T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS

DKME DEMR KAYNAI

ANKARA, 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 1. ELEKTRK ARKI LE DKME DEMR KAYNAI ....................................................... 3 1.1. Dkme Demirin Tanm ................................................................................................ 3 1.2. Dkme Demirlerin Snflandrlmas............................................................................. 3 1.3. Dkme Demirlerin erisindeki Baz Elementlerin Tantlmas ................................... 4 1.4. Dkme Demir Kayna ................................................................................................. 4 1.4.1. Endstride Dkme Demir Kaynann Yeri ve nemi.......................................... 4 1.4.2. Dkm Gerelerin Kaynaa Hazrl ................................................................... 4 1.4.3. Dkme Demirlerin Souk Kayna ....................................................................... 9 1.4.4. Dkme Demirlerin Scak Kayna....................................................................... 10 1.4.5. Kaynak Sonras Yaplacak lemler..................................................................... 12 1.4.6. Elektrotla Dkme Demir Kaynan Yapmak ..................................................... 12 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 17 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 18 2. KIRILMI DKME DEMRLERN KAYNAI ............................................................. 18 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 19 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 20 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 21 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 23 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 24 KAYNAKA ......................................................................................................................... 25

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI237 Metal Teknolojisi Kaynaklk Dkme Demir Kayna Bu modl elektrik ark ile dkme demir kayna yntemlerini ieren renme materyalidir. 40/24 Sellozik ve Bazik Eklektrotla Kaynak modln alm olmak atlam krlm dkme demirlerin kayna yapmak Genel Ama Gerekli ortam ve ekipman salandnda teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile atlam ve krlm dkm malzemelerin kaynan yapabileceksiniz. Amalar Teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile atlam dkme demirlerin kaynan yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak elektrik ark kayna ile krlm dkme demirlerin kaynan yapabileceksiniz. Ortam Metal ileri blm elektrik ark kaynak atlyesi veya gerek alma ortam. Donanm Kaynak postas, ilave tel, kaynak yardmc elamanlar (i nl, kaynak gzl, tel fra, ksa, vs), krlm dkm malzeme, atlam dkm malzeme. Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl, sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR

GR
Sevgili renci, Gnmzde endstrinin hemen hemen her alannda makine paralarnda dkme demirler kullanlmaktadr. Bu nedenle zellikle dkme demirlerde krk, atlak gibi sorunlarla karlaldnda; pratik oluu, kullanm kolayl, ucuzluu, donanmnn basit oluu, fazla teknolojik bilgi gerektirmemesi ve benzeri nedenlerle elektrik ark ile dkme demirlerin birou kaynak edilebilir. Bu modlde elektrik ark ile dkme demirlerin atlam veya krlm paralarnn kaynan yapmay reneceksiniz.

RENME FAALYET1
AMA
Bu faaliyet sonunda uygun ortam salandnda elektrik ark ile atlam dkme demirlerin kaynak ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
atlak dkmlerin kayna iin gerekli olan hazrlk almalarn aratrarak not ediniz. Dkme demir kayna sonrasnda ne gibi ilemler yaplr, aratrarak not ediniz. Aratrma ilemlerini, internet ortam veya evrenizdeki bu alanla ilgili faaliyet gsteren iletmelerden yapabilirsiniz.

1. ELEKTRK ARKI LE DKME DEMR KAYNAI

Dkme demirler, ok fazla kullanm alan olan malzeme trdr. Ayrca krlgan olmalarndan dolay kullanm yerine gre ska krlmalar veya atlamalar sz konusudur. Bu yzden atlam veya krlm dkme demir paralarn kaynak edilmesi zorunlu hale gelebilir. Bu modlde verilecek teorik bilgilerin ardndan atlak ve krlm dkme demirlerin kayna size uygulamal olarak anlatlacaktr.

1.1. Dkme Demirin Tanm

erisinde %2.5 - %4 arasnda karbon bulunduran demir karbon alamlarna dkme demir denir. erisindeki karbon fazlal krlgan ve sert bir yap oluturur. Bunun yannda fosfor, kkrt, silisyum, manganez gibi elementleri de iermektedir. Ayrca nikel, krom, bakr vb elementler katlarak genel zellikleri gelitirilebilir. Bu sayede yksek anma direnci, yksek basma dayanm, dk scaklkta ergime ve dkme elverili zellikleriyle gelimi dkme demirler retilir. Dkme demirler dvlemezler.

1.2. Dkme Demirlerin Snflandrlmas

Dkme demirlerin snflandrlmas konusu bir nceki modlde (Oksi-Gaz ile Dkme Demir ve Alminyum Kayna modl) detayl olarak verilmitir. Bu sebeple bu modlde sadece dkme demirlerin snflandrlmas maddeler halinde verilmitir.

Beyaz dkme demirler Temper dkme demirler Esmer dkme demirler Kresel grafitli dkme demirler (yumuak dkme demirler) Alaml dkme demirler

1.3. Dkme Demirlerin erisindeki Baz Elementlerin Tantlmas

Dkme demirlerin kaynatlmas iin kimyasal bileim deerlerinin bilinmesi gerekmektedir. Dkme demirlerin ierisinde % 91 ile % 94 demir ve aada tantlan elementlerden bir miktar bulunur. Bu elementlerden her biri dkme demire ayr bir zellik kazandrr. Bu elementler; Karbon, silisyum, kkrt, manganez, fosfordur. (Bu konu bir nceki modl olan Oksi-Gaz le Dkme Demir ve Alminyum Kaynanda detayl olarak anlatlmtr)

1.4. Dkme Demir Kayna

1.4.1. Endstride Dkme Demir Kaynann Yeri ve nemi
Dkme demirlerin kayna dkm srasnda oluan hatalar tamir etmek, karmak paralar birletirerek retmek, krlan veya anan paralar tamir etmek amacyla yaplr. Beyaz dkme demir hari dier btn dkme demirlerin hepsi kaynak edilebilir. Ama bunlarn kaynak kabiliyeti eliklere gre dktr. Uygun kaynak ilemleri uygulanrsa iyi bir birleme salanr.

1.4.2. Dkm Gerelerin Kaynaa Hazrl

Dkme Demir Kaynanda Kullanlan Dkm Elektrotlar Dkme demirlerin souk ve yar scak (maksimum 300C) kaynanda saf nikel ekirdek tele sahip elektrotlar kullanlr. Kr dkme demirlerin, beyaz temper dkme demirlerin, kresel dkme demirlerin ve bunlarn eliklerle kaynannda kullanlr. zellikle krlm ve anm dkme demir paralarn birletirme ve dolgu kaynanda, dkm hatalarnn kaynakla giderilmesinde ok iyi sonu verir. Dk akmda dahi ana metali iyi sarar ve ana malzeme ile yapt karm oran azdr. Bu nedenle zellikle kaln kesitli paralarda souk kaynak yapma imkan salar ve atlama riskini en aza indirir. Ark balangc ve yeniden tututurmas ok kolaydr. Kararl bir arka sahiptir, dzgn kaynak dikileri verir. Kaynak gerilimlerini azaltmak iin yaklak 30 ile 50 mm uzunluunda ksa kaynak dikileri yaplmal, kaynak dikii soumadan nce ekilenmelidir.

Resim 1.1: Dkme demir elektrot

Kr dkme demir, temper dkme demir, kresel (sfero) dkme demirin scak ve yar scak kaynanda ve kr dkme demirin elikle kaynanda nikel ekirdekli elektrotlar kullanlr. Krlm veya anm dkme demir paralarn birletirme veya doldurma kaynanda, ayrca dkm veya ileme hatalarnn kaynakla giderilmesinde de kullanlr. atlaksz, gzeneksiz bir diki elde edilir ve s gei blgelerinde sertlik sz konusu deildir. Ark balatlmas ve yeniden tututurulmas kolaydr, kararl bir ark vardr. Kaynak mmkn olduunca ksa pasolarla yaplmaldr. Kaynak dikii soumadan hafife ekilendii takdirde kalnt kaynak gerilmeleri azaltlr. Kr dkme demir, temper dkme demir veya kresel (sfero) dkme demirin souk ve yar scak ( +300C) kaynanda, kr dkme demirin elikle kaynanda monel (nikel-bakr) ekirdekli elektrotlar kullanlr. Krlm veya anm dkme demir paralarn birletirme veya doldurma kaynanda, ayrca dkm veya ileme hatalarnn kaynakla giderilmesinde de kullanlr. Gei blgesindeki sertlik sz konusu deildir ve atlaksz, gzeneksiz bir diki elde edilir. Kaynak dikii soumadan hafife ekilendii takdirde kalnt kaynak gerilemeleri azaltlr.

Resim 1.2: Kaynak pensine taklm dkme demir elektrot

Gri dkme demirin scak ve souk kaynanda ve yzey kaplamasnda nikel ekirdekli elektrotlar kullanlr. Makine gvdesinin, makine paralarnn tamirinde ve anan dkme demir yzeylerin kaplanmasnda da kullanlabilir. Dzgn bir ergime ve birleme salar, sessiz ve kararl bir ark vardr. Pozisyon kaynaklarna uygundur. Dinamik kuvvetlere maruz kalan paralarn souk ve scak kaynanda kullanlan nikel-demir ekirdekli elektrodlar kullanlr. Kaynak metalinin sl genlemesi az olduu iin kaynak sonrasnda dk ekme zellii gsterir. Saf nikel elektrotlara gre daha yksek dayanma sahiptir ve bu nedenle kresel dkme demirlerin, temper dkme demirin, kr dkme demirlerin ve bu dkme demirlerin elik, bakr ve nikel malzemelerle kaynana ok uygundur. Ark balangc ve yeniden tututurmas kolaydr. Kararl bir ark vardr. Dzgn kaynak dikii verir. atlak ve Krk Paralarn Hazrl atlan vard en son nokta kesinlikle tespit edilmelidir. Bunun iin atlak blgesine pamukla tentrdiyot (piyasada ayrca bunun iin zel boya-penetrantlar bulunmaktadr) srlr ve biraz beklenir. Tentrdiyot yzeyden uar ama atla en ince yerine kadar boyar. Bundan sonra bytele atlan son ucu saptanr ve buraya nokta vurulurarak, vurulan bu noktaya 3 - 4 mm'lik matkap ile delik delinmelidir. Bylece merkezi atlan son ucuna bir delik delinmi olur ve bylece kaynak srasnda ve daha sonra atlan ilerlemesi nlenir. Aksi halde bu ilerleme devam edecektir. atla kaynaktan nce puntalamann hibir yarar yoktur. ekil 1.1: erden balayp parann kenarnda atlan parann biten atlak kenarna varmas halinde, bu dar varan nokta her eyden nce kuvvetli bir punta ile tutturulmaldr. Kaynak srasnda bu punta atacak olursa eski punta artklar (keski ya da zmpara tala) dzeltilip yeniden kuvvetli bir punta atlmaldr. Hibir zaman bu kenar akken kaynaa devam edilmemelidir. Aksi halde parann ekil bozulmas kanlmaz olur. Parann ierisinde balayp ve yine ierisinde biten atlaklar iin atlan her iki ucuna 3-4 mm delik delinmelidir. ayet parann byk, atlan da 50 cmden uzun olmas (bir uta yaplan kaynan br uca bir sl etkisi olmamas durumunda) zaman kazanmak iin ekil ekil 1.2: Ksa atlak boyu iin kaynak paso 1.3te olduu gibi ilk nce bir utan, sonra sralamas dier utan olmak zere, yine ksa pasolar

halinde kaynak yaplmaldr. Ancak 3. pasoya balamak iin 1. pasonun el deecek kadar soumu olmas beklenmelidir. Ayrca iki taraftaki pasolar dikiin ortasna yaklanca, iki utan kaynak durdurulmal ve ekil 1.2'deki gibi tek tarafl devam edilmelidir.

ekil 1.3: 50 cmden byk atlak iin kaynak paso sralamas

Kesitin kalnlna gre kaynak az almaldr. Bu az, kesit kalnlna gre 80-90'lik V ya da X az (tercihen U veya ift U) eklinde olup dipte 2 mm'lik bir aralk braklmaldr. Kaynak azlarnn iki yanndaki keskin keler yuvarlatlmaldr.

ekil 1.4: V kaynak az alm para

Kaynak aznn yeterince almam olmas halinde hem kaynak srasnda atlan almas olasl artacak, hem de kesitte yeterince mukavemet salanmam olacaktr. Ksa sre sonra artk tamir kabul etmeyecek bir yeni atlamaya dnecektir. Krk paralar iin her iki ayr paraya da yukarda belirtilen ekilde kaynak az alarak, uygun aralklardan puntalanmaldr.

Resim 1.3: Krk paraya di alm yamann puntalanmas

Kaynak ncesi, malzemenin hangi tr dkme demir olduu tespit edilmeli ve ona gre elektrot seilmelidir. Ana metal tm yabanc maddelerden (ya, gres, pas) temizlenmelidir. Keskin kelerden ve kenarlardan kanlmaldr.

Saplamal Kaynak Dkme demirin hzl soumasyla birleik karbonun miktar artacak, bylece buna bal olarak sertlik ve krlganlk da artacaktr. Bu durum kaynak snrnn dnda mukavemeti drecektir. Dkme demirlerde yeterli kalnlk varsa mekanik bir yntem olan saplama ile mukavemet arttrlabilir. elik vidalarn ap yaklak 6.5 mm ile 9.5 mm arasnda olabilir. Dkmlerdeki atlaklar V- eklinde kesilmeli, vida delii ve dileri almaldr. Bylece vidalar 5 mm ile 9 mm arasnda yzeyin zerinde olmal ve en azndan vidalar ap kadar dkm parann iinde olacak ekilde vidalanmaldr. ekil 1.5 te saplamann uygulanmas gsterilmektedir. Vidalarn kesit alan kaynak yzeyinin %25 ile %35ini kaplamaldr. Bu koullar altnda vidalarn mukavemeti kaynak mukavemetini arttracak ve koruyacaktr. lk nce her vidann etrafna bir iki paso kaynak yaplmaldr. Kaynaklanmann hem vidada hem dkme demirde salandndan emin olunmaldr.

ekil 1.5: Saplamal kaynak uygulamas

1.4.3. Dkme Demirlerin Souk Kayna

Kaynak Srasnda Blgesindeki Etkisi Oluan Isnn Kaynatlan Gerece ve Kaynak

Oluan s, blgesel gerilmelere ve dolaysyla atlamala neden olacaktr. Kaynak srasnda dkm para mmkn olduu kadar souk kalmaldr. En fazla 3 cm'lik pasolarla kaynak edilmeli ve derhal ekilenmelidir. ekileme, bzlme ve gerilmelerine kar koyar. Kaynak yerinin evresi 70C' den daha fazla snmamaldr. 50 cmden uzun dikiler bir bu taraftan, bir dier taraftan ekilmelidir. Kaynak Srasnda Is Yaylmasna Kar Alnacak nlemler Mmkn olduu kadar ince (2.5 il 3.25 mm apta) elektrot ve mmkn olduu kadar dk akm iddeti kullanlmal ve ark ksa tutulmaldr. Hibir zaman yazl olan amper ayarnn azamisi geilmemelidir. Diki uzunluklar elektrot apnn 4-5 katnda snrlanmaldr. Doru akm ve ( + ) kutupta kaynak etmek tercih edilmelidir. Isnn yerel olarak younlamasn nlemek zere arada bir durulmaldr. Her diki derhal ekilenmeli, bu ekileme dikiin en scak yerinden balayp geriye doru olmaldr. Zamannda durmalar yaparak kaynak edilen parann scakl 70C' nin stne kartlmamaldr.

1.4.4. Dkme Demirlerin Scak Kayna

Yar Scak Kaynak Btn para yaklak 200-300C'a stlarak gei blgesinin sertlemesi ve bzlme gerilmeleri bylece azaltlm olacaktr. Burada da nikel veya nikel alamlar kaynak ilve malzemesi olarak kullanlamaldr. Btn bir elektrot bir seferde yaklabilir ama burada da diki ekilenmelidir. Scak Kaynak Btn para 600C'n stnde bir scakla stlr ve ana metalle e bir kaynak metaliyle kaynak edilir. Dkme demir kaynana (yap, tamir) byk zen gsterilmesi gerekir. Burada deneyim ve hassasiyet, iyi sonu almak iin gereklidir. Bu nedenle aada vereceimiz bilgilere uyulmas iyi olacaktr. Kr dkme demirler, kresel grafitli dkme demirler ve eitli temper dkmlerin her biri kaynakta zel bir ilemi gerektirir. D etkilerle (iletme koullar) baz dkme demir paralar doku deimelerine urayp bozulmu olabilir. Uzun sre kzgn buhara maruz kalm dkme demir vanalar bu durumdadr. Dkme demir gevrek ve ar derecede krlgan olmutur. Ayrca doku boluklarna gazlar nfuz etmi ve bu boluklar mukavemet azalmasna yol amtr. Byle bir dkme demirin kaynanda baarl olmak neredeyse imknszdr. Uzun sre yksek scaklkta kalm ve atee, doruca maruz braklm paralarda karbon ve silisyum, oksijen tarafndan yaklarak yok edilmitir ve ergime ok gleir. Birleme Yerlerinin Hazrlanmas Yksek fosfor ve kkrt oranlar kr dkme demirlerin krlganln ve atlama ihtimallerini artrr. Ya veya gres emmi dkme demir, kaynaktan nce birka saat 250C'da stlarak ve hatta baz durumlarda elektrik arknn yksek scaklna maruz braklarak ya veya gresten temizlenmelidir. Bunun iin kaynak edilecek blgeye nce bir rutil elektrotla dolgu tabakas ekilir, sonra bu tabaka temizlenir. Souma srasnda dokusu oksitlenmi olan ve elektrot metalinin ana metala iyice yapmasn nleyen dkm kabuu, kaynaktan nce, kaynak yerinin iki tarafndan en az 10 milimetre genilik ve 1 mm derinlikte olmak zere talanarak temizlenmelidir. Sivrilikler mutlaka ee ile alnmaldr. Aksi halde ince sivri ksmlar kaynak srasnda yanar ve oksit eklinde dikie karabilir.

n Tavlama Dkme demirlerin scak kaynanda, kaynak dikii ile esas metal arasndaki s farkn ortadan kaldrmak iin esas metali de kaynak ssnda tutmak gereklidir. zellikle byk

10

hacimli paralarda bu daha da nemlidir. Bu nedenle kaynak ncesinde esas metale bir n tavlama uygulanmaldr n tavlama iin yaplmas gerekenler; n tavlama iin mmkn olduunca byk fle kullanlmaldr. Bylece s yaynm daha iyi olacaktr. evreye s kaybn nlemek iin para mmknse bir ate tulas zerine konulmaldr. arplma ve ekil deiimini nlemek iin para bir mesnet ile desteklenmelidir. Para bir frn ile stlacaksa frn nceden tav scaklna getirilmeli ve sonra para ierisine konulmaldr.

Resim 1.4: n tavlama

11

Uygulamada Yaplmas Gerekenler Alm olan kaynak aznn iki taraf en az 10 mm genilik ve 1 mm derinlikte talanarak oksitten temizlenmelidir. Kaynak az, atlak bitim yerlerine delik almasndan sonra almaldr. Kaynakta elektrot aa yukar dik ve ark ksa tutulmaldr. (yaklak elektrot ekirdek ap uzunluunda). Bir seferde sadece 13 cm uzunlukta diki ekilmeli ve hemen ekilenip fralanmaldr.

ekil 1.6: Kaynan ekilenmesi

Para, elin rahata deecei kadar souyunca ardndan 1-3 cm'lik diki ekilmelidir. Hibir zaman utan balanmayp daima ierden balanmal ve atlan sonuna doru gidilmelidir. Bir sonraki 1-3 cm'lik dikie balamadan nce, bir nceki dikiin bitim ucunun kabuu ta ya da keski ile alnmaldr. ok pasolu kaynaklarda ilk paso, dier pasolara gre daha abuk ekilmelidir.

1.4.5. Kaynak Sonras Yaplacak lemler

Kaynak biter bitmez kaynak edilen paralarn tamam, kaynak scaklna yakn bir deerde sstlarak asbest ierisine veya hava akm olmayan bir yere alnarak kendi halinde ok yava soutulmaldr.

1.4.6. Elektrotla Dkme Demir Kaynan Yapmak

Dkme demir kaynan yapma aadaki uygulama faaliyetinde detayl olarak anlatlmtr. Uygulama faaliyetindeki ilem basamaklarn sra ile uygulayarak, elektrik ark yntemi ile dkme demirlerin kaynan yapabilirsiniz.

Resim 1.5: Dkme demire ekilmi kaynak

12

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

atlam bir dkme demir parann kaynan aadaki ilem basamaklarna gre yapnz.

lem Basamaklar
Kaynak iin doru akm veren kaynak makinasn pens (+) kutupta olacak ekilde ayarlaynz. Kaynatlacak dkme demirin cinsini tespit ediniz. atlak tamiri iin atlan balang veya biti yerine, kk apl matkap ucuyla delik deliniz (ekil 1.2). Dkm gerelerin kaynatlacak kenarlarn temizleyip para kalnlna uygun kaynak az anz (ekil 1.4). atlak, para kenarndan balyor ise atlak balang yerini puntalaynz.(Resim 1.3). Elektrot ark boyunu ksa bir ekilde tutarak 10-30 mm arasnda kaynak dikiini ekiniz (Resim 1.5). Kaynak dikiini eki ile yava yava ekileyiniz. Kaynak dikii el ile tutulacak souklua gelene kadar bekleyiniz. Soumu olan parann kaynak ek yerini tel fra ile temizleyiniz lk dikiin bittii yerden itibaren ikinci kaynak dikiini ekip, kaynak dikiini yava yava ekileyiniz.

Tavr ve neriler
Yanmalara kar dikkatli olunuz. Kaynakla alma ilgili esnasnda btn mutlaka emniyet kaynak tedbirlerini uygulaynz. maskesi kullannz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

13

atlak tamamen kaynatlana kadar bu ileme devam ediniz. Kaynak bitiminde parann uygun koullarda soumasn salaynz. Kaynak ek yerini temizleyiniz.

14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. (...)1. erisinde %2.5 - %4 oranlar arasnda karbon bulunduran demir karbon alamlarna dkme demir denir. (...)2. Dkme demir kayna esnasnda oluan s, blgesel gerilmeleri engelleyecek ve atlamalarn olumasna meydan vermeyecektir. (...)3. Dkme demirlerin souk kaynanda zamannda durmalar yaparak, kaynak edilen parann scakl 70C' nin stne kartlmamaldr. (...)4. Kaynak srasnda mmkn olduu kadar ince (2.5 il 3.25 mm apta) elektrot ve mmkn olduu kadar dk akm iddeti kullanlmaldr ve ark ksa tutulmaldr. (...)5. Dkme demirlerin kayna dkm srasnda oluan hatalar tamir etmek, karmak paralar birletirerek retmek, krlan veya anan paralar tamir etmek amacyla yaplr. Beyaz dkme demir hari dier btn dkme demirlerin hepsi kaynak edilebilir. (...)6. Dkme demirlerin souk ve yar scak (maks. 300C) kaynanda saf nikel ekirdek tele sahip elektrotlar kullanlr. (...)7. Kr dkme demir, temper dkme demir veya kresel (sfero) dkme demirin souk ve yar scak ( +300C) kaynanda, kr dkme demirin elikle kaynanda monel (nikelbakr) ekirdekli elektrotlar kullanlr. (...)8. atlak dkmlere 3er cm arayla delik alp kaynatlmaldr. (...)9. Kaynak ncesinde keskin keler ve kenarlar olduu gibi kalmaldr. (...)10. Dkme demirlerde yeterli kalnlk varsa mekanik bir yntem olan saplama ile mukavemet arttrlabilir. (...)11. Dkme demirlerin scak kaynanda kaynak dikii ile esas metal arasndaki s farkn ortadan kaldrmak iin esas metalide kaynak ssnda tutmak gereklidir. (...)12. n tavlama iin mmkn olduunca kk fle kullanlmaldr. (...)13. Alm olan kaynak aznn iki taraf en az 10 mm genilik ve 1 mm derinlikte talanarak oksitten temizlenmelidir.

15

(...)14. Kaynak az, atlak bitim yerlerine delik almasndan sonra almaldr. (...)15. Kaynak biter bitmez kaynak edilen paralarn tamam hzl bir eklide soutulmaldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

16

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES
DEERLENDRME KRTERLER Evet 1) Kaynak iin doru akm veren kaynak makinsini pens (+) kutupta olacak ekilde ayarladnz m? 2) Kaynatlacak dkme demirin cinsini tespit ettiniz mi? 3) atlak tamiri iin atlan balang veya biti yerine kk apl matkapla delik atnz m? 4) Dkm gerelerin kaynatlacak kenarlarn temizlediniz mi? Para kalnlna uygun kaynak az atnz m? 5) atlak, para kenarndan balyor ise atlak balang yerini puntaladnz m? 6) Elektrot ark boyunu ksa tutarak 10-30mm arasnda kaynak dikiini ektiniz mi? 7) Kaynak dikiini eki ile yava yava ekilediniz mi? 8) kinci pasoyu ekmek iin kaynak edilecek parann el ile tutulacak souklua gelmesini beklediniz mi? 9) Soumu olan parann kaynak ek yerini tel fra ile temizlediniz mi? lk dikiin bittii yerden itibaren ikinci kaynak dikiini ekerek, kaynak dikiini yava yava ekilediniz mi? 10) atlak tamamen kaynatlana kadar bu ileme devam ettiniz mi? 11) Kaynak bitiminde parann uygun koullarda soumasn saladnz m? 12) Kaynak ek yerini temizlediniz mi? Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

17

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyet sonunda uygun ortam salandnda elektrik ark ile krlm dkme demirlerin kaynak ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Krk dkmlerin kayna iin gerekli olan hazrlk almalarn ve kaynak sonrasnda yaplan ilemleri aratrarak not ediniz. Aratrma ilemlerini, internet ortam veya evrenizdeki, bu alanla ilgili faaliyet gsteren iletmelerden yapabilirsiniz.

2. KIRILMI DKME DEMRLERN KAYNAI

Dkme demir, sanayide geni bir kullanm alanna sahiptir. ekilsiz paralarn imalatnda, ilenerek elde edilemeyecek veya elde edilmesi maliyetli olan paralarn retiminde, dkme demir kullanlr. Dkme demir krlgan bir yapya sahiptir. Krlan dkme demirin kayna kaynak yntemleri ierisinde en zel olanlarndandr. Bu nedenle dkme demir kayna tekniine uygun yaplmaldr. Krk dkmlerin kayna 1. renme faaliyetinde anlatlan atlak dkme demirlerin kayna gibidir. 1. renme faaliyetinde renmi olduunuz bilgilerle aada uygulamas verilen krk dkmlerin kaynan, ilem basamaklarn sra ile uygulayarak renebilirsiniz.

Resim 2.1: Krk dkme demir kayna

18

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Krlm bir dkme demir parann kaynan aadaki ilem basamaklarna gre yapnz. lem Basamaklar Kaynak iin doru akm veren kaynak makinasn pens (+) kutupta olacak ekilde ayarlaynz. Kaynatlacak dkme demirin cinsini tespit ediniz. Krlan dkm gerece gelecek yk ve kullanm yeri dikkate alnarak dayanm artrmak iin saplamalar balaynz (ekil 1.5). Dkm gerelerin kaynatlacak kenarlarn temizleyerek, para kalnlna uygun kaynak az anz (ekil 1.4). Kaynatlacak dkm gerecin cinsine gre gerekiyorsa n tavlama yapnz(Resim 1.4) ve birletirme kenarlarna tampon diki ekiniz. Kaynatlacak gereleri puntalaynz (Resim 1.3), paralar masaya sabitleyiniz. Elektrot ark boyunu ksa bir ekilde tutarak kaynak dikiini ekiniz (ekil 1.6). n tavlamasz kaynakta ksa dikiler ekerek ve ekileme ilemini yaparak kaynak dikiini ekiniz (Resim 1.5). El ile tutulacak souklua gelene kadar bekleyiniz. Soumu olan parann kaynak ek yerini tel fra ile temizleyiniz. Kaynak bitiminde parann uygun koullarda soumasn salaynz. Kaynak ek yerini temizleyiniz. Tavr ve neriler Yanmalara kar dikkatli olunuz. Kaynak esnasnda emniyet tedbirlerini uygulaynz. almalarnzda mutlaka kaynak maskesi kullannz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Mesleiniz ile ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

19

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES
DEERLENDRME KRTERLER Kaynak iin doru akm veren kaynak makinesini, pens (+) kutupta olacak ekilde ayarladnz m? Kaynatlacak dkme demirin cinsini tespit ettiniz mi? Krlan dkm gerece gelecek yk ve kullanm yeri dikkate alnarak dayanm artrmak iin saplamalar baladnz m? Dkm gerelerin kaynatlacak kenarlarn temizlediniz mi? Para kalnlna uygun kaynak az atnz m? Kaynatlacak dkm gerecin cinsine gre gerekiyorsa n tavlama yaptnz m? Birletirme kenarlarna tampon diki ektiniz mi? Kaynatlacak gereleri puntalayarak, paralar masaya sabitlediniz mi? Elektrot ark boyunu ksa tutarak kaynak dikiini ektiniz mi? n tavlamasz kaynakta ksa dikiler ekerek ve ekileme ilemini yaparak kaynak dikiini ektiniz mi? kinci pasoyu ekmek iin kaynak edilecek parann el ile tutulacak souklua gelmesini beklediniz mi? Soumu olan parann kaynak ek yerini tel fra ile temizlediniz mi? Kaynak bitiminde parann uygun koullarda soumasn saladnz m? Kaynak ek yerini temizlediniz mi? Evet Hayir

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.

20

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii lmek iin bir adet atlam dkme demir ve krlm dkme demir paray elektrik ark ile birletirerek aadaki kriterlere gre kendinizi deerlendiriniz.

KONTROL LSTES
ATLAMI DKME DEMR PARANIN ELEKTRK ARKI Evet LE KAYNAINA LKN KRTERLER 1) Kaynak iin doru akm veren kaynak makinesini, pens (+) kutupta olacak ekilde ayarladnz m? 2) Kaynatlacak dkme demirin cinsini tespit ettiniz mi? 3) atlak tamiri iin atlan balang veya biti yerine kk apl matkapla delik atnz m? 4) Dkm gerelerin kaynatlacak kenarlarn temizlediniz mi? Para kalnlna uygun kaynak az atnz m? 5) atlak, para kenarndan balyor ise atlak balang yerini puntaladnz m? 6) Elektrot ark boyunu ksa tutarak 10-30mm arasnda kaynak dikiini ektiniz mi? 7) Kaynak dikiini eki ile yava yava ekilediniz mi? 8) kinci pasoyu ekmek iin kaynak edilecek parann el ile tutulacak souklua gelmesini beklediniz mi? 9) Soumu olan parann kaynak ek yerini tel fra ile temizlediniz mi? lk dikiin bittii yerden itibaren ikinci kaynak dikiini ekerek, kaynak dikiini yava yava ekilediniz mi? 10) atlak tamamen kaynatlana kadar bu ileme devam ettiniz mi? 11) Kaynak bitiminde parann uygun koullarda soumasn saladnz m? 12) Kaynak ek yerini temizlediniz mi? Hayr

M Mmm

21

KONTROL LSTES
KIRILMI DKME DEMR PARANIN ELEKTRK ARKI Evet LE KAYNAINA LKN KRTERLER 1) Kaynak iin doru akm veren kaynak makinesini pens (+) kutupta olacak ekilde ayarladnz m? 2) Kaynatlacak dkme demirin cinsini tespit ettiniz mi? 3) Krlan dkm gerece gelecek yk ve kullanm yeri dikkate alnarak dayanm artrmak iin saplamalar baladnz m? 4) Dkm gerelerin kaynatlacak kenarlarn temizlediniz mi? Para kalnlna uygun kaynak az atnz m? 5) Kaynatlacak dkm gerecin cinsine gre gerekiyorsa n tavlama yaptnz m? Birletirme kenarlarna tampon diki ektiniz mi? 6) Kaynatlacak gereleri puntalayarak, paralar masaya sabitlediniz mi? 7) Elektrot ark boyunu ksa tutarak kaynak dikiini ektiniz mi? 8) n tavlamasz kaynakta ksa dikiler ekerek ve ekileme ilemini yaparak kaynak dikiini ektiniz mi? 9) kinci pasoyu ekmek iin kaynak edilecek parann el ile tutulacak souklua gelmesini beklediniz mi? 10) Soumu olan parann kaynak ek yerini tel fra ile temizlediniz mi? 11) Kaynak bitiminde parann uygun koullarda soumasn saladnz m? 12) Kaynak ek yerini temizlediniz mi? Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

22

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET- 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 D Y D D D D D Y Y D D Y D D Y

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

23

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

OUZ Burhan, Ark Kayna, Oerlkon Yayn, 1989. CAVCAR Melike Mihran, Dkme Demirler ve Dkme Demirlerin Kayna, Oerlkon Yayn, 1996. GLEN Behet, Hakan Ate, Demir ve Alamlarnn Fiziksel Metalurjisi, Ankara, 1997. ALIKAN Hikmet, Metal leri Teknolojisi, Ankara 1990.

24

KAYNAKA KAYNAKA
OUZ Burhan, Ark Kayna, Oerlkon Yayn, 1989. CAVCAR Melike Mihran, Dkme Demirler ve Dkme Demirlerin Kayna, OERLIKON Yayn, 1996. TEPE H. brahim, Ark Kaynak Teknii, ANKARA. 2005. GLEN Behet, Hakan Ate, Demir ve Alamlarnn Fiziksel Metalurjisi, ANKARA. 1997. KARABULUT Hasan, Yaymlanmam retmen Ders Notlar, Ankara. 2005. ALIKAN Hikmet, Metal leri Teknolojisi, Ankara, 1990, SERFEL Saip, Metal leri Meslek Teknolojisi2, Ankara, 1996. Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Atlyeleri, Ankara, 2005.

25