De beschermers

van Jip en Janneke

Hun makers zijn al overleden, maar Jip en Janneke, Kikker en
Bommel zijn overal aanwezig. Drie beheerders van de creatieve
nalatenschappen van illustratoren over het in leven houden van
de karakters. ‘Fiep had de animatieserie over Pim en Pom leuk
gevonden.’ Tekst Vincent Andriessen, foto’s Marie Cécile Thijs

G
ioia Smid is de ‘vervanger van
Fiep Westendorp op aarde’, zo-
als ze het zelf beeldend om-
schrijft. ‘Ik heb in de jaren voor
haar overlijde
i n veel mett Fiep
gesproken over haar tekenin-
gen en daardoor een goed idee gekregen waar ze
wel en waar ze niet mee zou instemmen.’ Smid
moet standpunten innemen over ingewikkelde
kwesties. Jip en Janneke in het roze afbeelden in
plaats van in het zwart? Dat mag niet. Slechts een
deel van de afbeelding gebruiken? Niet toege-
staan. Ook het driedimensionaal maken van de
tweedimensionale figuurtjes
f van Westendorp is
uit den boze.
Smid is beheerder van de creatieve nalaten-
schap van Fiep Westendorp (1916-2004), geeste-
lijk
i k moeder van onder anderen Jipen Janneke, en
Floddertjet . Wanneer illustratoren komen te
overlijd
i en is hun kroost vaak nog springlevend.
Eén blik k in de boekhandel en het is duidelijk dat
ook Kikker en Olivier B. Bommel nog altijd popu-
lairr zijn. En dat terwijl hun tekenaars Max Velt-
huijs (1923) en Marten Toonder (1912) al in 2005
overleden.Deboeken en merchandiseronddeze
Nederlandse iconen vinden nog altijd gretig af-
trek. Voor hett in leven houden van hun creatieve
erfgoed hebbendeillustratoren vaak stichtingen
en vennootschappen opgericht, soms beheerd
doorfr familie, soms door derden.
Fiep Westendorp heeft haar auteursrechten
en haar zogeheten ‘morele’ rechten (de rechten
die te maken hebben met de immateriële belan-
gen zoals reputatie of integriteit) bij testament
overgedragen aan de Fiep Westendorp Founda-
tion. Voorr haar dood heeft ze Smid de verant-
woordelijki heid gegevenvoor het beheer van haar
oeuvre. Nu is Smid artistiek directeur van Fiep
Amsterdam bv, de vennootschap die de exploita-
tie van de afbeeldingen van Westendorp in han-
den heeft.
f
Petra Keuchenius zit in het bestuur van de
Stichting Max Velthuijs. Ze herkent de kwesties
waarmee Smid te maken heeft. ‘Recent zijn nieu-
we boeken uitgekomen met gestileerde afbeel-
dingen vanKikker.Dan gaat het er om dat de juis-

pagina 14, 27-02-2010 © Het Financieele Dagblad Bijlage







































































































Gioia Smid (54),

























artistiek directeur van



























Fiep Westendorp bv


























‘Fiep Westendorp had geen kinderen. Het
















is heel toevallig dat ik nu uiteindelijk haar

















nalatenschap bewaak. Ik had een paar te-
















keningen van haar geleend voor een ten-
















toonstelling die ik organiseerde. Daarna
















kwam ik haar steeds vaker tegen en uitein-
















delijk kwam ik regelmatig bij haar over de

















vloer. Op een gegeven moment was Fiep zo
















slecht ter been dat ze alleen nog maar op de
















benedenverdieping van haar huis woonde.
















Toen kwam ik erachter dat ze al haar werk
















onbeheerd en ongesorteerd door haar huis

















had liggen. In mapjes, in kasten, zelfs in de
















badkamer. Ik heb toen voorgesteld om sa-
















men met haar de tekeningen te sorteren.
















Uiteindelijk heeft ze zo’n 8000 illustraties
















nagelaten. Ze werkte met Annie M.G.
















Schmidt aan onder meer Jip en Janneke en

Pluk van De Petteflet maar illustreerde ook

voor Het Parool en het kinderblad Bobo.
















Haar zaken waren niet goed geregeld. Er
















was al wel eens een contract gesloten met

















de Hema maar er werd nauwelijks op gelet
















of de uitvoering daarvan wel op de juiste
















manier plaats vond.’
















‘Nu bepaal ik wat er wel en niet mag gebeu-
















ren met de tekeningen. De animatieserie

















waar we aan werken over Pim en Pom had
















ze zeker leuk gevonden. Ze was aan het ein-
















de van haar leven verbaasd over alle nieuwe
















technieken die er waren ontstaan. Toen ze
















me een keer met een computer bezig zag

















en besefte hoe gemakkelijk het was om fi-
















guurtjes te kopiëren, zei ze dat ze had ge-
















wild dat ze dat vroeger ook allemaal tot
















haar beschikking had gehad.’






















































‘Fiep had haar werk



























door haar hele huis liggen,

























zelfs in de badkamer’

pagina 15, 27-02-2010 © Het Financieele Dagblad Bijlage

‘Regelmatig vergeten
illustratoren hun morele rechten
over te dragen, terwijl dit met
een simpel ondertekend codicil
kan worden geregeld’
te karakteristieken zichtbaar blijven. Kikker
heeftf altijd
i twee
t bolle ogen en een speciale kron-
kel in zijn mond.’
Speciale vennootschap
In tegenstelling tot het auteursrecht, gaat het
morele recht niet automatisch van de illustrator
over op zijn erfgen
f amen. Daarvoor is een uit-
drukkelijk
i e wilsverklaring g nodig. ‘Het gebeurt
regelmatigdg at illustratoren vergetenhun morele
rechten overr te dragen’, vertelt Vincent van den
Eijn
i de, directeur van Pictoright, een organisatie
die zich inzet voor de rechten van beeldend kun-
stenaars. ‘Terwijl
r dit al met een simpel onderte-
kend codicil kanwordengeregeld.’
Wanneer wordt verwac r ht datt er na de dood
van de illustrator nog veel vraag naar zijn of haar
tekeningen zal blijven bestaan, is het handig om
de bescherming ervan goed te regelen. Zo kun-
nen de auteursrechten bijvoorbeeld aan een
stichting wordenovergedragen en deexploitatie-
rechten worden ondergebracht in een speciale
vennootschap. Op deze manier hebben Marten
Toonderr enFiep Westendorp hun creatievenala-
tenschap geregeld. Bij Max Velthuijs zijn de ex-
ploitatierechtenovergedragenaan een stichting.
Marten Toonder heeft daarnaast ook nog een
aparte stichting die de fysieke collectie beheert:
Stichting het Toonder Erfdeel. De originele wer-
ken van Max Velthuijs zijn naar het Letterkundig
museumgegaan.
Hema
Hoewel de exploitatie van de rechten tot lucratie-
ve deals kan leiden — zowel Bommel als Jip en
Janneke hebben al veelvuldig in de schappen van
pagina 16, 27-02-2010 © Het Financieele Dagblad Bijlage
de Hema gelegen — moet niet worden onder-
schatt dat het in stand houden van de rechten ook
geldkost.
‘Voor een schrijver verdiende mijn i opa best
goed, maarr als je een kantoor moet aanhouden
en personeel moet betalen, is de situatie wel an-
ders’, zegt Milou Toonder, een kleindochter van
Marten Toonder, die nu bestuurslid is van Stich-
tingh
g et Toonder Auteursrecht. ‘Bovendienbren-
gen veel dingen gewoon niets op. Wanneer ie-
mand met een leuk idee voor een vrijwilligersor-
ganisatie komt, staan we dat vaak toe. Maar dan
kun je natuurlijk geen royalty’s vragen. Gelukkig
is er geendruk vanuit de familie omeen commer-
ciëlere weg in te slaan. Het is leuk als er iets over-
blijft
i t maar het is veel belangrijker om de nalaten-
schap tebeschermen en in ere te houden.’
Ookk bij Fiep Amsterdam bv is er de afgelopen
jaren vooral veel geld uitgegeven. Directeur Hans
van der Voort: ‘Na de dood van Fiep zijn we ge-
start met het restaureren, archiveren en digitali-
seren van haar hele oeuvre. Dat heeft tot nu toe al
meerr dan ¤ 800.000 gekost. Om het werk ook
voor de nieuwe media geschikt te maken zijn we
bezig mett een animatieserie rondom de katten
Pim en Pom. Dat kost ook erg veel geld.’ De winst
van Fiep Amsterdam bv gaat in de vorm van divi-
dend naar de Fiep Westendorp Foundation.
Deze Foundation verzorgt onder meer kinder-
projecten, stimuleert jonge illustratoren en on-
derhoudte t enFiep Westendorp leerstoelIllustra-
tieaande UvA.
Alle stichtingen steken veel energie in het in
leven houden van de nalatenschap van de illu-
stratoren.Zowordt de klassieker Kikkerr isverliefd
van Max Velthuijs elk jaarr gepromoot rond Va-






































































































Petra Keuchenius (44),

























bestuur Stichting



























Max Velthuijs


























‘De hele organisatie rondom de creatieve
















erfenis van Max Velthuijs is tijdig voor zijn

















dood rondgekomen.’
















‘Ik ben directeur P&O en juridische zaken
















bij WPG Uitgevers, maar werkte vroeger als
















jurist bij WPG. Uitgeverij Leopold, de Ne-
















derlandse uitgever van de boeken van Max,

















maakt deel uit van WPG Uitgevers. Op enig
















moment kwam ik met Max in gesprek over
















de exploitatie van zijn auteursrechten na
















zijn overlijden en toen heb ik hem geadvi-
















seerd een stichting op te richten en ervoor

















te zorgen dat zijn morele rechten niet zou-
















den verdwijnen na zijn overlijden.’
















‘Max heeft zijn morele rechten overgedra-
















gen aan twee medebestuurders binnen de
















stichting. Zij bewaken daarmee op welke

















manier de werken van Max worden geëx-
















ploiteerd. Ze letten er bijvoorbeeld op dat
















het oorspronkelijke karakter van zijn perso-
















nages niet wordt aangetast. De exploitatie-
















rechten die zijn overgedragen aan de stich-

















ting waren door Max allemaal al in licentie
















gegeven. In Nederland exploiteert Uitgeve-
















rij Leopold de rechten op zijn boeken en
















voor de merchandise is er een contract met
















Kids at Work. Zij dragen zorg voor alle pro-

















ducten die op de markt komen en dat het
















werk van Max levend wordt gehouden. De
















filmrechten worden uitgeoefend door Tele-
















screen.’
















‘Max had twee kinderen, van wie er nog één

















in leven is. Hij ontvangt als erfgenaam uit-
















eindelijk de winst die er gemaakt wordt met
















de exploitatie van de rechten van zijn vader.
















Verder heeft hij niets met stichting te ma-
















ken. Max wilde die zaken gescheiden hou-

















den.’


































‘De exploitatierechten























had Max allemaal al in



























licentie gegeven’

pagina 17, 27-02-2010 © Het Financieele Dagblad Bijlage

 lentijnsdag. ‘Er worden steeds weer nieuwe for-
maten van de boeken uitgegeven die aansluiten
bij
i de wensen van kinderen en hun ouders’, zegt
Keuchenius. Ook wordt er gewerkt aan een Kik-
ker-boekje
k dat aan een buggyg bevestigd kan wor-
den en verschijntt Kikker in musicals en anima-
tiefilmpjes.

Ongeoorloofd gebruik
Illustratoren kunnen ook een beroep doen op
een gespecialiseerde organisatie als Pictoright.
Die beheert voor verschillende erfgenamen de
auteursrechten en treedt op bij ongeoorloofd ge-
bruik. Ook kan Pictoright bemiddelen bij de tot-
standkoming van exploitatieovereenkomsten.
‘Tot nu toe doen we dat vooral wanneer een partij
zich tot ons wendt met een idee voor het gebruik
van bepaalde afbeeldingen. We willen in de toe-
komst echter ook zelff actiever op zoek naar ex-
ploitatiemogelijkheden’, zegt Sander van de
Wiel, verantwo
t ordelijki k voor het beheer van de
rechtenbiji Pictoright.

Het internett heeft ertoe geleid dat er steeds

meer misbruik wordtt gemaakt van bekende ka- dat bedrijf ben ik directeur en dat is bijna
rakters. Meestal ontvangen de inbreukmakers














Milou Toonder (39), een dagtaak voor mij. Daarnaast heb ik

een brief waarin wordt uitgelegd dat er voor het

bestuurslid stichting ook nog mijn eigen baan. De stichting ligt

gebruik van de afbeeldingen moet worden be-

taald. In de meeste gevallen is daarmee de kous
















Toonder Auteursrecht wat meer op de achtergrond. Bij de Toon-
der Company werken daarnaast nog drie






















af. Maar het gaat ook wel eens mis. ‘We hebben





‘Ik ben een kleindochter van Marten. In mensen.’

hele discussies gehad met cafés die een afbeel-

2001 werd ik door mijn opa gevraagd of ik ‘De boeken van mijn opa worden nog










ding van Bommel gebruikten inhun logo’, vertelt





hem kon helpen bij de stichting omdat hij steeds uitgegeven en ook de speelfilm

Als je begrijpt wat ik bedoel komt nog regel-

Milou Toonder. ‘Zij vonden dat ze ons een dienst

er graag een familielid bij wilde hebben.

bewezen door een afbeelding van Bommel te ge-

Mijn opa was toen voorzitter en ik werd matig op televisie. We zouden heel graag











bruiken. Maar dat is natuurlijk de omgekeerde





penningmeester. Na het overlijden heb ik opnieuw een animatiefilm willen maken

wereld. Zij maken juist gebruik van de bekend-

ook mijn neef gevraagd om mee te hel- maar dat gaat voor dit moment nog te veel











heid van het personage om hun eigen onderne-





pen.’ geld kosten. Voorlopig richten we ons op

ming te promoten. Sommige uitbaters lijken dat

‘Mijn opa wilde in eerste instantie dat de de kleinere projecten. Zo zijn we bezig om










echtern
r iet tebegrijpen.’





stichting door buitenstaanders geleid zou het volledige werk van Olivier B. Bommel

De afbeeldingen van Jip en Janneke en Kikker

gaan worden. Ik denk dat hij zich afvroeg en Tom Poes opnieuw uit te geven. Voor

worden veelvuldig gebruikt door kleuterscholen

of wij als kleinkinderen nog wel een band dit project zijn alle tekeningen gedigita-











en kinderdagverblijven. ‘Meestal wijzen we hen





met zijn teksten en tekeningen hadden. liseerd.’

op het feit dat er sprake is van een auteursrecht’,

Maar toen hij uiteindelijk zag dat de fami-










legt Van der Voortt uit. ‘Als het duidelijk is dat er





lie zich wel bekommerde om zijn werk, be-

geen commercieel gebruik van de afbeeldingen

sloot hij dat het goed zou zijn als de meer-

wordtt gemaakt, helpen wij de organisaties vaak

derheid in het bestuur van de stichting uit ‘We zouden heel













zelfs een handje. We sturen hun dan digitale af- familieleden zou bestaan.’
beeldingen op zodat ze die kunnen gebruiken.














‘Begin 2008 is de Toonder Compagnie op-
graag opnieuw een

Voorr ons is het het belangrijkste dat er geen af-

gericht om de rechten te exploiteren, in animatiefilm maken’

breuk wordt gedaan aan het werk van Fiep, en zo

veelmogelijk kinderen ervangenieten.’

pagina 18, 27-02-2010 © Het Financieele Dagblad Bijlage