TEMA : SIMULIMI DHE VLERSIMI I KANALIT N

SHTRESN E AKSESIT N LTE DOWNLINK

Parathnie

Parathnie
3GPP sht evolimi i UMTS n prgjigje t krkesave n rritje pr cilsi m t lart t
shrbimeve multimediale n prputhje me nevojat e prdoruesve. Meqense transmetimi n
downlink sht gjithmon nj faktor i rndsishm n aspektin e mbulimit dhe kapacitetit, nj
vmendje e veant i sht kushtuar przgjedhjes s teknologjive n LTE downlink.
Teknologji t tilla si multipleksimi me ndaje ortogonale n frekuenc si dhe teknikat e
antenave shum-hyrje shum-dalje MIMO, mund t prmirsojn performancn e
komunikimit t sistemeve aktuale radio. Shpejtsit e larta dhe kapaciteti i lart mund t
arrihen duke prdorur avantazhet e dy teknologjive. Kto teknologji jan przgjedhur pr LTE
downlink.
Metoda e vlersimit t kanalit me an t simboleve pilot sht nj metod n t ciln disa
sinjale t njohur t quajtur pilot, transmetohen s bashku me t dhnat pr t marr
informacionin e duhur mbi kanalin dhe pr ta dekoduar at n marrs. Ky projekt synon t
kryej simulim t hallks transmetues kanal marrs duke konsideruar t gjith parametrat
e nevojshm t nj mjedisi real komunikimi nga stacioni baz deri tek prdoruesi. Gjat
simulimit do t kryhen parametrizime t ndryshme duke u nisur nga funksionet q ofron
simulatori t cilat prputhen me specifikimet e nxjerra nga 3GPP, si modelet shuares te
kanaleve t prhapjes, metodat e mesatarizimit te simboleve pilot TestEVM dhe UserDefined
si dhe do testohen metodat e korrigjimit Zero Forcing dhe Minimum Mean Square Error.
Gjithashtu synohet t shikohet throughput-i i sistemit n rastin e transmetimit me antena
shumfishe pr nj raport SNR t paracaktuar.

UPT

Parathnie

Prmbajtja e projektit
Parathnie ...........2
Lista e figurave..................5
Lista e tabelave..................6
KAPITULLI 1
Hyrje..7
1.1 Motivimi.......................7
1.2 Krkesa teknike pr LTE..8
1.3 Vshtrim mbi arkitekturn e sistemit....9
1.4 Mbi prmbajtjen e punimit........9
KAPITULLI 2
Vshtrim mbi shtresn fizike t LTE............................11
2.1 OFDMA......................11
2.2 Struktura e framave.....12
2.2.1 Struktura e frams t tipit-1.........................12
2.2.2 Struktura e frmas t tipit-2.13
2.3 Burimi Fizik dhe struktura e Slotit..13
2.4 Bandat e frekuencave pr FDD dhe TDD...15
2.4.1 Operimi FDD dhe TDD...16
2.5 Vendosja (mapping) e nnbartseve...16
2.6 Transmetimi i t dhnave n downlink...17
2.6.1 Parametrat e modulimit17
2.6.2 Multipleksimi n downlink..18
2.6.3 Kanalet fizike...18
2.6.4 Sinjalet fizike...20
2.6.5 Kanalet e transportit.21
2.6.6 Vendosja e kanaleve fizike DL n kanale transporti...22
2.6.7 Kodimi i kanalit n DL....23
KAPITULLI 3
Modeli i Sistemit LTE n downlink...24
3.1 Skema e modelit..............24
3.2 Prshkrim i prgjithshm25
3.3 Modulimi.....................26
3.4 Transformimi IFFT.....27

UPT

Parathnie

KAPITULLI 4
Teknikat e antenave t shumfishta28
4.1 Diversiteti n hapsir...........28
4.1.1 Diversiteti n marrje.29
4.1.2 Diversiteti n transmetim.....29
4.1.3 Diversiteti n vones ciklike (CDD) ...30
4.1.4 Kodimi bllok hapsir-frekuenc (SFBC) 31
4.2 Multipleksimi hapsinor...32
4.3 Formimi i rrezes (beam-forming) ...............33
KAPITULLI 5
Modelet e Prhapjes radio..36
5.1 Hyrje........................................36
5.2 Kanali i prhapjes multipath...36
5.3 Konsiderata matematikore..37
5.4 Aspekte t prhapjes dhe parametra t kanalit....38
5.4.1 Shprndarja e voness......38
5.4.2 Koherenca n brez....39
5.4.3 Koherenca n koh...40
5.4.4 Shprhapja Doppler..40
5.5 Kanalet shuars t Rayleigh40
5.6 Kanali i variueshm n koh...41
5.6.1 Shprhapja Doppler (konsiderata matematikore) ....41
5.7 Zhurma e bardh shtes Gaussiane AWGN42
5.8 Modelet e kanaleve t prdorur n simulator..42
5.8.1 Kushtet e prhapjes n kanal me shuarje Multipath.....43
5.8.2 Rasti i lvijes s Trenit me shpejtsi t lart44
5.8.3 Kushtet e prhapjes n lvizje normale46
5.8.4 Matricat e korelimit t Kanalit MIMO.47
KAPITULLI 6
Vlersimi dhe korrektimi i kanalit....49
6.1 Hyrje............................49
6.2 Si funksionon skema e vlersimit....49
6.2.1 Vlersimi i simboleve pilot......51
6.2.2 Mesatarizimi i simboleve Pilot.....51
6.2.2.1 Metoda TestEVM......52
6.2.2.2 Metoda e prcaktuar nga prdoruesi UserDefined.53
6.2.3 Krijimi i simboleve pilot virtual...53
6.2.3.1 Vendosja e simboleve pilot Virtual ..54
6.2.3.2 Llogaritja e vlerave t simboleve pilot virtual.54

UPT

Parathnie

6.3 Interpolimi...................55
6.4 Vlersimi i zhurms....55
KAPITULLI 7
Realizimi i simulimit dhe rezultatet......57
7.1 Simulimi dhe korrigjimi i kanalit ......57
7.1.1 Rezultatet grafike.....................67
7.1.2 Kodi ne Matlab .......................69
Konkluzione.................................................72
Terminologjia e prdorur.......................................................................................................73
Referenca.....................................................74

Lista e figurave
Figura 1.1: Kndvshtrim i arkitekturs LTE.....9
Figura 2.1: Paraqitja e frams s tipit 1....12
Figura 2.2: Paraqitja e frams s tipit 2....13
Figura 2.3: Grila e burimeve n downlink14
Figura 2.4: Alokimi i frekuencave pr FDD dhe TDD.....16
Figura 2.5: Vendosja e nnbartseve........17
Figura 2.6: Vendosja e kanaleve DL t transportit n ato fizike......22
Figura 3.1: Modeli i sistemit n downlink24
Figura 3.2: Konstelacioni 16-QAM me vlerat binare pas normalizimit...26
Figura 3.3: Transformimi IFFT.....27
Figura 4.1: Diversiteti n marrje...29
Figura 4.2: Diverstiteti n transmetim......30
Figura 4.3: CDD pr konfigurim me 2 antena..31
Figura 4.4: SFBC duke supozuar dy antena..32
Figura 4.5: Konfigurimi antens 2x2 (ku M=N=2) .33
Figura 4.6: Formimi klasik i rrezes me korelim t lart reciprok t antens ...35
Figura 4.7: Formuesi bazuar n parakodues pr korelues t ult reciprok t antens..............35
Figura 5.1: Profili i fuqis pr pr tre rrug t ndryshme n kanal multipath.......36
Figura 5.2: Profili i shuarjeve pr rrug t ndryshme (taps) 37
Figura 5.3: Mjedisi i transmetimit multipath37
Figura 5.4: Kushti i lvizjes me tren m shpejtsi t lart44
Figura 5.5: Trajektoret e spostimeve Doppler pr skenarin 1 (majtas) dhe 3 (djathtas)...........45
Figura 5.5: Trajektorja e spostimit Doppler pr testimin UE...46
Figura 6.1: Caktimi i simboleve pilot...49
Figura 6.2: Bllokskema Transmetues-Kanal-Marrs50

UPT

Parathnie

Figura 6.3: Diagrama bllok e algoritmit t vlersimit t kanalit...........................51

Figura 6.4: Aplikimi i metods TestEVM52
Figura 6.5: Dritarja e mesatarizimit n frekuenc52
Figura 6.6: Dritaret e prcaktuara nga prdoruesi (koh-frekuenc) ...53
Figura 6.7: Krijimi dhe pozicionimi i simboleve pilot virtual............................54
Figura 6.8: Llogaritja e vlerave t simboleve pilot virtual...55

Lista e tabelave
Tabela 1.1: Versionet e 3GPP.....7
Tabela 2.2: Bandat e frekuencave FDD dhe TDD14
Tabela 2.3: Parametrat e modulimit OFDM.15
Tabela 2.4: Prefiksi ciklik i prdorur........17
Tabela 3.1: Faktori i normalizimit pr modulimin M-QAM18
Tabela 5.1: Profilet e voness pr rastet (a) EPA, (b) EVA, (c) ETU.26
Tabela 5.2: Parametrat e modelit t kanalit...43
Tabela 5.3: Parametrat pr lvizjen me tren me shpejtsi t lart pr testimin n eNodeB..43
Tabela 5.4: Parametrat pr lvizjen me tren me shpejtsi t lart pr testimin n UE..45
Tabela 5.5: Parametrat pr prshtatjen e sinkronizimit n UpLink..45
Tabela 5.6: Vlerat koreluese.46
Tabela 5.7: Matrica koreluese e eNodeB..47
Tabela 5.8: Matrica koreluese e UE..........47
Tabela 5.9: Matricat koreluese Rhapsir ......48

UPT

Parathnie

Hyrje

Kapitulli 1

1.1 Motivimi
LTE - Long Term Evolution, e njohur ndryshe dhe si gjenerata 3.9G, sht nj standart
relativisht i ri i Projektit te Partneritetit 3GPP q synon t prmirsoj standartin UMTS n
mnyr q t arrihen krkesat e nevojshme pr t ardhmen. 3GPP sht nj marrveshje
bashkpunimi e vendosur n dhjetor 1998 dhe prbhet nga ETSI (Evrop), ARIB/TTC
(Japoni), CCSA (Kin), ATIS (Amerika Veriore) dhe TTA (Kore e Jugut).
Aktualisht rrjetet UMTS po evolojn drejt Aksesit Paket me Shpejtsi t Lart (HSPA) n
mnyr q t rrisin shpejtsin e t dhnave dhe kapacitetin pr paketat e t dhnave. HSPA
aktualisht gjendet n formn HSDPA q i referohet Downlink dhe HSUPA q i referohet
Uplink. Forma e par HSDPA i prket versionit 5 t 3GPP kurse HSUPA i prket versionit 6
pra sht standartizuar m pas. Megjithat evolimi i UMTS vijoi m tej me futjen e HSPA+ e
cila solli prmisime t ndjeshme prsa i prket aksesit radio, efektivitetit spektral, shpejtsis
maksimale dhe vonesave. Ky evolim synon t shfrytzoj plotsisht potencialin e WCDMA
n operim 5 MHz. Gjithashtu prdoret teknika MIMO n downlink, modulime t rendeve m
t larta, prmisime n protokollet e shtress s dyt si dhe vijueshmri n drgimin e
paketave.
Por pr t pasur siguri pr 10 vitet n vazhdim e tutje, n versionin 8 t 3GPP u pa e
nevojshme konceptimi i standartit t ri q u quajt LTE. Objektivi sht t rritet shpejtsia e t
dhnave, t zvoglohen vonesat n rrjet dhe optimizimi i tekniks s radio aksesit. LTE i
referohemi gjithashtu dhe si E-UTRA (Akses Radio Toksor i Evoluar UMTS) ose E-UTRAN
q i referohet rrjetit E-UTRA. N vazhdim t projektit do t jet pikrisht aksesi radio ai q do
t trajtohet dhe disa nga teknikat pr prmirsimin e tij.
Versioni
3GPP

3GPP Versioni 99/4

3GPP Versioni 5/6 3GPP Versioni 7

3GPP Versioni 8

Data

2003/4

2005/6
(HSDPA)
2008/2009
2007/8 (HSUPA)

2010

Shpejtsia
Downlink

384 kbps (tipike)

14 Mbps (max)

28 Mbps (max)

LTE: 150 Mbps100 Mbps (mobilitet I lart)

HSPA+: 42 Mbps 1 Gbps (mobilitet I ult)

Shpejtsia
Uplink

128 kbps (tipike)

5.7 Mbps (max)

11 Mbps (max)

LTE:
75
Mbps
HSPA+: 11 Mbps

Vonesat

~ 150 MS

< 100 MS

< 50 ms

LTE: ~ 10 ms

Version n studim

Tabela 1.1: Versionet e 3GPP

N mnry q LTE t prmbush krkesat e cituara m sipr nevojiten teknika t reja n

transmetim t cilat jan OFDM pr pjesn e downlink dhe SC-FDMA pr uplink. Gjithashtu
dhe prdorimi i antenave MIMO prbn nj pjes t rndsishme t LTE. N mnyr q t
thjeshtohet arkitektura e protokollit, LTE ka sjell disa ndryshime t mdha n konceptet e
protokolleve ekzistues t UMTS. Impaktit n arkitekturn e prgjithshme t rrjetit duke

UPT

Parathnie

prfshir dhe pjesn qndrore t tij (core netork) i referohemi si SAE (System Architecture
Evolution).
LTE prfshin dy mnyra operimi q jan FDD (Frequency Division Duplex) dhe TDD (Time
Division Duplex). N vijim t ktij projekti dhe n pjesn e simulimeve do ti referohem
mnyrs s operimit n FDD pasi n zhvillimet aktuale t rrjetit ajo sht m efektive si
metod.

1.2 Krkesat teknike pr LTE

LTE fokusohet n suportin optimal pr shrbimet n komutim paket PS. Krkesat kryesore
pr projektimin e sistemit LTE u identifikuan n fillim t puns mbi standartizimin e LTE.
Kto mund t gjenden n specifikimin TR 25.913 [Ref.1] t 3GPP. Ato prmblidhen si m
posht:
- Shpejtsia e t dhnave. Ajo do t jet si m posht dhe supozohet operim n brezin
20 Mhz dhe 2 antena marrse dhe 1 transmetuese n aparatin celular. Kto vlera jan
arritur dhe tejkaluar tashm:
o 100 Mbps n downlink
o 50 Mbps n uplink
-

Throughput: N drejtimin downlink mesatarisht ajo do t jet 3-4 her m e lart se

n versionin 6 dhe n drejtimin uplink 2-3 her m e lart se n versionin 6.
Vonesat. Prmisim t vonesave n nivel radio aksesi (UE eNodeB UE):
o 5 ms pr alokim spektral 5 MHz e sipr
o 10 ms pr alokim spektral m t vogl se 5 MHz.

UPT

Kalimi nga gjendja idle n at aktive nuk duhet t jet m tepr se 100 ms.
Brezi: Duhet t jet fleksibl dhe i shkallzueshm. Vlerat e suportuara duhet t jen:
1.4, 3, 5, 10, 15, 20 MHz.
Alokimi spektral: Suport per spektr t iftuar dhe jo t iftuar (operim TDD dhe
FDD)
Kostot: Ulje e kostove Operacionale (operim dhe mirembajtje) dhe atyre Kapitale
(implementimi fillestar) t njohura si OPEX dhe CAPEX si dhe migrim me kosto
efektive nga arkitektura aktuale.
Interworking: Duhet te jet kompatibl me sistmet aktuale GERAN/UTRAN si dhe
t suportohet handover mes ktyre sistemeve dhe ndrpreja gjat handover duhet t
jet m pak se 300 ms pr shrbime n koh reale dhe m pak se 500 ms pr shrbime
n koh jo-reale.
Lvizshmria: Sistemi duhet optimizuar pr shpejtsi te ulta n lvizje 0-15 km/ore
por duhen suportuar shpejtsi t larta n lvizje deri n 350 km/or.

Parathnie

Bashk-ekzistenca: Duhet siguruar kur jemi n t njjtn zon gjeografike me rrjetet

GERAN/UTRAN. Gjithashtu dhe ekzistenca ndrmjet operatorve n bandat t afrta
sht nj nga krkesat.
Kualiteti i shrbimit QoS: Duhet suportuar kualiteti fund m fund dhe shrbimet
VOIP t ken minimalisht t njjtn cilsi si ajo n rrjetet aktuale UMTS.

1.3 Vshtrim mbi Arkitekturn e sistemit

N figurn e mposhtme paraqiten ndrfaqet komunikuese mes rrjetit t aksesit tek i cili
fokusohet ky projekt dhe elementve qndror t rrjetit t cilt shrbejn si ndrfaqe mes
rrjetit t aksesit dhe elementve t tjer ekzistues ose t rinj t rrjetit t cilt nuk paraqiten n
figur si: Baza e t dhnvae t abonentit HSS, Nnsistemi Multimedial i IP (IMS) dhe nyja e
GGSN pr shrbimet ekzistuese paket.

Figura 1.1: Kndvshtrim i arkitekturs LTE

1.4 Mbi prmbajten e punimit

Teza ndahet n 7 kapituj t cilt jan si m posht:

N kapitullin e par bhet nj hyrje mbi standartin LTE duke paraqitur rolin e ksaj
teknologjie n sistemet aktuale t komunikimeve t lvizshme si dhe krkesat teknike
q duhen prmbushur.

Kapitulli i dyt jep detaje mbi ndrfaqen ajrore t LTE e cila prbn edhe pjesn e
rrjetit tek e cila fokusohet punimi i mikrotezs. Do t trajtohen specifikimet teknike,
struktura e frams n downlink, mnyrat e operimit n FDD dhe TDD si dhe kanalet
dhe sinjalet fizik.

UPT

Parathnie

N kapitullin e tret jepet diagrama bllok e modelit t sistemit n downlink si dhe nj

spjegim mbi funksionimin.

N kapitullin e katrt paraqiten teknikat e antenave t shumfishta MIMO ku

konfigurimi i antenave varet n varsi t shuarjes dhe kemi tre teknika kryesore q
jan diversiteti, multipleksimi hapsinor dhe formimi i rrezes (beam-forming)

N kapitullin e pest paraqiten detaje mbi modelet e prhapjes radio pr LTE. Kapitulli
prshkruan bazat e modelimit t kanalit multipath si dhe modelet standart t shuarjes
t specifikuara nga 3GPP dhe q jan implementuar n simulatorin e prdorur.

Kapitulli i gjasht paraqet metodat e vlersimit t kanalit duke u bazuar n

specifikimet e LTE si dhe algoritmat e korrigjimit ZF, LS dhe MMSE t cilt jan
implementuar dhe prdorur n simulimet praktike.

Kapitulli i shtat dh i fundit paraqet n detaj hapat e simulimit s bashku me

funksionet e prdorura nga simulatori pr t kryer nj analiz mbi vlersimin e kanalit
t prhapjes nn kushte t ndryshme shuarjesh.

Vshtrim mbi shtresn fizike t LTE

UPT

Kapitulli 2
10

Parathnie

Nj nga ndryshimet baz t adaptuara n sistemin LTE n ndryshim nga ai UMTS sht
shtresa fizike. N sistemet e gjenerats s tret, WCDMA ka qen teknologjia m e
przgjedhur. Nj kndvshtrim i karakteristikave t UTMS prpara versionit 7 tregohet m
posht:
- bitet e informacionit t prdoruesit shprndahen n nj brez t gjer duke shumzuar t
dhnat e prdoruesit me kodin e shprhapjes. Prdorimi i faktorve t variueshm t
shprhapjes lejon nj variacion n shpejtsin e biteve.
- Brezi sht 5 MHz. Nj operator mund t prdor shum banda 5 MHz pr t rritur
kapacitetin.
- Gjatsia e frams sht 10 ms. Gjat ksaj faze, shpejtsia e t dhnave t prdoruesit
mbahet konstante. Megjithat ajo ndrmjet prdoruesve mund t ndryshoj nga frama
n fram.
N LTE kjo do t jet shum m e ndryshme. Sistemi i ri do t paraqes nj struktur t
bazuar n OFDM. N kt kapitull do t paraqiten pikrisht aspektet e ktij modulimi.

2.1 OFDMA
N nj sistem OFDM, spektri i disponueshm ndahet n shum bartse t quajtura nnbartse.
Secila nga kto nnbartse modulohet n mnyr t pavarur nga nj fluks i ult t dhnash.
Teknika e modulimit e prdorur n sistemin OFDM ndihom q t kaprcehen efektet e kanalit
me selektivitet n frekuenc. Ky selektivitet ndodh kur sinjali i transmetuar kalon n mjedis
multipath-i. N kushte t tilla nj simbol i i caktuar mund t korruptohet nga nj numr
simbolesh t mparshme. Ky efekt njihet ndryshe dhe si interferenca ndr-simbol (ISI). Pr ta
shmangur kt interferenc kohzgjatja e simbolit duhet t jet shum m e madhe sesa
vonesat e shkaktuara nga kanali multipath. Kjo arrihet duke shtuar para do simboli nj
prefiks ciklik (CP) n mnyr q ISI t minimizohet. OFDM sht superiore ndaj FDM sepse
nnbartset mbivendosen por jan ortogonale, pra nuk do t ket interferenca midis
nnbartseve. Hapsira e frekuencave ndrmjet nnbartseve sht f hapsirs

fS
N IFFT

= 15 kHz.

N ndryshim nga OFDM, skema e multipleksimit OFDMA lejon shum prdorues q t

ndajn mes tyre brezin e disponueshm. do prdoruesi i alokohet nj burim koh-frekuenc i
caktuar q njihet ndryshe dhe si Bllok Burimi (RB). Principi kryesor i E-UTRA sht se
kanalet e t dhnave jan kanale t prbashkta, q do t thot se pr do interval kohe
transmetimi (TTI) prej 1ms, nj vendim i ri skedulimi merret n eNodeB n lidhje se me cilt
prdorues jan caktuar n cilat burime koh/frekuenc gjat intervalit TTI.
N LTE prdoret vetm transmetim n komutim paket. OFDMA prputhet shum mir me
transmetimin n komutim paket meqense blloqe burimi (RB) t ndryshme mund ti alokohen
prdoruesve t ndryshm pr t mundsuar QoS n nivele t ndryshme.

UPT

11

Parathnie

Ndrfaqja ajrore e LTE shfrytzon t dy mnyrat FDD dhe TDD pr t suportuar spektrin e
iftuar dhe jo t iftuar.

2.2 Struktura e framave

Dy tipe strukturash t framave radio jan projektuar pr LTE:
- Struktura e Tipit-1 e cila aplikohet pr FDD (Frequency Division Duplex)
- Struktura e Tipit-2 e cila aplikohet pr TDD (Time Division Duplex)
2.2.1 Struktura e frams t Tipit-1
Kjo lloj frame sht projektuar pr ndarje dupleks n frekuenc FDD dhe sht e vlefshme si
pr gjysm dupleks ashtu dhe dupleks t plot. Frama ka nj kohzgjatje prej 10 ms dhe
konsiston n 20 slote, secili prej 0.5 ms.
Nj nnfram prbhet nga 2 slote, pra nj radio fram ka 10 nn-frama. Numri i simboleve
OFDM n nj slot varet nga gjatsia e prefiksit ciklik (CP) dhe mund t jet 6 (CP e gjat) ose
7 (CP e shkurtr).

Figura 2.1: Paraqitja e frams s tipit 1

1 RadioFram T f = 307200 TS = 10 ms = 20 slote

1 Slot 15360 TS =0.5 ms
1 Nnfram = 2 slote = 1 ms
ku TS njsia baz e kohs q i korrespondon 30.72 MHz
1 Slot 6-7 Simbole OFDM
0.5 ms
1 Simbol OFDM
71, 4 s (kur kemi CP normal)
7
N mnyrn FDD, gjysma e nnframave sht e disponueshme pr downlink dhe gjysma
tjetr sht e disponueshme pr uplink n do interval 10 ms (njohur ndryshe dhe si TTI
Transmission Time Interval), ku transmetimet ne downlink dhe uplink jan t ndara n
rrafshin e frekuencs.

UPT

12

Parathnie

2.2.2 Struktura e frams s Tipit-2

Kjo fram sht projektuar pr ndarje dupleks n koh TDD. Ajo prbhet nga dy gjysm
frama identike secila me kohzgjatje 5 ms. do gjysm-fram ndahet m tej n 5 nn-frama
q kan kohzgjatje 1 ms. Dy slote me gjatsi 0.5 ms prbjn nj nn-fram e cila nuk sht
nj nn-fram speciale. Nnframat e tipit special prbhen nga 3 fusha: Downlink Pilot
Timeslot (DPTS), GP (Guard Period) dhe Uplink Pilot Timeslot (UpPTS).

Figura 2.2: Paraqitja e frams s tipit 2

2.3 Burimi Fizik dhe struktura e Slotit

N do slot t disponueshm sinjali i transmetuar mund t shihet si nj grile koh-frekuenc
me N BW nnbartse dhe N sim simbole OFDM. N mnyr q t arrihet aksesi i shumfisht,
brezi i alokohet paisjeve t prdoruesit UE n formn e blloqeve burim.

UPT

13

Parathnie

Figura 2.3: Grila e burimeve n downlink

Nj bllok burim N RB konsiston n 12 nnbartse t njpasnjshme n rrafshin e frekuencs

dhe z n total 180 kHz. N rrafshin e kohs nj bllok fizik konsiston n N sim simbole OFDM
t njpasnjshme. N sim sht i barabart me numrin e simboleve OFDM n nj slot i cili sht
7 pr CP t shkurtr dhe 6 pr CP t gjat. Madhsia e bllokut burim sht e njjt pr t
gjith brezat, kshtu q numri i burimeve t disponueshme fizike varet nga brezi.
Brezi i kanalit
[MHz]
Numri i blloqeve
burim

1.4

10

15

20

15

25

50

75

100

Tabela 2.1: Numri i bllok burimeve pr gjersi brezi

N rastin e parashtess ciklike t shkurtr, nj bllok burimi prmban 84 elemente burimi (RE)
dhe kur prdoret parashtes e zgjatur ciklike do t kishim 74 elemente burimi. Pr skema me
antena t shumfishta do t kishim nj gril burimesh pr anten. N varsi t shpejtsis s
krkuar t t dhnave, secilit UE i caktohet 1 ose m tepr blloqe burim n secilin interval

UPT

14

Parathnie

prej 1 ms t radioframs. Vendimi i skedulimit bhet n stacionin baz eNodeB. T dhnat e

prdoruesit barten n kanalin PDSCH. Ndrsa kanali i sinjalizimit PDCCH prdoret pr t
transportuar vendimet e skedulimit n paisjet UE individuale. PDCCH vendoset n simbolet e
para OFDM t nj sloti.

2.4 Bandat e frekuencave pr FDD dhe TDD

LTE mund t prdoret si n spektr t iftuar (FDD) ashtu dhe n at t paiftuar (TDD).
Produktet e para nga furnitort do ti suportojn t dy skemat dupleks. N prgjithsi FDD sht
m efektive dhe ofron volume m t mdha si n infrastruktur ashtu dhe n volume, por
TDD sht nj plotsues i mir n rastet kur kemi munges frekuencash. Meqense paisjet
LTE jan t njjtat si pr FDD ashtu dhe TDD me prjashtim t njsive radio, ather do t
jen paisjet FDD q do t implementohen t parat dhe ata operator q prdorin paisje TDD
do t duhet t ndryshojn nj pjes t paisjeve t tyr pr tu prshtatur me tregun.
Pr prdorimin e LTE jan caktuar 15 banda t ndryshme frekuencash n operim FDD dhe 8
banda t ndryshme pr TDD. Kto paraqiten n tabelat m posht.
Bandat FDD

Bandat TDD

Banda

Frekuencat UL/DL (Mhz)

Banda

1920 - 1980 / 2110 - 2170

33,34

1850 1910 / 1930 1990

35,36

3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
17

1710 1785 / 1805 1880

1710 1755 / 2110 2155
824 849 / 869 894
830 840 / 875 885
2500 2570 / 2620 2690
880 915 / 925 960
1750 1785 / 1845 1880
1710 1770 / 2110 2170
1428 1453 / 1476 - 1501
698 716 / 728 - 746
777 787 / 746 - 756
788 798 / 758 - 768
704 716 / 734 746

37
38
39
40

Frekuencat UL/DL (Mhz)

1900 1920
2010 2025
1850 1910
1930 1990
1910 1930
2570 2620
1880 1920
2300 2400

Tabela 2.2: Bandat e frekuencave FDD dhe TDD

Infrastruktura e par e rrjetit LTE dhe celulart do t suportojn shum nga bandat e
msiprme q n momentin e hyrjes n treg q do t thot se LTE do t mundsoj mbulim
global q n fillimet e saj.

UPT

15

Parathnie

LTE sht caktuar q t suportoj breza bartsesh fleksibl q fillojn nga 1.4 Mhz deri n 20
Mhz, n shum nga bandat e paraqitura n tabel pr t dy mnyrat e operimit. Kjo do t thot
q nj operator mund t implementoj LTE n banda t reja por dhe ato ekzistuese.
T parat mund t jen banda ku prgjithsisht sht m e leht t implementohen bartset 10
Mhz dhe 20 Mhz, pr shembull Banda 7 n 2.6 GHz, Banda 4 (AS) ose bandat n 700 Mhz,
por eventualisht LTE do t implementohet n t gjitha bandat e celularve. N ndryshim nga
sistemet e mparshme celulare, LTE do t instalohet shpejt n shum banda.
2.4.1 Operimi FDD dhe TDD
T gjith sistemet celulare aktuale prdorin FDD dhe m tepr se 90 % e frekuencave t
disponueshme jan banda ifte. Me FDD, trafiku n uplink dhe downlink transmetohet
njkohsisht n banda t ndryshme frekuence. Me TDD, trafiku n dy drejtimet transmetohet
me rradh brenda t njjts band frekuence. Pr shembull nqs ndarja kohore ndrmjet
downlink dhe uplink sht 1/1, uplinku prdoret gjysmn e kohs. Fuqia mesatare pr seciln
lidhje sht gjithashtu sa gjysma e fuqis maksimale. Meqense fuqia maksimale kufizohet
nga entet rregullatore, rezultati sht q pr t njjtin nivel fuqie, TDD do t ofroj m pak
mbulim sesa TDD.

Figura 2.4: Alokimi i frekuencave pr FDD dhe TDD

Operatort shpeshher duan t alokojn m tepr se gjysma e burimeve t tyre shpejtsive

maksimale n downlink. Nqs raporti UL/DL sht 3/1 ather nevojiten 120 % stacione m
tepr t TDD n krahasim me FDD pr t njjtn zon mbulimi.

2.5 Vendosja (mapping) e nnbartseve

Nnbartset do t vendosen (map) n spektrin e frekuencave si tregohet n figurn m
posht. Duke u nisur nga tabela 1 m sipr numri i nnbartseve t zna sht
N BW 75 /150 / 300 / 600 / 900 /1200 kur

gjersia

brezit

transmetimit

sht

1.4/3/5/10/15/20 MHz. Meqense nnbartset e zna qendrzohen rreth frekuencs 0, gjysma

e nnbartseve vendoset n spektrin negativ dhe gjysma tjetr n spektrin pozitiv. Nse
nnbartset e zna n brezin negativ i shnojm me 1,....., N n dhe n spektrin pozitiv si

UPT

16

Parathnie

N n 1,....., N BW ,

ku N n sht 37/75/150/300/450/600. Bartsat e paprdorur vendosen n

kndet e spektrit n mnyr t till q brezi i okupuar t jet m i vogl sesa ai i caktuar. Kjo
mund t bazohet n reduktimin e krkesave pr filtrat analog n krahun transmetues dhe
marrs.

Figura 2.5: Vendosja e nnbartseve

2.6 Transmetimi i t dhnave n downlink

N kt drejtim t transmetimit suportohen kanale fizik t cilt bartin informacion nga
shtresat m t larta t protokolleve t LTE si dhe sinjale fizike t cilat prdoren vetm pr
shtresn fizike. Kanalet fizike vendosen (map) n kanale transporti t cilat jan pika aksesi t
shrbimit (SAP) pr shtresat L2/L3. N varsi t funksionit t caktuar kanalet dhe sinjalet
fizike prdorin parametra t ndryshm modulimi dhe kodimi.
2.6.1 Parametrat e modulimit
Si sht prmendur tashm, skema e modulimit n DL sht OFDM. Hapsira ndrmjet
nnbartseve sht 15 kHz dhe n disa raste mund t prdoret dhe 7.5 kHz. N tabeln m
posht paraqiten parametrat e modulimit OFDM.
Brezi i transmetimit

1.4 MHz

3 MHz

5 MHz

Kohzgjatja e nnframs
Hapsira mes nnbartseve
Frekuenca e kampionimit
madhsia e FFT
Nr i simboleve OFDM pr Slot
(CP e shkurtr/gjat)
Gjatsia e CP Shkurtr
(msec/kampion)
Gjat

10 MHz

15 MHz

20 MHz

23.04 MHz
(6x3.84 MHz)
1536

30.72 MHz
(8x3.84 MHz)
2048

(4.69/108) x 6,
(5.21/120) x 1

(4.69/144) x 6,
6, (5.21/160) x 1

0.5 ms
192 MHz
(1/2x3.84 MHz)
128

3.84 MHz
256

7.68 MHz
(2x3.84 MHz)
512

15 kHz
15.36 MHz
(4x3.84 Mhz)
1024
7/6

(4.69/9) x 6,
(5.21/10) x 1

(4.69/18) x 6, (4.69/36) x 6,
(5.21/20) x 1 (5.21/40) x 1

(4.69/72) x 6,
(5.21/80) x 1

(16.67/32)

(16.67/64) (16.67/128) (16.67/256) (16.67/384)

(16.67/512)

Tabela 2.3: Parametrat e modulimit OFDM

N varsi t shprndarjes s zhurms s kanalit prdoret CP i shkurtr ose i gjat. Kur

prdoret CP i shkurtr, simboli i par n nj slot ka nj CP pak m t gjat se gjasht simbolet
e tjer. Kjo bhet pr t ruajtur kohzgjatjen e slotit (0.5 msec) dhe paraqitet n tabeln e
mposhtme:

UPT

17

Parathnie

Konfigurimi

Gjatsia e Prefiksit Ciklik

TS sec
CP normal

f 15kHz

160 pr l=0
144 pr l=1,2.5

5.21 pr l=0
4.69 pr l=1,2.5

512

16.67

1024

33.33

CP i gjat

f 15kHz

Tabela 2.4: Prefiksi ciklik i prdorur

Kohzgjatja e CP prshkruhet n terma absolut (psh 16.67 sec pr CP t gjat) dhe n terma
standart t kohs Ts. Ts prdoret n dokumentet specifikuese t LTE dhe prcaktohet si
TS 1/(15000 2048) sekonda, q i korespondon ors kampionuese prej 30.72 MHz pr
tranformimin FFT t prdorur n brez 20 MHz.
2.6.2 Multipleksimi n downlink
Skema baz multipleksuese e prdorur n LTE downlink sht OFDMA. Kt skem
multipleksimi e kam prmendur dhe m sipr dhe sipas saj 12 nnbartse t njpasnjshme
grupohen bashk pr t formuar blloqet burim fizike (PRB). PRB sht njsia m e vogl e
brezit e caktuar nga skeduluesi i stacionit baz.
2.6.3 Kanalet fizike
N downlink prdoren tre tipe t ndryshme kanalesh fizike. Nj karakteristik e ktyre
kanaleve sht se ato t gjitha bartin informacion nga shtresat m t larta t protokolleve n
LTE. Kjo sht n kontrast me sinjalet fizike t cilat bartin informacione q prdoren vetm
nga shtresa fizike.
Kto kanale fizike jan:

Kanali Fizik i Prbashkt n Downlink (PDSCH)

Kanali Fizik i Kontrollit n Downlink (PDCCH)

Kanali Fizik i Prbashkt i Kontrollit (CCPCH)

Kanalet fizik vendosen n kanale specifik transporti si do e shikojm m pas. Secili kanal
fizik ka algoritme t prcaktuara pr:

Przierjen e biteve (scrambling)

Modulimin

Vendosjen (map) t shtress

UPT

18

Parathnie

Parakodimin

Prcaktimin e elementve burim

Parakodimi dhe vendosja e shtress lidhen me aplikimet MIMO. Nj shtres i prket nj

kanali hapsinor multipleksimi. Sistemet MIMO prcaktohen n terma N transmetues N marres . Pr
LTE, konfigurime t prcaktuara jan 1x1, 2x2, 3x2 dhe 4x2. Si mund t shihet megjithse
kemi deri n 4 antena transmetuese mund t kemi nj maksimum prej 2 n marrj pra nj
maksimum prej 2 multipleksimesh hapsinore pr fluksin e t dhnave.
Pr nj sistem 1x1 ose 2x2 ka nj marrdhnie 1:1 ndrmjet shtresave dhe portave t antenave
transmetuese. Sidoqoft pr nj sistem 3x2 ose 4x2 ka srish vetm dy kanale multipleksimi
hapsinore. Pra ka tepric n njrn ose t dy flukset e t dhnave. Map i shtress specifikon
ekzaktsisht sesi futen n prdorim antenat e tjera transmetuese.
Parakodimi prdoret gjithashtu s bashku me multipleksimin hapsinor. MIMO shfrytzon
multipathin pr t marr fluksin e pavarur t t dhnave n hapsir. N fjal t tjera MIMO ka
nevoj pr nj shkall t caktuar multipathi q t operoj n t kundrt nuk funksionon.
Kanali Fizik i Prbashkt n Downlink
Ky kanal prdoret kryesisht pr transport t t dhnave dhe pr multimedia. Pra sht i
projektuar pr shpejtsi shum t lart t dhnash. Mundsit e modulimit jan QPSK,
16QAM dhe 64QAM. Multipleksimi hapsinor prdoret gjithashtu ne PDSCH.
Kanali Fizik i Kontrollit n Downlink
Ky kanal bart informacione kontrolli specifike pr UE. Prandaj m tepr se shpejtsia e
transmetimit ka rndsi siguria. Pr kt arsye formati i modulimit t prdorur sht
QPSK.PDCCH vendoset n elementet burim deri n tre simbolet e para OFDM n slotin e
par t nj nnframe.
Kanali Fizik i Prbashkt i Kontrollit
CCPCH transmetohet sa m afr frekuencs qndrore q t jet e mundur. Ajo transmetohet
n 72 nnbartset aktive t qendrzuara n nnbartsen DC. Informacioni i kontrollit vendoset
n elementet burim (k,l) ku k i referohet simbolit OFDM brenda slotit dhe l i referohet
nnbartses. Simbolet CCPCH vendosen n elementet burim n rendin rrits me indeksin k
fillimisht dhe m pas l.

UPT

19

Parathnie

2.6.4 Sinjalet Fizike

Sinjalet fizike prdorin element burim t caktuar. Sidoqoft n ndryshim nga kanalet fizike,
sinjalet fizike nuk bartin informacion nga shtresat m t larta. Ka dy tipe sinjalesh fizike:

Sinjalet e referencs q prdoren pr te prcaktuar prgjigjen impulsive t kanalit CIR

Sinjalet e sinkronizimit q bartin informacion mbi sinkronizimin e rrjetit

Sinjalet e Referencs

Struktura e sinjalit t referencs sht e rndsishme pr t kryer krkimin e cell-it dhe

vlersimin e kanalit. Elementt burim n rrafshin e frekuencs bartin sekuencn e sinjaleve t
referencs e cila sht e paracaktuar pr secilin cell.
Simbolet e referens vendosen n simbolin e par OFDM t njrit slot dhe n tre simbolet
OFDM t fundit. Hapsira ndrmjet simboleve t referencs sht gjithmon 6 nnbartse dhe
norma sht gjithmon 1 pavarsisht se cila skem modulimi prdoret pr simbolet e t
dhnave.
N LTE, NodeB dhe UE-t kan 2 ose 4 antena dhe kur aplikohen dy ose m shum antena
transmetuese, simbolet e referencs transmetohen n mnyr t till q t jen ortogonale n
hapsir. Ortogonaliteti n hapsir arrihet duke i ln t gjitha antenat e tjera n qetsi n
elementin burim n t ciln njra anten trasnmeton simbolin referenc.
N figurn m posht paraqiten pozicionet e simboleve t referencs pr transmetim me dy
antena. Kur antena 1 transmeton nj simbol referenc antena 2 sht n qetsi dhe e anasjellta.
Sinjalet e referencs do t trajtohen gjersisht n kapitullin mbi vlersimin e kanalit.
Sinjalet e sinkronizimit
Gjat krkimit t cellit, duhen identifikuar tipe t ndryshme informacioni nga UE t tilla si
koordinimi i radio-frams, frekuenca, identiteti i cellit, brezi i plot i transmetimit,
konfigurimi i antens, gjatsia e prefiksit ciklik. Prve simboleve t referencs, nevojiten dhe
sinjalet e sinkronizimit gjat krkimit t cell-it. N E-UTRA (Evolved UMTS Terrestrial
Radio Access) marrja e sinkronizimit dhe e identifikuesi i grupit t cellit merren nga kanalet e
ndryshme t sinkronizimit (SCH).
N LTE ka dy sinjale sinkronizimi n drejtimin downlink t cilat prdoren nga UE pr t
marr identitetin e Cell-it dhe sinkronizimin e frams. Kto jan:
- Sinjali Primar i sinkronizimit (PSS)
- Sinjali Sekondar i sinkronizimit (SSS)
Ndarja n dy sinjale bhet me qllim q t reduktohet kompleksiteti i krkimit t cell-it.
Modelimi i identitetit t cell-it

UPT

20

Parathnie

CELL
Identiteti fizik i cell-it N ID prcaktohet si:

CELL
(1)
(2)
N ID
3 N ID
N ID

ku kemi:

(1)
N ID
sht identiteti i Grupit te cell-it (nga 0 n 167)

(2)
N ID
sht identiteti brenda grupit (0 deri n 2)

Ky lloj rregullimi siguron deri n 504 identitete fizik pr cell-et.

Sinjalet e sinkronizimit dhe prcaktimi i Identitetit te Cell-it

(2)
Sinjali primar i sinkronizimit (PSS) lidhet me identitetin e cellit brenda grupit N ID .

Sinjali sekondar i sinkronizimit (SSS) lidhet me identitetin e cellit t grupit

N
(1)
ID

dhe

(2)
identitetin e cellit brenda grupit N ID .
(2)
N ID
mund t sigurohet duke demoduluar n mnyr t suksesshme PSS. M pas SSS mund t
(2)
(1)
(1)
demodulohet dhe kombinohet me N ID pr t marr N ID . Pasi njohim vlerat si t N ID ashtu

CELL
(2)
dhe t N ID mund t prcaktohet identiteti i N ID
.

2.6.5 Kanalet e transportit

Kanalet e transportit prfshihen n shtresn fizike LTE dhe veprojn si pika aksesi shrbimi
pr shtresat m t larta. Kanalet e Transportit n downlink jan:
Kanali Broadcast (BCH)

Format i fiksuar

Duhet t transmetohet n gjith zonn e mbulimit t cellit

Kanali i Prbashkt n DL (DL-SCH)

Suporton H-ARQ

Suporton prshtatje dinamike t linkut duke ndryshuar modulimin, kodimin dhe fuqin
e transmetimit

I prshtatshm pr transmetim n t gjith zonn e mbulimit t cellit

Suporton alokimin dinamik dhe gjysm statik t burimeve

Suporton marrje me shkputje pr t ruajtur energjin

UPT

21

Parathnie

Kanali Paging (PCH)

Suporton marrje me shkputje pr UE

Krkohet pr tu transmetuar n t gjith zonn e mbulimit t cellit

Vendoset n burimet fizike t alokuara n mnyr dinamike

Kanali Multicast (MCH)

Krkohet pr tu transmetuar n t gjith zonn e mbulimit t cellit

Suporton transmetime multimediale

Suporton alokimin gjysm statik t burimeve.

2.6.6 Vendosja e kanaleve fizike DL n kanale transporti

Kanalet e transportit vendosen n kanalet fizike si tregohet n figurn m posht:

Figura 2.6: Vendosja e kanaleve DL t transportit n ato fizike

Kanalet e transportit t suportuara jan:

1. Kanali Broadcast (BCH)
2. Kanali Paging (PCH)
3. Kanali i Prbashkt n DL (DL-SCH)
4. Kanali Multicast (MCH)
Kanalet e transportit ofrojn funksionet m posht:

Struktur pr t kaluar t dhnat drejt/nga shtresat m t larta

Mekanizm prmes t cilit shtresat m t larta mund t konfigurojn at fizike

Tregues t statusit drejt shtresave m t larta (gabimet n paketa, CQI etj)

Suport pr sinjalizim peer-to-peer n shtresat m t larta.

UPT

22

Parathnie

2.6.7 Kodimi i kanalit n DL

Pr kanalet fizike ne DL prdoren algoritme t ndryshm kodimi. Pr kanalin e kontrollit
CCPCH modulimi kufizohet n QPSK. PDSCH prdor modulim deri n 64 QAM. Pr kanalet
e kontrollit mbulimi sht krkesa thelbsore. Kodimi konvolucional sht przgjedhur pr
prdorim tek CCPCH. Ndrsa n kanalin PDSCH, prdoren modulime me kompleksitet m t
lart pr t arritur shpejtsin m t madhe t mundshme n downlink. PDSCH prdor QPSK,
16 QAM dhe 64 QAM n varsi t kushteve t kanalit. Kodimi 1/3 turbo sht przgjedhur
pr PDSCH.

UPT

23

Parathnie

Modeli i Sistemit LTE n Downlink

Kapitulli 3

3.1 Skema e modelit

N kt kapitull jepet nj prshkrim t LTE n downlink, modelin e sistemit bazuar n skema
transmetimi me antena shumfishe dhe OFDM. Kombinimi i teknologjive t reja si MIMOOFDM ka si qllim q t prmbush krkesat e ndrfaqes radio t LTE. Teknikat MIMO t
diskutuara m par jan konsideruar si elsi kryesor pr arritjen e efektivitetit t krkuar t
brezit dhe shpejtsit e larta n evolimin e sistemeve t lvizshme t komunikimit pr
gjeneratat e ardhshme. N krahun tjetr, OFDM sht nj rast i veant i skems s
transmetimit me shum bartse e cila sht shum e prshtatshme pr t implementuar skema
t modulimit m shum bartse pr t luftuar interferencn ISI n mjediset me shuarje
multipath dhe ka efektivitet t lart spektral pr transmetimet n LTE downlink. OFDM
prdor shum sinjale bartse t cilat jan t mbivendosura por pingule, pra skan interferenc
mes tyre. Ky shfrytzim i shum nnbartseve n vend t nj t vetme sjell ndjeshm rritjen e
efektivitetit spektral dhe transmetimit t t dhnave.
Modeli i sistemit t LTE n downlink jepet n figurn m posht:

Figura 3.1: Modeli i sistemit n downlink

UPT

24

Parathnie

3.2 Prshkrim i prgjithshm

N hapin e par fluksi i t dhnave hyrse n form bitesh konvertohet n flukse paralele t
dhnash prmes nj konvertuesi serial n paralel. M pas secili fluks paralel t dhnash
modulohet me frekuenca nnbartseje t ndryshme duke prdorur skema konstelacioni t
ndryshme (QPSK, 16QAM, 64QAM). Vendosja (map) e konstelacioneve sht nj mnyr
caktimi e sinusoidave t cilat kan amplitud dhe/ose faz t njjt m t dhnat binare
hyrse. Kto skema modulimi ose konstelacioni t larta jan t nevojshme pr t arritur
efektivitet spektral dhe shpejtsi t larta transmetimi n LTE.
Rrjedhimisht, n prputhje me strukturn e nnframs n LTE downlink si sht prshkruar
n kapitullin e dyt, simbolet komplekse t konstelacionit t secilit fluks t dhnash dhe
pilotet simbol vendosen (map) n griln e burimeve OFDM. Pozicionimet e ndryshme t
simboleve pilot pr seciln anten bhen me qllim q t vlersohet kanali. Kjo sht trajtuar
n kapitullin prkats. Pas vendosjes fizike n griln e burimeve bhet mbushja me bite zero
pasi shpejtsia e kampionimit sht shum m e madhe se brezi i transmetimit t sistemit. N
mbushjen me zero gjatsia e spektrit t sinjalit rritet me numra specifik zerosh. Sinjalet me
mbushje zero aplikohen tek blloku IFFT pr shkak t modulimit OFDM. Gjat ktij modulimi,
fluksi i t dhnave seriale hyrse ndahet n nj numr fluksesh paralele dhe m pas kto
flukse paralele me shpejtsi t ult transmetohen pr nnbartseve t ndryshme njkohsisht.
Ndrmjet ktyre nnbartseve krkohet ndarja minimale n frekuenc pr t ruajtur
ortogonalitetin formave valore korresponduese n rrafshin e kohs. N rrafshin e frekuencs
kto nnbartse t ndryshme mbivendosen. Pra brezi i disponueshm prdoret n mnyr
efektive. IFFT sht nj algoritm efektiv i prdorur pr t gjeneruar simbole OFDM dhe
reduktim kompleksiteti t transmetuesit. N fund shtohen dhe prefikset ciklike CP prpara
transmetimit t sinjalit t moduluar OFDM. Nqoftse kanali nuk sht dispersiv n koh,
sinjali OFDM i transmetuar mund t demodulohet pa ndonj interferenc. N krahun tjetr,
nse kanali sht dispersiv n koh ather ortogonaliteti mes nnbartseve do t humbas or
shkak t mbivendosjes s sinjalit t korelimit t demodulatorit pr njrin drejtim me intervalin
e simbolit pr drejtimet e tjera. Kjo do t rezultoj n interferenc ndr-simbol si dhe
interferenc ndr-bartse. Prandaj, pr t luftuar kto interferenca dhe pr t shmangur
dispersionin n koh t kanalit radio, prdoret CP n sistemet OFDM.
Krahu i marrsit kryesisht kryen veprimet e kundrta t transmetuesit por me disa funksione
shtes si vlersimi i kanalit n mnyr q t bj vlersimet e kanalit multipath dhe t rimarr
informacionin saktsisht. N hapin e par eleminohen prefikset ciklike nga simbolet e marra
t t dhnave. M pas kryhet FFT pr t rimarr vlerat e simboleve t moduluar t t gjitha
nnbartseve dhe pr t konvertuar sinjalin e marr n rrafshin e frekuencs. Pr t kryer
vlersimin e kanalit nxirren simbolet e referencs nga secila nnfram (kapitulli 4). Pr t

UPT

25

Parathnie

marr fluksin fillestar t t dhnave, simbolet komplekse t marra nga t dy antenat drgohen
n stadin e detektimit MIMO. Pas ksaj simbolet komplekse t konstelacionit do t nxirren
(de-map) n vlera binare dhe ky informacion paralel konvertohet n t dhna seriale pr t
marr fluksin fillestar.

3.3 Modulimi
Gjat modulimit sht e nevojshm t normalizohen simbolet e transmetuar n mnyr q t
rregullohet raporti sinjal-zhurm. Normalizimi arrihet duke shkallzuar simbolet si n tabeln
m posht. Bitet modulohen duke prdorur modelin Gray.

Modulimi
QPSK
16-QAM
64-QAM

Faktori i shkallzimit
Knorm
1
2
1
10
1
64

Tabela 3.1: Faktori i normalizimit pr modulimin M-QAM

Figura 3.2: Konstelacioni 16-QAM me vlerat binare pas normalizimit

UPT

26

Parathnie

3.4 Transformimi IFFT

N figurn e mposhtme tregohet sesi bhet map i simboleve pra kalimi nga rrafshi i
frekuencs n at t kohs prmes operimit IFFT.

Figura 3.3: Transformimi IFFT

N qoftse do t kishim N n nnbartse dhe simbolet OFDM do t ishin:

X(1), X(2), X(3), X(4),.. X(N)
Ather paraqitja matematike e ktyre simboleve n koh diskrete do t ishte:

1
x(k)
N

N-1

X(n) e

2 j

kn
N

x(k)

ku k = 0.......N-1

(3.1)

n=0

N krahun e marrsit do t kishim transformimin FFT dhe konvertimin nga rrafshi kohs n
at t frekuencs:

1
Y(n)
N

UPT

N-1

y(k) e

-2 j

kn
N

Y(k)

ku n = 0.......N-1

(3.2)

k=0

27

Parathnie

Teknikat e antenave t shumfishta

Kapitulli 4

Kto teknika shfrytzojn antena t shumfishta n transmetues dhe marrs n kombinim me

prpunim adaptiv t sinjalit pr t ofruar prpunim inteligjent, kombinim n diversitet ose
aftsi multipleksuese hapsinore t sistemve ireless. N t shkuarn n sistemet me anten t
vetme, dimensionet e shfrytzuara ishin vetm koha dhe frekuenca ndrsa sistemet me antena
t shumfishta shfrytzojn nj dimension hapsinor shtes. Prdorimi i dimensionit hapsinor
me teknika antenash t shumfishta prmbush krkesat e LTE; mbulim t prmirsuar
(mundsi pr celle m t mdha), kapacitet t prmirsuar t sistemit (m shum
prdorues/cell), QoS dhe rritjen e shpejtsis s t dhnave.
Lidhja radio influencohet nga fenomeni i shuarjes multipath pr shkak t interferencave
konstruktive dhe destruktive n marrs. Duke aplikuar antena t shumfishta n transmetues
dhe marrs realizohen shum rrug radio ndrmjet secils anten transmetuese marrse.
Kshtu q rrug t ndryshme do t psojn shuarje t pakoreluar. Pr t arritur kt gj duhet
q pozicioni relativ i antenave n konfigurimet me shum antena t jet i madh nga njritjetri. Ndrsa pr shuarje t koreluar (shuarje e momentit), antenat jan pran e pran.
N varsi t tipit t shuarjes q nevojitet kemi dhe tipin e konfigurimit t antenave (diversitet,
beam-forming apo multipleksim hapsinor). Prgjithsisht, teknikat e antenave t shumfishta
mund t ndahen n tre kategorit e lartprmendura.

4.1 Diversiteti n hapsir

Principi baz i diversitetit n hapsir sht se do anten transmetuese dhe marrse vendos nj
rrug t vetme nga transmetuesi n marrs pr t ofruar kopje t shumfishta t sinjalit t
transmetuar pr t marr nj performanc BER t prmirsuar. N mnyr q t arrijm
amplifikime t mdha me antena t shumfishta duhet t ket korelim t ult ndrmjet antenave
transmetuese dhe marrse. Vlera e ult arrihet kur hapsira mes antenave sht e madhe. Kjo
sht e vshtir t arrihet n aparatet celular. Pr kt arsye prdoret nj alternativ tjetr q
sht vektort e antenave me polarizime kryq, dmth vektor me polarizime ortogonale. Numri
i rrugve t pakoreluara t disponueshme n transmetues ose marrs i referohet rendit t
diversitetit dhe ky rend bie eksponencialisht me probabilitetin e humbjes s sinjalit. Pr t
arritur diversitet hapsinor prdorim antena t shumfishta n krahun transmetues ose marrs.
Kur kto antena jan n transmetues kemi t bjm me sisteme MISO (shum-hyrje nj-dalje)
dhe n rastin tjetr kemi SIMO (nj-hyrje shum-dalje). Kurse MIMO sht ofron jo vetm
diversitet por dhe shkall shtes lirie n komunikim.

UPT

28

Parathnie

4.1.1 Diversiteti n marrje

Diversiteti n marrje sht mnyra m e prdorur e konfigurimit t antenave shumfishe e cila
bazohet n prdorimin e N r 2 antena n marrs pr t arritur diversitetin. Diversiteti n
marrje do t prmirsoj performancn e sistemit kur sinjalet nga antena t ndryshme
kombinohen optimalisht n mnyr q sinjali rezultues nj reduktim n variacionet e
amplituds kur krahasohet me amplitudn e sinjalit nga nj anten e vetme. Rendi i
diversitetit sht i njjt me numrin e antenave marrse n konfigurimet SIMO dhe siguron
m tepr energji n marrje pr t prmirsuar raportin SNR n krahasim me SISO (nj-hyrje
nj-dalje). Ka dy metoda t ndryshme pr t implementuar diversitetin n marrje (kombinim
n selektivitet dhe kombinim n amplifikim). N kombinimin n selektivitet, dega me SNR
m t lart zgjidhet nga kombinuesi pr detektim dhe n kombinimin n amplifikim prdoret
kombinimi linear i t gjith degve pr detektim.

Figura 4.1: Diversiteti n marrje

Diversiteti n marrs sht nj metod jo e komplikuar pr t rritur besueshmrin e linkut

por nuk mund t prdoret kur madhsia e marrsit sht e vogl. Kjo e bn shum t vshtir
prdorimin tek aparatet celulare t cilat sa vijn e bhen m t vegjl dhe sht e vshtir t
vendosen disa antena me hapsirn e mjaftueshme pr t arritur kanale t pakoreluar.
4.1.2 Diversiteti n transmetim
Kjo skem bazohet n prdorimin e N t 2 antenave n krahun e transmetuesit n kombinim
me parakodimin n mnyr q t arrihet diversitet hapsinor kur transmetojme vetm nj fluks
t dhnash. Zakonisht diversiteti n transmetim ka nevoj pr informacionin absolut t kanalit
n transmetues por bhet i realizueshm diversiteti n transmetim pa njohur kanalin duke
prdorur kodimin bllok n koh-hapsir STBC. Prdorimi i diversitetit n transmetim sht
m i thjesht n downlink t sistemeve celular meq sht m pak e kushtueshme dhe e
thjesht pr t instaluar shum antena n stacione baz sesa n paisjet celulare. N diversitet

UPT

29

Parathnie

n transmetim, pr t luftuar shuarjen e momentit dhe arritur nj amplifikim t

konsiderueshm n SNR, marrsi pajiset me shum kopje t sinjalit t transmetuar. Kshtu q
diversiteti n transmetim aplikohet pr t pasur kualitet linku m t mir n kushtet e rnda t
kanalit.
Shtresa fizike e LTE suporton skema e diversitetit me lak t hapur dhe me lak t mbyllur. N
skemat me lak t hapur, informacioni mbi gjendjen e kanalit (CSI) nuk nevojitet n
transmetues, kshtu q antenat nuk mund t ofrojn formimin e rrezes dhe vetm amplifikimi
n diversitet mund t arrihet. Kurse skemat me lak t mbyllur ofrojn si diversitetin hapsinor
ashtu dhe formimin e rrezes.

Figura 4.2: Diverstiteti n transmetim

Duke prdorur diversitet me vones ciklike dhe kodimin bllok hapsir-frekuenc SFBC mund
t arrihet diversitet n transmetim me lak t hapur. LTE gjithashtu implementon skema
transmetimi n diversitet me lak t mbyllur t tilla si formimi rrezes.
4.1.3 Diversiteti n vones ciklike (CDD)
N diversitetin me vones, kopje t vonuara t t njjtin sinjal transmetohen nga antena t
ndryshme n stacionin baz n mnyr q t arrihet diversiteti. Nse kanali nuk sht
dispersiv n koh, diversiteti n vones prdoret pr t transformuar diversitetin n anten n
diversitet n frekuenc. Prdorimi i diversitetit n vones sht plotsisht transparent ndaj
terminalit t lvizshm i cili shikon vetm nj lidhje radio me selektivitet shtes n frekuenc.
N CDD, kopje t vonuara t t njjtin grup simbolesh OFDM n t njjtat nnbartse
OFDM, tranmetohen nga antena t ndyrshme. N mnyr q t arrijm vonesn ciklike
prmes FFT, nj vones futet prpara CP. Vonesa ciklike shtohet prpara CP n mnyr q do
vler vones t implementohet pa ndryshuar vonesn e shprhapjes s kanalit. Akumulimi i
voness ciklike sht ekuivalent me aplikimin e zhvendosjes n faz n rrafshin e frekuencs
prpara modulimit OFDM si shikohet n figurn (b) m posht ku S j i korespondon
simboleve kompleks t te moduluar t cilt transmetohen n antenn 1 dhe versioni i
shfazuar i t njjtve simbole t moduluar n antenn 2. Prdorimi i t njjts vones ndaj t
gjith nnbartseve n rrafshin e kohs rezulton n nje rritje lineare t zhvendosjes fazore
prgjat t gjith nnbartseve me frekuenc nnbartsesh rritse. Nnbartse t ndryshme

UPT

30

Parathnie

ndjekin rrug hapsinore t ndryshme prmes kanalit multipath i cili i l vendin rritjes s
efektit t diversitetit dhe selektivitetit n frekuenc.

Figura 4.3: CDD pr konfigurim me 2 antena

4.1.4 Kodimi Bllok Hapsir-Frekuenc (SFBC)

N LTE, diversiteti n transmetim implementohet duke prdorur SFBC. SFBC sht nj
adaptim n rrafshin e frekuencs i kodimit n bllok hapsir-koh ku kodimi bhet n rrafshet
anten/frekuenc. SFBC sht m i prshtatshm pr OFDM dhe skema t tjera transmetimi
bazuar n rrafshin e frekuencs.
Avantazhi i SFBC ndaj STBC sht se kodimi bhet prgjat simboleve brenda intervalit t
simboleve OFDM ndrsa STBC e aplikon kodimin prgjat numrit t simboleve OFDM
ekuivalent me numrin e antenave transmetuese. Funksionimi i SFBC realizohet prmes
ifteve t simboleve t modulimit n vler komplekse.
Kshtu, do ift simbolesh moduluese vendosen (map) drejprsdrejti n nnbartset OFDM
t antens s par ndrsa vendosja e do ifti simbolesh korespondues t antens s dyt
renditen n krah t kundrt, konjugohen n kompleks dhe me shenj t kundrt.
Pr marrje t sakt, celulari duhet t njoftohet mbi transmetimin SFBC dhe nj operim linear
duhet aplikuar ndaj sinjalit t marr.
Simbolet e transmetuara nga dy antenat transmetuese n do ift nnbartsesh fqinje
karakterizohen si vijon
S0
x (0) (1) x (1) (1)
X (0)

(1)
x (2) x (2)
S1

UPT

S1*

S0*

(4.1)

31

Parathnie

ku x ( p ) (k ) paraqet simbolet e transmetuara nga porta antens p n nnbartsen e k-t. Simboli

i marr mund t shprehet si:
y Hs n
y0
1 h00
*
*
2 h11
y1

(4.2)
h01 S0 n0

h10* S1* n1*

ku hij sht prgjigja e kanalit n simbolin i transmetuar nga antena j, dhe n sht
zhurma shtes e bardh Gausiane.

Figura 4.4: SFBC duke supozuar dy antena

4.2 Multipleksimi hapsinor

Prdorimi i antenave t shumfishta n transmetues dhe marrs mund t shfrytzoj shuarjen
multipath pr t ofruar diversitet shtes dhe pr t prmirsuar raportin SNR n krahasim me
sistemet SISO. Ky avantazh i antenave t shumfishta mund t prdoret pr t ofruar shpejtsi
t dhnash m t larta prmes prdorimit efektiv t SNR n ndrfaqen ajrore, prmes tekniks
t quajtuar multipleksim hapsinor. Multipleksimi hapsinor mund t ofroj rritje t ndjeshme
n shpejtsin e t dhnave duke transmetuar flukse t ndryshme mbi kanale paralel t
ndryshm t ofruar nga antenat e shumfishta n transmetim dhe marrje, ndrsa prdoret i
njjti brez pa aplikuar fuqi shtes. sht e mundur vetm n kanalet MIMO. N sistemet
MIMO, rritja n kapacitet lidhet linearisht me numrin e ift antenave transmetues/marrs.
Nse konsiderojm nj sistem MIMO me M antena transmetuese dhe N marrse, kanali radio
pr kt sistem do t konsistoj n MxN rrug t pakoreluara. Konfigurimi ofron
L min( M , N ) kanale paralele q lejojn transmetimin e njkohshm t L flukseve t t
dhnave dhe raporti SNR mund t bhet q t rritet n prpjestim t drejt me produktin MxN
. Nj fluks i vetm bitesh ndahet n 2 flukse me gjysm shpejtsi, t moduluara dhe
transmetuara njkohsisht nga t dy antenat gj q mund t shkaktoj interferenc n marrs
dhe kshtu flukset e multipleksuara n hapsir mbivendosen pr shkak t prhapjes prmes
kanalit multipath. Prandaj n krahun marrs prdoret eleminimi i interferencs pr t ndar
UPT

32

Parathnie

sinjalet e ndryshme t transmetuar. Pr teknikn e multipleksimit hapsinore jan zhvilluar disa

algoritme dekodues pr eleminimin e interferencs pr shuarjen e shesht n frekuenc me
brez t ngusht. N nj marrs me kompleksitet t ult prdoret teknika MMSE.
y0
h00
y h
10
1

h01

h11

S0 n0
H s n
S1 n1

(4.3)

ku H sht matric kanali 2x2, s paraqet simbolet e t dhnave t transmetuara dhe n sht
vektor zhurme 2x2.
Marrsi duke i njohur statistikat e kanaleve mund t diferencoj dhe nxjerr simbolet e t
dhnave s0 dhe s1 . Duke supozuar q ska zhurm, vlersimet e simboleve t t dhnave s0
dhe s1 nga sinjali i marr dhe koeficientt e kanaleve mund t nxirren si vijon:
s
h
s 0 B 00
h10
s1
ku B

h01 y0

h11 y1

(4.4)

1
h00 h11 h01h10

T gjith nnflukset multipleksohen n flukset e simboleve origjinal pas dekodimit. Ve

ksaj, kanale t ndryshm paralel mund t bhen t pavarur nga njri-tjetri nse nj pjes e
kanalit sht br e njohur pr transmetuesin, kshtu q duke prdorur multipleksim hapsinor
me lak t mbyllur, sinjalet interferues n marrs reduktohen ndjeshm.

Figura 4.5: Konfigurimi antens 2x2 (ku M=N=2)

4.3 Formimi i rrezes (beam-forming)

N prgjithsi formimi i rrezes mund t prcaktohet si prshtatje e rrezes s antens n
drejtimin e antens marrse pr t rritur fuqin e sinjalit n marrs n prpjestim t drejt me
numrin e antenave transmetuese. Antenat Shumfishe mund t ofrojn formim rrezeje ve

UPT

33

Parathnie

diversitetit n hapsir nse transmetuesi njeh nj pjes t fazave relative t kanalit e cila nuk
sht nj kriter pr teknikat e diversitetit hapsinor dhe multipleksimit n hapsir.
N skemat e transmetimit me antena t shumfishta, formimi i rrezes mund t arrihet n
prmes korelimit t ult dhe t lart t antenave reciproke. N skemn e korelimit t lart t
antens reciproke, ndarja ndrmjet antenave sht relativisht e vogl dhe rrezja e prgjithshme
transmetuese mund t orientohet n drejtim t ndryshm duke aplikuar faza zhvendosje fazore
t ndryshme ndaj sinjalit q do t transmetohet. Me zhvendosje t ndryshme fazore aplikuar
ndaj antenave q kan korelim t lart reciprok i referohemi si formim klasik i rrezes e cila
nuk mund t ofroj ndonj diversitet kundrejt shuarjes s kanalit radio por vetm nj rritje n
fuqin e sinjalit t marr. N formimin konvencionale t rrezes, pr t arritur nj SNR
optimale mbi linkun radio, i njjti simbol t dhnash transmetohet njkohsisht nga antena t
ndryshme pasi nj peshim kompleks aplikohet tek secili path t dhnash me synim e
orientimit t vektorit anten.
Korelimi reciprok i ult i antenave zakonisht prfshin ose nj ndarje t madhe mes antenave
ose polarizime t ndryshme t tyre. Kjo paraqitet n figurn (b) m posht. Sidoqoft, n kt
rast secila anten transmeton njkohsisht nj kombinim t peshuar t vlers s prgjithshme
komplekse (dmth edhe amplituda dhe faza e sinjalit transmetohen n antena t ndryshme) t
dy simboleve t t dhnave. Pr shkak t korelimit t ult reciprok t antens, secila anten
mund t provoj amplifikime dhe faza t astit t kanalit t ndryshme.
Peshimet e ndryshme komplekse (matrica parakoduese) aplikohen ndaj simboleve
S0 , S1 , S 2 , S3 ,... q do t transmetohen nga antena t ndryshme. Pas aplikimit t peshimeve
parakoduese, dy flukse t ndara t dhnash transmetohen nga dy antena t ndryshme
njkohsisht si multipleksim hapsinor. Si mund t shikohet n figur, simboli x0
transmetohet nga antena e siprme gjat kohs s simbolit t par i cili sht nj kombinim
linear i dy simboleve t t dhnave, s0 dhe s1 . Gjat t njjts koh, simboli i t dhnave x1
transmetohet me kombinime t ndryshme t t njjtve simbole t dhnash nga antena m e
ult, duke dyfishuar shpejtsin e t dhnave n mnyr efektive. Kshtu marrdhnia
ndrmjet t dhnave t transmetuara dhe simboleve hyrse tregohet si vijon:
x0
w00

w10
x1

w01

w11

s0
W s
s1

(4.5)

ku W i korespondon matrics parakoduese 2x2 dhe s i korespondon matrics s simboleve t

transmetuara 2x1

UPT

34

Parathnie

Figura 4.6: Formimi klasik i rrezes me korelim t lart reciprok t antens

Figura 4.7: Formuesi bazuar n parakodues pr korelues t ult reciprok t antens

UPT

35

Parathnie

Modelet e Prhapjes Radio

Kapitulli 5

5.1 Hyrje
Q n fillimet e komunikimeve radio ka pasur nj krkes t lart pr modele realiste t
kanaleve shuars. Arsyeja vjen si shkak i rndsis q kan modelet e kanaleve n analizn,
projektimin dhe implementimin e sistemeve t komunikimit pr transferim t besueshm t
informacionit ndrmjet dy plve. Modelet e sakta t kanaleve jan gjithashtu t rndsishme
pr testimin, optimizimin e parametrave dhe evolimin e performancs s sistemeve t
komunikimit. Performanca dhe kompleksiteti i algoritmave t prpunimit t sinjalit,
projektimit t transmetuesve dhe antenave smart, varen s teprmi n metodat e projektimit t
prdorura pr modelimin e kanaleve t lvizshm shuars. Prandaj njohja e sakt e ktyre
kanaleve sht nj nga krkesat kryesore pr projektimin e sistemeve t komunikimit radio.

5.2 Kanali i Prhapjes Multipath

Sinjalet multipath arrijn n marrs me gjatsi rruge t ndryshme t prhapjes t quajtura
multipath tap-s. Gjatsit e ndryshme t prhapjes shkaktojn vonesa kohore t prhapjes t
ndryshme. N figurn m posht paraqitet profili i fuqis s vonesave t nj kanali multipath
me tre rrug t ndryshme. N varsi t fazave sinjali multipath vepron n mnyr konstruktive
ose destruktive n marrs. Kjo bn q fuqia e kanaleve tap t varioj n koh duke rezultuar si
n figurn m posht.

Figura 5.1: Profili i fuqis pr pr tre rrug t ndryshme n kanal multipath

Shprndarja e fuqis s kanaleve tap prshkruet nga nj funksion shprndarje q varet nga
mjedisi i prhapjes. Kanali multipath me m tepr shuarje sht ai Rayleigh pasi aty nuk ka
linj shikimi t drejtprdrejt dhe rrugt e ndryshme jan t pavarura. Kurse n rastin e kanalit
shuars Rician do t kishim linj shikimi dhe shuarjet jan m t vogla. Nj kanal radio mund
t prshkruhet si me baz t ngusht dhe me band t gjer n varsi t karakteristikave t
kanalit dhe kohzgjatjes s simbolit. Pr shkak t mekanizmave t msiprm, prgjigja
impulsive e nj kanali multipath konsiston n nj seri impulsesh t shprndara n koh ose
frekuenc. Nqs diferenca kohore mes impulsit t par dhe t fundit sht m e vogl se
kohzgjatja e simbolit ather sistemi quhet n band t ngusht. N rast t kundrt do t kemi
t bjm m sistem n band t gjr. Prgjithsisht prdoren karakteristikat e kanaleve n
UPT

36

Parathnie

band t gjr pr t prshkruar sjelljen e kanalit multipath. Degradimi n nivelin e sinjalit t

marr pr shkak t efekteve multipath mund t klasifikohet n komponente me humbje n
shkall t madhe, komponente m humbje n shkall t mesme dhe n shkall t ult q jan
komponente me shuarje t shpejt m shprndarje Rayleigh ose Rician dhe q kan ndikimin
m t madh n prhapje.

Figura 5.2: Profili i shuarjeve pr rrug t ndryshme (taps)

5.3 Konsiderata matematikore

Prhapja e valve radio mund t prshkruhet nga rrug t shumfishta q ndodhin pr shkak t
reflektimeve (ndrtesa, pem etj) n mjedis. Kur modelojm nj kanal radio konsiderojm
vetm nj numr t fundm rrugsh pr t prafruar mjedisin real i cili tregohet n figurn m
posht.

Figura 5.3: Mjedisi i transmetimit multipath

Sinjali i marr tek UE sht superpozim i t gjitha rrugve t sinjalit. Ka infinit rrug t
vendosura pran tyre n koh por vetm nj numr i fundm mund t modelohet. Pr t
prshkruar sjelljen e ktij sistemi dinamik do t duhet t aplikojm nj sinjal impulsiv n

UPT

37

Parathnie

hyrje dhe do t shikojm reagimin e sistemit ndaj ndikimeve t jashtme q n rastin ton jan
shuarjet multipath. Pra prgjigja impulsive shrben pr vlersimin e sistemit.
Ekuacioni (4.1) prshkruan nj model pr prgjigjen impulsive t kanalit.
K 1

h '( ) k k

(5.1)

k 0

ku K sht numri i rrugve, k sht koeficienti kompleks i shuarjes pr nj rrug t dhn n

vonesn k . N kt punim prdoret nj paraqitje n bandn baz t kanalit, prandaj
modelohen efektet e filtrave n mbi-konvertim/transmetim dhe nn-konvertim/marrje prmes
hT ( ) dhe hR ( ) respektivisht.
h( ) hT ( ) h '( ) hR ( )

(5.2)

ku * tregon konvolucion.
Duke aplikuar veprimin e kampionimit me shpejtsi 1 TC , ekuacioni (4.2) transformohet n:
h[ k ] h[ kTc ]

(5.3)

ku indeksi i kohs diskrete sht k 0,...., L 1 dhe L tregon gjatsin e prgjigjes

impulsive t kampionuar.

5.4 Aspekte t prhapjes dhe parametra t kanalit

Q t karakterizohet nj kanal sa m mir duhen konsideruar parametrat e mposhtm:
- Pr prshkrimin e voness mesatare t kanalit prdoret shtrirja e voness.
-

Koherenca n brez f ( c ) jep nj tregues sesi duhen vendosur sinjalet n frekuenc n

mnyr q t arrihet korrelimi i vlers c.

Koherenca n koh t( c ) jep nj matje t kohzgjatjes n t ciln korelimi ndrmjet dy

prgjigjeve impulsive n koh ka vlern c. Koha e koherencs lidhet me spektrin

Doppler i cili varet nga shpejtsia e lvizjes UE.
Shprhapja Doppler e cila tregon spostimet Doppler.
5.4.1 Shtrirja e voness

Impakti i mjedisit mbi sinjalin e transmetuar mund t klasifikohet si m posht:

- Shuarje afatgjat: shuarja ndryshon ngadal n krahasim me kohzgjatjen e simbolit.
Kjo lloj shuarje nuk sht me interes pr vlersimin e kanalit. Zakonisht shkaktohet
nga reflektime nga zona gjeografike, psh. kodra.
- Shuarje afatshkurtr: kto shuarje mund t variojn po aq shpejt sa kohzgjatja e
kanalit. Shuarjet afatshkurtra shkaktohen nga interferenca e reflektimeve t
shumfishta, shprhapjet dhe difraksionet n element t vegjl n pengesa t afrta
psh pemt ose pengesa t tjera t afrta.

UPT

38

Parathnie
Shprndarja e voness s kanalit lidhet ngusht me shuarjen n term afatshkurtr. N
mnyr q t prshkruajm vonesn mesatare t kanalit prdoret vlera RMS e shprndarjes s
voness e cila sht prcaktuar si momenti i dyt qndror i profilit t voness s fuqis s
kanalit.

RMS

K 1

ku m

k 0 k k
K 1

P
k 0 k

K 1
k 0

Pk ( k m ) 2

K 1

P
k 0 k

(5.4)

sht vonesa mesatare e teprt dhe Pk sht fuqia e h[ k ] n indeksin

kohor k.
5.4.2 Koherenca n brez
Kur kanali shikohet n rrafshin e frekuencs ajo q duhet marr parasysh sht koherenca e
brezit f ( c ) . Banda e frekuencs n t ciln amplitudat e t gjith komponenteve t
frekuencs t sinjalit t transmetuar jan t korreluara, pra me amplifikime t njjta dhe faza
lineare, njihet si brez n koherenc. Sjellja e kanalit ngelet e pandryshuar n kt brez. Brezi
n koherenc ndryshon n prpjestim t zhdrejt me shprndarjen e voness.
Duke prdorur relacionin e pacaktueshmris, brezi i koherencs llogaritet:
f ( c )

1
arccos(c)
2 RMS

(5.5)

ku f ( c ) sht brezi i koherencs minimal n t cilin autokorelimi i profilit t voness s

fuqis s kanalit Rhh ka vlern c.
Nj kanal multipathi karakterizohet si i shesht n frekuenc os me selektivitet n frekuenc:
-

Shuarja e shesht n frekuenc: kur kemi f c BS ku B brezi i simbolit. T gjith

komponentet e frekuencs s sinjalit do t psojn t njjtn shuarje

Shuarje me selektivitet n frekuenc: f c BS

me c=0.5 n t dy rastet.

Komponentet e ndryshme n frekuenc t sinjalit t cilat ndryshojn me m tepr se

f c do t psojn shkall t ndryshme t shuarjes. Kanali sillet si filtr meq
koherenca n brez e kanalit sht m e vogl se brezi i sinjalit, pra do t kemi shuarje
me selektivitet n frekuenc.

5.4.3 Koherenca n koh

UPT

39

Parathnie

Koha gjat s cils karakteristikat e kanalit nuk ndryshojn n mnyr t ndjeshme emrtohen
si koherenca n koh. Reciproku i zhvendosjes Doppler prshkruhet si koherenca n koh e
kanalit. Matematikisht koherenca n koh mund t paraqitet si:
Tc

1
2 vRMS

(5.6)

ku vRMS sht vlera RMS e shprhapjes Doppler.

Koherenca n koh lidhet me skemat e kontrollit t fuqis, korrektimin e gabimeve, skemat
interleave dhe me projektimin e teknikave n marrs.
5.4.4 Shprhapja Doppler
Kjo shprhapje vjen si shkak i lvizjes s terminalit. Pr shkak t ksaj lvizje kundrejt vals
s qndrueshme do t kemi q amplituda, faza dhe filtrimi i psuar nga sinjali i transmetuar
variojn me kohn n prputhje me shpejtsin e UE. Pr nj barts t pamoduluar, dalja sht
e variueshme n koh dhe ka gjersi spektrale jo zero e cila sht shprhapje Doppler. Pr nj
rrug t vetme ndrmjet UE dhe eNodeB do t ket shprhapje zero Doppler dhe nj spostim i
thjesht i frekuencs bartse (spostim n frekuenc Doppler) n eNodeB. Frekuenca Doppler
varet nga kndi i lvizjes s terminalit t lvizshm kundrjet stacionit baz. Ky sht edhe tipi
i shuarjes i prfshir n simulatorin e prdorur.

5.5 Kanalet shuars t Rayleigh

Kur nj sinjal transmetohet n nj mjedis me pengesa duke rezultuar kshtu n nj prhapje
pa shikim t drejtprdrejt (NLOS), ather si pasoj e reflektimeve do t shfaqet m tepr se
nj rrug transmetimi. Marrsit do ti duhet t prpunoj sinjalin i cili sht superpozim i disa
rrugve kryesore t transmetimit.
Secila nga rrugt kryesore n t vrtet rezultat i shum valve t shprndara ose ndryshe
nnrrug. Nse ka nj numr t madh rrugsh t tilla ato mund t modelohen si t pavarura
statistikisht; teorema e limitit qndor i jep kanalit karakteristikat statistikore t shprndarjes
Rayleigh. Pjest reale dhe imagjinare t koeficientve t shuarjes t njrs rrug kryesore
jan t pavarura dhe kan shprndarje identike Gausiane me mesatare zero dhe varianc

2
2

e cila on n funksionin e densitetit t probabilitetit:

2

2
p ( ) 2 e 2 , 0

1
p ( )
,
2

(5.7)
(5.8)

ku p ( ) sht shprndarja Rayleigh, sht amplituda e koeficientit t shuarjes dhe sht

faza e shprndar njtrajtsisht.

UPT

40

Parathnie

Secila nga rrugt e multipath (tap) modelohet pra me pjes reale dhe imagjinare Gausiane me
mesatare zero dhe me varianc n prputhje me profilin e voness s fuqis. Qllimi sht q
t modelohen variacionet kohore t vetive t kanalit gjithashtu.

5.6 Kanali i variueshm n koh

Pr arsye se n kt projekt trajtohen shuarjet n kanalet e variueshem n koh ku ndikimi
kryesor jepet nga shprhapja Doppler, po trajtoj pak m tepr nga ana matematikore kt
fenomen. Lvizjet e terminaleve shkaktojn spostime Doppler n frekuenc. Ka shum
spostime Doppler t cilat formojn spektrin Doppler. Ky spektr sht paraqitur n vijim t
ktij kapitulli pr raste t ndryshme t lvizjes. M posht do t konsiderojm vetm nj rrug
tap.
5.6.1 Shprhapja Doppler (konsiderata matematikore)
Faktori kryesor q ndikon n sasin e shuarjs sht lvizshmria e marrsit n prputhje me
transmetuesin. Ndrsa UE lviz me shpjtsi vUE kundrejt stacionit eNodeB ajo shkakton nj
spostim Doppler f d i cili pr nj rrug t vetme jepet:

f d f D max cos( )

(5.9)

ku sht kndi i mbrritjes s sinjalit t marr relative kundrejt UE dhe:

f D max

vUE
fc
c0

(5.10)

ku f D max sht frekuenca maksimale Doppler, vUE sht shpejtsia e marrsit, f c sht
frekuenca bartse dhe c0 sht shpejtsia e drits.
Prgjigja impulsive e variueshme n koh e kanalit mund t shprehet me:
L 1

h(t , ) k e j 2 fd t ( k )

(5.11)

k 0

ku t sht koha kur matet prgjigjia impulsive e kanalit. Sinjali h(t , ) ka nj spektr t
kufizuar, njohur ndryshe si spektri Doppler. Spektri kufizohet n vlerat:

W [vD max ,....., vD max ]

(5.12)

ku vD max f D maxTS
ku TS sht kohzgjatja e simbolit dhe vD max sht spostimi maksimal Doppler i normalizuar.
N kanale radio t lvizshme, shprhapja maksimale Doppler prdoret pr t karakterizuar
sesa shpejt ndryshon n koh kanali. Pr kt qllim koherenca n koh llogaritet me:
t( c )

1
arccos(c)
2 f D max

ku t( c ) sht diferenca n koh pr t ciln autokorelimi n rrafshin e kohs ka vlern c .

UPT

41

Parathnie

Nj kanal thuhet se sht jo i variueshm n koh n sensin q kanali shfaqet si jo i

variueshm ndaj sinjalit t transmetuar.
Kshtu pra termat jan relative me kohzgjatjen e simbolit: shuarja me selektivitet n koh
ndodh kur kanali ndryshon me nj priod simboli TS kurse shuarja invariante n koh ndodh
kur kanali sht konstant me t paktn nj period simboli.
Shuarja invariuese n koh: t(0.5) TS , ku c 0.5 . Nqs kohzgjatja e simbolit sht e vogl
n krahasim me t(0.5) ather kanali klasifikohet si invariant n koh.
Shuarja me selektivitet n koh: t(0.5) TS . N krahun tjetr nqs t( c ) sht m e vogl se
kohzgjatja e simbolit, kanali konsiderohet t ket shuarje me selektivitet n koh. N
prgjithsi sht e vshtir t vlersohen parametrat e kanalit pr kanal me selektivitet n koh.
N mnyr q t vlersohet nj kanal pr nj periudh kohe TS sht e rndsishme q t
bhet fjal pr rastin invariant n koh.

5.7 Zhurma e bardh shtes Gaussiane AWGN

Pasi nnbartset e sinjalit t transmetuar normalizohen raporti SNR kontrollohet duke
2
ndryshuar variancn e zhurms z . Energjia mesatare e nj simboli OFDM llogaritet si vijon:

ES

N BW
N IFFT

(5.13)

SNR rezultuese llogaritet:

SNR

ES
N
1
BW 2
EN N IFFT z

(5.14)

5.8 Modelet e kanaleve t prdorur n simulator

Modelet e kanaleve q trajtohen n kt projekt jan n prputhje t plot me specifikimet e
3GPP. Kto modele kanalesh jan zgjedhur si thjeshtime dhe testimi me nj model kanali t
prbashkt sht i domosdoshm pr t thjeshtuar krahasimet. N simulatorin e prdorur jan
trajtuar kto modele kanalesh:

Kushtet e prhapjes n kanal me shuarje multipath

Kushtet e prhapjes pr lvizje n tren me shpejtsi t lart

Kushtet e prhapjes n lvizje normale

UPT

42

Parathnie

5.8.1 Kushtet e prhapjes n kanal me shuarje Multipath

Modeli i kanalit me kt tip shuarje specifikon tre profile t ndryshme vonese t cilat jan
prbrse t mjediseve me shprndarje vonesash t vogla, t mesme dhe t mdha. Kto jan:
Modeli Extended Pedestrian A (EPA) Lvizje kmbsore
Modeli Extended Vehicular A (EVA) Lvizje me automjet
Modeli Extended Typical Urban (ETU) Lvizje n zonat urbane
Profilet e voness multipath pr t tre tipet tregohen n tabeln m posht. T gjitha vonesat
tap kan nj spektr klasik Doppler:
Vonesa (tap)* Fuqia relative
[ns]
[dB]
0
30
70
90
110
190
410

Vonesa (tap) Fuqia relative

[ns]
[dB]

0
-1
-2
-3
-8
-17.2
-20.8

0
30
150
310
370
710
1090
1730
2510

(a)

Vonesa (tap)
[ns]

Fuqia relative
[dB]

0
50
120
200
230
500
1600
2300
5000

-1
-1
-1
0
0
0
-3
-5
-7

0
-1.5
-1.4
-3.6
-0.6
-9.1
-7
-12
-16.9

(b)

(c)

Tabela 5.1: Profilet e voness pr rastet (a) EPA, (b) EVA, (c) ETU

*tap jan gjatsit e ndryshme t rrugve q ndjek sinjali si shkak i multipathit

Prve vonesave t tipit multipath, specifikohet dhe nj frekuenc maksimale Doppler pr do
rast prhapjeje me shuarje multipath si n tabeln m posht.

Modeli
EPA 5Hz
EVA 5Hz
EVA 70Hz
ETU 70Hz
ETU 300Hz

Frekuenca maksimale
Doppler
5Hz
5Hz
70Hz
70Hz
300Hz

Tabela 5.2: Parametrat e modelit t kanalit

N rastin e mjediseve MIMO duhen prdorur nj grup matricash koreluese pr t modeluar

korelimin ndrmjet antenave UE dhe eNodeB.

UPT

43

Parathnie

5.8.2 Rasti i lvijes s Trenit me shpejtsi t lart

Ky kusht specifikon nj kanal prhapje pa shuarje me nj komponente t vetme multipath,
pozicioni i s cils sht i fiksuar n koh.
Ky multipath i vetm prfaqson zhvendosjen Doppler e cila shkaktohet pr shkak t lvizjes
s trenit me shpejtsi t lart pran nj stacioni baz eNodeB.

Figura 5.4: Kushti i lvizjes me tren m shpejtsi t lart

DS 2 sht distanca fillestare e trenit nga eNodeB dhe Dmin sht distanca minimale mes
eNodeB dhe hekurudhs. T dy vlerat jepen n metra. v sht shpejtsia e trenit n m/s.
Spostimi Doppler pr shkak t trenit n lvizje matematikisht prshkruhet si:

f s (t ) f d cos (t )

(5.15)

ku f s (t ) sht spostimi Doppler dhe f d sht frekuenca maksimale Doppler. Kosinusi i

kndit (t ) jepet nga:
cos (t )

cos (t )

Ds 2 vt
Dmin 2 ( Ds 2 vt ) 2

, 0 t Ds v

1.5Ds vt
Dmin 2 (1.5Ds vt ) 2

, Ds v t 2 Ds v

cos (t ) cos (t mod(2 Ds v)), t 2 Ds v

(5.16)

(5.17)

(5.18)

Pr testimin e eNodeB prcaktohen dy skenar me shpejtsi t ndryshme t trenit t cilat

prdorin parametrat n tabeln e mposhtme. Spostimi Doppler f s (t ) llogaritet duke prdorur
formulat m sipr dhe parametrat e treguara n tabeln m posht:

UPT

44

Parathnie

Vlera

Parametri

Skenari 1

Skenari 2

Ds

1000 m

300 m

Dmin

50 m

2m

350 km/or

300 km/or

fd

1340 Hz

1150 Hz

Tabela 5.3: Parametrat pr lvizjen me tren me shpejtsi t lart pr testimin n eNodeB

Kto skenar rezultojn n spostime Doppler si n figurn m posht dhe jan zbatueshme pr
t gjitha bandat e frekuencave.

Figura 5.5: Trajektoret e spostimeve Doppler pr skenarin 1 (majtas) dhe 3 (djathtas)

Pr testimin e UE parametrat hyrs t tabels m posht prdoren pr t llogaritur spostimin Doppler

prmes ekuacioneve t msiperme.

Parametri

Vlera

Ds

300 m

Dmin

2m

300 km/or

fd

1150 Hz

Tabela 5.4: Parametrat pr lvizjen me tren me shpejtsi t lart pr testimin n UE

Kto parametra rezultojn n zhvendosjen Doppler t treguar m posht:

UPT

45

Parathnie

Figura 5.5: Trajektorja e spostimit Doppler pr testimin UE

5.8.3 Kushtet e prhapjes n lvizje normale

Kanali i prhapjes n kushtet e lvizjes normale n LTE specifikon nj kusht ku vendndodhja e
komponenteve multipath ndryshon. Diferenca kohore ndrmjet kohs s referencs dhe sinjalit t par
tap sht:

A
sin(
t)
2

(5.19)

ku A paraqet kohn fillestare n sekonda dhe paraqet rrotulimin kndor n radian/sekond. Kurse
koha relative ndrmjet komponenteve multipath qndron e pandryshuar.
Parametrat pr kushtet e prhapjes n lvizje tregohen n figurn m posht. Spostimi Doppler sht i
zbatueshm vetm pr t gjeneruar kampione shuarje pr skenarin 1.
Parametri

Skenari 1

Skenari 2

Modeli i kanalit

ETU200

AWGN

Shpejtsia e UE

120 km/or

350 km/or

Gjatsia e CP

Normal

Normal

10 s

10 s

0.04 s

-1

0.13 s-1

Tabela 5.5: Parametrat pr prshtatjen e sinkronizimit n UpLink

N skenarin 2 modelohet nj komponente e vetme multipathi jo shuarse me zhurm AWGN.

Pozicioni i ksaj komponente multipathi ndryshon n lidhje me kohn sipas ekuacionit (5.19).

UPT

46

Parathnie

5.8.4 Matricat e korelimit t Kanalit MIMO

N sistemet MIMO ka korelim ndrmjet antenave transmetuese dhe marrse. Kjo varet nga disa
faktor si ndarja ndrmjet antenave dhe frekuenca bartse. Pr kapacitet maksimal sht e
dshirueshme t minimizohet korelimi ndrmjet antenave transmetuese dhe marrse.
Ka rrug t ndryshme pr modelimin e korelimit t antenave. Njra nga kto teknika prdor matricat
koreluese pr t prshkruar korelimin ndrmjet antenave t shumfishta si n transmetues ashtu dhe n
marrs. Kto matrica llogariten n mnyr t pavarur n transmetues dhe marrs dhe m pas
kombinohen prmes prodhimit t Kronekerit n mnyr q t gjenerohet nj matric hapsinore
koreluese e kanalit.
Tre nivele t ndryshme korelimi jan prcaktuar n specifikimet e LTE TS 36.101 t cilat jan: a.
korelim i ult ose pa korelim, b.korelim i mesm, c. korelim i lart. Parametrat dhe prcaktohen
pr secilin nivel t korelimit si tregohet n tabeln e mposhtme.
Korelim i ult

Korelim i mesm

Korelim i lart

0.3

0.9

0.9

0.9

Tabela 5.6: Vlerat koreluese

Matricat koreluese t pavarura n UE dhe eNodeB (q jan ReNB , RUE respektivisht) tregohen n
tabelat 9 dhe 10 pr konfigurime t ndryshme antenash (1,2 ose 4).
Korelimi

1 anten

2 antenna

4 antena

eNodeB

ReNB 1

ReNB

1

1

ReNB 9

4 9

4
9

1
9

Tabela 5.7: Matrica koreluese e eNodeB

Korelimi

1 anten

2 antenna

4 antena

UE

RUE 1

RUE

ReNB 9

4 9

1
9

4
9

1
9

Tabela 5.8: Matrica koreluese e UE

UPT

47

Parathnie

Matrica e korelimit hapsinor t kanalit ( Rhapsir ) shprehet si:

Rhapsir ReNB RUE

(5.20)

ku shpreh prodhimin e Kronekerit. M posht paraqitet tabela me matricat e korelimeve hapsinore (

Rhapsir ).

Rasti 1x2
(SIMO)

Rhapsir RUE

Rasti 2x2

1 1

Rhapsir ReNB RUE

1
Rhapsir ReNB RUE 9

4 9

4
1
9

1
9

Rhapsir ReNB RUE 9

4 9

1
4

Tabela 5.9: Matricat koreluese

1

4
1
9

9

1
4 9
9

UPT

Rasti 4x4

Rasti 4x2
(MISO)

1
4

4
9

1
9

Rhapsir

48

Parathnie

Vlersimi i dhe korrektimi i kanalit

Kapitulli 6

6.1 Hyrje
LTE prdor OFDM si skemn e saj moduluese dixhitale me shum bartse. Vlersimi i kanalit
luan nj rol t rndsishm n sistemin OFDM. Ai prdoret pr t rritur kapacitetin e
sistemeve t aksesit t shumfisht me ndarje n frekuenc ortogonale (OFDMA).
Pr t thjeshtuar vlersimin e karakteristikave t kanalit, LTE prdor sinjale reference
specifike (simbole pilot) t vendosura si n koh ashtu dhe frekuenc. Kto simbole pilot
ofrojn nj vlersim t kanalit n zona t caktuara brenda nj nnframe. Prmes interpolimit
sht e mundur t llogaritet kanali prmes nj numri arbitrar nnframash.

6.2 Si funksionon skema e vlersimit

Simboleve pilot n LTE u caktohen pozicione brenda nj nnframe duke u bazuar n numrin e
identifikimit t antens cell t stacionit eNodeB dhe nga antena transmetuese q sht duke u
prdorur. Kjo tregohet n figurn m posht. Pozicionimi unik i pilotve siguron q t mos
ket interferenca mes tyre dhe mund t prdoren pr t ofruar nj vlersim t besueshm t
amplifikimeve komplekse (dmth numr kompleks) t shkaktuara nga kanali i prhapjes ndaj
do elementi burim n griln e transmetuar.

Figura 6.1: Caktimi i simboleve pilot

N diagramn e mposhtme tregohen hallka transmetuese dhe ajo marrse si dhe modeli i
kanalit t prhapjes. Grila burim e populluar paraqet nj numr nnframash t cilat prmbajn
data. Kjo gril m pas modulohet n OFDM dhe kalon prmes modelit t kanalit t prhapjes.
Zhurma e kanalit n formn e zhurms s bardh Gausiane (AWGN) shtohet prpara se sinjali
t futet n marrs. Pasi hyn n marrs sinjali do t demodulohet n OFDM dhe rindrtohet nj
gril burim marrse. Kjo gril prmban elementt burim t transmetuar t cilt jan afektuar
nga amplifikimet komplekse dhe zhumra e kanalit. Duke prdorur simbolet e njohur pilot pr

UPT

49

Parathnie

t vlersuar kanalin sht e mundur q t korrigjohen efektet e kanalit dhe reduktohet zhurma
n griln burim t marr.

Figura 6.2: Bllokskema Transmetues-Kanal-Marrs

LTE i cakton do port antene nj struktur unike pozicionesh brenda nnframs pr t

vendosur (map) sinjalet e referencs. Kjo do t thot q asnj antene tjetr nuk transmeton t
dhna n kto pozicione n koh dhe frekuenc. Kjo lejon kryerjen e vlersimit t kanalit pr
konfigurime me shum antena. Algoritmi i vlersimit t kanalit nxjerr sinjalet e referencs pr
nj ift antenash transmetuese/marrse nga grila burim e marr. M pas bhet llogaritja e
vlersimeve t katrorve m t vegjl t prgjigjes n frekuenc t kanalit tek simbolet pilot.
Vlersimet e katrorve m t vegjl m pas mesatarizohen pr t reduktuar do zhurm t
padeshiruar nga simbolet pilot. Pr t ndihmuar procesin e interpolimit pran skajeve
krijohen simbole pilot virtual meqnse aty nuk mund t vendosen simbole pilot.
Duke prdorur vlersimet e mesatarizuara t simboleve pilot si dhe simbolet pilot virtual t
vendosur pr ndihmes, do t kryhet interpolimi pr t vlersuar t gjith nnframn. Kjo
tregohet n figurn m posht.

Figura 6.3: Diagrama bllok e algoritmit t vlersimit t kanalit

UPT

50

Parathnie

6.2.1 Vlersimi i simboleve pilot

Hapi i par n prcaktimin e vlersimit t katrorve m t vegjl sht q t nxirren simbolet
pilot nga pozicionet e tyre t njohura brenda nnframs s marr. Vlera e ktyre simboleve
pilot dihet dhe prandaj prgjigja e kanalit n kto vendndodhje mund t gjendet duke prdorur
metodn e vlersimit t katrorve m t vegjl e cila arrihet duke pjestuar simbolet e marra
pilot me vlern e tyre t pritshme.
Y (k ) X ( k ) H (k ) zhurma

H P,LS(k)

YP (k )
zhurma
X P (k )

(6.1)

(6.2)

ku kemi q:
sht nj vler komplekse e simbolit t marr
Y(k)

X(k)
sht nj vler komplekse e simbolit t transmetuar
H(k) sht amplifikim kompleks i kanalit i aplikuar tek simboli
H P,LS(k) sht vlersimi i katrorve m t vegjl t kanalit n pozicionet e
simboleve pilot
YP(k) prfaqson vlerat e simboleve pilot t marr
XP(k) prfaqson vlerat e njohura t simboleve pilot t transmetuara

Vlersimet e katrorve m t vegjl ndikohen nga zhurma e kanalit e cila duhet eleminuar ose
reduktuar n mnyr q t arrijm nj vlersim t arsyeshm t kanalit prmes interpolimit.
6.2.2 Mesatarizimi i simboleve Pilot
Pr t minimizuar efektet e zhurms mbi vlersimin e simboleve pilot, vlersimet e katrorve
m t vegjl mesatarizohen prmes nj dritareje mesatarizuese. Kjo metod e thjesht ofron
nj reduktim t ndjeshm n nivelin e zhurms tek pilott.
Jan t disponueshme dy metoda mesatarizimi t simboleve pilot:
TestEVM e cila ndjek metodn e prshkruar nga specifikimi TS36.141 i 3GPP

UserDefined e cila lejon prdoruesin q t prcaktoj madhsin e dritares dhe

drejtimin e mesatarizimit t prdorur mbi simbolet pilot si dhe parametra t ndryshm
t prdorur pr interpolimin.
6.2.2.1 Metoda TestEVM

UPT

51

Parathnie

Kjo metod prdor prafrimin sipas specifikimit TS36.141 Aneksi F.3.4. Sipas ksaj metode
mesatarizimi n koh kryhet tek do nnbartse q bart nj simbol pilot, duke rezultuar n nj
vektor kolon q prmban nj amplitud mesatare dhe nj faz pr do nnbartse q bart nj
sinjal reference.

Figura 6.4: Aplikimi i metods TestEVM

T gjith simbolet pilot q ndodhen n nj nnbartse mesatarizohen n koh prgjat gjith

simboleve OFDM, duke rezultuar n nj vektor kolon q prmban mesataren pr do
nnbartse t sinjalit t referencs P.
Mesataret e nnbartseve t simboleve pilot do t mesatarizohen n frekuenc duke prdorur
nj dritare levizse me madhsi maksimale 19.

Figura 6.5: Dritarja e mesatarizimit n frekuenc

6.2.2.2 Metoda e prcaktuar nga prdoruesi UserDefined

Metoda e dyt e mesatarizimit t simboleve pilot lejon prdoruesin q t prcaktoj
madhsin e dritares mesatarizuese, n cilin drejtim do t kryhet mesatarizimi (koh,
frekuenc apo t dyja) si dhe disa aspekte t interpolimit q mund t prshtaten n prputhje
me t dhnat e disponueshme.

UPT

52

Parathnie

Madhsia e dritares mesatarizuese shprehet n elemente burim dhe t gjith simbolet pilot t
pozicionuar brenda dritares prdoren pr t mesatarizuar vlern e simbolit pilot q ndodhet n
qendr t dritares. Madhsia e dritares duhet t jet numr tek duke siguruar q sht nj pilot
n qendr.
Duhet pasur kujdes se megjithse mesatarizimi n pozicionet e simboleve pilot sht nj mjet
i fuqishm pr t arritur nj vlersim t kanalit, madhsia e dritares duhet zgjedhur me kujdes
t veant. Nqs prdorim nj dritare t madhe n nj kanal me shuarje t shpejt do t
mesatarizonim jo vetm zhurmn por edhe karakteristikat e kanalit. Aplikimi i nj
mesatarizimi t tepruar n nj sistem me pak zhurma mund t ket nj efekt t kundrt n
vlersimet e kanalit. Kjo do t thot q prdorimi i nj dritare t madhe mesatarizuese pr nj
kanal q ndryshon shpejt mund t bj q vlersimi i kanalit t rezultoj i shesht duke
rezultuar kshtu n nj vlersim t dobt t kanalit dhe duke afektuar kualitetin e korrigjimit.

Figura 6.6: Dritaret e prcaktuara nga prdoruesi (koh-frekuenc)

6.2.3 Krijimi i simboleve pilot virtual

N shum raste skajet e grils burim nuk prmbajn simbole pilot.
N kt rast llogaritjet e kanalit n skaje nuk mund t interpolohen nga simbolet pilot. Pr t
kaprcyer kt problem krijohen simbolet pilot virtual. Kto simbole krijohen n t gjitha
skajet e grils s marr pr t lejuar interpolim kubik.
6.2.3.1 Vendosja e simboleve pilot Virtual

UPT

53

Parathnie

Figura 6.7: Krijimi dhe pozicionimi i simboleve pilot virtual

N kt sistem grila burim zgjerohet dhe plotsohet me simbole pilot virtual t cilat
vendosen duke ndjekur t njjtn struktur me simbolet origjinale t referencs. Prania e
simboleve pilot virtual lejon vlersimin e kanalit tek elementt burim t cilt paraprakisht
nuk mund t llogariteshin prmes interpolimit.
6.2.3.2 Llogaritja e vlerave t simboleve pilot virtual
Simbolet pilot virtual llogariten duke prdorur simbolet pilot origjinal. Pr secilin simbol
pilot virtual vlera llogaritet nga hapat vijues:
1. Merren n shqyrtim 8 simbolet pilot m t afrta n terma t distancs Euklidiane.
2. Nga kto 8 simbole zgjidhen 3 simbolet pilot t cilat nuk ndajn t njjtn nnbartse
ose simbol OFDM. T paktn dy nga tre simbolet pilot m t afrt duhet t ndryshojn
n pozicionimin e simboleve OFDM ose t nnbartseve.
3. Krijohen dy vektor: njri ndrmjet simboleve pilot m t afrt dhe m t largt dhe
tjetri ndrmjet atyre vijues m t afrt dhe m t largt.
4. Llogaritet prodhimi kryq i ktyre dy vektorve pr t krijuar nj plan n t cilin
ndodhen tre pikat.
5. Plani zgjerohet deri n pozicionin e pilotve virtual pr t llogaritur vlern bazuar n
nj nga vlerat simbolit real.
Ky proces tregohet m posht:

UPT

54

Parathnie

Figura 6.8: Llogaritja e vlerave t simboleve pilot virtual

Pilott virtual krijohen vetm pr metodat e interpolimit linear ose kubik n Matlab

6.3 Interpolimi
Pasi zhurma reduktohet ose eleminohet prmes mesatarizimit me metodn e katrorve m t
vegjl dhe jan prcaktuar nj numr i mjaftueshm simbolesh virtual, sht e mundur q t
prdoret interpolimi pr t gjetur vlerat q mungojn nga vlersimi i grils s kanalit. Metoda
e mesatarizimit t pilotit n specifikimin TS36.141 Aneksi 3.4 krkon q t kryhet interpolim
i thjesht linear n vektorin kolon t mesatarizuar n koh dhe frekuenc. Interpolimi sht
1-dimensional meq ai vetm nxjerr vlerat ndrmjet nnbartseve t simbolit pilot t
mesatarizuar n vektorin kolon. Vektori rezultues m pas replikohet dhe prdoret si
vlersuesi i kanalit pr t gjith griln burim.
Metoda e mesatarizimit UserDefined kryen interpolim 2-dimensional pr t vlersuar
prgjigjen e kanalit ndrmjet simboleve pilot t disponueshm. Nj dritare interpoluese
prdoret pr t specifikuar se cilat t dhna prdoren pr t kryer interpolimin.

6.4 Vlersimi i zhurms

Performanca e disa marrsve mund t prmisohet duke njohur zhurmn presente n sinjalin e
marr. Funksioni LteDLChannelEstimation n simulator ofron nj vlersim t densitetit
spektral t fuqis s zhurms duke prdorur prgjigjen e vlersuar t kanalit n pozicione t
njohura t sinjaleve t referencs. Fuqia e zhurms mund t prcaktohet duke analizuar
vlersimet me zhurm t katrorve m t vegjl dhe vlersimet e mesatarizuara t zhurms.
Vlersimet me zhurma t katrorve m t vegjl nga seksioni 4.2.1 m siper si dhe
vlersimet me zhurm t mesatarizuar t simboleve pilot nga seksioni 4.2.2, ofrojn nj
tregues t zhurms s kanalit. Vlersimet e katrorve m t vegjl dhe vlersimet e
mesatarizuara prmbajn t njjtat t dhna prve zhurms s bardh Gausiane dhe diferenca

UPT

55

Parathnie

ndrmjet dy vlersimeve do t rezultoj n nj vler pr nivelin e zhurms n vlersimet e

katrorve m t vegjl t kanalit n vendndodhjet e simboleve pilot.
H P,LS(k)

YP (k )
zhurma
X P (k )

H P,AVG(k)

YP (k )
X P (k )

H P,LS(k) - H P,AVG(k)=zhurma

(6.3)

(6.4)

(6.5)

N praktik sht e pamundur q prmes mesatarizimit t eleminohet plotsisht zhurma. sht

i mundur vetm reduktimi i zhurms dhe kshtu mund t bhet vetm nj prafrim i fuqis s
zhurms. Madje duhet t kemi kujdes sepse n rastin e sistemi pa zhurma dhe me SNR t lart
mesatarizmi mund t ket nj efekt dmtues n kualitetin e vlersimive t katrorve m t
vegjl.
Duke prdorur vlern e fuqis s zhurms t gjetur n prgjigjen e kanalit tek pozicionet e
simboleve pilot, densiteti spektral i fuqis s zhurms mund t llogaritet duke marr variancn
e vektorit rezultues t zhurms. M pas llogariten dhe ruhen densitetet spektrale t fuqis s
zhurms pr do ift antenash transmetuese/marrse dhe mesatarja e ksaj matrice kthehet si
vlersuesi i densitetit spektral t fuqis s zhurms.

UPT

56

Parathnie

Realizimi i simulimit dhe rezultate

Kapitulli 7

7.1 Simulimi 1 Simulimi i nj kanali dhe vlersimi i tij

Transmetimi t dhnave, kalimi n kanal shuars dhe nxjerrja e t dhnave
M posht do te paraqiten n detaj hapat e krijimit t nj simulimi TRANSMETUES
KANAL MARRES dhe si ekzekutohet ai n Matlab 7.8.0 (R2009a) duke prdorur
funksionet e ofruara nga simulatori LTE_Toolbox_installer_v2.0.0.521 i kompanis
Steepestascent.
N kt simulim gjenerohet nj fram t dhnash n nj port antene (1 anten transmetuese).
Meqense nuk sht krijuar nj kanal transporti t dhnat jan bite t rastit, t moduluara n
QPSK ose nj rend m i lart dhe t vensodura (mapped) n do simbol n struktur. Do t
krijohen nj sinjal specifik reference i cell-it dhe sinjalet primare dhe sekondare t
sinkronizimit dhe m pas do t vendosen (mapping) n nnfram. Pr t krijuar framn e plot
me kohzgjatje 10 ms do t gjenerohen 10 nnframa individuale. M pas frama e krijuar
modulohet n OFDM, kalon prmes nj kanali shuars EVA (Extra Vehicular A) ose High
Speed Train, i shkaktohet nj zhurm shtes Gausiane dhe m pas demodulohet. Nj korrigjim
Zero-forcing (algoritm korrigjimi linear q aplikon t anasjelltin e kanalit ndaj sinjalit t
marr pr ta rigjeneruar sinjalit prpara kanalit) duke prdorur llogaritjen e kanalit, aplikohet
prpara se t krahasohen grilat e burimeve t transmetuara, marra dhe t korrigjuara.
Simulimi realizohet prmes disa hapave konfigurues (blloqe) q konsistojn n krijimin e
strukturave dhe prdorimin e funksioneve t simulatorit. N prfundim t gjith kto
konfigurime do t asemblohen n nj file t vetm dhe do t ekzekutohen pr t dhn
rezultatin e simulimit.

** Shnim: Simulimi mund t parametrizohet dhe pr vlera t tjera t modulimit t biteve t rastit si 16QAM dhe
64QAM. Gjithashtu kanali shuars mund t konfigurohet me modele t tjer si EPA5 dhe ETU5 pr rastin e
lvizjeve urbane dhe kmbsore ose dhe funksion q simulon lvizjen e trenit. N marrje mund t aplikohet dhe
algoritmi MMSE pr korrigjimin e frams s marr.

UPT

57

Parathnie

Hapat e konfigurimit t simulatorit jan:

Parametrizimi i antens Cell

Konfigurimi i modelit t kanalit

Konfigurimi i vlersuesit t kanalit

Gjenerimi i madhsis s grils s burimit t nnframs

Gjenerimi i t dhnave Payload

Gjenerimi i Frams

Vendosja (Mapping) e Sinjaleve dhe t Dhnave n nj nnfram individuale

Modulimi OFDM

Kanali shuars

Shtimi i zhurms

Sinkronizimi

Demodulimi OFDM

Vlersimi i kanalit

Korrigjimi Zero-Forcing

Analiza

- Parametrizimi i antens cell

Kto parametra specifikohen n nj struktur. Si shikohet m posht, prmes funksioneve do
t prcaktohen nj numr parametrash. Pr thjeshtsi t simulimit dhe pr t zvogluar kohn
e ekzekutimit t tij sht marr vetm nj anten transmetuese keshtu qe parametri antenna
port sht vendosur 0.
enb.NDLRB = 9;

Numri

Bllok

enb.CellRefP = 1;

% 1 anten tranmetimi

enb.NCellID = 10;

% ID e antens Cell

Burimeve

(RB)

enb.CyclicPrefix = 'Normal'; % Parashtes ciklike shpejtsiale (CP)

UPT

enb.DuplexMode = 'FDD';

% Dupleks me ndarje n frekuenc

antenna = 0;

% Porta e antens 0

58

Parathnie

- Konfigurimi i modelit t kanalit

Modeli i kanalit konfigurohet duke prdorur nj struktur. N kt shembull sht prdorur
nj kanal shuars me profil vonese EVA (Extended Vehicular A) me frekuenc Doppler 5
MHz. Kto parametra zgjidhen manualisht s bashku me frekuencn bartse, korrelimin
MIMO dhe parametra t tjer specifik t kanalit.
cfg.Seed = 1;

% vlera e rastit e kanalit

cfg.NRxAnts= 1;

% 1 anten marrse

cfg.DelayProfile='EVA';

% 1 anten marrse

cfg.DopplerFreq=5;

% Frekuenca Doppler 5 Hz

cfg.CarrierFreq=2.6e9;

% Frekuenca bartse

cfg.MIMOCorrelation='Low';

% Korelimi MIMO (Low = nuk ka korelim)

cfg.InitTime=0;

% Inicializim n kohn 0

- Konfigurimi i vlersuesit t kanalit (CEC)

Vlersuesi i kanalit konfigurohet duke prdorur nj struktur. Ktu do t ushtrohet interpolimi
kubik, duke prdorur mesatarizim te zhurms s simbolit. Madhsia e dritares mesatarizuese
sht 9x9 elemente burim (RE). Prdoret nj dritare interpoluese qndrore e cila do t
interpoloj mbi 3 nnframa njkohsisht pr t reduktuar efektet e kreshtave.

cec.FreqWindow = 9;

% mesatarizimi i frekuences 9 RE

cec.FreqWindow = 9;

% dritarja mesatarizuese n
% koh 9 RE

cec.InterpType = 'Cubic';

% tipi i interpolimit

cec.PilotAverage = 'UserDefined';

% Metoda e mesatarizimit Pilot

cec.InterpWinSize = 3;

% Interpolim deri n 3 nnframa

cec.InterpWindow ='Centred';

% Metoda e dritares
% interpoluese

- Gjenerimi i Madhsis s Grils s Burimit t Nnframs

N kt simulim sht e nevojshme q t kemi akses n dimensionet e grils s burimit t
nnframs. Kto prcaktohen duke prdorur funksionin LteDLResourceGridDims.

UPT

59

Parathnie

dims = LteDLResourceGridDims(enb);
K = dims(1); % Numri i nnbartseve
L = dims(2); % Numri i simboleve OFDM n nj nnfram
P = dims(3);

% Numri i portave t antenave transmetuese

Funksioni kthen nj vektor q prmban numrin e nnbartseve, numrin e simboleve OFDM

dhe numrin e portave t antenave transmetuese.
N kt shembull meq numri i blloqeve t burimit n downlink sht 9, prdoret nj prefiks
ciklik shpejtsial si dhe nj port anten transmetuese. Pra kemi K=108, L=14 dhe P=1.

- Gjenerimi i t dhnave Payload

Meqense n kt simulim nuk prdoret kanal transporti t dhnat e drguara prmes kanalit
do t jen jen simbole t rastit QPSK. Nj nnfram e vlefshme pr simbolet krijohet n
mnyr qe nj simbol t mund t vendoset (mapped) n do element burim (RE). Sinjale t
tjer q krkohen pr trasmetim dhe marrje do ti mbivendosen ktyre simboleve n griln e
burimit.
numberOfBits = K*L*P*2;

% Numri i biteve t nevojshm sht madhsia

% e grils s burimit (K*L*P) * numrin e
% biteve simbol (2 pr QPSK)

inputBits = round(rand(1,numberOfBits));

% Krijimi i trafikut t rastit

inputSym = LteSymbolMod(inputBits,'QPSK');

% Modulimi i biteve hyrs

- Gjenerimi i Frams
Frama do t krijohet duke gjeneruar nnframa individuale prmes nj laku (for) dhe duke i
bashakangjitur do nnfram t krijuar nnframave t mparshme. Grupi i nnframave t
bashkangjitura gjenden n txGrid. Kjo prsritet 10 her pr t krijuar nj fram. Kur vala
OFDM e moduluar ne rrafshin e kohs kalon prmes nj kanali do t psoj nj vones t
futur nga kanali. Pr t shmangur humbjen e kampioneve t sinjalit n koh pr shkak t ksaj
vonese gjenerohet nj nnfram shtes, pra do t kemi 11 nnframa t gjeneruara n total.
txGrid = []

% Krijimi i nj grile boshe burimi pr framn q do t

popullohet me nnframa

for sf = 0:10
enb.NSubframe = mod(sf,10); % Vendosja e numrit t nnframs

UPT

60

Parathnie

% Gjenerimi i nnframs #sf dhe vendosja e sinjaleve dhe

% t dhnave n t
.
txGrid = [txGrid subframe];
end

- Vendosja (mapping) e sinjaleve dhe t dhnave n nj nnfram individuale

Nj gril burimesh mund t krijohet lehtsisht duke prdorur funksionin LteDLResourceGrid.
Ky krijon nj gril boshe pr nj nnfram.
subframe = LteDLResourceGrid(enb);

Nnframa rezultuese sht nj matrice 3-dimensionale. Numri i rrjeshtave paraqet numrin e

nnbartseve t disponueshme, kjo sht 12*enb.NDLRB meqense ka 12 nnbartse pr nj
bllok burim. Numri i kolonave sht i barabart me numrin simboleve OFDM n nj
nnfram, pra 7*2, meqense kemi 7 simbole OFDM pr slot pr parashtes ciklike
shpejtsiale dhe ka 2 slote n nj nnfram. Numri i planeve (dimensioni i tret) n nj
nnfram sht 1 dhe i korrespondon 1 antene si specifikohet n enb.CellRefP.
T njjtat t dhna n hyrje vendosen (map) n do nnfram. Kjo bhet prmes komands:
subframe(:) = inputSym;

% Vendos (map) simbolet hyrse n gril

do simbol t dhnash vendoset (map) n nj element burim

M pas gjenerohen sinjalet e sinkronizimit primare dhe sekondare. Simbolet komplekse dhe
treguesit e vendosjes (mapping indices) gjenerohen duke prdorur funksionet LtePSS,
LteSSS, LtePSSIndices dhe LteSSSIndices.
pssSym = LtePSS(enb);

% Gjenerimi i simboleve t sinjalit t

% sinkronizimit

sssSym = LteSSS(enb);
pssInd = LtePSSIndices(enb);% Gjenerimi i simboleve t treguesve t
% vendosjes (mapping indices)
Sinjalet e sinkronizimit vendosen n elemente burim duke prdorur treguesit e vendosjes
(MI):
subframe(pssInd) = pssSym;

UPT

61

Parathnie

subframe(sssInd) = sssSym;
Sinjalet e referencs specifike pr cell-et, gjenerohen duke prdorur funksionin LteCellRS.
Treguesit e vendosjes gjenerohen me an t funksionit LteCellRSIndices. Meqense sinjali i
referencs s cell-it sht unik pr do port antenna ather nevojitet porta e antens aktuale
nga funksionet pr t gjeneruar simbolet dhe treguesit e vendosjes (mapping indices).
cellRsSym = LteCellRS(enb,antenna); % Gjenrimi i sinjaleve specifike
% t referencs
cellRsInd = LteCellRSIndices(enb,antenna); % Gjeneron i treguesve t
% vendosjes (mapping)
Simbolet komplekse specifike t cell-eve vendosen (map) n griln e funksioneve duke
prdorur
treguesit
e
vendosjes:
subframe(cellRsInd)=cellRsSym;

- Modulimi OFDM
N mnyr qe t transformojm simbolet OFDM nga rrafshi i frekuencs n at t kohs
nevojitet modulimi OFDM. Kjo arrihet prmes funksionit LteOFDM.
[txWaveform,info] = LteOFDM(enb, txGridExt);

Funksioni kthen dy vlera; nj matric txWaveform q ka P rrjeshta (numri i antenave

transmetuese) dhe nj struktur q prmban shpejtsin e kampionimit.

txWaveform shte forma e vals rezultante n rrafshin e kohs. do rrjesht

prmban sinjalin n rrafshin e kohs pr do port antene. N kt shembull
meqense prdoret vetm nj port antene do t kthehet vetm nj rrjesht.

info.SamplingRate sht shpejtsia e kampionimit n t ciln sht krijuar forma e

vals n rrafshin e kohs. Kjo vler krkohet nga modeli i kanalit.

- Kanali shuars
M pas forma e vals n rrafshin e kohs kalohet prmes modelit t kanalit LteFadingChan t
konfiguruar prmes strukturs cfg. Modeli i kanalit krkon shpejtsin e kampionimit t
forms s vals n rrafshin e kohs, pra parametri cfg.SamplingRate merr vlern e kthyer nga
funksioni LteOFDM.
cfg.SamplingRate = info.SamplingRate;
% Vendosja e norms s

UPT

62

Parathnie

% kampionimit
rxWaveform = LteFadingChan(txWaveform,cfg); % Kalo t dhnat n
% modelin e kanalit
Forma e vals gjeneruar nga funksoni i modelit t kanalit prmban T rrjeshta ku T sht numri
i antenave marrse. do rrjesht prmban nj form vale t marr nga do anten marrse.
N kt simulim prdoret nj anten marrse prandaj forma e vals s marr ka nj rrjesht.

- Shtimi i zhurms
Raporti sinjal-zhurm (SNR) vendoset n decibel. M pas konvertohet n nj raport linear:
SNRdB = 22;

% SNR e dshiruar n dB

SNR = 10^(SNRdB/20);

% SNR lineare

SNR jepet nga:

- sht energjia e sinjalit t dobishm dhe

- sht fuqia e zhurms.

Pr t shpejtsializuar SNR n marrs (pas demodulimit OFDM) duhen marr parasysh vetit
e mposhtme:

Zhurma e shtuar prpara demodulimit OFDM do t amplifikohet nga IFFT.

Amplifikimi sht rrnja katrore e madhsis s IFFT-s. Madhsia e IFFT mund t
gjendet nga shpejtsia e kampionimit t forms s vals n rrafshin e kohs
(info.SamplingRate) dhe hapsira ndrmjet nnbartseve (15 kHz).

N kt simulim kjo realizohet prmes:

noiseGain = sqrt(info.SamplingRate /15000);
Tashm fuqia e zhurms q duhet shtuar mund t prcaktohet n mnyr q

dhe

shpejtsializohen pas demodulimit OFDM pr t arritur SNR e dshiruar (SNRdB).

N0 = 1/(SNR*noiseGain);
Zhurma e bardh Gausiane q nj zhurm shtes komplekse, krijohet duke prdorur
funksionin randn. Kjo kthen nj sekuenc numrash t pseudo-rastit me mesatare zero dhe
devijim standart 1, t marra nga nj shprndarje shpejtsiale. Pjesa reale dhe imagjinare

UPT

63

Parathnie

krijohen dhe shkallzohen me

kshtu q zhurma e fuqis sht 1. Dy komponentet

mblidhen s bashku dhe shumzohen me N0 pr t krijuar fuqin e dshiruar.

% Krijimi i zhurms shtes t bardh Gausiane
v=N0*randn(size(rxWaveform))/sqrt(2)+N0*j*randn(size(rxWaveform))/sqrt(2);

Zhurma i shtohet forms s vals t marr n rrafshin e kohs.

rxWaveform = rxWaveform + v;

- Sinkronizimi
Hapi vijues sht q t merret offseti i shkaktuar nga kanali n sinjalin e marr n rrafshin e
kohs. Kjo realizohet duke prdorur funksionin function LteDLFrameOffset.
offset = LteDLFrameOffset (enb,rxWaveform);
Funksioni kthen nj vler offset q tregon me sa kampione sht vonuar vala. Offseti
konsiderohet identik per format e valve t marr n t gjitha antenat.
Vala e marr n rrafshin e kohs mund t manipulohet n mnyr q t eleminohet vonesa
duke prdorur offset-in:
rxWaveform = rxWaveform(1+offset:end,:);

- Demodulimi OFDM
Vala n rrafshin e kohs i nnshtrohet demodulimit OFDM pr ta transformuar at n rrafshin
e frekuencs dhe pr t rikrijuar nj gril burimi. Kjo realizohet prmes funksionit
LteOFDMDemod.

rxGrid = LteOFDMDemod(enb,rxWaveform);

Grila rezultuese sht nj matric 3 dimensionale. Numri i rrjeshtave paraqet numrin e

nnbartseve. Numri i kolonave sht i njjt me numrin e simboleve OFDM n nj
nnfram. Numri i nnbartseve dhe simboleve sht i njjt pr griln e marr nga funksioni
LteOFDMDemod pasi grila t ket kaluar n funksionin LteOFDM.Numri i planeve
(dimensioni i 3-t) n gril i korrespondon numrit t antenave marrse.

UPT

64

Parathnie

- Vlersimi i Kanalit
Pr t krijuar nj vlersim t kanalit prgjat kohzgjatjs s transmetimit t grils s burimit
prdoret funksioni LteDLChannelEstimation. Funksioni i vlersimit t kanalit konfigurohet
prmes strukturs cec.
Funksioni LteDLChannelEstimation supozon q nnframa e par n griln e burimit sht
nnframa enb.NSubframe prandaj numri i nnframs duhet vendosur prpara se t thrritet
funksioni.
N kt simulim e gjith frama e marr do t vlersohet njherazi dhe nnframa e par brenda
frams sht nnframa me numr 0.
% Vendosja e numrit t nnframs s par brenda grils s kaluar n
% vlersuesin e kanalit
enb.NSubframe = 0;
% Kryerja e vlersimit t kanalit
estChannel = LteDLChannelEstimation(enb,cec,rxGrid);

Funksioni kthen nj matric 4-Dimensionale me pesha komplekse t cilat kanali i shfaq tek
do element burim n griln e transmetuar pr do kombinim t mundshm transmetim
marrje t antens. Kombinimet e mundshme bazohen n konfigurimin enb t eNodeB dhe
numri i antenave marrse (prcaktuar nga madhsia e grils s burimit t marr).
Dimensioni 1-r sht nnbartsja, dimensioni i 2-t sht simboli OFDM, dimensioni i 3-t
sht antena marrse dhe dimensioni i 4-t sht antena transmetuese. N kt simulim
prdoret nj anten transmetuese dhe nj anten marrse prandaj madhsia e estChannel sht
108x140x1x1.

- Korrigjimi Zero-Forcing
Veprimi i kanalit n griln e burimit t marr korrigjohet duke prdorur funksionin
LteEqualizeZF.
Ky funksion prdor vlersimin e kanalit estChannel pr t korrigjuar griln e burimit t marr
rxGrid
eqGrid = LteEqualizeZF(rxGrid, estChannel);

UPT

65

Parathnie

Funksioni kthen eqGrid e cila sht grila e korrigjuar. Dimensionet e grils jan t njjtat me
griln origjinale t transmetuar prpara modulimit OFDM, pra txGrid.

- Analiza
N kt simulim kryhet kjo analiz. Grilat e burimit t transmetuara dhe t marra krahasohen
me griln e burimit t transmetuar.
S pari llogariten gabimet ndrmjet grils s transmetuar dhe asaj t korrigjuar dhe grils s
trasmetuar dhe asaj t marr.
eqError = txGrid eqGrid;

% Gabimi mes grils tx dhe asaj t korrigjuar

rxError = txGrid - rxGrid;

% Gabimi ndrmjet grilave n tx dhe rx

Tashm gjenerohen dy matrica (me t njjtn madhsi si vektort e burimit) t cilat prmbajn
gabimin pr do simbol. Pr t lejuar nj inspektim t thjesht kto mund t nxirren n nj
grafik me shkall logaritmike duke prdorur funksionin surf:
figure; % Gabimi mes tx dhe grils s korrigjuar
surf(1:L*10,1:K,20*log10(abs(eqError)));
title('Gabimi mes grils burim t transmetuar dhe t korrigjuar');
ylabel('Nnbartsja');
zlabel('Gabimi absolut (dB)');
axis([1 140 1 108 -40 20]); % Specifikimi i akseve pr nj krahasim
% t thjesht.
figure; % Gabimi ndrmjet grilave tx dhe rx
surf(1:L*10,1:K,20*log10(abs(rxError)));
title('Gabimi ndrmjet grilave t transmetuara dhe t marra');
ylabel('Nnbartsja');
xlabel('Simboli');
zlabel('Gabimi absolut (dB)');
axis([1 140 1 108 -40 20]); % Specifikimi i akseve pr nj krahasim
% t thjesht
Ky kod nxjerr 2 grafik:
1- Gabimin ndrmjet grils s korrigjuar dhe asaj t transmetuar.
2- Gabimi ndrmjet grilave t transmetuara dhe atyre t marra.

UPT

66

Parathnie

7.1.2 Rezultatet grafike

Figura 7.1: Gabimi mes grils s transmetuar dhe t marr

Figura 7.2: Gabimi me griles s transmetuar dhe t korrigjuar

UPT

67

Parathnie

N rastin e lvizjes s trenit me shpejtsi t lart sht marr parasysh vlerat e kanalit shuars
n tabeln m posht:

Parametri

Vlera
Skenari 2

Ds

300 m

Dmin

2m

300 km/or

fd

1150 Hz

Figura 7.3: Analiza e gabimit mes grils s transmetuar dhe t marr

UPT

68

Parathnie

(skenari i trenit me shpejtsi t lart)

Figura 7.4: Analiza e gabimit mes grils s transmetuar dhe t korrigjuar

(skenari i trenit me shpejtsi t lart)

7.1.3 Kodi i prdorur n simulim

SIMULIMI 1

%
%
%
%
%
%
%
%

Simulimi TRANSMETUES-KANAL-MARRS
Funksioni Korrigjimi krijon nj fram t dhnash, e kalon m pas
n nj kanal me shuarje dhe kryen vlersimin dhe korrektimin e
kanalit.
N prfundim paraqiten dy grafik q illustrojn gabimin ndrmjet
frams s transmetuar dhe asaj t marr dhe frams s transmetuar
dhe asaj t korrektuar.

function Korrigjimi()
enb.NDLRB = 9;
enb.CellRefP = 1;
enb.NCellID = 10;
enb.CyclicPrefix = 'Normal';
enb.DuplexMode = 'FDD';
antenna = 0;
SNRdB = 22;
SNR = 10^(SNRdB/20);

%
%
%
%
%
%

Numri i bllok burimeve(RB)

Nj port anten tranmetimi
ID e antens Cell
Parashtes ciklike normale (CP)
Frequency Division Duplex
Porta e antens 0

% Prcaktimi i SNR s dshiruar n dB

% Konvertimi n SNR lineare

% Konfigurimi i modelit t kanalit

cfg.Seed = 1;
% Nj vler rasti e kanalit
cfg.NRxAnts= 1;
% 1 anten marrse

UPT

69

Parathnie

cfg.DelayProfile='EVA';
cfg.DopplerFreq=5;
cfg.CarrierFreq=2.6e9;
cfg.MIMOCorrelation='Low';
cfg.InitTime=0;

%
%
%
%
%

Shprndarja e voness EVA (automjet)

Frekuenca Doppler 5 Hz
Frekuenca bartse
Korrelim MIMO (Low = nuk ka)
Inicializim n kohn 0

% Konfigurimi i vlersuesit t kanalit

cec.FreqWindow = 9;
% Mesatarizimi i frekuences 9 RE
cec.TimeWindow = 9;
% Dritarja mesatarizuese koh 9 RE
cec.InterpType = 'Cubic';
% Interpolimi i prdorur
cec.PilotAverage = 'UserDefined';
% Metoda e mesatarizimit pilot
cec.InterpWinSize = 3;
% Interpolim deri n 3 nnframa
njkohsisht
cec.InterpWindow='Centred';
% Metoda e dritares interpoluese
dims = LteDLResourceGridDims(enb);
K = dims(1);
% Numri i nnbartseve
L = dims(2);
% Numri i simboleve OFDM n nj nnfram
P = dims(3);
% Numri i portave t antenave transmetuese
% Krijimi i nj grile boshe burimi pr framn q do t popullohet me
% nnframa
txGrid = [];
% Numri i biteve t nevojshm sht madhsia e
% grils s burimit (K*L*P) * numrin e biteve pr
% simbol (2 pr rastin e QPSK)
numberOfBits = K*L*P*2;
% Krijimi i nj trafiku bitesh t rastit
inputBits = round(rand(1,numberOfBits));
% Modulimi i biteve hyrs
inputSym = LteSymbolMod(inputBits,'QPSK');
for sf = 0:10
% Vendosja e numrit t nnframs
enb.NSubframe = mod(sf,10);
% Gjenerimi i nenframes boshe
subframe = LteDLResourceGrid(enb);
% vendosja (map) e simboleve hyrse n gril
subframe(:) = inputSym;
% gjenerimi i sinjaleve sinkronizues
pssSym = LtePSS(enb);
sssSym = LteSSS(enb);
pssInd = LtePSSIndices(enb);
sssInd = LteSSSIndices(enb);
% Vendos (map) sinjalet sinkronizuese ne grile
subframe(pssInd) = pssSym;
subframe(sssInd) = sssSym;
% Gjenerimi i simboleve t treguesve t vendosjes (mapping indices)
cellRsSym = LteCellRS(enb,antenna);
cellRsInd = LteCellRSIndices(enb,antenna);
% Vendos (map) sinjale reference specifike pr cellet n gril
subframe(cellRsInd) = cellRsSym;

UPT

70

Parathnie

% I bashkangjit(append) nnframen grils pr tu transmetuar

txGrid = [txGrid subframe];
end
% Modulimi OFDM i vals
[txWaveform,info]=LteOFDM(enb,txGrid);
txGrid=txGrid(:,1:140);
% Vendos shpejtesine e kampionimit te kanalit hyres ne ate te krijuar nga
% modulimi OFDM
cfg.SamplingRate = info.SamplingRate;
% Zhurma e demodulimit OFDM t amplifikuar sht nj funksion i shpejtsis
% s kampionimit
noiseGain = sqrt(info.SamplingRate/15000);
% normalizimi i fuqis s zhurmes per te marre parasysh shpejtsin e
% kampionimit
N0 = 1/(SNR*noiseGain);
% Te dhenat kalohen permes modelit shuares te kanalit
rxWaveform = LteFadingChan(txWaveform,cfg);
% Krijimi i zhurms shtes t bardh Gausiane AWGN
v=N0*randn(size(rxWaveform))/sqrt(2)+N0*j*randn(size(rxWaveform))/sqrt(2);
% Sinjalit te marre i shton zhurmen Gaussiane
rxWaveform = rxWaveform + v;
% Kryerja e sinkronizimit
offset = LteDLFrameOffset(enb,rxWaveform);
rxWaveform = rxWaveform(1+offset:end,:);
% Kryerja e demodulimit OFDM mbi t dhnat e marra pr t rikrijuar griln
% burim
rxGrid = LteOFDMDemod(enb,rxWaveform);
% Kryerja e vlersimit t kanalit
enb.NSubframe = 0;
estChannel = LteDLChannelEstimation(enb,cec,rxGrid);
% Korrigjimi i grils s marr me metodn Zero-Forcing
eqGrid = LteEqualizeZF(rxGrid, estChannel);
% Llogaritja e gabimit mes grils s transmetuar dhe asaj t korrigjuar
eqError = txGrid - eqGrid;
rxError = txGrid - rxGrid;
% Grafiku i gabimit n shkall logaritmike
figure;
surf(1:L*10,1:K,20*log10(abs(eqError)));
title('Gabimi mes grils burim t transmetuar dhe asaj t korrigjuar');
ylabel('Nnbartse');
xlabel('Simboli OFDM');
zlabel('Gabimi absolut (dB)');
axis([1 140 1 108 -70 20]);
figure;
surf(1:L*10,1:K,20*log10(abs(rxError)));

UPT

71

Parathnie

title('Gabimi ndrmjet grilave t transmetuara dhe t marra');

ylabel('Nnbartse');
xlabel('Simboli OFDM');
zlabel('Gabimi absolut (dB)');
axis([1 140 1 108 -70 20]);

Konkluzione
N kt punim sht trajtuar shtesa e aksesit e standartit LTE t projektit 3GPP. Qllimi ishte
t parashtroheshin problematikat kryesore q i prkasin prhapjes s sinjalit n nj mjedis
shuars me komponente multipath dhe si mund t bhet vlersimi dhe korrektimi i frams s
transmetuar n marrje.
N kapitullin e par sht hedhur nj vshtrim mbi motivimin e futjes s standartit LTE dhe
disa nga krkesat e shtruara pr t siguruar kompetitivitet pr nj koh t gjat.
N dy kapitujt vijues u b paraqitja teknike e shtress fizike t LTE dhe modeli i sistemit n
drejtimin downlink.
N kapitullin e katrt u treguan disa nga teknikat e transmetimit me antena shumfishe dhe
avantazhet q ato sjellin prsa i prket rritjes s shpejtsis s transmetimit, por nga ana tjetr
dhe kompleksitetit t futur n sistem me prdorimin e ktyre teknikave q krkojn prpunim
kompleks t sinjalit.
N kapitujt e fundit u paraqitn modelet e prhapjes s sinjalit n hapsir dhe komponentet q
ndikojn n shuarjen e tij dhe m pas si kryhet vlersimi i sinjalit n marrje duke u nisur nga
pritshmria e tij dhe duke prdorur teknikat korrektuese.
Pr kt qllim sht br simulimi i nj hallke transmetues-kanal-marrs duke prfshir t
gjith stadet e ndrmjetme t prpunimit t sinjalit si dhe duke br n fund vlersimin dhe

UPT

72

Parathnie

korektimin e tij. Hallka simuluese prfshin krijimin e grils transmetuese, mbushjen e saj me
t dhnat q do t transmetohen, modulimin OFDM, kalimin n nj kanal me shuarje dhe
shtimin e zhurms s bardh Gaussiane. M pas grila do t demodulohet dhe do t kryhet
vlersimi dhe korektimi i saj. N prfundim prfundim t simulimit do t behet krahasimi mes
grils s marr dhe asaj t transmetuar dhe grils s marr dhe asaj t korigjuar. Ky krahasim
do t paraqitet n nj grafik dhe do t shprehet n terma t gabimit absolut. N simulimin
tjeter sht vlersuar performanca n throughput e nj hallke transmetuese-marrse kundrejt
nj raporti SNR t paracaktuar dhe duke marr srish parasysh shuarjet e kanalit por n kt
rast sht prdorur sistem transmetimi me MIMO.
Simulimet e kryera kan pasur si qllim t realizojn nj hallk t plot dhe t testojn
kualitetin e sinjalit n marrje duke marr parasysh kushtet e kanalit transmetues si dhe duke
prdorur algoritme t standartizuara dhe implementuara pr vlersimin dhe korrigjimin e tij n
mnyr q t marrim nj sinjal sa m t prafrt me at t transmetuar.

Terminologjia e prdorur
LTE Long Term Evolution
OFDMA Orthogonal Frequency Division Multiple Access
MIMO Multiple In Multiple Out
eNodeB enhanced Node B (BTS)
E-UTRA Evolved UMTS Terrestrial Radio Access
HSPA High Speed Packet Access
CAPEX Capital Expenditure
OPEX Operational Expenditure
IFFT Inverse Fast Fourier Transform
CDD Cyclic Delay Diversity
SFBC Space-Frequency Block Coding
QAM Quadrature Amplitude Modulation
FDD Frequency Division Duplex
TDD Time Division Duplex
ISI Inter Symbol Interference
TTI Transmission Time Interval
CP Cyclic Prefix
PDSCH Physical Downlink Shared Channel
PDCCH Physical Downlink Control Channel
CCPCH Common Control Physical Channel
BCH Broadcast Channel

UPT

73

Parathnie

DLSCH Downlink Shared Channel

MCH Multicast Channel
SNR Signal to Noise Ratio
Resource grid gril burimi
Resource block bllok burimi
Subframe nnframa
Subcarrier - nnbartsja
Delay spread shtrirja e voness
Doppler shift spostim Doppler
EPA Extended Pedestrian type A
EVA Extended Vehicular type A
ETU Extended Typical Urban
Sampling rate shpejtsia e kampionimit
AWGN Additive White Gaussian Noise
ZF Zero Forcing
MMSE Minimum Mean Square Error

Referencat
1.

3GPP TS 36.201 V8.3.0, LTE Physical Layer - General Description, Release 8,

April 2009

2.

3GPP, TR 36.211 V8.7.0, Physical Channels and Modulation, Release 8, May 2009

3.

3GPP, Release 8 V0.0.3, Overview of 3GPP Release 8: Summery of all Release 8

Features, November 2008

4.

Stefania Sesia, Matthew Baker, and Issam Toufik, LTEthe UMTS Long Term
Evolution: From Theory to Practice, John Wiley & Sons Ltd 200

5.

Borko Furht and Syed A. Ahson, Long Term Evolution: 3GPP LTE radio and cellular
technology, published by Taylor & Francis Group, LLC 2009 3GPP, TR 25.814
V7.1.0, Physical Layer Aspects for Evolved Universal Terrestrial Radio Access
(UTRA), Release 7, September 2009

6.

A. A. Salwa Ali, S Thiagarajah, A Review on MIMO Antennas Employing Diversity

Techniques, Proceedings of the International Conference on Electrical Engineering
and Informatics Institute Technology Bandung, Indonesia June 17-19, 2007

7.

3GPP, TR 25.913 V2.0.0, Requirements for Evolved UTRA and Evolved UTRAN,
Release 7, 2005

8.

T. Rappaport, Wireless Communications, Principles and Practice, Prentice-Hall,

Englewood Cliffs, NJ, USA, 1996

UPT

74

Parathnie

9.

3GPP, Release 8 V0.0.3, Overview of 3GPP Release 8: Summery of all Release 8

Features, November 2008

10. Erik

Dahlman, Stefan Parkvall, Johan Skld and Per Beming, 3G Evolution: HSPA

and LTE for Mobile Broadband, Elsevier Ltd 2007

11. D.

Kliazovich, F. Granelli, S. Redana and N. Riato, Cross-Layer Error Control

Optimization in 3G LTE, IEEE Global Telecommunication Conference, Trento, 2007

12. T. Haustein,

J. Eichinger, W. Zirwas, E. Schulz, A. Forck, H. Gaebler,V. Jungnickel, S.

Wahls, C. Juchems, F. Luhn, and R. Zavrtak, MIMO-OFDM for a Cellular

Deployment - Concepts, Real-Time Implementation and Measurements towards
3GPP-LTE, in Proceedings of the 15th European Signal Processing Conference
(EUSIPCO 2007), Poznan, Poland, September 2007
13. Juan

J. Sanchez, D. Morales-Jimenez, G. Gomez and J. T. Enbrambasaguas, Physical

Layer Performance of Long Term Evolution Cellular Technology, 16th Mobile IST
and Wireless Comm. Summit, Budapest, 1-5 July 2007
14. Agilent

Technologies, MIMO Channel Modelling and Emulation Test Challenges,

USA, October 7, 2008

15. Claude

Oestges and B. Clercks, MIMO Wireless Communications: From Real-World

Propagation to Space-Time Code Design, Elsevier, 2007

16. S.

Yushi and Ed Martinez, Channel Estimation in OFDM Systems, Freescale

Semiconductor, Rev. 0, Jan 2006

17. S.

Coleri, A. Puri, and A. Bahai, Channel Estimation Techniques based on Pilots

arrangement in OFDM Systems, IEEE Transactions on Broadcasting, Sept. 2002

18. Ericsson,

Nokia, Motorola, and Rohde & Schwarz, R4-070572: Proposal for LTE

Channel Models, www. gpp.org, 3GPP TSG RAN WG4, meeting 43, Kobe, Japan,
May 2007
19. ARIB,

STD-T63-25.213 V7.6.0, Spreading and modulation (FDD), Release 7,

2008-09. www.3gpp.org
20. D.

S. Baum, J. Salo, G. Del Galdo, M. Milojevic, P. Kysti and J. Hansen, An Interim

Channel Model for Beyond-3G Systems, in Proc. IEEE Vehicular Technology

Conference, Stockholm, Sweden, May 2005
21. S.Schiffermuller

and V. Jungnickel, Practical Channel Interpolation for OFDMA,

IEEE Global Telecommunication Conference, Berlin, 2006

UPT

75

Parathnie

22. B.

Le Saux, M. Herald and R. Legouable, Multi-Carrier Spread Spectrum 2007,

Chapter: Robust Time Domain Channel Estimation for MIMO-OFDMA Downlink,

SpringerLink, 2007
23. B.

Sheng, Y. Zhou and X. You, An Equalization Technique for OFDM Systems in

Fast-Fading

Multipath

Channels

at

Low

SNR,

IEICE

Transactions

on

Communications, 2006
24. M.

J. Dehghani, R. Aravind, S. Jam and K. M. M. Prabhu, Space-Frequency Block

Coding in OFDM Systems, IEEE Region 10 Conference, vol. 1, pp. 543-546, 2004
25. Arshad

Kamran, Channel Estimation in OFDM systems, Master Thesis 2002

26. Muhammad

Saad Akram, Pilot-based Channel Estimation in OFDM Systems,

Master Thesis, 2007.

27. Ammar

Osman, Low-complexity OFDM transceiver design for UMTS-LTE Master

Thesis, January 2007

UPT

76