II

STRUKTURA E FJALS
LEXOJM
Rasat
Emrore
Gjinore
Dhanore
Kallzore
Rrjedhore

Lakimi i emrit pun-a

pun-a
i, e pun-s
pun-s
pun-n
prej pun-s
Vetat
un
ti
Ai/ajo
ne
ju
Ata/ato

Zgjedhimi
puno-j
puno-n
puno-n
puno-jm
puno-ni
puno-jn

Lakimi i emrit puntor-i

puntor-i
i, e puntor-it
puntor-it
puntor-in
prej puntor-it
i foljes punoj

PYESIM
1. N tabeln e par lakohen emrat pun dhe puntor n trajtn e shquar njjs. A
ndryshojn ata gjat lakimit?
2. Si quhet pjesa e fjals q ndryshon?
3. Po pjesa e fjals q nuk ndryshon si quhet?
4. N tabeln e dyt zgjedhohet folja punoj n kohn e tashme t mnyrs dftore. A
ndryshon ajo gjat zgjedhimit?
5. Si quhet pjesa e fjals q ndryshon?
6. Po pjesa e fjals q nuk ndryshon si quhet?
MSOJM
Fjala prbhet nga tema dhe mbaresa. Mbaresa sht pjesa e fjals q ndryshon : pun-a,
i, e pun-s, pun-s, pun-n, prej pun-s, puntor-i, i, e puntor-it, puntor-it, puntor-in, prej
puntor-it; puno-j, puno-n, puno-n, puno-jm, puno-ni, puno-jn. Mbaresat tregojn
karakteristikat gramatikore t fjals: gjinin, numrin, rasn, shquarsin; vetn, kohn, mnyrn.
Pjesaekuptimshmeefjalsqmbetetnqoftseheqimmbaresn(a, -i, -j) sht temae
fjals:pun-a, puntor-i, puno-j
LEXOJM TABELAT
15

II
Fjal e parme
pun-a

Parashtesa
-------------

Tema
Rrnja
pun()

Fjal jo t
parme
puna
puno-j
prpuno-j

Parashtesa
----------------------------pr

Tema
Rrnja
pun()
pun()
pun()

Mbaresa
Prapashtesa
------------------

Prapashtesa
-------------------------o
-o

-a
Mbaresa
-a
-j
-j

PYESIM
far fjale sht fjala puna?
A vjen fjala pun nga ndonj fjal tjetr?
Si quhen fjalt q nuk vijn nga ndonj fjal tjetr?
ilat jan pjest prbrse t fjals puna?
far fjalsh jan foljet punoj, prpunoj?
Nga cila fjal vjen folja punoj?
Po folja prpunoj nga cila fjal vjen?
Si quhen fjalt q vijn nga nj fjal tjetr?
Cilat jan pjest prbrse t tyre?
MSOJM
Fjala pun-a q nuk vjen nga nj fjal tjetr quhet fjal e parme. Ajo sht edhe rrnj e
fjals sepse nuk mund t ndahet n pjes prbrse. Fjalt punoj e prpunoj jan fjal jo t parme
sepse rrjedhin, e para nga pun > pun-o-j, e dyta nga punoj >pr-punoj. Fjalt jo t parme
prve tems (pun, puno-j) kan edhe parashtesa (prpunoj) ose prapashtesa (pun-o-j) ose t
dyja s bashku prfundo-j. Tek fjalt jo t parme rrnj sht pjesa e fjals q mbetet po t heqim
parashtesat dhe prapashtesat. Pr shembull te fjalt pun-oj, pr-pun-o-j rrnja sht pun().
Pjesa e kuptimshme e fjalve q mbetet n qoft se heqim parashtesat, prapashtesat dhe
mbaresatshtrrnj.
Parashtesa jan elemente q vendosen para tems s nj fjale: buz > prbuz; pun >
punoj > ripunoj. Ato ndryshojn kuptimin e tems dhe krijojn nj fjal me kuptim t ri: paaftsi,
i paditur, i pafund; mosbesim, mosbindje; prforcoj, prpunoj, prshpejtoj; mbingarkes,
mbivlersoj, rishkruaj, ripunoj.
Prapashtesat jan elemente q vendosen pas tems s nj fjale: pun > puno-j > punim.
Prapashtesat i japin fjals kuptim t ri : nxns, ndihms, vends; notar, shqiptar, udhtar;
dimror, leshtor; i lvizshm, i rrjedhshm, barkas, barazi; miqsisht, zyrtarisht.
PRMBLEDHIM
Prbrsitefjalsjantema,rrnja,mbaresa,parashtesadheprapashtesa.Mbaresquhet
pjesaendryshueshmeenjfjale. Tem efjalsquhetpjesaefjalsqmbetetpot
16
heqim mbaresn. Rrnja e fjals sht ajo pjes e tems q mbetet pasi t hiqen
parashtesateprapashtesat. Parashtesa shtajoqvendoset para temssnjfjale.
Prapashtesa shtajoqvendoset pas temssnjfjale.Parashtesatdheprapashtesat
shrbejnprtformuarfjaltreja.

II

USHTROHEMI
1. Gjeni n fjalt me shkronja t zeza temn, parashtesat dhe prapashtesat.
Aeroplani merr lartsin me shpejtsi. Zemra m rreh me forc. Prpara meje nj mori
instrumentesh. Disa lvizin si t gjalla disa vshtrojn t palvizshme numrat, shigjetat dhe
akrepat e tyre. Ja, me kto instrumente piloti bn vazhdimisht nj dialog t gjat, ktu, lart n
qiell. Gjuha e tyre sht e sakt, e prpikt. Mos u beso syve, thon ata, kur prreth sht
errsir. Na beso neve, tani je n kt lartsi. Po mua m duket se jam m ult? Jo, t gnjejn
dritat e toks. M duket sikur motori po pakson xhirot. S'sht e vrtet. T gnjejn vesht.
Motori punon n rregull. Instrumentet luftojn vazhdimisht me iluzionet q mund ti lindin
pilotit n fluturim, sidomos n fluturimet e nats. Piloti duhet tu besoj gjithmon
instrumenteve. Kur humbet besimin n to, ather rrezikun e ke mbi kok, ai fluturon bashk
me ty.
Ismail Kadare
2. Gjeni parashtesat n fjalt e grupit t par dhe prapashtesat n ato t grupit t dyt.
a) prmbledh, nnkryetar, zbardh, skuq, i paplot, rindrtoj, mbingarkoj,
b) urdhroj, tregtar, vendos, traktorist, lumturi, hyrje, nisje, i kapshm, shtpiz.
3. Ja tri rrnj pun, komb, an, bes. Gjeni dhjet fjal duke i bashkuar me kto
parashtesa e prapashtesa : sor, im, si, tor, im, tar, ndr, mos
4. Formoni fjal t reja duke u shtuar fjalve argjend, central, drit, peshk, akull, Prishtin, i
egr, plak, frik kto prapashtesa atar, ore, as, is, tar, acak, ri, are, si.
5. Plotsoni fjalt q vijojn me parashtesat pa, mos, para, jo, sipr, pr.
barazi, i banueshm, i pijshm, mirnjohje, besim, normal, shkollor, faqe, caktoj, forcoj, buz.
6. Me ndihmn e parashtesave /sh-/zh- formoni fjalt q tregojn t kundrtn e fjalve t
mposhtme :
organizoj, vulos, qep, dredh, thur, orientoj

Kujdes!
Parashtesa zh- vendoset prpara fjalve q fillojn me nj nga kto bashktingllore: f, k,
p, q, t, th.
Parashtesa zh- vendoset prpara fjalve q fillojn me nj nga kto bashktingllore: b, d,
17

II
g, gj, v.
Parashtesa - vendoset prpara fjalve q fillojn me nj nga kto bashktingllore: l, ll, r,
rr, m, n, nj, j.

_________________________________________________________
EMRI
LEXOJM
Bagti e bujqsia
O malet e Shqipris e ju o lisat e gjat,
fushat e gjera me lule, q'ju kam ndr mend dit e nat,
ju bregore bukuroshe e ju lumenj t kulluar,
uka, kodra, brinja, grxhe dhe pyje t gjelbruara.
Do kndoj bagtin q mbani ju e ushqeni:
o vndthit e bekuar, ju mendjen ma dfreni.
Ti Shqipri, m jep nder m jep emrin shqiptar...!
Zemrn ti ma gatove plot me dshir dhe me zjarr.
Naim Frashri
PYESIM

far jan grupet e fjalve me ngjyr t zez?

Cila sht fjala brtham n grupet emrore me shkronja t zeza?
far dallimi vini re ndrmjet emrave mal, lis, fush dhe emrit Shqipri?
far tregojn emrat e prvem?
Gjeni emrat konkret dhe cilt abstrakt n tekstin e msiprm? Argumentojeni
mendimin tuaj.

MSOJM
Emri, zakonisht, sht pjes e grupit emror dhe prbn brthamn e tij: lisat e gjat,
fushat e gjera, lumenj t kulluar etj.
Emrat jan t prgjithshm dhe t prvem. Emrat e prgjithshm emrtojn qenie,
objekte dhe ide t t njjtit lloj ose kategori: mal, lis, fush lule, lum, kodr, pyll, bagti,
shqiptar, zemr, dshir, zjarr. Emrat e prvem emrtojn nj qenie, objekt ose ide t vetme,
18

II
t dalluar nga t gjitha t tjerat : Shqipri, Maqedoni, Tiran, Shkup, Manastir, Gostivar,
Kumanov.
Emra t prvem mund t jen: emra njerzish (Hasan, Ardit, Krenar, Mirlind,
Majlinda), emrakafshsh(Laro,Tonka,Balash), emravendesh,malesh,fushash,ishujsh,
gadishujsh,detesh,liqenesh,lumenjsh,yjeshplanetsh(Shqipri,Kosov,Maqedoni,Shkup,
Korab, Pollog, Korfuz, Karaburun, Adriatik, Treska, Drin, Harusha e Madhe, Marsi,
Merkuri ), emra veprash letrare, gazetash, revistash, shkollash, ndrmarrjesh, fabrikash,
rrugsh, sheshesh (Lumi i vdekur, gazeta Fakti, revista Jehona shkolla Liria ,
ndrmarrjaRenova,rrugaHasanPrishtina,sheshiSknderbeu).
Emrat q emrtojn objekte q mund t shihen, t preken, t dgjohen, t numrohen, t
shijohen ose t nuhaten jan emra konkret: mal, lis, fush, lule, lum, kodr, pyll, bagti,
zemr, zjarr. Emrat q emrtojn ide, ndjenja, dhe do gj tjetr q nuk mund t perceptohet
nga shqisat tona jan emra abstrakt : dshir, miqsi, lumturi, egrsi, mendim, keqkuptim,
gnjeshtr.

Kujdes!

Tgjithemrateprvemshkruhenmeshkronjtmadhe.

PRMBLEDHIM
.Emri sht brthama e nj grupi emror. Ai shrben pr t emrtuar
qenie, objekte dhe ide. Ekzistojn dy kategori emrash : emra t
prgjithshm dhe emra t prvem. Ekzistojn disa kategori emrash
t prgjithshm : emra konkret dhe emra abstrakt. Emrishtpjese
ndryshueshmeeligjrats
USHTROHEMI
1. Nxirrni nga poezia Sulltani e ajupit emrat e prgjithshm dhe t prvem dhe i vendosni
n dy kolona.
Jam sulltan, mbret i vrtet,
vrava, preva e shkretova,
shoq t tjer s'kam n jet;
botn me gjak e mbulova!
gjakatar e zemrderr,
Kur zaptova Anadoll,
nga frika m bjn nder!
erdha mora dhe Stamboll,
Dola nga fund i Azis,
njerzit i shkova n thik
si rrebesh i perndis;
dhe, kush mbeti, rron me frik... .
Andon Zako ajupi
2. Nxirrni nga poezia Sulltani e ajupit emra frymorsh dhe jofrymorsh dhe i vendosni n dy
kolona.
Thera grekr e bullgar,
T mbetej dheu i shkret,
thera arment e mjer,
si t doj' t rroja vet:
thera sa munda t tjer!
me egrsira t rroja,
Pse s'u b nga Perndia
pa frik t mbretroja,
me nj kok njerzia,
se m duan. e i dua,
19

II

q ta prisja menjher?!
T mos mbeteshin t tjer!
*Sua- soj, fis

se jemi nj gjak e nj sua*!

Andon Zako ajupi

3. Nxirrni nga poezia Sulltani e ajupit dhe i vendosni n dy kolona emrat konkret dhe
abstrakt.
S'lash njeri pa te keq!
Gra, burra, djem e pleq
dridhen kur m kujtojn,
mmat m mallkojn,
m mallkojn t vat*
edhe qajn dit e nat!
Qajn! Po cili nuk qan?
Qajn burra, qajn gra,
qajn malet pr pyje,
qajn fushat pr lule!...:

Kudo shkela, u tha bari

'la pushka e dogji zjarri!...
Egrsir si ariu,
hngra dhe u mish njeriu!
Si kam dashur, kam punuar,
pse nuk jam i gzuar?
I lig jam, t liga dua,
nga kush m vjen frika mua?

Andon Zako ajupi

*T vat - t vejat
4. Shkruani nj tekst duke prdorur sa m shum nga emrat e mposhtm :
spital, mjek, infermiere, urgjenc, nxns, shok, shoqe, vizit, aksident, dhembje.
Nnvizoni grupet emrore q keni prdorur dhe emrin brtham.

TRAJTA DHE GJINIA E EMRIT

LEXOJM

20

II
Trut e gomarit
Luani dhe dhelpra shkuan t gjuanin s bashku. U vrtiten sa andej
ktej, por gjahu nuk u eci q nuk u eci. Dhelpra, kur luani ishte ne kulmin
e dshprimit i foli dika n vesh dhe ai i drgoi lajm gomarit se kishte
vendosur t lidhte miqsi. Gomari, sapo msoi se luani, mbreti i
kafshve kishte vendosur t lidhte miqsi me gomarin, erdhi n vendin e
takimit. Ndjehej i gzuar q m n fund do te jetonte ktej e tutje mes
kafshve t tjera pa frik. E kush do t guxonte ta prekte nj gomar q
kishte mik luanin. Sapo arriti n sheshin e takimit, luani u hodh dhe e
zuri nga gryka gomarin.

PYESIM

Gjeni emrat n kt tekst.

Emrave luani dhe dhelpra n fjalin e par u vini nj prpara.
far vini re?
Tani zvendsoni nj-n me ca ose disa prpara. far vini re?
Provoni ti prdorni n njjs dhe n shums si kryefjal.
far vini re?

MSOJM
1. Trajta e emrit
N gjuhn shqipe emrat prdoren n trajtn e pashquar (luan,
dhelpr) dhe n trajtn e shquar( luan-i, dhelpr-a). Pr t gjetur trajtn e
pashquar t nj emri, mjafton t'i vm prpara fjaln nj pr numrin njjs
dhe fjaln ca ose disa pr numrin shums.
Gjinia mashkullore
E pashquar e shquar
Njjs
(nj) luan
dhelpr - a
Shums
(ca) luan

Gjinia femrore
e pashquar
luan - i

luan- t

e shquar

(nj) dhelpr
(ca) dhelpr - a

dhelpra - t

21

II
Pr ta vn emrin n trajtn e shquar, e prdorim me mend si
kryefjal n fjali, pa fjal t tjera prcaktuese: Luani dhe dhelpra shkuan
t gjuanin s bashku. Luant dhe dhelprat shkuan t gjuanin s bashku
Emrategjinismashkulloreedheatotgjinisfemroreqdalinntrajtnepashquar
metogjetl,m,rdherrntrajtneshquarehumbasinzanoren:veglvegla,
dasmdasmaetj.

LEXOJM
Bukuria q vret
Dhe agimi zbardh me bukurin e bardh q vret. ohen njerzit me trupnat e mpim
dhe me kujtim n ndrgjegje se u ka kalue edhe nj nat e vshtir. U uen, por nuk ohet nji
vocrrak! Dora e s'ams shtrihet mbi t dhe m'at ast nji britm e tmerrshme i poi zemrat e
kasolls. Dhima e nans i shkrin zemrat n vaj, por e do, kur nuk shkrin zemrn e ngrime t
vocrrakut.
Po, ishte ngrim, lokja e nans. Gjaku i kuq e i purpurt ish ngri ndr dej dhe n zemr, ish
bam kristal, q t bahet nj servis pr milionarin . E trupi i vocrrakut, i lokes s nans, ishte
bam nj shtatore e ngurt, shtatore e gurt e zhgulun nga gjini i nans.
-Merrnie dhe onie n qytet kt shtatore! Vendosnie n nj shesh! Dhe si prmendore
kushtonia ndokujt! Kushtonia atij q ka ma shum merita pr kt vend! Po, ndoj ministrit e
deputetit o ndokujt tjetr...
Migjeni
PYESIM

far jan grupet e fjalve me ngjyr t zez?

Cila sht fjala brtham n grupet emrore me ngjyr t zez?
N gjini jan emrat brtham?
Po fjalt q shoqrojn emrat brtham, far jan?
N gjini jan mbiemrat e grupeve emrore me ngjyr t zez?

MSOJM
2. Gjinia e emrave dhe e mbiemrave
22

II

Emrat n gjuhn shqipe ndahen n tri gjini: mashkullore, femrore dhe asnjanse. Emrat
qmbarojnmemidheu,jantgjinismashkullore.Emratqmbarojnmeadheja,jan
tgjinis femrore.Emratqmbarojnme t ( t ose it :tzit ,tecurit),jantgjinis
femrore.
Mashkullore
agim-i
trup-i
kujtim-i
vocrrak-u
gjak-u
njeri-u

Femrore
bukuri-a
nat-a
dor-a
britm-a
zemr-a
dhembje-a

Asnjans
t ftoht-t
t kuq-t
t folur-it

Mbiemrat kan dy gjini, mashkullore dhe femrore. Gjiniaembiemritndryshonsipas

emritqeprcakton:djal i dashur/vajz e dashur.Gjiniaembiemravendryshonsipasklass
s mbiemrave n t nyjshm dhe t panyjshm. Mbiemrat e nyjshm e formojn gjinin
femrore:
dukendryshuarnyjneprparmeine(imiremir);
dukendryshuarnyjneprparmeinedhedukemarrmbaresne(imadhe
madhe,ipathyeshmepathyeshme,ikalueshmekalueshme).
Mbiemratepanyjshmgjininfemroreebjn:
dukemarrmbarese(faqekuqfaqekuqe,fisnikfisnike,dinakdinake,armik
armike);
dukemosendryshuarformn:sybojkaferrobabojkafe,plakshpirtmirplak
shpirtmiretj.).
PRMBLEDHIM
N gjuhn shqipe emrat prdoren n trajtn e pashquar (luan,
dhelpr) dhe n trajtn e shquar( luan-i, dhelpr-a). Ato kan tri
gjini : mashkullore, femrore dhe asnjanse. Emratqmbarojn
meidheu,jantgjinismashkullore.Emratqmbarojnmeadheja,
jantgjinisfemrore.Emratqmbarojnmet(toseit:tzit,tecurit),
jantgjinisasnjanse. Mbiemrat kan dy gjini, mashkullore dhe
femrore.
USHTROHEMI
1.Thonitrajtneshquardhegjininektyreemrave:

23

II

laps,libr,fletore,klas,shkoll,tavan,dritare,bank,dysheme,djal,nxns,nxnse,burr,
grua,pul,gjel,pel,kal.
2.Formonigjininfemroretemravetmposhtm(trajtaepashquar):
fshatar,qytetar,artist,tetovar,gjysh,profesor,msues,drejtor,plak,ari,kunat
Thonifarishtuatemrittgjinismashkulloreprtformuargjininfemrore.
Shembull:fshatar(m.)fshatare(f.)
3.Emratemposhtmshkruanintrajtneshquardheshnoninkllapagjinin:
moshatar,motor,nxitim,not,vatr,dushk,pun,ndryshk,peshk,pullaz,rreze.
Shembull:moshatari
4.Emratemposhtmshkruanintrajtnepashquar:
burri,djali,kali,gjalpi,mjalti,gruri,uji,dhjami,brumi,dylli,balli.
Shembull:kal
5.Emratnvijimprdorinisikryefjaldheishkruanifjalit.
shkoll,Vardar,kopsht,qytet
Shembull:VardariburonnfshatinVrutok.
6.Shkruanintrajtneshquaremratnvijim:
vatr,adr,kokrr,ndrr,lodr,motr,kodr,urdhr,vegl,pupl,gjarpr,numr,libr.
Pasitishkruaniemratemsiprmntrajtneshquar,thonigjininetyre.
7. N far gjinie jan emrat e mposhtm:
burr, gjum, kal, at, lum, ball, brum, gjalp, dhjam, dyll, grur, djath,uj, mjalt.
Kujdes!
Emrat e msiprm, edhe pse jan n gjinin mashkullore, shkruhen me n trajtn e
pashquar.
24

II

8. N far gjinie jan emrat :

Lek-a, Ded-a, Kol-a? Po emrat : Nermin-i, Antigon-i, Iris-i?
Provoni tu shtoni prapa nga nj mbiemr. N far gjinie jan mbiemrat q shtuat?
9. Si e formojn shumsin kto emra :
pus, artist, oficer, dru, kushri, mulli, krua, kufi, budalla, shkmb, gisht, nip, shi,bujk,
akull,portokall, shkak, bllok, lng, shteg, mashkull, gardh.

NUMRIIEMRAVEDHEMBIEMRAVE
LEXOJM

Tani,tshtrirnprbodrumetmelagshtir,meveshintmbshteturntok,njerzit
tanndjekinhappashapiudhnetyrenndhe.Atagrmojnvazhdimisht,gjithmoneme
kujdes.Taniekanndarllagminndydegsigjarprmedykok.Aizvarritet,zvarritet
vazhdimishtposhtnesh.Ne,medhjetra,dukezvendsuarnjritjetrin,prgjojm nate
dit.Veshtnagjmojnpapushim.
IsmailKadare

PYESIM

farjanfjaltmeshkronjatzezadhekursive?
N far numri jan emrat me shkronja t pjerrta? Argumentojeni
prgjigjen.
Nfarnumrijanemratmeshkronjatzeza?Argumentojeniprgjigjen.
Sishtformuarshumsiiktyreemrave?

25

II
MSOJM
Siformohetnumrishumsiemrave?
Shumsiinjemri,ishkruarncilndoform,mundtgjendetdukeivnprpara
fjalnnjepastajfjalncadhemandejshkruhentdyjaformat:(nj)shkoll(ca)shkolla.
Ikrahasojmktodyformadhemsojmsesishtformuarshumsiiemritshkoll.Nkt
rastdukeishtuarformssnumritnjjsmbaresna.
Tshohimsiekanformuarnumrinshumsdisangaemratepjesssmsiprme:
bodrumet,vesht,deg.
Shfrytzojmudhziminemsiprm:
1.(nj)bodrum(ca)bodrume.Formssnumritshumsishtohetmbaresae.
2.(nj)vesh(ca)vesh.Formssnumritshumsishtohetmbaresa.
3.(nj)deg(ca)deg.Formaeshumsitshtenjjtmeformnenumritnjjs.
MBANIMEND___________________________________
A..Numrimimadhiemravenshumsmarrinmbaresatndryshme,si:
mbaresne:(nj)qytetmbaresnnj (nj)bari
(ca)qytete
(ca)barinj
mbaresn: (nj)profesor
(ca)profesor

mbaresnra(nj)fshat
(ca)fshatra

mbaresna(nj)vatr
(ca)vatra
B.Disaemrashumsineformojndukendrruartinguj:
(nj)ujk(ca)ujq(tingullikshtshndrruarnq)
(nj)zog(ca)zogj(tingulligshtshndrruarngj)
(nj)dash(ca)desh(tingulliashtshndrruarne)etj.

26

II

C.Disaemrashumsineformojndukendrruartingujdhenjkohsishtdukemarrmbaresa:
(nj)varg(ca)vargje(tingulligshtshndrruarngj,shtshtuaredhembaresae)
(nj)hark(ca)harqe(tingullikshtshndrruarnq,shtshtuarmbaresae)etj.
.Disaemranumrinshumsebjnsinjjsi:
(nj)nxns(ca)nxns;(nj)msues(ca)msues;(nj)vendas(ca)vendas,
(nj)rrug(ca)rrug,(nj)fole(ca)foleetj.

Trajtneshquarnnumrinshumsshumicaeemraveebjnmet.Porkemi
disaemraqtrajtneshquarebjnmet:baribarinjt,mullimullinjt,dru
drunjt,pepenjt,djaldjemt,plakpleqt,qenqentetj.

Siformohetnumrishumsimbiemrave?
Edhembiemratekankategoringramatikoretnumrit.Numrishumsimbiemrave
ndryshonsipasgrupevetmbiemravetnyjshmdhetpanyjshm.
Mbiemratenyjshmshumsineformojn:
dukendryshuarnyjnintprgjininmashkullore(njlisigjatcalisat
gjatdheentprgjininfemrore(njantekuqecaantatkuqe);
dukendryshuartingujntem(ikeqtkqij,iligtligj,iritrinj,
izitzinj(poredhetzez,ivogltvegjletj.).
Mbiemratepanyjshmshumsineformojn:
dukemarrmbares(njshokbesnikcashokbesnik,njshokbujarcashok
bujar);
dukeeruajturtrajtnenjjsitedhenshums(njnjeriliridashscanjerz
liridashs,njshpendvrapuescashpendvrapues).
Emratqebjnshumsinmembaresn edhemembaresn rannumrinshumse
ndrrojngjinin.Nktgjinivihenedhefjaltqiprcaktojn.
kyvendibukurktovendetbukura
27

II
kyqytetimadh

ktoqytetetmdha

USHTROHEMI
1. N far trajte, gjinie dhe numri jan emrat me t zeza n poezin Sulltani t
ajupit.
Nuk e di se 'kam i ziu,
nga frika gjaku m ngriu...
Me punra q kam br,
m duken armiq t tr,
mysliman e t krishter;
sa dhe trimat shqiptar
zun e m punojn varr!
Si sht formuar shumsi i emrave n poezin e dhn?
2.Lexonifragmentinemposhtmdhe,potjetenevojshme,bnindryshimeteduhura
tekemratnkllapa.
Lumaiqluftonevdesprtruallinevet,prfisinevet,prliri!(Emr)itijrronpr
jet.Atijifalenedotifalengjith(breza)epastajm,dotikndojntrimritedotiamarrin
sishmblltyr.
(Vend)ynkanxjerrshum(burr)tktillqrrojndhedotrrojnnzemrne
popullit.MidisburravelufttarshquhejPjetrShini,apozotiPjetr,siithoshinarbrit.Kyu
kishkallurtmerrin(turk)...
Mbretiiturkutdgjontegjithnjtqarateulrimateturkeshave.
Nisteedrgonteushtritreja,ngamtmirat.Ktoushtrikishinurdhrtazinintgjall
atvdekurPjetrShinin.Atoniseshin,ponukktheheshinprap.IgrinteShinimeshok,i
prpintevarrintokneArbrit.
3.Emratnkllapatushtrimit2shkruaninfletorentrajtnepashquarnjjsdhe
trajtnepashquarshums.Thonisieformojnshumsin.
Shembull:(nj)emr(ca)emra(shumsinebnmembaresna)
4.Emratemposhtmivininshumsdhemandejvendosnintabelnemposhtme:
msues,flutur,ar,mjek,vizatim,shtet,gjysh,mbret,krushk,shtog,shkak,trung,flamur,at,
vlla
28

II

Numrishumsformohet
vetmmembares

vetm me ndrrim mendrrimtingujsh

tingujsh
+mbares

njsojsinjjsi

5.Nvijimjapimnjlistemrashqeformojnshumsinmendrrimtingujsh.Thonicili
emrnukekavendinnktlist.
fik,vokal,peshk,akull,djall,bir,lepur,portokall,ujk
6.Ciliprejemravenvijimshtfuturgabimisht?
pupl,vegl,adr,drapr,ndrr,djal,
7.Ndrtoninganjfjalintcilatgrupetemroretmposhtmetprdorensikryefjal
nnumrinshums.
librshkollor,pushimdimror,shikimmiqsor,procesmsimor
8.Emratnvijimshndrroninnumrinshumstpashquar,kurdiniseataqtregojn
frymormarrinnshumsmbaresn , ndrsaataqtregojnjofrymor marrinn
shumsmbaresne.
kanal,vokal,duel,tunelthemel,gjeneral,admiral,dembel,kriminel,elefant,laborant,student,
portier,klient
9.Ndryshonigjininembiemravenvijim:
eatht,imenur,edrejt,ikulluar,isotm,ijashtm,fisnik,malor
10.Shkruaninnumrinshumsmbiemratemposhtm:
ivogl,imadh,absurd,votues,ere,eve,faqebardh,fukara,prparimtar,sypish

LAKIMIIEMRAVE
29

II

LEXOJM
Folet e zogjve
Kopshti im sht i bukur. Sa shum zogj q ka! N dimr, gjethet e pemve bien dhe npr
deg mbeten folet e zogjve si shkarpa. Vetm ather duket se sa shum fole zogjsh ka. Dhe
zogjt e din se aty nuk i prek kush. T'i prishsh folen nj zogu, sht m keq se t godassh
gjyshin, q aq fort e do.
Gaqo Bushaka
PYESIM

A ndryshon emri zog gjat prdorimit t tij n fjali?

Prse ndryshon forma e ktij emri nga nj fjali n tjetrn?
far roli luan ai n secilin rast?
Si quhen format e ndryshme q merr emri duke u lidhur me fjal t tjera n fjali?

MSOJM
1. Rasa e emrit
N vartsi nga roli q luan n fjali, emri prdoret n forma t ndryshme.
1. Sa shum zogj q ka! ----- > kundrinor i drejt i foljes ka.
2. N dimr, gjethet e pemve bien dhe npr deg mbeten folet e zogjve si shkarpa. -->
fjal prcaktuese e emrit folet n grupin emror folet e zogjve.
3. Vetm ather duket sa shum fole zogjsh ka. ----> prsri fjal prcaktuese e emrit
fole n grupin emror fole zogjsh.
4. Dhe zogjt e din, se aty nuk i prek kush - ----- > kryefjal e foljes din.
5. T'i prishsh folen nj zogu, sht m keq se t godassh gjyshin, q aq fort e do. ->
kundrinor i zhdrejt pa parafjal i foljes t'(i) prishsh.
Format e ndryshme q merr emri duke u lidhur me fjal t tjera n fjali, quhen rasa.
Gjuha shqipe ka pes rasa : emroren, gjinoren, dhanoren, kallzoren, rrjedhoren. Ndryshimii
emritnprrasa,nnumrinnjjsdheshums,quhetlakim.
2. Lakimi emrave

30

II
Emrat ndahen n tre lakime sipas mbaress q marrin n trajtn e shquar njjs : lakimi i
par : emrat mashkullor q mbarojn me i : djal-i, lis-i, burr-i, fto-i, vlla-i, zr-i, libr-i; lakimi
i dyt : emrat mashkullor q mbarojn me u :mik-u, zog-u, dhe-u; lakimi i tret emrat
femror q mbarojn me a ose me ja : vajz-a, dhi-a, fush-a, motr-a, lul-ja, del-ja etj.
Emratlakohenntrajtneshquardhetrajtne pashquar;nnumrinnjjsdhennumrin
shums.
A.Lakimiipar(emratqmbarojnmei).

Rasa
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.

Rasa
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.

Trajtaepashquar
Numrinjjs
Pyetja
Formaeemrit
cili?
(nj)lis
i,ecilit?
i,e(nj)lisi
cilit?
(nj)lisi
cilin?
(nj)lis
prejcilit?
(prej)(nj)lisi

Numrishums
Pyetja
Formaeemrit
cilt?
(ca)lisa
i,ecilve?
i,e(ca)lisave
cilve?
(ca)lisave
cilt?
(ca)lisa
prejcilve? prej(ca)lisash

Trajtaeshquar
Numrinjjs
Numrishums
Pyetja
Formaeemrit
Pyetja
cili?
lisi
cilt?
i,ecilit?
i,elisit
i,ecilve?
cilit?
lisit
cilve?
cilin?
lisin
cilt?
prejcilit?
prejlisit
prejcilve?

Formaeemrit
lisat
i,elisave
lisave
lisat
prejlisave

B.Lakimiidyt(emratqmbarojnmeu)
Rasa
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.
Rasa

Trajtaepashquar
Numrinjjs
Numrishums
Pyetja
Formaeemrit
Pyetja
cili?
(nj)shok
cilt?
i,ecilit?
i,e(nj)shoku
i,ecilve?
cilit?
(nj)shoku
cilve?
cilin?
(nj)njshok
cilt?
prejcilit?
prej(nj)shoku
prejcilve?
Trajtaeshquar
Numrinjjs
Numrishums

Formaeemrit
(ca)shok
i,e(ca)shokve
(ca)shokve
(ca)shok
prej(ca)shokve

31

II

E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.

Pyetja
cili?
i,ecilit?
cilit?
cilin?
prejcilit?

Formaeemrit
shoku
i,eshokut
shokut
shokun
prejshokut

Pyetja
cilt?
i,ecilve?
cilve?
cilt?
prejcilve?

Formaeemrit
shokt
i,eshokve
shokve
shokt
prejshokve

C.Lakimiitret(emratqmbarojnmea,ja)
Rasa
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj

Rasa
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.

Trajtaepashquar
Numrinjjs
Numrishums
Pyetja
Formaeemrit
Pyetja
cila?
(nj)vajz
cilat?
i,ecils?
i,e(nj)vajze
i,ecilave?
cils?
(nj)vajze
cilave?
ciln?
(nj)vajz
cilat?
prejcils?
prej(nj)vajze
prejcilave?
cila?
(nj)lule
cilat?
i,ecils?
i,e(nj)luleje
i,ecilave?
cils?
(nj)luleje
cilave?
ciln?
(nj)lule
cilat?
prejcils?
prej(nj)luleje
prejcilave?

Formaeemrit
(ca)vajza
i,e(ca)vajzave
(ca)vajzave
(ca)vajza
prej(ca)vajzash
(ca)lule
i,e(ca)luleve
(ca)luleve
(ca)lule
prej(ca)luleve

Trajtaeshquar
Numrinjjs
Numrishums
Pyetja
Formaeemrit
Pyetja
cila?
vajza
cilat?
i,ecils?
i,evajzs
i,ecilave?
cils?
vajzs
cilave?
ciln?
vajzn
cilat?
prejcils?
prejvajzs
prejcilave?
cila?
lulja
cilat?
i,ecils?
i,elules
i,ecilave?
cils?
lules
cilave?
ciln?
lulen
cilat?
prejcils?
prejlules
prejcilave?

Formaeemrit
vajzat
i,evajzave
vajzave
vajzat
prejvajzave
lulet
i,eluleve
luleve
lulet
prejluleve

32

II

Emrat e gjinis asnjanse lakohen si emrat e lakimit t par, vetm se

emroren dhe kallzoren e trajts s shquar i kan t njjta (marrin mbaresat
t/t, it).
PRMBLEDHIM
Formatendryshmeqmerremrigjatprdorimitnfjaliquhenrasa.Ndryshimiiemrit
npr rasa, n numrin njjs dhe shums, quhet lakim. Gjuha shqipe ka pes rasa:
emroren,gjinoren,dhanoren,kallzoren,rrjedhoren.Emratkantrelakime:lakimiipar,
lakimiidyt,lakimiitret.Lakimittpariprkasinemratqntrajtneshquarmarrin
mbaresn i(lislisi,djaldjali,ftuaftoi,vllavllai,zzri,librlibri). Lakimit tdyt i
prkasinemratqntrajtneshquarmarrinmbaresnu(mikmiku,dhedheu).Lakimit
ttretiprkasinemratqntrajtneshquarmarrinmbaresata,ja(fushfusha,dele
delja,motrmotra,rruferrufeja
USHTROHEMI
1. N dy tekstet e mposhtme thoni lakimin e emrave me shkronja t zeza.
Sami Frashri (1850-1904)
Filozof, dijetar, shkrimtar dhe gazetar i shquar. Lindi n fshatin Frashr t Prmetit. S
bashku me Naimin i kreu msimet n Janin. Jetoi n Stamboll duke iu kushtuar lufts pr
lirimin e atdheut dhe punimeve shkencore e letrare. Ka shkruar libra t rndsishm si n
gjuhn shqipe ashtu edhe n gjuhn turke.
Libri i tij " Shqipria 'ka qen, 'sht e 'do t bhet" i msonte shqiptart se si duhet ecur
prpara.
Naim Frashri (1846 - 1900)
sht poeti m i madh i Rilindjes Kombtare Shqiptare. Lindi n Frashr t Prmetit.
Shkolln e mesme e kreu n Janin. Jetoi n Stamboll ku krijoi, punoi e luftoi pr lirimin e
atdheut. Botoi shum vepra t shquara: "Lulet e Vers", "Bagti e bujqsi", "Historia e
Sknderbeut" etj.

1.Nvendetboshshkruanilakimineemritftua.
33

II

E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.

(nj)krua()
i,e(nj)kroi()
(nj)kroi()
(nj)krua()
prej(nj)kroi()

kroi()
i,ekroit()
kroit()
kroin()
prejkroit()

2.Nvendetboshshkruanilakimineemritvlla.
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.

(nj)baba()
i,e(nj)babai()
(nj)babai()
(nj)baba()
pre(njbabai()

babai()
i,ebabait()
babait()
babain()
prekbabait()

3.Vazhdonitplotsonilakimineemritpe.
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.

(nj)pe
i,e(nj)peri
()
()
()

peri
()
()
()
()

4.Vazhdonitlakoniemrinatdhe.
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.

(nj)atdhe
()
()
()
()

atdheu
()
()
(atdheun)
()

5.Vazhdonitlakoniemrinrrufe.
E.

(nj)rrufe

rrufeja
34

II

GJ.
Dh.
K.
Rrj.

i,e(nj)rrufeje
()
()
()

i,errufes
()
()
()

6.Vazhdonitlakoniemrinbukuri.
E.
GJ.
Dh.
K.
Rrj.

(nj)bukuri
i,e(nj)bukurie
()
()
()

bukuria
i,ebukuris
()
()
()

7. Emrat n kllapa i veni n rasn e duhur dhe thoni rasn n t ciln e keni vn.
Tregime t mome shqiptare
Si thot vet titulli (libr), kjo prmbledhje e vogl prmban balada dhe rapsodi
popullore, t cilat (shkronjs) sht munduar t'i kthej n (tregim). Lnda prkatse sht marr
nga dy qerthuj t mdhenj: nga ai (malsi) son (veri) dhe nga ai (arbresh). Dy qerthuj, por nj
burim i vetm: populli shqiptar.
Aty prfshihen legjenda t mome dhe ngjarje historike, ashtu si i kndon (kngtar) yn
popullor pa emr.
(Kng) legjendare jan shum t lashta, mbase me prejardhje ilire, t ndryshuara gjat
(shekuj), por me brthamn e tyre t mbetur t pacenuar nga (mbishtresa) e mvona.
T gjitha bashk, si (kng) legjendare, ashtu dhe kngt me piknisje historike, nxjerrin
n shesh (virtyt) e larta t popullit ton: (trimri) dhe qndresn e paprkulur kundr (armik) pr
t mbrojtur vendin dhe (nder)
Mitrush KUTELI
8. Prshkruani me disa fjali nj ngjarje t kohve t fundit. Veoni emrat dhe thoni rasn e
tyre.

PREMRAT PRONOR
LEXOJM

35

II

Krim kundr kulturs...

Zakonisht dera e birucs hapej dhe hetuesit krkonin me kmbngulje t njjtn gj: t
pranoja dhe t firmoja veprimet e mia dhe t shokve, t paqena. Ata prsritnin: Ky sht
interesi i Partis!
N nj dit t till u hap dera dhe rojet shtyn brutalisht n birucn time nj plak Ai
nuk ishte leck, ai ishte njeri. Ngriti kryet ashtu si ishte prdhe i shtrir, m pa dhe shqiptoi:
Petro Marko ktu?! Un shpresoja te ju. Kam dashur tju drejtohem me nj letr, q t
sqaroni lart pozitn time. Jam i pafajshm. E pyeta: Kush jeni ju? . Ai e fliste shqipen me
theks t huaj.
-Jam profesor Zyberi...
Petro Marko
PYESIM

far jan grupet e fjalve me ngjyr t zez?

Cila sht fjala brtham n kto grupe?
far tregojn fjalt e mia, time n kto grupe?
Si quhen ato?
MSOJM
Fjalt e mia, time q tregojn se sendi ose veprimi i dhn i prket nj vete t caktuar,
jan premra pronor: veprimet e mia, birucn time, pozitn time. Premratpronormundt
prdoren:
- siprcaktortnjemri(veprimet e mia, birucn time, pozitn time);
- sipronornvete(Shkollajonshtmeresejuaja).
1. Format e premrit pronor
Veta e par
Veta e dyt
Veta e tret
(shoku) im, yn
(shoku) yt, juaj
(shoku) i tij, i saj, i tyre
(shoqja) ime, jon
(shoqja) jote, juaj
(shoqja) e tij, e saj, e tyre
(shokt) e mi, tan
(shokt) e tu, tuaj
(shokt) e tij, e saj, e tyre
(shoqet) e mia, tona
(shoqet) e tua, tuaja
(shoqet) e tij, e saj, e tyre
Premratpronortgjinismashkullorekurprdorenmvetemarrinmbaresni:im
imi,ynyni, ytyti,juajjuaji,itijitiji;isajisaji;ityreityri,.
Premratpronortgjinisfemroremarrinmbaresna:imeimja,jonjona,jote
jotja,juajjuaja,etijetija,esajesaja,etyreetyrja.
36

II
Premratpronornnumrinshumsmarrinmbaresnt(),disaprejtyreedhenyjne
prparmet;emitmit,emiatmiat,tantant,tonatonat,etuttuat,tuaj
tuajt,tuajatuajat,itijttijt,isajtsajt,etijttijat,esajtsajat,etyret
tyret.
Prdoren zakonisht pas emrit q prcaktojn. Prparaemravemundtvendosenvetm
premratpronortvetsspardhetdyttnumritnjjs.Premratpronortvetsstret
njjsdheshumsnukmundtprdorenparaemrave.Kur prcaktojn emra farefisnie, mund t
prdoren edhe para ktyre emrave: im bir, ime bij, yt bir, yt bij etj.
N vend t premrave t vets s tret, njjs dhe shums, mund t prdorim edhe
premrin pronor vetvetor: i (e, t) vet: djali i vet, djemt e vet; vajza e vet, vajzat e veta.
Premrat pronor kan kategorin gramatikore t vets, t gjinis, t numrit dhe t rass.

PRMBLEDHIM
Premratpronortregojnpronarin.Prdorenzakonishtpasemritqprcaktojn,po
edhe mvete.Atokankategoringramatikore tvets,tgjinis,tnumrit dhe t
rass.
USHTROHEMI
1.Nnvizonipremratpronor.
Fmijtishinmbledhurrrethmsueses,Vers,dhepodgjoninmevmendjefjaltesaj.
Djepashkrijimettuaja.Vjershajote,Bona,shtebukur.Mplqen.Tregimiyt,
Fatmir,shtimir.DotiadrgojmrevistsBotaefmijve.EdheAstritishkruanmir.
Punaetijshtprtulavdruar.Kursevjershajote,Nora,duhetshkurtuar.Kazgjatjet
panevojshme.Nukikezbatuarkshillatemia...Ja,letishohimsbashkudheletshfaqin
edheshoktmendimetetyre.
Thonicilsvetiprkasinpremratqinnvizuat.
2.Lexonitekstinemposhtm,gjenipremratpronordhethoninvet,numrdhe
gjinijanprdorur.
Nukshtevrtetqgjithmsuesitefizkulturskanqennxnstdobt.
Sigurishtthaai.dorregullkadheprjashtime.Potimbajemendktkshillntime:
msimet,dijaparasgjithash.Poupengovenrrugnedijes,flaketejpengesn,qoftsporti
osetjetrgj.Prirjetetuanukhumbasin.
Msuesimbathigalloshetdhedolinoborr.Vesonteshi.Hapiadrn.Nganjvrimn
kulminesaj,udukllambaelektrikeqndriontenshkalltegurta.

37

II

Parasetmbyllteportn,Vasiliqendiqtesihije,ipshpriti,poraimbajtimend
vetmfjaltetijtfundit:Mendonisikurtishtefmijajuaj...
...Sifmijttuaj...HmFmijtetij!Kishtepasurzhgnjimemsuesiivjetri
historismefmijtetij!...Djaliitij,Antoni,duhejtbhejmjek.mjekishquar!Dhen
portnetyretngjitejnjpllakeretunxhi:AntonRadiokulist!nkryefatiuprinte
dshiravettij...DheAntoniprparontesiasnjtjetr!gjdelikatetjeshmsuesdhetkesh
edhefmijtetunxns!Dheknaqsiejashtzakonshmepastaj,kurtgjithtthonsejan
pikrishtfmijtetumtmirt!
3.Plotsonifjalitmepremratpronorqduhet.
a)
Erdhndheherttjeranktoandhedoradorsedheunubindaq...atkishtet
drejt.
b)
Simrrfente...gjyshe,kshtuekapasur...atedhe...gjysh.
c)
keqithrretkshtu...bije,moreMet?
4.Plotsonilakiminegrupeveemrore:shokuim,shoqjaime,shokuyn,shoqjajon,shokt
tan,shoqettona,shoktemi,shoqetemia,(vetaepar)

Rasa
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.

Gjiniamashkullore
shokuim
i,eshokuttim
shokut...
shokun...
prejshokut...
shokuyn
i,eshokutton
shokut...
shokun...
prejshokut...

Gjiniafemrore
shoqjaime
i,eshoqessime
shoqes...
shoqen...
prejshoqes...
shoqjajon
i,eshoqesson
shoqes...
shoqen...
prejshoqes...

Rasa
E.
Gj.

Gjiniamashkullore
shokttan
i,eshokvetan

Gjiniafemrore
shoqettona
i,eshoqevetona
38

II
Dh.
K.
Rrj.
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.

shokve...
shokt...
prejshokve...
shoktemi
i,eshokvetmi
shokve...
shokt...
prejshokve...

shoqeve...
shoqet...
prejshoqeve...
shoqetemia
i,eshoqevetmia
shoqeve...
shoqet...
prejshoqeve...

5.Plotsonilakiminegrupeve:shokuyt,shoqjajote,shokujuaj,shokttuaj,shoqettuaja,
shoktetu,shoqetetua(vetaedyt).
Rasa
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.
Rasa
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.

Gjiniamashkullore
shokuyt
i,eshokuttnd
shokut...
shokun...
prejshokut...
shokttuaj
i,eshokvetuaj
shokve...
shokt...
prejshokve...

Gjiniamashkullore
shokujuaj
i,eshokuttuaj
shokut...
shokun...
prejshokut...
shoktetu
i,eshokvettu
shokve...
shokt...
prejshokve...

Gjiniafemrore
shoqjajote
i,eshoqessate
shoqes...
shoqen...
prejshoqes...
shoqettuaja
i,eshoqevetuaja
shoqeve...
shoqet...
prejshoqeve...
Gjiniafemrore
shoqjajuaj
i,eshoqessuaj
shoqes...
shoqen...
prejshoqes...
shoqetetua
i,eshoqevettua
shoqeve...
shoqet...
prejshoqeve...

39

II
6.Lakonimegojgrupetemrore:lapsiyt,detyrajote,lapsijuaj,detyrajuaj,lapsattuaj,
detyrattuaja,lapsatetu,detyratetua.
7.Lakonimegojgrupetemrore:lapsiitij,detyraetij,lapsiityre,detyraetyre,lapsate
tyre,detyratetyre,lapsiisaj,detyraesaj,(vetaetret).

PREMRIIPACAKTUAR
LEXOJM
Njeriu q ndiqte kuajt
Disa pleq me takije t bardha ishin mbledhur rreth nj arixhiu dhe dika bisedonin.
Prjashta ishte edhe Lam Sollapi. Ai sishte n qejf, pasi kishte humbur tri loj radhazi....
- E solla, - i tha Vlashi, duke treguar kalin e lidhur... .
- Mir, mir, - i tha Lami pa interes... dhe u fut n dyqan. Vlashi e ndoqi prapa.
- do? - e pyeti Lami, gati me inat.
- Ndonj ok oriz, - u lut Vlashi, se kam dhe gruan smur.
Lami u kujtua dhe e pyeti kot, sa pr t shuar kureshtjen:
- t tha doktori?
- M tha se do t vij nga java... .
- Pse, si thua ti, nuk do t vij?
- Kushedi, edhe mund t vij, po qe se i bie rruga.
Lami hapi grykn e nj thesi, shtiu n nj qese letre dy grushte oriz dhe ia zgjati
Vlashit. ...
- Si pak, o Lame, - i tha ngadal, duke ia zgjatur qesen q tregtari t kujtohej e ti hidhte
edhe ndonj dor tjetr.
Naum Prifti
PYESIM

Gjeni grupet emrore ku bjn pjes fjalt me ngjyr t zez.

far tregojn fjalt me ngjyr t zez?
far jan fjalt me ngjyr t zez?

MSOJM
Fjalt disa, dika, ndonj, tjetr, q tregojn frymor ose sende n mnyr t
paprcaktuar, jan premra t pacaktuar.
40

II

1.Pasqyraepremravetpacaktuar

Kush,dikush,ndokush,dokush,askush,kurrkush,gjithkush,kushdo,
shumkush;
Cilido,cilado,secili,secila,gjith,i,(e)gjith,tgjith,tgjitha,gjithsecili,
Gjithsecila,gjithka,i,(e)tr,ttr,ttra;
Nj,ndonj,njri,njra,ndonjri,ndonjra,asnj,asnjri,asnjra,asgj;
Disa,ca,pak,shum,mjaft,aq,kaq;
Dika,do,fardo,kurrgj

Premratepacaktuarmundtjentparm(kush,disa,ca,pak,shum,mjaft,aq,kaq
etj.).)dhetprngjitur(dikush,ndokush,dokush,askush,kurrkushetj.).Gjatlakimitlakohet
vetmpjesaeprngjitur,ndrsapjesaeparmeshtengurosur.

farfunksionimundtkryejnpremratepacaktuar?
Premratepacaktuarmundtprdorensikryefjalosesikundrinorkurprdorent
vetm,ndrsakurshoqrohenmeemraprdorensiprcaktor:Dikushprvjel,dikushqeth
shelekn,dikushmjeldhit,dikushdhent.(Ktudikushprdoretsikryefjal).Ishtitit
gjithaqytetet.(tgjithaprcaktor).Secilitduhettiprgjigjetmsuesi.(Secilitkundrinori
zhdrejtpaparafjal).

Kujdes drejtshkrimin!
Shkruhen si nj fjal : gjithka, gjithkush, gjithsecili (gjithsecila), gjithsekush,
kurrfar, kurrgj, shumkush, gjsend, gjkafsh, dikush, asnj, asnjri (asnjra, cilido (cilado).
Shkruhen me viz n mes : njri-tjetri (njra-tjetra), shoqi-shoqin.
Shkruhen pa fundore : gjithkush (<gjith+kush), gjithsekush, gjithsecili (gjithsecila),
gjithfar, kurrkush (<kurr+gj), kurrgj, kurrfar,

USHTROHEMI
1.Ntekstinemposhtm,gjenipremratepacaktuar.

41

II

shtpranuarngatgjithse,sadoimenmdheizotiqtjetnjnjeri,aikurrnuk
mundtidijtgjitha.Shoqriashtnjgrumbullimindividshmemendimetndryshme....
Poqesenjnjeriivetmkrkontizhvendosgjithttjert,atherrrugatonnmnyrt
pashmangshmetekpushtetinjdorsh.Besojsejunukkeniprqllimqtarrininjgjttill,
prandajduhettmerrnitgjithamasat,dukendrprertgjithaatoveprimeorganizativeq
ojnndrejtiminqthammsipr.
KasemTrebeshina
2.Enjjtakrkes
Bariuplak,krrabnndor,edheurdhrontrinjt,
Eatatgjithpunojnngriturnbrezpqinjt:
Cabjnvathneshtrungn,cangrehintendnestan.
Dikushsjellgjethekarthijeshkrapa,secilindihmonmnjan
Dikushprvjel,dikushqeshshelekn,dikushmjeldhit,dikushdhent
Njrimerrushqenklyshn,tjetriprgzonqent:
Stopanibrizisterrshikonbulmetinebekuar
Tund,bngjalp,djath,gjiz,edhepunonpaprtua;
Udhtaregjahtar,qubieudhandrmale,
Uepmish,qumsht,kos,dhall,ajk,djath,bukval...
(NaimFrashri)
3.Zvendsonipikatmepremrinepacaktuarqduhet(ndonj,tjetri,asnj,asgj,tjetr).
DITKA(Shkputetprejsaj)PrLoninthua?
AFROVITIPoprk...?
DITKAShummir.Nukka...tkeqenktmes.Loniinteresohetprmua.Ekamkuptuar.
Kakohqekamkuptuar.Pounnukkamdhn...shenj,asatij,as...,sekamndrmendt
martohem.Lonishtimirdheindershm.Pojaqsishethntbashkohenfatettona.
Spiroomora
4.Plotsonifjalitmektopremra:gjith,askush,asnjeri,asnj,kush,tjetri,njri.
a)
Qtmerremiveshdhetmosibiem...gozhdsdhe...patkoit,duhettdim...jemi
dhe...kemiqen.
b)
...nukfliste,sepse...skishteparndonjhernjkrcnimttill.
c)
Errsirasundonkudoedhe...znukdgjohet,thuase...qytetikarnnzi
5.Formonifjalimepremratpacaktuar.

PREMRI PYETS
LEXOJM
42

II

Po ti ke? Pse sflet? E shkunda nga supet. Ai uli kokn.

- Andre, - tha, - kur po niseshim ... shokt m lajmruan...
- far? - i thash. - Fol!
- Sonja...
I kapa t dy duart.
- Mos! Iu luta. - Mos!
- Po, Andre. Sonja vdiq.
Sonja vdiq. Kush e tha kt fjal. Kadriu, jo se jo. Po ather kush e tha?
Petro Marko
PYESIM

Prse shrbejn fjalt me ngjyr t zez?

far jan fjalt me ngjyr t zez?

MSOJM
Fjalt kush, cili, cila, cilt, cilat, , far, sa, i sati, se (me, nga, pr), q prdoren pr t
pyetur, jan premra pyets.
Kush prdoret pr t pyetur pr njerz ose qenie t paraqitura si njerz (t
personifikuara): Kush e ka shkruar poemn Lahuta e Malsis? -Gjergj Fishta. Kush sht m
e fort se un? - tha kuedra. Prdoret vetm n njjs dhe nuk shoqrohet me emra.
Cili prdoret pr t pyetur pr njerz, kafsh ose sende. Ai mund t shoqrohet me emra:
Cili sportist zuri vendin e par? Cili roman fitoi mimin e par? Cili prdoret edhe me parafjal :
M thuaj me cilin rri, t t them se cili je.

Kujdes!
-Cili sportist zuri vendin e par. (Prdorim i drejt)
-Kush sportist zuri vendin e par. (Prdorim i gabuar).
Premri pyets cili ka kategorin gramatikore t gjinis, t numrit dhe t rass.
Pasqyraelakimittpremritcili?
Njjs
mashkullore
E.
cili
Gj.
i,ecilit
Dh.
cilit

femrore
cila
i,ecils
cils

Shums
mashkullore
cilt
i,ecilve
cilve

femrore
cilat
i,ecilave
cilave
43

II
K.
Rrj.

cilin
prejcilit

ciln
prejcils

cilt
prejcilve

cilat
prejcilave

Premripyetskushndryshonvetmsipasrass.
Rasa
E.
Gj.
Dh.
K.
Rrj.

Vetmnnjjsprtdygjinit
kush
i,ekujt
kujt
k
(prej)kujt

Premratdhefarnukndryshojnform,pra,kanvetmnjformpavarsishtnga
numri,gjiniadherasa.
Premri pyets se prdoret gjithnj i shoqruar me parafjal (nga, me, pr) : Me se rrojn
foshnjat ? /i rrit iliminjt? /Dashuri e mms dhe prkdhelit...(ajupi)
Nfjalitpyetsepremratpyetskush,cili,,far,prdoren:
sikryefjal:Kushbleuvetur?Cilishkoi?far()udoli?
sikundrinoridrejt:Kmorinvetur?Cilinporosite?far()iporosite?
sikundrinoridrejtpaparafjal:Kujtikundrshtove?Cilitiuafrove?
sikundrinormeparafjal:Mekutakove?Mecilinerdhe?Prfarbisedove?
USHTROHEMI
1.Plotsonivendetboshmenjngaktapremrapyets:cila,?kush?
______________jeti?Me______________keardhur?
_____________veturprdortsot?________________veturshtmemir?
_______________msimidotmerrninesr?n_____________shkolldotshkoni?
___________shtudhheqsijuaj?

2.Prdofjalinvijimshkruanifjalinpyetsedhennvizonipremrinpyets.
a)
Msiminepareshpjegoimsuesi.
b)
Kyktushtprgjegjsi.
c)
Ardititiplqejnshumpemt?
44

II

d)
e)
f)

LivadhiiHasanitukositmekos.
Ktomolldotiaojgjyshit.
Pomerreshinveshprndarjeneroleve.

3. Shkruaninganjprgjigjeprsecilnfjalipyetsedhethoniseprseprdoren?
a) Kushekashkruarkomedinkatrmbdhjetvjedhndr?
b) Cilingatdytregimettplqeumshum?
c) idrgovemsuesestndeprfestneshkolls?
d) farbisedovememsuesinsot?
4. Formoni katr fjali me premra pyets.

NUMRORI
LEXOJM
Tre qet dhe ujku
Tre qe kishin dal n bjeshk dhe po kullotnin bashk. Kshtu ndenjn gjith vern. M n
fund humbn rrugn dhe s ditn t kthehen n shtpi.
Vjeshta i zuri n mal.
Nj dit prej ditsh, tre qet i hetoi ujku:
- T punoft bafti! - tha ai. - M paska ardhur fati n der!
Ujku iu soll rreth e rrotull tre qeve pr ti ngulur dhmbt ndonjrit. Po ja, kaloi nj dit
dhe sbri asgj, sepse t tre, sapo shikonin ujkun, afroheshin kok m kok dhe i drejtonin atij
brirt.
Bedri Dedja

PYESIM

far tregojn fjalt me ngjyr t zez?

far jan fjalt me ngjyr t zez?
far dallimi vini re ndrmjet numrorve tre dhe t tre t prdorur n tekstin e
msiprm?
45

II
MSOJM
Fjalt tre, nj, t tre q tregojn numr t caktuar qeniesh ose sendesh jan numror
Numrort nj, dy, tre ... , kur jan t shoqruar me emra, tregojn numrin e
frymorve ose t sendeve pr t cilt flasim: tre qe, pes lop etj.
Kur nuk shoqrohen me emra, sidomos n veprimet aritmetike, tregojn numra :
5+5=10, 6x4=24
Kur tregojn sasi pr t ciln sht folur m par, para numrorit vihet nyja t.
Ujku iu soll rreth e rrotull tre qeve, pr ti ngulur dhmbt ndonjrit. Po ja, kaloi nj
dit dhe sbri asgj, sepse t tre, sapo shikonin ujkun, afroheshin kok m kok dhe i drejtonin
atij brirt.
Numrortndahenntrigrupe:
numrortthjesht:nj,dy,tre,tri,katrderidhjet
numrortprngjitur:njmbdhjetderinjzetdhepesdhjet,shtatdhjetderinjqind,
dyqindetj.
shprehjenumrore:njzetenj,njzeteshtat,katrqindeshtat,njmijeshtatqinde
dyzetekatretj
Me prjashtim t numrorit tre, numrort e tjer nuk e kan kategorin e gjinis : katr
djem, katr vajza, po tre djem dhe tri vajza.
Numrort me kuptim prmbledhs t dy, t tre etj. e kan kategorin e gjinis: Sa djem
erdhn? T tre ( t katr etj.). Sa vajza erdhn? T tria (t katra etj.) dhe t rass : t dy, i (e)
t dyve, t dyve, t dy, (prej) t dyve etj.
Thyesatjannjllojinumrorveqtregojnnsapjesndahetnjnjsieplot.
1
2
4
; ; etj.
2
4
8

Kujdes drejtshkrimin!
Numrort shkruhen zakonisht me shifr, po mund t shkruhen edhe me fjal p.sh. kur
plotsojm nj ek.
Numrort e prngjitur 11-19 shkruhen njsh: njmbdhjet, dymbdhjet etj; si edhe ata
q tregojn dhjetshe: tridhjet, pesdhjet etj.
Shkruhen ndaras shprehjet numrore: tridhjet e nj, pesdhjet e dy etj., si edhe ato q
kan n prbrje mij, milion, miliard : pes mij, gjasht mij; katr milion, tet miliard etj.
Datatngjuhnshqipeshkruhenkshtu:7.03.1887;22.11.1908;1.01.2009etj.
46

II
PRMBLEDHIM
Numroritregonsasitcaktuarfrymorshosesendesh.Numrortjantthjesht,t
prngjiturdheshprehjenumroreoselokucione.Numrorteprngjiturshkruhen
njsh, ndrsa shprehjet ( lokucionet) ndaras. Datat n gjuhn shqipe shkruhen
kshtu:7.03.1887;22.11.1908;1.01.2009etj.
USHTROHEMI
1. Gjeni numrort n poezin popullore t mposhtme.
Trim mbi trima ai Gjergj Elez Alia!
Qe nand vjet, nand var nshtat mi ka;
ve nji motr, nat e dit te kryet;
ia lan varrat me ujt tgurrs nandvjee;
ia lan varrat me ata flokt e ballit;
shtatin vllaut ia shtrngon mruba tnans;
npetka tbabs trupin ia hijeshon;
armt e brezit ia rndon mbi krye.
Populli
2. Shkruani me fjal numrort n tekstin e mposhtm.
Nj njeri, gjat 50 vjetve t jets s tij, kalon n gjum rreth 6000 dit, punon rreth 6500
dit, ecn rreth 800 dit, ha rreth 1500 dit, pushon rreth 4000 dit dhe smuret rreth 500 dit.
Gjat ksaj kohe, njeriu ha mbi 8700 kg buk, mbi 2000 kg vaj, vez, peshk dhe pi,
afrsisht, 3000 litra uj, qumsht, kafe etj.
3. A e dini se si shkruhen datat?
Shembull : 26.11.1912 ose 28. XI. 1912
Shkruani datlindjen tuaj ose t njerzve tuaj t afrm.
4. Formoni fjali me numrort t dy, t tre, t katr n rasa t ndryshme.

47