Doğalgaz İç Tesi̇sati Gaz

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
GAZ VE TESİSAT TEKNOLOJİSİ
DOĞALGAZ İÇ TESİSATI GAZ

BORULARINI DÖŞEME
ANKARA 2006
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı
Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşılabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak
dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR...............................................................................................................iii
GİRİŞ ..................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ................................................................................................3
1. DOĞALGAZ SAYACI MONTAJI ..................................................................................3
1.1. Doğalgazın Özellikleri ..............................................................................................3
1.1.1. Fiziksel Özellikleri.............................................................................................3
1.1.2. Kimyasal Özellikleri ..........................................................................................3
1.1.3. Doğalgazda Yanma ve Gaz Yakıcılar .................................................................3
1.2. Sağlık ve Güvenlik....................................................................................................5
1.2.1. Doğalgazdan Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınacak Önlemler ................5
1.2.2. Çalışma Esnasında Olabilecek Kazalar ve Alınacak Önlemler ............................5
1.2.3. Doğalgaz Yangınları ve Alınacak Önlemler .......................................................6
1.3. Sayaçlar ....................................................................................................................7
1.3.1. Doğalgaz Sayaçları ............................................................................................7
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................11
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................12
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..............................................................................................16
2. DUVAR VE DÖŞEMEDEN BORU GEÇİŞLERİ ..........................................................16
2.1. Duvar, Döşeme Ve Diletasyon Derzlerinden Doğalgaz Borusu Geçirme..................16
3. ÇELİK BORU İLE DOĞALGAZ İÇ TESİSATI MONTAJI ..........................................22
3.1. Bina İçi Gaz Tesisatının Bölümleri..........................................................................22
3.1.1. Ana Kesme Vanası...........................................................................................22
3.1.2. Dağıtım Borusu................................................................................................23
3.1.3. Kolon Borusu...................................................................................................23
3.1.4. Sayaç Bağlantı Hattı ........................................................................................23
3.1.5. Tüketim Hattı...................................................................................................23
3.1.6. Ayırım Hattı ....................................................................................................23
3.1.7. Cihaz Bağlantı Hattı.........................................................................................23
3.1.8. Atık Gaz Sistemleri..........................................................................................24
3.1.8.1. Bacalı Cihazlar..............................................................................................24
3.1.8.2. Hermetik Cihazlar .........................................................................................25
3.2. Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar.......................................26
3.2.1. Gaz Borularının Erişilebilirliği .........................................................................26
3.2.2. Sızdırmazlık.....................................................................................................26
3.2.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması................................................28
3.2.4. Boruların yapı elemanlarına tespiti ...................................................................28
3.2.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması ......................................................29
3.2.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması ............................................................29
3.2.7. Statik Elektrik Yüklerine Karşı Boruların Korunması.......................................30
3.2.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri .................................30
i
3.2.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu ..................................31
3.2.10. Binanın Oturmasına Karşı ve Dilatasyon Derzlerinden Geçişlerde Alınacak
Önlemler ...................................................................................................................31
4. BAKIR BORU İLE DOĞALGAZ İÇ TESİSATI MONTAJI..........................................37
4.1. Bakır Borular ve Birleştirme Parçaları.....................................................................37
4.2. Boru İçinin Temizlenmesi .......................................................................................38
4.3. Doğalgaz Tesisatında Kullanılacak Bakır Boruların Özellikleri ...............................39
4.3.1. Özellikleri........................................................................................................39
4.3.2. Teknik Özellikleri ............................................................................................40
4.4. Sert Lehim Telleri...................................................................................................40
4.4.1. Bakır ve Bakır-Esaslı Sert Lehim Alaşımları ....................................................40
4.4.2. Bakır-Fosfor Esaslı Sert Lehim Alaşımları .......................................................41
4.4.3. Gümüşlü Sert Lehim Alaşımları .......................................................................41
4.5. Sert Lehim Dekapanları (Pastaları)..........................................................................41
4.6. Oksi-Gaz Pürmüzü..................................................................................................42
4.7. Oksi-Asetilen Şaloması ...........................................................................................42
5. KELEPÇE MONTAJI....................................................................................................48
5.1. Çelik Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti .........................48
5.2. Bakır Boruların Kelepçe Ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti ........................51
6. DUVAR GEÇİŞLERİNDEKİ BORU İLE KILIF ARASINI UYGUN DOLGU
MALZEMESİ İLE DOLDURMA......................................................................................56
MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................62
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................63
ÖNERİLEN KAYNAKLAR..............................................................................................65
KAYNAKÇA ....................................................................................................................66
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 582YIM259
ALAN Gaz ve Tesisat Teknolojisi
DAL/MESLEK Isıtma ve Doğalgaz iç Tesisatçısı
MODÜLÜN ADI Doğalgaz iç Tesisatı Gaz Borularını Döşeme
Doğalgaz sayacından başlayarak gaz tüketim cihazına kadar,
MODÜLÜN TANIMI gaz iç tesisat borularının döşenmesi ile ilgili bilgi ve
becerilerin anlatıldığı öğretim materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOŞUL Doğalgaz Kolon Tesisatı Modülü’nü almış olmak.
YETERLİK Doğalgaz iç tesisat borularını döşemek.
Genel Amaç
Gerekli ortam sağlandığında doğalgaz iç tesisatı borularını
gaz iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak güvenli bir şekilde
döşeyebileceksiniz.
Amaçlar
Ø Bu faaliyet ile gerekli ortam sağlandığında ihtiyaç duyulan
malzeme, takım, araç, gereç temin edildiğinde
şartnamelere uygun olarak doğalgaz sayacını monte
edebileceksiniz.
Ø Gerekli donanımı kullanarak gaz borularını duvardan
MODÜLÜN AMACI kuralına uygun olarak geçirecek, geçiş yerlerine koruyucu
kılıf koyabileceksiniz.
Ø Bina içi doğalgaz tesisatını çelik boru ile uygun teknikte
Ø Gerekli donanımı kullanarak bina içi doğalgaz tesisatını
bakır boru ile şartnamelere uygun olarak
Ø Çelik boruları kelepçe kullanarak duvara
sabitleyebileceksiniz.
Ø Boruların duvar geçişlerinde kılıf ile boru arasını uygun
bir şekilde dolgu malzemesi ile doldurabileceksiniz.
Atölye ortamı, Takım hane, Körüklü tip gaz sayacı, Boru
EĞİTİM ÖĞRETİM
paftası, Boru testeresi, Sızdırmazlık macunu, Boru
ORTAMLARI VE
mengenesi, Boru keskisi, Keten, Boru anahtarı, Matkap, -U-
DONANIMLARI
tipi sulu manometre, Metre
Her faaliyet sonrasında faaliyetle ilgili değerlendirme soruları

ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE
Öğretmeniniz modül sonunda size ölçme aracı (uygulama,
DEĞERLENDİRME
soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile
kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.
iii
iv
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Doğalgazın konutlarda ve sanayide kullanılması son yıllarda çok yaygınlaştı. Özellikle

konut ısıtmasında birçok şehirde doğalgaz tercih edilmeye başlandı.
Konut ısıtmasında doğalgaza dönüşüm yapılırken en son yeniliklerin izlenmesi

gerekir. Bilinçli hareket edilmesi can ve mal emniyeti açısından son derece önemlidir.
Oldukça yeni olan bu sektörde yetişmiş, bilinçli eleman bulmakta firmalar çok
zorlanmaktadır.
Piyasa çalışmalarında yararlı olacak ve zorluk çekmeden iş bulabileceğiniz bu

modülle, doğalgaz iç tesisatının nasıl yapıldığını öğrenmiş olacaksınız.
Doğalgaz tesisatında kullanılan araç, gereç, cihazların ve yapı elemanlarının

standartlara uygun olması halinde büyük kolaylıklara, konfora ve çevre sağlığına
kavuşacağız. Bu da ancak sizlerin bu modülü iyi öğrenip ve öğrendiklerinizi doğru
uygulamanız ile mümkün olacaktır.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Uygun ortam sağlandığında gerekli araç ve gereçleri kullanarak körüklü bir doğalgaz
sayacını ölçülerinde monte edebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
Ø Evlerin girişlerine monte edilmiş doğalgaz sayaçlarının, gaz girişi ve çıkışını

takip ediniz, metreyle yerden kaç santimetre yukarıda olduğunu ölçünüz, bu
bilgileri not ederek arkadaşlarınıza atölye ortamında sunum yapınız.
Ø Konutlarda kullanılan sayaçların dışında farklı büyüklük ve kapasitede doğalgaz

sayacı mevcut mu? Araştırınız.
1. DOĞALGAZ SAYACI MONTAJI

1.1. Doğalgazın Özellikleri
1.1.1. Fiziksel Özellikleri
Doğalgaz renksiz, kokusuz ve havadan daha hafif bir gazdır. En önemli özelliği ise
zehirsiz bir gaz olmasıdır. Doğalgazın solunması halinde zehirleyici ve öldürücü bir etkisi
yoktur. Ancak ortamda çok fazla birikmişse teneffüs edecek oksijen azaldığından dolayı
boğulma tehlikesi vardır. Bu nedenle şehre dağıtılmadan önce sarımsak kokusunu andırır bir
koku ile özel olarak kokulandırılır. Böylece ortamda gazın varlığını hissetmek mümkün
olacaktır.
1.1.2. Kimyasal Özellikleri
İçinde metan, etan, propan, azot ve az miktarda karbondioksit gazlarının bileşiminden

oluşmuştur. İçerisinde kükürt ve organik kükürt bileşikleri yoktur. Böylece bu tür maddelerin
yanması ile oluşan kükürtlü gazların atmosferi kirletmesi söz konusu değildir.
1.1.3. Doğalgazda Yanma ve Gaz Yakıcılar
Doğalgaz hava ile çok iyi bir karışım sağlayarak yanma verimliliği en yüksek
yakıtlardan birini oluşturmaktadır. Doğalgaz yandığında kül bırakmaz, bu nedenle temiz bir
yakıttır.
3
Yanması son derece hassas olarak kontrol edilebilir. Bu nedenle oldukça yüksek
teknoloji ile üretilen gaz yakıcı cihazlar imal edilmiştir. Doğalgaz yakıcıları tamamen
otomatik kontrolle ve emniyetli bir şekilde çalışır. Devreye çabuk girip çıkabilir. Bu
cihazları doğalgaz brülör kazan sistemleri, kombiler, kat kaloriferleri, doğalgaz sobaları ve
doğalgazlı şofbenler olarak sıralayabiliriz.
Resim1.1: Kombi Resim 1.2: Şofben
Resim 1.3: Doğalgaz brülörleri Resim 1.4: Doğalgaz sobası
Ø Basınç: Bir yüzeye dik ve düzgün olarak etkiyen kuvvete basınç denir. Basınç
birimi kg/cm2’dir. (Gaz işletmeciliğinde bar ve milibar birimleri daha çok
kullanılır)
Ø Sıcaklık: Ortalama hızda hareket eden bir molekülün hareket enerjisidir.

Molekül başına hareket enerjisi artınca, sıcaklığında arttığı görülür. Sıcaklık
hissedilebilir bir kavramdır ve ölçülebilir. Sıcaklığı termometre ile ölçeriz ve
birimi Santigrat (C)’dır.
4
Ø Isı: Bir maddenin tüm moleküllerinin sahip olduğu, hareket (kinetik)
enerjilerinin toplamıdır. Isınan maddelerde moleküllerin hareketi artar. O halde
ısı bir enerji türüdür ve birimi kaloridir (cal).
Ø Debi: Bir akışkanın belli bir kesitten belli bir sürede geçen miktarına debi denir.
Debi genellikle saatte metreküp (m³/h) olarak belirtilir.
Ø Hacim: Maddelerin uzayda kapladığı yere hacim denir. Bütün maddelerin şekli
ve halleri nasıl olursa olsun hacimleri ölçülebilir. Dolayısıyla gazların hacmi,
içinde bulundukları kabın şeklini alarak orada bir yer kaplamalarıdır. Her
maddenin hacmi ölçülebilir veya hesaplanabilir.
1.2. Sağlık ve Güvenlik
1.2.1. Doğalgazdan Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınacak Önlemler
Doğalgazdan doğabilecek en önemli tehlike gaz kaçağıdır. Gaz kaçağı kokudan hemen
anlaşılabilir. Gaz kaçağı olması halinde hemen aşağıdaki önlemleri almalıyız.
1. Bütün alevler hemen söndürülmelidir.

2. Bütün kapı ve pencereler açılmalı, ortam havalandırılmalıdır.
3. Gaz sayacından önceki küresel vana veya girişteki ana kapatma vanası hemen
kapatılmalıdır.
4. Gaz kokusu olan odalara, ortamlara açık alevle girilmemelidir.
5. Hiçbir kibrit veya çakmak çakılmamalıdır.
6. Elektrik düğmesi, şalteri açıksa kapatılmamalı, kapalıysa açılmamalıdır.
7. Hiçbir elektrik fişi prizden çekilmemelidir.
8. Hiçbir elektrik zili kullanılmamalıdır.
9. Bütün gaz armatürleri kapatılmalıdır.
10. Sigara içilmemelidir, içiliyorsa hemen söndürülmelidir.
11. İlgili gaz dağıtım şirketi gaz kaçağı olmayan bir mahalden (örneğin komşudan)
187 no’lu telefon aranarak bildirilmelidir.
1.2.2. Çalışma Esnasında Olabilecek Kazalar ve Alınacak Önlemler
Çalışma esnasında olabilecek kazalar genellikle tesisatta gaz varken yapılan tamirat,
tadilat ve benzeri çalışmalarda ortaya çıkar. Bu nedenle çalışmaya başlamadan önce, içinde
gaz akışı olan boru hattı ana vanadan kapatılmalı ve açılmaması için emniyet tedbiri
alınmalıdır.
5
Daha önce gazla kullanılmış boru ve malzemelerin kullanımında, tadilat ve
tamiratında havalandırma ile hatta kalan gaz tehlikesiz bir şekilde tamamen boşaltılmalı ve
hava ile boru içi süpürülmelidir. Kapatma vanası ancak dışarıya gaz çıkışı olan boru
hattındaki bütün açık uçlar sızdırmaz biçimde tekrar kapatıldıktan sonra açılabilir.
Daha önce gazla kullanılmış bir tesisatta sayaç, basınç regülatörleri vb.nin takma
sökme, tamirat ve tadilatlarında statik elektriğin ark oluşturarak boşalmasına karşı,
birleştirilecek hat öncesi ve sonrası bir iletken kablo ile (örneğin otolardaki akü yedekleme
kablosu) irtibatlandırılmalıdır.
Gaz akışı olan boru hattında çalışma yaparken, gaz sızıntısı olup olmadığı gaz kaçak
kontrol cihazı veya köpük oluşturan bir malzeme ile kontrol edilir. Açık bir alevin sızıntı
yerine yaklaştırılması ile kontrol son derece tehlikeli ve yasaktır. Çatlak, kırık ve benzeri
sebeplerle sızıntı tespit edilen boru hatları değiştirilmelidir.
1.2.3. Doğalgaz Yangınları ve Alınacak Önlemler
Doğalgazla çalışan cihazlarda emniyet sistemi seçimi cihaz cinsi seçimi kadar önemle
ele alınmalıdır. Nasıl yüksek binalardaki yangın merdivenleri, binanın ömrü boyunca belki
hiç kullanılmamasına rağmen yangın anında önemi anlaşılırsa doğalgaz tesisatının emniyet
sistemi için de aynı şekilde düşünmek gerekir.
Bina içlerinde ve kazan dairelerinde gaz kaçağını bildiren gaz alarm cihazları
kullanılmalıdır. Bu cihazlar mümkün olan azami güvenliği sağlamalıdırlar. Azami
güvenlikten anlamamız gereken ilk şey gaz kaçağı esnasında yangın çıkmadan gerekli
önlemleri alabilecek kadar vakit kazanmak ve gaz akışının kesilmesini temin etmektir. Gaz
kaçağı tehlikeli boyutlara ulaşmadan sesli ve ışıklı alarm vererek bina sakinlerini
uyarmalıdır.
Doğalgaz patlaması kapalı bir ortamdaki gaz hacminin % 5-15 oranına ulaşması
halinde gerçekleşir. Gaz alarm cihazları gaz hacmi % 0,2-0,3 oranına ulaştığında alarm
vermeye başlar.
Başlamış bir gaz yangınını derhal söndürmeye kalkışmamalı, gaz akışı kesilene kadar
yanmasına izin verilmelidir. Gaz kesilerek yangın söndürülünceye kadar, yakındaki yanabilir
maddelerin, yanan gazdan yayılan ısıyı absorbe ederek tutuşmasını önlemek için mümkünse
uzaklaştırılması veya çevresi su ile soğutularak korunması gerekmektedir.
Eğer akan gazı kesecek vanayı kapamak için, yangının söndürülmesi mutlaka
gerekiyorsa, çok kısa bir sürede gaz alevleri söndürülerek vana kapatılmalıdır.
Gaz alarm cihazı kazan dairesine, doğalgaz borularının geçtiği yerlere, tavana
takılmalıdır. Gerekli görüldüğü hallerde banyo ve mutfağa da birer ara cihaz takılarak
oluşabilecek kaçaklara karşı tedbir alınabilir.
6
Sisteme termik emniyet armatürü eklemek emniyet açısından tavsiye edilir. Bu
armatür yangın olayında kimsenin müdahalesine gerek kalmadan doğalgazın akışını kesen
bir sistemdir. (Emniyet ekipmanları arasında solenoid valfler, CO sensörleri, cihazlardaki
baca gazı sensörleri, oksi pilot sistemler, menfezler, havalandırma, açık yanma hücreli
cihazlarda iyonizasyon sensörleri de kısa da olsa burada anlatılmalıdır. Burada sadece gaz
alarm cihazları anlatılmıştır.)
1.3. Sayaçlar
1.3.1. Doğalgaz Sayaçları
Gaz tüketim sayaçları gaz işletmesi veya yetki verdiği firmalar tarafından monte
edilmelidir. Gaz tüketimini m³/h olarak ölçerler. Elektronik kartlı ve mekanik numaratörlü
tipleri vardır. Konutlarda, kazan dairelerinde ve sanayide kullanılan değişik kapasitelerde
imalatları yapılmaktadır.
1.3.1.1. Sayaçların Kullanım Özellikleri
Ø Körüklü sayaçlar 2,5 m3/h’ den 160 m3/h (tüm kitapta birimler m³/h şeklinde
yazılmalı) kapasitelere, rotary ve türbinli sayaçlar ise 40m3/h- 25.000m3/h
kapasitelere kadar üretilmektedir. Genellikle 40m3/h’e kadar körüklü sayaçlar,
bu kapasitenin üstünde ise rotary ve türbinli sayaçlar kullanılmaktadır.
Ø Sayaç bağlantılarında sayacı karşınıza aldığınızda gaz girişi daima soldan, çıkışı
sağdan olmalıdır.
1.3.1.2. Doğalgaz Sayaç Montajında Dikkat Edilecek Hususlar

1-Rakorlu bağlantısı olan sayaç bağlantılarında ön gerilme oluşturmayacak ve değişik
tip sayaçların kullanımına imkan sağlayabilecek şekilde metalden esnek bağlantı elemanı
kullanılmalıdır.
Resim 1.5: Sayaç esnek bağlantı elemanı
7
2-Tüm sayaçlarda sayaç girişine TS EN 331 normuna uygun bir gaz kesme vanası
konmalıdır.
Resim 1.6: Küresel gaz kesme vanası
3-Vanalar kolay müdahale edilebilir ve açıp kapatılabilir konumda monte edilmelidir.

180-220 cm yükseklik aralığında olmalıdır. Bu vanalarda herhangi bir tehlike anında
abonenin veya bir başkasının kolayca kapatabilmesini sağlayacak şekilde bir açma kapama
kolu olmalıdır.
4-Sayaç ve bağlantı boruları, duman bacaları üzerine yerleştirilmemelidir.
5-Sayaçlar duvar ile sayaç arasında en az 2 cm boşluk imkanı sağlayan sayaç

konsoluyla monte edilmelidir.
6-Sayaçlar ilgili görevlilerin kolayca girip muayene edebilecekleri ve göstergeleri

kolayca okuyabilecekleri, ayrıca görevlilerin gazı rahatça kesip açabilecekleri şekilde
aydınlık, havalandırılabilen, rutubetsiz ve donmaya karşı korunan çok sıcak olmayan (en çok
35 C) yerlere yerleştirilmelidir. Sayaçlar yanıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlere
yerleştirilemez.
7-Sayaç numaratörlerinin yükseklikleri, yarden, bina içinde 220 cm’yi bina dışında
180 cm’yi aşmamalıdır.
8- Sayaçlar müstakil bina içine ve kazan dairesi içine monte edilemez. Ortak
mahallerde yer almalıdırlar.
8
Şekil.1.1: Sayaç yükseklikleri
8-Sayaçlar elektrik sayacı, anahtarı, priz, buat, elektrikle çalışan aletler ve elektrik
kablolarından, sıcak su borularından minimum 15 cm mesafede olmalıdır.
9-Gaz sayaçları balkon, konut ve asansör giriş kapılarının üstüne kesinlikle

konulmamalıdır.
10-Sayaçların sökülmeleri gerektiği zaman statik elektrikten korunmak için sayacın

giriş ve çıkış boruları arasına bir iletken tel ile köprüleme yapılmalıdır
9
.
1)Birinci kıskacı cihaz girişine bağlayınız 2) İkinci kıskacı cihaz çıkışına bağlayınız.
Böylece cihaz devreden sökülmeden önce,
tesisat elektriksel olarak köprülenir.
3) Gerekli tamiratı elektrik köprüyü 4) Tamirat bitince önce çıkıştaki kıskacı

bozmadan gerçekleştir çıkartarak köprüyü kaldır
Şekil 1.2: Tamir için statik elektrik akımına karşı köprüleme
10
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler

Ø Proje üzerinden doğalgaz sayacının Ø Sayaç bağlayacağınız daireleri
yerini tespit ediniz. karıştırmayınız. Tespiti doğru yapınız.
Ø Sayaç askı konsolunu duvara ölçüsünde Ø Konsolun terazide olup olmadığına

sabitleyiniz. bakınız.
Ø Gaz sayacını askı konsoluna Ø Sayacın konsol üzerine oturup

yerleştiriniz. oturmadığına dikkat ediniz.
Ø Kolon hattındaki vana sonrası kör tapayı Ø . Köprüleme yapmayı unutmayınız !

vana kapalı pozisyondayken sökünüz. Sayaçtan önceki küresel vanayı
kapatınız.
Ø Sayaç ara bağlantı fleksinin ucuna keten Ø Keteni ve macunu yeterli miktarda
sarınız ve sızdırmazlık macunu sürünüz. kullanınız.
Ø Gaz boruları ile sayacıbirbirine Ø Sayaç bağlantılarında gaz girişi sayacı

bağlayınız. karşınıza aldığınızda daima soldan,
çıkışı sağdandır.
Ø Sayaç çıkışına test nipelli dirsek
bağlayarak iç tesisatı döşemeye Ø Test nipelli dirsek 1” çaplı olmalıdır.
başlayınız. Gaz kaçağı olup olmadığını kontrol
ediniz.
11
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplandırarak

değerlendiriniz.
A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
1.Aşağıdakilerden hangisi doğalgazın fiziksel özelliklerinden değildir?

A) Renksizdir
B) Kokusuzdur
C) Hafiftir
D) Zehirsizdir
E)Zehirlidir
2. Aşağıdakilerden hangisi doğalgazın kimyasal özelliklerinden biri değildir?

A) İçinde metan gazı mevcuttur.
B) İçinde kükürt ve organik kükürt bileşikleri vardır.
C) İçinde etan gazı vardır.
D) Doğalgazın yanması sonucu çıkan gazlar çevreyi kirletir.
E) İçinde propan gazı mevcuttur.
3. Aşağıdakilerden hangisi gaz yakıcı cihaz değildir?

A) Kombi
B) Doğalgaz sobası
C) Kömür sobası
D) Brülör
E) Şofben
4. Isı birimi aşağıdakilerden hangisidir.

A) kg/cm
B) Santigrat
C) Bar
D) Kelvin
E) Kalori
5. Doğalgaz kaçağı olması durumunda aşağıdakilerden hangisi yapılmaz?

A) Hiçbir şey yapmadan gaz şirketi yetkilisinin gelmesi beklenir.
B) Hemen bütün kapı ve pencereler açılır.
C) Hemen ana gaz vanasını kapatılır.
D) Sigara içilmemelidir.
E) Hiçbir elektrik fişi ve anahtarı ile oynanmamalıdır.
12
6. Doğalgaz sayaçları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Sayaçlar gaz şirketi yetkilileri yada onların yetkilendirdiği kişiler tarafından monte
edilmelidir.
B) Sayacın yerden yüksekliği konutlarda 180- 220 cm aralığında olmalıdır.
C) Sayaç bağlantılarında daima giriş soldan çıkış sağdan olur.
D) Bütün binalara hep aynı özellikte ve kapasitede sayaç takılır.
E) Sayaçtan önce mutlaka bir gaz kesme vanası konmalıdır.
7. Sayaçların yerleştirme kuralları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Sayaç ve bağlantı boruları, duman bacaları üzerine yerleştirilmemelidir.
B) Sayaçlar duvar sayaç arasında en az 2 cm kalacak şekilde duvara
yerleştirilmelidirler.
C) Küresel vanalara kolay müdahale edilebilir bir konumda olmamalıdır.
D) Sayaçlar uygun askı ve destekler üzerine yerleştirilmelidir.
E) Gaz sayaçları kesinlikle balkon, konut ve asansör giriş kapılarının üstüne
konulmamalıdır.
8. Sayaçlarda köprüleme niçin yapılır?

A) Sayacın geçen gazı daha iyi okuması için.
B) Statik elektrik boşalması nedeniyle oluşabilecek patlamalardan tesisatı ve çevreyi
korumak için
C) Gaz kaçağını önlemek amacıyla
D) Elektrik akımını ölçmek amacıyla
E) Sayaçtan geçen gazı kesmek için.
9. Sayaç monte edildikten sonra aşağıdakilerden hangisi en son mutlaka yapılmalıdır?

A) Terazide olup olmadığına bakılır.
B) Sağlam olup olmadığına bakılır.
C) Estetik görünüşüne bakılır.
D) Sızdırmazlık testi yapılır.
E) Ölçüsünde olup olmadığına bakılır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz.
13
Aşağıdaki resimde gösterildiği gibi bir tesisat oluşturarak gerekli yere gaz sayacını
monte ediniz
KULLANILACAK MALZEMELER
Ø Körüklü gaz sayacı

Ø Gaz sayaç konsolu
Ø Esnek çelik hortum
Ø Sızdırmazlık macunu
Ø Keten
14
PERFORMANS
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ
DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 Sayaç konsolunu sabitlediniz mi?
2 Körtapayı küresel vanadan söktünüz mü?
3 Küresel vanayı kapattınız mı?
4 Flex boruları gaz borularına bağladınız mı?
5 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?
6 Araç ve gereçlerinizi seçtiniz mi?
7 Kaçak testi yaptınız mı?
8 Kullandığınız malzemeleri öğretmeninize teslim ettiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Bitirdiğiniz faaliyet sonunda yukarıdaki performans testini doldurunuz. ‘Hayır’ olarak

işaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
15
AMAÇ
Uygun ortam sağlandığında duvar, döşeme ve diletasyon derzlerinden doğalgaz

borularını tekniğine uygun geçirebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır:
Ø Duvar ve döşeme geçişlerinde gaz boruları döşenirken nelere dikkat edilmiş?

Araştırınız.
Ø Diletasyon geçişlerinde ne tür malzeme kullanıldığını araştırınız.
2. DUVAR VE DÖŞEMEDEN BORU

GEÇİŞLERİ
2.1. Duvar, Döşeme Ve Diletasyon Derzlerinden Doğalgaz Borusu
Geçirme
Duvar, döşeme geçişlerinde en önemli husus gaz borusunun dışına mutlaka bir boru
kılıfının geçirilmesidir. Gaz borusu ve koruyucu kılıf borusunun eş merkezli olması
sağlanmalıdır. Kılıf borusunun iç çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyük
olmalıdır. Koruyucu boru, bina dış duvarı içine sıkı yağmur vb suları tam sızdırmaz bir
biçimde yerleştirilmeli ve duvarın dış ve iç tarafından yaklaşık 10 mm, döşeme geçişlerinde
ise üstte 20 mm altta(tavan) 10mm taşması sağlanmalıdır. Kılıf, geçtiği yere çimento harcı
veya alçı ile sabitlenmelidir. Kullanılacak kılıf malzemesi duvar geçişlerinde sert plastik
yada çelik olmalı, döşeme-kat geçişlerindeyse sadece çelik kılıflar kullanılmalıdır.
Şekil 2.1: Duvar geçişleri ve kılıf montajı
16
Resim 2.2:Döşemeden kılıf geçirme
Koruyucu kılıf içinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamalıdır. Kılıf ile gaz
borusu arasına mastik, silikon, köpük vb dolgu kullanılmalıdır. Kesinlikle arada alçı, harç,
çimento kullanılmamalıdır. Bina dilatasyon geçişlerinde fleks hortum (esnek bağlantı)
kullanılmalıdır. (Dilatasyon geçişleriye ilgili bir şema, resim çizim vb ek bilgiler olmalı. Bir
cümleyle konu geçiştirilmemeli, önemi nedeni vs. vurgulanmalı !)
17
İşlem Basamakları Öneriler

Ø Projeye göre duvar ve döşemeden Ø Gaz borusu geçecek duvar ve döşeme
geçecek gaz boru yerlerini tespit yerlerini önceden işaretleyiniz.
ediniz.
Ø Boru geçişi olacak duvar ve Ø Boru kılıfı uzunlukları için yukarıda

döşemeleri düzgün bir şekilde deliniz. verilen bilgileri dikkate alınız.
Ø Boru kılıflarını boru çapına uygun Ø Merkez aralıklarının eşit olmasına, gaz
ölçülerde kesiniz ve delmiş borusunun kılıf üzerine yaslanmamasına
olduğunuz geçiş noktalarına çimento dikkat ediniz.
harcıyla sabitleyiniz.
Ø Gaz borusunu kılıfın içerisinden eş Ø Kılıfla gaz borusu arasında uygun

merkezli olacak şekilde geçiriniz. malzemeler kullandığınızdan emin
olunuz.
18
Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz.
D Y
( ) ( ) 1. Duvar ve döşeme geçişlerinde mutlaka boru kılıfı kullanılmalıdır.
( ) ( ) 2. Kılıf borusunun iç çapı gaz borusunun dış çapından daha küçük olmalıdır.
( ) ( ) 3. Koruyucu boru içinde kalan gaz borusunda ek yer bulunmamalıdır.
( ) ( ) 4. Bina diletasyon geçişlerinde esnek bağlantı (fleks) kullanılmalıdır.
( ) ( ) 5. Kılıf borusunu sabitleme malzemesi olarak alçı kullanabiliriz.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız
sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
19
Aşağıda şekli verilen doğal gaz borularını duvardan ve döşemeden geçişini tekniğine
uygun yapınız..
Ø Doğal gaz borusu

Ø Boru kılıfı
Ø Sabitleme için çimento harcı
20
PERFORMANS
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ

2 Gaz borusunun geçeceği yerleri tespit ettiniz mi?
3 Gaz borusu kılıfının geçeceği yeri düzgün deldiniz mi?
4 Kılıfı sabitlediniz mi?
5 Gaz borusunu kılıf içinden geçirdiniz mi?
7 Kullandığınız malzemeleri öğretmeninize teslim ettiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Bitirdiğiniz faaliyet sonunda yukarıdaki performans testini doldurunuz. ‘Hayır’ olarak

21
AMAÇ
Uygun ortam sağlandığında bina içi tesisatının bölümlerini öğrenecek, bunları güvenli
bir şekilde birleştirerek istenilen özellikte çelik boru ile doğalgaz iç tesisat montajını
yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır;
Ev ve iş yerlerinde döşenmiş olan doğalgaz iç tesisatlarını inceleyiniz, bölümlerini

ayırt etmeye çalışınız.
3. ÇELİK BORU İLE DOĞALGAZ İÇ

TESİSATI MONTAJI
Bu öğrenme faaliyeti bu modülün en önemli kısmını oluşturmaktadır. Çünkü öğrenci
daha önce öğrenmiş olduğu alet, makine ve bilgileri burada kullanacaktır. Gaz tesisatlarında
en fazla tercih edilen çelik boruyu kesecek, ölçecek, diş açacak ve en sonunda güvenli bir
şekilde monte edeceksiniz.
3.1. Bina İçi Gaz Tesisatının Bölümleri
3.1.1. Ana Kesme Vanası
Bir binaya verilen gazı tamamen güvenli şekilde kesebilmek veya bir daireye ait gazı
kontrol edebilmek üzere bağlantı hattı başına konulan küresel tip gaz kesme elemanıdır.
Resim 3.1: Ana kesme vanası
Gaz sızdırmazlığının son derece önem taşıdığı bina iç tesisatlarında özel sızdırmazlık
özelliğine sahip TS EN 331 ve TS 9809 normlarına uygun küresel vanalar gereklidir.
22
3.1.2. Dağıtım Borusu
Ana emniyet vanası ve regülatörden sonra gaz sayaçlarının giriş bağlantılarına kadar
düşey veya yatay olarak çekilen boru hattıdır.
3.1.3. Kolon Borusu

Düşey olarak çekilen dağıtım borularıdır.
3.1.4. Sayaç Bağlantı Hattı

Kolon hattı ile sayaç girişi arasında bulunan borudur.
3.1.5. Tüketim Hattı

Sayaçtan en son ayırım(sorti) hattına kadar olan ana borudur.
3.1.6. Ayırım Hattı

Tüketim hattından ayrılan ve cihaz bağlantı vanasına (sorti musluğu) kadar olan
borudur.
3.1.7. Cihaz Bağlantı Hattı

Cihaz bağlantı vanasından cihaza kadar olan hattır.
Şekil 3.1: Bina içi gaz tesisatı bölümleri
23
3.1.8. Atık Gaz Sistemleri
Isıtma ve sıcak su üretimi yapan gaz yakıtlı cihazlar yakma düzenlerine iki ana gruba
ayrılır:
1-Bacalı cihazlar
2-Hermetik cihazlar
3.1.8.1. Bacalı Cihazlar
Yanma için gerekli olan havayı bulundukları ortamdan alıp, yanmış gazları uygun bir
baca vasıtası ile dışarı atan cihazlardır. Konulacakları hacimlerin büyüklüğü ne olursa olsun
bu tip cihazlar balkon, yatak odası, banyo, wc gibi yerlere konulamazlar. Bu tip cihazların
bulundukları mahalde dış atmosfere açık havalandırma menfezi (ventilasyon) bulunmalıdır.
Şekil 3.2: Değişik baca bağlantıları
24
Şekil 3.3: Bacalı kombi bağlantı detayı
3.1.8.2. Hermetik Cihazlar
Yanma için gerekli havayı dış ortamdan alıp, yanmış gazları yine dış ortama veren
cihazlardır. Dış atmosfere duvarı olan tüm mahallere yerleştirilebilirler. Bunların bacaları
mutlaka atmosfere açık, hava sirkülasyonu olan yerlere bağlanmalıdır. Gaz cihazlarının
ısınan dış yüzeyleri ile yanabilen veya kolayca tutuşabilen yapı elemanları ve kullanılan
eşyalar arasındaki açıklık en az 50 cm olmalıdır.
Atık gaz boru çıkışları kesinlikle binanın taşıyıcı yapı elemanlarına (kiriş, kolon, perde
vb.) zarar vermemelidir. Baca çıkışları gerekiyorsa dış etkenlere karşı paslanmaz veya
galvanize çelik tel örgü kafeslerle korunmalıdır.
25
Şekil 3.4: Hermetik kombi baca bağlantısı
3.2. Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar
3.2.1. Gaz Borularının Erişilebilirliği
Doğalgaz boruları açıktan görülebilecek ve kolayca ulaşılabilecek şekilde

döşenmelidir. Sıva altına doğalgaz tesisat borusu döşenmez. Doğalgaz iç tesisat boruları,
taşıyıcı yapı elemanı olarak kullanılmaz. Gaz boruları kapalı hacim içinden, sözgelişi kanal,
asansör boşlukları, havalandırma vb içinden geçirilmemelidir.
3.2.2. Sızdırmazlık
Gaz boru bağlantı elemanlarıyla yapılmış dişli bağlantılarda amacına uygun plastik
esaslı vb sızdırmazlık malzemeleri kullanılmalı veya sızdırmazlık macunu ile birlikte keten
kullanılmalıdır. Bu sızdırmazlık malzemeleri TS EN 751 – 2 standardına uygun olmalıdır.
26
Yapımı bitmiş tesisatlar projesine uygun olarak döşendikten sonra dönüşüm için
yetkili tesisat firması ve gaz kuruluşu yetkilileri tarafından test işlemi gerçekleştirilir.
Onaylanmış, projesine uygun olarak tamamlanmış tesisatların cihaz bağlantıları da yapılmış
olarak sızdırmazlık testine tabi tutulacaktır.
Bina regülatörü çıkışından yakıcı cihazlara kadar tüm vanalar açık konumdayken
Sızdırmazlık testinde tesisattaki basınç, işletme basıncı 21 mbar olan kısımlarda en az 71
mbar, işletme basıncı 21 mbardan yüksek olan kısımlarda ise en az işletme basıncı + 50 mbar
basınç altında olmalıdır. Bu basınç altında sıcaklık dengelemesi için 10 dakika beklendikten
sonra tesisatta 10 dakika süre ile U tipi sulu manometre kullanılarak test gerçekleştirilir.Test
esnasında manometrede üstteki su hizasına bir çizgi çizilerek gerekli bekleme sürelerinde
beklenir. İlgili bekleme süresince su seviyesi çizginin altına inmiyorsa tesisatta kaçak
olmadığı anlaşılır. Eğer test işleminde manometreyle kaçak olduğu tespit edilmişse kaçağın
yerini tespit etmek için ek yerlerinde anti-korozif sabun köpüğü ile sızdırmazlık kontrolü
yapılmalıdır.
Sızdırmazlığı sağlanmayan tesisatlara gaz verilmemelidir. Kaçıran ekleme parçaları,

hatalı borular yenilenmeli ve tekrar sızdırmazlık kontrolü yapılmalıdır. Boru çatlaklarının
kaynakla tamiratı yönüne gidilmemeli bunlar yenileriyle değiştirilmelidir. Tesisatın testi
tamamlandıktan sonra boru içindeki basınçlı hava tesisatın en üst katında bir kör tapa
açılmak suretiyle boşaltılmalıdır. Test sonucu olumlu ise bu bölüme gaz verilir. Test
sırasında tesisata girmiş olan hava, sayaca en uzak noktada bulunan cihaz vanası açılarak
dışarı atılır.
Bu işlemin yapıldığı bölmeler iyice havalandırılmalı ve bu işlem süresince bu yerlerde

açık alev, ateş bulundurulmamalı, sigara içilmemeli, elektrik cihazları ve kapı zilleri
çalıştırılmamalıdır. Havanın tesisat içinden atıldığına tamamen emin olduktan sonra açılan
tapalar ve vanalar kapatılıp, varsa test sonrası yapılan sayaç ve cihaz bağlantıları gaz
verildikten sonra anti korozif sabun köpüğü ile sızdırmazlık testi yapılır. Ayrıca gaz
tesisatında gaz kullanılıyor ise ve bu mevcut tesisata yeni bir cihaz veya cihazlar eklenmişse
gaz ile test tekrar yapılır. Bunun için; öncelikle tesisata bağlı olan tüm cihazlar ve cihaz
pilotları kapatılır, sayaç girişindeki vanadan gaz kesilir test nipelinin vidası açılarak buraya
U manometre takılır. Sayaç giriş vanası yavaşça açılarak basınç 10 mbar’a çıkartılır. Tekrar
sayaç giriş vanası kapatılarak 1 dakikalık bir süre ısı karalılığı için beklenerek sonraki 2
dakika da basınç izlenir.
Basınçta bir yükselme varsa sayaç vanası kaçırıyor demektir. Bu durumda vana
gerekirse değiştirilir. Daha sonra tüm cihazlar gaz dağıtım şirketi yetkilisi tarafından
çalıştırılarak varsa gerekli ayarları yapılır ve gerekli resmi evraklar ve cihazların kullanım
talimatnameleri aboneye teslim edilir.
Testler ‘ U ‘ manometre veya diğer ölçüm cihazları ile yapılabilir.
27
Şekil 3.5: Sızdırmazlık testinin yapılması
3.2.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması
Gaz taşıyıcı çelik borular binaya bir tehlike anında kolayca ulaşılabilen bir yerinden
girmelidir. Buradaki ana gaz borusu ve ana kapama vanası hasar görmeyecek şekilde
darbelere karşı monte edilmiş ve korunmuş olmalıdır. Bu yer bina deposu ve oturma yeri
olarak kullanılmamalıdır. Kapama vanası küresel çelik vana olmalı, gerekli görülürse
muhafaza altına alınmalıdır.
Bina bağlantı hatları, bina dış duvarı ve döşemelerden koruyucu borular kullanılmak
suretiyle geçirilmelidir. Bu hatların zemin üstüne çıkış ve bina içine giriş noktaları arasında
kalan kısımları korozyona ve mekanik darbelere karşı tam korunmuş olmalıdır.
3.2.4. Boruların yapı elemanlarına tespiti
Doğalgaz boruları boru çapları göz önünde bulundurularak uygun aralıklarla düşey
borularda kelepçelerle, yatayda döşenen borularda ise hem kelepçe hem de konsollarla tavan
ve duvarlara sağlam bir şekilde tespitlenmelidir. Kullanılacak kelepçeler duvarlara çelik
dubel ile konsollar ise beton harç ile tutturulmalıdır.
Boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara veya zemine
uygun boru destekleri sabitlenmelidir.
28
3.2.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması
Doğal gaz tesisat boruları :
1-Tüm zayıf akımla çalışan telefon, zil, kapı otomatları, kablolu TV vb. kabloları ile
bunların bağlantı buatlarından en az 15 cm mesafeli olmalı
2-Kuvvetli akımla çalışan bina elektrik tesisatları, elektrik sayaçları, priz, anahtar,
elektrik cihazları ve benzeri ile bunların bağlantı buatlarından en az 15 cm mesafeli
olmalıdır. Çapraz geçişlerde elektrik tesisat sıva altına gömdürülmeli, bu sağlanamıyorsa gaz
borusunun dış yüzeyi belli bir mesafede elektrik akımına ve sıcaklığa karşı yalıtıcı bir
malzemeyle kaplanmalıdır.
3-Gaz borularını kendi amacı dışında (elektrik, topraklama hattı vb) kullanmak
kesinlikle yasaktır.
4-Gaz boru bağlantıları yanmaya karşı emniyetli olmalıdır.
5-Gaz boru bağlantılarının taşıyıcı kısımları (kelepçeler, konsollar) yanmayan

malzemeden yapılmalıdır.
6-Gaz boruları, ulaşılması güç kapalı hacimler içinden, sözgelişi kanal vb

geçirilmemelidir.
7-Yangın ihtimaline karşı en etkili önlemlerden birisi de apartmanlarda ve gaz

borularının geçtiği yerlerde havalandırma için gaz çıkışını sağlayan deliklerin bırakılmasıdır.
3.2.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması
Korozyona (paslanma) karşı mükemmel bir korumanın önemi çok büyüktür. Gaz
tesisatının korozyona karşı korunması her şeyden önce gaz tüketim cihazlarının kullanım
güvenliğini sağlar. Korozyona karşı önlemlerin yetersiz olduğu tesisler kısa zamanda tahrip
olur, gaz kaçakları meydan gelir.
Bina içlerindeki gaz boruları uzun süre normal yapı nemliliği değerinin üzerindeki
nem ile temasta bulunmayacak şekilde döşenmelidir.
Duvar ve tavandan geçen dağıtım ve düşey kolon hatları yaklaşık 5 cm fazlalığı olan
koruma boruları içine yerleştirilmelidir. Koruma boruları korozyona dayanıklı malzemeden
yapılmış veya korozyona karşı korunmuş olmalıdır.
Duvar geçişlerindeki dolgu maddeleri ve tutturucular ile alçının tesisat üzerindeki

korozyon tehlikesi oldukça fazladır. Alçı uzun süre nemli kalırsa çeliğe kuvvetle etki eder ve
ona zarar verir. Özellikle toprak altında kalacak çelik boruların dış yüzeyi sıcak PE bant ile
kaplanmalı ve katodik koruma ile korozyona karşı korunmalıdır.
29
3.2.7. Statik Elektrik Yüklerine Karşı Boruların Korunması
Gaz tesisat boruları, yüksek gerilimle çalışan işletmelerde koruma ve topraklama

amacıyla kullanılmaz. Tam tersine doğalgaz iç tesisatındaki statik elektrik aşağıdaki şekilde
görüldüğü gibi topraklanarak alınmalıdır.
Gaz tesisatında görülen izolasyon elemanı ev elektrik geriliminin dışarıdaki gaz

hattına taşınmasını önlemek için kullanılır.
Şekil 3.6: Gaz borularını topraklama
3.2.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri
Ø Asma tavan içlerinden

Ø Duman bacalarından
Ø Asansör boşluklarından
Ø Çöp ve yanıcı madde depolarından
Ø Davlumbaz içlerinden
Ø İçine girilmesi ve erişilmesi olanaksız hacimlerden
Ø Aydınlıklardan (üstü kapalı veya açık) geçirilmemelidir.
30
3.2.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu
Gaz tesisatı ne başka bir boru tesisatına mesnetlenmeli veya taşıtılmalı ne de kendisi
başka bir tesisatın taşıyıcısı olarak kullanılmalıdır. Boru güzergâhı, diğer tesisatlardan
sızacak veya damlayacak suların gaz tesisatını etkilemeyeceği bir biçimde seçilmelidir. Bu
amaçla paralel ilerleyen hatlarda gaz hattı yukarı, su hattı ise aşağı gelecek biçimde
düzenleme yapılmalıdır.
Şekil.7: Gaz borularının diğer borulara göre konumu
3.2.10. Binanın Oturmasına Karşı ve Dilatasyon Derzlerinden Geçişlerde

Alınacak Önlemler
Büyük veya birleşik binalarda binanın dilatasyonla ayrılmış iki kısmı arasında farklı
oturma olabileceğinden, buralardaki iç tesisat boruları bu durumdan etkilenmeyecek şekilde
esnek bağlantı elemanı ile bağlanmalı veya boru geçişinin etrafında boruya kesme kuvveti
uygulamayacak şekilde gerekli boşluk bırakılmalıdır.
31
İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER

Ø Kolon borusundan bırakılan koldan daire Ø Vanadan sonra sayaç bağlantısı için
iç tesisat hattının başına bir küresel vana bir aralık bırakınız. Bu aralık en az 22
bağlayınız. (SAYAÇ BAĞLANTI cm olmalıdır.
HATTI)
Ø Sayaç çıkışından itibaren en son gaz Ø Bu hat 1” çaplı olarak çekilmelidir.
tüketim ayırım hattına kadar boruyu
birleştiriniz. (TÜKETİM HATTI)
Ø Bir cihaza bağlanacakmış gibi cihaz Ø Cihazdan kasıt kombi, doğalgaz

bağlantı vanasına kadar boruyu sobası, ocak gibi gaz yakan
götürünüz. (AYIRIM HATTI) elemanlardır. Bu hat genelde ¾” çaplı
çekilir.
Ø Cihaz varsa cihaz bağlantı vanasından Ø Bu hattın iç tesisatın sonu olduğunu

cihazın girişine kadar hattı devam unutmayınız.
ettiriniz ve cihaz bağlantısını
gerçekleştiriniz. (CİHAZ BAĞLANTI
HATTI)
Ø Cihazın türüne göre atık gaz baca Ø Cihaz hermetik ise duvardan veya
bağlantısını yapınız. pencereden, bacalı ise bacadan atık
gaz atılmalıdır.
32
ÖLÇMEVE
ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME

Aşağıda boş bırakılan yerleri doğru sözcüklerle doldurunuz.
1. Düşey olarak çekilen dağıtım borularına……………hattı denir.
2. Kolon hattı ile sayaç girişi arasında bulunan hatta……………………….denir.
3. Sayaçtan en son ayırım hattına kadar olan ana boruya……………..…hattı denir.
4. Tüketim hattından ayrılan ve cihaz bağlantı vanasına kadar olan

hatta……………………hattı denir.
5. Cihaz bağlantı vanasından cihaza kadar olan hatta…..………………..hattı denir.
6. Yanma için gerekli olan havayı bulundukları ortamdan alıp, yanmış gazları uygun bir
baca vasıtası ile dışarı atan cihazlara……………………………denir.
7. Yanma için gerekli havayı dış ortamdan alıp, yanmış gazları yine dış ortama veren
cihazlara……………………………….denir.
DEĞERLENDİRME

33
B- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.
Doğru Yanlış
1 Gaz borusu dişli bağlantılarında sızdırmazlık macunu ile
birlikte keten kullanılmalıdır.
2 İç tesisat boruları duvarlara alçıyla tutturulurlar.
3 Gaz borularını yangına karşı en iyi korumanın yolu bina
içinin uygun şekilde devamlı havalandırılmasıdır.
4 İç tesisat boruları, taşıyıcı yapı elemanı olarak
kullanılabilirler.
5 Gaz tesisat boruları, kapalı hacim içinden mesela kanal
içlerinden geçirilebilirler. (kanal gibi kapalı hacim
içinden özel şartlarla geçirilmesine izin verilir)
6 Sıva altına gaz tesisat borusu döşenebilir.
7 Gaz boruları su borularının altından geçirilmelidir.
8 Statik elektrik yüklerine karşı gaz borularını korumalıyız.
9 Rutubetli yerlerden geçirilen iç tesisat boruları korozyona
karşı tam korunmuş olmalıdır.
10 Binaların oturmasına karşı ve dilatasyon derzlerinden
geçişlerde esnek bağlantı elemanları kullanmalıyız.
DEĞERLENDİRME

34
UYGULAMAFAALİYETİ
Aşağıdaki şekilde ölçüleri ve çapları gösterilen gaz borularını döşeyiniz.
Ø Gaz borusu
Ø Flex boru
Ø Sızdırmazlık macunu
Ø Keten
Ø Fittings malzeme
35
PERFORMANS
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ

2 Gaz borusunun geçeceği yerleri tespit ettiniz mi?
3 Gaz boru kılıfının yerini düzgün deldiniz mi?
4 Gaz tesisatına kombi bağlantısını yaptınız mı?
5 Gaz tesisatına ocak bağlantısını yaptınız mı?
6 Bağlantıları sızdırmazlık testine tabi tuttunuz mu?
8 Kullandığınız araç gereç ve malzemeleri öğretmeninize teslim
ettiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Sevgili öğrencimiz; bitirdiğiniz faaliyet sonunda aşağıdaki performans testini

doldurunuz. “Hayır” olarak işaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.
36
AMAÇ
Uygun ortam sağlandığında doğalgaz iç tesisatını tekniğine uygun olarak güvenli bir
şekilde bakır boru ile döşeyebileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Çevrenizde bakır boru ile döşenmiş olan doğalgaz iç tesisatı var mı? Araştırınız. Eğer
varsa çelik boru ile döşenmiş olan iç tesisatlarla karşılaştırınız. Aralarındaki farkları
arkadaşlarınızla tartışınız.
4. BAKIR BORU İLE DOĞALGAZ İÇ

TESİSATI MONTAJI
4.1. Bakır Borular ve Birleştirme Parçaları
Bakır, doğadan saf olarak elde edildiğinden geri kazanılabilen ve insan sağlığına
hiçbir zararı olmayan bir maddedir.
Bakır her türlü tesisat sisteminde ve her sıcaklıkta problemsiz bir şekilde kullanılabilir.
Bakır boru tesisatı çok kolay öğrenilebilen ucuz el aletleri ile kolayca uygulanabilen
bir sistemdir. Bu sayede zaman kazanılmakta ve dolayısıyla maliyet düşmektedir.
Bakır borulu gaz tesisatında birleştirme işlemi lehimleme tekniği sayesinde (sert lehim
kullanılarak yapılmaktadır) kılcallık etkisi ile son derece sağlam ve çabuk birleştirilirler.
Bakır boruları birbirine birleştirme işlemi bakır fittingsler kullanılmak suretiyle
yapılmaktadır. Bakır birleştirme parçaları piyasada çeşitli çap ve ölçülerde bol miktarda
bulunmaktadır. En çok kullanılan birleştirme parçaları aşağıda gösterilmiştir.
37
Resim 4.2: Bakır ekleme parçaları
4.2. Boru İçinin Temizlenmesi

Lehimleme kurallarına göre bakır boru ve ekleme parçalarının lehim bölgeleri, iç ve
dış yüzeyleri mekanik olarak temizlenir. İç ve dış yüzeyleri mekanik temizlemede kullanılan
araçlara “temizleme elemanları” denir.
Bakır boruların içlerinin temizlenebilmesi için iç yüzey temizleme fırçaları kullanılır.

Bu fırçalar bakır boru ve ekleme parçası iç çap ölçülerine uygun ince çelik telden yapılmış
fırçalardır. Bu fırçalar tutmak için sap ve fırça bölümünden oluşur.
38
Resim 4.3: İç yüzey temizleme fırçaları
Bakır borunun içi temizlendikten sonra dışının da temizlenmesi gereklidir. Bunun

içinde dış yüzey temizleme fırçaları yada sert bulaşık bezleri kullanılır. Bu fırçalar bakır
boruların dış çap ölçülerine uygun içi ince çelik tel fırça, dışı elle tutulabilen metalden
yapılmış özel fırçalardır.
Resim 4.4: Dış yüzey temizleme fırçaları
4.3. Doğalgaz Tesisatında Kullanılacak Bakır Boruların Özellikleri
4.3.1. Özellikleri
Ø Bakır, bir metal olması sebebiyle yangından geç etkilenir

Ø Bakır borulu gaz tesisatları basınca son derece dayanıklıdırlar.(45-60 bar)
Ø Bakır borunun genleşme katsayısı son derece düşüktür.
Ø Bakır borunun iç yüzey sürtünme katsayısı düşük olduğundan çelik borulara
göre daha küçük çaplı boru kullanılır.
Ø Bakır borular hafiftirler ve işçilikleri kolaydır.
Ø Bakır boruların estetik görünümleri güzeldir.
Ø Tesisat yönetmeliklerine göre gaz tesisatında kullanılacak borular kangal değil
düz çekme borular olmalıdır. Et kalınlığı en az 1 mm olan borular kullanılabilir.
39
4.3.2. Teknik Özellikleri
4.3.2.1. Boru Dış Çapı

Aşağıda doğalgaz tesisatında en çok kullanılan bakır boruların TS 9… EN 1057
normuyla imal edilen boru dış çapları verilmiştir.
Ø 15 mm
Ø 18 mm
Ø 22 mm
Ø 28 mm
Ø 35 mm
4.3.2.2. Boru Et Kalınlığı

1-En az 1 mm olmalıdır.
4.3.2.3. Standardı
1-TS 9… EN 1057 standardı ile imal edilirler.
4.3.2.4. İmalatçı Firma Adı

Bakır boruların üzerinde imalatçı firma adı belirtilmelidir.
4.4. Sert Lehim Telleri

Lehimleme işlemi; iki malzeme arasındaki dar boşluğa lehim malzemesinin eritilmek
sureti ile doldurulması işlemidir.
Gaz tesisatlarında kullanılan bakır borular birbirlerine sert lehim ile

birleştirilmelidirler. Kesinlikle gaz tesisatları yumuşak lehim ile birleştirilmemelidir. Aksi
taktirde yangın esnasında körükleyici unsur olarak karşımıza çıkarlar.
Sert lehim, erime sıcaklığı 450 oC üzerindeki malzemelerdir. Sert lehimli

birleştirmeye gümüş lehimleme de denir. Gümüş lehimi; belirli oranlarda fosfor, bakır ve
gümüş malzemenin karıştırılması ile elde edilir. Elde edilen bu sert lehim karışım oranlarına
göre farklı sıcaklıklarda erir. Sert lehim telleri başlıca üç çeşittir.
4.4.1. Bakır ve Bakır-Esaslı Sert Lehim Alaşımları
Bakır alaşımlı tellerde % 92 bakır, % 2 gümüş, % 6 fosfor bileşeni bulunur. Bu lehim

alaşımının erime sıcaklığı 680-810 C’dır. Çalışma sıcaklığı 710 C’dir. Bu alaşımla bakır
doğalgaz boruları dekapansız olarak birleştirilirler. DIN 8513’e göre sembolü L-Ag2P dir.
Bakır –Çinko alaşımlı tellerde % 36 Cu, % 27 Zn, % 3 Sn karışımı vardır. Geri kalanı
gümüştür. Erime sıcaklığı 630–730 C’dir. Çalışma sıcaklığı 710 C’dir. Bu alaşımla bakır
borular dekapan olarak boraks kullanılarak birleştirilirler. Sembolü L-Ag34Sn’dir.
40
4.4.2. Bakır-Fosfor Esaslı Sert Lehim Alaşımları
% 6 fosfor-bakır alaşımı (L-CuP6), erime sıcaklığı 710–880 C’dir. Çalışma sıcaklığı

730 C’dir. Bu lehim Bakır-Bakır lehiminde dekapansız, Bakır–Pirinç lehiminde dekapanlı
olarak uygulanır. Sembolü L-CuP6’dir.
4.4.3. Gümüşlü Sert Lehim Alaşımları
Bu alaşımlar içlerinde % 45 gümüş, % 27 bakır, % 3 kalay, % 25 çinko karışımı

vardır. Bu alaşımla bakır borular dekapan olarak boraks kullanılarak birleştirilirler. Erime
sıcaklıkları 640–680 C aralığıdır. Çalışma sıcaklığı 670 C’dir. Sembolü LAg45Sn dir.
4.5. Sert Lehim Dekapanları (Pastaları)
Doğalgaz iç tesisatının bakır boru ile yapılması durumunda bakır boruların birleştirme
işleminin mutlaka sert lehimle yapılmasının şart olduğunu yukarıda anlatılmıştı. Bu
birleştirme işlemi esnasında sert lehim alaşımı yanında mutlaka yardımcı bir dekapanın da
kullanılması gereklidir. Bunun amacı mekanik alarak temizlenmiş yüzeylerin ısıl işlem
esnasında dış yüzeyle arasındaki oksitlenmeyi önlemektir. Aksi halde lehim yapmak
imkânsızlaşır, yapılsa bile tam olarak tutmaz.
Sert lehimleme işleminde oksitlenmeyi önlemek amacıyla kullanılan dekapan

genellikle BORAKS‘dır. Bu malzeme toz halinde olup, çalışma sıcaklığı 1000 C’ye kadar
ulaşmaktadır. Boraks tozu bakır-çinko, bakır-fosfor ve gümüş lehim alaşımları ile birlikte
kullanılır.
Resim 4.5: Lehim dekapanları (pastaları)
41
4.6. Oksi-Gaz Pürmüzü
Sert lehimleme yaparken ısıl işlem meydana getirmek amacıyla oksijen ile asetileni
karıştırarak yakan elemanlara pürmüz veya hamlaç adı verilir. Üzerinde iki tane ayar vidası
bulunur. Bunlardan biri asetileni diğeri ise oksijeni kontrol eder. Sert lehim alevi bu iki vida
vasıtası ile ayarlanır. Hamlaç sapına ise asetilen ve oksijen hortumları bağlıdır.
Resim 4.6: Oksi-asetilenle sert lehimleme
4.7. Oksi-Asetilen Şaloması

Hamlaç ucuna bir rakorla bağlanan değişik çaplardaki üfleçlere şaloma veya bek
denir. Esas sert lehimi kaynatma işlemini bu üfleçler gerçekleştirmektedir. Sert lehim
yapılacak bakır boru çapına göre şaloma seçilmelidir. Boru çapı küçük ise küçük çaplı
şaloma, büyük ise büyük çaplı şaloma kullanılmalıdır. Sert lehimleme işleminde oksi asetilen
kullanılacaksa asetileni fazla oksijeni az karbürleyici alev ayarı yapılmalıdır. Sert lehimleme
işlemi LPG hamlacı ve LPG tüpü kullanılarak da yapılabilir.
Resim 4.7: Oksijen şaloması
42
UYGULAMAFAALİYETİ

Ø Bakır boruyu verilen ölçüde düzgün bir Ø Kesme işlemini demir testeresi veya
şekilde kesiniz. boru kesici kullanarak yapınız.
Ø Boruyu kestikten sonra çapaklarını Ø Kesme işlemini; demir testeresi ile
temizleyiniz. yaparsanız uygun eğe ile, boru
kesicisi ile yaparsanız kesicinin
raybası ile çapakları temizleyiniz.
Ø Bakır boru ve ekleme parçasının lehim Ø Sert lehimde temizleme elemanı
bölgelerini uygun temizleme elemanı olarak boraks tozu kullanıldığını
kullanarak temizleyiniz. unutmayınız.
Ø Bakır borunun ucunu ekleme parçasının Ø Borunun eğri olmamasına dikkat

mufuna tam oturtunuz. ediniz.
Ø Oksi-gaz kaynağı ile lehimleme bölgesini Ø Isıtmaya kalın bölgeden

ısıtınız. başlayınız.
Ø Bağlantı yeri yeterince tavlandığında sert Ø Kılcal çekme, lehimi birleştirilecek

lehim çubuğunu yalnızca dokundurunuz. yüzeyler arasındaki boşluğa
yönlendirecektir.
Ø Lehimleme işlemi bittikten sonra Ø Lehim bölgesi su vs benzeri

sıcakken lehim bölgesindeki lehim maddeler ile ani soğutulmaz, kendi
atıklarını temizleme bezi ile temizleyiniz. kendine soğumasını bekleyiniz.
43
ÖLÇMEVE
ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME
Aşağıda çoktan seçmeli ve doğru/yanlış olarak sorular verilmiştir. Bu soruların doğru

şıklarını işaretleyerek cevaplayınız.
A-OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
1. Aşağıdakilerden hangisi bakır borulu tesisatın tercih edilmesinin nedenlerinden birisi

değildir.
A) Bakır tesisat çok kolay öğrenilebilir.
B) Bakır tesisatta birleştirme işlemi lehimleme tekniği sayesinde son derece sağlam
olur.
C) Birleştirme parçaları piyasada kolaylıkla bulunabilmektedir.
D) Bakır borulu tesisatın maliyetinin diğer borulara göre daha yüksek olması
E) Bakır insan sağlığına hiç zararı olmayan ve geri kazanılabilen bir maddedir.
2. Bakır boruların iç yüzeyleri hangi malzeme ile temizlenir?

A) Eğe ile
B) Temizleme bezi ile
C) İç yüzey temizleme fırçaları ile
D) Dış yüzey temizleme fırçaları ile
E) Lehim pastaları ile temizlenir
3. Aşağıdakilerden hangisi doğalgaz tesisatında kullanılan bakır boru dış çap

ölçülerinden değildir?
A) 10 mm
B) 15 mm
C) 18 mm
D) 22 mm
E) 35 mm
4. Bakır borular imal edilirken üzerlerine aşağıdakilerden hangisi yazılmaz?

A) Boru dış çapı
B) Ağırlığı
C) Standardı
D) İmalatçı firma adı
E) Ülke adı
5. Aşağıdakilerden hangisi sert lehim teli değildir?

A) Bakır esaslı lehim alaşımları
B) Bakır-Çinko esaslı lehim alaşımları
C) Bakır-Fosfor esaslı lehim alaşımları
D) Gümüşlü lehim alaşımları
E) Kalay-Kurşun lehim alaşımları
44
7. Aşağıdakilerden hangisi sert lehim temizleme maddesidir?
A) Lehim pastası
B) Lehim çubuğu
C) Temizleme bezi
D) Boraks Tozu
E) Sönmüş asit
8. Oksi-gaz pürmüzü (hamlaç) ne işe yarar?

A) Asetilen ile Oksijeni karıştırmaya
B) Alevi yakmaya
C) Yumuşak lehim yapmaya
D) Boruları kesmeye
E) Boruları bükmeye
9. Oksi-asetilen şalomasının görevi nedir?

A) Asetilen ile Oksijeni karıştırmaya yarar
B) Karışım halindeki asetilen ile oksijenin birleşip yakılmasını sağlar
C) Boruları sökmeye yarar
D) Boruları temizlemeye yarar
E) Boruları bükmeye yarar
10. Doğalgaz iç tesisatının bakır borularla yapılması halinde hangi lehimleme çeşidini
kullanmak zorunludur?
A) Yumuşak lehim
B) Orta sert lehim
C) Sert lehim
D) Kalın lehim
E) İnce lehim
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz.
45
Öğretmeninizin vermiş olduğu bakır boruları sert lehim ile birleştiriniz..
Ø Bakır boru
Ø Lehim çubuğu
Ø Boraks
Ø Oksi-gaz
46
PERFORMANS
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ

1 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu
3 Lehim yapacağınız yeri temizlediniz mi?
4 Oksi-asetilen araç gereçlerini hazırladınız mı?
5 Lehim yapacağınız yere boraks tozu sürdünüz mü?
6 Uygun lehim telini seçtiniz mi?
ettiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Bitirdiğiniz faaliyet sonunda aşağıdaki performans testini doldurunuz. “Hayır”

şeklinde işaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.
Bütün sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
47
AMAÇ
Uygun ortam sağlandığında çelik ve bakır gaz borularının kelepçe ve konsollarla

montajını yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Kelepçe ve konsolları tanımak ve montajları hakkında ön bilgi sahibi olmak için
yapmanız gereken araştırmalar şunlar olmalıdır; Piyasada kullanılan kelepçe ve konsol
çeşitlerini araştırınız. Çelik ve bakır gaz boru kelepçeleri ile diğer boru kelepçeleri arasındaki
farklar nelerdir, mukayese ediniz.
5. KELEPÇE MONTAJI
5.1. Çelik Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına
Tespiti
Sıva üstü yapılan gaz tesisat boruları çelik dübelli kelepçe veya konsollar üzerine
oturtularak tutturulmalıdır. Çelik dübeller matkapla duvara delik açılıp sıkıca, oynamayacak
şekilde tutturulmalıdır. Kelepçeler yangına karşı güvenli olmalıdır. Taşıyıcı kısımlarında
yanıcı malzeme bulunmaması gerekir.
Resim 5.1: Doğalgaz kelepçesi Resim 5.2: Kelepçenin duvara tutturulması
Boru dirsek dönüşlerinde mutlaka duvar kelepçeleri kullanılmalıdır. Kelepçeler

fittings malzemeleri üzerine ve vida diş bağlantı noktalarına monte edilmemelidir.
Kelepçeler arası mesafe 1,5 – 2 m daha büyük çaplı borularda 2 - 3 m olabilir. Kullanılacak
kelepçelerin boru çaplarına göre yatay ve düşey uygulamalarında olması gereken aralıklar bir
fikir vermesi açısından aşağıdaki tabloda verilmiştir.
48
Boru Kelepçeleri Arası Mesafeler
BORU ÇAPI YATAY DÜŞEY

½” 2,0 m 2,5 m
¾” 2,5 m 3,0 m
1” 2,5 m 3,0 m
1 ¼” 2,7 m 3,0 m
1 ½” 3,0 m 3,5 m
2” 3,0 m 3,5 m
2 ½” 3,0 m 3,5 m
3” 3,0 m 3,5 m
4” 3,0 m 3,5 m
6” 5,5 m 7,5 m
8” 6,0m 8,5 m
Doğalgaz boru hatları duvardan belirli bir mesafe ile açığa kelepçe kullanılarak (a),
boşluksuz sıva altına (b) (ancak bu çözüm Türkiye’deki uygulamalarda kabul
edilmemektedir), zorunlu hallerde ise havalandırılmış kanal içine döşenebilir(c). Bu döşeme
biçimleri ve boru tespitleri aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir.
Şekil 5.1: Boru kelepçe sabitlemesi
Gaz boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara veya
zemine uygun boru destekleri veya konsollarla sabitlenmelidir. Konsollar duvara beton harcı
ile tutturulmalıdır. Boru çapına göre kullanılacak dübel çapı ve cıvata çapı ile boru destekleri
aşağıda gösterilmiştir.
49
Şekil 5.2: Boru destekleri
KÖŞEBENT L
U CİVATA
Çub.Çapı
PLAKA
PLAKA
PLAKA
Del.Çap
DÜBEL
Del.Say
A*B*C
BORU
ASKI
ÇAPI
ÇAPI
ÇAPI
½”-1” 30*30*4 10 2 150*100*5 8 6 M8

1 ¼1 ½” 30*30*5 12 2 150*100*5 10 6 M10
2” 30*30*5 12 2 150*100*5 10 6 M10
2 ½”-4” 30*30*5 12 2 150*100*5 10 6 M10
Tablo 1: Dubel çapı cıvata çapı
50
5.2. Bakır Boruların Kelepçe Ve Konsollarla Yapı Elemanlarına
Tespiti
Bakır borular çelik borulara nazaran hem daha hafif hem de çap bakımından
farklıdırlar. Bu bakımdan tutturulmaları ve sabitlenmeleri daha kolaydır. Kelepçelerle
tutturulmaları yeterlidir. Ana gaz girişlerinde çelik boru kullanıldığı için düşey bakır boru
taşımalarında konsol kullanılmasına pek ihtiyaç duyulmaz.
Bakır boru iç tesisatlarında boru çapına göre yangına dayanıklı metal doğalgaz
kelepçeleri kullanılmaktadır. Bunlar da duvara dübellerle monte edilmektedir.
Şekil 5.3: Bakır boru ve kelepçesi Resim 5.4: Kelepçe
51

Ø Gaz borularının geçeceği Ø Buna göre kelepçe ve konsol
yerleri tespit ediniz. tespiti yapınız.
Ø Kullanacağınız uygun Ø Çelik boru ile bakır boru

kelepçeyi seçiniz. kelepçelerinin farklı olduğunu
unutmayınız.
Ø Kelepçe yerini tespit ediniz. Ø Kaç metrede bir kelepçe

konulacağına dair yukarıda
verilen tabloya bakınız.
Ø Matkapla tespit ettiğiniz yeri deliniz. Ø Uygun dubel çapına göre

matkap ucu kullanınız.
Ø Delinen yere dubeli yerleştiriniz. Ø Dubelin oynamamasına dikkat

ediniz.
Ø Kelepçeyi dubele vidalayınız. Ø Vidalama esnasında duvar ile

boru arasında belli bir aralık
bırakılmalıdır.
Ø Boruyu kelepçeye geçiriniz, tornavida Ø Kelepçe sıkıca vidalanmalı,

ile vidasından sıkınız. boru oynamamalıdır.
52
A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz.
D Y
( ) ( ) 1. Gaz boruları duvarlara kelepçelerle tutturulmalıdır.
( ) ( ) 2. Çelik boru kelepçeleri ile bakır boru kelepçeleri birbirinin aynısıdır.
( ) ( ) 3. Daha büyük çaplı borularda taşıyıcı konsollar kullanmalıyız.
( ) ( ) 4. Kelepçeler arası mesafe göz kararı olmalıdır.
( ) ( ) 5. Konsollar duvara dubelle tutturulurlar.
( )( ) 6. Kelepçeler fittings malzemeleri üzerine ve vida diş bağlantı noktalarına monte
edilebilirler.
( ) ( ) 7.Boru dirsek dönüşlerinde mutlaka kelepçe kullanılmalıdır.
DEĞERLENDİRME

sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.
53
Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi kelepçe ve konsolları duvara tutturunuz.
Ø Kelepçe
Ø Vida
Ø Konsol
Ø Dubel
54
PERFORMANS
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ

2 Araç ve gereçlerinizi doğru seçtiniz mi?
3 Boru çapına göre kelepçe seçtiniz mi?
4 Kelepçeyi iyi sabitlediniz mi?
5 Kelepçeyi boruya oynamayacak şekilde vidaladınız mı?
6 Kullandığınız araç gereç ve malzemeleri öğretmeninize
teslim ettiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Bitirdiğiniz faaliyet sonunda yukarıdaki performans testini doldurunuz. “Hayır” olarak

55
AMAÇ
Bu modül ile duvar geçişlerindeki boru ile kılıf arasını uygun dolgu maddesi ile
doldurabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Duvar geçişlerinde boru ile kılıf arasında ne tür dolgu malzemesi veya malzemeleri
kullanıyor, bilgi toplayarak bunları not ediniz ve arkadaşlarınızla atölyede tartışınız.
6. DUVAR GEÇİŞLERİNDEKİ BORU İLE

KILIF ARASINI UYGUN DOLGU
MALZEMESİ İLE DOLDURMA
Katlar arasında döşeme geçişlerinde ve duvar geçişlerinde gaz borusunun
korozyonunu önlemek için boru çapından 10-20 mm büyük çapta boru kılıfı kullanılmalı,
kılıf ile boru arası mastik, silikon vb plastik esaslı bir dolgu maddesi ile doldurulmalıdır. Bu
madde sızdırmaz olmalı ve nem vb. hava şartlarından etkilenmemelidir. Özelliğini uzun
yıllar muhafaza etmelidir. Tatbiki elle veya silikon tabancaları ile yapılabilmektedir. Boru
kılıfının her iki tarafından da karşılıklı olarak doldurulmalıdır. Uygulamalarda genellikle
silikon tabancaları tercih edilmektedir. Bunun nedeni hem kullanımlarının kolay olması hem
de macunu boru ile kılıf arasına iyi bir şekilde doldurmasıdır.
Şekil 6.1: Gaz borusu ile kılıf arasının mastik dolgu ile doldurulması
56
Silikon Tabancası
Sıcak ve soğuk silikon tabancaları olarak iki çeşittir. Soğuk silikon, tüpler içinde
macun şeklinde olup kullanıldıktan sonra üzerinden 24 saat geçmeden yeterli katılığa
ulaşmaz. Sıcak silikon ise esnek çubuklar halindedir. Tabancanın rezistansı ile ısıtılarak,
kullanılır hale gelir. Soğuduktan sonra hemen sertleştiği için kullanımı daha hızlıdır.
Resim 6.1: Silikon tabancası
Dairelere girişlerde ve daire içindeki duvar geçişlerinde, boru döşendikten sonra boru
ile kılıf arası genellikle alçı ile doldurulmaktadır. Bu kesinlikle yanlıştır. Alçı boruyu
çürütür.
Resim 6.2: Elle mastik dolgu uygulaması
57
Ø Boru kılıfını duvar veya döşemeye Ø Kılıfı yapı elemanına harç ile
yerleştiriniz. tutturunuz.
Ø Boruyu kılıf içerisinden geçiriniz. Ø Boru ile kılıfın eş merkezli olmasına

özen gösteriniz.
Ø Boru ile kılıf arasını karşılıklı olarak Ø Mastik sızdırmaz olmalı ve önceden
hazırlamış olduğunuz mastik ile hazırlanmalıdır
doldurunuz.
Ø Mastik dolgunun dış yüzeylerini düzgün bir Ø Düzeltme işini elle yapabilirsiniz.
şekilde düzeltiniz.
Ø Mastiğin kurumasını bekleyiniz. Ø Boruların oynamamasına dikkat

ediniz.
58
A- OBJEKTiF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru, yanlış ve noktalarla belirlenen yerleri doğru

sözcüklerle doldurarak değerlendiriniz.
1- Boru ile kılıf arasını mastik, silikon vb plastik esaslı dolgu malzemeleri ile
doldurmalıyız.
2- Boru ile kılıf arası herhangi bir madde ile doldurulmasa da olur.
3- Mastiği elle veya silikon tabancası ile uygulayabiliriz
4- Mastik dolgu yerine silikon kullanılabilir.
DEĞERLENDİRME

sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.
59
Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi bir gaz borusunu kılıf kullanarak duvardan geçiriniz,
mastik/silikon dolgu uygulamasını yapınız.
Ø Gaz borusu
Ø Boru kılıfı
Ø Mastik/Silikon dolgu
Ø Çimento
60
PERFORMANS
DEĞERLENDİRME
KONTROL LİSTESİ

2 Araç ve gereçlerinizi uygun seçtiniz mi?
3 Boruyu kılıf içerisinden geçirdiniz mi?
4 Kılıfı duvara sabitlediniz mi?
5 Boru ile kılıf arasını mastik/silikon ile doldurdunuz mu?
6 Doldurduğunuz dolguyu düzelttiniz mi?
ettiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Bitirdiğiniz faaliyet sonunda aşağıdaki performans testini doldurunuz. “Hayır” olarak

61
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)
Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

Doğalgaz Sayacı Montajı Yapmak
A) Doğalgaz sayacını duvara sabitlediniz mi?
B) Sayaç bağlantılarını doğru yaptınız mı?
C) Sayaç sızdırmazlık testini yaptınız mı?
Duvar ve Döşemeden Gaz Borusu Geçirmek
A) Duvardan gaz borusu geçirirken kılıf kullandınız mı?
B) Gaz borularını kırılmaması gereken yerlerden geçirdiniz mi?
Çelik Boru ile Gaz İç Tesisatı Döşemek
A) İç tesisatın bölümlerini döşediniz mi?
B) Gaz borularını döşerken dikkat edilmesi gereken hususlara
uydunuz mu?
Bakır Boru ile Gaz İç Tesisatı Döşemek
A) Sert lehim alaşımlarını tanıdınız mı?
B) Oksi-Asetilenle sert lehim yapabildiniz mi?
Kelepçe Montajını Yapmak
A) Çelik boru kelepçelerini duvara tutturabildiniz mi?
B)Bakır boru kelepçelerini dubelle duvara sabitlediniz mi?
Duvar Geçitlerindeki Boru İle Kılıf Arasını Dolgu Maddesi İle
Doldurma
A) Dolgu maddesini doğru seçtiniz mi?
B) Gaz borusu ile kılıf arasına mastik doldurdunuz mu?
Diğer faydalı ekipmanları kullanmak
A)Murç, mengene, pafta ve yağdanlığı doğru kullandınız mı?
B)Boru kesme makinesini, Kırıcı ve delici aleti, Silikonu, Matkabı,
Su terazisini doğru kullandınız mı?
Güvenlik Aletlerini Kullanmak
A)Eldiven, Gözlük, Maske, Çizme ve diğer ekipmanları doğru
kullandınız mı?
DEĞERLENDİRME
Yaptığınız değerlendirme sonunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini

tekrarlayınız.
Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları

uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.
62
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 CEVAP ANAHTARI
1- E
2- B
3- C
4- E
5- A
6- D
7- C
8- B
9- D
1- D
2- Y
3- D
4- Y
5- Y

A-BOŞLUK DOL B-TESTİ
DURMA
1- KOLON 1- D
SAYAÇ 2- Y
2- BAĞLANTI 3- D
HATTI
3- TÜKETİM 4- Y
4- AYIRIM 5- Y
CİHAZ 6- Y
5- 7- Y
BAĞLANTI
BACALI 8- D
6-
CİHAZLAR 9- D
HERMETİK
7- 10- D
CİHAZLAR
63
1- D
2- C
3- A
4- B
5 E
6- D
7 A
8- B
9- C
1- D
2- Y
3- D
4- Y
5- D
6- Y
7- D
1 D
2 KOROZYONU
3 D
4 D
64
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
Ø ISISAN Çalışmaları No: 43, Doğalgaz Tesisatı, Kasım 1991.
Ø Demirdöküm Teknik Yayın No:3, Doğalgaz ve LPG, Ocak 2002.
Ø Binalarda Doğal Gaz Tesisatı Uygulama Kuralları, İGDAŞ Yayınları, 2005
Ø Gaz Dağıtım Şirketlerinin İç Tesisat Şartnameleri.
Ø Doğal Gaz İç Tesisatlarında Bakır Boru Uygulamaları, İGDAŞ Yayınları.
65
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
Ø EGO Doğalgaz Tesisat Yönetmeliği ve Teknik Şartnamesi, Ankara, 2000
Ø MMO Doğalgaz Tesisatı Proje Hazırlama Teknik Esasları, Yayın No:133
Ø TS 7363 Doğalgaz Bina İç Tesisat Projelendirme ve Uygulama Kuralları,

1989
Ø ISISAN Çalışmaları No:43, Doğalgaz Tesisatı, Kasım 1991
Ø Demirdöküm Teknik Yayın No:3, Doğalgaz ve LPG, Ocak 2002
Ø TTMO Temel Bilgiler, Tasarım ve Uygulama Eki, Sayı:5
66

Doğalgaz İç Tesi̇sati Gaz

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doğalgaz İç Tesi̇sati Gaz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

GAZ VE TESİSAT TEKNOLOJİSİ

DOĞALGAZ İÇ TESİSATI GAZ

Her faaliyet sonrasında faaliyetle ilgili değerlendirme soruları

Doğalgazın konutlarda ve sanayide kullanılması son yıllarda çok yaygınlaştı. Özellikle

Konut ısıtmasında doğalgaza dönüşüm yapılırken en son yeniliklerin izlenmesi

Piyasa çalışmalarında yararlı olacak ve zorluk çekmeden iş bulabileceğiniz bu

Doğalgaz tesisatında kullanılan araç, gereç, cihazların ve yapı elemanlarının

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:

Ø Evlerin girişlerine monte edilmiş doğalgaz sayaçlarının, gaz girişi ve çıkışını

Ø Konutlarda kullanılan sayaçların dışında farklı büyüklük ve kapasitede doğalgaz

1. DOĞALGAZ SAYACI MONTAJI

1.1.1. Fiziksel Özellikleri

1.1.2. Kimyasal Özellikleri

İçinde metan, etan, propan, azot ve az miktarda karbondioksit gazlarının bileşiminden

1.1.3. Doğalgazda Yanma ve Gaz Yakıcılar

Resim1.1: Kombi Resim 1.2: Şofben

Resim 1.3: Doğalgaz brülörleri Resim 1.4: Doğalgaz sobası

Ø Sıcaklık: Ortalama hızda hareket eden bir molekülün hareket enerjisidir.

1.2. Sağlık ve Güvenlik

1.2.1. Doğalgazdan Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınacak Önlemler

1. Bütün alevler hemen söndürülmelidir.

1.2.2. Çalışma Esnasında Olabilecek Kazalar ve Alınacak Önlemler

1.2.3. Doğalgaz Yangınları ve Alınacak Önlemler

1.3.1. Doğalgaz Sayaçları

1.3.1.1. Sayaçların Kullanım Özellikleri

1.3.1.2. Doğalgaz Sayaç Montajında Dikkat Edilecek Hususlar

Resim 1.5: Sayaç esnek bağlantı elemanı

Resim 1.6: Küresel gaz kesme vanası

3-Vanalar kolay müdahale edilebilir ve açıp kapatılabilir konumda monte edilmelidir.

4-Sayaç ve bağlantı boruları, duman bacaları üzerine yerleştirilmemelidir.

5-Sayaçlar duvar ile sayaç arasında en az 2 cm boşluk imkanı sağlayan sayaç

6-Sayaçlar ilgili görevlilerin kolayca girip muayene edebilecekleri ve göstergeleri

9-Gaz sayaçları balkon, konut ve asansör giriş kapılarının üstüne kesinlikle

10-Sayaçların sökülmeleri gerektiği zaman statik elektrikten korunmak için sayacın

3) Gerekli tamiratı elektrik köprüyü 4) Tamirat bitince önce çıkıştaki kıskacı

Şekil 1.2: Tamir için statik elektrik akımına karşı köprüleme

İşlem Basamakları Öneriler

Ø Sayaç askı konsolunu duvara ölçüsünde Ø Konsolun terazide olup olmadığına

Ø Gaz sayacını askı konsoluna Ø Sayacın konsol üzerine oturup

Ø Kolon hattındaki vana sonrası kör tapayı Ø . Köprüleme yapmayı unutmayınız !

Ø Gaz boruları ile sayacıbirbirine Ø Sayaç bağlantılarında gaz girişi sayacı

Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplandırarak

A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

1.Aşağıdakilerden hangisi doğalgazın fiziksel özelliklerinden değildir?

2. Aşağıdakilerden hangisi doğalgazın kimyasal özelliklerinden biri değildir?

3. Aşağıdakilerden hangisi gaz yakıcı cihaz değildir?

4. Isı birimi aşağıdakilerden hangisidir.

5. Doğalgaz kaçağı olması durumunda aşağıdakilerden hangisi yapılmaz?

7. Sayaçların yerleştirme kuralları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

8. Sayaçlarda köprüleme niçin yapılır?

9. Sayaç monte edildikten sonra aşağıdakilerden hangisi en son mutlaka yapılmalıdır?

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek

Ø Körüklü gaz sayacı

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

Bitirdiğiniz faaliyet sonunda yukarıdaki performans testini doldurunuz. ‘Hayır’ olarak

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

Uygun ortam sağlandığında duvar, döşeme ve diletasyon derzlerinden doğalgaz

Ø Duvar ve döşeme geçişlerinde gaz boruları döşenirken nelere dikkat edilmiş?

2. DUVAR VE DÖŞEMEDEN BORU

Şekil 2.1: Duvar geçişleri ve kılıf montajı

İşlem Basamakları Öneriler