Hemijski bojni otrovi kroz historiju

iki Ajla i Rahimi Jasmina

Bojniotrovi
Su vrsta hemijskog oruja sastavljenog
od jedinjenja, najee organskih, koja
svojim otrovnim dejstvom
onesposobljavaju ili unitavaju ljude,
ivotinje i biljke ,te kontaminiraju
zemljite i razne objekte
Bojni otrovi se dijele na: -zaguljive,
-plikavce,
-nadraljive,
-krvne,

O sobine bojnih otrova

Osobine se dijele na taktiko-tehnike, fizike, i hemijske.
Taktiko-tehnike
Od velikog broja otrovnih materija sintetizovanih u I svjetskom ratu samo je
malo njih bilo pogodno za upotrebu kao bojni otrovi. Da bi mogla biti BOt.,
otrovna materija treba da je jako isparljiva, da otrovno dejstvo ispolji za kratko
vrijeme, da takvo dejstvo ispoljava i kad se nalazi u malim koncentracijama, da
je hemijski dovoljno stabilna , da je postojana na zemljitu, da se moe
upotrijebiti pri raznim meteorolokim uslovima, da su joj pare tee od vazduha
kako bi se u nizim vazdusnim slojevima stvorila potrebna borbena
koncentracija, da se ne razlaze pri visokim temperaturama i eksplozijama, da
se dobija jeftino, da se tesko otkriva, da je pronalaenje zatitnih sredstava
oteano i da se moze upotrijebiti postojeim sredstvima.
Bojni otrovi koji se proizvode u toku mira moraju da imaju znatno vecu
stabilnost nego oni koji se proizvode neposredno pred primjenu.

Fizike osobine
Pod normalnim uslovima BOt. mogu biti u sva tri agregatna stanja. U
cistom stanju su vecinom bezbojni, a kao tehnicki produkti su najcesce
zuto-smedje do mrke boje.
Kao gas su vecinom bezbojni, izuzev hlora koji ima zuckasto-zelenu
boju. Vecina B. ima karakteristican miris, neki prijatan, na voce (tabun,
soman), zdravac (luizit), jorgovan (ksililenbromid), badem
(cijanovodonicna kiselina), slacicu (iperit), med (brombenzilcijanid),
dok se drugi isticu neugodnim mirisom na bijeli luk (arsenvodonik), na
trule jabuke (fozgen, difozgen), na trulo sijeno, plijesan, sapun (azotni
iperit). U vecini slucajeva miris se osjeti prije nego sto B. ispolji svoje
fiziolosko dejstvo, ali to ne mora biti uvijek karakteristican znak za
prisustvo nekog B., jer se njegov vlastiti miris moze prikriti dodatkom
drugih materija. Da bi se mogli lakse upotrebljavati na niskim
temperaturama, B. treba da imaju nisku tacku topljenja

 Bojni otrovi koji imaju nisku tacku kljucanja posjeduju vecu moc
isparavanja, brze stvaraju jacu koncentraciju, ali se i brze
razrijede i manje su postojani. Na osnovu tacke kljucanja izvrsena
je i podjela B. premNajveci napon pare imaju kratkotrajni B., a
najmanji otrovni dimovi.
Bojni otrovi sa velikim naponom pare, kao sto su fozgen i
cijanovodonicna kiselina, isparavaju brze, pa zato i brze stvaraju
koncentracije nego oni koji sporo isparavaju, kao sto su iperit i
brombenzilcijanid. Relativna gustina pare (u odnosu na
vazduh) ima odlucujuci znacaj za ponasanje B. u atmosferi pri
upotrebi. Ako je veca od gustine vazduha, vazduh nece potisnuti
B. u vise slojeve atmosfere, pa ce se moci dobiti zeljena
koncentracijaa vremenu dejstva na kratkotrajne i dugotrajne.

 Tacka zapaljivosti regulise se dodavanjem drugih

materija sa niskom temperaturom raspadanja. Kod B.
koji se upotrebljavaju sa eksplozivnim sredstvima, ona
treba da bude toliko visoka da pri eksploziji ne moze
doci do samozapaljenja. Latentna toplota isparavanja
je glavni cinilac u odredjivanju ponasanja B. poslije
eksplozije hemijske granate. Gasoviti B., prije nego sto
se njima napune granate, prevode se u tecno stanje
(likvefakcija) ili se izlazu pritisku, pri cemu se oslobadja
izvjesna kolicina toplote. U trenutku eksplozije tecnost
se vrlo brzo pretvara u paru, apsorbujuci iz okoline
toplotu koja je po kolicini jednaka toploti oslobodjenoj u
procesu punjenja

 Rastvorljivost BOt. zavisi od njegove vrste, temperature

i pritiska. Kao rastvaraci najcesce se upotrebljavaju
benzin, petroleum, trihloretilen i ugljentetrahlorid. Njima
se snizava tacka topljenja i kljucanja, usporava ili
ubrzava isparljivost, smanjuje ili povecava gustina,
maskira miris i boja.

H em ijske osobine
Neki BOt. (npr. fozgen, difozgen) hidrolizuju vrlo brzo, a drugi (npr.
iperit i brombenzilcijanid) vrlo sporo. Pri tome mnogi gube otrovnost,
dok kod nekih (npr. luizit) i produkti hidrolize postaju otrovni.
Stabilnost BOt. omogucuje stvaranje potrebnih rezervi. Vecina B.
reaguje sa metalima izazivajuci koroziju, pri cemu se mijenjaju i grade
neotrovne produkte; zato se posude za cuvanje i municija emajliraju ili
premazuju otpornim lakom, zasticuju staklom, olovom, i dr. Mnoge
materije stupaju u reakciju (oksidacija, redukcija i hlorisanje) sa B.
cineci ih neotrovnim, pa se koriste kao dekontaminacione materije.
Reakcije BOt. sa nekim drugim materijama koriste se za izradu
sredstava za detekciju BOt. (Detektori).
Te reakcije najcesce prate toplotni efekt, promjena boje, stvaranje
taloga, razvijanje para ili pojava mirisa. Bojni otrovi se cuvaju u
tecnom ili cvrstom stanju, a upotrebljavaju u gasovitom stanju ili u
obliku aerosola .

Bioloko dejstvo bojnih otrova

Pri ulasku u organizam BOt se vezuju za strukture bjelanevina i vre
remeenje njihovog fizioloko-biohemijskog dejstva. Neke tek
posredstvom tjelesnih fermenata postaju otrovna jedinjenja - ovo je
uoeno kod nervnih BOt.
Po nainu djelovanja BOt mogu imati prolazna i neprolazna dejstva.
Nervni bojni otrovi uzrokuju i kumulativno dejstvo. Sredstva za
neutralizaciju BOt u tijelu zovu seantidoti.
Efekti su razliiti zavisno od vrste BOt. Nervni BOt imaju blage ili
neprimjetne reaktivne pojave. Plikavci imaju vidljive reaktivne pojave, a
zatim nastupa smrt elija. Kijavci i suzavci uzrokuju kihanje, kaljanje i
suzenje.
Donja granica nadraivanja je minimalna koncentracija BOt za izazivanje
dejstva na organizam. Otrovnost BOt se izraava smrtonosnom dozom

H em ijskibojniotrovikroz historiju
Do 1. svijetskog rata kao borbena otrovna sredstva najprije su
upotrebljavani prirodni otrovi. U starom i srednjem vijeku su
vrhovi strijela i projektili drugog bacakog oruzja ponekad
natapani u ekstrakte otrovnih biljaka kao sto su velebilje ,
morski luk, bunika iliu kadaverin (ekstrakt leseva) i zmijski
otrov. Od vjestackih otrova upotrebljavana su jedinjenja
arsena, ive, zatim zaguljivi dimovi od sumpora, ivotinjskih
papaka, koe, paperja.
Pored zapaljivog, grka vatra je imala i zaguljivo dejstvo, a
grki praak za kihanje, kojim su branioci tvrava ometali
napadaa za vrijeme priprema za juri na tvravu, dobijan je
od samljevenog osuenog otrovnog biljaprijedloga za njihovu
primjenu.

 Za vrijemekrimskog rata18531856. britanski admiral Tomas

Dandonald predlae napad na
ruska utvrenja
talasimasumporoksida, ali je
prijedlog odbijen

Krajem 19. st sa razvojem

hemijske industrije postaje
jasna opasnost od bojnih
otrova, pa je hakom
konvencijom iz 1899.
zabranjena njihova upotreba

 Prvi konvenciju kreNijemci koristei 3000granata105

mm punjenih di-anizi-di-hlorsulfonatom koriste suzavac
ksililbromid protivRusa, a u martu protivFrancuza. U
aprilu 1915. Nijemci pokuavaju da prekinu zastoj u
ratovanju sa masovnom upotrebom zaguljivahlora.
Puten je22. aprilau Belgiji na frontu iz 6000 elinih
boca. Ovim otrovnim talasom je otrovano 15000
Francuza. Nijemci su bili iznenaeni rezultatom, pa nisu
iskoristili rupu u poretku protivnika. Ovaj napad se
smatra poetkom modernog hemijskog rata.

 SileAntante su odgovorile kasnije, zbog nerazvijenosti

hemijske industrije.Britancinapadaju hlorom 1915., a
Francuzi poetkom 1916. Protivhemijska odbrana dovodi
brzo do gas-maski, a tenje napada prema razvoju otrova
koji bi je probili.
Novi otrovi se brzo pojavljuju. Francuzi 1916. napadaju
zaguljivemfozgenom,a Njemci difozgenom, Britanci u
junu smjesom hlora, fozgena i sumporovodonika, krajem
1916. Rusi hlorpikrinom.
U SAD je razvijenluiziti metildihlorarsin, ali nisu
upotrijebljeni. Od ukupnog broja rtava na frontu u Prvom
svjetskom ratu, oko 5% je bilo od Bojnih otrova.

Izm eu IiIIsvjetskog rata

Primjena je ponovno zabranjena konvencijama iz 1922. i

1925. ali je ponegdje i primjena nastavljena. U napadu
naEtiopiju 1936-1937.Italijaniiperitom polivaju civilna
naselja.
Japancikoriste BOt uKini.
Nijemci pronalaze nervne BOt:sarinitabun. Zbog
razvoja avijacije svuda se preduzimaju mjere za zatitu
stanovnitva od djelovanja BOt.

IIsvjetskirat
Do masovne upotrebe bojnih
otrova nije dolo, zbog straha
zaraenih strana od blokade
protivnika. Samo Nijemci 1942.
ih koriste, ali poslije prijetnje
saveznika odustaju od dalje
upotrebe.
Razvoj je ubrzan, otkrivaju se
nove vrste bojnih otrova, kao
nervnisoman, plikavac ljepljivi
iperit, di-izopropoksifosforilfluorid.
NaNirnberkomi Habarovskom
procesu je utvreno da su i
Nijemci i Japanci vrili opite
bojne otrove na zarobljenicima

Poslije IIsvjetskog rata

Istraivanja su nastavljena, a negdje i proizvodnja.
SAD prave nervni bojni otrov 1961
Uvijetnamskom ratuSAD koriste BZ( otrov sa
produenim djelovanjem) otrove za onesposobljavanje i
nadraivanje. Po nekim podacima 146000 osoba je
otrovano samo 1965. godine u Vijetnamu ovim bojnim
otrovom. Koriste se i otrovi za zatrovanje bunara, izvora
vode itd. Fito-toksinim bojnim otrovom unitavaju 700
000 hektara ume samo u 1965.

H vala na panji:*