DH.V01.Dai Cuong Ve Van Hoc Dan Gian

VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ VAÊN-HOÏC VIEÄT-NAM - TIEÁT 1 : ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ DOØNG VAÊN-HOÏC DAÂN-GIAN
VIEÄN VIEÄT-HOÏC
BAN VAÊN-CHÖÔNG VIEÄT-NAM
Giaûng-khoa : ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ VAÊN-HOÏC VIEÄT-NAM
Giaûng-vieân : Traàn Huy-Bích
TIEÁT 1 ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ DOØNG VAÊN-HOÏC DAÂN-GIAN

(Vaên-chöông truyeàn khaåu)
I. TAÀM QUAN-TROÏïNG CUÛA DOØNG VAÊN-HOÏïC DAÂN-GIAN
Ngöôøi laø sinh vaät bieát nhaän thöùc, coù yù nghó, tình caûm, vaø khaû naêng dieãn ñaït nhöõng yù nghó, tình caûm aáy.
Trong lòch söû vaên hoïc cuûa caùc daân toäc, tröôùc khi tieán tôùi giai ñoaïn coù chöõ vieát vôùi nhöõng saùng taùc ñöôïc ghi cheùp
thaønh vaên, trong daân gian ñaõ coù:
nhöõng caâu noùi ngaén, goïn coù yù nghóa;
nhöõng caâu haùt theo gioïng ñieäu töï nhieân ñeå bieåu loä, göûi gaám tình caûm;
nhöõng maåu chuyeän ñeå caét nghóa caùc hieän töôïng thieân nhieân hay caùc taäp tuïc, tín ngöôõng.
Vaên hoïc daân gian truyeàn khaåu (vôùi nhöõng tuïc ngöõ, ca dao, truyeän coå tích... ) xuaát hieän trong raát nhieàu xaõ
hoäi tröôùc khi con ngöôøi tìm ra chöõ vieát. Trong vaên hoïc söû Trung hoa, khôûi ñaàu cho thô ca chính laø nhöõng caâu haùt
daân gian maø veà sau Khoång töû ñaõ söu taäp laïi trong Kinh Thi. Tuïc ngöõ, ca dao vaø truyeän coå tích (proverbs, folk
songs, folk poetry, folk tales, hay noùi chung, folk literature) laø taøi lieäu vaên hoïc quan troïng cuûa nhieàu daân toäc treân
theá giôùi, khoâng rieâng gì daân toäc Vieät Nam.
Ñoái vôùi daân toäc ta, doøng vaên hoïc daân gian coù moät ñòa vò ñaùng keå hôn theá nöõa. Suoát treân 1000 naêm Baéc
thuoäc, vaên töï chính thöùc ñöôïc coâng nhaän laø chöõ Haùn, thöù chöõ khoâng dieãn ñaït ñöôïc tieáng noùi cuûa daân Vieät. Sau khi
laáy laïi ñöôïc chuû quyeàn, tuy tieàn nhaân ta coù theâm chöõ noâm, nhöng chöõ naøy khoù hoïc, khoù nhôù vì laïi do chöõ Haùn
gheùp thaønh (muoán bieát chöõ noâm phaûi thoâng thaïo chöõ Haùn tröôùc). Vì theá trong xaõ hoäi ta xöa, soá ngöôøi bieát ñoïc,
bieát vieát ñeå coù theå dieãn ñaït yù töôûng, tình caûm baèng chöõ (baát keå chöõ noâm hay chöõ Haùn) raát ít. Ñaïi ña soá daân chuùng
ñaõ saùng taùc vaø löu giöõ caùc taùc phaåm döôùi daïng truyeàn khaåu. Chính vì theá, doøng vaên hoïc daân gian truyeàn khaåu raát
phong phuù vaø quan troïng trong kho taøng vaên hoïc Vieät Nam.
Vaên hoïc truyeàn khaåu khoâng hoaøn toaøn laø saùng taùc cuûa ngöôøi bình daân ít hoïc. Tröôùc khi thaønh ñaït, ña soá
nho só sinh soáng, hoïc haønh ôû thoân queâ. Nhieàu aån só, haøn nho ôû vôùi noâng thoân suoát ñôøi. Trong nhöõng dòp hoäi heø,
trong caùc cuoäc gaëp gôõ, haùt xöôùng, nhieàu caâu noùi, caâu haùt cuûa caùc vò ñaõ ñöôïc ngöôøi bình daân ít hoïc ghi nhôù roài töø
ñoù, gia nhaäp doøng vaên hoïc daân gian. Theo nhieàu taøi lieäu, Traïng nguyeân Löông Theá Vinh (oâng Traïng Löôøng), thi
haøo Nguyeãn Du (caäu Chieâu Baûy), nhaø caùch maïng Phan Boäi Chaâu (oâng Giaûi San), nhaø thô Nguyeãn Bính... ñeàu ñaõ
töøng tham döï caùc sinh hoaït ca haùt ôû thoân queâ vaø coù taùc phaåm ñeå laïi, laøm giaøu theâm cho kho taøng vaên hoïc daân
gian. Ta coù theå tin nhieàu nho só, trí thöùc khaùc cuõng ñaõ coù nhöõng haønh ñoäng töông töï.
II. TUÏC-NGÖÕ
A. Ñònh nghóa vaø bieät loaïi:
1
VIEÄN VIEÄT-HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän-thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
Tuïc ngöõ (tuïc: thoùi quen coù ñaõ laâu ñôøi; ngöõ: lôøi noùi) laø nhöõng caâu noùi ngaén, goïn, giaøu yù nghóa, ñöôïc duøng
trong lôøi noùi haøng ngaøy vaø löu truyeàn töø ñôøi noï qua ñôøi kia. Tuïc ngöõ coøn ñöôïc goïi laø ngaïn ngöõ (lôøi ngöôøi xöa
truyeàn laïi).
Coù yù nghóa heïp hôn tuïc ngöõ laø:
Phöông ngoân: nhöõng caâu tuïc ngöõ ñöôïc duøng trong moät vuøng, moät ñòa phöông chöù khoâng phoå bieán khaép
nöôùc.
Caùch ngoân, Chaâm ngoân: nhöõng caâu tuïc ngöõ coù yù khuyeân daïy luaân lyù (“caùch” laø phöông thöùc, “chaâm” laø
lôøi raên baûo)
Thaønh ngöõ: moät loaïi tuïc ngöõ ñaëc bieät, töï noù chöa coù yù nghóa ñaày ñuû. Thaønh ngöõ chæ laø nhöõng caùch noùi ñaõ
ñònh saün (set expressions) ñeå moâ taû söï vaät chöù khoâng bieåu thò moät yù phaùn ñoaùn hay khuyeân raên naøo. Chaúng haïn:
Ñaøn gaûy tai traâu, Ñaùy beå moø kim, Noùi höôu noùi vöôïn, Gaàn ñaát xa trôøi, Traùnh voû döa gaëp voû döøa, Ngaäm boà hoøn
laøm ngoït, Caûnh tröùng choïi vôùi ñaù, Choán mieäng huøm noïc raén, Xöù tieàn röøng baïc bieån...
Trong caùc thaønh ngöõ, coù nhöõng caâu dieãn yù so saùnh hai söï vaät ñeå laøm noåi baät vieäc moâ taû, ñöôïc goïi laø nhöõng
Caâu ví. Chaúng haïn: Laïnh nhö tieàn, Thaúng nhö ruoät ngöïa, Chaéc nhö ñinh ñoùng coät, Doát ñaëc caùn mai, Luùng tuùng nhö
thôï vuïng maát kim...
B. Nguoàn goác cuûa tuïc ngöõ:
1. Phaàn lôùn caùc tuïc ngöõ naûy sinh trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Ban ñaàu, coù khi chæ laø moät caâu noùi thöôøng
nhöng nhôø coù yù nghóa xaùc ñaùng, lôøi leõ coâ ñoïng, deã nhôù, ñöôïc ngöôøi khaùc thích thuù, nhaéc ñi nhaéc laïi.
Daàn daàn, caâu noùi ñöôïc trau chuoát vaø phoå bieán roäng hôn.
2. Coù nhöõng caâu voán laø thô ca coù taùc giaû nhöng nhôø yù ñuùng, lôøi hay, ñöôïc nhieàu ngöôøi löu taâm moät caùch
ñaëc bieät roài taùch rieâng ñeå truyeàn tuïng. Nhöõng caâu nhö Thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân trong Gia
huaán ca (töông truyeàn cuûa Nguyeãn Traõi), Khi neân trôøi cuõng chieàu ngöôøi hay Chöõ “taøi” lieàn vôùi chöõ
“tai” moät vaàn trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du... coù theå xeáp vaøo loaïi naøy.
3. Coù nhöõng caâu tuïc ngöõ ñöôïc dòch töø ngaïn ngöõ nöôùc ngoaøi nhö:
ÔÛ hieàn gaëp laønh (Tích thieän phuøng thieän — Trung hoa)
Coù coâng maøi saét, coù ngaøy neân kim (Ma chöû thaønh chaâm — Trung hoa)
Löûa chaùy ñoå daàu theâm (Hoûa thöôïng thieâm du — Trung hoa)
Thôøi giôø laø tieàn baïc (Time is money — Anh)
Muoán laø ñöôïc (Vouloir, c’est pouvoir — Phaùp)
C. Hình thöùc cuûa tuïc ngöõ:
Trong tuïc ngöõ coù nhöõng caâu:

1. Khoâng vaàn, chæ coù yù ñoái:
Giô cao, ñaùnh seõ
ÔÛ baàu thì troøn, ôû oáng thì daøi
No neân buït, ñoùi ra ma
2. Khoâng vaàn, khoâng ñoái, chæ coát yù ñuùng, lôøi goïn:
Maät ngoït cheát ruoài
AÊn quaû nhôù keû troàng caây
3. Nhöng phaàn lôùn tuïc ngöõ laø nhöõng caâu coù vaàn, thöôøng laø vaàn löng (yeâu vaän):
AÊn caây naøo raøo caây aáy
Pheùp vua thua leä laøng
Con coù cha nhö nhaø coù noùc
Moät gioït maùu ñaøo hôn ao nöôùc laõ
2
Côn ñaèng ñoâng vöøa troâng vöøa chaïy

Ñoâi khi coù nhöõng caâu theâm caû vaàn chaân (cöôùc vaän):
Khoân cho ngöôøi raùi
Daïi cho ngöôøi thöông
Dôû dôû öông öông
Toå cho ngöôøi gheùt.
III. CA -DAO
A. Ñònh nghóa vaø bieät loaïi:
Ca dao (ca: baøi haùt thaønh chöông khuùc; dao: baøi haùt ngaén, khoâng thaønh chöông khuùc) laø nhöõng caâu haùt
theo gioïng ñieäu töï nhieân löu haønh trong daân gian, thöôøng dieãn taû yù nghó, tình caûm, neáp sinh hoaït cuûa ñaïi chuùng
bình daân. Ca dao coøn ñöôïc goïi laø phong dao (“phong” laø phong tuïc). Ngöôøi xöa cho raèng qua ca dao coù theå nhaän
bieát phong tuïc toát, xaáu cuûa moät xöù, moät vuøng.
Moät bieät loaïi khaù quan troïng cuûa ca dao laø ñoàng dao (“ñoàng”: treû con). Ñoàng dao laø nhöõng baøi haùt daønh
cho treû con, toaøn baøi nhieàu khi chæ laø moät soá caâu coù vaàn gheùp laïi vôùi nhau, khoâng coù yù nghóa roõ reät. Tuy nhieân,
ñoàng dao coù theå giuùp treû hoïc moät soá danh töø veà caùc vaät thöôøng gaëp. Chaúng haïn:
Dung daêng dung deû
Daét treû ñi chôi
Ñeán cöûa nhaø trôøi
Laïy caäu laïy môï
Cho chaùu veà queâ
Cho deâ ñi hoïc
Cho coùc ôû nhaø
Cho gaø bôùi beáp...
hay:
Caùi boáng ñi chôï caàu Canh
Caùi toâm ñi tröôùc, cuû haønh ñi sau
Con cua laät ñaät theo haàu
Caùi chaøy rôi xuoáng vôõ ñaàu con cua.
Moät soá bieät loaïi nöõa cuûa ca dao laø caùc baøi haùt ru em, caùc baøi veø, vaø caùc caâu ñoá.
Veø laø moät loaïi ca dao coù tính caùch thôøi söï vaø ñòa phöông, laøm ra nhaân moät vieäc xaûy ra taïi ñòa phöông
khieán dö luaän xoân xao. Veø thöôøng nhaèm muïc ñích chæ trích, cheá gieãu.
Khoâng coù ranh giôùi roõ reät giöõa ca dao vaø daân ca. Coù theå coi ca dao laø phaàn lôøi thô cuûa caùc baøi daân ca.
Ca dao khaùc tuïc ngöõ ôû choã — theo ñònh nghóa — ca dao coù theå haùt leân ñöôïc (tuïc ngöõ: caâu noùi; ca dao:
caâu haùt). Trong ca dao, vaàn ñieäu roõ reät vaø aâm höôûng eâm aùi hôn. Noùi chung, caâu ca dao daøi hôn caâu tuïc ngöõ, vaø
thöôøng coù nhieàu caâu hôïp laïi thaønh baøi.
Xeùt theo noäi dung, tuïc ngöõ thöôøng laø nhöõng nhaän xeùt thuoäc phaïm vi lyù trí trong khi ca dao laø tieáng noùi
cuûa tình caûm. Tuy nhieân, söï phaân bieät naøy cuõng khoâng ñöôïc chaët cheõ cho laém: nhieàu caâu ca dao cuõng thuoäc phaïm
vi lyù trí.
B. Caùch keát caáu cuûa ca dao:
Caùc hoïc giaû lôùp tröôùc thöôøng theo Kinh Thi cuûa Trung hoa maø phaân bieät ba loái keát caáu (laäp yù, daøn yù) cuûa
ca dao laø: phuù, tæ, vaø höùng.
3
1. Phuù: laø phoâ baøy, moâ taû, noùi thaúng vaøo söï vieäc. Chaúng haïn:
Ñöôøng voâ xöù Ngheä quanh quanh
Non xanh nöôùc bieác nhö tranh hoïa ñoà
Ai voâ xöù Ngheä thì voâ!
hay:
Ngang löng thì thaét bao vaøng
Ñaàu ñoäi noùn daáu, vai mang suùng daøi
Moät tay thì caép hoûa mai
Moät tay caép daùo quan sai xuoáng thuyeàn
Thuøng thuøng troáng ñaùnh nguõ lieân
Böôùc chaân xuoáng thuyeàn nöôùc maét nhö möa...
2. Tæ: laø ví, so saùnh, möôïn moät söï vaät khaùc ñeå nguï ñieàu mình muoán noùi. Chaúng haïn:
Baàu ôi thöông laáy bí cuøng
Tuy raèng khaùc gioáng nhöng chung moät giaøn
hay:
Nöïc cöôøi chaâu chaáu ñaù xe
Töôûng raèng chaáu naùt, ai deø xe nghieâng.
3. Höùng: laø noåi leân, troãi daäy, nhaân moät söï vaät beân ngoaøi maø yù töôûng, tình caûm chính boäc loä ra. Chaúng
haïn:
Quaû cau nho nhoû
Caùi voû vaân vaân
Nay anh hoïc gaàn
Mai anh hoïc xa
Tieàn gaïo laø cuûa meï cha
Caùi nghieân, caùi buùt thöïc laø cuûa em
hay:
Treân trôøi coù ñaùm maây xanh
ÔÛ giöõa maây traéng chung quanh maây vaøng
Öôùc gì anh laáy ñöôïc naøng
Thì anh mua gaïch Baùt traøng veà xaây
Xaây doïc roài laïi xaây ngang
Xaây hoà baùn nguyeät cho naøng röûa chaân.
Cuõng coù baøi ca dao keát caáu theo nhieàu loái khaùc nhau nhö:
Vöaø phuù vöaø tæ:
Trong ñaàm gì ñeïp baèng sen
Laù xanh, boâng traéng, laïi chen nhò vaøng
Nhò vaøng, boâng traéng, laù xanh
Gaàn buøn maø chaúng hoâi tanh muøi buøn
Ba caâu treân taû hoa sen (phuù), caâu cuoái ví hoa sen vôùi ngöôøi quaân töû (tæ).
Vöøa phuù vöøa höùng:
Ruû nhau xuoáng beå moø cua
Ñem veà naáu quaû mô chua treân röøng
Ai ôi chua ngoït ñaõ töøng
Non xanh nöôùc baïc ta ñöøng queân nhau!
4
Ba caâu treân noùi nhöõng noãi gian nan, töøng traûi qua caûnh söôùng khoå cuøng nhau cuûa hai vôï choàng
(phuù), nhaân ñoù ñöa tôùi yù chính trong caâu cuoái cuøng (höùng).
Vöøa tæ vöøa höùng:
Dao vaøng boû ñaõy kim nhung
Bieát ngöôøi quaân töû coù duøng ta chaêng?
YÙ chung caû hai caâu laø nhaân chuyeän dao vaøng maø nghó ñeán mình (höùng).
Rieâng caâu treân ví mình vôùi con dao vaøng (tæ).
Kieâm caû ba loái:
Treøo leân caây böôûi haùi hoa
Böôùc xuoáng vöôøn caø haùi nuï taàm xuaân
Nuï taàm xuaân nôû ra xanh bieác
Em ñaõ coù choàng, anh tieác laém thay!
— Ba ñoàng moät môù traàu cay
Sao anh khoâng hoûi nhöõng ngaøy coøn khoâng?
Baây giôø em ñaõ coù choàng
Nhö chim vaøo loàng, nhö caù caén caâu.
Caù caén caâu bieát ñaâu maø gôõ!
Chim vaøo loàng bieát thuôû naøo ra!
Ba caâu ñaàu laø “phuù”, chuyeån sang caâu thöù 4 thaønh “höùng”, ba caâu cuoái laø “tæ”
hay:
Sôn bình, Keû Goám khoâng xa
Caùch moät caùi quaùn vôùi ba quaõng ñoàng
Beân döôùi coù soâng,
Beân treân coù chôï
Ta laáy mình laøm vôï neân chaêng?
Tre giaø ñeå goác cho maêng.
Boán caâu ñaàu laø “phuù”, chuyeån sang caâu thöù 5 thaønh “höùng”, rieâng caâu cuoái laø “tæ”.
C. Hình thöùc cuûa ca dao:
1. Soá caâu trong baøi:

Soá caâu trong moät baøi ca dao khoâng nhaát ñònh. Ca dao coù ít nhaát hai caâu, thoâng thöôøng töø 4, 5 ñeán 9,
10 caâu. Tuy nhieân, trong nhöõng loái haùt ñoái ñaùp (giao ca), moät baøi coù theå keùo daøi voâ haïn ñònh tuøy khaû
naêng noái tieáp vaø baét vaàn cuûa nhöõng ngöôøi tham döï cuoäc haùt.
2. Soá chöõ trong caâu:
Soá chöõ trong caâu ca dao cuõng khoâng nhaát ñònh. Ñaïi ñeå ca dao thöôøng laøm theo caùc theå sau ñaây:
Noùi loái (moãi caâu 4 chöõ):
Laïy trôøi möa xuoáng
Laáy nöôùc toâi uoáng
Laáy ruoäng toâi caøy
Laáy ñaày baùt côm
Laáy rôm ñun beáp
Luïc baùt chính thöùc:
Truùc xinh truùc moïc bôø ao
Em xinh em ñöùng choã naøo cuõng xinh
Truùc xinh truùc moïc ñaàu ñình
5
Em xinh em ñöùng moät mình cuõng xinh.

Luïc baùt bieán theå:
Coâng anh ñaép naám troàng chanh
Chaúng ñöôïc aên quaû, vin caønh cho cam
Xin ñöøng ra daï baéc nam
“Nhaát nhaät baát kieán nhö tam thu heà”
Huoáng “tam thu nhi baát kieán heà”
Ñöôøng kia noãi noï nhö chia moái saàu
Chaéc veà ñaâu ñaõ haún hôn ñaâu
Caàu tre vöõng nhòp hôn caàu thöôïng gia
(Caùc caâu 5 vaø 7 coù 7 chöõ trong khi ñaùng leõ chæ coù 6)
Song thaát luïc baùt chính thöùc:
Baùc meï giaø phô phô ñaàu baïc
Con chaøng coøn tröùng nöôùc thô ngaây
Coù hay chaøng ôû ñaâu ñaây
Thieáp xin möôïn caùnh chaép bay theo chaøng.
Song thaát luïc baùt bieán theå:
Treøo leân caây böôûi haùi hoa
Böôùc xuoáng vöôøn caø haùi nuï taàm xuaân
Nuï taàm xuaân nôû ra xanh bieác
Em ñaõ coù choàng, anh tieác laém thay!
(Caâu 4 coù 8 chöõ trong khi ñaùng leõ chæ coù 7)
Phoái hôïp nhieàu theå khaùc nhau:
Caùc baøi “Quaû cau nho nhoû...” vaø “Sôn bình, Keû Goám khoâng xa...” nhaéc ñeán ôû treân. Ta
cuõng coù theå keå theâm baøi sau ñaây:
Töø khi gaëp maët giöõa ñaøng
Thieáp quyeát thöông chaøng cha meï naøo hay
Coù hay thì nhaát ñaùnh nhì ñaøy
Hai leõ maø thoâi
Thuûy chung em giöõ troïn maáy lôøi
Cheát em chòu cheát, lìa ñoâi em khoâng lìa.
IV. TRUYEÄN COÅ-TÍCH
“Coå” laø xöa, “tích” laø veát xöa, vieäc cuõ. Theo ñònh nghóa, “truyeän coå tích” laø truyeän thuaät nhöõng vieäc ñaõ
xaûy ra veà ñôøi xöa, ghi laïi moät daáu veát cuûa quaù khöù.
Truyeän coå tích laø moät theå loaïi saùng taùc daân gian ñöôïc nhieàu ngöôøi, nhieàu theá heä say meâ. Khi nghieân cöùu
truyeän coå tích cuûa moät daân toäc, ta thöôøng tìm thaáy nhöõng neùt rieâng cuûa daân toäc aáy cuøng moät soá neùt chung cuûa caùc
daân toäc trong vuøng. Phaân tích theâm, ta cuõng coù theå thaáy moät vaøi neùt chung cuûa coäng ñoàng nhaân loaïi.
A. Phaân loaïi truyeän coå tích:
Coù nhieàu caùch phaân loaïi truyeän coå tích. Caùch ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoïc daân gian theá giôùi aùp duïng
nhieàu hôn caû trong nhöõng naêm gaàn ñaây laø phaân loaïi theo lòch söû hình thaønh:
1. Thaàn thoaïi, goàm:

6
a) Thaàn thoaïi veà nguoàn goác vuõ truï vaø caùc hieän töôïng thieân nhieân;
b) Thaàn thoaïi veà nguoàn goác loaøi ngöôøi cuøng nguoàn goác moät daân toäc;
c) Thaàn thoaïi veà vieäc chinh phuïc thieân nhieân cuøng kyø tích cuûa caùc anh huøng.
2. Coå tích loaøi vaät: Loaïi truyeän nhaèm giaûi thích söï ra ñôøi cuøng moät soá ñaëc ñieåm cuûa caùc con vaät.
3. Coå tích lòch söû: Truyeän caùc bieán coá, danh nhaân lòch söû vôùi nhöõng neùt rieâng cuûa moãi daân toäc.
4. Truyeän coù yù nghóa luaân lyù: Khi sinh hoaït xaõ hoäi trôû neân phöùc taïp, maâu thuaãn veà quyeàn lôïi giöõa caùc
caù nhaân, caùc thaønh phaàn xaõ hoäi trôû neân roõ neùt, gay go hôn, loaïi truyeän naøy ra ñôøi vôùi muïc ñích
höôùng daãn con ngöôøi soáng phuø hôïp vôùi qui luaät chung.
5. Truyeän haøi höôùc: Khi xaõ hoäi suy thoaùi, nhieàu hieän töôïng traùi ñaïo lyù, traùi qui luaät naûy sinh thì loaïi
truyeän naøy xuaát hieän. Nhieàu khi caùc truyeän haøi höôùc cuõng nguï yù raên ñôøi.
Nhieàu nhaø nghieân cöùu khoâng coi caùc coå tích veà loaøi vaät laø moät loaïi rieâng. Theo hoï, caùc truyeän naøy coù theå
xeáp chung vôùi caùc truyeän nguï ngoân mang yù nghóa luaân lyù.
B. Truyeän coå tích Vieät Nam:
1. Haàu heát caùc daân toäc thieåu soá treân ñaát nöôùc Vieät Nam ñeàu coù nhöõng thaàn thoaïi veà nguoàn goác vuõ truï vaø
nguoàn goác loaøi ngöôøi. Chaúng haïn truyeän oûÑeû ñaát, ñeû nöôùcoõ cuûa ngöôøi Möôøng, caùc truyeän veà côn ñaïi
hoàng thuûy vaø quaû baàu khoång loà, nôi phaùt xuaát nhöõng con ngöôøi ñaàu tieân treân ñaát Vieät coå vaø caùc vuøng
laân caän, trong haàu heát caùc söu taäp coå tích cuûa ngöôøi Thaùi, Lolo, Hmong, Bana, Raglai, Sedang, Vaân
kieàu...
Nhöõng chuyeän Laïc Long quaân tröø Ngö tinh, Hoà tinh, Moäc tinh; Thaùnh Taûn vieân (Sôn tinh) ngaên nöôùc
luït... cuûa ngöôøi Vieät coù theå xeáp vaøo loaïi thaàn thoaïi veà söï chinh phuïc thieân nhieân vaø kyø tích cuûa anh huøng.
2. Nhöõng truyeän “Coùc kieän trôøi”, “Taïi sao hoå coù vaèn”, “Söï tích loaøi khæ”, “Söï tích con tu huù”, “Söï tích
con daõ traøng”... trong kho taøng truyeän coå tích Vieät Nam coù theå xeáp vaøo loaïi coå tích veà loaøi vaät.
3. Nhöõng truyeän veà Thaùnh Gioùng, Chöû Ñoàng töû, Baùnh daày baùnh chöng, Quaû döa ñoû, Sôn tinh Thuûy
tinh, Thaàn Kim quy vaø noû thaàn, Toâ thò voïng phu, Thieáu phuï Nam xöông... coù theå xeáp vaøo loaïi coå tích
lòch söû.
4. Nhöõng truyeän Traàu cau, Taám Caùm, Ba vò ñaàu rau, Tuùi ba gang (hai anh em vaø caây kheá), Caây tre traêm
ñoát, Löu Bình Döông Leã, Caùi caân thuûy ngaân, Gieát choù daïy choàng... coù theå xeáp vaøo loaïi truyeän luaân
lyù.
5. Nhöõng chuyeän veà söï doái traù cuûa thaèng Cuoäi, Traïng Quyønh lôõm chuùa Trònh, Traïng Lôïn gaëp may, cuõng
nhö nhöõng giai thoaïi veà Ba Giai, Tuù Xuaát... coù theå xeáp vaøo loaïi truyeän haøi höôùc.
6. Theâm vaøo ñoù, daân ta coøn coù nhöõng truyeän thaàn kyø, thoaùt tuïc nhö Tuù Uyeân gaëp tieân, Töø Thöùc leân
tieân... (truyeän Chöû Ñoàng töû ñaõ nhaéc ñeán ôû treân cuõng coù theå xeáp vaøo loaïi naøy), vaø nhöõng truyeän thaàn
quaùi nhö Ngöôøi laáy coùc, Soï Döøa, Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt, Ma xoù... Chuùng ta cuõng coù moät soá
truyeän aùi tình thuaàn tuùy nhö Tröong Chi - Mî nöông.
Moät soá truyeän coå tích cuûa daân toäc Vieät (nhö caùc truyeän Traêm tröùng traêm trai, Taám Caùm, Thaïch Sanh, Soï
Döøa...) cuõng laø truyeän coå tích cuûa nhieàu saéc daân thieåu soá treân ñaát nöôùc Vieät Nam. Moät soá truyeän Vieät Nam cuõng
coù theå tìm thaáy trong kho taøng coå tích cuûa moät vaøi daân toäc khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ.
Moät ñaëc ñieåm ñaùng löu yù cuûa caùc truyeän coå tích laø khoâng coù vaên baûn nhaát ñònh. Moãi ngöôøi keå laïi ñeàu coù
theå theâm bôùt, thay ñoåi ñoâi chuùt cho hôïp vôùi khung caûnh vaø trình ñoä, thaønh phaàn thính giaû.
V. GIAÙ-TRÒ VAÊN-CHÖÔNG CUÛA CA-DAO, TUÏC-NGÖÕ
Noùi chung, ca dao vaø tuïc ngöõ coù giaù trò vaên chöông khaù cao.
7
A. Hình aûnh:
1. Nhieàu hình aûnh ñeïp:

Hôõi coâ taùt nöôùc beân ñaøng
Sao coâ muùc aùnh traêng vaøng ñoå ñi?
Chôø em bieát ñeán bao giôø

Vaïc keâu khe nuùi, traêng môø söôøn non
Vì maây cho nuùi leân trôøi

Vì côn gioù thoaûng hoa cöôøi vôùi traêng
2. Kheùo duøng nhöõng hình aûnh thaân maät, gaàn vôùi cuoäc soáng (taùc duïng truyeàn caûm maïnh):
Qua ñình ngaû noùn troâng ñình
Ñình bao nhieâu ngoùi thöông mình baáy nhieâu
Traêm naêm ñaønh loãi heïn hoø

Caây ña beán cuõ, con ñoø khaùc ñöa
Toùc mai sôïi vaén sôïi daøi

Laáy nhau chaúng ñaëng thöông hoaøi ngaøn naêm
3. Hình aûnh ñeå so saùnh thaät soáng ñoäng:
Maët roã nhö toå ong baàu
Caùi raêng khaáp kheånh nhö caàu röûa chaân
Ñeâm qua môùi thaät laø ñeâm

Ruoät xoùt nhö muoái, daï meàm nhö döa
Thaân em nhö taám luïa ñaøo

Phaát phô giöõa chôï bieát vaøo tay ai?
B. Ngöõ vöïng thaät phong phuù:
1. Coù khi thanh nhaõ, boùng baûy:

Ai ñi ñaâu ñaáy hôõi ai?
Hay laø truùc ñaõ nhôù mai ñi tìm
Tìm em nhö theå tìm chim
Chim aên bieån baéc ñi tìm bieån ñoâng
2. Coù khi cuï theå, soáng ñoäng:
Anh ñi ñöôøng aáy xa xa
Ñeå em oâm boùng traêng taø naêm canh
3. Coù khi linh hoaït, saéc beùn:
Ñoái ñòch thì dòch laïi ñaây
Beân thöøng beân chaõo xem daây naøo beàn
Em ôi chò baûo em naøy

Nhaát maën laø muoái, nhaát cay laø göøng
8
Nhaát cao laø nuùi Tam töøng

Chò coøn ñaïp ñoå nöõa vöøng coû may!
Em ôi chò baûo em naøy

Tröùng choïi vôùi ñaù coù ngaøy tröùng tan!
4. Nhieàu khi duøng ngoân ngöõ moäc maïc cuûa ngöôøi bình daân (giaûn dò, töï nhieân):
Chim laïc baøy xa caây nhôù coäi
Ngöôøi xa ngöôøi toäi laém ngöôøi ôi!
Chaúng thaø chaúng bieát thì thoâi
Bieát nhau moãi ñöùa moät nôi cuõng phieàn.
C. Caùch phoâ dieãn yù töôûng:

1. Töï nhieân, löu loaùt:
Buoàn troâng cheânh cheách sao mai
Sao ôi sao hôõi, nhôù ai sao môø?
Trôøi ôi coù thaáu chaêng trôøi?

Luïa ñaøo maø vaù aùo tôi cho ñaønh!
2. Dí doûm:
Ñöôøng xa thì thaät laø xa
Möôïn mình laøm moái cho ta moät ngöôøi
Moät ngöôøi möôøi taùm ñoâi möôi
Moät ngöôøi vöøa ñeïp vöøa töôi nhö mình
3. Nghòch ngôïm, bôõn côït, kheùo taïo ngaïc nhieân:
Toâi maø coù noùi doái ai
Thì trôøi ñaùnh ngaõ caây khoai giöõa ñoàng
Toâi maø coù noùi doái choàng
Thì trôøi ñaùnh ngaõ caây hoàng bôø ao
D. Kheùo duøng myõ töø phaùp:

1. Pheùp truøng ñieäp (ñieäp ngöõ):
Nhôù ai ra ngaån vaøo ngô
Nhôù ai, ai nhôù, baây giôø nhôù ai?
Ngaøy ngaøy em ñöùng em troâng

Troâng non non ngaát, troâng soâng soâng daøi
Troâng maây maây keùo ngang trôøi
Troâng traêng traêng khuyeát, troâng ngöôøi ngöôøi xa
Khaên thöông nhôù ai?

Khaên rôi xuoáng ñaát
Khaên vaét leân vai
Khaên chuøi nöôùc maét
Ñeøn thöông nhôù ai?
9
Maø ñeøn khoâng taét

Maét thöông nhôù ai?
Maét nguû khoâng yeân.
2. Pheùp loäng ngöõ (chôi chöõ, bôõn chöõ):
...Lôïi thì coù lôïi nhöng raêng chaúng coøn
Ba naêm aên ôû treân thuyeàn

Vì anh haøng muoái cho neân maën maø
Xuoáng thuyeàn nhòp baûy nhòp ba
Traùch anh haøng tröùng ôû ra ñoâi loøng
Soâng Bôø, soâng Maõ, soâng Thao

Ba ngoïn soâng aáy ñoå vaøo soâng Thöông
(ñaây khoâng phaûi soâng Thöông trong ñòa dö vì treân thöïc teá, ba con soâng nhaéc ñeán trong
caâu treân khoâng chaûy vaøo soâng Thöông ñòa dö)
3. Pheùp caân ñoái:
Ñoùi cho saïch, raùch cho thôm
Mieáng khi ñoùi, goùi khi no
Gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì saùng
Hoøn ñaát neùm ñi, hoøn chì neùm laïi.
Ngaøy nay nöôùc baïc, ngaøy sau côm vaøng
Deûo thôm moät haït, ñaéng cay muoân phaàn
Daàu hao thieáp roùt, ñeøn môø thieáp kheâu
Ñoùi no thieáp chòu, laïnh luøng thieáp cam
Thaønh xaây xöông lính, haøo ñaøo maùu daân
Gaùi coù choàng nhö goâng ñeo coå

Trai coù vôï nhö rôï buoäc chaân
4. Nhaân caùch hoùa (lôøi leõ boùng baûy, kín ñaùo, suùc tích):
Ai ñi ñaâu ñaáy hôõi ai
Hay laø truùc ñaõ nhôù mai ñi tìm?
Baây giôø maän môùi hoûi ñaøo

Vöôøn hoàng ñaõ coù ai vaøo hay chöa?
Thuyeàn ôi coù nhôù beán chaêng?

Beán thì moät daï khaêng khaêng ñôïi thuyeàn
Taèm ôi say ñaém nôi ñaâu?

Maø taèm boû nghóa caønh daâu chaúng nhìn.
5. Kheùo möôïn hình aûnh ñeå so saùnh:
Chim ham traùi chín aên xa
Buoàn tình laïi nhôù goác ña muoán veà
Coù quaùn tình phuï caây ña

Ba naêm quaùn ñoå, caây ña vaãn coøn
10
Coù baùt söù tình phuï baùt ñaøn

Naâng niu baùt söù, vôõ tan coù ngaøy!
Tieác thay caùi taám luïa ñaøo

AÙo raùch chaúng vaù, vaù vaøo aùo tôi.
Trôøi ôi coù thaáu chaêng trôøi?
Luïa ñaøo maø vaù aùo tôi cho ñaønh!
Tieác thay caây queá chaâu Thöôøng

Ñeå cho thaèng maùn, thaèng möôøng noù leo
6. Kheùo duøng söï tích, ñieån coá:
... Ñeâm ñeâm töôûng daûi Ngaân haø
Chuoâi sao tinh ñaåu ñaõ ba naêm troøn
Ñaù moøn nhöng daï chaúng moøn
Taøo kheâ nöôùc chaûy vaãn coøn trô trô.
7. Ngoa ngöõ vaø thaäm xöng (ñeå nhaán maïnh hay loá bòch hoùa, ñieåm ñaëc saéc cuûa vaên hoïc daân gian):
Bao giôø traïch ñeû ngoïn ña
Saùo ñeû döôùi nöôùc thì ta laáy mình
Bao giôø rau caûi laøm ñình
Goã lim thaùi gheùm thì mình laáy ta.
Cöôùi em traêm taám gaám ñaøo

Moät traêm hoøn ngoïc, hai möôi taùm oâng sao treân trôøi
... Cöôùi em taùm vaïn traâu boø
Baûy vaïn deâ lôïn, chín voø röôïu taêm
Laù ña maët nguyeät hoâm raèm
Raêng nanh thaèng Cuoäi, raâu caèm thieân loâi
Gan ruoài môõ muoãi cho töôi
Xin chaøng chín chuïc con dôi goaù choàng
... Xay thoùc caû ngaøy ñöôïc moät ñaáu ba

Ñeâm naèm nghó ngôïi gaàn xa
Giôû mình moät caùi gaõy ba thang giöôøng
E. Moät ít caâu ca dao thaät ñeïp:

1. Trong loaïi ca dao veà tình nghóa, nhieàu caâu thaät caûm ñoäng:
Ñi ñaâu cho thieáp ñi cuøng
Ñoùi no thieáp chòu, laïnh luøng thieáp cam.
Tay böng ñóa muoái, cheùn göøng

Göøng cay, muoái maën, xin ñöøng phuï nhau
Tay caàm ñóa muoái, cheùn rau
Thuûy chung nhö nhaát, sang giaøu maëc ai
Bao giôø caïn laïch Ñoàng nai
11
Naùt chuøa Thieân muï môùi phai lôøi nguyeàn.
Yeâu nhau giaøu khoù chôù lo

Moät mai thieân ñòa laïi cho xoay vaàn
Yeâu nhau xa cuõng nhö gaàn
Tham beân phuù quyù, phuï baàn khoù coi
Yeâu nhau duyeân phaän thì thoâi
Cuûa thì nhö nöôùc hoà vôi laïi ñaày.
2. Nhieàu caâu ca dao ñeïp moät caùch trong saùng, traøn ñaày thi vò:
Ñoá ai bieát luùa maáy caây
Bieát soâng maáy khuùc, bieát maây maáy töøng
Ñoá ai queùt saïch laù röøng
Ñeå ta khuyeân gioù, gioù ñöøng rung caây...
Saùng traêng giaûi chieáu hai haøng

Beân anh ñoïc saùch, beân naøng quay tô.
Xin chaøng ñoïc saùch, ngaâm thô

Daàu hao thieáp roùt, ñeøn môø thieáp kheâu.
3. Nhieàu caâu thaät truyeàn caûm, yù töôûng suùc tích:

Ñeâm qua ra ñöùng bôø ao
Troâng caù caù laën, troâng sao sao môø
Buoàn troâng con nheän chaêng tô
Nheän ôi nheän hôõi nheän chôø moái ai?
Buoàn troâng cheânh cheách sao mai
Sao ôi sao hôõi nhôù ai sao môø?
Ñeâm ñeâm töôûng daûi Ngaân haø
Chuoâi sao tinh ñaåu ñaõ ba naêm troøn
Ñaù moøn nhöng daï chaúng moøn
Taøo kheâ nöôùc chaûy vaãn coøn trô trô.
4. Nhieàu caâu coù gioïng caûm khaùi vôùi nhöõng yù töôûng ñaëc saéc:
Ñeâm qua chôùp beå möa nguoàn
Hoûi ngöôøi tri thöùc coù buoàn chaêng ai?
Töôûng raèng ñaù naùt thì thoâi
Ai ngôø ñaù naùt nung voâi laïi noàng.
Tay caàm baùn nguyeät xeânh xang

Moät traêm thöùc coû lai haøng tay ta
Queân mình giöõa ñaùm coû hoa
Buoàn teânh nhöõng luùc traêng taø, sao thöa.
VI. GIAÙ TRÒ NHAÂN VAÊN CUÛA CA DAO, TUÏC NGÖÕ
12
Phaûn aûnh trình ñoä nhaän thöùc vaø neáp suy nghó cuûa ngöôøi bình daân, giaù trò cuûa tuïc ngöõ, ca dao Vieät Nam veà
phöông dieän tö töôûng coù phaàn giôùi haïn. Ñoâi khi ta gaëp moät vaøi yù nghó khoâng hôïp vôùi ñaïo lyù hay coù veû heïp hoøi.
Ñoâi khi ta cuõng thaáy moät soá nhaän xeùt thieáu saâu saéc hoaëc maâu thuaãn vôùi nhau. Tuy nhieân xeùt chung, tuïc ngöõ vaø ca
dao cho ta bieát nhieàu ñieàu höõu ích veà:
. Lòch söû ñaát nöôùc
. Hình theå ñaát nöôùc
. Kinh nghieäm cuûa daân toäc veà moät soá vaán ñeà thöôøng thöùc
. Moät soá ñaëc ñieåm ñaùng quyù hoaëc ñaùng löu yù cuûa daân Vieät
. Moät soá lôøi khuyeân thöïc tieãn vaø höõu ích cuûa tieàn nhaân
A. Lòch söû ñaát nöôùc:

Con ôi con nguû cho muoài (cho laønh)
Ñeå meï gaùnh nöôùc ñoå voøi (röûa baønh) con voi
Muoán coi leân nuùi maø coi
Coi baø quaûn töôïng cöôõi voi ñaùnh coàng.
Nöïc cöôøi chaâu chaáu ñaù xe

Töôûng raèng chaáu naùt, ai deø xe nghieâng
Ñaùnh giaëc thì ñaùnh giöõa soâng

Chôù ñaùnh choã caïn vöôùng choâng maø chìm
Tieác thay caây queá chaâu Thöôøng (giöõa röøng)

Ñeå cho thaèng maùn, thaèng möôøng noù leo
Tieác thay haït gaïo traéng ngaàn

Ñaõ vo nöôùc ñuïc laïi vaàn than rôm
Ñôøi vua Thaùi toå, Thaùi toâng

Con beá, con giaét, con boàng, con mang
Boø ñen huùc laãn boø vaøng
Huùc quyùnh huùc quaùng ñaâm quaøng xuoáng soâng
Ñôøi vua Vónh toä leân ngoâi

Côm traéng ñaày noài treû chaúng buoàn aên
Ñuïc cuøn thì giöõa laáy toâng

Ñuïc long, caùn gaõy, coøn mong noãi gì!
Khoân ngoan qua cöûa soâng La

Deã ai coù caùnh bay qua luõy Thaày
Anh veà Bình ñònh thaêm cha

Phuù yeân thaêm meï, Khaùnh hoøa thaêm em
Laøm trai cho ñaùng neân trai
13
Phuù xuaân ñaõ traûi, Ñoàng nai cuõng töøng
Con meøo maøy treøo caây cau

Hoûi thaêm chuù chuoät ñi ñaâu vaéng nhaø
Chuù chuoät ñi chôï ñaøng xa
Mua maém mua muoái gioã cha con meøo
Ngoù leân hoøn thaùp Caùnh Tieân

Caûm thöông quan Haäu thuû thieàng ba naêm
Laïy trôøi cho caû gioù noàm

Cho thuyeàn chuùa Nguyeãn dong buoàm thaúng ra
Vaïn nieân laø Vaïn nieân naøo

Thaønh xaây xöông lính, haøo ñaøo maùu daân
Giaëc Saøi goøn ñaùnh xuoáng

Binh ngoaøi Hueá khoâng voâ
Anh bieåu em ñöøng ñôïi ñöøng chôø
Ñeå anh ñi laáy ñaàu thaèng moïi traéng teá côø nghóa quaân
Giaëc Taây ñaùnh ñeán Caàn giôø

Baäu ñöøng mong nhôù, ñôïi chôø uoång coâng
Cheû tre beän saùo cho daøy

Ngaên ngang soâng Myõ coù ngaøy gaëp em
Gaùo vaøng ñi muùc gieáng Taây

Khoân ngoan cho laém, tôù thaày ngöôøi ta
Nghó ra noâng noãi theâm raàu

ÔÛ giöõa Ñoàng khaùnh, hai ñaàu Haøm nghi
Töôùng Voõ khoâng coøn Nguyeân Giaùp nöõa

“Baùc Hoà” cuõng chaúng “Chí Minh” ñaâu.
B. Hình theå vaø ñaëc ñieåm cuûa ñaát nöôùc:
Ñoàng ñaêng coù phoá Kyø löøa

Coù naøng Toâ thò, coù chuøa Tam thanh
Ai leân xöù Laïng cuøng anh
Boõ coâng baùc meï sinh thaønh ra em...
Soâng Gaàm, soâng Chaûy, soâng Loâ

Soâng Ñaø, soâng Ñaùy chaûy voâ Hoàng haø
Thaùi bình chi nhaùnh coù ba
Soâng Caàu, soâng Luïc cuøng laø soâng Thöông
14
Laøm trai chí ôû boán phöông

Kyø cuøng cuõng tôùi, Baèng giang cuõng töôøng...
Soâng Loâ moät daûi trong ngaàn

Thaûnh thôi ta ruõ buïi traàn cuõng neân
Soâng Loâ nöôùc ñuïc, buïi ñen
Ai leân phoá EÛn cuõng queân ñöôøng veà
Ñöôøng leân Möôøng Leã bao xa

Traêm baûy möôi thaùc, traêm ba möôi gheành
Thaønh Haø noäi naêm cöûa naøng ôi

Soâng Luïc ñaàu saùu khuùc, nöôùc chaûy xuoâi moät doøng
Nöôùc soâng Thöông beân ñuïc beân trong
Nuùi ñöùc Thaùnh Taûn thaét coå boàng maø coù thaùnh sinh
Ñeàn Soøng thieâng nhaát tænh Thanh
ÔÛ treân tænh Laïng coù thaønh tieân xaây...
Ruû nhau xem caûnh Kieám hoà

Xem caàu Theâ huùc, xem chuøa Ngoïc sôn
Ñaøi Nghieân, thaùp Buùt chöa moøn
Hoûi ai gaây döïng neân non nöôùc naøy.
Gioù ñöa caønh truùc la ñaø

Tieáng chuoâng Traán voõ, canh gaø Thoï xöông
Mòt muø khoùi toûa ngaøn söông
Nhòp chaøy Yeân thaùi, maët göông Taây hoà.
Ñöôøng voâ xöù Ngheä quanh quanh

Non xanh nöôùc bieác nhö tranh hoïa ñoà
Ai voâ xöù Ngheä thì voâ!
Thöông anh em cuõng muoán voâ
Sôï truoâng nhaø Hoà, sôï phaù Tam giang
Leânh ñeânh qua cöûa Thaàn phuø

Kheùo tu thì noåi, vuïng tu thì chìm
Ñi boä thì khieáp Haûi vaân

Ñi thuûy thì sôï soùng thaàn hang Dôi
Ñoâng ba, Gia hoäi hai caàu

Troâng leân Dieäu ñeá boán laàu, hai chuoâng
Nuùi Ngöï bình tröôùc troøn, sau meùo

Soâng An cöïu naéng ñuïc, möa trong
15
Chieàu chieàu maây phuû Haûi vaân

Chim keâu gheành ñaù ngaãm thaân em buoàn
Tieáng ai than khoùc næ non
Laø vôï chuù lính treøo hoøn Cuø moâng.
Ai veà Bình ñònh maø coi

Con gaùi Bình ñònh muùa roi ñi quyeàn
Nhaø Beø nöôùc chaûy chia hai

Ai veà Gia ñònh, Ñoàng nai thì veà!
Tænh Caàn thô nam thanh nöõ tuù

Xöù Raïch giaù vöôïn huù chim keâu
Baïc lieâu ñi deã, khoù veà

Trai ñi coù vôï, gaùi veà coù con.
Ñoàng Thaùp Möôøi coø bay thaúng caùnh

Nöôùc Thaùp Möôøi laáp laùnh caù toâm
Ñeøn naøo cao cho baèng ñeøn Chaâu ñoác

Gioù naøo ñoäc cho baèng gioù Goø coâng
Troâng leân chín chín ngoïn Hoàng

Ngoù veà chín khuùc Cöûu long daït daøo
Non kia ai ñaép maø cao?
Soâng kia ai bôùi, ai ñaøo maø saâu?
C. Kinh nghieäm cuûa daân toäc veà moät soá vaán ñeà thöôøng thöùc:
1. Thôøi tieát:
EÙn bay thaáp, möa ngaäp bôø ao
EÙn bay cao, möa raøo laïi taïnh
Chuoàn chuoàn bay thaáp thì möa

Bay cao thì naéng, bay vöøa thì raâm
Chôùp ñoâng nhay nhaùy, gaø gaùy thì möa

Thaùng baûy heo may, chuoàn chuoàn bay thì baõo
Côn ñaèng ñoâng vöøa troâng vöøa chaïy

Côn ñaèng nam vöøa laøm vöøa chôi
Côn ñaèng taây möa daây gioù giaät.
Thaâm ñoâng, hoàng taây, döïng may

Ai ôi ôû laïi ba ngaøy haõy ñi.
2. Canh noâng:
16
Trôøi naéng toát döa, trôøi möa toát luùa
Ñöôïc muøa cau, ñau muøa luùa

Ñöôïc muøa luùa, uùa muøa cau
Luùa chieâm neùp ôû ñaàu bôø

Boãng nghe tieáng saám phaát côø maø leân
Moàng taùm thaùng tö khoâng möa

Meï con baùn caû caøy böøa maø aên
3. ÖÙng duïng thöïc tieãn:

Traêm hay khoâng baèng tay quen
Hoïc thaày khoâng thaày hoïc baïn
Toát goã hôn toát nöôùc sôn
Pheùp vua thua leä laøng
Côø baïc laø baùc thaèng baàn

Cöûa nhaø baùn heát, tra chaân vaøo cuøm
Trai khoân tìm vôï chôï ñoâng

Gaùi khoân tìm choàng giöõa choán ba quaân.
4. Ñaëc ñieåm, thoå saûn ñòa phöông:

AÊn Baéc, maëc Kinh
Chaúng thôm cuõng theå hoa nhaøi

Chaúng thanh chaúng lòch cuõng ngöôøi Tröôøng an
Thöù nhaát kinh kyø, thöù nhì Phoá Hieán
Trai Caàu Voàng, Yeân theá, gaùi Noäi dueä, Caàu Lim
Döa La, caø Laùng, nem Baùng, töông Baàn

Nöôùc maém Vaïn Vaân, caù roâ ñaàm Seùt.
Muoán aên baùnh ít laù gai

Laáy choàng Bình ñònh, sôï daøi ñöôøng ñi
5. Teä ñoan, baát coâng xaõ hoäi:

Caù lôùn nuoát caù beù
Quan thaáy kieän nhö kieán thaáy môõ
17
Tieàn vaøo quan nhö than vaøo loø
Muoán noùi oan, laøm quan maø noùi
Con ôi ghi laáy caâu naøy

Cöôùp ñeâm laø giaëc, cöôùp ngaøy laø quan
Tuaàn haø laø cha keû cöôùp
Boá choàng nhö loâng con phöôïng

Meï choàng nhö töôïng môùi toâ
Naøng daâu laø boà ñöïng chöûi.
6. Töôùng maïo:
Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong
Vöøa kheùo chieàu choàng laïi kheùo nuoâi con
Nhöõng ngöôøi beùo truïc beùo troøn
AÊn vuïng nhö chôùp, ñaùnh con caû ngaøy.
Nhöõng ngöôøi ti hí maét löôn
Trai thì troäm cöôùp, gaùi buoân choàng ngöôøI
7. Taâm lyù:
Yeâu neân toát, gheùt neân xaáu
Yeâu ai yeâu caû ñöôøng ñi

Gheùt ai gheùt caû toâng chi hoï haøng
Maáy ñôøi baùnh ñuùc coù xöông

Maáy ñôøi dì gheû coù thöông con choàng
Khoù khaên giöõa chôï leo teo

OÂng coâ baø caäu chaúng ñieàu hoûi sao
Giaøu sang ôû beân nöôùc Laøo
Huøm tha, raén caén, tìm vaøo cho mau.
Gaùi thöông choàng ñöông ñoâng buoåi chôï

Trai thöông vôï naéng quaùi chieàu hoâm
D. Moät soá ñaëc ñieåm ñaùng quyù hoaëc ñaùng löu yù cuûa daân toäc:
1. Tinh thaàn hi sinh vaø coâng lao khoù nhoïc cuûa ngöôøi ñaøn baø Vieät Nam:
a) Hi sinh:
Coù con phaûi khoå vì con
Coù choàng phaûi gaùnh giang sôn cho choàng
18
Coù con phaûi khoå vì con

Coù choàng phaûi ngaäm boà hoøn ñaéng cay
Canh moät doïn cöûa doïn nhaø

Canh hai deät cöûi, canh ba ñi naèm
Canh tö buôùc sang canh naêm
Trình anh daïy hoïc chôù naèm laøm chi...
Nhöõng ngaøy em ôû cuøng cha

Caùi noùn tieàn röôõi, quai ba möôi ñoàng
Ñeán khi em veà cuøng choàng
Caùi noùn saùu ñoàng maø buoäc quai mo
Xöa kia noùn thuùng quai thao

Baây giôø noùn raùch, quai naøo thì quai
Vì chaøng thieáp phaûi moø cua
Nhöõng nhö thaân thieáp thì mua maáy ñoàng
Vì chaøng neân phaûi mua maâm
Nhöõng nhö thaân thieáp boác ngaàm cho xong
Vì chaøng thieáp phaûi long ñong
Nhöõng nhö thaân thieáp cuõng xong moät beà
Thöông choàng neân phaûi gaéng coâng

Naøo ai xöông saét, da ñoàng chi ñaây!
Moät ngaøy maáy baän treøo non

Laáy gì maø ñeïp maø doøn hôõi anh
Moät ngaøy maáy baän treøo ñeøo
Laáy ñaâu maù phaán löng eo hôõi chaøng
b) Ñaûm ñang, nuoâi choàng hoïc:

... Nay anh hoïc gaàn
Mai anh hoïc xa
Tieàn gaïo thì cuûa meï cha
Caùi nghieân, caùi buùt thaät laø cuûa em
Em thì canh cöûi trong nhaø

Nuoâi anh ñi hoïc ñaëng khoa baûng vaøng
Em laø con gaùi Phuïng thieân

Baùn rau mua buùt mua nghieân cho choàng
Nöõa mai choàng chieám baûng roàng
Boõ coâng boùn töôùi vun troàng cho rau
Muøa heø cho chí muøa ñoâng

Muøa naøo thöùc naáy cho choàng ñi thi
19
Heát gaïo thieáp laïi gaùnh ñi

Hoûi thaêm chaøng hoïc ôû thì nôi nao
c) Chaêm soùc gia ñình khi choàng ñi laøm aên nôi xa:
Nhaø anh chæ coù moät gian
Nöûa thì laøm beáp, nöûa toan laøm buoàng
Anh caäy em coi soùc traêm ñöôøng
Ñeå anh buoân baùn traåy tröông thoâng haønh
Coøn chuùt meï giaø nuoâi laáy cho anh
Ñeå anh buoân baùn thoâng haønh ñöôøng xa.
Em ôi, thuaän vôùi meï giaø
Ñöøng tieáng naëng nheï ngöôøi ta cheâ cöôøi
Duø no duø ñoùi cho töôi
Khoan aên bôùt nguû lieäu baøi lo toan
Ñoùi no coù thieáp coù chaøng
Coøn hôn chung ñænh, giaøu sang moät mình
Baùc meï giaø phô phô ñaàu baïc

Con chaøng coøn tröùng nöôùc thô ngaây
Coù hay chaøng ôû ñaâu ñaây
Thieáp xin möôïn caùnh chaép bay theo chaøng.
d) Chaêm soùc gia ñình khi choàng ñi lính:

Trôøi ôi, sinh giaëc laøm chi?
Cho choàng toâi phaûi ra ñi chieán tröôøng.
— Thöông naøng ñaõ ñeán thaùng sinh

AÊn ôû moät mình, nöông caäy vaøo ai?
Roài ra sinh gaùi sinh trai
Sôùm khuya möa naéng laáy ai baïn cuøng?
— Sinh gaùi thì em gaû choàng
Sinh trai laáy vôï maëc loøng thieáp lo.
Anh ôi, phaûi lính thì ñi

Cöûa nhaø ñôn chieác ñaõ thì coù toâi
Anh ôi, giöõ laáy vieäc coâng

Ñeå em caøy caáy maëc loøng em ñaây
Khuyeân anh ñi lính cho ngoan

Cho daân ñöôïc caäy, cho quan ñöôïc nhôø
Bao giôø leân ñoäi, leân cô
Thì em seõ quyeát ñôïi chôø cuøng anh.
Lính vua, lính chuùa, lính laøng

Nhaø vua baét lính cho chaøng phaûi ra
20
Giaù vua baét lính ñaøn baø

Ñeå em ñi ñôõ anh vaø boán naêm
Bôûi vua baét lính ñaøn oâng
Tieàn löng gaïo bò saém trong nhaø naøy.
— Khen ai kheùo tieän nguø côø

Kheùo xaây baøn aùn, kheùo thôø toå tieân.
— Toå tieân ñeå laïi em thôø
Anh ra ngoaøi aûi caàm côø theo vua
Chaøng ôi, traåy sôùm hay tröa?
Ñeå em gaùnh gaïo tieãn ñöa haønh trình
Con coø laën loäi bôø soâng

Gaùnh gaïo ñöa choàng tieáng khoùc næ non
Naøng veà nuoâi caùi cuøng con
Ñeå anh ñi traåy nöôùc non Cao baèng...
Anh ñi, em ôû laïi nhaø

Hai vai gaùnh vaùc meï giaø con thô
Laàm than bao quaûn muoái döa
Anh ñi, anh lieäu chen ñua vôùi ñôøi.
2. Ñaëc tính coi troïng noäi dung hôn hình thöùc:
Daân Vieät Nam, nhaát laø ôû phía Nam cuûa ñaát nöôùc, vôùi aûnh höôûng vaên hoùa Ñoâng nam AÙ ñaäm hôn aûnh
höôûng Trung hoa, coù khuynh höôùng thieân veà noäi dung hôn hình thöùc khi öùng duïng caùc nguyeân taéc luaân lyù. Thaùi
ñoä cuûa ngöôøi con tröôùc hoân nhaân khi quan nieäm cuûa hoï veà ngöôøi phoái ngaãu khoâng phuø hôïp vôùi quan nieäm cuûa
cha meï laø moät tröôøng hôïp ñieån hình.
a) Noùi chung, ngöôøi thanh nieân, thieáu nöõ Vieät Nam raát hieáu thaûo vôùi cha meï:
Maù ôi, ñöøng ñaùnh con hoaøi
Ñeå con baét caù, naáu xoaøi maù aên.
Bao giôø cho lyù hoùa long

Ñeàn ôn cha meï aüm boàng ngaøy xöa
Ngoù leân nuoäc laït treân nhaø

Ñeám bao nhieâu nuoäc laït, thöông cha meï giaø baáy nhieâu
Gioù ñöa caây cöûu lyù höông

Xa cha xa meï, thaát thöôøng böõa aên
Saàu rieâng côm chaúng muoán aên
Ñaõ böng laáy baùt laïi daèn xuoáng maâm
Ba tieàn moät khuùc caù buoâi

Cuõng mua cho ñöôïc maø nuoâi meï giaø
21
Chaúng lo thaân baäu vôùi qua

Lo chuùt meï giaø ñaàu baïc tuoåi cao
Ñeâm ñeâm moãi thaép ñeøn trôøi
Caàu cho cha meï soáng ñôøi vôùi con
Ngoù leân ngoù xuoáng thì khuaây

Ngoù veà queâ meï traøn ñaày nhôù thöông
Chieàu chieàu ra ñöùng ngoõ sau

Troâng veà queâ meï ruoät ñau chín chìu
Chieàu chieàu ra ñöùng bôø soâng

Muoán veà queâ meï maø khoâng coù ñoø.
b) Khi chöõ hieáu maâu thuaãn vôùi chöõ tình:

Nôi thöông, cha meï bieåu khoâng
Nôi chaúng baèng loøng, cha meï bieåu öng.
Chieàu chieàu ra ñöùng bôø möông
Beân tình, beân hieáu, bieát thöông beân naøo?
ngöôøi thanh nieân, thieáu nöõ Vieät Nam cuõng daùm coù yù kieán khaùc cha meï. Tuy hieåu raèng cha meï muoán gaû
con vaøo choã giaøu coù laø ñeå con coù cuoäc soáng vaät chaát ñaày ñuû, hoï thaúng thaén trình baøy nhaän thöùc khaùc bieät
cuûa hoï:
Chaúng tham nhaø ngoùi böùc baøn
Traùi duyeân, coi baüng moät gian chuoàng gaø
Ba gian nhaø raï loøa xoøa
Phaûi duyeân, coi töïa chín toøa nhaø lim
Soá em giaøu, laáy khoù cuõng giaøu

Soá em ngheøo, chín ñuïn möôøi traâu cuõng ngheøo
Phaûi duyeân, phaûi kieáp thì theo
Thaân em ñaâu quaûn khoù ngheøo laøm chi
Chöõ nhaân duyeân thieân taûi nhaát thì
Giaøu aên, khoù nhòn, lo gì maø lo?
Thöông nhau giaøu khoù chôù lo

Moät mai thieân ñòa laïi cho xoay vaàn...
Thuaän vôï thuaän choàng, taùt beå ñoâng cuõng caïn
Choàng em aùo raùch em thöông

Choàng ngöôøi aùo gaám xoâng höông maëc ngöôøi.
Hoï maïnh daïn noùi leân moät söï thaät: vì muoán gaû con vaøo choã giaøu coù, cha meï nhieàu khi coù nhöõng
löïa choïn khoâng thích hôïp:
Ñöôøng ñi nhöõng laùch cuøng lau
Cha meï tham giaøu, eùp uoång duyeân con
22
Cha meï ñoøi aên caù thu

Gaû con xuoáng bieån muø muø taêm taêm.
Meï em tham thuùng xoâi deàn

Tham con lôïn beùo, tham tieàn Caûnh höng
Em ñaõ baûo meï raèng ñöøng
Meï haám meï höù, meï böng ngay vaøo.
Baây giôø choàng thaáp, vôï cao
Nhö ñoâi ñuõa leäch, so sao cho ñeàu?
Choàng leân taùm, vôï möôøi ba

Caû ngaøy nu noáng nu na ñôõ buoàn
Möôøi taùm vôï ñaõ lôùn khoân
Nu na nu noáng, choàng coøn möôøi ba
Meï ôi, con phaûi gôõ ra
Choàng con nu noáng nu na suoát ngaøy!
Voâ duyeân voâ phuùc, muùc phaûi anh choàng giaø

Ra ñöôøng ngöôøi hoûi raèng cha hay choàng?
Noùi ra ñau ñôùn trong loøng
AÁy caùi nôï truyeàn kieáp chöù coù phaûi choàng em ñaâu!
Coå tay em vöøa traéng vöøa troøn

Raêng ñen nhöng nhöùc, choàng con keùm ngöôøi
Ñaùng thöông thay nhaïn ôû vôùi ruoài,
Tieân ôû vôùi cuù, ngöôøi cöôøi vôùi ma,
Con coâng aên laãn vôùi gaø
Roàng kia raén noï, coi ñaø sao neân?
Trong buoàn lo, sôï haõi, ngöôøi thanh nieân, thieáu nöõ Vieät Nam daùm cöôõng yù cha meï ñeå baûo veä moái
tình cuûa mình. Hoï tha thieát xin cha meï nhìn nhaän moái tình cuûa hoï. Trong tröôøng hôïp cha meï vaãn khoâng chaáp
nhaän, hoï saün saøng chòu ñöïng moïi hình phaït nhöng cöông quyeát khoâng rôøi boû nhau:
Mình ôi, toâi nhôù thöông mình
Meï cha chöûi maéng, chöõ tình naëng theâm.
Em thöông anh, phuï maãu ñaùnh maáy em cuõng khoâng lo

Naëng ñoøn em raùng chòu, em naèm co em khoùc thaàm.
Duø cha coù ñaùnh moõ ñình

Meï ngaên ngoõ chôï, ñoâi ñöùa mình ñöøng xa.
Maëc duø cha ñaùnh, meï treo,

Ñöùt daây teù xuoáng cuõng theo chung tình.
Dao phay chín ngoïn, em baét troïn coù moät mình
23
Cheát em chòu cheát, bieåu buoâng mình em khoâng buoâng.
Dao phay keà coå, maùu ñoå khoâng maøng

Cheát toâi toâi chòu, buoâng naøng toâi khoâng buoâng.
... Thuûy chung em giöõ troïn maáy lôøi

Cheát em chòu cheát, lìa ñoâi em khoâng lìa.
Hoï coù theå khoâng vaâng yù cha meï tuy vaãn toân troïng vaø kính yeâu cha meï:
Meï cha tuy chaúng baèng loøng

Ñoâi ta coá gaéng chöõ ñoàng traêm naêm
Hai ñöùa mình ñaønh, phuï maãu cuõng ñaønh

Ñaáng laøm cha meï ñaâu nôõ döùt duyeân laønh cuûa con!
Daàu cho phuï maãu raøy la

Ñoâi ta thuûng thaúng daét ra laïy chaøo
Baáy laâu nay em coøn nghi coøn ngaïi

Böõa nay em keâu ñaïi baèng mình
Phuï maãu hay ñaëng, khoâng leõ ñaùnh mình, gieát em?
Chaúng thaø daét thaúng nhau voâ

Phuï maãu coù gieát, thaùc moät moà cuõng öng!
Em ñaønh, phuï maãu khoâng ñaønh

Hai ñöùa mình traûi chieáu ngoaøi thaønh laïy voâ.
E. Moät soá lôøi khuyeân thöïc tieãn vaø höõu ích cuûa tieàn nhaân:
1. Veà caùch xöû theá:

AÊn coù nhai, noùi coù nghó
AÊn troâng noài, ngoài troâng höôùng
AÊn mieáng chaû, traû mieáng nem
Moät söï nhòn, chín söï laønh
Gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì saùng.
Göûi lôøi thì noùi, göûi goùi thì môû
Cöôøi ngöôøi chôù voäi cöôøi laâu

Cöôøi ngöôøi hoâm tröôùc, hoâm sau ngöôøi cöôøi.
Lôøi noùi chaúng maát tieàn mua

Lieäu lôøi maø noùi cho vöøa loøng nhau
Giaøu ba möôi tuoåi chôù möøng
24
Khoù ba möôi tuoåi em ñöøng voäi lo
2. Coù yù nghóa luaân lyù:

AÊn caây naøo, raøo caây aáy
AÊn quaû nhôù keû troàng caây
AÊn maën noùi ngay coøn hôn aên chay noùi doái
Chò ngaõ, em naâng
Ñoùi cho saïch, raùch cho thôm
Thaø aên caùy, ngaùy o o

Coøn hôn aên boø maø lo ngay ngaùy
Toát goã hôn toát nöôùc sôn

Xaáu ngöôøi ñeïp neát coøn hôn ñeïp ngöôøi
Ai maø phuï nghóa, queân coâng

Thì ñeo muoân caùnh hoa hoàng chaúng thôm.
Traêm naêm bia ñaù thì moøn

Nghìn naêm bia mieäng vaãn coøn trô trô
Nhöõng ngöôøi gian aùc thuôû xöa
Tieáng nhô goät röûa bao giôû cho phai.
Tranh quyeàn cöôùp nöôùc gì ñaây

Coi nhau nhö baùt nöôùc ñaày laø hôn.
Nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông

Ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng.
■■
25
TAØI-LIEÄU THAM-KHAÛO THEÂM

(Duøng cho TIEÁT 1: ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ DOØNG VAÊN-HOÏC DAÂN-GIAN)
I. Taøi-lieäu giaùo-khoa
Döông Quaûng Haøm. Vieät Nam vaên hoïc söû yeáu.

Saøigoøn : Boä Quoác gia Giaùo duïc, 1961.
Naêm thöù I : Chöông I (trang 5-21)
Nghieâm Toaûn. Vieät Nam vaên hoïc söû trích yeáu.
Saøigoøn : Vónh Baûo, 1949.
Phaàn thöù I : Chöông I, II (trang 14-39)
Nguyeãn Ñình Hoøa. Vietnamese literature : a brief survey.
San Diego, Calif. : San Diego State Univ., 1994.
Part I : Chapters II - III (p. 13-36)
Nguyeãn Ñình-Hoaø. Vietnamese literature : an anthology.
San Diego, Calif. : San Diego State Univ., 1998.
Part I : Chapters I -III (p. 1-26)
Phaïm Theá Nguõ. Vieät Nam vaên hoïc söû giaûn öôùc taân bieân. Quyeån I.
Saøigoøn : Quoác hoïc tuøng thö, 1961.
Phaàn I : Chöông I - IV (trang 13-45)
II. Tuyeån-taäp ca-dao, tuïc-ngöõ, truyeän coå-tích
Nguyeãn Ñoång Chi. Kho taøng truyeän coå tích Vieät Nam (4 quyeån)
Haø noäi : Khoa hoïc Xaõ hoäi, 1963-1972.
Nguyeãn Vaên Ngoïc. Truyeän coå nöôùc Nam (2 quyeån)
Haø noäi : Vónh Höng Long,1932.
Nguyeãn Vaên Ngoïc. Tuïc ngöõ phong dao (2 quyeån)
Haø noäi : Vónh Höng Long, 1932.
Vuõ Ngoïc Phan. Tuïc ngöõ, ca dao, daân ca Vieät Nam.
Haø noäi : Khoa hoïc Xaõ hoäi, 1978.
26

DH.V01.Dai Cuong Ve Van Hoc Dan Gian

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DH.V01.Dai Cuong Ve Van Hoc Dan Gian

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ VAÊN-HOÏC VIEÄT-NAM - TIEÁT 1 : ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ DOØNG VAÊN-HOÏC DAÂN-GIAN

TIEÁT 1 ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ DOØNG VAÊN-HOÏC DAÂN-GIAN

I. TAÀM QUAN-TROÏïNG CUÛA DOØNG VAÊN-HOÏïC DAÂN-GIAN

A. Ñònh nghóa vaø bieät loaïi:

B. Nguoàn goác cuûa tuïc ngöõ:

Trong tuïc ngöõ coù nhöõng caâu:

Côn ñaèng ñoâng vöøa troâng vöøa chaïy

A. Ñònh nghóa vaø bieät loaïi:

B. Caùch keát caáu cuûa ca dao:

C. Hình thöùc cuûa ca dao:

1. Soá caâu trong baøi:

Em xinh em ñöùng moät mình cuõng xinh.

IV. TRUYEÄN COÅ-TÍCH

A. Phaân loaïi truyeän coå tích:

1. Thaàn thoaïi, goàm:

B. Truyeän coå tích Vieät Nam:

V. GIAÙ-TRÒ VAÊN-CHÖÔNG CUÛA CA-DAO, TUÏC-NGÖÕ

1. Nhieàu hình aûnh ñeïp:

Chôø em bieát ñeán bao giôø

Vì maây cho nuùi leân trôøi

Traêm naêm ñaønh loãi heïn hoø

Toùc mai sôïi vaén sôïi daøi

Ñeâm qua môùi thaät laø ñeâm

Thaân em nhö taám luïa ñaøo

1. Coù khi thanh nhaõ, boùng baûy:

Em ôi chò baûo em naøy

Nhaát cao laø nuùi Tam töøng

Em ôi chò baûo em naøy

C. Caùch phoâ dieãn yù töôûng:

Trôøi ôi coù thaáu chaêng trôøi?

D. Kheùo duøng myõ töø phaùp:

Ngaøy ngaøy em ñöùng em troâng

Khaên thöông nhôù ai?

Maø ñeøn khoâng taét

Ba naêm aên ôû treân thuyeàn

Soâng Bôø, soâng Maõ, soâng Thao

Gaùi coù choàng nhö goâng ñeo coå

Baây giôø maän môùi hoûi ñaøo

Thuyeàn ôi coù nhôù beán chaêng?

Taèm ôi say ñaém nôi ñaâu?

Coù quaùn tình phuï caây ña

Coù baùt söù tình phuï baùt ñaøn

Tieác thay caùi taám luïa ñaøo

Tieác thay caây queá chaâu Thöôøng

Cöôùi em traêm taám gaám ñaøo

... Xay thoùc caû ngaøy ñöôïc moät ñaáu ba

E. Moät ít caâu ca dao thaät ñeïp:

Tay böng ñóa muoái, cheùn göøng

Naùt chuøa Thieân muï môùi phai lôøi nguyeàn.

Yeâu nhau giaøu khoù chôù lo

Saùng traêng giaûi chieáu hai haøng

Xin chaøng ñoïc saùch, ngaâm thô

3. Nhieàu caâu thaät truyeàn caûm, yù töôûng suùc tích:

Tay caàm baùn nguyeät xeânh xang

VI. GIAÙ TRÒ NHAÂN VAÊN CUÛA CA DAO, TUÏC NGÖÕ

A. Lòch söû ñaát nöôùc:

Nöïc cöôøi chaâu chaáu ñaù xe

Ñaùnh giaëc thì ñaùnh giöõa soâng

Tieác thay caây queá chaâu Thöôøng (giöõa röøng)

Tieác thay haït gaïo traéng ngaàn

Ñôøi vua Thaùi toå, Thaùi toâng

Ñôøi vua Vónh toä leân ngoâi

Ñuïc cuøn thì giöõa laáy toâng

Khoân ngoan qua cöûa soâng La