Τα πολλά πρόσωπα του αυτοσχεδιασμού:

Το αραβικό ταξίμ ως μουσικό σύμβολο

Του Αli Jihad Racy/Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Λος

‘Αντζελες
Μετάφραση- Περίληψη : Μάγια Φουριώτη

Το φαινόμενο του μουσικού αυτοσχεδιασμού εκτιμάται για την

καλλιτεχνική αξία που συνεπάγεται και την αύρα νοήματος που
φαίνεται να περιέχει Η μουσική δημιουργία σε μια παράσταση
αναγνωρίζεται δικαιωματικά σαν τέχνη, αλλά και σαν μια μορφή
έκφρασης εμποτισμένη με ειδικό βάθος. Σε αυτή τη μελέτη
υποστηρίζω ότι ο μουσικός αυτοσχεδιασμός στις χώρες της
Ανατολικής Μεσογείου, όπως στα μεγάλα αστικά κέντρα της
Βηρυτού, Δαμασκού, Χαλεπιού και Καϊρου έχει εξέχουσα θέση διότι
το μήνυμα που μεταφέρει είναι συμβολικό και αποτελεσματικό.
Η συμβολική σημασία του αυτοσχεδιασμού είναι στενά συνδεδεμένη
με τον τρόπο κατά τον οποίο η μουσική έχει γενικά συμβολική
αξία. Σε επίπεδο θεμελίωσης, η μουσική θεωρείται συμβολική διότι
μπορεί αναδείξει σύνολα διαφορετικά από την ίδια. Σαν μορφή
ακουστικής αναπαράστασης η μουσική επικαλείται συμβολικές
έννοιες μέσω παραμέτρων όπως η χροιά, το μέτρο, η μελωδία, η
υφή και τα μουσικά όργανα. Η μουσική ενσωματώνει ένα στοιχείο
συμβολικής αξίας ιδιαίτερα όταν αυτό συνδέεται με συγκεκριμένα
πολιτιστικά ιδανικά.
Από τη φύση της η μουσική αποτελεί μεταφορά ή μικρόκοσμο από
κάτι άλλο δηλαδή περιλαμβάνει στοιχεία ‘’εικονικότητας’’.
Εν των μεταξύ η μουσική θεωρείται πως οφείλει την συμβολική
αποτελεσματικότητά της στον εσωτερικό της σχεδιασμό και τις
εγγενείς ιδιότητες της ως κατηγορία εμπειριών. Η μουσική και οι
άλλες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης λειτουργούν εντός ‘’ειδικών
σημειωτικών συστημάτων’’ των οποίων η σημασία εκτείνεται
πέραν των δικών τους αυστηρών πεδίων.

Ο αυτοσχεδιασμός σαν σύμβολο

Ο τρόπος κατά τον οποίο αναλύεται ο μουσικός αυτοσχεδιασμός

εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από το πολιτιστικό υπόβαθρο και τις
αντιλήψεις των μεμονωμένων ακροατών και εκτελεστών. Η
συμβολική ιδιότητα που προσδίδεται στον μουσικό αυτοσχεδιασμό
είναι ενδεικτική για το πώς ερμηνεύεται η διαδικασία του
αυτοσχεδιασμού. Σε γενικές γραμμές η ιδιαίτερη σημασία του
αυτοσχεδιασμού επικεντρώνεται γύρω από τη μουσική υφή, τον
μεμονωμένο καλλιτέχνη, μια συλλογικότητα και τη ζωή γενικότερα
μέσα από τις ακόλουθες 12 οπτικές γωνίες:
1. Ο αυτοσχεδιασμός θεωρείται διαισθητική τέχνη.
2. Ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να υφίσταται σαν τέχνη εξάσκησης
3. Πιστεύεται ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι υπέρτατα δημιουργικός.
4.Ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να είναι προσωποποιημένος ή
εξατομικευμένος
5. Ο αυτοσχεδιασμός συνδέεται με την έμπνευση
6. Ο αυτοσχεδιασμός ασκεί ε επιρροή
7. Ο αυτοσχεδιασμός εκπροσωπεί τον μουσικό ιδιωματισμό.
8.Ο αυτοσχεδιασμός αποτελεί συγχώνευση μεταξύ του οικείου και
του καινούργιου.
9. Ο αυτοσχεδιασμός εμπλέκει άμεσα το ακροατήριο.
10.Ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να δημιουργήσει μια αίσθηση
μυστικιστικής ή συγκινησιακής υπερβατικότητας.
11.Ο αυτοσχεδιασμός συνδέεται με την ελευθερία
12. Ο αυτοσχεδιασμός στη μουσική, όπως και σε άλλες πλευρές της
ζωής, θεωρείται απόλυτα φυσιολογικός. Ο αυτοσχεδιασμός πηγάζει
από την ευρηματικότητα και τον αυθορμητισμό και αποτελεί
αναπόσπαστο κομμάτι πολλαπλών δημιουργικών διαδικασιών.

Η Τέχνη του Ταξίμ

Από ιστορικής πλευράς ο αυτοσχεδιασμός έχει εξέχουσα θέση στη
μουσική παράδοση της Εγγύς- Ανατολής. Στο σύγχρονο αραβικό
κόσμο, η ικανότητα αυτοσχεδιασμού θεωρείται σήμα κατατεθέν
της τέχνης του καλού μουσικού. Αυτό το είδος αυτοσχεδιασμού
λέγεται ταξίμ. Το ταξίμ ακούγεται σε χιλιάδες ηχογραφήσεις από
τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Η εντοπιότητα

Στις σύγχρονες αραβικές πόλεις, ο αυτοσχεδιασμός μεταφέρει μια

σειρά σημασιών και πιο συγκεκριμένα προβάλλει ένα συμβολικό
πολύπλευρο μήνυμα που δύναται να μετατοπιστεί από έναν ακραίο
πόλο σε κάποιον άλλο. ’Ένας από τους πόλους εκπροσωπεί το
συμβατικό, το τυπικό, το σταθερό της αραβικής κουλτούρας.
Το στοιχείο της εντοπιότητας εκπροσωπείται με πολλούς τρόπους.
Οι αυτό-σχεδιάζοντες μουσικοί χρησιμοποιούν τους παραδοσιακούς
μουσικούς ιδιωματισμούς της πατρίδας τους. Επίσης οι μουσικοί
μιλούν την συναισθηματική γλώσσα της κουλτούρας τους. Ως
φορέας της παράδοσης ο καλλιτέχνης του ταξίμ οφείλει να είναι
καινοτόμος για να είναι η μουσική του καλλιτεχνικά γοητευτική
και τεχνικά ορθή.

Το υψηλό ηθικό

Ο άλλος πόλος εκπροσωπεί μουσικά φαινόμενα που υπερβαίνουν την

επικράτεια της κοινοτυπίας. Περιλαμβάνει μουσικά στοιχεία που
είναι καινοτόμα, εξαιρετικά, αυθόρμητα και ιδιαίτερα. Δεδομένου
ότι επιτρέπει ελευθερία και ατομικότητα σε μεγάλο βαθμό, αυτός ο
πόλος ξεχωρίζει τους εκτελεστές από το υπόλοιπο κοινωνικό
σύνολο και τους δίνει τη δυνατότητα να εκφραστούν σε ατομικό
επίπεδο.
Κάτω από αυτό το πρίσμα οι εκτελεστές του ταξίμ επαινούνται , αν
και εφ’ όσον η μουσική τους είναι απαλλαγμένη από τα συνήθη
στερεότυπα στοιχεία.

Η σύνδεση μεταξύ του ορχηστρικού αυτοσχεδιασμού και της

ατομικής δημιουργικότητας γίνεται όταν αναφερόμαστε σε
εξέχοντες Άραβες οργανοπαίκτες.
Πράγματι, οι πιο καταξιωμένοι μουσικοί είναι γνωστοί για το
ξεχωριστό είδος αυτοσχεδιασμού, καθώς και για τις βάσεις που
έχουν από την παράδοση.
Οι μουσικοί που αυτοσχεδιάζουν έχουν πλήρη συναίσθηση της
ατομικότητάς τους καθώς και των βάσεων της παράδοσης.
Οι μουσικοί αυτοί είναι αποδέκτες πρόσθετης ατομικής
αναγνώρισης.

Συμπέρασμα
Η παρούσα μελέτη απεικονίζει την τάση της μουσικής να περιλάβει
μια μεγάλη ποικιλία αισθητικών, κοινωνικών και ιδεολογικών
εννοιών. Οι ανθρωπολόγοι του πολιτισμού και οι εθνομουσικολόγοι
απέδειξαν ότι η ανθρώπινη έκφραση ερμηνεύεται με πολλαπλούς
τρόπους. Μάσα από την ικανότητά του να εναλλάσσει διαφορετικά
εννοιολογικά πεδία, ανάλογα με την αντίληψη του παρατηρητή, το
αραβικό ταξίμ λειτουργεί όπως ‘’ η συγκεχυμένη μορφή’’ στον
τομέα της ψυχολογίας. Σαν ένα συγκεχυμένο μουσικό σύμβολο, το
ταξίμ έχει τα εφόδια να υποδηλώσει μια μεγάλη ποικιλία
συμπληρωματικών πολιτιστικών και καλλιτεχνικών πόλων όπως
συλλογικότητα- ατομικότητα, κανόνας- ιδιοσυγκρασία,
περιορισμός- ελευθερία, προσδοκία- έκπληξη, λογική- διαίσθηση,
γνώση-ταλέντο, θεωρία- πρακτική, παράδοση- καινοτομία,
συνείδηση-άφατο σταθερότητα- ποικιλία, μαστοριά- έμπνευση,
ορθότητα-επιρροή, νους – πνεύμα, υπολογισμός-αυθορμητισμός,
ήθος- πάθος που αποτελούν τα συμπλέγματα της εντοπιότητας και
του υψηλού ηθικού.
Τα τελευταία χρόνια το ταξίμ φαίνεται πως έχει υποστεί
αλλοιώσεις στη δομή και το συμβολικό περιεχόμενο λόγων των
τάσεων της τεχνολογίας.
Για να συνοψίσουμε, στον αραβικό κόσμο σήμερα οι συνεκδοχές του
αυτοσχεδιασμού είναι στενά συνδεμένες με τις επικρατούσες
πολιτιστικές και καλλιτεχνικές παγκόσμιες απόψεις. Η σημασία και
το περιεχόμενο του μουσικού ορχηστρικού αυτοσχεδιασμού
αντικατοπτρίζουν την αλληλεπίδραση αντιθέτων τάσεων καθώς και
το ενδιαφέρον για την τοπική ταυτότητα και τη διάσωση των
παραδοσιακών αρχών αφ’ ενός και την ανάγκη για αλλαγή και
υποδοχή παγκόσμιων μουσικών εξελίξεων από την άλλη.
Μολαταύτα, η τέχνη του ταξίμ διατηρεί εξέχουσα θέση στην
σύγχρονη αραβική μουσική, εκπροσωπώντας μια παράδοση ετών
και περιέχοντας στοιχεία μυστικισμού και καλλιτεχνικής έκφρασης.