KOCAEL NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
ELEKTRK MHENDSL BLM

BTRME TEZ

DAITILMI ENERJ RETM KAYNAKLARI KULLANILARAK

DIgSILENT POWERFACTORY PROGRAMINDA
YK AKII, KISA DEVRE, GERLM-G LKS ANALZLER

Tez Danman: Do. Dr. AYEN BASA ARSOY

080205072
SEMH CEM LK
Kocaeli 2012

KOCAEL NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES
ELEKTRK MHENDSL BLM

BTRME TEZ

DAITILMI ENERJ RETM KAYNAKLARI KULLANILARAK

DIgSILENT POWERFACTORY PROGRAMINDA
YK AKII, KISA DEVRE, GERLM-G LKS ANALZLER

Tez Danman: Do. Dr. AYEN BASA ARSOY

080205072
SEMH CEM LK
Kocaeli 2012

NSZ

Projemin hazrlanmasnda desteini ve zamann benden esirgemeyen deerli danman

hocam Sayn D. Dr. Ayen Basa ARSOY a ve yaamm boyunca her konuda destekim
olan aileme teekkr ederim.
Mays 2012

Semih Cem LK

NDEKLER
NSZ

KISALTMALAR

ZET 2
1. GR

2.DAITILMI ENERJ RETM TEKNOLOJLER

2.1.Datlm retimin Genel Tanm ve Snflandrlmas

4
4

2.2.Datlm retim Kayna Olarak Kullanlan Sistemler 7

2.2.1.Rzgar Trbini 7
2.2.2.Fotovoltaik Gne Panelleri

10

2.2.3.Yakt Pilleri/Hcreleri 12
2.2.4.Mikrotrbinler 13
2.2.5.Enerji Depolama Birimleri

13

3.DAITILMI ENERJ RETMNN MEVCUT EBEKEYE ETKLER

15
3.1.Balant Noktasnda Ksa Devre Gc ve ebeke Bileenlerine Etkisi
3.2.Harmonik Oluumu 15
3.3.Gerilim Profilinde Deimeler

16

3.4.Reaktif G Kontrol ve Rezervi 18

3.5.Kayplar

18

4.KISA DEVRE ANALZ 19

4.1.G Sistemlerinde Ksa Devre

19

4.2. G Sistemlerinde Ksa Arza Modeli

4.3.Ksa Devre Hesaplama Yntemi

20

20

4.4. Fazl Ksa Devre Hesaplamalar

21

4.5.ki Fazl Ksa Devre Hesaplamalar

22

4.6.ki Faz-Toprak Ksa Devre Hesaplamalar 24

4.7.Bir Faz-Toprak Ksa Devre Hesaplamalar 25
4.8.Arza Akm Karakteristikleri

26
2

15

4.9.DIgSILENT Program le Arza Akm Karakteristiinin Elde Edilmesi 28

5.GERLM G LKS

29

5.1.Giri 29
5.2.Gerilim Kararll ve Azami Yklenme Noktas 29
5.3.Yk Ak Simlasyonu ve P-V/Q-V Erileri

30

5.4.DIgSILENT Program le Gerilim-G likisi Analizleri 31

6.RNEK EBEKE ZERNDE MODELLEME VE ANALZ ALIMALARI
33
6.1.Analiz edilen ebekenin genel tantm ve oluturulan model sistemler
6.1.1.Sistemde bulunan elemanlar ve deerleri

33

33

6.1.1.1.Baralar35
6.1.1.2.Harici ebeke 35
6.1.1.3.Transformatrler
6.1.1.4.Generatrler 35
37

35
6.1.1.5.letim Hatlar ve Ykler

6.1.2.Sisteme Balanabilecek Datlm Enerji Kaynaklar 38

6.2.rnek ebeke zerinde Oluturulan Senaryolar

38

6.2.1.Datlm Enerji retim Kaynaklarnn Off-Grid Olduu Durum

39
6.2.2.Datlm Enerji retim Kaynaklarnn On-Grid Olduu Durum
39
6.2.3.DEKnn G ve Yer Deitirdikleri Durum 40
6.2.4.Analiz Sonularnn Grafiksel Gsterimi

42

6.2.4.1.DEKlerin Off-Grid Olduu Durum Analiz Sonular

42
6.2.4.1.1.Arza Akm Karakteristii (Senaryo 1)
6.2.4.1.2.Gerilim-G likisi (Senaryo 1)

44

6.2.4.1.3.Bara Gerilim Profili (Senaryo 1)

47

6.2.4.2.DEKlerin On-Grid Olduu Analiz Sonular

6.2.4.2.1.Arza Akm Karakteristii (Senaryo 2)
6.2.4.2.2.Gerilim-G likisi (Senaryo 2)

49

6.2.4.2.3.Bara Gerilim Profili (Senaryo 2)

53

42

48
48

6.2.4.3.DEK G-Yer Deitirdii Durum Analiz Sonular

54
6.2.4.3.1.Arza Akm Karakteristii (Senaryo 3)
6.2.4.3.2.Gerilim-G likisi (Senaryo 3)

55

6.2.4.3.3.Bara Gerilim Profili (Senaryo 3)

59

7.SONU VE YORUM

60

KAYNAKLAR 61
ZGEM

62

EKLER 63

54

KISALTMALAR

DEK: Datlm Enerji retim Kayna

DK: Datlm retim Kayna
BAG: ift Beslemeli Asenkron Generatr
DFIG: ift Beslemeli Asenkron Generatr
SMSG: Sabit Mknatsl Senkron Generatr
SG: Senkron Generatr
CHP: Kojenerasyon

ZET

Hazrlanan bu almada, datlm retim kaynaklarnn, ebekeye balanmas

hususunda oluturulan deiik senaryolar neticesinde, ksa devre arza analizleri, bara
gerilim profilleri ve gerilim g ilikisi gibi konular ele alarak, ebeke zerindeki
etkilerinin aratrlmas hedeflenmitir.
Datlm enerji retim kaynaklarnn datm sistemleri zerindeki etkisini incelemek
iin rnek bir model oluturulmutur. Bu model Nordjylland/Danimarka da orta gerilim
seviyesinde, datlm retim kaynaklarnn(DK) bulunduu rnek bir ebeke olup,
ebeke ile ilgili tm gerekli veriler, deerli hocam Pukar MAHAT n hazrlad PhD.
Tezinden (Kasm 2010) alnmtr. rnek ebeke bilgisayar ortamnda DIgSILENT
PowerFactory v14.1.4 g ak programnda modellenmitir. Oluturulan modelde,
datlm retim kaynaklarnn yerleri ve gleri deitirilerek temelde farkl senaryo
oluturulup ve orta gerilim datm ebekesi zerindeki etkileri yukarda bahsedilen
konular dahilinde incelenmitir. Sonu olarak her bir senaryo iin belirli noktalarda ksa
devre arza akm karakteristii, gerilim g ilikisi asndan PV-QV erileri ve bara
gerilim profilleri incelenmitir.

BLM 1
1.Giri
20. yz yln ekonomik ve endstriyel geliimi elektrik enerjisinin merkezi olarak
retilmesini ve uzak mesafelere iletim ve datmn mmkn klmtr. Genel olarak
Elektrik g sistemleri byk gl elektrik santralleri ile retim, kilometrelerce
uzunluktaki hatlarla salanan iletim, ve radyal yapdaki datm sistemlerinden oluur.
Bu yap, merkezi retim sistemi olarak adlandrlr [1]. Son yllarn yaygn ynelimi ise
elektrik enerjisinin merkezi olmak yerine datlm olarak retimidir. Doal gaz
sisteminin binalara ulamas, gaz trbin teknolojisindeki ilerlemeler; yakt pili, gne
pilleri, mikro trbin teknolojisi, ve rzgar trbinleri gibi yenilenebilir enerji
kaynaklarndaki umut verici gelimeler bu ynelimi glendirmektedir. Datlm enerji
retim sistemlerinin ebekeye balantsnn, teknik, ekonomik ve evresel ynlerinin
hem avantajlar hem de dezavantajlar bulunmaktadr. Bu retim sistemlerinin ebekeye
balants, zellikle orta ve alak gerilim seviyelerinde g sisteminin tasarm ve
iletimini, ayrca g akn, gerilim profilini ve kalitesini, koruma seiciliini ve g
kalitesini etkilemektedir.

BLM 2
DAITILMI ENERJ RETM TEKNOLOJLER
2.1. Datlm retimin genel tanm ve snflandrlmas
Datlm enerji retimi (DE); merkezi retim sistemine gre daha kk lekli
enerji reten, elektrii son kullancya yakn retme yaklamna dayanan bir enerji
retim eklidir. Bu retim ekli ebekeye bal (on-grid) veya ebeke ile balant
olmakszn (off-grid) yayl kaynaklar tarafndan gerekletirilebilir. Genel olarak
dank enerji retimi kaynaklar (DEK), microgrid uygulamalarda kullanlabilme,
sreksiz retim, tketim merkezlerine yaknlk, enerji depolama veya yenilebilir enerji
kaynaklarn kullanabilme zelliklerin bir veya birkana sahiptir. Datlm retim
kaynaklar, modler olarak istenilen yere ok ksa zaman iin kurulabilir. Modller,
kk gl generatrlerden oluan hidrolik ve kojenerasyon santrallerin yannda, mikro
trbin, rzgar trbini, gne paneli (fotovoltaik) gibi yenilenebilir enerji kaynaklar,
yakt pili (fuel cell) veya gne pili gibi enerji depolama birimlerinden veya bunlarn bir
araya gelerek oluturduklar hibrit sistemlerden oluabilir.
Daha fazla modl eklenerek ya da karlarak toplam kapasite arttrlabilir ya da
drlebilir. Ayrca kk gl modllerden oluan bu santrallerin kurulumu kolay ve
yatrm maliyetleri merkezi retim yapan byk gl santrallere gre dktr.[1]
Tketim merkezlerine yaknl sayesinde yeni kurulacak olan enerji iletim veya datm
hatlarnn maliyetlerinin drlmesi salanr. Buna ek olarak enerjinin retildii
blgede tketilmesi, tanmas srasnda oluan kayplarn minimize edilmesinde byk
nem tar. Dier bir avantaj ise; enerji ihtiyacnn pik yapt saatlerde, tepe deerlerin
aa ekilmesini salar. Ayrca kesinti srasnda acil enerji kayna olarak da
kullanlabilirler. ekil2.1de merkezi ve datlm retime ait genel ema verilmitir.

Sekil2.1:Datlm retim ve merkezi retim

Datlm enerji retim kaynaklarnn snflandrlmalar aada maddeler halinde
verilen ltlere gre yaplabilir [8]:

DEKlerin

Kullanldklar elektriksel uygulamalara gre

Besleme sresine gre
retebilecekleri g tiplerine gre (aktif-reaktif)
G kapasitesine gre
Yenilenebilir-yenilenemez kaynak kullanma gre
kullanldklar

elektriksel

uygulamalara

gre

snflandrlmas

Tablo2.1de,retim kapasitelerine gre snflandrlmas ekil2.2de, besleme sreleri ve

retebilecekleri g tiplerine gre snflandrlmas Tablo2.2de gsterilmitir.
Tablo2.1: Kullanldklar elektriksel uygulamalara gre DK [8]
Enerji salama
DEK tipi
periyodu

Salad G Tipi

Gaz trbini P ve Q salarken, Yakt Pili sadece

Uzun
sreli
Gaz Trbini - Yakt Pili P salar.
kaynaklar
Baz yk karlamada kullanlrlar.
Hava koullarna bal retim yapabilirler.
Sreksiz
PV
Panel
dizileri, Sadece P salarlar, Q kaynana ihtiya
kaynaklar
Rzgar Trbini
duyarlar.
Baz uygulamalarda kontroll altrlrlar.
Yakt Pili Depolama
Enerji srekliliini salamak iin kullanlrlar.
Ksa
sreli Birimleri
kaynaklar
htiya annda ksa sreli depolanm enerji
PV Depolama Birimleri
salarlar.

6
Tablo2.2: Besleme sreleri ve retebilecekleri g tiplerine gre DK [8]
Enerji tipi

Kullanlan Uygulamalar
Pik yklenmeleri aa ekme, retime destek, baz yk
karlama
Ticari amal, 30-75 kW'lk kk birimler
Kojenerasyon santrallerinde soutma-stma amal
Byk istasyonlarda baz yk uygylamalar
Ticari amal, 3-250 kW'lk kk birimler
Krsal alanlarda bataryal kombinasyonu ile baz yk
karlama
Telekomnikasyon, yol ve reklam aydnlatmasnda bamzz
kaynak
ebekeden uzakta bulunan yerleim yeri ve iflikler
Endstriyel prosesli uygulamalar
Ana enerji retim santralleri, ana baz yk karlama
Pik yklenmeleri aa ekme, yedek enerji

Mikrotrbinler

Yakt pilleri

Fotovoltaik

Rzgar trbinleri
Merkezi g retimi (fosil
yakt)

ekil2.2:G kapasitelerine gre DEK[8]

Yenilenebilir

enerji

olan enerji akndan

kaynaklar, srekli
elde

edilen

devam

enerjidir.

eden
Bu

doal

srelerdeki

var

kaynaklar gne , rzgar,

akan su (hidro g), biyolojik sreler ve jeotermal olarak sralanabilir. En genel

olarak, yenilenebilir enerji kayna; enerji kaynandan alnan enerjiye eit oranda veya
kaynan tkenme hzndan daha abuk bir ekilde kendini yenileyebilmesi ile
tanmlanr.
Yenilenebilir

enerjinin

tesisler, tarafndan

kalc

olarak

tketilmesi

mmkn

deildir. Fosil yaktlar, ok uzun bir zaman izelgesi gz nne alndnda teorik olarak
yenilenebilir iken, istismar edilerek kullanlmas sonucu yakn gelecekte tamamen
tkenme tehlikesi ile kar karyadr. Yenilenebilir enerjinin geliimine olan ilgi, fosil

7
yaktlarn evreye verdii atk gazlar ile fosil yaktlarn yakn gelecekte tkenmesi ve
nkleer enerjinin kullanmnn riskleri ile dorudan ilikilidir.
Yenilenebilir enerji kaynaklarndan, zellikle rzgar ve fotovoltaik gne enerjisinden,
elektrik enerjisi elde edilip kullanlmas gelimi lkelerde artk tartlmaktan km,
uygulamaya konulmutur. Trkiye bu enerji kaynaklar bakmndan yeterli potansiyele
sahiptir. Artan enerji ann kapatlmas iin rzgar ve fotovoltaik gne enerjisinden
de elektrik enerjisi elde edilerek ana sisteme destek salanabilir. Trkiye kurulu gcnn
son on iki yl iinde hangi kaynaklardan elde edildii ekil2.2de gsterilmitir

ekil2.2:Enerji retiminde doal kaynaklarn kullanmnn yllar iindeki

deiimi(MW) [3]
2.2.Datlm Enerji retim Kayna Olarak Kullanlan Sistemler
2.2.1.Rzgar Trbinleri
Rzgr trbinleri sayesinde rzgr enerjisi elektrik enerjisine evrilir. Rzgr trbinleri
basit bir prensiple alrlar. Rzgrdaki enerji, kanatlarn bal olduu rotoru
dndrerek, havadaki kinetik enerji mekanik enerjiye evrilir. Rotor milinin devir
hareketi dili ark yardmyla arttrlarak, mekanik enerji generatre aktarlr ve burada
elektrik enerjisine evrilir. Elektrik retimi srasnda trbindeki ynlendirici, rzgrdaki
enerjiyi verimli kullanabilmek amacyla trbini rzgra gre ynlendirir, fren sistemi de,
rzgr hznn limiti amas durumunda, trbini yavalatr ve durdurur. Eer ebeke
beslemesi yaplacaksa, transformatr yardmyla, gerilim ebeke gerilim dzeyine
ykseltilir. Rzgar trbinin temel bileenleri, ekil2.3de gsterilmitir.

ekil 2.3:Rzgar trbini genel yaps

Rzgar trbinleri hzlarna gre, sabit hzl ve deiken hzl rzgar trbinleri
olmak zere iki ana snfa ayrlr. Sabit hzl rzgar trbinleri basit, dk
maliyetli, salam, gvenilir olmalarndan dolay 90l yllarda yaygn bir ekilde
kullanlmaktayd. Ancak, dorudan ebekeye bal olmalarndan dolay ebekede
ciddi g kalitesi problemlerine yol amalar ve deiken hzl trbinlerdeki enerji
verimliliine sahip olmamalar nedeniyle, bu tip

trbinler gnmzde tercih

edilmemektedir. Son yllarda, deiken hzl rzgar trbinleri, rzgar trbin

yatrmlar iinde n plana kmtr. Bu trbinler, geni bir rzgar hz aralnda
azami aoredinamik verim elde edilmesi iin tasarlanmtr. Bu tip trbinlerde
genellikle bir asenkron veya senkron generator kullanlarak, trbin bir g
evirgeci zerinden ebekeye balanr. G evirgeci generatr hzn kontrol
ederek,

rzgar

dalgalanmalarnn

hzndaki
ebekeyi

deiikliklerden
etkilemesini

tr

meydana

gelen

minimum

seviyeye

indirir.

Bu

almadaki kapsam, mevcut uygulamalarda yaygn bir biimde kullanlan trbin

teknolojisi olduu iin, ift Beslemeli Asenkron generatr (BAG) tipli rzgar
trbinleri ve Sabit Mknatsl Senkron Generatr (SMSG) tipi deiken hzl rzgar
trbinleri ile snrlandrlmtr [4]. ekil 2.4 ve ekil2.5de bu iki tip rzgar
trbininin ebeke balantsn gsteren blok emalar gsterilmitir.

ekil2.3: BAG tipli rzgar trbinleri ebeke balants blok emas[4]

ekil2.4: SMSG tipli rzgar trbinleri ebeke balants blok emas[4]

ift beslemeli indksiyon generatr, stator terminallerinden ebekeye dorudan; rotor
sargs ise, rotor taraf ve ebeke taraf olmak zere drt blgeli AC/DC/AC g
konverteri zerinden ebekeye baldr. Rotor tarafndaki konverter kontrol sistemi,
elektromanyetik torku dzenler ve makinenin magnetizasyonunu srdrebilmesi iin
reaktif g salar. ebeke tarafndaki konverter kontrol sistemi ise, kapasite zerinden
DA linkini dzenler[5].
Senkron generatrler uyartml veya srekli mknatsl rotorlu kullanlabilir. Generatr,
rzgr trbini ile dili kutusu olmakszn direkt baldr. Deiken hzl iletmede
senkron generatr bir frekans konvertr zerinden ebekeye baldr. Aktif ve reaktif

10
g kontrol ayrlmtr. Generatr taraf konvertr; diyot dorultucu, ebeke taraf
konvertr; PWM (pulse-width modulated) inverterdir. Generatr ebekeden konvertr
aracl ile tamamen ayrldndan dolay ebeke bozulmalar generatr dorudan
etkilemez, gerilim dmesi srasnda akm ve moment deiimi DFIGe gre daha
dktr ve geici rejimler daha ksa srer. Gerilim dmesi ile sonulanan arzalar
srasnda trbin nitesinin devrede kalmas salanlr. Olduka ykl ve zayf
ebekelerde sistemin kararllk snrlar iinde iletilebilmesi ve son tketici iin g
kaynanda kalite salayabilmek amacyla STATCOM gibi bir dinamik reaktif g
kayna ebeke balant noktasna eklenebilir [5].
Yerini deiken hzl rzgar generatrlerine brakan sincap kafesli indksiyon
generatrlerinde, rzgr g santrali tarafndan verilen reaktif g kompanzasyonu
yeterli deilse, gerilim kararszlndan kamak iin retilen aktif gcn snrlanmas
gerekir. Bu durum, reaktif gc kompanze etmeyen, te yandan reaktif g tketen
sabit-hzl sincap kafesli rzgr trbinlerinde grlr. Sabit hzl- sincap kafesli
indksiyon generatrlerinin en nemli iletim karakteristii; reaktif g tketicisi
olmalar ve gerilim kontrolne katkda bulunamamalardr. Bu iletim sistemleri iin
istenmeyen bir durumdur. zellikle byk trbin ve zayf ebekelerde reaktif g
tketimi, balant noktasnda kullanlan kapasitrler ile kompanze edilir.[5]
2.2.2.Fotovoltaik Gne Panelleri
Yeryzne gelen gne enerjisini elektrik enerjisine dntren sistemlere fotovoltaik
piller veya gne pilleri ad verilir. Gne enerjisi, gne pilinin yapsna bal olarak
%5 ile %20 arasnda bir verimler elektrik enerjisine evirebilirler. Gne pili(0.3-2W,
0.5V) bir fotovoltaik sistemin en kk yap parasdr. Birden fazla gne pili hcresi
birletirilerek bir fotovoltaik modl(10-300W) oluturulmaktadr. Modller bir araya
gelerek panelleri, paneller bir araya gelerek, panel dizilerini oluturur. Talep edilen gce
bal olarak modller bir birine seri veya paralel balanarak birka Wtan MWlara
kadar sistem oluturulur.
Bir gne pili hcresi ince bir silisyum tabakasndan olumaktadr. Silisyum atomlar, bir
atom ekirdeinden ve bu ekirdein etrafndaki yrngelerde hareket halinde olan
elektronlardan olumaktadr. Atom ekirdei pozitif, elektronlar negatif yk tarlar.

11
Gne , k kuantumu (fotonlar) formunda silisyum tabakalara ulatnda,
elektronlar enerji kazanr. Yeterli miktarda enerji absorbe edildiinde, elektronlar
yrngelerini terk edecek kadar hzlanr. Serbest dolaan elektronlar ksa bir sre sonra
tekrar yrngelerine geri dnecekleri iin faydal deildirler. Bu nedenle elektronlar belli
bir yne doru harekete zorlanmaldr.
Bunun iin saf olan silisyum bilinli olarak kirletilir. Silisyum atomuna daha dk
deerde olan bor atomu katlr (p-katklanm). Silisyum tabakalarnn alt ksmnda
elektron says eksilir (pozitif kutup). Gne na bakan yznede yksek deerli
fosfor atomlar kartrlr (n-katklanm) ve bylece bir elektron fazlal salanr
(negatif kutup).Pozitif ykl yzdeki elektron eksiklii nedeniyle, negatif ykl yzdeki
elektronlar harekete zorlanr ve burada elektron eksiklii meydana gelir. Kutuplara bir
tketici balandnda elektrik gerilimi oluur. Fotonlar tarafndan serbest braklan
elektronlar pozitif kutuptan negatif kutba ynelirler ve bylece bir elektrik akm oluur.
ekil 2.5te fotovoltaik panelin yaps gsterilmitir. Gne pilinde, mekanik olarak
elektrik reten cihazlarn (rnein bir bisiklet dinamosu) aksine hareketli paralar
mevcut olmadndan, teorik mrleri sonsuzdur. Fotovoltaik modllerin birlikte
kullanldklar cihazlar arasnda, batarya, arj kontrolcleri, inverter (evirici) ve tepe g
noktas takipisi (MPPT) bulunmaktadr.

ekil 2.5:Fotovoltaik panelin yaps

12
Fotovoltaik sistemlerin ebeke ile balants inverter zerinden monofaze veya faz
olarak yaplabilir. Ancak alak gerilim seviyesinden yaplan monofaze balantlar fazlar
aras dengesiz yklenmelere sebep olabilir.
2.2.4.Yakt Pilleri/Hcreleri
Yakt pilleri elektrokimyasal bir sre sonunda dorudan elektrik enerjisi retirler. Bu
srete iten yanmal motorlarda olduu gibi yanma evresi olmadndan temiz enerji
kaynadrlar. Yakt hcresi, hidrojen ve oksitleyicinin (hava) kimyasal enerjisini
dorudan elektrik ve s formunda kullanabilen enerjiye eviren g retim elemandr.
Yakt pilleri eer hibrit bir yap iinde bulunuyor ise dardan soutmaya ihtiya
duyabilir.
Yakt pillerinin; dier pil veya akmlatrlere gre en nemli fark enerji dnmnn
yakt (hidrojen) ve oksitleyici (hava) olduu srece devam etmesidir. Yakt pilinin temel
bileenleri ekil2.6te gsterilmitir.

ekil2.6: Yakt pili yaps

ekil 2.5te grl zere yakt pili anot, katot ve bunlarn arasnda bulunan membran
elektrolit (deiim zar) olmak zere temel yapdan oluur. Hidrojen anota, oksijen
katoda gnderilir. Anot elektrota gnderilen hidrojen molekl, anot zerinde yer alan
kanall yap zerinden geerken elektron bu moleklden ayrlr ve molekl iyon yapya
dnr. Elektrolit membran yap hidrojen iyonunun geiine izin verirken elektronun
katoda ulamasn engeller. Bu yzden elektron, harici bir devreden katoda iletilir.

13
Katoda gnderilen oksijen ve hidrojen iyonlar reaksiyona girerler ve su aa kar.
Tepkime sonucunda oluan s katot zerinden, su ile sistemden uzaklatrlr. Harici
devre zerindeki elektron hareketi sonucunda DC karakterli bir elektrik akm oluur.
2.2.5.Mikrotrbinler
Mikrotrbinler, sahada elektriin en ok ihtiya hissedildii yerde elektrik ihtiyacn
karlayan turbo alternatr veya turbogeneratrlerdir. Mikro trbinler, doal gaz, fueloil, propan, benzin, dizel gibi eitli gaz ve sv yaktlarla almak zere tasarlanmtr.
Bu trbinlerin alma prensibi; sktrlm basnl hava ile gazn yanmas sonucunda
oluan basnl atk gazn generatr milini dndrmesi mantna dayanr. Son yllarda
doal gaz sistemlerinin, binalara kadar ulamas mikrotrbinlerin nemini artrmtr.
En nemli zellikleri, az bakm gerektirmesi, fosil yaktl muadillerine gre en dk
emisyon oranlar, gvenilir elektrik retimi salayan saysal elektronik g evrim
nitesi ve leklenebilir, datlm enerji retim tesisleri kullanmna olanak vermesi,
birleik s ve g uygulamalarnda kullanlabilmesi(CHP), kk boyutlu gaz trbinleri
olmalar eklinde sralanabilir. Tipik mikrotrbin verimi 25% ile %35 arasndadr. Ancak
atk gazn s enerjisinin kojenerasyon sistemlerinde evrime tekrar sokulmasyla verim
80% mertebelerine kadar ykseltilebilmektedir.
2.2.6.Enerji Depolama Birimleri
Gnmz Gnmzde kullandmz elektrik enerjisi elektriksel olarak depolanamaz,
ama alternatif akm enerjisi baka bir enerji ekline dntrlp o ekilde saklanabilir.
Bunlardan elektrokimyasal olarak depolanan enerji bataryalar, elektromanyetik olarak
depolanan enerji Sper letken Manyetik Enerji(SMES), kinetik olarak depolanan
enerji Volan(Flywheel) ve yk olarak depolanan enerji ise Ultra Kapasitr
tarafndan gerekletirilir.
Volan ark, elik yerine kompozit malzemeden yaplr nk kompozit malzemeler
dnme kuvvetlerine kar daha dayankldr. Volan, hava srtnmesini drmek iin
havas alnm vakum ortamnda bulunan bir kapal hacimde bulunur. Volan arkna
gmlm olan mknatslar, dn srasnda bobinlerin zerinden geerler. Volann
zerindeki bu mknatslar, dn srasnda bobinlerin zerinde gerilim endkler. Bylece

14
volann dn enerjisi, elektrik enerjisine evrilmi olur. Volan sistemi enerjisini, yksek
devir says ile dnen bir rotorun salad atalet ile depolar. Sistemden enerji
alndnda, enerjinin korunumu kanununa gre devir says azalr. Tersi olarak da
sisteme enerji verildiinde devir says artar. Devir says yaklak 75.000 devir/dakika'y
bulabilir.
Aklerin uzun senelerdir kullanlmasna ve en eski enerji depolama sistemi olmasna
ramen bu alandaki yeni teknolojiler ilgiyi zerlerine ekmitir. zellikle elektrikli
aralarn yaygnlamas ile ak teknolojileri konusunda yeni teknikler ilgi ekmektedir.
Ak sistemleri sessizdir ve evreyi kirletmez. Yk merkezlerinin yanna kurulabilir ve
tanabilir. Verimlilikleri yksektir ve yk deiimlerine anlk srede tepki verebilir.
Sper-iletken manyetik enerji depolama sistemlerinde enerji, halka eklinde sarlm
sper-iletken tellerden oluan bir bobinden oluur. Bu bobinin ap 1000 metreyi
bulabilir, yerin altna kurulmutur ve soutma sistemi ile sper-iletkenliin salanaca
bir scaklk seviyesinde tutulur. retilen fazla elektrik bu bobine verilir ve her an
kullanma hazr olarak depolanr. Enerji, manyetik alan olarak depolanr. Depolanan
enerji dearj edilerek sisteme her an geri verilebilir. kta bir DC-AC dntrc ile
tekrar AC g elde edilir.
Ultra kapasitrler enerjiyi, elektrokimyasal bir ift katmann elektrik alannda depolarlar.
Dier kapasitrlere nazaran ok yksek bir enerji younluu iin gelitirilmilerdir.
Ultra kapasitrler enerji depolama boyutlar bakmndan olduka esnektirler ve deiik
gerilim, g aral ve yklenilen enerji ierii deerlerine seri ve paralel balama
yaplarak basit bir adaptasyon imkn salarlar.

15

BLM 3
DAITILMI ENERJ RETMNN MEVCUT EBEKEYE
ETKLER
3.1.Balant Noktasnda Ksa Devre Gc ve ebeke Bileenlerine Etkisi
G sistemlerinde yer alan her bir elemann nominal alma snrlar vardr. Herhangi
bir noktadan sisteme balanacak DK, ebekede o noktada gerilim, ksa devre gc ve
akm, g faktr gibi parametrelerin deimesine yol aabilmektedir. Paralele girme
artlar salandnda bunlardan bazlar(gerilim, frekans gibi llebilen) elimine
edilebilmektedir. Ancak ksa devre gc ve ksa devre akmlar gibi baz parametrelerin
ebekedeki etkilerini grebilmek iin baz hesaplamalar yaplmaldr.
ebeke zerinde herhangi bir noktada ksa devre gcnn deimesi o noktadaki ksa
devre akmnn deimesi eklinde yorumlanabilir. Bu deiimin art ynnde
gereklemesi durumunda balang simetrik ksa devre akmlarna (Ik) gre eilen
baz iletim-datm hatlar, kesici, kompakt alter gibi koruma elemanlar, darbe
akmlarna gre seilen ayrc gibi elemanlar iin tehlikeli durumlar oluabilir. Byle
tehlikeli durumlara mahal brakmamak iin gerekli elemanlarn tekrar boyutlandrlmas
yaplmaldr.
Ksa devre gcnn byk olmas ebeke asndan daha kararl gerilim seviyesi sahip
daha gl bir g sistemi olduu anlamna gelmektedir. Yani istenilen bir durumdur.
Ksa devre gc eer yeterince byk ise geici voltaj kmeleri limitlenir ve sistem
stabil kalr [7].
DKlerin ebekeye dier bir nemli etkisi de retim miktarndan, minimum yklenme
miktarnn karlmas sonucu elde edilen ters yk aknn, blgeyi besleyen trafonun
nominal gcn amas durumunda ortaya kmaktadr [7].
3.2.Harmonik Oluumu
Harmonikler genel olarak nonlineer elemanlar ile nonsinsoidal kaynaklardan herhangi
birisi veya bunlarn ikisinin sistemde bulunmasndan meydana gelirler. Sistemde
bulunan bu elemanlarn etkisiyle akm ve gerilim dalga biimleri, periyodik olmakla

16
birlikte temel sinsoidal dalga ile frekans ve genlii farkl dier sinsoidal dalgalarn
toplamndan meydana gelmektedir. Temel dalga dndaki sinsoidal dalgalara
harmonik ad verilir. Harmonikli akm ve gerilimin g sistemlerinde bulunmas
sinsoidal dalgann bozulmas anlamna gelir. Bozulan dalgalar nonsinsoidal dalga
olarak adlandrlr. Bu dalgalar, Fourier analizi yardmyla temel frekans ve dier
frekanslardaki bileenler cinsinden ifade edilebilir. Bu analiz ile nonsinsoidal dalgalar,
frekanslar farkl sinsoidal dalgalarn toplam eklinde matematiksel olarak yazlabilir.
Bu sayede harmoniklerin analizi kolaylkla yaplabilir.
ebekede harmonie sebep olan DEK ve yardmc birimlerini yle sralayabiliriz:

Rzgar trbinlerinde bulunan hz kontrol dzenleri

Reaktif g enjeksiyonuna elverili olmayan DKlerin, statik VAR

generatrleri vb. reaktif g destek birimleri

Enerji depolama amal kullanlan ak-batarya arj devreleri
Evirici, dorultucu, frekans evirici gibi g elektronii elemanlar

3.3.Gerilim Profilinde Deiimler

G sistemi ierisindeki herhangi bir baraya DK balandnda, kaynan anlk retme
kapasitesine gre bara gerilim seviyesinde deiimler gzlenir. DEK dnldnde,
birounun srekli retim yapma ya da srekli ayn g mertebesinden ebekeye enerji
basma yeteneinin olmad akla gelmektedir. Benzer ekilde bir ebekede yl ierisinde
ok deiken bir yk profili olduu dnldnde gerilim seviyesinde meydana gelen
hareketlilikler normaldir.
Gerilimdeki deimeler; hat akm ve empedansn arpmndan elde edilen en basit
ekliyle denklem (3.1) deki gibidir. Burada hat akmnn aktif ve reaktif bileenleri
srasyla a ve r alt indisleri ile denklem (2) ve (3) gsterilmitir.
QDG

S DG

PDG

ve

ise DK tarafndan srasyla baraya baslan grnr, aktif ve reaktif gleri

temsil eder. R ve X deerleri ise ebeke tarafndan gerilim deiiminin

hesaplanaca noktaya kadar olan toplam diren ve reaktans deerleridir.

17

U=I Z ( I a jI r )( R jX )
(3.1)
I a I cos=

S DG cos
3 U
(3.2)

I r I sin=

S DG sin
3 U
(3.3)

Denklem (3.2) ve (3.3), (3.1)de yerine yazlr ve dzenlenirse (3.4) elde edilir. Yzde
gerilim deiimi bants ise (3.5)deki gibi elde edilir.
R P X
QDG
DG

3 U

R QDG

3 U

X PDG

R P X Q
X PDG R QDG
U
DG
DG
100

U
3 U 2
3 U
2

(3.4)
100%

(3.5)

Gerilim deiimine etki eden ebeke parametreleri ekil3.1de gsterilmitir.

ekil3.1:Gerilim deiimine etki eden parametreler

ebekeye balanan DKler, sisteminde g ak ynnde veya bir noktaya akan g
miktarnda deiiklie sebep olur ve bylece hat boyunca meydana gelen gerilim

18
dmleri azalr. Dk talep gc, yksek retim artlarnda gerilim ykselmesi
meydana gelir [7].
3.4.Reaktif G Kontrol ve Rezervi
G sistemi gerilim kmesi ounlukla, generatrler ve SVCler gibi baz reaktif g
kaynakl aygtlarnn, kapasite limitlerine ulamasyla ile olur. DKlarndan sadece
mikrotrbin

ve

gaz

trbinlerinin

reaktif

retebilme

kapasitesi

olduu

dnldnde durum tehlikeli bir hal almaktadr.

Orta lekte zellikle kk D teknolojilerinde ucuz olmasndan dolay asenkron
generatrler kullanlr. Asenkron generatrler, senkron generatrlere gre farkl iletme
karakteristiklerine sahiptirler.
Direk ebekeye bal asenkron generatrler reaktif g retemezler. Bu yzden, bu tip
retim kaynaklarnda

reaktif

gcn

salanabilmesi

iin

aadaki

yntemler

uygulanabilir [1]:

Sabit bir kapasitr kullanm

Sabit g katsays veren kontrol edilebilir kapasitr
ebekeye g elektronii ara yz ile balanmas

3.5.Kayplar
Kayplar, g ak ile yakndan balantldr. Bilindii gibi kayplar hattn uzunluu ve
ekilen akmn karesine bal olarak ifade edilir. Merkezi retim dnldnde; byk
gl enerji santralleri, yerel ykleri beslemek iin, yksek gerilimli iletim hatlar
zerinden uzun mesafelerde enerjinin tanmasna olanak salar. DEK g sistemine
dahil olduunda yerel ykler bu kaynaklardan beslenir ve uzun hatlardaki yklenmeler
drlm olur. letim hatlarnda drlen yklenmeye (akma) bal olarak kayplar
karesel olarak azalma gsterir.

19

BLM 4
KISA DEVRE ANALZ
4.1.G Sistemlerinde Ksa Devre
G sistemlerinde ksa devre ve benzeri anormal koullar ska ortaya kar. Bu
durumlarda oluan byk akmlarn, sistemin her bir blm uygun biimde
korunmamsa hasarlar meyana getirmesi kanlmazdr. G sisteminin bir blmnde
ya da elemannda bir hata (temel yaltm dzeyinde azalma) ortaya ktnda bu blm
olabildiince hzl sistemden ayrlp kalan blmlerin salkl almasn srdrebilecek
ekilde bir koruma sistemine sahip olmak zorundadr. Arza akmlar saniyenin
kesirlerinde sistemden izole edilmelidir. Aksi halde ksa devre akmlar uzunca bir sre
devam ederse sistemin ilgili blm veya tamam kullanlmaz hale gelebilir. G
sistemlerinde arza akmlarna sebep olan balca olaylar yle sralanabilir:

letim, datm hatlarna yldrm dmesi

zolatr delinmesi veya krlmas
eitli nedenlerle hat kopmas
Ar gerilimler sonucu meydana gelen atlama

G sistemleri genel olarak generatr, transformatr, iletim ve datm hatlar gibi

elemanlardan oluur. Bu elemanlar iinde, yzlerce kilometre uzunluunda olan iletim
hatlar, atmosferik koullara maruz kaldklarndan hata kma olasl dier elemanlara
gre ok daha yksektir. G sistemlerinde meydana gelen balca arzalar, gerekleme
olaslklarna gre Tablo4.1de verilmitir.
Tablo 4.1Meydana gelen balca arzalar ve gerekleme yzdeleri [9]
Balca arzalar

Oluma %

Arza Tipi

F-T

70%

Dengesiz (Asimetrik)
Dengesiz (Asimetrik)
Dengesiz (Asimetrik)
Dengeli (Simetrik)

Bir faz-toprak ksa devre

2F
ki fazl ksa devre
2F-T ki faz-toprak
3F
fazl ksa devre

15%
10%
5%

20
Tablo 4.1den grld gibi dengeli (simetrik) ve dengesiz (asimetrik) olmak zere iki
tip arza tip vardr. Dengesiz arzalarda her bir fazdan akm akmlar dengeli deildir.
Ancak dengeli arzalarda, her bir fazdan akan akmlar dengelidir. fazn ayn anda
birbirine temas sonucuna oluur. Ksa devre akmnn deeri, arza noktasndan ebeke
tarafna doru bakldnda grlen thevenin edeeri ile belirlenir. Arza akmnn
byklnn bilinmesi, g sisteminin tesisi, iletilmesi ce gvenilirlii asndan
nemlidir.
4.2. G Sistemlerinde Ksa Arza Modeli
Ksa devre arza modeli temelde; pozitif, negatif ve sfr bileen olmak zere adet
thevenin edeer devresinden oluur. ekil 4.1de bahsedilen bileen devreleri
gsterilmitir.

ekil4.1: fazl sistemlerde simetrili bileen devre gsterimi

ekilden grld gibi yalnzca pozitif bileen devresinde, arza ncesi gerilim deeri
Eye eit olan gerilim kayna vardr. Bu gerilim kayna, simetrik (dengeli) arza
tipinde, arza ncesi faz-ntr gerilimi E olan bir noktada, arza sonras gerilimini sfr
yapmak iin ters balanan bir edeer gerilim kayna olarak dnlebilir.
Sistemde bir ksa devre meydana geldiinde ekil4.1de verilen edeer devreler
birbirlerine arza noktalarnda balanrlar. Bu balantnn biimi arza trne gre
deiir.
4.3.Ksa Devre Akmlarn Hesaplama Yntemi
ok baral g sistemlerinde ksa devre arza analizlerine ilikin hesaplamalar bilgisayar
ortamnda ebeke modeli zerinde yaplr. Sistemin pozitif, negatif ve sfr bara
empedans ve bara admitans matrislerinin oluturulmas ksa devre hesaplamalar iin

21
nemli bir gereksinimdir. Oluturulan bu matrislerin kullanlmasyla hem arza akm,
hem de arza sonras bara gerilimleri hesaplanabilir. Bara says n olan bir g sisteminin
k. barasnda meydana gelen simetrik ksa devre arzas iin empedans matrisi ile ksa
devre akm ve arza sonras bara gerilimlerini veren bantlar denklem (4.1), (4.2) ve
(4.3)den elde edilebilir. Burada empedans matrisi ierisindeki Z11-Znn kegeni
zerindeki empedanslar, her bir baraya ait p.u. thevenin edeerleridir.
V1
Z11

Z
V2
21
....

....
-Vk
Zk1

....
....

Z n 2
V
n

ik3

Z12
Z 22
....
Zk 2
....
Zn2

Z13 ....... Z1n

Z 23 ....... Z 2 n
.... ....... ....

Z k 3 Z kk Z kn
.... ....... ....

Z n3 ....... Z nn

0
....

ik3
....

(4.1)

Vk
Z kk

(4.2)
Z nk
Vk
Z kk

Vn as Vn

(4.3)
Dengeli arzalarda sisteme ilikin empedanslarn pozitif bileen deeri kullanlmaktadr.
Simetrik

olmayan

arzalarda

ise(akmlar

dengesiz

olduundan)

sistemdeki

empedanslarn pozitif bileen deerleri ile birlikte negatif ve sfr bileen deerleri de
gz nne alnr.
4.4. Fazl Ksa Devre Hesaplamalar
ebeke fazl bir kaynak gibi dnldnde, fazl ksa devre arzas
ekil4.2deki gibi gsterilebilir. Ksa devre annda faz-ntr gerilimleri sfra eitlenir.

22

ekil 4.2: faz ksa devre arzas gsterimi ve simetrili bileen devre
balantlar
Denklem (4.1) ve (4.2) yardmyla simetrili bileen gerilimleri hesaplanr.

V 0
1 1
1

V 3 1 a
V
1 a 2

1
a 2
a

Va
V
b
Vc

0
0

0
(4.1)

(a 1120)
(a 2 1240 1 120)
(a 3 1)

(4.2)
Hesaplanan simetrili bileen gerilimleri denklem (4.3)de yerine yazlrsa, pozitif bileen
akm elde edilir. Negatif ve sfr bileen devrelerinde akm akmad grlr.

V 0

V
V

0
E
0

Z0

0
0

0
Z
0

0 I 0

0 I
I
Z

(4.3)

Simetrili bileen akm deerleri denklem (4.4)de yerine yazldnda faz akmlarnn
gerek deerleri elde edilir.

23

I a
I
b
I c

1 1
1 a2

1 a

0
1 I

a I

a 2 I

E
Z

2 E
a
Z
E
a
Z

(4.4)

4.5.ki Fazl Ksa Devre Hesaplamalar

ebekede, iletim hattnn herhangi bir noktasnda, iki faza ait iletkenlerin, Z A empedans
zerinden kprlenmesiyle ekil4.3de grlen iki faz ksa devre arzas meydana
gelir. Arza annda kprlenen fazlar arasnda ZA empedans nedeniyle bir gerilim fark
oluur. b ve c fazlarndan akan hat akmlar birbirinin ters iaretlisine eit olur.
Yksz durum varsaym yapldnda a fazna ait hat akm sfr olur.

ekil4.3:ki fazl ksa devre arzas ve simetrili bileen devre balants

Bilinen eitlikler (4.5)de yerine yazldnda simetrili bileen akmlar elde edilir.

I 0
1 1
1

I 3 1 a
I
1 a 2

1
a 2
a

I 1 (a a 2 ) I
b
b
3

I b
1

(a 2 a) I b
3

(4.5)

24

Va
V
b
Vc

1 1
1 a2

1 a

0
1 V
a V

2
a V

I a
I
b
I c

1 1
1 a2

1 a

0
1 I
a I

2
a I

(4.6)

ZA empedans zerindeki gerilim dm bants ve (4.6)daki eitliklerden

faydalanarak (4,7) elde edilir.

(V 0 a 2V aV ) (V 0 aV a 2V ) Z A ( I 0 a 2 I aI )
(4.7)
I 0 0, I I
ekil4.3deki simetrili bileen evresinden,
elde edilir. Simetrili
bileen akmlar, (4.6)daki [If]=[A][Is] matrisinde yerini yazlrsa hat akmlarnn gerek
deerleri elde edilir.

4.6.ki Faz-Toprak Ksa Devre Hesaplamalar

letim hattnn herhangi bir noktasnda, iki faz iletkeninin bir arza empedans zerinden
topraa temas ile meydana gelir. ekil 4.4de arzann gsterimi ve simetrili bileen
devre balantlar gsterilmitir.

ekil 4.4:ki faz toprak arzasnn gsterimi ve simetrili bileen devre balants
Vb Vc
eitlii ile (4,6)daki [Vf]=[A][Vs] matrisi yardmyla (4.8) elde edilir.

25
(V 0 aV a 2V ) (V 0 a 2V aV )
(4.8)

(4.8) dzenlendiinde

V V

Vb Vc Z a ( I b I c )
elde edilir. (4.6)daki ifadeler ile

birlikte dnldnde (4.9) elde edilir.

(V 0 a 2V aV ) Z A ( I 0 a 2 I 1 aI 2 I 0 aI a 2 I )
(4.9)

Denklem (4.9) ile

V V

eitlii birlikte dnldnde (4.10) elde edilir.

(V 0 V 1 ) Z A (2 I 0 I1 I )
(4.10)
Denklem (4.10)da simetrili bileen akmlar toplamnn sfr oluu gz nne alnrsa
(4.11) elde edilir.

(V 0 V 1 ) 3Z A I 0
(4.11)
ekil4.4deki simetrilini bileen devresinden akmlarn simetrili bileen ifadeleri
denklem (4.12), (4.13), (4.14)deki gibi bulunur. Daha sonra [If]=[A][Is] ifadesi
yardmyla gerek deerleri hesaplanabilir.

E
E

Z Z / /( Z 3Z )
Z ( Z 0 3Z A )

Z

0
Z Z 3Z A

I ( I )(

(4.12)

Z 3Z A
)
Z Z 0 3Z A
0

(4.13)
I 0 ( I )(

Z
)
Z Z 0 3Z A

(4.14)

26
4.7.Bir Faz-Toprak Ksa Devre Hesaplamalar
Bir faz toprak arzas; iletim hatlarnda bir faz iletkeninin, arza empedans zerinden
topraa temas sonucunda meyana gelir. ekil 4.5de a faz iletkeninin bir faz toprak
arzas gsterimi ve bu arzaya ait simetrili bileen devresi gsterilmitir.

ekil4.4:Bir faz toprak arzas gsterimi ve simetrili bileen devresi

I c 0, I b 0
ekil4.5de verilen

hat akm deerleri ile akmn simetrili bileen

deerleri (4.15)deki hesaplanr.

I 0
1 1
1

I 3 1 a
I
1 a 2

1
3 I a
1 I a

a 0 Ia
3
a 0

1 I a
3

I0 I I

(4.15)

Hesaplanan simetrili bileen akm deerlerinin birbirine eit olduu grlr. Bu deerler
(4.3)de yerine yazlrsa (4.16) elde edilir.
V 0

V
V

0
E
0

Z0

0 I
E Z 0 I

E Z I
0 I
I
Z
E Z 0 I

VA V 0 V V 3Z A I
olduuna gre;

(4.16)

27

I 0 I1 I 2

E
Z Z Z 3Z A
0

(4.17)
elde edilir. Elde edilen simetrik bileen akm deerleri, [I f]=[A][Is] kullanlarak gerek
deerlerine dntrlebilir. (4.18)
Ia

3E
Z Z Z 3Z A
0

Ib 0
Ic 0

(4.18)
4.8.Arza Akm Karakteristii
Ksa devre akmlarnn zamana bal geici ve srekli hal durumlarnn grlmesi;
balang ksa devre akmlar (Ik), darbe akmlar (Ip), istikrarl hal akmlar (Ik), DC
bileenin balang deeri (A) gibi baz parametrelerin daha net grlebilmesi asnda
byk nem tar.
Ksa devre akmlarnn zamana bal deiim grafii, olayn gerekletii yere gre iki
farkl durumda ekillenir. Bu durumlar; generatrden uzak ksa devre ve generatre
yakn ksa devre eklinde sralanabilir.
Generatrden Uzak Ksa devre: Ksa devre akmlarnn, azalan bir alternatif bilesene
sahip olmad durumlardr. Bu, genelde alak gerilim seviyesinde olur. ekil 4.5te
zamana bal dalga ekli gsterilmitir.

28

ekil 4.5: Generatrden uzak ksa devrenin, ksa devre akm ematik gsterimi
Generatre Yakn Ksa Devre: Ksa devre akmlarnn, azalan bir alternatif bilesene sahip
olduu durumlardr. Bu genelde yksek gerilim seviyesinde olur. Dalga ekli ekil
4.6da gsterilmitir.

ekil 4.6: Generatre yakn ksa devrenin, ksa devre akm ematik gsterimi

29
4.9.DIgSILENT Program le Arza Akm Karakteristiinin Elde Edilmesi
DIgSILENT PowerFactory v14.1 program yardmyla g sistemlerinde meydana
gelebilecek tm dengeli-dengesiz ksa devre arza durumlarna ait hesaplamalar
yaplabilmektedir. Bu hesaplamalar iin gelitirilen metodlar, baz standartlara
dayanmaktadr. Bu standartlardan bazlar; IEC60909, IEC61363, VDE0102 eklinde
sralanabilir. Ksa devre arza akm karakteristiinin zamana bal deiimini gsteren
grafiklerin elde edilmesinde, IEC61363 metodu kullanlmtr.
Herhangi bir g sisteminin veya bir parasnn Digsilent modeli oluturulduktan sonra,
istenilen dm noktasnda ksa devre arza akmnn transient (geici hal) analizi
yaplabilir. Arza akm karakteristiini elde etmek istediimiz baraya sa tklanr,
Calculate seeneinden Short Circuit e tklanr. ekil 4.7de grld gibi gelen
pencerede; hesaplama metodu IEC61363 yaplarak, EMT (ElectroMagnetic Transient)
simlasyon seenei iaretlenir. Break time 0.1sye set edilir ve Create Plot seenei
iaretlenir. Ardndan Execute btonuna tklanr ve grafik izdirilir.

30
ekil 4.7:Arza akmnn zamana bal deiim grafiinin elde edilmesi

BLM 5
GERLM G LKS
5.1.Giri
G sistemlerinde ykteki deiimlere bal olarak deien gerilim bykl ve
sistemin gvenli alma durumu gerilim kararll almalar ad altnda incelenmekte
olup bu kararllk analizi g sistemleri asndan byk bir neme sahiptir. Bu
almalarda gerilim kararszlnn olutuu ve sistemin analitik zmnn olmad
yklenme durumu olan azami yklenebilirlik noktas iin birok farkl forml
gelitirilmitir. Gelitirilen bu formller, ykn aktif ve reaktif gc ile bunlarn gerilim
ve faz asna gre trevlerinin bir fonksiyonudur. G sistemlerinde yk modellenmesi
gereki ve daha gvenilir almalarn yaplabilmesi asndan byk neme sahiptir.
Elektriksel ykler statik ve dinamik olarak iki grupta incelenmekte olup farkl yk
modelleri iin g ak almalar, yk karakteristiinin belirlenmesi, farkl
karakteristie sahip yklerde gerilim kontrol ve dinamik analizler gibi almalar
literatrde geni olarak yer almtr.
5.2.Gerilim Kararll ve Azami Yklenme Noktas
Gerilim kararllnn statik analizler (yk ak analizleri) iin bir srekli durum
problemi olarak grlmesi uygundur. Sabit alma artlar esnasnda retim yerinden
tketim yerine reaktif g transfer kabiliyeti gerilim kararllnn konusudur. ebekenin
azami g transfer limiti ile gerilim kararll limiti ayn eyler deildir. Gerilim
kararll veya k bir dinamik prosestir. Kararllk kelimesi bir dinamik sistem
ifade eder. Gerilim kararll yk kararll olarak da adlandrlr. Verilen bir alma
noktas ve bozucu etki artlar altndaki bir g sistemi, eer gerilimlere yakn ykler,
bozucu etki sonras denge deerlerine yakn ise bu g sistemi gerilim kararldr. Eer
bozucu etki sonras gerilimler kabul edilebilir limitlerin altnda ise verilen alma
durumundaki bir g sisteminin durumu ve verilen bozucu etkilere katlanmann konusu
gerilim kmesidir [6].

31
P-V ve Q-V erileri gerilim kararllnn kavramsal analizleri ve radyal sistem
almalar iin yararldr. Byk sistemler iin bir dizi g ak simlasyonu ile elde
edilebilir.
5.3.Yk Ak Simlasyonu ve PV/QV Erileri
Sistemde yaplan bir dizi yk ak analizi, gerilim kararll analizinde, bir yk
deiiminin fonksiyonu olarak sistem gerilimlerinin izlenmesi iin ou kez faydal bir
aratr. Hesaplanan bir dizi g ak analizi yardmyla, ykte ufak bir artma miktar ile
sabit g faktr varsayam yaparak, kritik gerilim seviyesi ve azami yklenme
noktasna ulamak amalanr. Her bir analiz sonucunda elde edilen yklenme(P) ve
gerilim(V) deerleri kaydedilerek PV erisi istenilen yk baras iin izilebilir.
QV erilerinin elde edilmesi de benzer ekildedir. G ak programlarnda genellikle
erisi izilecek olan test barasna bir senkron kondenser balanr. Senkron kondenser
reaktif g kompanzasyonunda kullanlan bota dnen bir senkron motordur. Bilindii
zere senkron motorlarda yk sabit tutulup uyartm akm deitirilecek olursa motorun
alma durumu endktif, omik ve kapasitif olarak deitirilebilir. Test barasna balanan
senkron kondenserin u geriliminde meydana getirilecek ufak azaltmalar ile senkron
kondenserin ebekeden reaktif g ekmesi salanarak, sistemin stabil almas iin
ihtiya duyduu minimum reaktif gce ulamak amalanr. Gerekletirilen her bir
analiz sonucunda senkron kondenserin u gerilimi ve ebekeden ektii reaktif g
deerleri kaydedilerek QV erisi istenilen yk baras iin izilebilir. ekil5.1de rnek
birer eri verilmitir.

ekil 5.1:Tipik PV QV erileri

32
5.4.DIgSILENT Program le Gerilim-G likisi Analizleri
G ak programlarnn birou; g sistemlerinin gerilim kararl asndan
incelenmesi iin gerilim-g ilikisini grafiksel olarak gsterebilen PV, QV erilerinin
oluturulmasna olanak salar. Bu balk altnda birka admda, DIgSILENT
PowerFactory v14.1 g ak programn kullanarak bu erilerin elde edilmesinden
bahsedilecektir.
rnek bir elektrik ebekesinin DIgSILENT modeli oluturulduktan sonra, modelin
analiz edilmesi iin programn kendi bnyesinde bulunan DPL Scripts (Digsilent
Programlama Dili Komutlar/Senaryolar) kullanlr. Bu komutlar sayesinde elektrik g
sistemlerinde zerinde ok durulan baz konularda (gerilim kararll, arza analizleri
vb..) daha nceden oluturulan senaryolar yardmyla kolaylkla analiz yaplmasna
olanak salanr. Gerilim-g ilikisini gsteren erilerin elde edilmesinde bu komutlar
kullanlr.
PV erisi izilecek herhangi bir yk baras ve bu baraya ait olan ykler ctrl ye basl
tutularak fare yardmyla birlikte seilir. Birlikte seilen bara ve yk zerine sa
tklanarak Execute DPL Script tklanr. Ardndan, alan pencerden ekil 5.2de
grld gibi U_P-Curve seilir ve tamama tklanr. Gelen pencerede sa st kede
bulunan Execute btonuna tklandnda PV erisi izdirilmi olur.

ekil 5.2:Digsilentda PV-QV erilerinin elde edilmesi

izilmek istenen eri, QV erisi ise ekil 5.2den grld gibi U_Q-Curve seilir ve
tamama tklanr. Gelen pencerede; Execute butonuna tklanr. Program bu aamada
grafie ait noktalar hesaplamtr ancak izmemitir. izimin tamamlanmas iin
sonularn gsterilii pencere zerindeki Grid sekmesine sa tklanarak Create New

33
Page seeneine tklanr. ekil 5.3de grld zere alan pencerede Virtual
Insturment Panel seilerek Execute btonuna tklanr.

ekil 5.3:Hesaplanan QV erisi grafik parametrelerinin grafik olarak gsterilmesi

Alan bo pencereye sa tklanarak nce Create VI sonra da Subplot seilerek bo
bir grafik alr. Bo grafie sa tklanarak edit seenei yardmyla grafik
parametrelerinin girilmesi salanr. ekil 5.3(a)da y-ekseni parametrelerinin, (b)de xekseni parametrelerinin girilmesi gsterilmitir. Her iki eksenin de deikenleri; SC
(Senkron Kondenser) elemanndan arlmaktadr.

(a)
(b)
ekil 5.3:QV erisi grafik parametreleri ayar pencereleri

34

BLM 6
RNEK EBEKE ZERNDE MODELLEME VE ANALZ
ALIMALARI
6.1.Analiz Edilen ebekenin Genel Tantm Ve Oluturulan Model Sistemler
Tez almas iin rnek ebeke olarak; Danimarka Nordjylland blgesinde bulunan 20
kV seviyesinde, 13 baral (dml) orta gerilim elektrik datm ebekesi kullanlmtr.
rnek ebekeye ait; harici ebeke, iletim hatt, trafo, generatr, ekilen ykler vb. veriler
ekler blmnde (Ek-A) verilmitir.
rnek ebeke genel olarak incelendiinde; yaklak 9.3 MVA gcnde toplam yk talebi
vardr. Buna karlk 3 adet kojenerasyon (CHP) generatr ve 1 adet rzgar trbininden
(WTG) oluan datlm retim kaynaklar vardr. Bu kaynaklarn tam kapasite
altnda toplam kurulu gc 10.5 MVA seviyesindedir. Sistemde bulunan
DEKlerin yeterli retim yapamamalar halinde blge, harici ebeke zerinden 20
MVA kapasiteli bir transformatr tarafndan beslenmektedir. ekil6.1de, rnek
ebekenin DIgSILENT PowerFactory v14.1.4 programyla modellenmi tek hat emas
gsterilmitir.

35

36

ekil 6.1:rnek ebekenin tek hat DIgSILENT emas

37
6.1.1.Sistemde Bulunan Elemanlar ve Deerleri
6.1.1.1.Baralar
Modellenen sistemde 60 kV seviyesinde 1 bara, 20 kV seviyesinde 8 bara, 6.3 kV
seviyesinde 3 bara, 0.4 kV seviyesinde 1 bara bulunmaktadr. Tablo 6.1de baralarla
ilgili daha detayl bilgi verilmitir.

Baralar Ad
1(1)
2(1)
BB1-BB7
GTB_1-GTB_3
WTB_1

Tablo 6.1:Sistemde bulunan baralar ve aklamalar

Gerilim Seviyesi
Aklamalar
60 kV
Harici ebeke YG
20 kV
Harici ebeke OG
20 kV
OG Datm Seviyesi
6.3 kV
CHP Generatr k (SG)
0.4 kV
Rzgar Trbini Generatr k (DFIG)

6.1.1.2.ebeke
Modelde ksa devre gc 249 MVA olan, 60 kV seviyesinde bir harici ebeke
kullanlmtr.
6.1.1.3.Transformatrler
Sistem modeli iin programda eit yeni transformatr tipi tanmlanmtr. Modelde
bulunan trafo eitleri ve aklamalar Tablo 6.2de verilmitir. Kullanlan trafolar
hakknda detayl bilgi eklerde (Ek-A) verilmitir.

Trafo Ad
GridXmr
GTGXmr
WTGXmr

Tablo 6.2:Sistemde kullanlan transformatrler

evirme Oran
Aklama
Nominal Gc
60/20 kV
ebeke taraf ile balant
20 MVA
6.3/20 kV
CHP generatr-OG balants
4.125 MVA
0.4/20 kV
DFIG-OG balats
630 kVA

6.1.1.4.Generatrler
Sistemde, datlm retim kaynaklarna ait olan iki tip generatr bulunmaktadr. Bu
generatrlere ait bilgiler Tablo 6.3de verilmitir.

38

Tablo 6.3:Kullanlan generatr tipleri

Generatr Ad
WTG
GTG

Nominal
Gc
630 kVA
3.3 MVA

Nominal
Gerlimi
0.4 kV
6.3 kV

G
Katsays
0.9
0.9

Aklama
Rzgar trbini generatr (DFIG)
Gaz trbini generatr (SG)

Senkron generatr ve ift beslemeli asenkron generatrn alma karakteristikleri

gsteren DIgSILENT program arayzleri ekil 6.2 ve ekil 6.3de gsterilmitir.

.
ekil 6.2:Senkron generatr alma karakteristii

39

ekil 6.3:Asenkron generatr alma karakteristii

6.1.1.5.letim Hatlar ve Ykler

Modelde kullanlan iletim hatlar; bal oluu bara numaralarna gre isimlendirilmi
olup (Line1-2 gibi) diren (R) ve reaktans (X) deerleri eklerde (Ek-A) verilmitir. Her
bir baraya balanan ykler ise Tablo 6.4de verilmitir.
Tablo6.4:Modelde baralara balanan yklerin deerleri
Bara Ad P(MW) Q(MVAr)
BB1
BB1
BB2
BB3
BB4
BB5

0.4523
7.64
0.7124
0.1131
0.1131
0.1131

0.2003
1.1607
0.3115
0.0501
0.0501
0.0501

40
6.1.2.Sisteme Balanabilecek Datlm Enerji Kaynaklar
DIgSILENT PowerFactory programnda datlm enerji kaynaklarn modellemek
amacyla statik generatr bal altnda fotovoltaik, yakt pili, depolama birimi gibi
kategoriler de kullanlabilmektedir. Bu kategorilerden herhangi birini seip, nominal
grnr gcn, g katsays ve modl saysn belirledikten sonra oluturulan bu
bileen ile g ak, ksa devre gibi analizleri yapmak mmkndr. ekil 6.4de statik
generatr seimine ait program arayz verilmitir.

ekil 6.4:Datlm enerji retim kaynaklarnn statik generatr olarak modellenmesi

6.2.rnek ebeke zerinde Oluturulan Senaryolar

rnek ebeke zerinde temel senaryo oluturulmutur. Olutrulan senaryolar
aadaki gibi sralanabilir:

Datlm retim kaynaklarnn off-grid olduu durum

Datlm retim kaynaklarnn on-grid olduu durum
Datlm retim kaynaklarnn g ve yer deitirdikleri durum

41
Oluturulan bu senaryolarn detayl incelenmesi ileriki blmlerde verilecektir.
6.2.1.Datlm Enerji retim Kaynaklarnn Off-Grid Olduu Durum (Senaryo 1)
Oluturulan bu senaryoda datlm retim kaynaklarnn ebekeden bamsz alt
ya da ebekeye bal olmad durumun incelenmesi amalanmtr. Bu koullar altnda
yk baralarna ait gerilim ve simetrik ksa devre arza analizi sonucunda elde edilen ksa
devre gc ve akmlar Tablo 6.5de verilmitir. Sisteme ait alma koullar aada
sralanmtr:

Sistem, sadece harici ebeke zerinden beslenmitir.

Toplam talep edilen akitf ve g reaktif gler srasyla 9.14 MW ve 1.82
MVArdr.
Tablo 6.5:Senaryo 1, analiz sonular

Balant noktalar
BB1
BB2
BB3
BB4
BB5 Pk(MW) Qk(MVAr)
Gerlim deerleri
19.644 19.635 19.630 19.620 19.618
(kV/p.u.)
0.982 0.9817 0.9815 0.981
0.980
Ksa devre gc
117.134 114.837 111.523 103.069 100.176
0.05
1.43
(MVA)
Balang ksa devre
3.381
3.315
3.219
2.975
2.892
akm (kA)

6.2.2.Datlm Enerji retim Kaynaklarnn On-Grid Olduu Durum (Senaryo 2)

Oluturulan bu senaryoda; iinde DEKnn da bulunduu, ekil 6.1de verilen rnek
ebeke modelinin aada verilen koullar erevesinde, bir nevi normal iletme
koullarnda alma durumunun analiz edilmesi amalanmtr.

Toplam talep edilen aktif ve reaktif gler deitirilmemitir.

(PTG=9.14 MW, QTG= 1.82 MVAR)

Gaz trbini ve rzgar generatrleri retim deerleri veri girii P,cosye set
edilir, Tablo 6.6te verilen retim deerleri girilir. Generatr bulunan baralarda,
yerel gerilim kontrolcs g faktr olarak ayarlanr. Bu alma koullarna

42
ait gerilim profili, kayp gler ve ksa devre analizi sonular Tablo 6.7da
gsterilmitir.
Tablo 6.6:Senaryo 2; retim deerleri
Balant noktas
Generatr-adet
retilen aktif g
cos
Gaz Trbini Generatr-3 adet
2 MW
0.9(end.) BB4-BB6-BB7
BB3
Rzgar Trbini Generatr-1 adet
0.567 MW
0.9(end.)
*retilen toplam aktif ve reaktif gler: 6.57 MW 3.18 MVAr
Tablo 6.7:Senaryo 2 analiz sonular
Balant noktalar
BB1
Gerilim deerleri
19.980
(kV/p.u.)
0.999
Ksa devre gc
162.65
3
(MVA)
Balang ksa devre
5.021
akm (kA)

BB2
BB3
BB4
20.007 20.053 20.158
1.000
1.003
1.008
160.02
145.50
156.409
7
7

BB5 Pk(MW) Qk(MVAr)

20.174
1.009
140.80
0.11
1.44
0

4.620

4.065

4.508

4.200

6.2.3.Datlm Enerji retim Kaynaklarnn G ve Yer Deitirdikleri Durum

(Senaryo 3)
Oluturulan bu senaryoda, ebekede bulunan datlm retim kaynaklarnn, retim
kapasiteleri ve balant yerlerinde deiiklikler yaplarak, yaplan bu deiikliklerin
ebeke zerindeki ne tr etkiler gstereceini incelemek ve analiz etmek amalanmtr.
Ele alnan rnek ebeke zerinde meydana getirilen deiiklikler aada sralanmtr:

BB3 barasndaki rzgar generatr paralel makine says 2 olarak ayarlanr.

BB4 ve BB6 baralarndaki senkron generatrler, bulunduklar baralardan
kaldrlp, BB1 barasna baland.

zerinde deiiklik yaplan rnek ebekenin son hali ekil 6.5de verilmitir.

43

ekil 6.5:DEK g ve yer deitirdii urum tek hat emas

Tek hat emas verilen bu sisteme ait alma koullar aada sralanmtr:

Toplam talep edilen aktif ve reaktif gler deitirilmemitir.

(PTG=9.14 MW, QTG= 1.82 MVAR)

Gaz trbini ve rzgar generatrleri retim deerleri veri girii P,cosye set
edilir, Tablo 6.8te verilen retim deerleri girilir. Yerel gerilim kontrolcs
senkron generatrler iin power factor, ift beslemeli asenkron generatrler
iin voltage(1.0 p.u.) olarak set edilir. Bu alma koullarna ait gerilim
profili, kayp gler ve ksa devre analizi (IEC60609) sonular Tablo 6.9da
gsterilmitir.

Tablo 6.8:Senaryo 3; retim deerleri

Generatr ad
retilen aktif g
cos
Balant noktas
Gaz Trbini Generatr 1
1.4 MW
0.9(end.)
BB7
Gaz Trbini Generatr 2 ve 3
2 MW
0.9(end.)
BB1
Rzgar Trbini Generatr 1 ve 2
0.567 MW
BB3
*retilen toplam aktif ve reaktif gler: 6.53 MW 2.58 MVAr

44
Tablo 6.9:Senaryo 3 analiz sonular
Balant noktalar

BB1

BB2

BB3

BB4

BB5

Gerilim deerleri
(kV/p.u.)
Ksa devre gc
(MVA)
Balang ksa
devre
akm (kA)

19.903
0.995
152.76
1

19.908
0.995
148.93
2

19.901
0.995
143.43
8

19.901
0.995
128.86
3

19.900
0.995
124.13
3

4.410

4.299

4.141

3.720

3.583

Pk(MW
Qk(MVAr)
)

0.06

1.42

6.2.4.Analiz sonularnn grafiksel gsterimi

6.2.4.1.Datlm retim kaynaklarnn off-grid olduu durum analiz sonular
6.2.4.1.1.Ksa Devre Arza Akm Karakteristikleri (Senaryo1)
rnek ebeke zerinde normalde var olan datlm retim kaynaklarnn, ebekeye
bal olmad varsaylan bu durumda, srasyla BB1-BB3 ve BB6 baralarnda meydana
gelen 3 faz dengeli ksa devre arza akmnn zamana bal deiimini gsteren grafikler
ekil 6.6, ekil 6.7 ve ekil6.8de verilmitir. Elde edilen bu grafikler IEC61393
standartlarna gre izilmitir.

ekil6.6:BB1 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo1)

45

ekil6.7:BB3 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo1)

ekil6.8:BB6 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo1)

Yukardaki grafikler incelendiinde; arza akmlar dalga formunda, azalan bir sins
bileene rastlanmamtr. Bu yzden; bu baradaki arzalar generatrden uzak ksa
devre olarak nitelendirilebilir. Oluturulan bu senaryoda DEK ebekeden kaldrld
iin sistem sadece harici ebeke tarafndan beslenmektedir. Dolaysyla grafik sonular
beklenildii gibidir.
Her bir grafie ait balang ksa devre akmlarnn tepe deerlerine bakldnda; (Tablo
6.5den de anlalabilecei gibi) bir azalma gze arpmaktadr. Bu azalmann sebebi;
baralarn arza akm kayna olan harici ebekeden uzaklamadr. Uzaklamaya bal

46
olarak baraya ait empedans matrisi kegen eleman (positif bileen empedans) artar,
bylelikle ksa devre akmna ait tepe deeri aa ekilmi olur.
6.2.4.1.2.Gerilim G likisini Gsteren PV-QV Erileri (Senaryo1)
Datlm retim kaynaklarnn ebekeye bal olmad durumda, srasyla BB1, BB3
ve BB5 baralarna ait PV-QV erileri ekil 6.9, ekil 6.10 ve ekil 6.11de verilmitir.

(a)

(b)
ekil6.9:BB1 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo1)
(a)PV erisi
(b)QV erisi

47

(a)

(b)
ekil 6.10:BB3 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo1)
(a)PV erisi
(b)QV erisi

48

(a)

(b)
ekil 6.11:BB5 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo1)
(a)PV erisi
(b)QV erisi
Elde edilen bu erilere yardmyla, sistemin belirli noktalarda (baralarda) azami
yklenme durumlarndaki gerilim seviyeleri gsterilmitir. Datlm retimin olmad
ya da sistemi besleyen kaynan sadece harici ebeke olduu dnldnde; Senaryo
1e ait azami yklenme noktalarnn, Senaryo 2 ve Senaryo 3e gre daha dk olmas

49
beklenmektedir. nk Senaryo 2 ve Senaryo 3de datlm retim kaynaklar
ebekeyi belirli kapasitelerde besleyeceklerdir.
6.2.4.1.3.Bara Gerilimleri Profili (Senaryo 1)
Bu senaryoya ait BB1, BB2, BB3, BB4 ve BB5 baralarnda yk ak analizi sonucunda
grlen gerilimler ekil 6.12 de gsterilmitir. Gerilim profili incelendiinde; tek bir
noktadan beslenmi radyal bir ebekeye ait tipik bir gerilim profili grlmektedir.
0.9842

0.984

Gerilim (p.u.)

0.9838

0.9836

0.9834

0.9832

0.983
BB1

BB2

BB3

Baralar

BB4

ekil 6.12: Bara gerilim profili (Senaryo 1)

BB5

50
6.2.4.2.Datlm retim Kaynaklar On-grid Olduu Durum Analiz Sonular
6.2.4.2.1.Ksa Devre Arza Akm Karakteristikleri (Senaryo 2)
rnek ebekede normalde var olan datlm retim kaynaklarnn ebekeye bal oluu
durumda, srasyla BB1-BB3 ve BB6 baralarnda meydana gelen 3 faz dengeli ksa
devre arza akmnn zamana bal deiimini gsteren grafikler ekil 6.13, ekil 6.14 ve
ekil 6.15de verilmitir. Elde edilen bu grafikler IEC61393 standartlarna gre
izilmitir.

ekil6.13: BB1 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo2)

ekil6.14: BB3 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo2)

51

ekil 6.15: BB6 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo2)

Yukardaki grafikler incelendiinde; arza akmlar dalga formunda, BB3 ve BB6

baralarnda, azalan bir sins bileenine rastlanmtr. Harici ebeke tarafna daha yakn
olan BB1 barasnda ise azalan sins bileenine rastlanmamtr. Bu yzden; bu BB3 ve
BB6 baralarndaki arzalar generatre yakn ksa devre, BB1 barasndaki arza ise
generatrden uzak ksa devre olarak nitelendirilebilir. Oluturulan bu senaryoda, DEK
ve harici ebeke tarafndan beslenen ksa devre akmlar tepe deeri, Senaryo 1e gre
daha yksektir.
6.2.4.2.2.Gerilim G likisini Gsteren PV-QV erileri (Senaryo 2)
Datlm retim kaynaklarnn ebekeye bal olduu durumda, srasyla BB1, BB3 ve
BB5 baralarna ait PV-QV erileri ekil 6.16, ekil 6.17 ve ekil 6.18de verilmitir.

52

(a)

(b)
ekil 6.16:BB1 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo 2)
(a)PV erisi
(b)QV erisi

53

(a)

(b)
ekil 6.17:BB3 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo 2)
(a)PV erisi
(b)QV erisi

54

(a)

(b)
ekil 6.18:BB5 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo 2)
(a)PV erisi
(b)QV erisi

55
Datlm retimin kaynaklarnn ebekeye bal olduu bu durumda, Senaryo 1e gre,
maksimum yklenme noktas asndan daha gl bir ebeke karmza kmaktadr.
Dolaysyla ayn pik yklenme durumu iin Senaryo 2de, Senaryo 1e gre daha iyi
bara gerilimleri elde edilebilir.
6.2.4.2.3.Bara Gerilimleri Profili (Senaryo 2)
Bu senaryoya ait BB1, BB2, BB3, BB4 ve BB5 baralarnda yk ak analizi sonucunda
grlen gerilimler ekil 6.19da gsterilmitir. Gerilim profili incelendiinde; ebeke
tarafnda dk gerilimle balayp, artan bir eri izdii grlmektedir. BB3, BB4 ve
BB5 baralarnda gerilimin bu denli yksek olmasnn nedeni; bu baralarn datlm
retim kaynaklarna direkt olarak bal olmas veya retim kaynaklarna yakn olmasyla
aklanabilir. Erinin genel karakteristii incelendiinde; maksimum retim-minimum
tketim durumunda ortaya kan gerilim ykselmesi olayna benzedii grlmektedir.
G ak ynnn; talebin en byk olduu (7.14 MW), ebeke tarafna daha yakn olan
BB1 barasna doru olduu anlalmaktadr.
1.01
1.009
1.008
1.007

Gerilim (p.u.)

1.006
1.005
1.004
1.003
1.002
1.001
1
0.999
0.998
BB1

BB2

BB3

Baralar

BB4

ekil6.19:Bara gerilim profili (Senaryo 2)

BB5

56
6.2.4.3.DEKlerin g ve yer deitirdii durum analiz sonular (Senaryo 3)
6.2.4.3.1.Ksa Devre Arza Akmlar Karakteristikleri (Senaryo 3)
rnek ebekede normalde var olan datlm retim kaynaklarnn rettii g ve
yerlerinde yaplan deiiklikler neticesinde, srasyla BB1, BB3 ve BB6 baralarnda
meydana gelen 3 faz dengeli ksa devre arza akmnn zamana bal deiimini gsteren
grafikler ekil 6.20, ekil 6.21 ve ekil 6.22de verilmitir. (IEC61393)

ekil 6.20: BB1 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo 3)

ekil 6.21: BB3 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo 3)

57

ekil 6.22: BB6 barasna ait 3 faz arza akm karakteristii (Senaryo 3)

Bu senaryoya ait arza akm karakteristikleri incelendiinde BB1 ve BB3 baralarnda

azalan bir sins dalga formu vardr. BB6 barasndaki ksa devre akmnda ise sabit
genlikte devam eden bir sins dalga formu vardr. Dolaysyla; BB1 ve BB3
baralarndaki ksa devreler generatre yakn, BB6 barasnda ksa devre ise generatrden
uzak olarak nitelendirilebilir.
Senaryo 3 ait arza akmlarnn genlikleri, ebekenin normal iletme koullarnn
incelendii Senaryo 2 ile karlatrldnda, tepe deerlerin biraz daha dk
seviyelerde olduu grlmektedir.
6.2.4.3.2.Gerilim G likisini Gsteren PV-QV erileri (Senaryo 3)
rnek ebekede normalde var olan datlm retim kaynaklarnn rettii gler ve
yerlerinde yaplan deiiklikler neticesinde, srasyla BB1, BB3 ve BB5 baralarna ait
PV-QV erileri ekil 6.23, ekil 6.24 ve ekil 6.25de verilmitir.

58

(a)

(b)
ekil 6.23: BB1 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo 3)
(a)PV erisi
(b)QV erisi

59

(a)

(b)
ekil 6.24: BB3 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo 3)
(a)PV erisi
(b)QV erisi

60

(a)

(b)
ekil 6.25: BB5 barasna ait gerilim-g ilikisi (Senaryo 3)
(a)PV erisi
(b)QV erisi

61
Datlm retimin kaynaklarnn yer ve retim kapasitelerinin deitirildii bu
durumda, normal iletme koullarnda incelenen Senaryo 2e gre, maksimum yklenme
noktas asndan daha zayf bir ebeke karmza kmaktadr.
6.2.4.3.3.Bara Gerilimleri Profili (Senaryo 3)
Bu senaryoya ait BB1, BB2, BB3, BB4 ve BB5 baralarnda yk ak analizi sonucunda
grlen gerilimler ekil 6.26da gsterilmitir. Gerilim profili incelendiinde; zikzakl
bir yapda olduu grlmektedir. BB1 ve BB3 baralarnda gerilimlerin yksek olmas;
BB1 barasnn hem harici ebeke hemde 2 adet senkron generatr tarafndan beslenmesi,
BB3 barasnn ise gerilim kontroll 2 adet asenkron rzgar generatr tarafndan
beslenmesi ile aklanabilir. Bara gerilim seviyeleri incelendiinde g ak ynnn;
gerilimin deerlerinin grafikte ukur yapt baralara doru olduu grlmektedir.
0.9954
0.9954

Gerilim (p.u)

0.9953
0.9953
0.9952
0.9952
0.9951
0.9951
0.995
0.995
BB1

BB2

BB3

Baralar

BB4

BB5

ekil 6.26: Bara gerilim profili (Senaryo 3)

Oluturulan bu alma durumuna ait gerilim profillerini kolayca karlatrmak
asndan ekil 6.27de, senaryonun gerilim profilleri birlikte verilmitir.
1.015
1.014

DEK yok (Senaryo 1)

DEK var, normal iletme (Senaryo 2)
DEK var, g ve yer deiik (Senaryo 3)

1.012
1.01
1.008

Gerilimler (p.u.)

1.006
1.004
1.002
1
0.998
0.996
0.994
0.992
0.99
0.988
0.986
0.984
0.982
0.98
BB1

BB2

BB3

Baralar

BB4

ekil 6.27: Bara gerilim profili (Senaryo1-Senaryo 2-Senaryo 3)

BB5

62

BLM 7
7.SONU VE YORUM

Hazrlanan bu almada; rnek bir ebeke zerinde; datlm retim kaynaklarnn,

ebekeye balanmas hususunda oluturulan deiik senaryolar neticesinde, ksa devre
arza analizleri, bara gerilim profilleri ve gerilim g ilikisi gibi konular ele alarak,
ebeke

zerindeki

etkileri

incelenmitir.

rnek

ebeke

modeli;

Nordjylland/Danimarkada orta gerilim seviyesinde bir g sistemi olup, DIgSILENT

PowerFactory v14.1 program kullanlarak modellenmi ve analiz edilmitir.
Analiz sonularna gre; farkl noktalardan balanan datlm retim kaynaklar, bara
gerilim profilinde olumlu etkilere sebep olmutur. Tek bir noktadan balant sz konusu
olduunda gerilim profilindeki bu olumlu etkilerin azald gzlemlenmitir.
Datlm retim kaynaklarnn farkl balant durumlarnda, baz iletim hatlarnda g
ak ynnde deiiklikler ortaya kmtr. ebekenin ters g akna uygun olup
olmamas bu konuda nem arz etmektedir.
Datlm enerji retim kaynaklarnn, ksa devre gc dk olan noktalardan yaplan
balantlarnda, gerilim-g ilikisi asndan daha kararl bir ebeke ortaya kmtr.
DK sayesinde, baralardaki pik yklenme deerleri aaya ekilerek sistemin
yklenebilirlii artrlmtr.
Radyal bir g sisteminde; ebeke tarafndan uzakta bulunan baralara yaplan DEK
balantlar, balant noktasnda ksa devre gcnde nemli artlar meydana getirmitir.
Dolaysyla bu noktalardaki ksa devre akmlarnda bir artma sz konusu olmutur.
Balang simetrik ksa devre akmlarna gre seilen koruma ekipmanlarnn bu
durumdan etkilenmemesi iin gerekli tedbirlerin alnmas gerekmektedir.
Sisteme balanan datlm retim kaynaklar, ksa devre akmnn snmlenen bir
dalga formuna sahip olma olasln artrmtr.

63

KAYNAKLAR

[1] Ayen BASA ARSOY- Canan PERDAHI, Elektrik Datm Sistemlerinde

Datlm retim, Kocaeli niversitesi Elektrik Mhendislii Blm
[2] Do. Dr. smail H. ALTA, Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ve Trkiyedeki
Potansiyel, Enerji, Elektrik, Elektromekanik-3e, ubat 1998, Say 45, Sayfalar:58-63,
Karadeniz Teknik niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm
[3]

http://enerjienstitusu.com/turkiye-kurulu-elektrik-enerji-gucu-mw/ Yllara Gre

Kurulu G Geliimi (MW) tablosu

[4] Erkan Ko- A. Nezih Gven, Deiken Hzl Rzgar Trbinlerinin Modellenmesi ve
Arza Sonras Sisteme Katk Yeteneklerinin ncelenmesi, EMO Bilimsel Dergi, Cilt 1,
Say 1, Syf 51-55, Haziran 2011, TBTAK-UZAY Enstits
[5] Rzgar Gcnn ebekeye Entegrasyonunda Arza Sonras Sisteme Katk Yetenei
(FRT)nin Farkl Trbin Generatr niteleri in ncelenmesi - Gl Kurt-Kocaeli Uni.
Elektrik Mhendislii Blm
[6] Ula EMNOLU M. Hakan HOCAOLU, Enerji letim Sistemlerinde Azami
Yklenebilirlik Noktasnn Paralel Kompanzasyon le Deiiminin Farkl Yk Modelleri
in ncelenmesi, Gebze Yksek Teknoloji Enstits Elektronik Mhendislii Blm,
41400, Gebze/Kocaeli
[7] Andrew Keane, Integration of Distributed Generation, Philosophiae Doctor,
University College Dublin, January 2007
[8] Distributed Generation Technologies, Definitions and Benefits - W. El-Khattam,
M.M.A. Salama - January 2004
[9] Yard. Do. Dr Hasbi SMALOLU, G Sistemlerinde Koruma Semeli Dersi,
Ders notlar, Mays 2012

64

ZGEM
Ad: Semih Cem
Soyad: LK
Doum Yeri: Kayseri
Doum Tarihi: 07.06.1989
Mezun Olduu lk Okul: TED Kayseri Koleji Vakf zel lk retim Okulu
Mezun Oluu Lise: Nuh Mehmet Kk alk Anadolu Lisesi
Staj Yapt Yerler: Zorlu Enerji Doal Gaz Kombine evrim Santrali Kayseri,
SIEMENS Gebze Tesisi (Kocaeli), TBTAK UZAY G Sistemleri Blm (Ankara)

65

EKLER

Ek-A. rnek ebekeye Ait Parametreler

66

67