SYLVA PLATHIN ARLNN

NTHARI BALAMINDA ANALZ

NLGN MARMARA

Sanat ve Bilim Fakltesi Bat Dilleri ve Edebiyatlar Blm'nden Mezun Olmak in Gerekli
Koullar Ksmen Karlamak Amacyla Teslim Edilmi Bir Tez
Boazii niversitesi, Ocak 1985
lgililere:
Nilgn Marmara'nn "Sylvia Plath'n ntihar Balamnda airliinin Analizi" adl tezine hazrlan
srasnda gerekli gzetim ve denetimlerin yapldnn belgesidir.
Yd. Do. Dr. Ocak 1985 Cem Taylan

GR
Bu tez Sylvia Plathn airliini intiharyla birlikte ele alr, yani tarihsel adan intihar balamnda
analiz eder.
Birinci blmde Sylvia Plathn Gizdkmc Tarz'daki yerini deerlendirebilmek zere bu akm
tanmlamaya alacam. Bu trn kkenlerine bakp baz rnekler sunmak, Plathn yararland
kaynaklarla kendi eserleri arasndaki ortaklklar Ye farkllklar belirlemek asndan uygun olacak.
kinci blmde, psiik etkilerin sanatsal yaratlar stndeki etkilerini akla kavuturmak amacyla,
intiharla sanatsal yarat arasndaki karlkl iliki ele alnacak. Sanat tarihinden ve intihar
vakalarndan rnekler verilecek ve blm, Plathn kendi iirlerini ve lmn hazrlama
koullarnn irdelenmesiyle son bulacak.
nc blmde, kadn airlerin iirlerinin ortak ynleriyle ilgileneceim. Kadnlarn iirlerinde
kullanmay yeledikleri ve durumlarna bak alarn yanstan baz ortak temalar stne yorumlarda
bulunacam. Plathn bu niteliklerin getirdii zgrlklerle kstlamalar iirlerine nasl yansttn
sorgulayacam.
Drdnc blm, Plathn dzyazlaryla iirleri arasndaki farkllklarda odaklanacak. Plathn nesir
ve iir kariyerleri arasndaki fark meydana getiren faktrleri betimleyerek dizelerinden ve dzyaz
kurgularndan rnekler verecek, benzerlikleri ve ztlklar zellikle vurgulayacam.
Tezin son blm, Sylvia Plathn baz iirlerinin nceki blmlerin karmlar nda kronolojik
bir analizinden oluacak. slup, teknik ve deer irdelemelerinde bulunmak yerine, Plath iirlerini
kurmaya zorlayan zihninin alkanlklar ve yapsna dair rneklerle sorgulama yaplacak. Umarm
bylesine emsalsiz ve belirgin bir konuda, iirlerini lm kavramn derinden alglayarak yazm ve
intiharnda da sanatndaki kadar baarl olmu bir kadnn analizini yapabilme konusunda baarsz
olmam.

lde
Bir yaratk grdm, plak, vahi.
melmi oturuyor
Yreini ellerinde tutuyor
Yiyordu.
Dedim ki: Tad gzel mi dostum?
Ac, ac, diye karlk verdi;
Ama seviyorum
nk ac
Ve benim kalbim.
H. Crane

1- GZDKMC TR NEDR VE SYLVA

PLATHIN ARL B TRE NE
KADAR ATTR?
Gizdkmc trn tanmlayc zellii, kendini aklama peinde olan airin yeraltna inmesidir.
Aslnda bu genel nitelik, insanlarn bilincindeki sebebi belirsiz korkular irdeleyen tm sanat eserleri
iin geerlidir ayn zamanda.
Her eyden nce gizdkmc trn kkenlerine baktmzda; Emerson, Hawthrone, Melville gibi
transandantalistlerle (ki onlar Avrupa kltrnden faydalanmlard) Poe gibi grotesk bir figr
saymazsak; 50li ve 60l yllardaki bu Amerikan kuann ncllerinin Fransz sembolistleriyle
srrealistleri olduklarn grrz.
Baudelaire, Rimbaud, Verlaine, Mallarm gibi byk airler, bu asi evlatlar; rya, illzyon, fantezi
ve hayal gc dnyasn yaratarak, zaman zaman budalala yaklaan bir ekilde bilinaltn amaya
almlardr. Bu balang sonradan, tm toplumlarla kurumlarn mantkl ve yce fikirli insanlar,
sunduklar eyleri reddetmeye zorladklar mantyla her trl delilie onay veren srrealizme
dnmtr.
20. yzyln karmak akmlarna dair bu verilerin nda . Alvarez, M. L. Rosenthal, K. Malkoff
gibi baz eletirmenler; Lowell, Roethke, Plath ve Sexton gibi isimlerin iirlerini gizdkmc tr
balamnda yazdklarn ne srmlerdir. Gelimeler sonucunda kendi potansiyellerini eski
geleneklerle birletiren bu airler sadece delilii dnyeviletirmekle kalmam, ayn zamanda
romantik havasn da azaltmlardr. Ama bu trn rneklerinde grdmz gibi, hezeyandaki
kendini yok etme kavram hem dinsel hem de romantiktir ve gizdkmc airlerde aka bir
balang noktasna dnr. Bahsedilen tm airlerin geleneksel olarak kiilik denen eye isyan
etmeleri ve tepkilerini yok edilmi bir benliin ifte olarak, hem kendi benliklerinin hem de
bakalarnn benliklerinin yorumlanyla birletirmeleri dikkat ekicidir.
nsanolunun tarih boyunca nesneletirilme sreci, yzylmzn ortalarnda dorua ulamtr. ki
dnya sava, faizm deneyimleri, toplama kamplar, Hiroima ve Nagazakiye atlan Amerikan atom
bombalar bize Resnaisin Hiroima Sevgilim filmini anmsatr. Bu filmde bir kadnla bir erkek
kiisel, belirgin, zel varlklar deil, bir ikence ve katliam ann acl hayaletleridirler. nsan
doasnn, atalarndan gelen faist ynlerinden kaynaklanan tm yaanm ve yaanabilecek
straplar, devlet ve sava stratejileriyle zetlenmitir. Nesnel gerekliin, airi kendi benliini,
varolu tarihinin tuhaf aynasnda kendini tekrar tekrar grmek dnda hibir eyi anmsayamayacak
lde unutmaya zorlayacak kadar arl vardr.
Lowell, Plath, Ginsberg, Roethke, Berryman ve Sexton; kiinin evrensel straplarda kendini
unutmasn ve bu unutu taralndan hem paralanan, hem de btnleen yeni bir benlik edinmesini

gerektiren bu gerekliin bilincindeydiler. Paul Tillichin, Feodal agn Kendini Bil dsturunun
20. yzyldaki yorumu yledir: Kendini tasdik etme cesareti, kiinin kendi eytani derinliini tasdik
etme cesaretini iermelidir.(1) Yukarda bahsedilen airlerin hepsi de kendi eytani derinliklerinin
varln belirtmi; bylece feodal etik ile tarihsel gereklerin sergiledii birikimlerden kaynaklanan
bir farkndalk arasndaki fark kantlamlardr. zellikle S. Plath, bunu kendini ldrecek kadar u
bir noktada dorulayarak, sonuta cinayet ileyebileceini gstermitir. Ama bu sergileyi sayesinde,
ayn zamanda kiisellikten en uzak deneyimleri de yaayabilmitir. Babacm adl iirinde
kendisinin ...bir Yahudi gibi / Dachauya, Auschwitz'e, Belsene gtrlen bir Yahudi gibi
gtrldn dnrken ya da 40 Derece Atete ehvetini Zinaclarn bedenlerini yalayarak /
Hiroima klleri ve yemek gibi eklinde tasvir ederken, aslnda kendini tannmlkla zdeletiren,
tm dnyaya yaylm deheti yok etme ve neeyi geri getirme arzusunu haykran, geri kazanlm bir
deerdir bir bakma.
Trn dier temsilcileri gibi Plathn da sululuk ve kendine acma duygularna dair kayglar
iirlerinde de, dzyazlarnda da belirgindir. Leydi Lazarus adl iirinde, psikolojik zayflk
sergileyen anlatcda odaklanmas tamamen gizdkmclk olarak deerlendirilir. Plath kendini,
uygarln Nazizme meyilli niteliklerini tayan sadist bir dinleyici kitlesine sahip becerikli ve
intihara meyilli bir yaratc olarak grr. iirin sonunda, toplumla benliin ifte yok oluunun
yansmas olan derin bir nefret duygusu gelitirerek sert erotik imgeler oluturduktan sonra, kendine
yeniden dou vaat eder. Bu yeniden dou sayesinde, erkekleri yiyen yamyam bir cadya
dnecektir.
Plath iirlerinde lm temasn evrensel bir hedef olarak kullanmay seer. iirleri ac ekerken
yaplan sorgulamalardan, kiisel hayatndaki devasa beyin dalgalarnn billurlam bir tr
serpintisinden domulardr. Gizliliin rahatlna zt olarak, kendini ifalarn verdii rahatszl
ifade eder. Ayrca, Gizdkmc airliin ayrt edici nitelii sadece kiinin kendi deneyimlerini ifade
etmesi deil, ayn zamanda onlar tekrar tekrar yaamas, rahatszl szcklerle yeniden
oluturmasdr. Ama bu yenilgi sayesinde kiisel hayat yceltilerek, kiisellikten uzak ve dhice bir
sanat eserine dnr.
S. Plath ektii acy msralaryla yenmeye almsa da, eserleri doalama yaanan bu tutkulu
hayatn lme yenik dmesinin kantdr. Plath iin iir, d dnyann tehdidine katlanma ve
izolasyon olasln salayan bir snaktr. Bu izolasyon gereklerden ka olarak yorumlanabilir,
ama Plathn iirlerindeki eytani younluk bazen okuyucuyu artr ve Plath' hem gizdkmc trn
hem de 20. yzyldaki dier akmlarn en mkemmel airlerinden biri olarak kategorize etmeye iter.
Plath, ideolojik kayglar Lowell ve Ginsbergin baz iirlerinde olduu gibi dorudan n plana
karmasa da, insanln belirli tarihlerde ald yaralara kar direniini hissedebiliriz.
Karl Malkoff gizdkmc airlik hakknda unlar syler: ...Gizdkmc airlik dalm halde de
olsa bir egonun, bir bilincin varln gerektirir. Gizdkmc airliin temel gerilimlerinin kkeninde
psiik btnle doru gidile dalma arzusu arasndaki atma yatar tam olarak. Mutlak zgrlk
eiliminden kaynaklanan bu gerilim iirlere yansr.(2) Plath bu gerilimi kendisinin hayata ve lme
dair birbiriyle elien grleriyle trmandrr. Aslnda gizdkmc bir ekilde yaar ve yaratr.

Yarnn hilik olmas tehdidiyle mutlu olamam ve olmayacam. Derin bir hakaret bu... Bu yzden,
beni ac ekmem ve yok olmam iin, fikrimi sormadan ve kstaha var eden bu doay; su gtrmez
davac, savc ve daval rolmle, kendimle birlikte mahkm ediyorum... Doay yok edemediim iin
de, sadece kendimi yok ediyorum, hibir sulunun bulunmad bir tiranla katlanmaktan bezmi
olarak...(3)

2- NTHARLA SANATSAL YARATI

ARASINDAK LK; SYLVA PLATH
RLERN VE LMN NASIL
YARATIR?
Btn sanatlar zihinlerini megul eden, kendi varolularnn farklln ifade etmekle
ykmldrler. Aslnda bu farkllk, makrokozmos gerekliine balantlarla uzanan en ufak
anlamlar tm plaklyla grp kavrayabilme yetisidir. Psiik faktrler ve hayat deneyimleri, yarat
srecini doal olarak etkiler. Byk sanatlarn dnyalarn eserleri araclyla aratrdmzda,
hepsinin de Proustun cmlesini farkl ekillerde kolaylkla syleyebileceklerini grrz. Proust Je
ntais quun coeur qui battait* derken kendi varln bir sava meydanndaki bir yree
indirgemitir ve bu indirgeyi yaradln zne dnr, yrekle gz birletirerek onlar bir
ekimeye maruz brakmak ve sadece onlar kullanarak savamak iin.
Sanatnn yaratma olgunluuna eriebilmek iin getii hazrlk sreleri her ne olurlarsa olsunlar
uzun bir strap prosedrdrler ve bu strap, sanaty kolayca deliliin, hatta intiharn eiine
getirebilecek bir dnceler btnn tekil eder.
Sanatnn bir insan olarak ektii strap benlik esini ierir; varlnn btnnn istikrarna ve
deerine, dnyayla ilikilerine dair bir kaygdr. Bu strabn sonucunda sanat eseri, izolasyonla ve
dnyaya belirli bir tarzda tepki verip orada belirli bir tarzda eyleme gemenin gelitirilmesiyle
yorulur. Baz sanatlar verdikleri tepkiyi arlatrp, strap verici bir ekilde kendi
benliklerinden yoksun olduklar hissine kaplarak dnyada eylemlerde bulunmaktan vazgeerler. Bu
yokluklarda, incinebilir benliin eitli lmleri bir tr esiz, keskin ve somut lme, dolaysyla
intihara dnecektir. Freuda gre, intiharda yaam ilkesi lm ilkesi taralndan iptal edilir, lm
igds; sadizmin, mazoizmin ve benliin tm iddete ynelik niteliklerinin tohumudur. ntikam,
kin, dzeni bozmak, dierini ldrmek, intihar eylemini ieren temel elerdir. Ama bu lm
igds bu kadar etkiliyse, intihar oranlarnn neden bu kadar dk olduu sorulabilir. Belki
kendini yok etmek de bir kendini koruma giriimi, sevgi grmek iin atlan bir lk, mutlu, yaama
olaslnn arandr.
Sartre'a gre intihar dnyada var olmann bir baka yoludur,(4) nk kii bir eylem olarak lm
setiinde kendi varlnn farkna vararak, varlnn tanmn hilikle yapar.
Tm intiharlar sanayi devrimi dneminin Habeas Corpus yasasn inerler; nk varolan otorite
(her ne ise) tarafndan tutuklanp, devlet kanunlar ya da rnein normal bir lm gibi doa kanunlar
tarafndan yarglanmaya kar kmak anlamna gelirler. Dr. Johnson'n szlnde (1755 basmnda)
kendine ynelik cinayet ilemek, kendini yok etmek, kendini ldrmek, kendini katletmek, kendi

varln ortadan kaldrmak terimleri intiharla edeerdir ve hepsi de cinayetle ilgilidirler. Yunan
dncesinden itibaren tarih boyunca her uygarlkta, intihar fikrinin birey, toplum ve zellikle de
ynetici snflar iin olumsuz bir kavram olduu aka vurgulanr ya da ima edilir. Dzene, birlikte
varolu kurumuna, ego kurumuna, ego ile bakalar arasndaki ilikileri ieren kuruma kar bir isyan
olarak grlr. Aristonun intihar yorumlayna baktmzda; dinsel sebeplerden dolay, ehri
kirlettii ve faydal bir vatandan yok edilmesiyle ekonomik adan zayflatt, sosyal adan
sorumsuzca bir eylem olduu iin devlete kar ilenmi bir su saydn grrz. Peki toplumun
kalplam normlarna, kiinin zihnini ve psikolojisini kurmak suretiyle mahveden kurallara, devletin
rahatsz edici kanunlarna ne demeli diye sorabiliriz... Epikrclk ve Stoaclk gibi bireyci
felsefeler intihar adil grr. Ancak tarih boyunca etkili olmu Hristiyanlk, slam ve Budizm gibi
byk dinler intihar lmcl bir gnah olarak deerlendirir ve kitlelere gl talimatlaryla korku
alarlar.
...lmek bu dnyada yeni bir ey deildir, ama yaamak daha da az yenidir. der Rus air Yessenin
Elveda adl iirinde, intihar etmeden nce. Benzer ya da farkl sebeplerle, szlerini dorulamak
iin kendini ldrm pek ok byk sanat vardr. Aklmza Kleist, Neryal, Mayakovski, Pavese,
Crevel, Vach, Duprey, Caravan gibi airler ve London, Hemingway, Woolf gibi romanclar
gelebilir; ki yrekleriyle zihinlerinin sentezinin dzenini deitirmeye alm, ancak umutsuzlua
kaplarak pes etmilerdir, lm srarla kapda bekleterek straplarn kendilerine ve bakalarna
lm ve intihar giysileri dikerek ifade etmi kiileri de anmsarz elbette; Lautramont, Rimbaud,
Dostoyevski, Baudelaire, Rilke, Artaud ve Kafka gibi.
Sylvia Plathn intiharna gelince; ailede yaanan karanlk deneyimlerin sosyal, tarihsel ve
otobiyografik ykmlara eklenmesi, onu nsel bir ideal olarak kabullendii belirgin, ak seik bir
kendini yok edie zorlamtr. Bu ideal, kendi akn tamamen kendi iinde, lmn zaruri ve
saplantl bir ekilde hayata yaylmasnda bulmutur. Kadnlarn toplumsal bir hastaln sonucu olan
perianlnn kurban olmutur. Plathn narin, incinebilir ruhani varl ve her eyin srekli
kirleniinin i karartc bir ekilde farknda oluu, onu lme srklemitir. Karmak dnce
yapsnn yol at gerilimin nitelii zmszlk doururken, yaamnn gerilimi sonsuza doru
akar. Bu farkllk lmn seilmesinde, zihnin karmaklnn kurgusal bir temelde yaamn
sonsuzluuyla birletirilmesinde ve saf insanilikle felaketimsi bir lmlle ulamak yolunda iirler
yaratlmasnda sentezlenir. Zihnindeki eitli kasrgalardan kurtulamaz. Uygarla ynelik tehditlerin,
kitlelerin ideal bir insanla ve var olmann hazlarna veda edilerinin yan sra, Plathn oluturduu
psiik atmosferde nemli bir rol aldklar iin en kk ayrntlar bile abartma eilimi, iirle
tanmlanacak vakumu oluturur. Peki neden dnceli bir sknet iinde mesafesini koruyup, estetik
bir uzaklkta duramaz? Plathn varoluu, zalimlii doal olarak kendisini yabanclamaya itecek olan
ikyeti zihni tarafndan beslenen bir yalnzlk peesiyle rtlr. Istrap iinde yaar ve kaamak
kederini kavramay baarr. iirlerini kknn tamirat srasnda konan tulalar, intiharnysa tam bir
baarszlk olan bu evin tamamen yklmas eylemi olarak grebiliriz.
A. Alvarez, Vahi Tanr (5) adl intihar incelemesinin nsznde intihara dair birtakm
zmlerden bahseder ve kendisinin byle zmlerin varlna inanmadn syler. Gerekliin
grecelii bizi her vakay kendi iinde, karlkl iletiimlerden oluan kendi zengin dokusu iinde
ayr ayr ele almaya zorlar. Alvarez intihar kavramnn su gtrmez bir ekilde ahlaki ve dinsel bir
lmcl gnah olduunu ve Modern Zamanlarda'' gerekleen kavram deiiklikleri sonucunda

insanlarn bu konunun bilimsel aratrmalarn sahasnda olduunu dnmeye baladklarn, eski

nyarglarnsa varyasyonlar karsnda az ok sregeldiklerini belirtir. Bu yzden intiharn bilimsel
olarak analiz edilmesi gerektii yolundaki yeni grler, kavramn kendisine aklk
getirmemilerdir; nk tutucu, dogmatik bir gemiin kanunlatrlmas btn szde bilimsel
aklamalardaki varln srdrmektedir. Alvarez'e ve bize gre hayatla lmn, dogmann ve
kendini ldrmenin derin anlamn aramak, geerli snflandrmalardan arnm ve varoluu hem
mikrokozmosla, hem de makrokozmosla olan balaryla birlikte itenlikle anlamaya alan kiilerin
ii olmaldr. Alvarez, S. Plath'n lmn ve iirlerini ele alrken, nszde anlayl tavrn korur.
yle ders ...Plath'n iirleri, asla tamamen gn na karlmayan bir deneyimler birikimi iinde
gvendedirler... Eserlerini ayrt edici klan bu tehdit hissidir; sanki sadece gzucuyla grebildii bir
ey tarafndan srekli tehdit edilmitir.'' (6)
Plath'n Ted Hughes'la evliliinin ve sonra onun tarafndan terk ediliinin, ksa yaamnn en byk
deneyimlerinden biri olduu sylenebilir. Hughes'un kiiliine ve sanat kariyerine byk',sayg
duyarak, kendini tamamen bu ilikiye adam, ancak bu hrmetkrlk, mutluluu beklemenin ve
ummann beyhudeliini fark etmesine yol amtr. A. Alvarez, Hughes 'un iirleri hakkndaki
fikrinden byle bir yaklamla bahseder! ...Ama o iirlerden anladm kadaryla, ne dneceim
Hughes'un umurunda olmazd. Tamamen kendisine ait olan zmsenmi, fiziksel bir dnyadan
kaynaklanmlard sanki.'' Hughesun Plath'n varlna ve iirine yaklamn dnrken bizim iin
bir ipucu olabilir mi bu? Hughes'un yaratclnn ve Plath'a babacn anmsatan erkeksiliginin
glgesinin, Plath' sk sk hayal krklna urattn dnebiliriz. Alvarez, Plath'la ilgili
dncelerini belirtirken, Plath'n eserlerinin ana temalarndan biri olan ac kavramna dair fikirlerini
ifade eder. Ona gre bireysel aclar seri retimlerdir, erkeklerle kadnlar bir montaj hattndaki eit ve
kimliksiz nesnelere dnrler ve hibir eyleri kalmaz, zellikle de deerleri^ ve insanlklar.
Acnn her trl vakar imknsz klan bu anonimlii Plath'n temasdr.
Con onor muore chi non puo erbar vita con onore.
(Onurlu yaayamayan onurlu lr.)(7)
A. H. Tanpnar'n dedii gibi, Edebiyatta kskanlk vardr(8) ve Alvarez, S. Plath'n
msralarndaki balamazlna dikkat ekerken bu fikri dorular gibidir. Plath'n son iirlerindeki
ykc, deiken, talepkr, Plath'n takdir etmeye eitildii her eyden tamamen uzak (9) havay
betimler.
Plath intiharndan bir hafta nce Alvarez' i arr. Alvarez bu ziyarete dair izlenimlerini yle ifade
eder "Farkl grnyordu... san toplamamt. Beline doru bir adr gibi inen sa, soluk yzne
ve sska bedenine tuhaf bir kasvet ve dalgnlk havas veriyordu; sanki mezhebinin ayinlerinden
soumu bir rahibeydi. Karmda yrrken..., sandan gl, keskin bir koku yaylyordu, hayvan
kokusu gibi..."(10) lme yaklarken hayvani bir kokuya brnmesi, Plath'n canszla ynelme
gdsnn derinliini sergiler bize; yaam sembol olan suya dokunma arzusundan vazgemitir.
Bir editrle Alvarez arasndaki bir konumay alntlamak, kendi zevkleri uruna bakalarnn
aclaryla karmak bilinlerini kolayca gzard edebilen insanlarn zalimliini ve acmaszln
vurgulamak asndan nemli olacaktr. Bu arada, yaamay srdrmemeye ve iirlerinin baslmas
gibi nemsiz meselelerde yardm kabul etmemeye karar vermi biri byle eylerden yaama gc

almayacak olsa da, insanlarn kendilerini bir kutuya kapatp duvarlarn kendi kanl msralaryla
mhrleyen kiilere kaplarn nasl kapattklarn bilmek nemlidir.
...O ay daha sonra byk bir haftalk derginin editryle grtm. Bana son gnlerde Sylvia'y
grp grmediimi sordu.
Hayr. Neden sordun?'
Hi, merak ettim. Bize baz iirler gnderdi de. ok tuhaflar.'
Beendin mi?'
Hayr,' diye karlk verdi. Bana gre fazla u noktada iirler. Hepsini geri yolladm. Ama durumu
kt gibi. Bence yardma ihtiyac var... "'(11)
lm, Sisyphos'un kayasdr. Onun mahvoluu, cezalandrl, onu yaad iin ac ekmeye
zorlayan absrd bir eyleme dnr. Plath'n kayas muazzam hayal gcnn yan sra mutfadr,
anne ve e olmann sorumluluklardr. Ama ona kendi lmn dayatan odadan kp kapy kapar.
Verdi'nin mehur aryasndaki Rigoletto'nun szn geersiz klar; La donna e mobile''i La donna e
immobile eklinde deitirir.
lm hakknda yazdka, hayal dnyas giderek glendi ve bereketli hale geldi. Bylece yaamak
iin her . sebebi oldu," (12) der Alvarez. Her trl sebebi oldurun yerine hibir sebebi olmady.
koyabiliriz, nk Plath bunu bizzat yapmtr. Her eyin yerine hibir eyi koymutur. Ona gre
stimlasyon iki u'lu bir denekti; bir ucu yaama, dier ucuysa lme dnk. O rien'' (hilik) ucunu
seti.

3- KADINLARIN RLERNN ORTAK

YNLER VE S. PLATH'IN DZELERNN
BU NTELKLER TE KISITLAMALARI
BARINDIRMA LS
Kaytlarmz genellikle
resmen saklanacak kadar
deerli grlmez.''
A. Rich

Rich'in resmen saklanma dedii eyin kadnlar iin ulalmas gereken esiz ve stn bir gaye olup
olmadna emin deiliz, ancak kendisi u geree dikkat eker! Kadnlara ait kaytlarn, her ne
iseler, (genelde) zen grmeleri, anlamlandrlmalar, deer verilmeleri ve korunmaya allmalar
henz baarlm deildir. Bu fenomen (erkeklerin kurduu bir uygarlktaki dk stat) kadnlarn
iirlerinde ciddiyetle yanstlr, sluplardaki sertlik deiken olsa da. Androjen bir sanat eserine
ulama eiliminde olsak da olmasak da, hem erkek hem de kadn sanatlar bu kavram ya
onayladklarn ya da onaylamadklarn belirtirler ve kendilerini bu emberin dnda brakamazlar.
Kadnlarn iirlerindeki ortak nitelikler dikkatimizi eker nk kullandklar temalar birbirine
benzer; lm, ak, canl olmann ayrntlar, kk hisler, insan zihniyle dsal gereklik arasndaki
ilikinin kadns bir duyarllkla ele aln. Yukardaki temalarn kadnlarn iirlerinde ileni
tarzlarn analiz ettiimizde , hepsinin de bu temalar zaman ve mekn zel bir ekilde alglamak iin
maniple ettiklerini grrz.
Her ne kadar romantizm 19. yzylda akl ana, insan rkna ve tarihe tamamen mantksal bir bak
olan neoklasisizme tepki olarak km bir akm olarak tanmlansa da; bu terimi balamndan
kararak sadece romantiklii, kadnlar ve romantikliin tm kadnlar, zellikle de tarihsellik
dnda, hayata baklarn edebi kariyerleriyle netletiren kadnlar stndeki etkilerini ycelten
oturmu bir gelenek olarak yorumlayabiliriz. Sekin bir farkndala sahip bu kadnlar; erkeklerle
kadnlar, erkeklerle erkekler, kadnlarla kadnlar, ebeveynlerle ocuklar arasndaki mutsuz ve
yetersiz ilikileri grerek onlarn romantik aclarn aktarmaya almlardr.
Eski dnemlerden balayarak Sappho ve Bilitis gibi kadn airlere baktmzda, onlarn' olduka

bireysel, gizdkmc ve lirik bir ekilde sevdiklerine seslendiklerini grrz.

Bu sesleni zamanla iirlerine eitli temalar semekte temellenen bir haykra dnmtr. Bazen
akn yerini din alm, Tanr'ya ulama ideali sevgiliyle bir araya gelmeye edeer hale gelmitir.
Ortaan dinsel kadn airleri idealize edilmi ak ana temalar yaparak kendilerini ifade
etmilerdir. Zaman getike kadnlar romantizmi, kendilerine tamamen yabanc bir ortam tarafndan
fethedilmi lanetli, mutsuz bir benlie dntrme cesaretini kazanmlardr, A. Bradstreet'le E.
Dickinson' anmsadmzda, ada kadn airlerin hl tema olarak kullandklar benzer bir
yabanclama grrz. Bir karlatrma yapmak iin, Dickinson 'la Plath' ele alalm; nk bu her
iki kadnn iirlerinde de agabey/baba/koca/sevgili ilikileri nemlidir. Taklit ve yansma evreninde
o iki kadn airi hzlandran itici glerdir. Plathin lme olan saplants Dickinsonnkiyle ve hatta
bazen Bradstreetinkiyle ilikilendirilebilir. Onlara gre lme dair bu bak as zirvede bir yaam
deneyimiyle, belki de erotizmle tanmlanabilir. Dickinson da, Plath da bu gotik gelenei yle ar bir
ekilde yceltirler ki, kiiliklerini lm kavramnn gereklilikleri ve zorunluluklar stne kurarlar,
lmden saknma abasyla buna zt bir ekilde lmn arzulanmas, onlara alayc bir yaam
deneyimi bilgisi sunar ve olduka yeni bir kadn imgesi oluturmay baaran kendi bakahramanlarna
dnrler. Toplumda pasif insanlar olmak yerine, iir sayesinde kendilerinin bilincine vararak,
onlar hem kendini kabullenmeye hem de ayn zamanda deimeye zorlayan gereklii alglar ve
yorumlarlar. lm in Duramadmdan adl iirinde Dickinson, lm evcilletirir ve her ne
kadar kabullenilen yitirili duyarll dayatsa da ayn zamanda kabullenilii sregelen hayatn
alglanlna gre grecelidir. Kii geicilii tasdik ederek sonsuzlua ularken, yapt son tahmini
anmsar'..
lk kez tahmin ettiimde,
atlarn balarnn sonsuzlua evrildiini.
Plath, kaotik yaamn peesinin kaldrlmasna ynelik bu zlemini Bir Doum Gn Armaan adl
iirinde kederle, ztlkla ifade eder'
Peesini indirin yeter, peesini,peesini.lm olsayd
Her iki air de bir bakma imgecidirler, nk iednktrler ve kendilerini anda, onlara youn
armlar getiren imgede odaklarlar. Bize byk imgeci airlerden biri olan Hilda Doolittle'
anmsatrlar. Onunla Plath arasnda da benzerlikler bulabiliriz. kisi de bilinsiz bir zllkle ve
ekil tasvirleriyle yazarlar. kisinin de iirleri homojendir, krlganlk sergiler, donuktur; ama nettir
ve sade bir slup zarafeti ierir.
H. Doolittle'n Mezar Kitabesi adl iiri aklmza Plath'n Kenar adl iirini getirir (ki bu aslnda
onun mezar kitabesidir). Aradaki fark Plath'n kasvetli younluudur. Doolittle, lmnden sonra
kendisi iin yle denebileceini syler:
Yunan iiri, Yunan vecdi
sonsuza dek geri alyor

karmak bir arknn yitik lsn

takip etmi
kiiyi.
Platha gre, l beden kusursuzlatrlmtr, nk: ...baarmln glmseyiini tar, Bir Yunan
gerekliliinin illzyonu Togasnn kvrmlarndan akar... Doolittle'n vecdi, karmak bir arknn
yitik ls olan bir illzyona dnr.
Ortak faktrleri daha ayrntl olarak inceleyebilir, zellikle amzdaki kadn airlerin en gzde
temasnn sayg grmemekten ikyet ile sayg grme, hayal etme ve yaratma zgrlne kavumak
iin sesleniler olduunu vurgulamaya alabiliriz. Plath'n "Aday adl iirini anmsayalm. Orada
bahsettii "ey ister i aray olsun ister evlenme arzusu, elleri sadece ay fincanlar getirmeye
yarar, kafas botur' ,
Diki dikebilir, yemek yapabilir, Konuabilir, konuabilir, konuabilir...
Devletin statik koullandrmalarna kar ar bir gururla zgrle, eitlie , insanlkla ve
hemcinsleriyle kardelie ulama arzusu, egonun i atmalarna mahkm edilir; trajik kahramann
eski alardan beri sorunudur bu.
Yarattmz air, o gnlerde erkeklerle kadnlarn gndelik bir antlamasndan domutu. Kendimizi
ne sanyorduk, kiiliklerimizin insanolunun zayflklarna direnebileceini nereden karmtk
bilmiyorum.
A. Rich
Herhangi bir kiiliin, 20. yzyln baat korumalarna kar koyabilmesi iin, erkeklerle kadnlarn
birbirlerinden pek de farkl olmadklar bak asyla ilgili herhangi bir yenilik ile egemen dzen
arasndaki tketici, uzun benlik mcadelesiyle yzlemesi gerekir. Plath ile dier kadn airlere
gelince; talihsizlikten, cinsel bir kutuplamaya inantan kaynaklanan huzursuzluu hissederiz, buna
isyan etmeye alsalar bile.
Plath'n baat bir erkek figrn hep zlemesi zcdr; bunun sebebi belki de babasz olmas ve
annesi tarafndan bytlmesidir. Kendini gerekten androjen hissedebilse ya da byle olduuna ikna
olabilse, belki de hayata ve lme souk bir gzle bakabilirdi.
Her ne kadar iirlerinde kadnlarn kaderini modern uygarln kaderiyle kusursuzca birletirse de,
bunu kabullenmenin dehetini alglayamaz ve S. de Beauvoir'n Erkein asl zaferi, kadnn onu kendi
kaderi olarak kabulleniidir szyle belirttii gerei amaya almaz.

4- PLATH'IN DZYAZILARIYLA
RLER ARASINDAK TEMEL
FARKLAR; KURGUSAL METNLERYLE
DZELER ARASINDA BAZI
KARILATIRMALAR
yk yazma tutkusu, hayatnn en bariz ykyd. Profesyonel olarak byk bir baar kazanmak, zor
bir meslein erbab olmak ve gerek dnyay ciddi bir ekilde aratrmak istiyordu... der Ted
Hughes, Plath'n iiri asl ciddi i olan dzyazdan bir ka olarak grd iin dzyaz yazabilmeyi
iddetle arzulamas hakknda.
Plath dzyaz yazarken karlat engelleri ifade eder: ...Hayat neredeydi? Dalyor, yok oluyordu
ve hayatm tartldnda eksik kyordu, nk hazrlanm bir roman kurgusuna sahip deildi, nk
daktilonun bana oturup youn ve byleyici bir roman sadece dehayla ve irade gcyle bir ayda
yazmay baaramyordum. Nereden, nasl, neyle ve ne iin balayacaktm? Hayatmda yirmi sayfalk
bir ykye bile yetecek bir olay yok gibiydi. Fel olmu halde oturuyordum, dnyada konuacak
kimsem olmadn hissederek, insanlktan tamamen uzakta, kendi eserim olan bir vakumun iinde s
Kendimi giderek daha kt hissediyordum. Ancak yazar olmak beni mutlu edebilirdi ve yazar
olamyordum. Oturup tek cmle bile yazamyordum. Korkudan kaskat kesilmitim... (14)
Bu pasajdan anlayabileceimiz gibi, Plath iin evrende onaylanmann, kendini gerekletirmenin
yolu; kurgulanm biimsel dzenlere sahip bir eser, mesela giri, gelime ve etkileyici sonu
blmleri olan uzun ve byk romanlar yaratma gcn sergileyen dzyazlar meydana getirmekten
gemelidir. Byle bir sanat eseri yaratabilmek ona verimliliini, hayal gcnn akcln
kantlayacakt. Bu yetenei edinmek onu hem maddi, hem de ruhani alardan zenginletirecekti. Ama
hayal krklna urad, nk bir mahlasla (Victoria Lucas) yazd tek roman, beklentilerini
karlamad. Sra Fanus onun iin ne bir baar, ne de tam bir baarszlkt. Gizdkmc trn u
noktasnda bir otobiyografik romand. Plath muhtemelen kendini gemiin yknden kurtararak,
yetikinlie ulama srecinde pek ok deiimle yzleen kiiliinin kusurlarndan arnmay
umuyordu. Plath'n iirlerinin feminizmin tohumlarn tadklarn syleyebiliriz, nk o bir kadnn
varoluuyla gerek bir fenomen olan evresi arasnda bir gerilim yaratr. Ama bu sregelen atma,
roman Sra Fanus ta aka belirgindir: Romanda Ester 'in kendini yerdeki bir ukur gibi
hissettiini syler; ki bu aslnda g ilikileri araclyla kadnlar umutsuzlua srkleyen bir
toplumda bir kadnn varlnn ou zaman grmezden gelineceine dair bir benzetmedir.
Plath bir sinir krizinden sonraki nekahet devresinde, Sra Fanusta sanki kendi geleceini
grrcesine unu sorar: ...Gnn birinde niversitede, Avrupada, bir yerlerde, herhangi bir yerde...
sra fanusun boucu arptmalaryla birlikte stme tekrar inip inmeyeceini nereden bilebilirdim

ki?...' Sra fanusun en son kez bir gaz oca eklinde inmesi ve Plath'n intiharnn, benzer bir soruyu
bir kez daha sormas olasln ortadan kaldrmas ne acdr.
Romann eletirisine gelince... Plath'n nesir yazma konusundaki yeteneksizliini ifade ediini
destekleyecek yeterince kriter ve veri bulunmaktadr; ama slubundaki kusurlarla kurgusundaki
toyluu bir kenara koyarsak, Sra Fanusun Plath'n kendi gemiinin farkna varmasn salayan ve
uzun vadede muhteem iirlerini doallkla etkileyecek olan deerli bir otobiyografik roman olduunu
syleyebiliriz.
yklerindeyse, her ne kadar bazlar otobiyografik olsalar da, daha serbeste bir at kurmaya ve
kendisini etkilemi eitli tarihlerden faydalanmaya alr.
Johnny Panik ve Ryalarn Kutsal Kitab adl yksnn giriinde yle der: ...oturduum yerden
baknca, dnyann tek bir ey tarafndan ynetildiini gryorum. Kpek suratl, iblis suratl,
kocakar suratl, orospu suratl bir panik; surat filan olmayan byk bir panik... ''(15) Bu sz bize
onun ve yzm yok, kendimi silmek istedim... dizesini anmsatr, ki burada byk panik Plath'n
kendi yzdr ve o yzden kendini silmek ister.
Dilek Kutusunda Agnes, ei Harolda kendisinin karanlk ve skc geceler geirdiinden,
kocasnnsa gl bir hayalgcnden kaynaklanan renkli dler grdnden yaknr. Agnes daha
sonra, gzel dler gremeyecei korkusu yznden uyuyamaz olur. Sonunda intihar eder. Plath'n
yky aadaki szcklerle bitirmesi, bize onun yaratma yetersizliini ve bir sanat eseri kadar
kusursuz bir lme kavuma arzusunu anmsatr:...Agnes'in oturma odasndaki kanepede yattn
grd. Kadnn stnde en sevdii, prenses tarz, zmrt yeili bir tafta gecelik vard. Rzgrla
savrulmu bir zambak gibi solgun ve ho grnyordu. Gzleri kapalyd. Yannda, halnn stnde
bo bir hap kutusuyla devrilmi bir su barda duruyordu. Dingin ehresinde hafif, gizli, muzafferce
bir glmseyi vard. Sanki lml insanlarn gidemeyecei ok uzak bir diyarda; eski dlerindeki
esmer, krmz pelerinli prensle birlikte vals yapmaktayd nihayet."(16) Bu dizeler, Plath'n erkeklerin
dnyasndaki yaratma yetisine, zellikle kocasnnkine kyasla kendisinin yetersizliinin ipucunu
verirler ve bu yetersizlie kar kazanlabilecek tek esiz ve fantastik zafer intihar olacaktr sadece.
Ayrca Eve Mektuplar"a baktmzda, ironik bir ekilde, Plath'n i dnyas hakknda herhangi bir
ipucu vermeyen (pozitif olaylar ve tasdikleri, zayflklarn tek otorite figrnden, yani annesinden
gizleme yolundaki ussallatrmalar ve telafiler olarak yorumlanabilecek abartl bir tonla anlatmas
dnda) olduka kapal, empresyonist bir slupla karlarz. Ancak evine gnderdii son
mektuplarda paradoksal bir ekilde yalnzlk ve sknt hisleriyle, bu yalnzlktan yeni bir yaam
kurma abasn ifade edii bize onun elikili ruh hallerinin, dnya hakknda yorumlar yapma ve
orada varln srdrme gcn geri kazanma abasnda bulunma yolundaki hayaletimsi bir
sorumluluun yk altnda sona giderek yaklatn sergiler.
T. Hughes'a gre Sylviann acl znellii onun asl temasyd ve iirsel stratejileri onun kendi
dehasna anszn kavuabilmesinin tek gerek yoluydu. Bir iir ustasyd o, iire gerekli bir uzaklktan
bakarak onunla baa kabiliyordu. Ama nesri bir tr idol olarak gryordu, k doasndaki, kendi
zihinsel ileyii taralndan yasaklanm bir tabuydu.
Hughes'un dedii gibi: ...iirlerine kar ok daha sabrlyd. Hummal gibi, bir kumar bamls gibi

oturup iir yazard. Ama sonrasnda yazdklar stnde dnp tanr, onu hayal krklna uratan
sonular dzeltirdi... kabullenmi, kederli, ama sadk, hatta ana bir ekilde.''(17)
Plath, romanla iiri karlatrrken yle demekte yerden ge kadar hakldr: '...Romann kaps da
iirin kaps gibi kapanr. Ama onun kadar hzl deil; o kadar manike, itiraz edilemez bir kesinlikle
deil.(18)
Plath skc bir hayat srse belki yaam srecini uzatabilirdi, ama bunu yapamad nk hayatnn
kapsn iirinki gibi kapamay yeledi, hzl ve manike, itiraz edilemez bir kesinlikle.

5- NCEK BLMLERN IKARIMLARI

ISIINDA, S. PLATH'IN BAZI
RLERNN KRONOLOJK BR
ANALZ
Bu iirler bir anlamda sapmalardlar. Ka olduklarn dnmyorum. Bence amzn asl
meselesi tm alarn meseleleridir... sevmek mucizesinin acs; herhangi bir eyi yaratmak,
ocuklar, ekmek somunlarn, tablolar, binalar; ve her yerdeki tm insanlarn hayatlarnn
korunmas, ki onlarn tehlikeye atlmalarn 'bartan' ya da amansz dmanlardan' soyuta dem
vurmak gibi bir ikiyzllk asla mazur gsteremez...(19)
S. Plath
Plath bir khin gibi hkme vararak, iyilikle ktl kar karya getirip birinin galip gelmesini
beklemenin artk modas gemi bir umut olduunu belirtir. Keskin bakyla, kariyerinin bandan
hayatnn sonuna dek, bu tarihsel manici mcadele temasn ilemitir.
Ariel'deki son iirlerinin tarz ve slup bakmndan tamamen farkl olmasna karn, Kolosseustan
Suyu Gemek"e ve son yaptlar olan K Aalar ile MAriele dek, zamansal ve deneyimsel
deiimlerle ilikili btnsel bir bak asnn ve geliimin izlerini srebiliriz .
Plath en eski iirlerinden biri olan, 1952 tarihli Takipte (Toplu iirler, Faber and Faber edisyonu,
1982, . 22) blnm benliini panter metaforuyla ifade eder; panter hem onun byk korkularnn,
hem de lme kar besledii erotik tutkunun semboldr:
zimi sren bir panter var:
Bir gn beni ldrecek olan;...
...Admlarn durdurmak iin yreimi frlatyorum,
Susuzluunu dindirmek iin kan sayorum;
O yiyor, ama yine de ihtiyac yznden yiyecek aryor,
Mutlak bir adakla zorluyor...
...Panter merdivende Yukar kyor.
lk kitab Kolosseustaki tarz bazen empresyonist, bazense ekspresyonisttir; ama genelde d
gereklie dair izlenimlerini, ann kendine zglne ve baka hisleri belirgin armlara
tayabilecek nceki ya da sonraki anlardan tamamen farkllna dair mutlak bir kavrayla

tanmlamay yeler. Bu imgeci tavr sonradan gelierek, empresyonist bak asn; bilincinde ve
uzantlarnda gezinerek, ruh hallerini etkileyen strabn ifade eden ve bir yandan da tm bak
alarna ve baka ruh hallerine dair yorumlar yapan bir airin tekniiyle btnletirir.
1956 ila 1960 arasndaki dnemde yazd neredeyse tm iirlerde, doann tedbirliliine ynelik
kaygs aka grlr. Kanal Gemekteki (Agy., s. 27) baz dizelere gz atalm:
...donakalyor ve hayrete
kaplyoruz ezici kaytszl karsnda doann...
Ya zihinle beden, ya da insanla doa arasndaki kopukluun, son iiri Kanar da (Agy., s. 273) bir
kez daha ve incelikle vurgulandn kefederiz:
...Ay zecek hibir ey yok,
Kemik kukuletasndan bakarken.
Byle eylere alktr .
Karanlkta atrdar ve srkler.
Doaya ynelik bu tatminsizlik Tekbencinin Monolounda tekbencilie dnr.
...Yine de, en ks ruh halimde,. Sahibim renklerin ve tm ieklerin Varoluunu boykot etmenin
Mutlak gcne.
...Her ne kadar aka belli olsa da, Tm gzelliinin, tm zeknn, tatlm, Benden bir armaan
olduu.
Plathn ilk dnemiyle olgunluk dnemi arasnda paralellikler bulmak ok tuhaftr. Alicante
Ninnisinde (Agy., s. 43), kaosun alglannn mzikal bir ereve iinde neeyle kutlan:
...Ey kakofoni, caz ve tartmalar tanras,
Gaydalarn ve byk zillerin atlak sesli hanm,
Con briolarn, kapriiyolarn, Kreendolarn, kadenzlerin,
prestolarn ve prestissimolarn Yastktaki bam olsun
(Piyano, pianissimo)
Mrldanan lirlerin ve viyollarn ninnisini dinleyen.''
1962'de hznl bir itirafa dnr:
(Agy, s. 189)

Ana temalar olan gmilik'' ve belirginlik", \ karmaann bilinciyle tasvir edilir. Plath'n
erkeklerle kadnlar arasndaki iletiim balamnda gremezliin kanlmazlna tepkisi 1956'da
yazd iirlerden birinde bile kendini belli eder. Kz Kurusu"nda (Agy., s. 4950) k zler: Siyah
ve beyaz / Buz ve kaya, her his snrlar dahilinde / Ve yrein souk disiplini / Kar tanesi gibi
belirgindir. iirdeki kii, ina ettii bu buzdan duvarn, onu tehditle ya da sevgiyle ykmaya alan
tm erkeklerin karsnda bir engel olduunu syler.
Plath'n yaratma gl ektiinde ilham perisini, ilham parltsn aray 'Yamurlu Havada Kara
Kargada (Agy., s. 57) ok aka belirgindir: Mucizeler olur / stikrarsz k oyunlarna / Mucize
diyebilirsen. / Bekleme sreci balad yine / O uzun bekleyi melei / O nadir, rastlantsal inii.
Ama sonradan, hayatnn son aylarnda, sabahn drdnde, ilham perisi yokken, davet yokken, iirler
Plath tarafndan yazlrlar, doalama ve snrlarn tesine geen bir sadelikle.
Huzursuz Edici lham Perileri"nde (Agy., s. 76) Plath, doduu gnden beri dnyasnda i karartc
ilham perilerinin var olduklarn ve ocukluundaki etkilerinin normallik ve aile dnyasn
kararttgn syler. ocuk byyp de annesini rahatsz edecek bir ekilde asosyalletike, ilham
perileriyle arasndaki ba glenir. O iki dnya, rahatlatc normallik dnyasyla karanlk kavray
dnyas birbirinden giderek uzaklar ve kii, ilham perilerinin ynettii, hilie direnen bir dnyay
seer:
...imdi gndz, imdi gece, baucunda, yannda, ayakucunda,Nbet tutuyorlar tatan cppelerle,
Yzleri doduum gnk kadar ifadesiz, Glgeleri gnbatmnda upuzun Gne asla daha fazla
parlamyor,asla batmyor. te beni dourarak getirdiin krallk bu,Anne, anne. Ama kalarm
istediimkadar ataym Yanmdakini ele vermeyeceim."lmn bu vurgulan aslnda bize
Beckettin domak zere olmaya ilikin ilgin metaforunu anmsatr. Beckett, annelerimizin
mezarlarmzn stnde bacaklarn atklarn ve bizi mezarlarmzda dourduklarn syler. Bu tuhaf
bilginin farknda olan Plath, yanndaki lm ele vermez .
Deniz kenarnda geen ocukluundan dolay Plath, eitli boyutlarda armlar getiren tuhaf bir
deniz imgesine sarlr ve denizin ayn anda iki eyi barndrdn dnr: Benlii ve tekini,
yaam ve lm paradoksunu, varolu bilinciyle canszln bilinsizce biliniini. Tam Be Fersah
(Agy., s. 93) adl iirinde, yal adam denizin sonsuz varlyla ilikilendirir ve onun ruhuna lm
araclyla ulamay arzular:
...Krallnn snrnda kupkuru
yryorum
yi bir yere srgn edilmedim.
Kabuklu yatan anmsyorum.
Baba, bu youn hava katil.
Suyu solumay yelerdim.

Tamamlayc bir baka iir clan Lorelei"de (Agy., s. 94), Plath yine lme kar besledii korkulu
hayranl gece vakti bir nehir imgesiyle iler. Nehrin gmi akntsnn derinlerinde salnan" yce
bar tanrasnn onu dnyevi dzenin tesindeki'' sonsuz huzura davet ettiini grr.
Gz Zerrecii'' (Agy., 109) adl iirinde, ok ilgin bir ekilde Ariel iirlerine yaklar; akn
narinliinin ironik bir ekilde gelimesini iler:
...Oedipus olduumu dlyorum
Eski halimi istiyorum
Yataktan nceki, baktan nceki,
Bro inesiyle merhemin
Beni bu paranteze tutturmasndan
nceki. . . ''
1959 'da yazd iirler, Aelya Yolu'ndaki Electra" (Agy., s. 117) ile Arcnn Kz" (Agy., s.
118), Babacm" (Agy., s. 224) iin zengin zanaat eserleridirler. Plath bunlarda, arzuyu ve korkuyu,
sevgiyi ve yok etme drtsn barndran babakz ilikisi materyalini aka kullanr. Aelya
Yolu'ndaki Electra'' da bulunan Dii tazn, kzn, dostun. ^ kimizi de ldren sevgim oldu,"
dizelerindeki balayc ton, Babacm"da agresif ve acmasz bir tona dnr: Babacm,
babacm, seni pi kurusu, yettin artk."
Kolosseus ' taki son iir grubunda, airin d dnyay farkl bir gzle deerlendirmesiyle ve yaam
stnde dnerek kendini insanln bir yesi olarak kabul ediiyle yzleiriz. rmcek kendi
ipliinin stnde Gl geer." '(Agy., Kk Bahesi, s. 125) dizeleri bize her kk varln kendi
kapal dnyasnn geiciliini gsterir. Plath, alglayc ile alglanan arasndaki gerilimi, kelimenin
tam anlamyla alglanana dnmekle giderir. Bir Doumgn iir"nde (Agy., s. 131 136) "...Bir
kkm ben, bir ta, bir bayku pislii Hibir d olmayan'' der, ama iirin altnc blmnde eklini
geri ister ve Kayboldum, kayboldum, btn bu k cppelerinde'' der.
Plath'n Bir Yaamda (Agy., s. 150) yapt kehanet, tpk son iirlerindeki ak ifadeler gibi, bu
khinin zamannn snrl olduunu vurgulayarak iimizi karartr:
...Gelecek gri bir mart Kedi sesiyle gevezelik ederek gitmekten, gitmekten bahseden.
Ya ve dehet, hemire bakclar gibi yannda Ve byk souktan ikayeti bir boulmu adam
Denizden srnerek kyor.''
Bir sray yapp 1961 tarihli Alda'' (Agy . , s. 158) adl iiri okuduumuzda, i karartc
izofrenik blnme gereiyle karlarz : Bundan asla kurtulamayacam ^ Artk iki tane ben
var...'' Bu blnm benlikten kurtulmann tek yoluysa Ben Dikeyim''de (Agy., s. 162) ifade edilir:
Nihayet uzandmda faydal olacam/O zaman aalar bir kereliine olsun dokunabilir bana,
iekler zaman ayrabilir...''

Plath'n eserlerinde hastanelerden, aclardan ve strapl hastalklardan srarla bahsedilir, ki bunun

kendi deneyimlerinden kaynakland sylenebilir rahatlkla. Bu temay Laleler''de , Kadn''da,
uykusuz''da, Pelli''de, Babahn kisinde Oerrah''ta (Agy., s. 160, 176,163 s 266, 170) ve baka
pek ok yerde dolayl ya da dolaysz olarak iler.
Aynada ifade ettii gibi, kar duvar stnde dnmek onu Ay ile Porsukaac''nda (Agy., s. 173)
gidilecek yeri'' grememenin eiine getirir.
Bar, dilsiz, kr ve l olan Beethoven 'a ve babasna adanm Kk Pg''de (Agy. , s. 189),
yaad giderek artan yabanclamay ussallatrmaya alr: . . .Bunlar benim parmaklarm, bu
benim bebeim. . . "
Yaad tuhaf boulma hissini ve acy Karaaa"ta (Agy., s. 193) dizelerle tasvir eder: ...Bu
karanlk eyden dm patlyor ^ imde uyuyan; ^ Her gn hissediyorum kuty hafifliinde
dnlerini, habisliini..." Sevgiye, herhangi bir iletiim umudunu erteleyen yapay bir dnyada anne
ve e olmaya dair bunaltc, umutsuzluk verici ve tuhaf dncelerle beslenerek giderek artan
izolasyonu, Ariel' in ana temasdr.
Bir Doum Gn Armaan"nda (Agy., s. 208) sadece lm beklediini ifade eder: Peesini
indirin yeter, peesini, peesini. ^ lm olsayd ^ Derin ekimine hayran kalrdm, zamann tesindeki
gzlerine.'
Alvarez'in belirttii gibi, Plath son iirlerinde her trl konudan faydalanr; gndelik yaamn ev
hayatna dair ve basit olaylar, airin korkun isel deneyimlerinin imgelerine dnr. Alvarez yle
der: ...Serinkanl slubunun temelde gerekiliinden, gereklerin farknda olmasndan
kaynaklandn sylemitim. Aylar getike ve giderek daha ar uta iirler yazdka, bu her
ayrnty dntrme yetisi de dzenli bir ekilde geliti yle ki son haftalarda her nemsiz olay, iir
yazma frsatna dnt; kesik bir parmak, yksek ate, bir morluk. " (20)
Babacm" iiri hakknda Plath iirdeki anlatcya dair unlar sylemitir: O korkun, kk
alegoriden kurtulabilmek iin onu bir kez batan sona yaamas gerekir.'' Kafka 'nn babas hakknda
yazd Hkm" adl yknn yazl srecine dair sylediklerini anmsatr bu; Kafka Hkm" bir
gece hayaleti ve bu hayaletin varlnn tasdii, bylece geri pskrtlmesi olduunu sylemiti.
Babacm", 40 Derece Ate" ve Leydi Lazarus"; Plath'n isel zel dnyasnn zenginliiyle
toplumsal olaylar, toplama kamplarn, Hiroima'nn bombalann son derece kendine zg bir
kiisel atmosferde , kendi acsyla birletirmesiniyanstrlar. Erkekler; babas, kocas, faist ordulara
benzerler ve ne yazk ki:
Her kadn faistlere tapar,
Suratna inen izmeye, senin gibi
Bir hayvann hayvanca, hayvanca kalbine.'' (Babacm, Agy., s. 223)
Leydi Lazarus ''ta (Agy., s. 247), kiisel ac dnyasyla ortak ac dnyasn birletirmeyi baarr.

Plath, psikolojik zayfln ifade eden konumacda odaklanr. Kendini baarl ve intihara meyilli
bir yaratc, dinleyicileriniyse insan doasnn faiste ynlerini tayan sadistler olarak grr.
Sonunda, reenkarnasyon yoluyla, insanlktan" intikam alabilecek bir cadya dnr.
Kllerin arasndan
Krmz samla ykseliyorum
Ve erkekleri hava gibi yiyorum.
Kontzyon , iyilik , Mistik , Szckler", Balonlar" ve Kenar" (Agy., z. 271, 269, 268, 270, 271,
272) gibi son iirlerinin hepsi de lmekte hi de acelesi olmayan birinin u noktadaki soukkanll
ve kaytszlyla yazlmlardr. Sfrn kenardr" bu, kiinin ayaklara souk ve dikkatli bir ekilde
bakp orada yz grmesidir; byk perendenin atld kenardr.
Bu kenarda:
Kadn kusursuzlar . "
lm sayesinde, ancak Ay byle eylere alktr."

SONU
S. Plath'n iirleri her ne kadar Gizdkmc Tr denen bir aknla ilikilendirilebilseler ye anlatnda
birinci tekil ahsn bak asnn yelenmesi ve egonun karanlk deneyimlerinin anlatlmas gibi
ortak noktalara sahip olsalar da, kendi iinde essiz ve orijinal varlklar olarak titizlikle
incelenmelidirler.
Genelde gizdkmc trde ve zellikle Plath'n iirlerinde, yapdaki tutsakln kanlmazlnn
tehlikesi nesnel olarak fark edilse de, yitik kiilii geri kazanmann mantkl yollarndan birinin
kiinin kendi benliini tamamen unutmas, yle ki sonunda kendi benliini tekrar tekrar anmsamas ve
baka hibir eyi anmsamamas olduunu ' itiraf etmemek'' gtr.
Plath, dnyadaki ve kendi zihnindeki egemen dehetin gerekliini tasdik ederken, kendini ikence
eken insanlarla zdeletirirken, hassas psiik atmosferindeki yaralarn sergiler. Ona gre lm,
hayatndan ve kariyerinden hi eksik olmayan byleyici bir temadr, l bir baba yznden, erkek
bir otorite figrnden yoksunluk yznden ac ekmesine yol aan ideoloji, ironik bir ekilde ona
intihars airlik yoluyla kendini gerekletirme frsat sunar; szcklere ynelik youn saplants,
lme arzusuna benzer.
Aslnda bu yenilgi, onun yaralarnn bakalarnn yaralaryla konumasn salayan bir billurlam
dizeler topluluudur. aclarnn ve lm saplantsnn d dnyadaki gerilimi yansttn
kefettiinde, tarihe iirsel yaklamnda hem sana, hem de yargca dnr, lmle cansza
dnmek Plath iin mutlak zgrlktr ve lme derin bir zlemle giderek yaklarken, bu arzusunu
iirlerinde son derece bilinli bir ekilde dile getirir.
Sadece lmcl szckler kullanmay semekteki itenliini savunur ve sonunda, iirlerini andrr bir
ekilde intihar eder. Kadnlara ikinci snfl dayatan ve sarnmalar iin, strapla dokunmu bir
kumatan baka bir ey sunmayan bir toplumun kurban olan Plath, uzlamay reddeder ve uyumlu
sosyal varlklarn irkinliine kanlmaz bir tepki olarak intihar seer. Yaamann ve iir
yazabilmenin derin anlam, toplumda sistematik bir ekilde var olan ve kendisine dayatlan bir
intihara dnr. ocukken babas, kadn" olduundaysa kocas tarafndan yalnz braklmtr. Bu
aamada verdii karar durdurma olaslna sahip hibir ey yoktur. Pavesenin intihar etmeden
nceki son gnlerinde gnlne yazd gibi: Szler deil. Eylem. Artk yazmayacam." Plath da
bir zamanlar varolu sebebi olan szcklerde teselli aramaktan vazgeer ve son iirlerinden biri olan
Senelerde (Agy., s. 270) yle der:
Szckler kuru, srcsz,
Yorulmak bilmez toynak sesleri.
Bu arada

Sabit yldzlar havuzun dibinden

Bir yaam ynetiyor.

NOTLAR
1. P. Tillich, The Courage to Be, (1952).
2.E. Malkoff, Contemporary American Poetry, s. 35.
3' F. Dostoyevski, The Possessed, The Savage God'dan alnt.
4. J. P. Sartre, L'tre et le Nant.
5. A. Alvarez, The Savage God, nsz.
6. Agy., s. 26.
7. Madame Butterfly, Puccini'nin operas, 3' Perde, 5. Orkestra.
8. Tanpnar'dan Dnceler, Grler, zdeyiler, Derleyen s Serif Oktrk, st. 1977, s. 39.
9. The Savage God, s. 20.
10. Agy., s . 20.
11. Agy., s. 46.
12. Agy., s. 49.
13. S. Plath, Johnny Panic and the Bible of Dreams, T. Hughes'un nsznden, s. 12-13.
14. Agy., s. 14.
15. Agy., s. 25.
16. Agy., s. 61.
17. Agy., s. 15.
18. Agy., s. 64.
19. S. Plath, Context, London Magazine, ub. 1962, The Art of S. Plath'ta Charles Newman tarafndan
alntlanmtr, s. 33.
20. The Savage God, s. 40.

* Ben sadece atan bir kalptim

KAYNAKA
Aird, Eileen, Sylvia Plath, Faber and Faber, 1974
Alvarez, A., The Savage God: A Study of Suicide, Penguin Books, 1974 Steiner, N., A Closer Look
At Ariel, A Memory of Sylvia Plath, Faber and Faber, 1974
Newman, Charles, The Art of Sylvia Plath, Indiana University Press, 1970 Plath, Sylvia, Johnny
Panic and the Bible of Dreams, Faber and Faber, 1977 Plath, Sylvia, Letters Home, Harper and How
Publishers, USA, 1975 Plath, Sylvia, The Bell Jar, Faber and Faber, 1968
Plath, Sylvia, Collected Poems, Faber and Faber, 1982 Rosenthal, M. L., The New Poets, 1967