Kafkaslarda Barýþa Giden Yol

Savaþtan mý Geçmeli?

Dr. Ali Asker (*)

AGÝT Minsk Grubu = AGÝT Turizmi

Son birkaç aydan beri Azerbaycan siyasi terminolojisine yeni bir terim
dahil edilmiþtir: “AGÝT Turizmi”. Azerbaycan Parlamentosu Baþkanvekili
Ziyafet Askerov Türkiye ve Ermenistan arasýnda imzalanmýþ protokoller-
den bahsederken þunlarý söylemiþtir: “AGÝT Minsk Grubu 18 yýldýr bölgeye
turist gibi seyahat ediyor. Ortada herhangi bir sonuç yok. Fakat Zürih'te Er-
menistan'la Türkiye arasýnda protokoller imzalandýðý zaman Clinton
Washington'dan, Lavrov Moskova'dan, Kushner Paris'ten gelerek toplandý-
lar. Ben eþbaþkan bakanlarýna soruyorum: Size Zürih'te protokollerin imza-
lanmasýna tanýklýk etme talimatý mý verildi, yoksa Daðlýk Karabað sorunun
çözümüyle ilgili görevinizi yapmak mý?” Bu konuþma Azerbaycan'ýn, düþtü-
ðü durumu çok doðru bir þekilde tasvir etmektedir. Ayrýca, AGÝT Minsk
Grubuna karþý Azerbaycan kamuoyu ve yönetimindeki hoþnutsuzluðun
zirveye ulaþmasý anlamýna gelmektedir. Minsk Grubuna karþý eleþtirilerini
bu kadar artmasýnýn nedeni son dönemde Kafkasya politikasýndaki
deðiþimlerdir. Bu tür eleþtiriler Haydar Aliyev döneminde de sýk sýk dile geti-
rilen bir olguydu. Fakat bu eleþtiriler son dönemde cumhurbaþkanýnýn yaný
sýra diðer devlet yetkilileri tarafýndan da en sert þekilde ifade edilmektedir.
Bu durum son dönemde Azerbaycan'ýn içine düþmüþ “yalnýzlaþtýrma” po-
litikasýndan kaynaklanmaktadýr.1
Azerbaycan topraklarýnýn Ermeniler tarafýndan iþgaline son verilmesi
için bugüne dek devam eden süreçten herhangi bir sonuç çýkmamaktadýr.
*
21.Yüzyýl Türkiye Enstitüsü Rusya-Avrasya Araþtýrmalarý Bölümü Baþkaný.
1
Ali Asker, Azerbaycan-Ermenistan Görüþmeleri: Savaþa Doðru (mu)?,
http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=3107&kat=18

[65]
 Dr. Ali Asker

2008 yýlý Þubat ayýnda Serj Sarkisyan Ermenistan Cumhurbaþkaný seçildik-

ten sonra ilk görüþme Haziranýn 4'ünde St-Petersburg'da, ikinci görüþme
ayný yýl Kasým ayýnýn 2'sinde Moskova'da gerçekleþmiþtir. 2009 yýlýnda cum-
hurbaþkanlarý Zürih'te (28 Ocak), Prag'da (7 Mayýs), St.Petersburg'da (4 Ha-
ziran), Moskova'da (17-18Temmuz) ve Kiþinev'de (8-9 Ekim) bir araya gel-
miþler. Fakat bu görüþmelerden herhangi bir sonuç alýnamamýþtýr. Son gö-
rüþme 22 Kasým 2009'da Münih'deki Fransýz Baþkonsolosluðunda gerçek-
leþmiþtir. Sayý itibariyle Münih görüþmesi, Sarkisyan ve Aliyev arasýnda yapý-
lan sekizinci görüþmeydi.2 Tüm bu görüþmeler sonrasýnda yapýlmýþ açýkla-
malara bakýldýðýnda genel olarak böyle bir manzara söz konusudur: Bakü
uluslararasý camiada sesini yükselterek Ermenistan'ýn anlaþmaya yakýn dur-
mamasýndan yakýnýyor. Ermenistan “oyunbozan” politikasýný devam etti-
riyor. AGÝT Minsk Grubu eþbaþkanlarý ise her bir görüþ sonrasý sürecin
“yapýcý ve ümit verici” olduðuna dair açýklamalarda bulunuyorlar. Bakü,
barýþ yoluyla çözüm saðlanamazsa savaþa baþvuracaðýný açýklýyor. Minsk
Grubu ise böyle açýklamalarýn sürece zarar verebileceðini söylüyor. Aslýnda
bununla Ermenistan'a “buna müsaade etmeyeceðiz” mesajýný veriyor.
Ermenistan da Bakü'nün açýklamalarýný bir “blöf” olarak deðerlendiriyor.
Her defasýnda somut bir ilerleme saðlanamazken, ortalýkta süreçle ilgili
gerçek dýþý ve birbiriyle çeliþkili yorum ve haberler de dolaþmaktadýr. Cum-
hurbaþkanlarý 8 Ekim 2009'da Kiþinev'de görüþtüklerinde Türk basýnýnda
böyle bir haber yayýnlanmýþtýr: Türkiye ve Ermenistan arasýnda protokol-
lerin imzalanma tarihi 10 Ekim 2009 olarak belirlenmiþtir. Ýmza töreni za-
manlama açýsýndan “Türk hariciyesinin iyi bir taktiði”, Türkiye'nin Er-
menistan'a “Azerbaycan'la anlaþ da gel” mesajý þeklinde deðerlendiril-
miþtir. Oysa Sarkisyan bu toplantýda önceden üzerinde anlaþmaya varýlmýþ
konularý yeniden masaya yatýrarak oylama taktiðini tercih etmiþtir. Cenevre'-
deki imza töreninde ise tam bir diplomatik skandal yaþanmýþtýr. Rusyalý eþ-
baþkan Yuri Merzlyakov, “Cumhurbaþkanlarý gerek yeni, gerekse üze-
rinde tartýþýlan konularý görüþmüþler” demiþtir. Münih görüþmesi de
Kiþinev görüþmesi gibi dört saat devam etmiþtir. Bu defa da açýklama Fran-
sýz eþbaþkan Bernard Fassier'den gelmiþtir: “Cumhurbaþkanlarý bu gö-
rüþmede üzerinde mutabakat saðlanmamýþ konularý tartýþmýþlar-
dýr”. Görüldüðü gibi cumhurbaþkanlarý yýllar boyu üzerinde anlaþmaya va-
ramadýklarý konularý “müzakere” etmekteler ve bir türlü anlaþma saðlana-
2
Prezidentl?r Münhend? görüþdül?r,
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091122050503404,
22.11.2009

[66] 21. YÜZYIL Aralýk 2009

 Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli?

mýyor. Bu durum bir geliþme olarak deðerlendirilebilir mi?3 Elbette ki hayýr.

Görüþmelerin hangi tarihe kadar devam edeceði belirsizdir. Zaten baþýndan
beri böyle bir takvim belirlenmemiþtir.
Görüþün Çerçevesi ve Sonucu
Azerbaycan ve Ermenistan arasýndaki barýþ görüþmeleri 2007'de kabul
edilen Madrid Prensipleri çerçevesinde sürdürülüyor. Bu prensipler Erme-
nistan'ýn iþgal ettiði Azerbaycan topraklarýndan çýkmasýný, Azerbaycanlý
göçmenlerin evlerine dönmesini ve Daðlýk Karabað'ýn statüsünün belirlen-
mesini öngörüyor. Ermeniler Daðlýk Karabað dýþýnda iþgal ettikleri yedi
bölgeden çýkmaya baþlayacak ve bu süreç, Daðlýk Karabað'ýn statüsünün
belirlenmesi ile sonuçlanacak. Azerbaycan defalarca Daðlýk Karabað'a “en
yüksek otonomi” vereceðini ifade ederken Ermenistan buranýn, Azerbay-
can toprak bütünlüðü çerçevesinde ele alýnmasýna karþý çýkýyor. Münih gö-
rüþmesi öncesi Fransa'nýn Dýþiþleri Bakanlýðý Aliyev-Sarkisyan görüþmesin-
de aþaðýdaki maddelerin ele alýnacaðýný açýklamýþtýr:
Daðlýk Karabað çevresindeki iþgal olunmuþ topraklarýn Azerbaycan'a
n
iadesi

3
Elxan Þahinoðlu, Daðlýq Qarabað M?s?l?si 2010-cu il? qaldý,
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&paqe=02&article_id=20091123034225304,
23.11.2009

21. YÜZYIL Aralýk 2009 [67]

 Dr. Ali Asker

Daðlýk Karabað'ýn
n güvenlik ve otonom yönetimini saðlayacak geçici
statüsünün belirlenmesi
Ermenistan'ý Daðlýk Karabað'la birleþtiren koridorun belirlenmesi
n

Kendi kaderini belirleme hakkýnýn yasal güvencesi yoluyla Daðlýk Ka-

n
rabað'ýn nihaî statüsünün belirlenmesi
Göçmenlerin geri dönme hakkýna iliþkin güvence verilmesi
n
4
Bölgeye barýþ güçlerinin konuþlanmasý.
n

Ýki ülke arasýndaki gö- Bu konularýn nasýl ve hangi boyutta müza-

kere edildiði bilinmemektedir. Görüþmenin he-
rüþmeler þimdilik dýþiþ- men ardýndan CNN Türk'ün Euronews'e da-
leri bakanlarý düzeyinde yanarak verdiði haberinde, görüþme sýrasýnda
devam ettirilecektir. bir çerçeve anlaþma müzakere edildiði iddia edil-
miþtir. Habere göre, iki lider çerçeve anlaþma-
sýnda kesin bir sonuca varmamalarýna raðmen önemli ölçüde ilerleme sað-
lamýþ, Ermenistan'ýn iþgal altýnda tuttuðu Azerbaycan topraklarýndan çekil-
mesi konusunda büyük ölçüde anlaþmýþlardýr.5 Azerbaycan Dýþiþleri Bakan-
lýðý ise herhangi bir çerçeve anlaþmasýnýn görüþülmediði, ayrýca “önemli öl-
çüde ilerleme saðlanmasýna” dair haberin de gerçeði yansýtmadýðýný açýkla-
mýþtýr.6
Bu tür çeliþkili açýklamalar, bundan sonraki sürecin saðlýklý bir biçimde
yürümeyeceðini haber vermektedir. Ýki ülke arasýndaki görüþmeler þimdilik
dýþiþleri bakanlarý düzeyinde devam ettirilecektir.
Savaþ Alternatifi Gündemde mi?
Münih görüþmesini bundan önceki görüþmelerden farklý kýlan bir özel-
liðin altýnýn çizilmesi gerekmektedir. Cumhurbaþkaný Ý. Aliyev görüþme ön-
cesi yaptýðý açýklamada, Azerbaycan'ýn müzakere sürecini sonlandýrabilece-
ðinin altýný çizmiþtir. Aliyev, “Þimdiye kadar biz barýþ yolu ile sorunun çözül-
4
Prezidentl?r Münhend? görüþdül?r,
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091122050503404,
22.11.2009
5
Ermenistan beþ Azeri bölgesinden çekilecek,
http://www.hurriyet.com.tr/dunya/13020939.asp?top=1
6
Xarici iþl?r Nazirliyi Münhen görüþünd? ç?rçiv? anlaþmasýnýn müzakir? olunduðunu
t?kzibl?yir
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&paqe=00&article_id=20091123043805708,
23.11.2009.

[68] 21. YÜZYIL Aralýk 2009

 Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli?

mesini istedik. Ermenistan bizim bu þekilde müzakere edip duracaðýmýzý

düþünüyorsa, yanýlýyor. Bizim müzakereler konusunda ümidimiz var. Bu ü-
midi kaybedersek müzakere sürecini sonlandýrýrýz” demiþtir. Ý. Aliyev,
1918'de Azerbaycan topraklarý üzerinde Ermenilerin bir devlet kurduklarý-
ný, bugün yine Azerbaycan topraklarýnda ikinci bir Ermeni devleti kurmaya
kalkýþtýklarýný, buna müsaade edilmeyeceðini ve Karabað'ýn hiçbir zaman
baðýmsýz devlet olmayacaðýný ifade etmiþtir.7
Azerbaycan'ýn Ermenistan'a karþý söylemlerini sertleþtirmesindeki esas
nedenlerden birisi Türk-Ermeni iliþkilerindeki yakýnlaþmalar, Azerbaycan
topraklarýnýn iþgalden kurtulmasý yönünde herhangi bir somut adým atýlma-
dan “Kafkaslarda barýþ inþa etmek” giriþimleridir. 1993'ten beri Azerbay-
can-Türkiye arasýnda var olan dayanýþmanýn neredeyse bitme aþamasýna
geldiði bir durumda Bakü'nün yeni arayýþlar içine girmesi doðaldýr. Devam
eden süreç Türkiye-Ermenistan iliþkilerindeki
yakýnlaþmanýn, sýnýrýn açýlmasý konusuna dek 1993'ten beri Azerbay-
ileri gideceði ihtimalini kuvvetlendirmektedir.
Gelinen bu noktada Azerbaycan, tabiri caizse, can-Türkiye arasýnda var
“baþýnýn çaresine bakmalýdýr”. Belki bu sü- olan dayanýþmanýn nere-
reç Azerbaycan açýsýndan sancýlý bir süreç ola- deyse bitme aþamasýna
caktýr. Fakat önceki dönemlere bakýldýðýnda bu- geldiði bir durumda
gün Azerbaycan'ýn, “statüko”yu kendi lehine
deðiþtirme olanaðý daha fazladýr. Bunlar aþaðý-
Bakü'nün yeni arayýþlar
daki þekilde sýralanabilir: içine girmesi doðaldýr.
1) Ekonomik ve Jeopolitik Üstünlük
Nüfusu ile orantýlý bir kýyaslama yaparsak Azerbaycan için fazlasýyla ye-
terli olan doðal zenginlikler Bakü'nün kendine olan güveninde önemli bir
faktördür. Azerbaycan'ýn ekonomik zenginliði Ermenistan'la kýyaslanama-
yacak derecede fazladýr. 2010 yýlý için Azerbaycan bütçe gelirleri 10-15 mil-
yon olarak belirlenmiþtir. Azerbaycan bütçesi önemli oranda petrol gelirle-
rinden oluþmaktadýr. Bütçe hesaplanýrken bütçe petrol fiyatý 1 varil 70 dolar
olarak hesaplanmýþtýr. Petrol fiyatlarýndaki, artýþlar Azerbaycan bütçesi için
her zaman avantajlý durum oluþturmuþtur. Azerbaycan ekonomisi bugün
Ermenistan ekonomisinden 7 kat büyüktür. Ermenistan tüm bölgesel pro-
jelerin dýþýnda kalmýþtýr. Ýran hariç, tüm komþularýyla sýnýrlarý kapalýdýr.8 Ay-
7
http://www.musavat.com/new/Günd?m/64912-
ilHAM_? LiYEV_ERM? NÝSTANA_ULTiMATUM_VERDÝ
8
http://www.azadliq.org/content/article/1881077.html?page=1#relatedInfoContainer.

21. YÜZYIL Aralýk 2009 [69]

 Dr. Ali Asker

rýca bu doðal kaynaklar Azerbaycan'ýn jeopolitik önemiyle bütünleþtikçe A-

zerbaycan'a önemli avantajlar saðlamaktadýr. Tüm bunlar Azerbaycan'ýn
ABD ve Rusya arasýndaki çýkar çatýþmasý ortamýnda hareket serbestliðini
arttýrmaktadýr. Azerbaycan, bu devletlerin çatýþan çýkarlarý ortamýnda den-
geli ve baðýmsýz bir dýþ politika uygulamaktadýr.
2) Nüfus Üstünlüðü
Azerbaycan'ýn nüfusu yaklaþýk 9 milyondur.9 Ermenistan'ýn 2007 yýlý
resmî sayýmlarýna göre nüfusu 3.223.700 kiþiyken10, bazý kaynaklarda bu ra-
kamýn 3 milyona bile varmadýðý ifade edilmiþtir.11 BDT ülkelerinde yaþanan
ekonomik sorunlar yüzünden Rusya'ya göç edenlerin sayýsý azýmsanmaya-
cak kadar fazladýr. Bugün itibariyle Ermenistan'da yaþayan toplam nüfusun
1,5-1,8 milyon olduðu tahmin edilmektedir. Azerbaycan'dan da benzeri
göçler yaþanmýþtýr. Her ne kadar son yýllarda bu yönde bir azalma trendi söz
konusuysa da, en kötü halde ülkede 7,5-8 milyon nüfusun yaþadýðý tahmin
edilmektedir. Bu rakamlar dikkate alýndýðýnda Azerbaycan'ýn bugünkü nü-
fusunun Ermenistan'dan 4-5 kat daha fazla olduðu ortaya çýkmaktadýr. Þu-
nu da vurgulamak gerekir ki yakýn gelecekte Azerbaycan kaynaklarýnýn ras-
yonel kullanýmý, özellikle de petrol dýþýndaki sanayi alanlarýnýn geliþimi için
saðlýklý bir politika izleyerek iþsizliðin da azalmasý yönünde baþarýlý olabilir-
se, böyle bir nüfus artýþý Azerbaycan açýsýndan çok faydalý olacaktýr.12
2) Ordu ve Savunma Sanayisindeki Üstünlük
Azerbaycan ekonomisi ve savunma sanayisi Ermenistan'la kýyaslandý-
ðýnda büyük üstünlüðe sahiptir. Azerbaycan savunma sanayiye ve silah a-
lýmýna önemli ölçüde para ayýrýyor. 2008-2011 yýllarýný kapsayan onarým
programý gereði savunma sanayisinde 53 tesisin yeniden yapýlandýrýlmasý
öngörülmüþtür. Yakýn gelecekte sadece Azerbaycan Ordusunun ihtiyaçlarý-
ný karþýlamak deðil, ayný zamanda silah ve mühimmat ihracatý sektörünü
geliþtirmek öngörülmüþtür. 2009 yýlýnda Azerbaycan pilotsuz uçaklarýn üre-
timini gerçekleþtirmek niyetindedir. Baþka bir önemli yenilik de tank ve top-
larýn üretimine hazýrlýk çalýþmalarýnýn baþlatýlmasýdýr. Hazýrda söz konusu
silahlarý yurtdýþýndan ithal eden Azerbaycan savunma giderlerinde tasarruf
saðlamanýn yaný sýra söz konusu silahlarýn rezerv potansiyelini de önemli
9
Bu yýl 13-22 Nisan 2009 yýlýnda Azerbaycan'da genel nüfus sayýmý yapýldý. Yapýlan ilk açýklamalara
göre bugün itibariyle Azerbaycan'ýn nüfusu 8 milyon 820 bin olarak açýklanmýþtýr.
10
http://demoscope.ru/weekly/2007/0297/panorm01.php
11
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html#People

[70] 21. YÜZYIL Aralýk 2009

 Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli?

ölçüde arttýrmýþ olacaktýr. Ayrýca 2016 yýlýnda Azerbaycan, ordusunu kendi

üreteceði helikopterlerle donatmayý öngörmektedir. 2010 yýlý devlet bütçe-
sinde savunma harcamalarýnýn oraný %10,7'dir. Bu oran 2009 yýlý oranýna
nispeten %0,9 fazladýr. Azerbaycan hükümeti bundan sonra da askerî po-
tansiyelini arttýrma politikasý izleyecektir.12
Azerbaycan ordusu asker, silah ve mühimmat potansiyeli açýsýndan da
Ermenistan'dan ileridir. Muhtemel bir Azerbaycan-Ermenistan savaþýnda
kýsa bir süre içinde Ermeni silahlý kuvvetleri Azerbaycan topraklarýndan
atýlabilir. Bu gerçekliði Ermenistan tarafý da bilmektedir. Fakat burada en
önemli sorun Rusya'nýn bu savaþa ne ölçüde müdahil olacaðýdýr.
3) Kafkasya Politikasýnda Denge Deðiþimi
ABD, Rusya ve Türkiye'nin Kafkasya'da etkinlik mücadeleleri farklý bo-
yutlara yönelmektedir. Bu devletlerin bölgeye yönelik politikalarýný revize
süreci gittikçe belirgin bir þekilde ortaya çýkmaktadýr. Bu durumda Azer-
baycan'ýn izleyeceði politika Rusya'nýn Karabað konusundaki tutum ve dav-
ranýþlarýnda belli deðiþikliðe yol açmaktýr. Bu deðiþiklik Rusya'nýn, en azýn-
dan savaþ sürecinde bazý çatýþmalarý görmezden gelmesini saðlamalýdýr.
Baþka bir yöntem de savaþ yapýlmadan Erivan'ý Karabað konusunda somut
adýmlar atmaya zorlamasýdýr.
12
Az?rbaycanýn müdafi? x?rcl?ri artacaq, 25.10.2009, http://modern.az/articles/999/1/

21. YÜZYIL Aralýk 2009 [71]

 Dr. Ali Asker

Bugün Azerbaycan-Ermenistan arasýnda savaþ ihtimaline iliþkin deði-

þik senaryolar ve spekülasyonlar dolaþmaktadýr. Rusya'da bazý çevrelerde A-
zerbaycan'ýn askerî müdahale konusunda Rusya'nýn onayýný aldýðý söylen-
mektedir. Azerbaycan'da yapýlan yorumlarda ise Rusya'nýn verdiði sözün üs-
tünde durmayacaðý, bilakis Ermenistan'a destek verebileceðidir. Olasý bir
savaþta Azerbaycan'ýn yenilgisi psikolojik açýdan tam bir felâket senaryosu
demektir. Peki, Rusya neyin karþýlýðýnda tarafsýz davranabilir? Bu süreçte
Rusya Azerbaycan'ý kendi etki alanýna sokmak istiyor. Haydar Aliyev'in dýþ
politika eski danýþmaný Vefa Kuluzade, “savaþ varyantý kesinse, demek
Rusya ile anlaþma saðlanmýþtýr” demektedir.13 Yapýlan bazý yorumlarda
Rusya'nýn böyle bir savaþ çýkmasýna müsaade et-
Olasý bir savaþta Azer- meyeceði, çýkarsa Ermenistan'ýn yanýnda yer a-
baycan'ýn yenilgisi psiko- lacaðý söylenmektedir. Azerbaycan ile Ermenis-
lojik açýdan tam bir felâ- tan'ýn savaþmasý olasýlýðýnda en etken ülke Rus-
ket senaryosu demektir. ya'dýr. Ermenistan'da hava üsleri bulunan Rus-
Peki, Rusya neyin karþýlý- ya, 2008 Aðustos'undaki Gürcistan Savaþý'na
buradaki av/bombardýman filolarýný devreye
ðýnda tarafsýz davranabi- sokarak baþlamýþtý. Bu üsler, Gürcistan'a karþý
lir? Ruslarýn önemli bir baský unsuru olup, savaþ ha-
linde ülkeyi iki cepheden saldýrýya açýk hale ge-
tirdiðinden Rusya'ya avantaj saðlamaktadýr. Ayný zamanda Rusya'nýn Tür-
kiye'ye komþu olan üsleridir. Azerbaycan'ýn Karabað'a harekât düzenleyece-
ði bir durumda Rusya, bir kara harekâtý düzenlemese bile, hava saldýrýlarý yo-
luyla Azerbaycan ordusuna saldýrabilecektir. Yapýlan bazý yorumlarda ise
2008 yýlýnda Rusya'nýn Gürcistan'a saldýrýsý üzerinde durulmaktadýr. Fakat
bugün itibariyle böyle bir karþýlaþtýrmanýn yapýlmasý o kadar da saðlýklý ol-
mayacaktýr.
1) Azerbaycan önemi ve potansiyeli bakýmýndan bir Gürcistan
olarak deðerlendirilemez.
Azerbaycan doðal zenginlikleri ve ekonomik olanaklarý açýsýndan Gür-
cistan'la kýyaslanmasý mümkün deðildir. Rusya'nýn Kafkaslardaki çýkar ça-
týþmasý baðlamýnda ABD ve Türkiye ile Rusya arasýnda, Azerbaycan en azýn-
dan denge unsuru olarak önem arz etmektedir. Azerbaycan'la Rusya arasýn-
daki bir yakýnlaþma her bir halde ABD ve Türkiye'nin Kafkasya'daki etkin-
liðin azalmasý demektir.

13
Qarabað'da ikinci V?t?n Müharib?si, 24 noyabr 2009.

[72] 21. YÜZYIL Aralýk 2009

 Kafkaslarda Barýþa Giden Yol Savaþtan mý Geçmeli?

2) Gürcistan'ýn Rusya'ya karþý tutumuyla, Azerbaycan'ýn

Rusya'ya bakýþý arasýnda önemli farklar vardýr.
Gürcistan açýk þekilde Rusya'ya karþýdýr ve birbirlerini düþman olarak al-
gýlamaktadýr. Azerbaycan'la Rusya'nýn iliþkileri ise farklý bir özellik arz et-
mektedir. Ýki ülke arasýndaki karþýlýklý çýkar alanlarý ve manevra olanaklarý
daha fazladýr. Son dönemdeki geliþmeler Azerbaycan kamuoyundaki “Rus-
ya karþýtý” bakýþ açýsýnýn azalmasýna neden olurken, siyasî iktidarýn söylem-
lerinde Rusya'yla ilgili, bir “müttefik” ve “partnerlik” imajý oluþturulmak-
tadýr.
3) Rusya'nýn Gürcistan'dan herhangi bir beklentisi yokken,
Azerbaycan'dan önemli beklentileri vardýr.
Bu beklentilerin baþýnda, genel olarak Azerbaycan'ýn Rusya'nýn etkinlik
alaný içinde yer almasýdýr. Rusya Azerbaycan'ý, kendi yer aldýðý kurumsal ya-
pýlanmalar içine çekmek istiyor. Bundan sonraki süreçte Azerbaycan'ýn böy-
le bir entegre olma politikasý izleyebilir. Rusya'nýn baþka bir isteði de Azer-
baycan sýnýrlarý içinde Rusya'nýn askerî varlýðýnýn bulunmasýdýr. Azer-
baycan kendi sýnýrlarý içinde herhangi bir Rus üssünün bulundurulmasýný
istememektedir. Fakat savaþ konusu gündeme gelirse bu konu da müzakere
edilebilir.
4) Kolektif Güvenlik Anlaþmasý Örgütünün Azerbaycan'a
doðrudan müdahale ihtimali çok azdýr.
Ý. Aliyev'in açýklamalarýný yanýtlayan Erivan, savaþ baþlayacaðý takdirde
Ermenistan'ýn Karabað'ýn baðýmsýzlýðýný, tanýyacaðýný açýklamýþtýr. Bundan
sonra Ermenistan ve sözde “Daðlýk Karabað Cumhuriyeti” arasýnda or-
tak güvenlik anlaþmasý imzalanarak Ermenistan savaþa katýlacaktýr. Aslýnda
fiilî duruma göre ne “Daðlýk Karabað Cumhuriyeti” vardýr ne de ordusu. A-
zerbaycan topraklarýnýn iþgali Rus silahlý kuvvetlerinin de yardýmýyla Erme-
nistan ordusu tarafýndan iþgal edilmiþtir. Yani Ermenistan'ýn tanýma kararý
aslýnda fiilî durum üzerinde herhangi bir etki yapmayacaktýr.14 Fakat Erme-
nistan bununla, Kolektif Güvenlik Örgütünün askerî desteðini almak isti-
yor. Buradaki önemli hususlardan birisi KGAÖ üye devletlerinin (Kazakis-
tan, Kýrgýzistan vs.) Azerbaycan'la iyi iliþkiler içinde olduðu gerçekliðidir.
Ýkincisi Azerbaycan savaþý kendi topraklarýnda yürütecek ve iþgal konusun-
da BM'nin bugüne kadar uygulanmamýþ dört kararý vardýr.

14
Âóãàð Ñåèäîâ: Óãðîçà âîéíû â Êàðàáàõå: "ñòðàøèëêè" è ðåàëüíîñòü,
http://regnum.ru/news/1228143.html

21. YÜZYIL Aralýk 2009 [73]

 Dr. Ali Asker

6) Rusya'nýn bugün Azerbaycan'ý kendi etki alanýna dahil

etmesi, soðumaya baþlamýþ Rusya-Ýran iliþkileri baðlamýnda
ileriye dönük bir alternatiftir.
Rusya'nýn Azerbaycan'a yönelmesi ve Azerbaycan ile ayný stratejik çizgi-
ye gelmesi Ýran'daki geliþmeler ile de baðlantýlýdýr. Ýran'da Rusya'ya karþý cid-
di hassasiyet yükselmektedir. Özellikle muhalefet Rusya düþmanlýðý esasýn-
da politika üretmektedir. Ýran'daki muhtemel rejim deðiþikliði veya Ýran-
ABD iliþkilerinin iyileþmesi, Rusya'nýn Kafkasya politikasýný gözden geçir-
meye itebilir. Rusya'nýn bu dönemde Azerbaycan'a yönelimi ihtimali çok
yüksektir. Özellikle Ýran içinde 25-30 milyon Azerbaycan Türk'ü Rusya'nýn
dikkatini hep çekmiþtir. Ýran-ABD arasýndaki iliþkilerin geliþmesi Rusya'yý
Ýran'daki Azerbaycanlýlara yöneltebilir. Bu doðrultuda Bakü kilit ülke olarak
gündeme gelebilir.
Son yirmi yýl içinde Azerbaycan Rusya'yla pazarlýk etmek açýsýndan hiç-
bir zaman bugünkü kadar avantajlý olmamýþtýr. Bugün herkes “Azerbay-
can-Rusya iliþkilerinde bir þeyler oluyor” demeye baþlamýþtýr. Son gün-
lerin diplomasi trafiði tesadüf sayýlamaz. 23 Kasým 2009'da Rusya Devlet
Baþkaný Ýdari Birimi Baþkaný Sergey Narýþkin Azerbaycan'a gitmiþtir. Ayný
gün Ý. Aliyev, ABD Savunma Bakanýnýn Rusya, Ukrayna ve Avrasya'dan so-
rumlu Danýþmaný Celeste Wallander'i kabul etmiþtir.15 Ayný günde Ýlham A-
liyev Medvedev'in davetlisi olarak Rusya'ya gitmiþtir.
Kafkaslarla ilgili ABD, Rusya ve Türkiye politikasýndaki “açýlýmlarýn”
bundan sonraki aþamada daha da hýzlanacaðý gözlemlenmektedir. Büyük
devletlerin “Ermenistan'ý kurtarma” politikasý Karabað sorunun barýþ
yoluyla çözüm ümitlerini her geçen gün daha fazla tüketmektedir. Savaþ ol-
gusu tek çözüm yöntemine dönüþmektedir. Azerbaycan'da gittikçe aðýrlýk
kazanan genel kaný ise þöyledir:
Azerbaycan'ýn kýsa müddette hesaplanmýþ ve iyi organize edilmiþ bir sa-
vaþý baþlatmasý gerekmektedir, aksi durumda Ermenistan tarafý hiçbir za-
man görüþme masasýnda yapýcý bir tutum sergilemeyecektir.
Azerbaycan ve Ermenistan arasýnda deðiþik savaþ senaryolarýna iliþkin
tartýþmalar devam etmektedir. Böyle bir savaþýn çýkabileceði veya muhtemel
sonuçlarý tartýþýlabilir. Fakat Azerbaycan-Ermenistan çatýþmasý baðlamýnda
gittikçe belirgin bir görünüm arz eden Kafkasya'da yeni bir dönemin baþla-
dýðý bir gerçektir.
15
Ïðåçèäåíò Àçåðáàéäæàíà ïðèíÿë äåëåãàöèþ âî ãëàâå ñ ñîâåòíèêîì ìèíèñòðà îáîðîíû
ÑØÀ, http://ru.trend.az/regions/scaucasus/azerbaijan/1586519.html, 23.11.2009.

[74] 21. YÜZYIL Aralýk 2009