Professional Documents
Culture Documents
”ΕΞΑΜΗΝΟ΄’Α’
Μερικές φορές μπορεί να παρατηρηθεί και την νύχτα όταν οι θερμοκρασίες είναι
υψηλές. Απαντάται από το ύψος της θάλασσας έως και σε υψόμετρα μεγαλύτερα των
2500m.
Κινείται κυρίως στο έδαφος όμως συχνά σκαρφαλώνει και σε θάμνους. Τρέφεται
κυρίως με σαύρες, αλλά και με μικρά θηλαστικά, μικρά φίδια, αυγά ερπετών και
νεοσσούς. Ζευγαρώνει συνήθως τον Απρίλιο και τα θηλυκά γεννούν 2-19 νεογνά
(ζωοτόκο φίδι).
Θα δαγκώσει αμυντικά και θα αποβάλλει δύσοσμο έκκριμα από εδρικούς αδένες αν
αρπαχτεί. Ακίνδυνο φίδι που σε πολλές περιοχές το περνούν λανθασμένα για Οχιά
και το σκοτώνουν.
Αν πιαστεί και νιώσει κίνδυνο, εκκρίνει έντονα δύσοσμο υγρό και συχνά
προσποιείται το νεκρό γυρίζοντας ανάποδα, με ανοιχτό το στόμα και την γλώσσα
έξω. Σπανίως μπορεί να προσποιηθεί επίθεση πλαταίνοντας το κεφάλι και
"σφυρίζοντας", όμως σχεδόν ποτέ δεν δαγκώνει.
Τρέφεται με μικρές σαύρες, έντομα και σπανίως με μικρά τρωκτικά. Ζευγαρώνει την
άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν το καλοκαίρι 3-16 αυγά. Πρόκειται για ακίνδυνο φίδι
με κακή όμως φήμη, αφού στις περισσότερες περιοχές πιστεύεται λανθασμένα πως
είναι δηλητηριώδες και επικίνδυνο και πως τινάζεται από μεγάλες αποστάσεις για να
επιτεθεί.
Τα ατροφικά του μάτια είναι σκεπασμένα με δέρμα. Η ουρά του έχει μυτερό τέλος
και την χρησιμοποιεί στην μετακίνησή του μέσα στις τρύπες. Τα θηλυκά γεννούν 4-8
αυγά μήκους 11-25mm. Αν πιαστεί προσπαθεί έντονα να ξεφύγει και πιέζει με την
άκρη της ουράς του. Εντελώς ακίνδυνο φίδι.
Το δηλητήριό της είναι σχετικά ασθενές, παρ'όλα αυτά η ιατρική φροντίδα μετά το
δάγκωμα συνιστάται. Η Νανόχεντρα θεωρείται σπάνια πλέον και ειδικά το ελληνικό
υποείδος graeca.
Τα Δηλητηριώδη φίδια
1. Δηλητηριώδη φίδια - Γενικές πληροφορίες
άμυνα ή επίθεση;
Τα δηλητηριώδη φίδια στην πλειονότητά τους δεν πρόκειται να κυνηγήσουν τον
άνθρωπο για να σπαταλήσουν το πολύτιμο γι' αυτά δηλητήριό τους. Η λέξη επίθεση
δεν συμπεριλαμβάνεται στη ζωή των φιδιών. Οι βασικές τους ανάγκες είναι
διατροφή-θερμορύθμιση-ζευγάρωμα. Εάν το φίδι προκληθεί από τον άνθρωπο,
ενδεχομένως θα δαγκώσει για να προστατεύσει τη ζωή του, να αμυνθεί και όχι να
επιτεθεί με σκοπό να βλάψει τον άνθρωπο. Τα φίδια δεν επιτίθενται χωρίς να
προκληθούν.
η διαδικασία δαγκώματος
Η διαδικασία του δαγκώματος είναι ταχύτατη στα δηλητηριώδη φίδια και διαρκεί
μόνο 1/3 του δευτερολέπτου. Σε ένα τρίτο του δευτερολέπτου το φίδι εκτινάσσεται,
δαγκώνει και αποτραβιέται πίσω για να διασφαλίσει ότι δεν κινδυνεύει. Συνήθως πριν
το δάγκωμα το φίδι σχηματίζει ένα S με το σώμα του. Κατά την εκτίναξη για το
δάγκωμα, τα σαγόνια μπορούν να ανοίξουν κατά 90°. Το δάγκωμα μπορεί να είναι
στεγνό (να μην εγχύσει δηλητήριο δηλαδή). Εάν στο σημείο που δάγκωσε το φίδι
υπάρχουν δυο μικρές οπές, αυτό σημαίνει πως ενδεχομένως άφησε δηλητήριο.
τύποι δηλητηρίου
Το δηλητήριο στα φίδια βάσει της εξέλιξης και προσαρμοστικότητάς τους στη φύση,
εξελίχθηκε έτσι ώστε να ακινητοποιεί το θήραμα, για την καλύτερη χώνεψη του
θηράματος και για άμυνα από τους εχθρούς. Υπάρχουν δυο τύποι δηλητηρίου στα
φίδια:
Αιμοτοξικό (Hemotoxic)
επιδρά στο κυκλοφορικό σύστημα και τα εσωτερικά όργανα προκαλώντας κλονισμό
ή φλεγμονή στο σώμα. Είναι τα πιο επώδυνα και καταστρέφουν τους ιστούς στο
σημείο του δήγματος
Νευροτοξικό (Neurotoxic)
επιδρά στο νευρικό σύστημα το οποίο ελέγχει την αναπνοή και σύντομα επιφέρει
παράλυση στο σώμα. Ο πόνος δεν είναι τόσο επώδυνος αλλά το νευροτοξικό
δηλητήριο είναι ισχυρότερο από το αιμοτοξικό
Κανένα φίδι όμως δεν ανήκει μόνο σε μια από τις δυο κατηγορίες διότι μπορεί να έχει
και αιμοτοξικής αλλά και νευροτοξικής σύστασης δηλητήριο σε διαφορετικές
αναλογίες στον οργανισμό του, αναλόγως του είδους φιδιού.
σωληνόγλυφα
στα σωληνόγλυφα φίδια τα δυο δόντια που διοχετεύουν το δηλητήριο είναι πολύ
μεγαλύτερα από τα υπόλοιπα, είναι τοποθετημένα μπροστά -όπως οι κυνόδοντες στα
θηλαστικά- και είναι κινητά. Όταν δεν χρησιμοποιούνται παραμένουν διπλωμένα
προς τα πίσω και κατά το δάγκωμα ξεδιπλώνονται αστραπιαία για να δαγκώσουν και
να εγχύσουν το δηλητήριο στους ιστούς του θύματος. Αυτοί οι κυνόδοντες κατά
μήκος είναι κούφιοι εσωτερικά σαν σύριγγες, ώστε να μπορούν να διοχετεύουν το
δηλητήριο το οποίο παραμένει αποθηκευμένο στους δηλητηριώδης αδένες των
σωληνόγλυφων φιδιών. Ο κάθε κυνόδοντας μπορεί να κινείται ανεξάρτητα από τον
άλλο και αυτό μπορούμε να το παρατηρήσουμε όταν το φίδι χασμουριέται μετά την
κατάποση του θηράματος για να επαναφέρει τα αρθρωτά οστά του σαγονιού στη
θέση τους ή καθώς καταπίνει το θήραμα και σπρώχνει με το κάθε δόντι το θήραμα
προς το στομάχι του. Το δηλητήριο των φιδιών που ανήκουν στα σωληνόγλυφα φίδια
επιδρά κυρίως στο κυκλοφορικό σύστημα, προκαλεί πήξιμο του αίματος και φράζουν
οι αρτηρίες των πνευμόνων. Στο νευρικό σύστημα επιδρά αλλά πολύ λιγότερο και δεν
υπάρχει άμεση επίδραση στο αναπνευστικό σύστημα. Ο πόνος και το τοπικό πρήξιμο
είναι συνήθως σοβαρά και σε έντονο βαθμό, με μια αίσθηση έντονου καψίματος
(Martin και Lamb). Σύντομα το σημείο στο οποίο έγινε το δήγμα, πρήζεται
μελανιάζει και εάν δεν ληφθεί φαρμακευτική αγωγή αρχίζει να μαυρίζει καθώς το
δηλητήριο προχωρά και καταστρέφει τους ιστούς στο σημείο του δήγματος. Οι
Ευρωπαϊκές οχιές πάντως έχουν σε γενικές γραμμές το λιγότερο τοξικό δηλητήριο σε
σχέση με Αμερικανικές, Αφρικανικές και Ασιατικές οχιές και συνήθως μόνο ένα 15%
των ατόμων που δαγκώθηκαν δεν καταφέρνουν να επιζήσουν από ένα δάγκωμα
Ευρωπαϊκής οχιάς.
οπισθόγλυφα
στα οπισθόγλυφα φίδια τα δόντια που εγχέουν το δηλητήριο είναι μικρότερα, δεν
είναι κινητά και βρίσκονται τοποθετημένα στο πίσω μέρος της οδοντοστοιχίας. Σε
γενικές γραμμές πάντως τα οπισθόγλυφα δεν θεωρούνται θανατηφόρα για τον
άνθρωπο. Αφ' ενός το δηλητήριο είναι ήπιας τοξικότητας και αφ' ετέρου, στα
περισσότερα είδη τα δόντια βρίσκονται αρκετά πίσω τοποθετημένα και δεν μπορούν
εύκολα να δαγκώσουν παρά μόνο κάποιο δάχτυλο.
πρωτερόγλυφα
στα πρωτερόγλυφα τα δόντια είναι πολύ μικρότερα από αυτά των σωληνόγλυφων
φιδιών, είναι τοποθετημένα μπροστά αλλά δεν είναι κινητά. Η οικογένεια των
Ελαπιδών (Elapidae) ανήκει στα πρωτερόγλυφα. Το δηλητήριο των φιδιών που
ανήκουν στα πρωτερόγλυφα φίδια επιδρά κυρίως στο νευρικό σύστημα, σύντομα
προκαλείται παράλυση στο αναπνευστικό σύστημα καθώς το δηλητήριο επιδρά στο
κεντρικό νευρικό σύστημα που ελέγχει την αναπνοή. Ο πόνος και το τοπικό πρήξιμο
συνήθως δεν είναι έντονα αλλά η τοξικότητα του δηλητηρίου είναι υψηλή. Ακόμα και
το δήγμα (δάγκωμα) από μικρά είδη πρωτερόγλυφων φιδιών όπως το Κοραλόφιδο
(Leptomicrurus spp.), είναι θανατηφόρα για τον άνθρωπο.
Εισαγωγή - τα είδη
Τα δηλητηριώδη φίδια στην Ελλάδα είναι 7 και από αυτά μόνο 5 μπορούν κάτω από
ορισμένες προϋποθέσεις να γίνουν επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Τα 5 αυτά είδη είναι
οχιές, είναι σωληνόγλυφα και είναι οι εξής: η κερασφόρος οχιά (Vipera ammodytes),
ο αστρίτης (Vipera berus), η Οθωμανική οχιά (Vipera xanthina), η οχιά των λιβαδιών
(Vipera ursinii) και η οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri).
Τα άλλα δυο είδη είναι ο σαπίτης (Malpolon insignitus fuscus) και το αγιόφιδο
(Telescopus fallax). Το δηλητήριο των δύο αυτών ειδών αφενός είναι ήπιας
τοξικότητας και αφετέρου, ο άνθρωπος δύσκολα μπορεί να δαγκωθεί από τα φίδια
αυτά διότι τα ιοβόλα δόντια που διοχετεύουν το δηλητήριο βρίσκονται στο πίσω
τμήμα του στόματος γι' αυτό και αυτά τα φίδια ονομάζονται οπισθόγλυφα.
το γένος: Vipera
Η καταγωγή των ειδών οχιάς από την Ευρασία κρατάει από την εποχή του
Μειόκαινου, αντικατοπτρίζοντας έτσι μια πολύ παλιά εξελικτική ιστορία των ειδών
αυτών (Nilson και Andrén 1997). Τα αρχαιότερα ευρήματα απολιθωμάτων είναι από
την εποχή του Μειόκαινου. Στο γένος Vipera βρίσκουμε τα υπογένη Pelias,
Acridophaga και Montivipera.
Vipera kaznakovi (ΒΑ Τουρκία, Γεωργία, Ρωσσία και κατά μήκος των ακτών της
Μαύρης Θάλασσας)
Vipera seoanei (ΝΔ Γαλλία και βόρειες περιοχές σε Ισπανία και Πορτογαλία)
Vipera ursinii ebneri (ΒΑ Τουρκία, Ν. πρώην Σοβιετική Ένωση και ΒΔ Ιράν)
Vipera raddei και τα υποείδη Vipera raddei raddei και Vipera raddei kurdistanica
(Αρμενία, Τουρκία)
Vipera wagneri (Α Τουρκία στα σύνορα της Αρμενίας και του Ιράν)
Είναι καλό να ξαπλώσετε και να παραμείνετε ήρεμος όσο αυτό είναι δυνατό
κρατώντας το μέλος που δαγκώθηκε χαμηλότερα από το ύψος της καρδιάς. Λίγο
επάνω από το σημείο του δαγκώματος δέστε σφιχτά το μέλος ώστε να μειωθεί η
κυκλοφορία του δηλητηρίου προς την καρδιά, αλλά μην υπερβάλλετε στο σφίξιμο.
Αρκεί ένα ανεκτό σφίξιμο.
ΜΗΝ κάνετε κάποια τομή στο σημείο και ΜΗΝ βάλετε πάγο, θα χειροτερέψετε την
πληγή στο σημείο εκείνο.
Ακολούθως τηλεφωνείστε σε κάποιο νοσοκομείο ή ιατρείο για βοήθεια αναφέροντας
τι ακριβώς συνέβη και την ακριβή (εάν είναι δυνατόν τοποθεσία που βρίσκεστε).
Η κρισιμότητα της κατάστασης προσδιορίζεται και από μια σειρά άλλους παράγοντες
που είναι:
● ποσότητα δηλητηρίου στον οργανισμό
σε κάθε δάγκωμα η ποσότητα δηλητηρίου που εγχέεται δεν είναι πάντα η ίδια και
αυτό ποικίλει ανάλογα με τη διάθεση του φιδιού, με το πότε είχε ξανα-δαγκώσει και
πόσο δηλητήριο είχε εγχυθεί
● σημείο δαγκώματος
το σημείο δαγκώματος παίζει και αυτό ρόλο, καθότι όσο πιο κοντά στην καρδιά είναι
τόσο πιο επικίνδυνο είναι