PHN II: QUY TRNH V THIT B C KIM LOI.

Chapter 10: Fundamentals of Metal Casting.

Chng 10: C s qu trnh c kim loi.
10.1 Gii thiu
10.2 Qu trnh ng c ca kim loi
10.3 Dng cht lu
10.4 nht ca kim loi nng chy
10.5 S truyn nhit
10.6 Cc khuyt tt
Nhng v d:
10.1 Thi gian qu trnh ng c i vi cc kiu hnh dng khc nhau
10.2 H thng piston c nhm t ng

237
237
238
243
245
247
249
248
252

c s dng vo khong su ngn nm trc, c vn ng vai tr quan trng trong dy

chuyn sn xut nhng chi tit rt nh cng nh l rt ln cng vi s phc tp ca n.
Vn u tin c tho lun n chnh l qu trnh ng c ca kim loi nng chy, bao
gm nhiu loi khc nhau t kim loi nguyn cht n hp kim, cng nh l khi nim v s
to mm kim loi v nhng khong kt tinh.
Tip n, dng cht lu ca kim loi lng s c m t vi nh lut Bernoulli v p dng
nhng phng trnh lin tc thnh lp c s xy dng m hnh phn tch s kt tinh ca
kim loi nng chy.
Chng ny trnh by nhng khi nim v tm quan trng ca dng chy tng so vi dng
chy ri.
S truyn nhit v co rt ca kim loi trong qu trnh ng c cng s c trnh by cng
vi nh lut Chvorinov v thi gian ng c.
Chng 10 kt thc vi vic m t nhng nguyn nhn gy ra l kh vt c v nhng
phng php thng thng nhm hn ch v ci thin cht lng vt c.
10.1 Introduction
Qu trnh c bao gm cc qu trnh c bn: (a) rt kim loi nng vo khun sau khi ch
to khun cho tng chi tit, (b) qu trnh ng c ca kim loi, (c) ly tng chi tit ra
khi khun. Cng vi tt c nhng qu trnh thit k v ch to khc, vi s hiu bit da
trn nhng kin thc khoa hc l tht s cn thit cho vic ch to m bo cht lng tt,
hiu qu kinh t v hnh thnh nhng k thut trong vic ch to khun v c.
Nhng vn quan trng cn lu khi thc hin qu trnh c:
Dng chy ca kim loi lng nhng rnh hp trong khun c
Qu trnh ng c v kt tinh ca kim loi trong khun
S nh hng ca cc loi kim loi ch to khun
Chng ny cho ta thy mi lin h ca cc thng s trong qu trnh c. Dng chy
ca kim loi lng qua nhng rnh hp trong khun c c phn tch trong qu trnh thit
k khun v cc c tnh ca dng chy. Qu trnh ng c v kt tinh ca kim loi trong
khun b nh hng bi nhiu yu t, trong k c qu trnh luyn kim c tnh nhit ca
kim loi c. Kiu khun cng c nh hng quan trng v n nh hng n tc ng
c. Kt thc chng vi s din t nhng yu t nh hng n s to thnh khuyt tt.
Qu trnh c trong cng nghip, s cn nhc trong thit k, v kim loi c c m
t chng 11 v 12. Qu trnh c gm v nha bao gm nhng phng php v cc
thc thc hin nh i vi kim loi, c din t chng 18 v 19.
10.2 Qu trnh k tinh ca kim loi
Sau khi kim loi lng c rt vo trong khun c, mt lot cc hin tng din ra
trong qu trnh kt tinh kim loi xung quanh nhit ng c ca n. Nhng hin tng
ny nh hng ln n kch thc, hnh dng, s ng nht v thnh phn ha hc ca
nhng ht mm hnh thnh trong qu trnh c, ci m nh hng ton b n c tnh ca

kim loi. Nhng yu t quan trng nh hng n cc hin tng din ra l kiu kim loi,
c tnh nhit ca c kim loi v khun c, tng quan v hnh hc gia th tch v
din tch b mt ca khun c, hnh dng ca khun c.
10.2.1 Kim loi nguyn cht
Bi v kim loi nguyn cht c im nng chy (hay ng c) c xc nh r rng,
n kt tinh nhit khng i, c cho trong hnh 10.1. V d, nhm nguyn cht s kt
tinh 660oC, st 1537oC v tungsten 3410oC. (c cho bng 3.1 v hnh 4.4) Sau
khi nhit kim loi nng chy h xung n im kt tinh, nhit ca n khng i
trong khi qu trnh chuyn i pha din ra. Qu trnh k tinh (mt phn cch th c v
lng) hnh thnh xuyn sut kim loi lng v c hng t thnh khun v trong tm khun
c. Kim loi sau kt tinh, sau qu trnh c c ly ra khi khun v c nhit nh
mi trng bn ngoi.
Trong hnh 10.1b v nhng m t c th phn 10.5.2, kim loi co li trong qu trnh
lm lnh v nhn chung s co li din ra khi kt tinh (bng 10.1).

S co li ca kim loi l mt vn cn c ch trng v s co li c th dn n nhng

vt nt t vi v xut hin l rng, ci m c th tr thnh mt trong nhng c tnh c kh
ca qu trnh c.
Ly mt v d v cu trc ht pht trin trong qu trnh c, hnh 10.2a cho ta thy mt
ct ca mt phn khun. Ti thnh ca khun c, ch m nhit gn nh nhit
xung quanh bn ngoi hay c th lnh hn nhiu so vi kim loi nng chy, kim loi c
lm lnh nhanh hn v to ra lp bin cng hay xut hin nhng ht ng trc. Nhng ht
mm thng pht trin theo hng ngc li vi s truyn nhit xuyn qua thnh khun.
Cn nhng ht m pht trin theo nhng hng c nh sn c gi l colummar
grains. (hnh 10.3). Cn nhng ht kt tinh sau th li c hng pht trin khc nhau do b
ngn chn bi nhng ht kt tinh trc . Do qu trnh truyn nhit b gim khi cng xa
thnh khun nn kch thc ht s bt u ng hng v to.Qu trnh hnh thnh ht c
gi l homogenous nucleation, c ngha l nhng ht pht trin lin tip nhau, bt u t
thnh khun.

10.2.2 Hp kim.
Qu trnh kt tinh ca hp kim bt u khi nhit gim xung di nhit nng
chy, TL, v n kt thc khi nhit gim n nhit ng c, TS (hnh 10.4). Trong
khong nhit , hp kim trng thi xp hoc nho ca columnar dendrites ( t
th nhnh cy ca Greek). Ch s tn ti ca kim loi lng gia dendrite arms.
Dendrites c cc nhnh ba chiu v gm nhiu branches (nhnh th cp), nhng ci
m cui cng chng ci vo nhau, nh ta thy trn hnh 10.5. Vic nghin cu cu trc
dng nhnh cy (mc d phc tp) rt quan trng, v c nhiu cu trc mang nhiu yu t
gy hi, nh l s bin i v sp xp, s tch ri v vi l rng trong chi tit c.
Chiu dy ca tng xp (ni m c hai pha lng v rn cng xut hi ng vai tr ht
sc quan trng trong qu trnh kt tinh. Tng ny c m t theo nhit khc nhau,
c gi l khong ng c:
Nhit ng c = TL TS.

N c th c thy trn hnh 10.4 rng kim loi nguyn cht c khong ng c gn
nh bng khng v solidification front di chuyn dng nh trn mt phng, do
khng hnh thnh lp xp. Qu trnh kt tinh cng tinh cng c cch thc tin hnh tng
t vi bn cht l mt gii hn. Cc kiu cu to pht trin sau qu trnh kt tinh ph thuc
vo s hp thnh ca qu trnh cng tinh. i vi hp kim vi dng th gn nh hai pha
i xng nhau, cu trc thng gp l dng phin lamellar, cn vi hai hoc nhiu pha
rn xut hin, ph thuc vo thnh phn t l ca hp kim. Khi t l th tch ca pha b
trong hp kim b hn khong 25%, cu trc thng dng si. Nhng iu kin ny thng
c bit quan trng cho vic c st.

i vi hp kim, khong ng c ngn thng c nhit thay i t hn 50oC, v

khong ng c di ln hn 110oC. Vic c hp kim st thng c khong xp hp,
trong khi i vi nhm v hp kim magi th c khong xp rng. Do , nhng hp kim
ny thng trng thi xp xuyn sut qu trnh kt tinh.
nh hng ca tc lm lnh. Tc lm lnh chm (khong 102K/s) hoc qu
trnh kt tinh cc b lu dn n ht mm c cu trc to, cu trc dng nhnh cy vi
nhng khong cch ln gia cch nhnh chnh. Cn tc lm lnh nhanh hn (khong
104 K/s) hoc thi gian kt tinh ngn, cu trc tr nn mn hn vi khong cch gia cc
nhnh ngn hn. Cn vi tc lm lnh cao (khong t 106 n 108 K/s) cu trc s pht
trin khng c hnh dng nht nh, nh c m t chng 6.14.
Nhng cu trc pht trin v quy nh kch thc ht nh hng n cc thuc tnh
ca qu trnh c. Nu kch thc ca cc ht kim loi gim, bn v do ca hp
kim s tng ln, vi l rng (sinh ra do s co rt kim loi) trong qu trnh c s gim i, v
kh nng vt c b nt (s nt do co ngt, xem hnh 10.12) trong qu trnh k tinh cng
c gim. S thiu ng u v kch thc ht v s sp xp cc ht s dn n vt c
c thuc tnh d hng.
Ch tiu m t ng hc ca mt phn cch rn - lng l ch t s G/R, vi G l
gradient nhit v R l tc m mt phn cch di chuyn. in hnh gi tr G s nm
trong khong t 102 n 103 K/m v i vi R l 10-3 n 10-4 m/s. Cu trc thuc kiu
nhnh cy (hnh 10.6a v b) l dng in hnh c t s G/R trong khong 105 n 107, trong
khi nhng t s 1010 n 1012 c ra mt phng, mt phn cch lng rn khng c dng
phn nhnh (hnh 10.7).
10.2.3 Nhng mi quan h gia cu to v thuc tnh
V tt c qu trnh c c hy vng s t c nhng thuc tnh ging nh khi thit
k v nhng yu cu t ra, do mi quan h gia nhng thuc tnh v cu to pht trin
trong qu trnh kt tinh l mt kha cnh ht v cng quan trng nguyn cng c. Phn ny
s gii thiu nhng mi quan h ca t chc dng nhnh cy v nng ca thnh phn hp
kim nhiu vng trong kim loi.

S b tr ca nhng nhnh v kim loi lng c cho bi th pha ca tng hp kim

c th. Khi hp kim c lm ngui t t, nhng nhnh bt u pht trin v phn b ng
u. Tuy nhin, bn cnh , trong thc t, chng ta vn thng hay bt gp nhit gim
nhanh hn, khi nhng nhnh chnh c hnh thnh. Nhng nhnh chnh c s phn b
b mt khc vi trong tm, s khc bit ny lin quan n gradient nng . B mt ca
phn nhnh c nng nguyn t hp kim cao hn so vi li ca n v nhng tp cht b ha
tan trong qu trnh c b y t li ra ngoi b mt (microsegregation). Phn bng ti hn
trong kim loi lng c dng nhnh cy gn phn chn nhnh trong hnh 10.6 cho ta thy vng

 c nng ha tan cao hn, s tch lp (microsegregation) nhng vng thng

ph bin hn nhng ch khc.

C nhiu loi tch lp (segregation). Ngc vi vi tch lp, s tch lp ln bao gm

nhiu s hp thnh khc nhau xuyn sut qu trnh c. Trong trng hp mt kt tinh di
chuyn ra xa khi mt c (hnh 10.7), im nng chy s c hnh thnh trong qu trnh kt
tinh hp kim s di chuyn v pha trung tm (normal ssegregation). Do , nhng qu trnh
c c nng hp kim cao hn trung tm so vi b mt. cu trc dng nhnh cy c th
tm thy hp kim rn ha tan (hnh 10.2b), s khc bit xy ra l trung tm ca chi tit
c c nng thnh phn hp kim thp hn (inverse sgregation) so vi b mt ca n.
Nguyn nhn l do kim loi lng (c nng hp kim cao hn) xm nhp vo nhng hc
c hnh thnh t qu trnh co rt phn cnh ca nhnh, ch m c kt tinh trc .
Mt loi tch lp thin tch (segregation). khc l do trng lc. Gravity segregation
c m t din ra nh t trng tp cht cao hn hay hp cht b chm xung v nhng thnh
phn nh hn (nh l cht antimony trong hp kim ch antimony) ni ln trn b mt.
Mt cu trc c in hnh ca solid solution hp kim l phn bn trong gm
nhng ht ng hng nh hnh 10.2b. Vng bn trong ny c th m trng khp vt c, nh
hnh 10.2c, bng cch thm vo cht inoculant (cht ha hc to mm) vo hp kim. Cht
inoculant gm s to mm kim loi xuyn sut kim loi lng (s to mm khng ng
nht).
V s tn ti ca gradient nhit trong qu trnh kt tinh kim loi nng th lng, v
do trng lc v do t trng khc nhau, s i lu c nh hng ln n s pht trin cu trc.
S i lu y mnh s hnh thnh ca vng lnh bn ngoi gn pha thnh khun, chn lc
kch thc ht, v tc chuyn tip t dng ct sang dng ht ng hng. Nhng cu trc
c cho hnh 10.6b cng c th t c bng cch tng s i lu bn trong kim loi
lng, nh nhng cnh ca dng nhnh tch nhau ra (cp s nhn ca dng nhnh - dendrite
multiplication). Ngc li, lm gim hay hn ch s i lu s dn n cu trc ht dng ct
s c ht th hn v di hn.
Nhng nhnh mm khng tht s vng chc v c th b gy bi vic khuy hay s
rung ng khi mi bt u kt tinh ( nh vic c kim loi cng va v rheocasting, c
din t phn 11.4.7). Qu trnh ny dn n ht c kch thc mn hn v ng hng,
khng c dng nhnh v phn b u hn xuyn sut vt c (hnh 10.6c). Mt im c li
na chnh l kh nng xc tc ca hp kim ( l nht gim khi kim loi lng c khuy
ln), dn n vic ci thin cht lng c. Mt kiu khc trong vic hnh thnh kim loi na
cng l c trng thi lu bin thixotropic casting , phng php m phi rn s gia nhit
n trng thi do v sau c a vo khun c p lc (phn 11.4.5). Qu trnh gia nhit

thng bng s i lu trong l, nhng n c th c to ra bng cch s dng nhng

phng php c kh hay in.
10.3 Dng kim loi lng.
hiu c tm quan trng ca dng kim loi lng trong qu trnh c, chng ta hy
nhn s lt h thng c bng trc lc c bn, c cho hnh 10.8. Kim loi lng c rt
vo khun qua rnh rt hoc phu rt; sau , kim loi lng chy qua h thng rt (bao gm
u rt, ng rt, v rnh dn) vo trong rnh khun. Nh th hin trn hnh 11.3, u rt l
knh dn c dng hnh tr cn thng ng v rng, ni m kim loi lng chy xung
xung. ng rt l ng dn mang kim loi nng chy t t rt xung lng khun hay ni
u rt vi rnh dn ( mt phn ca ng rt xuyn qua ch m kim loi lng chy vo lng
khun). u ngt (cn c th c gi l ch cp kim loi lng) ng vai tr nh b kim loi
lng cung cp lng kim loi lng cn thit trnh hin tng l kh do s co rt ca kim
loi trong qu trnh kt tinh.

Mc d h thng rt c cu to n gin nhng vt c m bo ng vi yu cu

thit k v iu khin qu trnh kt tinh t c dng chy kim loi lng bn trong h
thng. V d mt chc nng quan trng ca h thng rt c bng khun ct l gi li tp
cht (nhng cht b oxi ha v nhng tp cht khac v loi b chng khi kim loi nng bng
cch lm cho chng bm cht vo thnh ca h thng rt, nh m ngn chn tp cht chy
vo lng khun. Hn th na, nhng thuc tnh ca h thng rt c thit k trnh hoc
lm gim nh nht nhng vn nh l s lm lnh nhanh, dng kim loi lng chy ri v
kh b gi li trong vt c. Ngay c trc khi n lng khun c, kim loi lng phi c
chy mt cch cn thn trnh s oxi ha b mt kim loi nng chy gy ra t s tip xc
vi mi trng hoc do nhng tp cht ln trong kim loi lng.
Hai nguyn l c bn ca dng kim loi lng lin quan mt thit n thit k h thng
rt: nh lut Bernoulli v nh lut bo ton khi lng.
nh lut Bernoulli: nh lut ny da trn nguyn l ca s chuyn i nng lng v lin
quan n p lc, vn tc v khong chnh ca mc cht lu ti mi v tr trong h thng, v
s tn tht do ma st trong h thng ton cht lng. Phng trnh Bernoulli:
p
v2
h

g 2g
hng s
(10.2)
vi h l t chnh lch mc cht lu, p l p lc cao ang xt, v l vn tc ca cht lu

ti cao ang xt, l t trng ca cht lu (gi s cho rng l cht lu khng nn c),

v g l gia tc trng trng khng i. S bo ton nng lng yu cu ti mt v tr nht nh

trong h thng, quan h sau c bo m:
p
v2
p
v2
h1 1 1 h2 2 2 f
g 2g
g 2g
(10.3)
vi ch s 1 v 2 i din cho hai v tr khc nhau trong h thng v f l s tn tht do ma st
trong cht lu khi n chy trong h thng. S tn tht do ma st bao gm nhng nhn t nh
l tn tht nng lng ti b mt phn cch gia cht lng v thnh khun v dng chy ri
trong cht lu.
Bo ton khi lng: nh lut bo ton khi lng ni rng: i vi cht lu khng nn
c v trong mt h kn, lu lng cht lu l khng i. Do ,
Q A1v1 A2v2
(10.4)
3
Vi Q l lu lng ca cht lu (n v m /s), A l tit din mt ct ca dng cht lu, v v l
vn tc trung bnh ca cht lu ti mt ct . Ch s 1 v 2 i din cho v tr khc nhau
trong h. Thng qua nh lut ny, lu lng ca dng cht lu c bo ton ti mi im
trong h. thm ca thnh h l v cng quan trng, v nu khng th mt t cht lu s tht
thot qua thnh h thng (nh hin tng xy ra trong khun c bng ct). Do , lu lng
s b gim khi dng cht lu chy trong h. S bao bc (bng phng php gia nhit) thng
ng s dng hn cht nhng vn trn xy ra trong khun ct.
Thit k u ngt: S ng dng ca hai nh l c bit n trong vic thit k u ngt
hnh cn. (hnh 10.8). Lu rng i vi cht lng ri t do (nh nc t vi), Tit din dng
chy gim xung khi cht lu t c vn tc ln hn. Do , nu chng ta thit k u ngt
vi mt tit din khng i v rt kim loi lng vo n, vn c th xy ra khi m cht lu
mt kt ni vi thnh u ngt. Kt qu, s thiu ht cht lu (qu trnh xy ra do khng kh
b trn ln trong cht lu) s xy ra. Mt trong hai la chn c bn c s dng chng li
s thiu ht cht lu: u rt hnh cn c s dng chng kim loi lng b tch ri khi
thnh u ngt, hoc hai u ngt thng ng c s dng cng vi c cu tht di y,
bao gm c phn tht chnh hay rnh dn, nh trn hnh 11.3. Ch tht cung cp cho ta lu
lng hn ch s thiu ht ca kim loi lng trong u ngt.
Hnh dng c th ca u rt hnh cn ngn chn s thiu ht kim loi lng c th
c xt nh t phng trnh 10.3 v 10.4. Gi thit rng p sut ti v tr trn cng ca u
rt bng vi p sut ti y, v b qua s mt mc do ma st, mi lin h gia cao v tit
din ti mt im bt k trong u rt l quan h parabol:
A1
h
1
A2
h2
(10.5)
vi: v d ch s 1 cho ta v tr trn cng ca u rt v ch s 2 ch v tr y. Cng i
xung, tit din mt ct ca u ngt phi cng nh. Ph thuc vo nhng gi thit t ra,
nhng cng thc khc 10.5 c th t c. V d, chng ta gi s rng t vn tc kim loi
lng l V1, v tr trn cng ca u rt. Sau s phng trnh 10.3 v 10.4, ta c th din t
t s A1/ A2 vi h1 hay h2 v V1.
M hnh. Mt ng dng khc ca h qu nhng phng trnh l vic m hnh ha vic rt
vo khun. V d, xem xt trng hp c cho trn hnh 10.7 vi kim loi lng c rt vo
b rt; n chy xuyn qua u rt ti rnh dn, n ca ri in y vo lng khun. Nu b
rt c thit din ln hn nhiu so vi tit din y ca u rt, th vn tc kim loi lng pha
trn cng ca b cha rt nh v c th xem nh bng 0. Nu s tn hao ma st c tnh do
s hp th nng lng ca nht cht lu, th f trong phng trnh 10.3 l mt hm ca
khong cch ng v c th c xem l hm s tuyn tnh. Do , vn tc ca kim loi lng
chy qua khi ca c th tnh c bng phng trnh 10.3:

v c 2 gh
vi h l khong cch t y u rt n chiu cao kim loi lng v c l h s ma st. Cn vi
dng chy khng c ma st, c l mt s c nh v vi dng chy c ma st th c thng nm
trong khong t 0 n 1. Gi tr ca c bin i vi khun bng kim loi, cch b tr rnh dn
v kch thc knh dn cng nh nng lng b mt trong qu trnh chy ri, nh hng ca
nht.
Nu mc cht lng cch ca mt cao x, th vn tc ngay ti ca s l:
v c 2g h x
Lu lng chy qua ca c tnh bi vn tc v tit din ca ca thng qua cng thc 10.4.
Hnh dng ca vt c s xc nh cao v l hm s ph thuc vo bin thi gian. Ly
tch phn phng trnh 10.4 cho ta thi gian trung bnh rt y v lu lng, v vic chia th
tch ca vt c bng lu lng trung bnh s cho ta thi gian in y lng khun.
Vic m phng s in y lng khun gip nhng ngi thit k trong vic xc nh
chnh xc ng knh ca rnh dn, cng nh l kch thc v s lng ca u rt v b
cha. m bo nhng rnh dn trng thi m, thi gian in y khun phi l mt phn
nh so vi thi gian kt tinh, nhng vn tc khng c qu nhanh v n lm mn khun kim
loi (c bit n nh vic lm mn khun) hay kt qu dn n h s Reynolds qu cao
(xem nhng phn sau) Mt khc, dng chy ri v s ng hnh ca kh cng gy ra nhng
kt qu nh vy. Nhiu thit b tnh ton ngy nay c th p dng trong vic thit k h thng
rt v h tr trong vic xc nh kch thc ca tng thnh phn nh Magmasoft, ProCast,
Quikcast v Powercast.
c tnh dng: mt trong nhng vn cn phi c quan tm ca dng lu cht trong h
thng rt l s xut hin ca hin tng chy ri, trng thi ngc li vi chy tng ca cht
lu. Chy ri l dng chy c s hn lon cao, trong h thng c nhng dng chy ny c
th dn n vic b dng aspiration. Ch s Reynolds, Re, c dng biu din trng thi
ca dng lu cht. N i din cho t s gia mc qun tnh v lc nht trong dng chy cht
lu v c xc nh:
vD
Re

(10.6)

vi v l vn tc ca cht lu, D l ng knh ca knh dn, v v l t trng v nht

ca cht lu. S Reynolds cng cao tng ng vi dng chy cng c xu hng chy ri xut
hin cng cao.
Trong h thng rt, Re thng nm trong khong 2000 n 20000, vi gi tr n 2000
tng ng vi ch chy tng. Trong khong gia 2000 v 20000, n tng ng vi ch
hn hp gia chy tng v chy ri. Ch hn hp ny c xem l khng gy hi trong h
thng rt. Tuy nhin gi tr Re vt qu 20000 biu din trng thi chy ri, n c nh hng
n s xm nhp ca kh v s to x (bt c hnh thnh trn b mt ca kim loi l t phn
ng ca dng kim loi lng vi khng kh hay nhng kh khc. K thut nhm hn ch s
chy ri thng bao gm vic hn ch s thay i t ngt chiu ca dng chy v hnh dng
tit din mt ct ca knh dn trong thit k h thng rt.
Vng hay x ch c th loi b bng c chn khng (11.4.2). Thng thng c trong
mi trng khng kh bnh thng c th lm hn ch vng hay x bng (a) ht vng x, (b) s
dng nhng c tnh thit k ca b rt v h thng knh dn, hay (c) s dng b lc, ci c
th loi b s chy ri trong h thng knh dn. B lc thng c lm t gm, mica, hay
thy tinh; v tr v s sp xp ca chng v cng quan trng nh hng n hiu sut lc vng
hay x.
10.4 Tnh chy do ca kim loi nng chy.

Kh nng kim loi lng c th iu y vo trong lng khun c gi l tnh chy do, tnh
chy do bao gm hai nhn t c bn: (1) c tnh ca kim loi lng v (2) cc tham s c.
Nhng c tnh ca kim loi lng nh hng n tnh chy do:
nht: nht v nhy ca n theo nhit (ch s nht) tng ln, tnh chy do gim.
Sc cng b mt: Sc cng b mt ca kim loi lng cng ln, chy do cng b. Do ,
lp oxide trn b mt ca kim loi nng chy ng vai tr ht sc quan trng nh hng xu
n chy do ca n. V d, lp oxide trn b mt nhm nguyn cht nng chy c sc
cng b mt gp ba ln.
Cht khng tan: V n l cht khng tan, nhng cht ny nh hng xu n tnh chy do.
nh hng ny c th kim tra bng cch quan st nht ca cht lng (nh l du) trong
trng hp c v khng c ct bn trong n; cht lng cng vi ct bn trong n c nht
cao hn v do s c tnh chy do thp hn.
M hnh kt tinh ca hp kim: Cch kt tinh (phn 10.2) c th nh hng n chy do.
Hn th na, chy do t l nghch vi khong ng c: khong ng c cng ngn (nh
l trong kim loi nguyn cht v cng tinh), chy do cng cao. Ngc li, hp kim vi
khong ng c di (nh l hp kim dung dch rn solid solution alloys ) c chy do
thp.
Nhng tham s c nh hng n chy do v nh hng n dng cht lu v
c tnh nhit ca h thng:
Thit k khun: Thit kt hnh dng v kch thc ca u rt, rnh dn v ng rt tt c nh
hng n chy do.
Kim loi lm khun v c tnh b mt ca n: dn nhit ca khun c cng nhanh,
cng lm b mt vt c th, chy do cng gim. Mc d gia nhit cho khun c s ci
thin tnh chy do, nhng n lm chm qu trnh kt tinh ca kim loi. Do , vt c s c
ht to v v vy c cng gim.
S qu nhit: S qu nhit (c cho l s tng ln ca nhit vt qu im nng chy
ca hp kim) ci thin chy do bng cch lm gim qu trnh kt tinh. Nhit rt kim
loi lng thng c xc nh c th hn l nhit nhung nng v n t c chnh
xc d hn.
Lu lng rt: tc rt kim loi nng chy nh vo lng khun, chy do cng nh v
tc ng c tng khi rt t t.
S truyn ti nhit: Thng s ny nh hng trc tip n nht ca kim loi lng (xem
phn bn di).
Mc d phc tp, kh nng c thng s dng m t vic d dng ca kim loi
c c thnh nhng chi tit vi cht lng tt. Kh nng c khng ch bao gm chy
do, m cn l bn cht ca vic thc hin qu trnh c.
10.4.1 Kim tra chy do.
C nhiu cch kim tra c pht trin kim tra cht lng chy do, mc d khng c
ci no c chp nhn hon ton. Mt trong nhng kim tra thng thng nht, kim loi
lng c chy dc theo knh qua phng gia nhit (hnh 10.9); khong cch kim loi chy
trc khi n kt tinh v dng li khi kt tinh c o c, tnh ton chnh l chy do.
Hin nhin, chiu di l mt hm s theo c tnh nhit ca kim loi v khun c,. Cng
nh l thit k ca knh dn. Cho n hin nay, nhng th nghim v chy do vn c ch
v m phng qu trnh c tm ra nhit thch hp.

10.5 S truyn nhit.

S truyn nhit din ra trong chu trnh khp kn (t rt kim loi, n kt tinh, v lm ngui ti
nhit phng) l mt vn khc cn c quan tm trong qu trnh c kim loi. S
truyn nhit nhng v tr khc nhau trong h thng c nhng hin tng phc tp v ph
thuc vo nhiu nhn t lin quan n vt liu c v khun cng nh nhng thng s trong
qu trnh c. V d, trong vic c nhng mt ct mng, tc chy ca kim loi phi
nhanh trnh vic b ngui nhanh v kt tinh sm. Ngc li, tc chy ca kim loi
khng c qu cao v c th gy ra hin tng chy ri gy hi cho qu trnh c.
Nhit phn b ti b mt thnh khun c cho trong hnh 10.10. Nhit t kim
loi lng c truyn ra ngoi thng qua thnh khun v truyn ra ngoi khng kh. S sai
lch gia nhit ca b mt khun vi khng kh v b mt khng vi kim loi lm xut
hin s sai lch lp ngoi cng v s gn kt khng hon ho ca b mt . Hnh dng ca
vng cung ph thuc vo c tnh nhit ca kim loi nng chy v khun.

10.5.1 Thi gian kt tinh.

Trong giai on kt tinh sm, lp kim loi mng bt u hnh thnh ti thnh khun, ni c
c lm ngui nhanh nht, v thi gian tri i, chiu dy ca lp kim loi y tng ln (hnh
10.11). Vi thnh khun mng, chiu dy ny t l thun vi cng bc hai ca thi gian. Do
2 1.41
, vic gp i thi gian s lm chiu dy tng thm
ln hay 41%.
Thi gian kt tinh l mt hm theo th tch vt c v din tch b mt (nh lut
Chvorino):
thi gian kt tinh = C (th tch/din tch b mt)n
(10.7)
vi C l hng s phn nh (a) kim loi lm khun, (b) c tnh kim loi (bao gm nhit tm t,
(c) nhit . Thng s n c gi tr trong khong 1.5 n 2, nhng thng c ly l 2. Do
kim loi c hnh cu ln s kt tinh v ngui n nhit mi trng chm hn so vi kim
loi c hnh cu nh hn. Nguyn nhn l do th tch ca nhng hnh cu ln y t l bc ba
vi ng knh ca chng v din tch b mt th t l bc hai vi ng knh. D dng ta c
th thy rng kim loi lng trong khun dng khi lp phng s kt tinh nhanh hn trong
khun hnh cu vi cng mt th tch (xem v d 10.1).
S nh hng ca hnh dng khun v thi gian ln chiu dy ca lp ngoi cng v
hnh dng ca n c cho hnh 10.11. Nh trong hnh, kim loi nng chy cha kt tinh
c rt vo khun ti nhng thi im khc nhau cch nhau 5 n 6 pht. Ch rng (nh
c k vng) chiu dy lp bn ngoi s tng ln cng vi khong thi gian cng lu, v lp
v cng mng nhng gc bn trong (v tr A trong hnh) hn gc bn ngoi (v tr B).
Nguyn nhn l do s lm lnh gc bn trong chm hn so vi gc bn ngoi.

V d 10.1 Thi gian kt tinh ng vi nhiu hnh dng khc nhau.

Ta tin hnh c ba chi kim loi c th tch nh nhau nhng khc nhau v hnh dng: mt chi
tit dng cu, mt dng lp phng v cn li dng hnh tr vi chiu cao bng ng knh.
Chi tit no s kt tinh nhanh nht v chi tit no s kt tinh chm nht? Gi s n = 2
Gii: Th tch ca chi tit c xem nh n v. Do , t cng thc 10.7:
thi gian kt tinh = 1/din tch b mt2
Din tch b mt tng ng ca tng chi tit:
Hnh cu:
1

3
V r 3 , r

3
4
3
V 4 r 4

4
2

Hnh lp phng:
V a3 , a 1

4,84

A 6a 2 6

v
Hnh tr:

1
V r h 2 r , r

2
2

1
A 2 r 2 rh 6 r 6

2
2

5,54

Thi gian qu trnh kt tinh:

tcu= 0,043C, tlp phng= 0,028C, thnh tr= 0,033C.
Do , chi tit c dng hnh lp phng s kt tinh nhanh nht, v chi tit c dng hnh cu s
kt tinh chm nht.
10.5.2 S co ngt

V nhng c tnh gin n do nhit , kim loi thng co li (co ngt) trong sut qu trnh
kt tinh v trong khi ngui n nhit phng. S co ngt xy ra lm kch thc thay i v
nhiu khi lm cong vnh hay gy, v n l kt qu ca 3 hin tng lin tip sau:
1. S co ngt ca kim loi nng chy v n ngui n nhit kt tinh.
2. S co ngt ca kim loi trong sut qu trnh chuyn t pha lng sang pha rn (s
nng chy ca nhit n latent heat of fusion).
3. S co ngt ca kim loi kt tinh (qu trnh c) v nhit n gim n nhit
xung quanh.
Kh nng c ngt ln nht ca kim loi xy ra trong khi ngui ca vt c n nhit
xung quanh. Lng co ngt trong qu trnh kt tinh ca nhiu loi kim loi khc nhau
c cho trong bng 10.1.

Ch rng mt vi kim loi (nh l gang xm) dn n. (nguyn nhn l do cu trc graphite
c th tch ring ln v n kt ta thnh graphite tm khi kt tinh, iu lm cho kim loi n
rng ra.) S co ngt s c phn tch su hn phn 12.2.1 lin quan vi s cn nhc trong
thit k vt c.
10.6 Khuyt tt.
Nh bn nhng phn trn (cng nh nhng mc phn II n phn VI), nhiu khuyt tt
c th c hnh thnh trong qu trnh ch to, n ph thuc nhiu nhn t nh l vt liu,
kiu dng chi tit v k thut gia cng. Trong khi mt vi khuyt tt ch nh hng n hnh
dng bn ngoi ca chi tit th mt vo khuyt tt khc gy tc hi n cu trc bn trong ca
chi tit.
Nhiu khuyt tt c th pht trin trong vt c (hnh 10.12 v 10.13). V trc y
nhiu tn khc nhau c dng m t cng mt khuyt tt, t chc International
Committee of Foundry Technical Associations ( Hi ngh quc t ca t chc k thut v c)
pht trin ra tiu chun danh php bao gm by hng mc co bn v khuyt tt ca chi tit
c, xc nh bi kiu ch ci in m v vit hoa:
A - S nh ra ca kim loi: bao gm bavia, ra xm hay nhng sai lch nh ra nh s
phnh ra v b mt x x.
B Khe nt: bao gm nhiu vt nt trn hay g gh bn trong hay bn ngoi, c cc
loi: r, l, v khe nt do b co ngt (xem rng, phn 10.6.1).
C Khng lin tc: nh l nhng vt nt, lnh hay nng gy ra, v s khng lin
khi. Nu kim loi kt tinh b tr ngi t s co ngt t do; nt v rch c th xy ra. Mc d
nhiu nhn t bao gm trong vic rch, kch c ht ln v im cng tinh thp dc theo bin

gii ht mm c xu hng lm tng s nt co ngt. S khng lin khi l b mt vt c

khng c kt hp hon ton vi nhau v s gp nhau ca 2 kim loi nng chy i t khc
ca.
D - Khuyt tt b mt, nh l b mt c vt ph, vt nt, so c, dnh nhng lp ct
hay x b oxide.
E c cha hon thnh: nh l s rt thiu kim loi lng (v s kt tinh sm),
khng th tch ca kim loi rt vo v chy ra ngoi (do s mt mt kim loi t khun sau
khi rt). Vic c khng hon thnh c th gy ra do kim loi nng chy nhit qu thp
hay t rt qu chm.

F Sai lch v hnh dng hay kch thc, do nhiu nhn t nh l khong co rt cho
php khng chnh xc, cch b tr khun (pattern mouting) khng chnh xc, s co ngt bt
thng, bin dng so vi mu, hay chi tit c b vnh.
G Tp cht: nhng cht t qu trnh nng chy, kt tinh v c a vo khun;
nhng cht ny thng l phi kim. N c cho l gy hi v n lm ng sut tng ln v do
gim bn ca vt c. Nhng tp cht c th t qu trnh nng chy khi m kim loi
nng chy tip xc vi mi trng (thng l oxy) hay vi chn rt hay kim loi lm khun.
S phn ng ca ha hc xung quanh nhng thnh phn trong chnh kim loi nng chy c
th lm sinh ra tp cht; x v nhng loi kim loi ngoi lai khc c th b dnh vo kim loi
nng chy v tr thnh tp cht, mc dng phu lc c th loi b ht nh n khng 30 m.
Cui cng, s nt v a khun v b mt phn khun c th gy ra tp cht, do ta thy
c s quan trng cht lng ca khun v s bo tr n.
10.6. rng.
rng trong vt c c th gy ra bi s co ngt, s tch t hay gii phng kh hay c hai.
Nhng vng c l rng c th pht trin trong vt c v s co ngt ca qu trnh kt tinh kim
loi. Nhng mt mng trong vt c kt tinh sm hn so vi nhng khu vc dy hn, iu
lm cho kim loi nng chy chy vo vng dy hn vng dy hn cha kt tinh. Nhng l
rng c th pht trin ti trung tm v s co ngt b mt ca vng dy hn bt u kt tinh
trc. Vi l rng c th xut hin khi kim loi lng kt tinh v s co ngt gia nhng nhnh
mm v cnh mm.
rng gy tc hi xu n tnh do ca vt c v b mt ca n, lm vt c b
thm v t nh hng n p sut nn cht ca cast pressure vessel. rng gy ra bi co
ngt c th c hn ch hay loi b bng nhiu cch, bao gm nhng cch sau:

Kim loi nng chy phi c cung cp y trnh s thiu ht do co

ngt.
Nhng phn cha (chills) bn trong v bn ngoi, thng c s dng trong
khun ct (hnh 10.14), c ngha n s gim rng do co ngt. Chc
nng ca nhng vng cha (chills) ny lm tng tc kt tin nhng vng
quan trng. Vng cha bn trong thng c lm cng vt liu vi chi tit
c v c ly ra sau khi c xong. Tuy nhin vn c th xy ra l vic
kt hp chnh xc gia vng cha bn trong v chi tit c; do , nhng
ngi c thng hn ch cch cha bn trong v nhng l do trn. Vng
cha bn ngoi c th lm t cng vt liu vi vt c hay bng kim loi,
ng hay graphite.
Vi hp kim, rng c th c lm gim hay loi b bng cch gia nhit
theo tng bc. V d, vt liu khun c c tnh dn nhit cao s c s
dng.
a vt c vo trng thi c p nng u cc pha (hot isostatic pressing)
l mt phng php khc hn ch rng (xem phn 17.3.2).

Bi v kh c ha tan trong kim loi lng nhiu hn so vi kim loi rn (hnh 10.15),
khi kim loi bt u kt tinh, nhng kh ha tan ny bt u thot ra khi dung dch. Nhng
kh ny c th sinh ra t phn ng ca kim loi nng chy vi vt liu thnh khun. Nhng
khi ny khng nhng tch t li nhng rng c sn (nh l bn trong vng m mm c
dng hnh nhnh cy) hay cy ra vi l rng trong vt c, c th trong c kim loi, nhm v
ng. Nhng kh b ha tan ny c th b di chuyn t kim loi nng chy bng cch y hoc
p vi kh tr hay bng cch rt kim loi nng chy trong mi trng chn khng. Nu s ha
tan ca khng kh l kh oxy, kim loi nng chy c th b kh oxi. Thp thng b kh oxi
vi nhm, silicon, kim loi ng vi phosphorus, ng, titanium hay km.

Mc d vi rng l kt qu ca vic co ngt hay n gy ra bi kh u rt kh xc

inh. Nu l rng hnh cu hay c thnh mm mi (nh nhng l bng trn ming ph mai
Thy S), th n thng l do kh. Nu thnh chi tit c c nhng vt g gh v gc cnh
hn, l rng thng l do co ngt gia nhng mm dng nhnh cy. L rng tng cng t
vic co ngt thng c gi l l rng co ngt.
V d 10.2 c t ng piston nhm.
Hnh 10.16 cho ta thy piston nhm c s dng ng c t trong. Cc sn phm ny
phi c ch to rt nhanh vi kch thc dung sai thp v yu cu kim loi kht khe t
c s vn hnh chnh xc. Nhng vn lin quan n kinh t tt nhin cng c cao,
v n cn thit v piston c sn xut vi gi r nht m vn hon thin quy trnh vn hnh
sao cho t chi tit b loi b nht.
Piston nhm c ch to bng cch c v kh nng sn xut chi tit hnh dng near
net vi yu cu v tc sn xut. Tuy nhin, vi nhng thit k khun cn hn hp, s
in y khng hay l rng qu nhiu dn n chi tit b loi b, lm tn thm chi ph.
Nhng khuyt tt ny xa nay c kim sot xuyn sut qu trnh s dng gia cng bng
my ln cho php kt ni vi vic canh chnh trc gic thit k ca khun da trn kinh
nghim.
Piston c sn xut t hp kim silicon cao nh l 413.0 hp kim nhm. Hp kim ny
c chy do cao v c th cho b mt c nt cao trong sut qu trnh c lu di (xem
phn 11.4); n cn c th chng n mn cao, c th hn tt v c trng lng ring thp. S
chp nhn ph bin piston nhm c s dng cho ng c t trong v n nh v c tnh dn
nhit cao. S qun tnh thp ca n cho php tc ng c ln hn v lm gim i trng
cho trc khyu, v s dn nhit tt cho php nhit chuyn thnh nng lng hiu qu hn.
Khun bng kim loi H13 c nung s b 200o n 450oC, ty thuc vo hp kim
dng c v kch thc chi tit. Ban u, vic gia nhit c thc hin bng m hn tay,
nhng sau vi chi tit, khun nhanh chng t ti nhit ca profile chi tit. Nhm lng
c nung khong 100p n 200o trn nhit lng ca n v sau c vo khun ti
phu rt ca khun. Ngay khi m kim loi nng chy c vo v tr, piston y kim loi
vo trong khun. Bi v s dn nhit tt ca vt liu lm khun, nhit ta ra t kim loi nng
chy rt nhanh, v kim loi c th kt tinh rnh nh trc khi in y vo trong khun
hon ton. Kt tinh thng bt u ngay khi kim loi vo n cui khun m trc khi n
in y lng khun.

Vi hu ht nhng hp kim, n c k vng s bt u kt tinh ti v tr cui cng m

kim loi chy vo trong khun v b mt kt tinh din ra xuyn sut th tch ca chi tit.; Vic
ny dn n kt tinh vi cu trc c nh hng v loi b l rng ton phn xut hin khi hai
b mt kt tinh gp nhau bn trong lng khun. Nhng khuyt tt c nh l b xi ra, im
nng (hot spots), rng, nt n, v vng khuyt tt do ha tan kh (nh l r kh v r x)
c th xy ra.

ci thin tin cy v gim gi thnh, kt hp vi thi gian s dng khun lu di,

vic m hnh ha in y kim loi vo lng khun da trn my tnh c th gi nhng kh
nng c th gy ra nhng khuyt tt. M hnh my tnh s dng phng trnh Bernoulli v
nhng phng trnh lin tc, kt hp vi s truyn nhit v kt tinh, m phng qu trnh
c v xc nh nhng sai st c th xy ra. V d, hnh 10.7 cho thy kt qu t vic m
phng in y kim loi vo khun ch m th tch kh b gi li vn trong khun. Khuyt
tt ny c khc phc bng cch khot l thng kh ti v tr , kh c th thot ra ngoi
trong khi c. S m phng ca my tnh cho php ngi thit k tnh ton hnh dng v kch
thc khun trc khi phi chi tr cho nhng s trang b qu t v tr thnh mt qu trnh
khng th thiu trong vic gim chi ph v loi b khuyt tt khi c.

TM TT.
c l qu trnh kt tinh ca kim loi nng chy khi c rt vo trong khun c v
c lm ngui. Kim loi c th chy xuyn qua nhiu rnh dn (b rt, u ngt,
rnh dn, ng rt v h thng ca) trc khi chm n rnh cui cng ca khun.
nh lut Bernoulli, nh lut bo ton v s Reynolds l nhng ch s phn tch
c s dng thit k khun c, vi mc ch t c tc chy ph hp v loi
b khuyt tt kt hp vi dng kim loi lng.
S kt tinh ca kim loi nguyn cht din ra nhit khng i, trong khi s kt
tinh ca hp kim xy ra trong mt khong nhit . th pha l cng c v cng
quan trng trong vic xc nh im kt tinh v im thnh phn cng ngh ca kim
loi. (technologically important metals)
Thnh phn cu trc v tc lm lnh ca kim loi lng nh hng n kch thc
v hnh dng ca ht cng nh ca nhnh mm trong qu trnh kt tinh hp kim.
Ngc li, kch thc v cu trc ca ht, nhnh mm nh hng n cc c tnh ca
qu trnh kt tinh chi tit c. Thi gian kt tinh l mt hm s ph thuc vo th tch
v din tch b mt vt c (nguyn tc Chvorinov).
Cu trc ht ca vt c c th c iu chnh bng nhiu phng php t c
nhng c tnh mong mun. Vi kim loi co li trong qu trnh kt tinh v lm ngui,
nhng l hng c th c hnh thnh trong vt c. L rng gy ra do kh bay hi khi
kt tinh l vn cn c quan ngi, c th l do nh hng xu ca n n c tnh
c hc ca vt c. Nhiu khuyt tt cng co th pht trin trong vt c t vic thiu
iu khin v vt liu v nhng qu trnh.
Mc d hu ht cc kim loi u co ngt khi kt tinh, gang xm v mt vi hp kim
nhm tht t n ra. Kch thc thay i v vt nt ( rch do nhit) l nhng kh khn
c th xut hin khi kt tinh v lm ngui. 7 hng mc c bn v khuyt tt vt c
c lit k.
K thut nung nng trc tip nh hng n cht lng ca vt c, cng nh trong
vic tin hnh thc hin, nh l vic lm khun v mu, rt kim loi nng chy, ly
vt c ra khi khun, lm sch, x l nhit v kim tra.
T kha.
S ht cht lng
chy do
Vi thin tch
ng rt

nh lut Bernoulli
Vt c
Chills
Nhnh dng ct
Ht dng ct
Mm dng nhnh
Nhnh

Khong lm lnh
Khun
Cng
Vng xp
H thng rt
Thin tch bnh thng
S to mm khng ng nht
L rng
S to mm ng nht
B rt
Cht xc tc
S Reynolds
Thin tch ln
Trng thi lu bin

Rnh dn
Thin tch
Co ngt
B mt
Kt tinh
u ngt
Chy ri

Ti liu tham kho.

Cu hi n tp.
10.1 Gii thch ti sao c l mt nguyn cng quan trng?
10.2 S khc nhau gia kt tinh kim loi nguyn cht v hp kim?
10.3 Nhnh kt tinh l g? Ti sao h li gi nh vy?
10.4 M t s khc nhau gia khong lm lnh ngn v di.
10.5 S qu nhit l g? Ti sao n li quan trng?
10.6 nh ngha s co ngt v l rng. V sao chng ta c th ni nhng ch hi trong vt c
l do s co ngt hay l rng?
10.7 Tc dng ca chillls l g? N c lm t g?
10.8 Ti sao s Reynold li quan trng trong nguyn cng c?
10.9 nh ngha ca kh nng chy do? Ti sao n quan trng?
10.10 Gii thch nguyn nhn gy ra vt rch do nhit trn vt c.
10.11 Ti sao vic loi b x hay vng khi rt kim loi vo khun li quan trng? S dng
nh lut g ly chng ra khi kim loi lng?
10.12 Ti sao phng trnh Bernoulli li quan trng i vi nguyn cng c?
10.13 M t thixocasting v tnh lu bin.
Chapter 11: Metal Casting Processes and Equipment.
258
Phng php v thit b c kim loi.
11.1 Gii thiu
258
11.2 Phng php c trong khun ph hy v mu vnh cu.
11.3 Phng php c trong khun c th ph hy v mu c th ph hy.
11.4 Phng php c trong khun vnh cu.
11.5 K thut c cho nhng thnh phn n tinh th.
11.6 Kt tinh nhanh.
11.7 Kim tra vt c.
11.8 L nung v cch thc hin.
11.9 Nhng l c v l c t ng.
V d:
11.1 S u t c turbine kh bng thnh phn siu hp kim.
Nghin cu tnh hung:

11.1 Lm mt x khi c nhng cm my

11.2 S u t c khp dng khuu.
Xy dng da trn c s ca qu trnh kt tinh, dng chy cht lu v s truyn nhit
c tho lun chng 10, chng ny trnh by nhng nguyn tc c bn ca cc
phng php c.
Phng php c thng c phn loi thnh c trong khun vnh cu v c trong
khun khng vnh cu (expendable); phng php c trong khun khng vnh cu
c phn thnh phng php c vi mu li vnh cu v mu li nng chy.
Nhng c tnh ca tng phng php s c m t, cng vi nhng ng dng in
hnh, u im cng nh nhc im.
Phng php c c bit c th c nhng cht n tinh th cng nh l hp kim
khng kt tinh c m t.
Kt thc chng s l s tho lun v nhng k thut kim tra vt c.
Nhng sn phm in hnh c lm t phng php c: cm my (block), trc
khuu, ning bnh xe, power tool housings, l turbine, chi tit dng ng, dy kha
ko dng rng, khun, bnh rng, bnh xe la, chn vt, nhng thit b vn phng v
tng.

11.1 Gii thiu.

Vt c kim loi u tin c lm trong khong t 4000 n 3000 nm trc cng
nguyn; s dng khun v kim loi c ng. Nhiu phng php c c pht
minh ra theo thi gian, mi phng php vi nhng c tnh v ng dng ca n (xem hnh
1.6a), t c yu cu c th m thit k yu cu (bng 11.1). S a dng ca nhng chi
tit c lm t phng php c nh l cm my, trc khuu, nhng thnh phn t ng v
nhng c cu truyn ng (hinh 11.1), Nhng thit b trong nng nghip v ng st, ng
nc v nhng thit b ng ng, power tool housings, nng sng, cho rn, ph tng ng
chng, orthopedic implants v rt nhiu phn trong lnh vc turbine thy lc.
Hai xu hng chnh nh hng n cng nghip c. u tin l phng php c s
dng c kh ha v t ng ha, iu ny ng vai tr ht sc ngha trong vic chuyn i
vic s dng nhng thit b vn hnh cng nh phng th nghim. Nhng li th ca my mc
v h thng iu khin t ng thay th nhng phng php c truyn thng. Xu hng
chnh th hai c pht trin nhm phc v cho nhu cu v cht lng ca vt c c nng
cao cng vi gia tng dung sai kch thc.
Chng ny c hnh thnh da trn cch phn loi nhng quy trnh k thut c
(xem hnh II.3) phn gii thiu chng II. Nhng phn loi ny ch yu da vo kim loi
lm khun, cch ch ti mu li, phng php lm khun v nhng phng php a kim

loi nng chy in y khun. Gm nhng phn chnh sau:

1. Khun c th ph b, thng c lm bng ct, thch cao, gm v nhng vt liu
tng t v thng c trn nhiu cht kt dnh (s lin kt ca cc nhn t bonding
agents) nng cao c tnh. Mt khun ct in hnh bao gm 90% ct, 7% st v 3% nc.
Nh c m t chng 8, nhng vt liu ny c th chu la (cht m c th chu ng
c nhit cao ca kim loi nng chy). Sau khi vt c kt tinh, khun c c ph ra
ly chi tit bn trong.
Khun c lm t mu li; bng mt vi phng php, nh l ct v shell, khun c
th c ph b nhng mu li c ti s dng lm nhiu khun khc. Nhng phng
php ny lin quan n khun c th ph hy c expendable mold, mu li vnh cu
permanent pattern trong nguyn cng c. Mt khc, qu trnh c u t dng dng mu
li cho tng khun; n l v d trong vic khun c th ph hy, mu c th ph hy.
2. Khun vnh cu, l ci c lm t kim loi bo m cng nhit cao. Nh
tn ca n, nhng khun ny c s dng lp i lp li v c thit k sao cho vt c d
dng ly ra khi khun v khun dng s dng cho ln c tip theo. Khun kim loi c s
dn nhit tt hn so vi nhng khun ph hy c khng lm bng kim loi (xem bng 3.1);
do , qu trnh kt tinh c tc lm ngui nhanh hn, ci m gy nh hng vi cu trc v
kch thc ht bn trong vt c.
3. Khun composite, loi khun m c lm t hai hay nhiu vt liu khc nhau (nh l ct,
graphite v kim loi) tp hp nhng u im ca tng loi vt liu y. Nhng khun ny c
th l vnh cu hoc c th ph ra c tng phn v c s dng trong nhiu qu trnh c
ci thin cng ca khun, iu khin tc lm ngui v ti u ha ton b chi ph ca
qu trnh c.

Nhng c tnh c bn ca qu trnh c trong khun ct v nhng quy trnh c khc

c tm tt trong bng 11.2. Hu ht tt c nhng kim loi thng mi c th c c.
bng b mt t c ph thuc vo vt liu lm khun v c th rt tt mc d theo d kin
th vic c trong khun ct thng g gh, b mt c kin trc dng ht. Kch thc dung sai
thng khng tt bng gia cng bng my v nhng quy trnh net shape khc. Tuy nhiu,
nhng hnh dng phc tp nh l c cm my bng gang v nhng chn vt ln cho nhng
tu i trn i dng, c th thc hin nh nguyn cng c.
V nhng tnh cht ring bit v nhng ng dng ca n, c th trong thit b ch to
vi in t (phn V), nhng k thut pht trin tinh th c bn cng c m t trong chng
ny, kt thc chng tm tt nhng cch c mi.

11.2 Qu trnh c trong khun c th ph b v mu li vnh cu.

Nhng cch phn loi ca khun c th ph b, mu vnh cu l khun ct, shell khun thch
cao, khun gm v c chn khng.
11.2.1 c trong khun ct.
Phng php truyn thng ca c kim loi l trong khun ct c s dng nghn nm
trc. Vic c trong khun ct vn l cch thc thnh hnh nht; M, khong 15 triu tn
kim loi c c bng phng php ny mi nm. Nhng ng dng in hnh ca c trong
khun ct bao gm: nhng chi tit c s ca my, turbine my khuy ln, chn vt, thit b
ng ng, v cc sn phm a dng khc. Kh nng ca phng php c trong khun ct
c cho trong bng 11.2.
C bn, c trong khun ct bao gm (a) t vt mu (c hnh dng ca vt c mong
mun) vo trong ct ly du, (b) lp ghp h thng rt, (c) ly mu ra khi khun v in
y kim loi nng chy vo lng khun, (d) cho php kim loi ngui n khi kt tinh, (e) ph
b khun ct v (f) ly vt c ra ngoi (hnh 11.2).
Ct. Hu ht ct dng c s dng l ct silic (SiO2) lm vt liu cho khun c. Ct r
v tin dng lm vt liu lm khun v c tnh chu nhit cao ca n cng nh nhit
nng chy cao. Thng c hai loi ct: ct gn kt t nhin (naturally bonded) (ct vng
ven bin - bi ct) v ct nhn to (ct h). V nhng thnh phn ca n c th iu khin
chnh xc hn nn ct nhn ti c s dng trong quy trnh c. V s vn hnh chnh xc,
khun ct phi sch v mi.
Nhiu nhn t quan trng trong vic la chn ct cho khun, v s chnh xc cn bng
cng vi y c tnh cng c bao gm. Ct vi ht mn v trn c th nn cht v do
to nn b mt khun trn. Mc d ht ct mn gip nng cao cng vng ca khun,
nhng ht ct mn cn lm khun c thm thp (ni m cht lu v kh thm xuyn qua
nhng l rng). thm tt ca khun v li cho php kh v hi bc ln trong qu trnh c
thot ra ngoi.

Khun tt nhin cng cn c kh nng co gin tt (collapsibility) cho php vt c co li

trong qu trnh ngui lnh v do c th chng c nhng khuyt tt trong vt c nh l
nt do nng v rch. (xem hnh 10.12).
Cc kiu khun c bng ct. Khun c bng ct (hnh 11.3) l dng c trng bi nhng
cch kt hp ca ct v bi nhng phng php c s dng to ra n. C 3 kiu c bn
ca khun ct: ct xanh (green sand), cold box, v no bake. Vt liu thng c s
dng lm khun l ct xanh, ct xanh l hn hp trn ln ca ct, st v nc. Trng thi
xanh c xem nh l mt trng thi m hoc m t trong khi kim loi c rt vo bn
trong. Khun ct xanh l phng php lm khun t t nht v b mt khun kh ro khng
ch v khun ngoi khng kh m cn nh sy. V bn ca nhng khun ny cao, n
thng c s dng cho nhng vt c ln.
Qu trnh lm khun cold box, nhiu cht hu c v kt dnh v c c trn li
trong ct, lin kt nhng ht ct bng cht ha hc t c cng cao hn. Nhng
khun ny c kch thc chnh xc hn khun ct xanh (green sand molds) nhng mc hn
nhiu. Trong qu trnh lm khun no bake, nha lng tng hp c trn chung vi ct v
nhng hn hp lm cng ti nhit phng. V s lin kt ca khun bng cch ny v loi
khun cold box khng cn gia nhit nn chng c gi l qu trnh ha cng ngui (cold
setting processes).
Nhng khun ct c th sy kh bng l (nung) trc khi rt kim loi nng chy vo;
n s vng chc hn se vi nhng khun ct xanh (green sand) khi v chm , vt c c
kch thc chnh xc hn v bng b mt tt hn. Tuy nhin, phng php ny c nhng
hn ch nh l (a) s bin dng ca khun nhiu hn, (b) vt c d c kh nng b nt do
nng v tnh co gin thp, v (c) tc sn xut thp hn v n cn phi c thi gian lm
kh khun.
Nt c bit ca khun c bng ct nh sau:
1. Khung khun, ci m h tr n bn trong n. Hai phn ca khun bao gm na
khun trn v na khun bn di; ng gia ca chng gi l ng phn khun. Khi m
nhiu hn 2 mnh c s dng trong khun ct, nhng chi tit c thm vo c gi l
cheeks.
2. B rt hay cp rt, l ni kim loi nng chy c rt vo.
3. u rt l ni m kim loi nng chy chy xung xuyn qua n.
4. H thng rnh dn l nhng knh dn kim loi nng chy t u rt n lng
khun. Ca (gates) l nhng ca np c gn bn trong lng khun.
5.ng rt l ch cung cp thm kim loi nng chy vo vt c khi n co ngt
trong qu trnh kt tinh. C 2 dng ng rt - ng rt kn v ng rt m - xem hnh 11.3.

6. Li ci c t vo bn trong lm t ct. N c t vo khun to thnh

nhng rnh hay bng cch nh ngha khc l b mt bn trong ca vt c.Mu li cng c
dng bn ngoi khun c hnh thnh nhng nt c trng nh l ghi ch ln b mt hay
h su pha ngoi.
7. L x, ci c t trn khun thot kh khi kim loi nng chy chy vo v tip
xc vi ct khun v mu li. L x cng c thot kh t lng khun khi kim loi nng
chy chy vo trong.
Mu, Mu c s dng lm mu to hnh dng cho hn hp ct bn trong khun v c
th lm t g, cht do hay kim loi. S la chn vt liu lm mu da trn kch thc v
hnh dng ca vt c, s chnh xc v kch thc v cht lng ca vt c yu cu, v qu
trnh to khun. V mu c dng i dng li to khun, bn v vng chc ca vt
liu c la chn lm mu phi m bo c s vt c m khun s sn xut ra. Mu c
th c lm t s kt hp ca vt liu gim s mi mn ln nhng vng quan trng, v n
thng c ph vi mt cht bi trn khun d dng ly vt c ra khi khun.
Mu c th c thit k vi nhiu c im ph hp vi tng ng dng c th v s
yu cu v kinh t. Mu lin khi c gi l loose hay mu rn, thng c s dng cho
nhng chi tit c hnh dng n gin hay cht lng sn xut thp; n thng c lm t g
v khng t. Mu ghp l gm hai mnh mu, mi phn to mt v tr hc cavity trong
khun; bng cch ny, vt c vi hnh dng phc tp c th c thc hin. Mu kt ni
thng c dng tng mu gn li vi nhau bng cch kp cht mi na ca n hoc nhiu
phn ln trn pha i din ln mt bn n (hnh 11.4). nhng cu trc ny, ht thng rt
c th lp t phn di ca mu. Loi mu ny c s dng a s vi s kt hp ca my
to khun v my sn xut ln sn xut nhng vt c nh hn.
S pht trin quan trng trong vic lm khun v mu l ng dng ch to mu nhanh
(chng 20). Trong khun c bng ct, v d mu c th c sn xut bng my to mu
nhanh v gia c ln tm gia. C nhiu k thut to mu nhanh cng vi nhng cng c
cn tht c th sn xut nhanh chng.
Thit k mu l mt kha cnh quyt nh tng cng qu trnh c. Thit k c th
cung cp kim loi cho s co ngt, cho php chnh xc lng kim loi chy vo lng khun, v
cho php mu d dng c ly ra khi khun ct bng nhng dng cn hay gc lch (hnh
11.5) hay nhng c im hnh hc khc. (Ch ny c din gii nhiu hn chng 12).
Cores i vi vt c c nhng khe h hay ng dn bn trong, nh nhng chi tit c
cm my t ng hay thn van, cores c s dng.