulun tabii yesidir.
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu 22 asl ve 12 yedek yeden oluur; daire
hlinde alr.

yeler 4 yl iin seilir. yelerini; cumhurbakan, Yargtay, Dantay ve Trkiye Adalet akademisi genel kurullar ile adli ve idari yarg hkim ve
savclar seer. Sresi biten yeler yeniden seilebilir.
Kurul, adli ve idari yarg hkim ve savclarn meslee kabul etme, atama ve nakletme, geici yetki verme, ykselme ve birinci snfa
ayrma, kadro datma, meslekte kalmalar uygun grlmeyenler hakknda karar verme, disiplin cezas verme, grevden uzaklatrma
ilemlerini yapar; Adalet Bakanlnn, bir mahkemenin kaldrlmas veya yarg evresinin deitirilmesi konusundaki teklierini karara
balar ayrca anayasa ve kanunlarla verilen dier grevleri yerine getirir.

30

VATANDALIK

DAR YAPILANMA
MERKEZ YNETM
Bakent Tekilat
Cumhurbakan
Devlet
Kurulu

YERNDEN YNETM

Tara Tekilat

Yerel Yerinden Ynetim

l Genel daresi

Denetleme Vali

Cumhurbakanl
Genel Sekreterlii
Cumhurbakan Danmanl
Bayaverlik
Cumhurbakanl
zel Kalemi
Babakan
Bakanlar Kurulu
Bakanlklar

l dare ube Bakanlar

l dare Kurulu
le daresi
le dare ube Bakanlar
le dare Kurulu
Bucak Mdr

l Genel Meclisi

Vakflar Genel Mdrl, Karayollar Genel Mdrl, Orman Genel Mdrl vb...

l Encmeni

ktisadi Kamu Kurumlar (KT)

Belediye

Belediye Encmeni

DT, KK, Bal Ortaklklar, Kamu tirakleri, Messeseler: Trkiye hracat Kredi Bankas, AYKUR, Eti Maden letmeleri, DMO, MKEK, Trkiye eker Fabrikalar,
BOTA, Trkiye Kmr letmeleri, TMO, TPAO, TGEM, TCDD, Posta letmeleri Genel Mdrl, DHM...

Bykehir Belediyesi

Sasyal Kamu Kurumlar

Belediye Meclisi

Bykehir Belediye
Meclisi

Bucak Komisyonu

Dantay

dari Kamu Kurumlar

Vali

Bykehir Belediye
Bakan

Bucak daresi
Bucak Meclisi

Bakentteki Yardmc
Kurulular

l zel daresi

Belediye Bakan

Kaymakam

Bykehir Belediye
Encmeni
Ky daresi

Saytay
Mill Gvenlik Kurulu

Hizmet Yerinden Ynetim

Ky Muhtar
Ky Dernei
Ky htiyar Heyeti

SGK, Trkiye Kurumu, OYAK

Bilimsel, Teknik ve Kltrel Kamu Kurumlar
niversiteler, TODAE, TBTAK; Atatrk Kltr, Dil ve
Tarih Yksek Kurumu, TSE, TRT, Devlet Tiyatrolar, Devlet Opera ve Balesi...
Kamu Kurumu Niteliindeki meslek kurulular
Barolar, Odalar
Bamsz dari Otoriteler
RTK, SPK, BTK, BDDK, EPDK, Kamu hale Kurumu,
Rekabet Kurumu, eker Kurumu, TAPDK, TMSF...

Tzkler yalnzca Bakanlar Kurulu tarafndan karlr.

Tzklerin yargsal denetimi Dantay tarafndan yaplr.
lke apnda uygulanacak olan veya babakanlk ve bakanlklarca karlan ynetmeliklerin yargsal denetimi Dantay bunun dndaki ynetmeliklerin yargsal denetimi idare mahkemelerince yaplr.
Anayasada yer almasada Bakanlar Kuruluda ynetmelik karabilir.

darenin Mal Edinme

Yntemleri
Kamulatrma, stimval, Geici gal, Kamulatrmasz El
Atma, Satn Alma ve Devletletirmedir.

Memurlara likin Disiplin Cezalarnn

Hiyerarik Sralamas

Ortak (mterek) kararname ile yaplan

idari ilemler:

Devlet Memurlarna Verilen Haklar

Uyarma

Valinin atanmas
Kaymakamn atanmas

ikyet ve dava hakk

Knama
Aylktan kesme (1/30 1/8)
Kademe ilerlemesinin durdurulmas (1
- 3 yl)
Devlet memurluundan karma

Memurluun Sona Ermesi

ekilme ve istifa

Bir ilenin komu il ile olan snrlarnn

yeniden dzenlenmesi
Bir bucan bal bulunduu ilin deitirilmesi suretiyle bir ilin snrnn deitirilmesi
Bucaklarn kurulmas
Belediyelerin kurulmas

zin hakk

Maa hakk

Gvenlik ve hizmet hakk

Sendika hakk

Yasalara uygun
emeklilik hakk

olmak

koulu

ile

Toplu szleme hakk (2010 anayasa

deiiklii)
Uygulamay isteme hakk
Yolluk hakk

ekilmi saylma

ekilme hakk

Memurluktan karma (ihra)

Kovuturma ve yarglamaya ilikin

zel hkmler

Koullarda eksiklik

snat ve iftiralara kar koruma

Badamazlk
lm

Emeklilik

31

VATANDALIK

DEVLET MEMURLARI
Memurlara likin devler

Mspet devler (Ykmllkler)

Men devler (Yasaklar)

Baka grev alma yasa

Anayasa ve kanunlara sadakat

Ticaret ve dier kazan getirici faaliyetlerde

bulunma yasa

Davranlarna zen gsterme ykmll

Amirlerin emrine itaat

Tara davranma, siyasi faaliyetlerde bulunma

yasa

Resm belge, ara ve gereleri iade ykmll

Mal

bildiriminde

Dernek kurma ve derneklere girme yasa

bulunma

(Kural olarak 5 ylda bir)

Toplu eylem ve hareketlerde bulunma yasa

ykmll

Grev yasa

Hediye alma, menfaat salama yasa

Hizmeti ahsen ve kesintisiz olarak grme

Gizli belgeleri aklama yasa

Kyafet mecburiyeti

Ayrld kuruma kar grev alma yasa

Basna deme verme yasa

GNCEL BLGLER
Gney Afrikann efsanevi devlet bakan Nelson Mandela hayatn kaybetti.
D-8 Bakanlar Konseyi Toplants Pakistann
bakenti slamabadda yapld
Karadeniz Ekonomik Birlii rgtnn 29.
Dileri Bakanlar Konseyi Toplants Ermenistann bakenti Erivanda yaplmtr.
Avrupa Gvenlik ve Birlii Tekilat (AGT)
20. Bakanlar Konseyi Toplantsn Ukraynann bakenti Kievde gerekletirdi.
Amerika Merkez Bankas (FED) Bakan, Janet Yellen oldu. Janet Yellen FEDin ilk kadn
bakandr.
slam Birlii Tekilat Genel Sekreterlik
grevini Ekmeleddin hsanolundan, yad
Amen Madani Ocak 2014de devrald.
2014 Soi K Olimpiyatlarnn resm maskotlar kutup ays, leopar ve tavan olmak
zere tane belirlendi
Uluslararas Trk Kltr Tekilat (TRKSOY)
2014 yln nl Trkmen dnr Mahtumkulu Firaki yl ilan etmitir.

32

G-20 Maliye Bakanlar ve Merkez Bankas Bakanlar Toplants ubat 2014te Avustralyann
Sydney kentinde gerekletirilmitir.
ubat 2014te yaplan deiiklik ile askere
alnma ya 20den 21e karlmtr.
2. Kuds saylan Mor Gabriel Manastrnn tapusu Sryaniler adna Mor Gabriel Manastr
Vakfna teslim edildi.
Trkiyenin en uzun, dnyann da beinci uzun
sulama tneli olan Suru Tneli anlurfada
ald.
Fransann yeni babakan, Franois Hollande
tarafndan atanan, iileri eski bakan Manuel
Valls olmutur
Manisann Soma ilesindeki kmr madeninde
kan yangnda yzlerce maden iisi yaamn
yitirdi. Babakanlk tarafndan tm yurtta 3
gnlk yas ilan edildi.
67. Cannes Film Festivalinde Trk ynetmen
Nuri Bilgi Ceylan, K Uykusu lmiyle Altn
Palmiye dlne layk grld.