Rüzgar Türbinleri İçin Kanat

Tasarımı (ve Üretimi)

Can Serkan İbrahimoğlu

Yavuz Güleç

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 1/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Rüzgar Enerjisinin Önemi

Yenilenebilir

Temiz

Bedava

Yaygın ve Bol

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 2/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Türkiye’de Rüzgar Enerjisi
1600

Installed Capacity (MW)

1400
1200
1000
800
600
400
200
0
2004 2005 2006 2007 2008 2010
Year
Çanakkale – Gelibolu Rüzgar Çiftliği
18 türbin, 14.9 MW toplam kapasite
Türkiye’nin mevcut ve planlanmış rüzgar enerjisi
2007 yılında kuruldu
kapasitesi

İlk çalışmalar 80’li yılların başlarında başladı.

İlk rüzgar çiftliği 1998 yılında Çeşme’de kuruldu (0.6 MW).

2010 yılına kadar 1070 MW’lık kapasitenin tamamlanarak toplam 1546
MW’a ulaşılması hedefleniyor.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 3/31
17 Haziran 2009, OSTİM
Türkiye’de Rüzgar Enerjisi
Türkiye’de rüzgar
hızları düşük (4-6 m/s);
– Uzun kanat boyu
– Yüksek kule:
Yükseldikçe ortalama
rüzgar hızı artar
– Bükümlü kanat :
Hızlı rüzgarlarda yorulmayı
azaltarak daha uzun kanat
tasarımlarına izin verir

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 4/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat ve Kule Boyu
• Üretim metodları ve tasarımlardaki
gelişmelerle kanat ve kule boyu –
dolayısıyla enerji üretimi- zamanla
artmıştır.

• Arazi şartlarına da bağlı olarak, toplam

kapasite artışı rotor ve kule boyu ile
doğru orantılıdan daha iyidir.

1
P= ⋅ ρ ⋅ A ⋅V 3
2

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 5/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Hakkında

• Yapısı
• Tasarımı
• Üretimi
• Testler
• Olası İyileştirmeler
• Yeni Fikirler

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 6/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Yapısı
• Dış paneller- aerodinamik şekli oluşturur ve
bükme yükünün bir kısmını taşır

• Boylamasına kiriş ve plakalardan oluşan

iç yapı- kesme yükünü ve bükme yükünün
Tipik bir kanat kesiti
bir kısmını taşır, panellerin burkulmasını
engeller

• Ara elemanlar, burç gibi- yükleri panel ve

kirişlerden çelik gövdeye aktarır

• Yıldırım koruması- kanada düşen yıldırımı

uçtan köke taşır

• Aerodinamik fren- sabit yunuslamalı

türbinlerin bazı tiplerinde koruma sisteminin
bir parçasıdır

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 7/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Yapısı
• Fiberle güçlendirilmiş plastikler(FGP) dış
paneller, iç kirişler ve aerodinamik fren şaftı
için en çok tercih edilen malzeme grubudur

• FGP’yi dış etkilere (aşınma, UV ışınları ve

nem) karşı korumak için jelkot kullanılır

• Ahşap FGP ile benzer yapısal özellikler gösteren bir

malzemedir ve panel/kiriş üretiminde kullanılabilir

• Paneller ve kirişler için cam veya karbon fiber tercih

edilebilir, aerodinamik fren şaftı için karbon kullanılır

• Güçlendirme için karbon fiber kullanılan bölümlerin

temas ettiği çelik kısımlarda korozyona yol açacağı
dikkate alınmalı bu kısmlarda paslanmaz çelik
Soyutwind tarafından üretilen ahşap kullanılmalıdır.
omurga

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 8/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Yapısı
• Kanat üretiminde en sık kullanılan reçine polyesterdir. Tasarım
gerekliliklerine göre polyester yerine epoksi veya vinilester de kullanılabilir

• Dolgu malzeme olarak genellikle termoplastik köpük veya ahşap

malzemeler kullanır

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 9/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Tasarımı
• Rüzgar türbininin kanat yüzeyi aerodinamik
özellikler değerlendirilerek tasarlanır
Tipik bir kanat kesiti
• Daha sonra bu aerodinamik yapıyı sağlam
ve direngen bir şekilde oluşturmak gerekir

• Kanat profili alt ve üst kabuktan oluşan içi

boş bir yapıdır, bu yapıyı direngen hale
getirmek için bu kabuklara plakalar
yapıştırılır

• Yapısal olarak bu plakalar kiriş gibi

davranacaktır, dolayısıyla kanadın
mukavemet analizi temel kiriş teorisi
kullanılarak yapılabilir

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 10/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Tasarımı

• Rüzgar endüstrisinin ilk yıllarında türbin kanatlarını tasarlamak için üzerinde bilgi sahibi
olunan havacılık kesitleri kullanıldı.

• Ancak kısa zamanda rüzgar kanatlarının daha değişken ve türbülanslı koşullarda çalıştığı
ve yorulma yüklerine daha çok maruz kaldığı anlaşıldı.

• Yapısal gereklilikleri yerine getirirken kökten uca kadar değişik performans özellikleri
gösteren, rüzgar türbinleri için yapılmış modern kanat tasarımları ortaya çıktı. Türbinlerden
elde edilen enerji %10-%35 kadar arttı.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 11/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Tasarımı
Kanadın göbeğe yakın kısımları kanadın
kalan kısımlarından kaynaklanan kuvvet ve
streslere dayançlı olarak tasarlanmalı

O halde göbeğe yakın kısımlarda kanat profili

kalın ve geniş olmalı

İngiltere’de, kanatlarından biri göbek bağlantılarından

kurtularak fırlamış, hasarlı bir türbin

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 12/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Tasarımı
• Rüzgar türbinlerinin en büyük düşmanı yıldırım
çarpmalarıdır

• Korunmasız bir kanatta sıcaklık 30,000o C’ye

kadar çıkabilir, sonucunda içerdeki hava şiddetle
genleşerek kanatta hasara yol açar

• Kanadın yıldırımdan korunması çarpmasını

engelleyerek değil, yıldırımı çekerek ve
istenilen doğrultuda yönlendirerek
sağlanır

• Yıldırımı iletecek reseptörler iyi iletken,

ısıya dayanıklı ve gerektiğinde kolayca
değiştirilebilecek şekilde tasarlanmalıdır

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 13/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Üretimi
• El yatırması- Vakum torbalama
– Epoksi reçine kullanımı için uygundur
– Polyester ve vinilester uygulamalarında, vakum
fazla miktarda stirenin reçineden çıkmasına
sebep olarak polimerleşmeyi engelleyebilir

• Pre-preg
– Reçine ile ıslatılmış hazır kumaşlar yine vakum
yapılarak kür edilebilir

• Vakum destekli reçine infüzyon metodu

– Büyük kompozit parçaların üretiminde yüksek
kaliteli bir çözümdür

• Filaman sargısı (aerodinamik fren ve kirişler)

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 14/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Üretimi
• En yaygın uygulama vakum destekli reçine
infüzyon metodudur.

• “Prepreg”e göre avantajı istenilen malzeme

kombinasyonun seçilebilmesidir. Ayrıca elyafın
depolanması “prepreg”inkinden daha kolay ve
ucuzdur.
Rüzgar kanadının üretimi sırasında kalıba cam elyaf serimi.
Günümüzde eğilim üretim işlemini otomatikleştirmeye yönelik
• Bu metod reçine miktarı ve sertleşme hızı
konusunda da üreticiye daha çok kontrol verir.

• Reçine olarak polyester kullanılarak pahalı ısıtma

gereçlerinden kurtulunabilir.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 15/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Üretimi

• Kalıp yüzeyi bir ayırıcı ile kaplanır.

• Belli bir dizilişte kuru kumaşlar kalıba yatırılır.

• Kumaşın üzerine soyma kumaşı, ayırıcıfilm, reçine dağıtıcı filmler konur.

• Plastik bir vakum naylonu (filmi) ve çift taraflı yapışkan bantlar kullanılarak, istiflenmiş kumaşlar
çepeçevre dış ortamdan izole edilir.

• Vakum yardımı ile reçinenin istiflenmiş kuru kumaşlara tamamen nüfuz etmesi sağlanır ve
malzeme pişmeye bırakılır.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 16/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Üretimi
• Kanat üretimi kalıpla başlar. Kanat kalitesi için kalıbın
tasarım özelliklerine uygunluğu çok önemlidir.

• Kanatta ve kalıbın kabuğunda aynı malzemeyi

kullanmak , genleşme katsayıları eş olacağı için,
üreticiye daha iyi bir kontrol verir.

• Kalıbın kompozitten üretilmesi kalıbını hafif ve

taşınabilir olmasını da sağlayacaktır. Kompozit
malzeme çelik iskelet yapıyla desteklenebilir.
ALKEG Enerji (İzmir, Türkiye)
tarafından üretilen kanat kalıpları

• Kalıp üretiminde reçine olarak polyester

kullanılması pahalı ve karışık ısıtma odası
sistemleri ve donanımları kurulması
masrafından kurtaracaktır.

• Kalıbın hassasiyeti öncelikli olarak mastarın

kalitesine bağlı olduğu için CNC kullanmak
hızlı ve kesin olacaktır.
Kalıp yüzeyinin kalitesi lazer kullanılarak kontrol ediliyor

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 17/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Üretimi
• Rüzgar enerjisi endüstrisi dünyanın en hızlı gelişen
pazarlarından biri. 2007 yılında 43,000 kanat üretildi ve 2015
yılına kadar bunun üç katına çıkacağı öngörülüyor.

• Mevcut tesislerde bu üretim miktarına ulaşmak mümkün

değil, yeni fabrikalar kurmak da çok verimli bir çözüm olarak
gözükmüyor.

• Üretimi otomatik hale getirmek kaliteyi arttırmak, üretim LM Glasfiber’ın birinci nesil laser güdümlü, otomatik cam
süresini kısaltmak ve finansal verimlilik açısından önemli yatırma cihazı, kanat kalitesini arttırdı
gözüküyor.

Rüzgar türbini üreticisi Gamesa Corp. (Madrid, İspanya)

Üst ve alt kabuğu birbirine yapıştırmak için kullanılan otomatik
tarafından tanıtılan tam otomatik kanat üretim makinası
donanım, insan hatasının önüne geçip bağlantı kalitesini arttırıyor

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 18/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Üretilen Kanadın Testi

• Tasarımlanan kanadın küçük ölçekli bir

modeli dinamik çalışma şartları taklit
edilerek rüzgar tünelinde test edilir.

• Kanat tasarımlarının aerodinamik özellikleri ve

performansları saha testi ile doğrulanır.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 19/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Üretilen Kanadın Testi
• Tasarımlanan her kanadın mukavemetinin doğrulanabilmesi
için statik ve dinamik testinin yapılması gerekir. Bu testlerde
gerçek ölçülerinde kanat kullanılır.

• Test kanadı gerilme göstergeleri ile donatılır ve veriler

bilgisayara kaydedilir.

1.5MW’lık türbinin yerinde

statik kanat testi

• Bükülme paternindeki doğrusal olmayan

değişimler kanat yapısında bir hasar
olduğu anlamına gelebilir.

26 m’lik kanadın statik testi

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 20/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Üretilen Kanadın Testi
• Dinamik test hem yanlamasına hem de
kelebekleme yönünde (flapwise) uygulanır. Normal
olarak, yükler bir defada sadece tek eksende
uygulanır.

• Dinamik test hızlandırılmış bir testtir. Kanada,

gerçek yükle aynı hasarı taklit edecek daha büyük
bir yük, ortalama 2.106 ile 5. 106 çevrim uygulanır
ve kızılötesi kameralarla yapıda ısınan bölgeler
takip edilir.

• Ayrıca kanadın doğal frekansının türbinin

frekansından farklı olması gerektiği için kanadın
en küçük doğal frekansları da ölçülür, böylece
frekanlsarın farklı olduğundan emin olunur.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 21/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Üretilen Kanadın Testi

• Kanatlara aşırı yüklere (en az maksimum

tasarım yükü kadar) dayançlarını test
etmek için statik test uygulanır.

• Uzun zamandır hizmet veren bir kanadın

mukavemetini göstermesi açısından bu test
dinamik testten sonra yapılır.

• Statik test yine her iki eksende yapılır ve

kanat simetrik olmadığı için her 2 yönde
uygulanması önerilir.

• Kanattan gerilme bilgileri alınır ve tasarım

limitleri ile karşılaştırılır. Gerilmelerdeki
doğrusallığın bozulması hasar belirtisi
olabilir.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 22/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Tasarımındaki İyileştirmeler
• Göbeğe doğru kanadın kendi ağırlığını
taşıyabilmesi için kanat profili kalınlaşır ve
göbekte bağlantı yapılabilmesi için dairesel bir
şekil alır. Bu faktörler kanadın performansını
azaltır.

• Vorteks oluşturucular yüzeyden uzayan,

karşılıklı belli açılarda yerleştirilmiş küçük
kanatçıklardan oluşur.

• Bu kanatçıklar yüksek rüzgar hızlarında hava

akımının yüzeyden daha geç ayrılmasını
sağlayarak kopmayı (stall) geciktirir.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 23/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Tasarımındaki İyileştirmeler

• Kanat ucu tasarımı kanadın performansını ve

gürültüsünü çok etkiler

• Aerodinamik açıdan bakıldığında geniş kanat

ucu en iyi olasılık olarak karşımıza çıkar. Ancak
bu tasarım gürültülüdür ve yükleri arttırır,
sonucunda kanadı güçlendirmek için daha çok
malzeme kullanmak gerekir

• Gürültüyü azaltmanın bir yolu dönüş hızını

azaltmaktır, ancak bu şekilde enerji üretimi
düşecektir

• O halde kanat ucunun gürültü ve performans

olarak eniyileştirilmesi gerekir.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 24/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Kanat Tasarımındaki İyileştirmeler
• Ön-bükümlü kanatlar, LM şirketinin patentini
aldığı bir tasarım

• Kanatlar bükümlü üretilerek, takıldıktan sonra

rüzgar yönünde hareket etmeleri ve aşırı yüke
maruz kalmaması sağlanıyor

• Kanatlar kuleden ön-bükümle uzaklaştığı için

rüzgar kaynaklı bükülmeye izin verilen mesafe
artıyor böylece yapıyı direngen hale getirmek
için malzeme harcanmıyor

• Daha hafif kanatlar, daha uzun kanat üretimini

olası hale getiriyor, bu da daha çok elektrik üretimi
anlamına geliyor

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 25/31
17 Haziran 2009, OSTİM
Kanat Tasarımındaki İyileştirmeler

• Geri-bükümlü kanatlar Amerikan

“Sandia National Labratories” ile “Knight
&Carver” şirketinin ortak bir çalışması.

• Kanatlar geriye bükümlü üretilerek

türbülanslı, hızlı rüzgarlarda
kelebekleme (flap) ve burulma etkileri
eşleştirilerek yorulma azaltılıyor

• Bu sayede düşük rüzgarlı bölgelerde

daha büyük çapta türbinler üretilebilir.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 26/31
17 Haziran 2009, OSTİM
Rüzgar Türbini Üzerine Yeni Fikirler

• Türbin kanatlarının firar kenarları

elastik bir malzemeden üretilerek firar
kenarının şekli kontrol edilebilir.

• Böylece kanatların üzerindeki dinamik

yükler azaltılarak türbin bileşenlerinin
ömrü arttırılabilir.

Esnek firar kenarlı kanat profili- Uçtaki pitot borusundan aldığı

ölçümlerle kontrol edilen bir prototip

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 27/31
17 Haziran 2009, OSTİM
Rüzgar Türbini Üzerine Yeni Fikirler

• Yer şekilleri, bitki örtüsü ve çevredeki

yapıların yerel rüzgar koşullarını etkilediği
biliniyor.

• Aynı zamanda türbinlerin birbirlerini

gölgelemeyecek ve türbülans
yaratmayacak şekilde yerleştirilmesi verimli
üretim için çok önemli.

• Bunun için rüzgar çiftliğinde türbinlerin

dizilimi için analizler yapılarak en iyi
dizilimin bulunması sağlanıyor.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 28/31
17 Haziran 2009, OSTİM
Rüzgar Türbini Üzerine Yeni Fikirler
Rüzgar çiftliklerinin etrafına pasif objeler
yerleştirilerek türbinlerin etrafındaki hava akımı
değiştirilebilir.

Leviathan Energy-Wind Energizer

Yapılan testler sonucu bu uygulamayla

genel kazancın %30, düşük hızlardaki
kazancın ise %150 olduğu iddia ediliyor.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 29/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Rüzgar Türbini Üzerine Yeni Fikirler
• Çin ve Danimarka 1MW’a kadar küçük-orta
rüzgar türbinleri için bambu bitkisinden
kanat üretim çalışmalarına başladı.

• Bambu ucuz, hafif ve dayançlı bir

malzeme. Çin ve Hindistan’da yaygın bir
bitki ve hızlı büyüyor.

Bambu ormanı

• Hesaplamalara göre kompozit kanatların

aksine bambu kanatlar üretimi için harcanan
enerjiyi 2 gün içinde karşılayabiliyor.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 30/31
17 Haziran 2009, OSTİM
 Rüzgar Enerjisinin Geleceği
• 2020 yılı itibariyle üretilen enerjinin
%20’si yenilenebilir enerji
kaynaklarından sağlanacak.

• Günümüzde rüzgar enerjisinin

üretimde payı %3.7.

• 2020 itibariyle bu oranın %12-14,

2030 itibariyle %25 olması
hedefleniyor.

• 80’lerde “40 cent” olan kWh

maliyeti, bugünlerde verimli 2008 yılı Avrupa’da rüzgar enerjisi üretim haritası
sahalarda “4-5 cent”e kadar düştü.
10 sene içinde bunun “2 cent”
seviyesine düşmesi bekleniyor.

Enerji Verimliliği Uygulamaları ve Yeni İş Fırsatları

Proje Pazarı Sunumları 31/31
17 Haziran 2009, OSTİM