329.11(497.

11):94(100)1914/1918

: !,
- , . ,
, 1911,
, : , . , ,
,
,
. ,
, 1917.

: , , ,
,

,
. -

, 1893. ,
. 1894, 1888.
1869.
,
1898. .

,
, . 1901. , . .
.
.
, 1900. . , ,
.
, (
1901. ), .
,
,

, . , ,

.
, , . (, 1925: 34 35) , ,
, , .
50

,
. ,
.

. 1901.

. (, 1997: 76 77)

. , 200 .
,
, .
,
.
.
,
, , , ,
.
, . , (
, ), . ,
, .

,
. 1903.

, .
,
51

,
. ,
. ,
1903.
.
,
, . (, 1997: 80 81)
, , . ,
. (, 1925: 62)
29. ,
11. ,
, . ,
1868. 29.
, , . ,
,
.
(
, ).
.
,
( ),
. 4
,
52

,
. ,
, .

.
, ,
,
,
. (, 1925:
117 ) .
,

. ,

. ,
.
,
, .
. ,
,
, . 1903. ,
,
.
,
1903. 1888.

, . , 53

.
. ,
,
. , ,
.

, ,
. (, 1990:
199 200 )
,
( , ).
, ,
.

,
, . , , . . (, 1997: 139)
.
,
.

.
( ),
, . 1905.

, . , ,
54

( , ,
) .
, , , .
, . , (
).

.
1906. ,
, .
1904,
,
, ( ) . (, 1990: 218) , (
), . (
), 1906. . ,
, , , , 300000 ,
. ,
. .
, ,
,
. , 55

, . ,

1906.

.

.
1876. . , . (,
1996: 34) ,
.
( ). 16
,
1896. .
( )
.
, . (, 1991: 329 331) , .
,
( , ),
. (
, ),

. ,
: , ,
. , . (, 1991: 302)

, .
, .
,
1906. , 56

.
, .
,
. ,
1911. . ,
( ), 1906,
.
, . . 1908. , 1878. . ,
,
, . ,
, ,
1909.
.
,
,
. (, 1996: 76)
,
,
.
, .
,
. ,
.
. 57

,
.
1908.
.
,
. ,
, , . (
),
. ,
, , .
.
, . . ,
, , (
), . (, 1969: 264) ,
1909. ,
,
, , . ,
. ,
, . , , .

. 58

( ) .

.
,
.
. , ,
. .
.
, . , , , 1908.
,
.
,
,
.
( )
. . .
, 1903. .
, .
,
, .

, 59

. 1911. ! ( )
, : ( ), ,
. , , . , , ,
. , .
- .
( ), .
, , , , , .
, . ,
,
.
(, 1997: 389)
( ), .
,
. ,
,
,
. (, 1955: 669) !
. ,
. ,
, .
60

( )
. ,
.
,
.
. ,
, , .
( ) , : ,
(
), , . ,
.
.
, 1917. , , , ,
. (, 1996: 59) , .
!
, ,
,
. , ( ).
, , . (, 1955:
671 672) .
1911. .
, 1913. .
61

, ( ,
). ,
, .
. , . , 1903.
.
, , ,
. (, 1997: 452)
!
. 1911. ,
,
, .
,
. . ,
. (, 1996: 59)
, , 25000 .

.
.
,
. , , (
),

. ,
62

. 1911, ,
,
,
. 1912.
.
,
, .
(, 1996: 63) ,

.

,
, .
.
.
!
,
.
.
19. 20.
.

.
. ,
1870. ,
.
,
, .
, ( , , )
, 63

,
, . , . : , , , . ,
. (, 1997: 356)
1904,
. , .
, ,
, . 1908. , , . , .
,
, , . ,
, 1911.
. 1912. ,
. (,
1996: 164)

, ! .
.

. ,
(
, ).
1911. .
64

. (, 1996: 57)
. 1912. ,
.

, .
! , . 1912, .
. 1912. , .
,
, ,
. ,

. .
,
.
, .
. , 1912. . , ,
. 1913.
, , ,
. , .
65

.
, ,
. ,
,
. ,
1913. , , , , ,
1913,
.
, (
).
. , , ,
.
, .
, ,
, , .
,
.

.
.

, .
, .
, ( ). ,
, , ,
.
66

1914.
!. ,
, .
, .

. ,
,
.
,
1913. (, 1996: 108),
( ) .
,
. ,
,
.
, ! . (, 1996: 55)
1914. , .
.
,
. ,
. , ,
, , . , 24. , , . (, 1997: 319).
67

! . 28. 1914.
. , , .
.

, !
, , . , . (, 1992: 585)
( ), .
,
, .
, ,
, .
( , , .). ,
.

, . . (,
1953: 251) , .

.
68

,
, . ,
.
, .
.
(
). ,
, .
, , 1910. ,

. , , ,
, .

,

.
( , , )
. (, 1992: 595 596)
(
, )
1914.
.
.
, , .
,
,
. ,
. , 69

.
,
, .
,
, .
.
1917,
. ,

, . ,
.
1914. .

,
.

.
. , , .
.
.
.
,
. ,
,
.
70

,

.
, , , . ,
, .
,

. (, 1996: 155)
,
.

. ,
,
, . , ( ) .
, . ( ) ,
. ,
1917.
,
, .
, ,
' ' (, 1989: 776)
,
.
,
, .
71

. (, 1966: 665)
,
1914 ( ).
.
,
.
, .
(.
1908.
1912.).
. ,
.
(
), . (, 1992: 630)
.
250000 , ,
, . ,
,
. , ,
. (, 1966: 679)
,
,
. (, 1966: 676)
72

, . ,


.
, 1917.

23. , 28. 1914. ,
, .
.
,
,
.
( )
,
1914.
.
! ,
, .
( , , ). , ,
. .
,
.
. ,
73

.
,
. ,
,
.
, 1914.
.
, , . 1915. , .
,
. (, 1997: 612 621)
1914. , .
.
, .
, .
,
,
1914.
.

,
.

( ) .
.
,
,
.
1915. , ,

.
74

.
.
,
. , . , ,

, . (
) , . (, 1973: 3)
.
1915.
.
, .
, , . ,
. , .
.

. (, 1997: 660) ,
, ,
, .
1915. .
75

, . , ,
.
, , , . ,

,
.
,
. 1916. .
,
. ,

. (, 1996: 174)
, ( ). !
1915.
,
. , .
50 .
!,
, ,
. (, 1973: 15)
, .

76

.
.
,
1915.
, .
- .

.

,
.
, .
1916. , .
, . (, 1973: 5)
, , ,
. , .

.
.
, . (, 1996:
271) , , .
,
77

.
.
,

.
, .
,
1916. .
. ,
,
.

. , .
, . , ,
, . 1914.
,
. (, 1994: 261) .

( 1916) ,
, . ,
.
,
(
1916. )
. ,
, 78

.
1917, . , ,
.
1916.
. ,
, .
.
,
.
, . (, 1996: 226) ,
, .
. ,
.
,
, . ,
.

, . ,
!. ,
.

, .
. . , ( 79

?).
, .
,
. , .
1916,
. ,
. , .

?

, 1916. . 12.
, . ,

.
. 13.
,

. , 14. ,

.
.
,
. (, 1998: 75)
15. 1916. .
80

!,
.
. ,
,
( ,
).
, . (, 1998: 79)
, , : . , , , ,
, ,
, ( ).
.
. , , ,
.
.

.
, .
. .

.
, .

81

.
, 2. 1917. ,
, , , ,
10 15 .
.
,
. (, 1998: 100 104) 9. ,
1916,
.

. ,
,
.

1914. 1916.
, ,
, . , , .
, !, . (, 1997: 736)
.
11. 1916. 17
.
,
.
82

(
). ,
.

.
,
( ).
,
(, 1990: 185)
.
,
, (
), . .
, .
,
.
. , .

. .
, , 1914,
!.

. ,
.

. ,
, 83

. (, 1997: 718) , .

. ,
,
. ,

. (, 1955: 164)
( , , .),
. , .
, 23. 1917.

.
, . , ,
, , ,
,
,
15 . ,
20 , 5 .
,
.
,
, ,
. (, 1991: 323)

.

. , , .
, , 84

. , (
)
, . , , .
26. , .
.

, .
.
1916, .

, .
,
.
, .

. ,
, . , ,
. . , , . ,

.
(, 1997: 742 744)
,

. , ,
. ,
. .
85

, .
, , ,

.
,

. ,
, . ,
. :
,
,
.
,
, , ,
, , ,
, ,
,
(, 1955: 564)

:
, (1997), , , , ,
, (1925), , ,
, (1996), , ,
, (1966), 1914, ,
, (1990), , ,
, (1989), 1790 1918, 2,
,
, (1955), - 1917, ,

86

, (1990), 1.
, ,
, ( 1991 ), , ,
, (1997), , ,
, (1969), , ,
, (1996), , ,
, (1998), , ,
, (1953), , ,
, (1996), ,
, (1992), 20.
, ,
, (1973), , .

Summary: The organization Unity or Death, better known as the

Black Hand, founded in 1911, was the most typical follower of the idea that
the army should be the main power of full filling the national goals. Pasic and
the radicals were constantly suppressing pretorian aspirations of the army,
trying to force it by different measures to fit into constitutional rights, in the
period before the breaking out of the First world war. Prime minister Pasic
and Regent Aleksandar Karadjordjevic decided on Corfu that the Black
Hand must be destroyed as a threat to their exile regime, an obstacle to a
possible separate peace with Austria Hungary, and a threat to civil rule in
postwar Serbia. At the end of the Salonika Trial in 1917, Apis as the leader of
the Black Hand was sentenced to death, and the organization was
destroyed.
Key words: Colonel Apis, the Black Hand, First world war, Serbia,
the army

87