2008

RETMMDRL
TRAMMENTOSANAYVETC.A..

NDEKLER MENTONUN TANIMI ....................................................................................................... 2 1.HAMMADDELER................................................................................................................ 2 1.1. Kalker:............................................................................................................................ 2 1.2. Marn:.............................................................................................................................. 3 1.3. Kil: .................................................................................................................................. 3 1.4. Demir Cevheri: .............................................................................................................. 3 1.5. Boksit:............................................................................................................................. 4 2. KLNKER VE MENTO OLUUMU ............................................................................ 4 3. LETME NTELER ...................................................................................................... 6 3.1. Krc (Konkasr) .......................................................................................................... 7 3.1.1. Hammadde Krc:................................................................................................. 8 3.1.2. Katk Krc:........................................................................................................... 8 3.2. Stokhol: .......................................................................................................................... 9 3.2.1. Hammadde Stokhol: ........................................................................................... 9 3.2.2. Katk Stokhol: ................................................................................................... 10 3.3. Hammadde Kalite Kontrol......................................................................................... 10 3.4. Farin Deirmeni .......................................................................................................... 13 3.5. Yakt nitesi ................................................................................................................ 16 3.5.1. Kmr Stokhol ve nkarm.......................................................................... 17 3.5.2. Toz Kmr Hazrlama ve Tartm...................................................................... 17 3.5.3. Yakt Yakma Verimlii....................................................................................... 18 3.6. n Istc Siklonlar, Dner Frn ve Klinker Soutma: ........................................... 19 3.6.1. Yanma leminin Kimyasal, Fiziksel Ve Mineralojik Ynleri ........................ 23 A. Kurutma:.............................................................................................................. 23 B. Kil Minerallerinin Dehidratasyonu: .................................................................. 23 D. Kat Reaksiyonlar: .............................................................................................. 24 E. Sv Faz da Meydana Gelen Reaksiyonlar: ....................................................... 24 F. Soutma Sresince Meydana Gelen Reaksiyonlar:.......................................... 24 3.6.2. Frn Rejiminde nemli Noktalar ..................................................................... 27 A. Sirklsyon Sorunu:............................................................................................ 27 B. Dner Frnlarda Alev Formasyonu Ve Bal Problemler: ............................. 28 3.7. imento Deirmeni ..................................................................................................... 36 A. Al:....................................................................................................................... 39 B. Puzzolanik maddeler (Tras): .............................................................................. 40 C. Pimi ist: ........................................................................................................... 40 D. Yksek Frn Crufu: ......................................................................................... 40 E. Uucu kl: ............................................................................................................ 41 F. Kalker (Kire ta):.............................................................................................. 41 G. Minr lave Bileenler: ....................................................................................... 41 3.7.1. retim Aamalarnda tmenin nemi......................................................... 41 3.8. imentonun Hidratasyonu ......................................................................................... 43 3.9. Paketleme ..................................................................................................................... 45 EK 1: imento Szl............................................................................................................. i

MENTONUN TANIMI
imento; balca silisyum, kalsiyum, alminyum ve demir oksitlerini ihtiva eden hammaddelerin (kalker, kil, marn ve demir cevheri) belirli oranlarda kartrlarak 1450 0C scakla kadar piirilmesi ile elde edilen yar rn klinkerin daha sonra, alta ile veya alta ve katk maddesi ilavesiyle tlmesi suretiyle elde edilen toz rn ifade etmektedir. imento, bir baka deile su ile kartrldnda sertleen bir hamur (pasta) oluturan ve karo, fayans, tula v.b. malzemeleri yaptrma (Hidrolik Balayc) zellii kazanan, dayanmn ve kararlln her zaman koruyan inorganik ve ince tlm bir rndr.

1.HAMMADDELER
imento retiminde silisyum, kalsiyum, alminyum ve demir oksitlerini ihtiva eden hammaddeler kullanlmakta olup, bu oksitleri ieren hammaddeler; kalker, marn, kil, demir cevheri ve boksit u ekilde zetlenebilir:

1.1. Kalker: Kalker yapca kalsiyum karbonattan(CaCO3) ibarettir. En saf ekli beyaz olan
kalkerin rengi sardan kahverengiye kadar deiir. Bnyesindeki killi maddeler ve demir bileikleri kalkerin rengini deitirir. Kalker hayvansal orijinli olup hayvan kabuklarnn jeolojik alardan beri birikmesi neticesinde olumulardr. Kalkerin sertlii jeolojik yana gre farkllk gsterir. Jeolojik oluumu ne kadar eski olursa kalker o kadar sert olur ve ortalama sertlii 1,83 Mohs sertlik derecesindedir, younluu ise 2,22,8 gr/cm3'tr. Kalkerin en saf ekilleri KALST ve ARAGONT tir. Doada bulunan dier kalsiyum karbonat trleri ise srasyla MANYEZT (MgCO3) ve DOLOMT (CaMg(CO3)) tir. Kalsitin zgl arl 2,7 gr/cm3, aragonitin ise 2,95 gr/cm3 dr. Kalker ve tebeir ise en fazla yaygn olan ekilleridir. Mermer ise kalsitin gzle grlen taneli kristal yapl cinsidir. Kalker imento hammaddeleri arasnda jeolojik yapsndan dolay nmesi en zor maddedir. Frnda piirme esnasnda tepkimeyi oluturacak en nemli bileenin ana kaynan yani kalsiyum oksit (CaO) ihtiva eder. Klinker retimi iin tm jeolojik biimlerdeki CaCO3 oluumlar uygundur.

1.2. Marn: inde silis, killi maddeler ve demir oksit bulunan kalkerlere marn denir.
imentoyu tekil eden ilkel maddeler; kire, silis, alminyum oksit, demir oksit iermesi bakmndan marn hammadde olarak imento retiminde daha ok tercih edilir. deal marn; imento imalatnda istenen oranda oksit ihtiva eden marndr. nk tabi karm suni karmdan daha homojendir. Bu sebepten dolay kolay pier ve dolaysyla dner frnda kalori tasarrufu salar. Ayn zamanda byle bir marnn tme masraflar da azdr, nk tme ncesi ve sonras homojene yatrm ve masraflarna gerek yoktur. Marnn rengi ihtiva ettii killi maddelere gre sardan gri siyaha kadar deiir. zetle marn pime reaksiyonu iin gerekli CaO (kalsiyum oksit), SiO2 (silisyum dioksit), Al2O3 (alminyum oksit) ve Fe2O3 (demir oksit) maddelerine kaynaklk eder. Jeolojik bakmdan marn, CaCO3n ve killi maddelerin ayn zamandaki kelti teekkl sonucunda olumu bir tortul kayatr. Marn kalkere gre daha yumuak olmas nedeniyle kolay istihra edilebilmekte, krma ve tme enerji tketimi dk olmaktadr. Marn ierisinde ki killi madde miktar arttka sertlii de der.

1.3. Kil: imento retiminde ikinci nemli hammadde kildir. Killeri oluturan ana bileen
sulu alminyum silikat bileikleridir. Killer; KAOLN, MONTMORLLONT ve LLT gibi kil minerallerinin yannda nemli lde demir oksit, demir slfr, kum ve kalsit gibi kil d mineraller ve az miktarda organik madde iermektedirler. Demir, killeri renklendiren esas maddedir. Bunun yannda organik maddeler de killerin renklenmesine katkda bulunurlar. Bu ekilde safl bozacak mineraller iermeyen killerin rengi beyazdr. Killer esas olarak ktlece en ok SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 ieren maddelerdir. Bunlar az miktarda MgO, CaO, K2O ve Na2O ierirler. Killer genellikle bir veya birka kil mineralini birlikte iermektedirler. Kil minerallerinin yannda genellikle feldspat ve kuvars gibi mineraller de bulunmaktadr. Kil rneklerinin ierdii kil mineralleri ok eitlidir ve aadaki gibi gruplandrlmlardr. a)Kaolinit Al2SiO5(OH)4 b)Mika -Muskovit KAlSi3O10(OH)8-Biotit K(Mg, Fe)3ALSiO10(OH)8c)Montmorillonit Al2Si4(OH)2-xH2O d)Klorit Kil rengi sardan gri siyaha kadar deien bir hammaddedir.

1.4. Demir Cevheri: Doada demir cevheri en ok hematit olarak bulunmaktadr. Hematit
krmz renklidir ve imento sanayisinde kullanlmaktadr. Younluu 4,95,3 gr/cm3'tr.

Ergime noktasnn saptanmas mmkn deildir. nk atmosferin artlar altnda stlan Fe2O3'lik znmekte ve oksijen ile manyetik duruma gelmektedir. Amorf durumda bulunan cevherin rengi krmzya alar. Yapsnda bulundurduu Fe2O3 (demir oksit) ile frn pime reaksiyonlarna itirak eden cevher ayn zamanda iletmede tlm malzemenin daha kolay piirilmesine katk salar. Demir cevheri ayn zamanda ilerleyen zamanlarda bahsedilecek olan silikat ve alminyum modllerini drmek iinde kullanlr.

1.5. Boksit: Boksit pimeyi kolaylatran ve iletme parametrelerinden olan demir oksit ile
birlikte sv faz oluturan Al2O3 kaynadr. Bir alminyum cevheri olan boksit, oksitlerden meydana gelmitir ve hidratasyon suyu ihtiva eder. Scak blgelerde ok fazla bulunur. Granit, gnays gibi alminyum silikatl kayalarn hava ile temas edip ayrmasndan meydana gelir. Yaps gevek ve topramsdr. Genellikle rengi beyaz olup, demir oksit katklarndan dolay kahverengi veya krmzdr. Sertlik derecesi 13 Mohs, younluu 2,5 3,0 gr/cm 3'tr. Esas itibaryla SiO2, Al2O3, Fe2O3 ve H2O dan oluan boksit ierisinde az miktarda da (~%3) TiO2 de bulunabilir. Bu bahsedilen hammaddelerin yannda ayn zamanda tlen ham karmn silis(SiO2) miktarn artrmak iin baz dzeltme maddeleri kullanlr ki bunlar KUM, SLSL KL, DYATOME TOPRAI v.s. dr. zetle hammaddelerin ierdikleri mineraller ve yzdeler aada ki gibidir. KALKER MARN KL DEMR CEV. % 85 - % 100 CaCO3 %65- % 85 CaCO3 % 40 SiO2 , % 12 Al203 % 60 Fe2O3

2. KLNKER VE MENTO OLUUMU

imento, retimini tamamlayana kadar bir takm srelerden geer. retim hakknda ayrntl bilgi vermeden nce baz tanmlamalar yapmak gerekir. Farin: Kalker, kil ve/veya marn ve demir cevherinin belirli oranlarda kartrlp Farin deirmeninde tlmesinden elde edilen un eklinde ki ara rndr. Klinker: Farin nitesinde elde edilen, ince tlm, byk bir ksmn kalsiyum karbonat (CaCO3), silisyum dioksit (SiO2) ve alminyum oksit (Al2O3) ile demir oksidin (Fe2O3) tekil ettii homojen bir karm olan farinin 1300 0C den daha yksek scaklklarda piirilmesi ve

akabinde hzl soutulmas sonucu elde edilen ortalama bir ceviz byklnde ki rne denir. Klinker retimi aada ematik olarak zetlenmitir. Krlan hammadde iyice tldkten sonra homojene ilemine tabi kalr ve frna homojen zellikte malzeme girii salanm olur.
OCAKLAR KALKER KL DEMR

KIRMA

KIRICI

KMYASAL ORANLAMA

KIRILMI KALKER

KIRILMI PREMKS

TME

DERMEN

HOMOJENLETR ME PRME

HOMOJENE SLOSU

DNERFIRIN

KLNKER

ekil 1: Klinker retim Aamalar Yksek kalitede bir imento klinkerini en uygun iletme koullar ile retmek iin mevcut hammadde mineralleri CaO, SiO2, Al2O3, Fe2O3, Alkali ve Slfat (SO3) miktarlar arasnda belli bir oran olmas gerekmektedir. Bu oranlara modl denilir. Bu modller arasnda en nemlileri, kire doygunluk faktr (LSF), silikat modl (SM) ve alminyum modl (AlM) dr. Klinkerin, dolaysyla da imentonun kalitesini tayin ettii kadar pime artlarn da etkileyen bu modller klinkerin kimyasal analizlerinden hesaplanr. lerleyen safhalarda modller ayrntl olarak ele alnacaktr. Pime esnasnda meydana gelen reaksiyonlar ve meydana geldikleri scaklklar u ekilde zetlemek mmkndr. Hammaddede serbest suyun buharlamas ~ 100 0C Kildeki kristal suyun buharlamas ~ 500 0C ve st

Magnezyum karbonatn ayrmas MgCO3~ 600700 0C Kalsiyum karbonatn ayrmas ~ 825900 0C ve st Kire ve kilin birlemesi ~ 800 0C de balar ve 1450 0C de tamamlanr. Serbest suyun buharlamas abucak tamamlanr ve ergime ile kimyasal reaksiyonlar balar. Dner frnlar genellikle %34 meyilli olarak yerletirilmi klinker piiricileridir. Frn dnmesi ile ierideki mal srtnme ile yukar doru kar ve srtnme kuvvetinin yenildii noktada, frn eimine uygun olarak aa der. Her k ve inite frn ap ile eime bal olarak mal bir miktar ilerleyerek frn boyunca hareket eder. Frn iinde klinkerleme 1450 0C civarnda sinter blgesinde (frnn alev borusuna en yakn blgesi) meydana gelir. Sinter blgesinin sonunda klinker, soutma blgesine geer. 1250 0C civarnda klinker frndan soutmaya dklr. Klinker en fazla 20 dakikas sinter blgesinde olmak zere yaklak 1 saat iinde frn terk eder. Klinkerin temel yapsn tekil eden bileikler aada verilmitir. Bu bileikler klinkerin kimyasal analizlerinden teorik olarak BOGUE formlleri ile veya X-nlar ile mineralojik olarak tespit edilir. Trikalsiyum silikat 3CaO.SiO2 veya C3S-Alit Dikalsiyum silikat 2CaO.SiO2 veya C2S-Belit Trikalsiyum aluminat 3CaO.Al2O3 veya C3A-Selit Tetrakalsiyum alminoferrit 4CaO.Al2O3.Fe2O3 veya C4AF-Kahverengi Millerit Bu 4 ana bileikten baka az miktarda serbest kire CaO, magnezyum oksit MgO, kkrtl bileikler ve alkaliler bulunur.

3. LETME NTELER
letme niteleri anlatmaya balamadan nce retim akn aada ki ekilde zetlemek mmkndr:

OCAKLAR

KLNKERLEME

STOKLAMA

KIRICI KLNKER ALI KATKI

NHOMOJONE NEZC

HAMMADDE TME TME

HOMOJENLETRME

SEPERASYON

PAKETLEME

SATI

ekil 2: letme Diyagram

3.1. Krc (Konkasr)

imento imalat iin, gerekli hammaddelerin krc ve hammadde deirmenlerinde krlarak ufaltlmas gerekmektedir. Genel olarak, bu hammaddeler ocaktan geldii zaman en ok 2 m boyutunda paralar halindedir. Dner frndan iyi kalitede bir klinker elde edebilmek iin bu paralarn en az 0,2 mm.ye kadar ufaltlmas gerekir. Ocaklardan istihrac yaplan hammadde damperli kamyonlar yardmyla hammadde bunkerlerine beslenir (ekil 3). Bu bunkerlerin altna yerletirilen bantlar ile de krcya besleme yaplr. Krlm olan hammadde ve katk rnleri stoklanmak zere stok sahasna (stokhole) tayc lastik bantlarla ylr. Krlm katk ve hammadde rnleri ayr stok sahalarnda bekletilir. Fabrika bnyesinde iki adet ayni tipte farkl kapasitelerde krc bulunmaktadr.

Kil

Demir Cevheri Kalker

KIRICI

On-line Analizr

Farin Deirmen besleme Stokhole ekil 3: Hammadde Krc 3.1.1. Hammadde Krc: ki ana hammadde bunkerleri altnda bulunan elik bantlar ift rotorlu ekili krcya ayn anda kalker ve kil beslemesi yaparlar. Hammadde krcnn krma kapasitesi saatlik 1000 tondur. Krcdan geirilecek maksimum hammadde bykl 1500 mm dir ve krcdan kan krlm malzemenin maksimum bykl 75 mm dir. Bu bykl ayarlayan ise krcya yerletirilen zgaralardr. Krclarda ekilerle krlan malzemeler zgaraya der ve buradan istenilen byklkte tane boyutu elde edilmi olur. Bu zgaralarda istenilen tane boyutuna ulalamaz veya zamanla zgara anrsa istenilen aralkta yeni bir zgara ile deitirmek mmkndr. Krcdan kan krlm kalker-kil karm lastik toplama bandna dklr ve daha sonra demir cevheri bunkerinden beslenen demir cevheri ile karr. Toplama bandnda toplanan ham karm bant zerine kurulmu olan on-line analizrden geer ve preblending (n karm) olarak hammadde stokholne gnderilir. Online analizr hakknda ayrntl bilgi daha sonra verilecektir. 3.1.2. Katk Krc: Demir cevheri, al, tras, kalker, cruf v.b. hammadde ve katk malzemeleri bu krcdan geer. Maksimum 800 mm boyutunda ki taneler bu krcya

beslenebilir ve genellikle krlan malzemelerin tamam maksimum 50 mm apnda alnr. Yine ekili krc olan katk krcsnn toplam kapasitesi 250 t/s olup alma prensibi hammadde krc ile tamamyla ayndr. Krlma ileminden sonra demir cevheri, al, tras, kalker v.b. hammadde ve katk stokhollerine nakledilir. Stokhol ve krc yerleimi aadaki ekilde gsterildii gibidir.

Hammadde Bunkerleri

Hammadde Krc Katk Krc

Hammadde Stokhol

Kmr Stokhol

Katk Stokhol

ekil 4: Stokholler ve Krclar

3.2. Stokhol: Stokhole malzemeyi yma iini stacker (yc) yapar. Stacker bir ray
zerinde istenilen yerlere hareket ettirilebilen bir makinedir. Stokhole ylm olan malzemeler reclaimer (kazyc) adn verdiimiz makineler ile deirmenlere beslenmek zere lastik bantlar araclyla bunkerlere beslenir. 3.2.1. Hammadde Stokhol: Hammadde Stokhol ierisinde iki adet 20.000 tonluk preblending yn, 3000 tonluk dzeltici (korrektr) olarak kullanlan kalker ve 4000 tonluk

demir cevheri ynlarn iermektedir. Kalker kil karm yani premiks stacker tarafndan bir tarafa ylrken dier taraftaki yndan ise reclaimer premikse kazma yaparak farin deirmeninde tlmek zere bantlar araclyla bunkerlere gnderir. Stokholde reclaimer, korrektr kalker, yine dzeltici olarak kullanlacak demir cevheri ve premiks olmak zere tip hammaddeyi Farin deirmeni besleme bunkerlerine besler. 3.2.2. Katk Stokhol: 250 ton kapasiteli eneli krcdan geen tras, al, kalker, cruf gibi imento klinkerine katk olarak kullanlacak maddeler katk stokholnde stoklanr. Yine yma ve kazma iini hammadde stokholnde olduu gibi srasyla stacker ve reclaimer yapar. Farkl malzemeler iin Stokholde ayrlan yn kapasiteleri aada ki gibidir: Kalker: 5.000 t Tras: 4.000 t Cruf: 4.000 t Al: 4.000 t

3.3. Hammadde Kalite Kontrol

imento retilirken ama; retim prosesinin ekonomik olmasn salamak; imento dayanmlar, alabilirlik ve donma karakteristikleri gibi, tm kalite standartlarnda yeterli performans salayacak imentoyu retmektir. imento endstrisinde hammadde karmlar, yaygn olarak, kalite kontrol parametreleri olarak tanmlanan hammadde ve/veya klinker ierisindeki deiik oksitlerin oranlar ile belirlendiinden daha nce bahsetmitik. imento nun hammaddesi olan klinker retimi iin kire (CaO), silika (SiO2), almina (Al2O3) ve demir (Fe2O3) olmak zere, 4 temel oksidin bulunmas gereklidir. Bu oksitlerin tamam, genellikle tek bir kaynaktan elde edilemez. Bu nedenle, istenen kimyasal birleimi salayabilmek iin 2, 3, 4 hatta bazen 5 farkl hammaddenin, belirli oranlarda kartrlmas gerekebilmektedir. Bu hammaddeler; kalker, marn, kil, dzeltici maddeler v.b. dir. Hammadde ilk, krc sonrasnda hammadde stokholne gnderilmeden nce on-line analizden geer. On-line analizr kalker, kil, demir cevheri v.b. maddelerin analizini yapan elektronik bir cihazdr. kinci analizrde ise ama ilk analizr ile n karm yaplm premiksi, korrektr kalker ve/veya korrektr demir cevherini Farin deirmenine yine istenilen kalite deerlerinde oranlamak ve besleyebilmektir. kinci analizrde kullanlan besleme bunkerleri altnda ki bantlar hassas tartm yapabilen bantlardr. Bu amala bantlar, analizrden

10

gelen komutlar ile entegre edilmi bir yazlm program yardmyla deirmene istenilen oranlarda hammadde akn salar. imdi analizrde retime yn veren ve kalitenin iskeletini oluturan bu modllere bir gz atalm.

ekil 5: Lastik Bant st On-Line Analizr Malzeme piirilmeden nce dikkat edilmesi gereken ve nceden belirlenmi iletme parametre deerleri; LSF (kire doygunluk faktr), SM (silikat modl) ve AlM (alminyum modl) dr. Krcdan geen malzeme analizi yaplmak zere bant zerine yerletirilmi olan on-line analizrden (ekil 5) geirilir. Cihaz bant stnden tarayarak alm olduu analiz deerlerine gre LSF ve dier modlleri hesaplar ve istenilen parametrelere gre krc altnda bulunan bantlar aracl ile besleme hzn deitirerek hammadde oranlamas yapar. Hammadde krclarndan sonra konulan analizrn amac kalker ve kil gibi majr bileenlerin n karmn yapmaktr, bu ileme preblending (n karm) denir. Bu ilemde ki temel ama daha homojen malzeme elde ederek yksek ve istikrarl kaliteyi yakalamaktr. Bu ilemler ana hatlaryla dier analizr olan farin deirmeni analizrnde de ayndr. Farkl olan ilk analizrde geen malzeme kalker, kil ve demir cevheridir; dier analizr iin oranlanacak maddeler ise premiks, korrektr kalker ve/veya demir cevheridir. Alminyum Modl (AlM): AlM = ( Al2O3 ) / ( Fe2O3 ) Alminyum modl Al2O3 un Fe2O3 e oranna eittir. Eer modl dk olursa klinker daha dk scaklklarda piirilir ve buda yakt tasarrufu demektir yani maliyeti drr. Eer

11

demir oksit fazla kullanlrsa modl dk olur ve buda klinkerin iyi pimesi demektir, fakat fazla demir oksit klinker younluunu artrd ve nebilirliini ykselttii iin maliyeti arttrr. Bundan dolay yksek kalitede klinker retebilmek iin modln 1,31,6 arasnda olmas tercih edilir. Modln yksek olmas imentonun donma sresini ksaltr. Ksaca iletme ve kalite etkilerini zetlemek gerekirse: AlM => Artarsa AlM => Artarsa AlM => Artarsa AlM => Artarsa Silikat Modl (SM): Pime Zorlar Frn erisinde Zayf Anzast (Kabuk) Oluur imentonun Donma Sresi Ksalr Sv (Likit) Faz Oluumu Yksek Scaklkta Oluur SM = ( SiO2 ) / ( Al2O3 + Fe2O3 )

Silikat modl klinker kalitesini etkileyen en nemli parametrelerden biridir. Eer SM miktar ykselirse, malzeme zor pieceinden dolay yakt tketimi artar. Yksek silikat modl ayn zamanda imentonun ilk donma (priz) sresini geciktirir. Eer modl dk olursa frn ierisinde kabuk (anzast) oluumu artar ve imento hzl donar. Genel anlamda iletmelerde tercih edilen modl deeri 2,32,45 arasndadr. Ksaca; SM => Artarsa SM => Artarsa SM => Artarsa SM => Artarsa SM => Artarsa Yakt Tketimi Artar Tozlu Pime Artar Frn erisinde Anzast Zayflar Klinker Dayanm Artar Likit Faz Der

Kire Doygunluk Faktr (LSF): LSF = 100CaO/(2.8SiO2 + 1.18Al2O3 + 0.65Fe2O3) LSF oran kalsiyum oksitin dier oksit bileenlere olan orandr. Normal kalitede bir klinkerden beklenen LSF deeri 9598 arasnda seyreder. 100 n zerindeki LSF deerleri iin, ortamda reaksiyona girmemi serbest kire bulunduuna iarettir. Bunun sebebi teorikte LSF in 100 e eit olmas durumunda dier tm oksitler kalsiyum oksitle reaksiyona girmesi ve fazla kalan CaO lerin serbest halde bulunduudur. Her zaman biraz reaksiyona girmemi serbest kire kalr ve LSF deeri de 100 n altnda kar. Yksek LSF deeri yakt tketimini arttrr nk kire pimeyi zorlatran bir elementtir, bu zelliinden dolay da frn ierisinde oluan anzast zayf olur. Buna karn kire doygunluk faktr yksek olan klinker numunesinin dayanm yksek olur.

12

LSF => Artarsa LSF => Artarsa LSF => Artarsa

Yakt Tketimi Artar Frn erisindeki Anzast ncelir Dayanm (Kalite) Artar

u ana kadar anlatlan bu 3 kalite modlnn yannda tanmnn veya iletmeye etkileri bilinmesi gereken terimler anzast ve sv fazdr. Anzast, frn ierisinde ki yksek scaklklarda pime sresince eriyik halde bulunan Farin tozunun frn i eperine rlm olan sya dayankl (refrakter) tulalara yapmas sonucu oluan bir anlamda koruyucu bir kabuktur. Anzast neden istenir? Frn ierisine rlen tulalarn iki temel amac vardr; ieride ki yksek sdan frn mantosunu korumak ve sy daha verimli kullanmak iin frn izolasyonunu salamak. te anzast bu tulalara koruyucu grev stlenerek daha uzun mrl ve stabil bir frn operasyonuna yardmc olur. Sv faz ise frn ierisinde 1260 0C civarnda olumaya balar. Sv faz scakln art ile artmaya devam eder ta ki maksimum pime scaklna kadar. Normal piirme scaklnda sv faz deeri iermi olduu almina, demir, magnezyum ve alkalilere gre %20-25 arasnda deiir. %LF = 2,99 Al2O3 + 0,2 Fe2O3 + MgO + K2O Dk faz deerlerinde kaliteli klinker retilemeyecei gibi yksek deerlerde anzastn ar kalnlamasna ve tulalara zarar verebilir. Likit faz yzdesi genellikle demir ve alminyum oranlar deitirilerek ayarlanabilir. LF => Artarsa LF => Artarsa LF => Artarsa LF => Artarsa Anzast Kalnlar Klinker Topalanr Tozuma Azalr Yakt Tketimi Azalr

3.4. Farin Deirmeni

Reclaimer tarafndan beslenen malzeme bunkerlere gnderilir. Srekli bahsedildii zere deirmende tlecek olan malzeme premiks, korrektr kalker ve demir cevheridir. Bu deirmen besleme bunkerlerinin kapasitesi aada ki gibidir: Premiks : Korrektr Kalker: Demir Cevheri: 1000 t 600 t 600 t

Tm bunkerler altnda besleme tonajn belirlemek zere hassas kantarlar mevcuttur. Kontrol odas tarafndan oranlar ayarlanp, kantarlardan dklen hammadde tayc bir bana dklr ve burada da analizrden geerek analizi tespit edilir ve tlmek zere sevk edilir.

13

Farin deirmeni dik deirmen olup (ekil 6) saatlik 420 ton kapasiteye sahiptir. Dik deirmende dikkat edilmesi gereken en nemli blmler dner nme tablas, tabla zerine den malzemeyi belli bir basnta bask yaparak ten valsler ve ince malzemeleri ayrp kaln malzemeleri geri deirmene gnderen seperatrdr.

Ham karm giri

tlm farin k

Seperatr

nme Tablas

Bask Tablas

Hava Kanal Vals

ekil 6: Farin Deirmeni Yukarda ki ekilden de anlalaca zere malzeme dner tablann ortasna der, dner tablann dnme hareketi tablann ortasndaki malzemeyi kenarlara yani valslerin altna doru iter. Valsler malzemeyi ezerek tr ve tablann altndan flenen scak hava tlen tozlar tayp seperatre gtrr. Seperatr ierisinde dnen kanatlar arasndan geebilen malzeme

14

yani ince malzeme tutularak homojene siloya gnderilir, geemeyen malzeme ise deirmende kalr. Farinde istenilen incelie ulamada ki esas sebep frn ierisinde pimeyi kolaylatrp klinkerleme reaksiyonlarna hz kazandrmaktr. Hammadde deirmene rutubetli girdiinden dolay nme esnasnda deirmende problemlere yol aabilir. Bu sebepten dolay farin deirmenine frn baca gaznn frndan ekmi olduu scak gazn bir ksm gnderilir ve malzeme bu sayede kurutulup tlr. Frn baca gaz fan ile ekilen scak gaz iki farkl ama iin kullanlr (ekil 7). Bunlardan biri kmr deirmeninde rutubetli malzemeyi tme esnasnda ayn zamanda kurutmak iin, dieri de yine ayn sebepten farin deirmeni iindir. Kmr iin ekilecek gaz baca gaz fanndan nce farin iin olan ise fan sonrasnda scak gaz hattndan ayrlr. Baca gaz fanndan sonra 2 hatta ayrlan gazn bir tanesi farin deirmenine tlecek hammaddeyi kurutma amac ile gnderilir, dieri ise soutma kulesine soutulmak zere gnderilir ki buradan da Elektrofiltre tozu tutarak gaz havaya brakr. Farin deirmeni almad durumlarda baca gaz fan tm gaz soutma kulesinden elektro filtreye gnderir. Soutma kulesi su pulverizasyon sistemi ile hem toz tayan scak gazn scakln drr hem de tozlarn bir ksmn tutar. Toz yk azalan gaz tozdan tamamen arndrlmak zere Elektrofiltre ye sevk edilir. Filtrede ve soutma kulesinde tutulan tozlar frna tozsuzlatrlan gaz ise bacalardan havaya braklr. Bu ksmda anlattmz yerlerde anlalaca zere Elektrofiltre toz tutucu olarak grev yapp atk gazn bnyesinde ki tozu tekrar sisteme kazandrarak hem fabrika maliyetine kazan salar, hem de gaz tozsuzlatrarak cevre kirliliine engel olur.

15

Frndan Gelen Scak Gaz BACA

Deirmene Giren Scak Gaz

SOUTMA KULES ELEKTROFLTRE

FARN DERMEN

ekil 7: Frn Scak Gaz Hatt Farin deirmeninde tlm toz rn homojene silosuna elevatrler araclyla sevk edilir. Homojene olmu rnde silodan piirilmek zere yine bir elevatr araclyla n stc siklonlara sevk edilir.

3.5. Yakt nitesi

Frnda kullanlan yaktlar fueloil (4 no.lu, 6 no.lu v.b.), kmr (linyit, petrokok, steamcoal, yerli v.b.), doalgaz veya alternatif yaktlardr (lastik, kt, boya amuru gibi kat atklar v.b.). Yakt Tipleri kcal/kg,Nm3 Parlama Scaklklar Alev Scaklklar Radyasyon Katsaylar Linyit Kmr 6000-6500 450-600 0C 2150 0C 0,9-1 Fuel-Oil 9200-9800 300-550 0C 2120 0C 0,7-0,9 Doal gaz 8000-9000 600-700 0C 2050 0C 0,2-0,6

Tablo 1: Yakt zellikleri

16

Yakt tiplerine gre alev ekilleri aada ki gibidir. KMR FUELOL DOAL GAZ Kmr kalitesi kullanld amaca gre deimektedir. Yakt hammaddesi olarak kullanlan kmrn kalitesi kmrlerin ierdii s deeri, inorganik madde (kl), nem, uucu madde gibi zellikleri ile belirlenmektedir. Kmrlerin yksek kalorili olmas ve dk inorganik madde (kl), nem ve uucu maddeli olmas onlarn kaliteli kmrler olduunu ortaya koymaktadr. Frnda kullanlacak olan kmrde dikkat edilmesi gereken en nemli hususlar kmrn kalorisi ve uucu madde miktardr. Uucu madde kmrn tutumasn kolaylatran ve kmr bnyesinde bulunan hidrokarbon buharlar ile karbondioksit ve su buhar gibi gazlarn toplamna denir. 3.5.1. Kmr Stokhol ve nkarm stenilen kmr tipleri iin alm emri ktktan sonra kmr, kamyonlarla fabrikaya sevk edilir. Kmrler her biri 30.000 ton olan iki yn halinde uzunlamasna stokhole ylr. Daha sonra bu kmrler 150 ton/saat kapasiteyi kazyclarla kmr bunkerlerine sevk edilir. 3.5.2. Toz Kmr Hazrlama ve Tartm Kmr veya kmr karmlar kazyclarla kmr bunkerlerine beslenir, kmr deirmenine istenilen kalori hedefi gzetilerek bir kmr veya kmr karm ayarlanr ve istenilen tartm deerlerine gre hassas tartml kantarlar araclyla besleme yaplr. Kmr deirmeni saatlik 40 ton kapasiteli dik bir deirmendir ve alma prensibi genel hatlaryla farin deirmenine benzerdir. Deirmene giren ya kmr yine frn scak gazndan ekilen bir hat yardmyla hem istenilen incelie gre tlrken ayn zamanda kurutulur. nme ileminden sonra kmr toz kmr silosuna sevk edilir. Daha sonra toz kmr silosunun altna yerletirilen kantarlar araclyla frn ve kalsinatre istenilen oranlarda beslenerek yakma ilemini gerekletirirler. Frna ve kalsinatre beslenen kmrde aranan kalori deeri yaklak 6000 kcal/kg kmr, uucu madde %2225 aras, bnye rutubeti ise %1 dir. Kmr karmnda eer uucu oran dkse tutuma zorlaaca iin kmr daha fazla tlp incelii artrlr. Bu sayede uucudan kaybedilen tutuma verimi incelikle ykseltilmi olur.

17

Analiz Deerleri(kuru bazda) Uucu Madde (%) Kl Karbon Hidrojen Slfr (%) (%) (%) (%)

Petro-kok kmr 13,0 7,1 82,6 3,4 4,9 7200

Normal kmr 26,0 14,0 70,0 4,6 0,7 6400

Net Kalori Deeri (Kcal/Kg)

Tablo 2: Kmr Tipine Gre Analiz Sonu Karlatrmas Harcanacak kmr tonaj hedeflenen piirme kalorisine gre hesaplanr. Piirme kalorisi piirilen birim ton klinkere karlk gelen kmr kalori deeridir. 1 saatlik klinker retimi temel alnrsa: Piirme kalorisi = PK; Kmr Kalorisi = KK; retilen Klinker = K; Tketilen Kmr = TK

PK = KKTK/K
rnek: Saatlik retilmek istenen klinker tonaj 200 ton, kullanlan kmr kalorisi 6500 kcal ve hedeflenen piirme kalorisi 750 kcal/kg klinker. Bu verilere gre saatlik beslenmesi gereken kmr ka tondur? Toplam 200 ton klinker piirmek iin gerekli olan s enerjisi: 750 200.000 = 150.000.000 kcal Beslenecek kmr = 150.000.000 / 6500 = 23.076 kg kmr = 23,076 ton kmr. 3.5.3. Yakt Yakma Verimlii Kmr alev borusu ile frna beslendiinde ilk olarak karbon ekirdei etrafnda ki uucu madde diye adlandrdmz hidrokarbon buhar alevlenir ve daha sonra kmr tutuarak yanar. Yeterli scakla eriildii anda kmr ierisindeki karbon ortamda bulunan oksijen ile birleerek yanma olayn gerekletirir. Kmr frnda tam olarak yand takdirde karbondioksit (CO2) olumaktadr, eer tam yanma salanmazsa karbon monoksit (CO) oluumu gerekleir ve bu da frn ierisinde ciddi kalori kaybna sebep olmaktadr. C + O2 C + O2 CO294 Kcal CO53 Kcal

41 Kcal fark ve KAYIP = % 44 Frn ierisinde oluan yksek miktarda CO ayrca frn ierisinde indirgen ortam oluturur. Bu indirgen ortamdan dolay C3S kristalleri ierisine giren demir soutmaya dklrken fazla oksijeni grp ykseltgenir bu da C3S in kalitesini dolays ile de klinker kalitesini drr.

18

Fazla oksijen ise frna fazla havann girdiine iarettir ve bu bize frnn souk olduuna iaret eder. Sonu olarak frn ierisinde oksijen O2 miktar ve dier yanma parametreleri iletme koullar gzetilerek uygun deerlerde allr.

3.6. n Istc Siklonlar, Dner Frn ve Klinker Soutma:

Homojene siloda hem stoklanan hem de bir taraftan homojenizasyonu devam eden farin daha sonra birbirine simetrik halde bulunan 5 aamal n stc (1 adet n kalsinasyon nitesi dhil) siklonlara, ikinci siklonun gaz kanalndan giri yapar (Bkz. ekil 7). imento klinkeri n stcl bir frnda piirildiinde, tketilen snn byk bir blm kalsiyum karbonatn (CaCO3) ayrmas iin gereklidir. Burada n sl ileme tabi tutularak frna girmeden nce bnyesindeki bal suyunu atar ve kalsinasyonun byk bir ksm burada tamamlanr. CaCO3 + s CaO + CO2 (kalsinasyon) Kalsinasyona uram malzeme geri kalan kalsinasyonunu dner frnda tamamlar, frnda piirme ilemine maruz kalr ve klinkerleme reaksiyonunu gerekletirir. Frnda ergimeye urayan klinker soutmaya dklr ve burada ani soutmaya urayarak arzu edilen kristal yaps kazandrlr.

C1 = 1.Siklon C2 = 2.Siklon C3 = 3.Siklon C4 = 4.Siklon C5 = 5.Siklon

Alev Borusu

ekil 8: Frn Sistemi Gaz ve Mal Ak

19

Soutma dklne yerletirilen ezici (roller pres) klinker tanelerini daha kk boyutlara indirger ve saatte 320 ton kapasiteli koval bantlar araclyla 95.000 ton kapasiteli kapal klinker silosuna stoklanmak zere sevk edilir.Farin n stc siklonlarda scak gaz ile ters akm prensibine gre hareket etmektedir. Yani farin frn kafasna doru akarken baca gaz fan yardm ile ekilen scak gaz frndan siklonlara doru akmaktadr (ekil 8). Bu sayede frna girecek olan malzemenin bnyesinde ki su ve karbondioksit atlm ve istenilen scaklklarda frna girmi olur. n stc sisteme bal bir kalsinatr sistemi bulunmaktadr (ekil 8). Frn iin gerekli olan snn tmn frnn ana atelemesinden salamak yerine yukardaki reaksiyon iin gerekli olan sy ikinci bir ateleme ile yani farin frnn dner ksmna girmeden nce vermek daha avantajldr. Bylece farin hala gazn iinde asl iken ok yksek bir s transfer hz mmkndr. Gerekli tm snn %60n nkalsinasyon atelemesi ile salamak mmkndr. Bu kalsinatr sisteminde de farin kalsinatre yerletirilen alev borular ile stlmakta ve kalsine olmu farin miktarn artrmaktadr. Kalsinasyon iin kullanlan yakt yine alev borusunda olduu gibi kmrdr. Kalsinatrn yakma havas ise klinker soutma havasndan ekilen tersiyer havadr (ekil 11). n kalsinasyon uygulamasnn ayrca frn manto boyutlarnn klmesi, atee dayankl malzeme mrnn artmas, dengeli bir frn almas gibi avantajlar da vardr. Bu sayede hem frna giren malzemenin tonaj artm hem de siklonlarda devam eden kalsinasyon iine destek salam olur. Soutmadan ekilen soutma havasnn bir ksm kalsinatrde yanma havas olarak kullanlrken dier ksm klinker elektro filtresinde tozsuzlatrma ilemine tabi kalr. Frn sistemi gnlk 5000 ton klinker kapasitesine gre ayarlanmtr. Dner frn 4,8 metre apnda 74 metre uzunluunda boru eklinde yatayla %34 lk a yapan ve saat ynnde dnen (frn kafasndan bakldnda) eimli bir frndr.

20

Tersiyer Hava Kanal Elektrofiltre

Dner Frn

Soutma

ekil 9: Dner Frn Farin sinter blgesine kadar kalsine olmaya devam eder. Sinter blgesi frnda alev borusuna yakn, klinker iin ok byk nem tayan reaksiyonlarn gerekletii blgedir. Reaksiyonda byk rol oynayan bileenleri tekrar vurgulamak gerekirse srasyla CaO, SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 dr. Sinter blgesinde meydana gelen bu reaksiyonlar yukarda belirtildii gibi fazlar meydana getirirler. Bunlar C3S, C2S, C3A ve C4AF dir. Klinkerleme reaksiyonu ve sv faz oluumu yaklak 11001450 0C scaklkta meydana gelir. Sv faz (likit faz), sinterleme blgesinde meydana gelen 1250C scaklkta olumaya balayan, kimyasal tepkime olarak sadece C3Sin olutuu, pime zorluunu ve klinkerlemeyi tayin eden ortamdr. Likit faz byk lde demir oksitler; Fe2O3 ve almina oksitler; Al2O3 oluturur. Reaksiyona uram bu eriyik klinker dner frndan soutmaya dklr (ekil 10) ve ani soutmaya urar. Soutmaya scak giren malzemenin scaklnn byk bir ksm dklte der geri kalan ksm soutma zgaralar zerinde soutma dkle kadar fanlar yardm ile soutulur. Soutma ilemi tm sistem boyunca fanlar yardm ile hava yoluyla salanr. Hibir reaksiyona girmeyen kalsiyum oksitler serbest kire (S.CaO) olarak adlandrlr.

21

Tersiyer Hava Kanal Frnn Dn Yn

Klinker Dkl

Klinker Soutma

ekil 10: Klinker Soutma nitesi Frn ierisinde dolama tabi 3 tip hava bulunmaktadr, bunlar; primer, sekonder ve tersiyer havadr. Primer hava alev borusunun frna kmr ile birlikte fledii alev eklini ayarlayan havadr. Sekonder hava ise soutmaya fanlar ile flenen havann scak klinkerle karlamas sonucu snm frn kafasndan frna giren yanma havasdr. Tersiyer hava ise yine frn soutmada oluan scak gazn bir ksmnn ekilerek kalsinatrde yanma havas oluturmak iin kullanlan havadr (ekil 11). Frn ierisinde oluan ortam scaklndan anlalaca zere scak blgelerde ki yaltm iletmede s tasarrufu, az yakt ve dk maliyettir. Buradan yola karak malzemenin sl ilem grd yerlere sya dayankl (refrakter) malzeme uygulamas yaplmaktadr. Bu refrakter malzemeler sya dayankl beton, plakalar, tula v.b.dir. Bu atee dayankl malzemeler sy korumakla kalmayp siklon saclar, frn mantosu gibi metal malzemelerin scaktan zarar grmesini de engellemektedir. Frn sistemli ve kararl alt srece veya frn ierisinde oluan kabuk (anzast) ok deiken olmad surette frn ii refrakter mr uzar.

22

ekil 11: Frn Sistemi Gaz ve Mal Ak 3.6.1. Yanma leminin Kimyasal, Fiziksel Ve Mineralojik Ynleri imento klinkerini retebilmek iin farin 1450 0C scakla kadar stlmas gerekmektedir. Istma ilemi sresince ve zellikle de pime scaklnda minerallerin dehidratasyonu, karbonatlarn kalsinasyonu, kat ve sv fazda oluan reaksiyonlar ve kristalleme gibi nemli fiziksel ilemler meydana gelmektedir. A. Kurutma: Farin ierisinde mevcut olan serbest rutubet yaklak 200 0C civarnda tamamen uzaklatrlr. B. Kil Minerallerinin Dehidratasyonu: Kil minerallerinin yapsna gre yaklak olarak 400
0

C ve 750 0C arasnda deien scaklklarda bnyesinde ki su minerallerini brakmasyla

gerekleir.

Al4 [(OH)8 Si4O10] 2( Al2O3 2SiO ) + 4H2O 2

Bunun devamnda meydana gelen formasyon da daha st scaklk seviyelerinde bozunmaya urayarak klinkerleme reaksiyonu iin gerekli rnler elde edilmi olur.

Al2O3 2 SiO2 Al2O3 + 2 SiO2

23

C. Karbonatlarn Kalsinasyonu: Farin ierisinde bulunan kalsiyum karbonat bozunmaya 550800 0C de balar.

CaCO 3 CaO + CO 2
Kalsiyum oksit oluumundan sonra dier oluan oksitlerle birlikte scaklkta artaca iin artk reaksiyonlar balar ortamda oluan oksitlerden silisyum dioksit ile birlikte CS (CaO.SiO2) formasyonunu oluturur. D. Kat Reaksiyonlar: Bu reaksiyonlar aada ki gibidir:

CaOAl 2O3 + 2CaO 3CaOAl 2O3 CaOAl 2O3 + 3CaO + Fe2O3 4CaOAl 2O3 Fe2O3 CaO 2 SiO2CaO 2CaOSiO2
Kat reaksiyonlar anlald gibi C3A, C4AF ve C2S oluumunu iermektedir ve reaksiyonlar yava gereklemektedir fakat parack bykl azaltlarak, piirme scakl ykseltilerek bu reaksiyonlar hzlandrlabilir. E. Sv Faz da Meydana Gelen Reaksiyonlar: sv faz balad andan itibaren en nemli klinker fazlarndan birisi olan C3S oluumu balar. Bu esnada ortamda hem reaksiyona girmemi kalsiyum oksitler (CaO) hem de C2S formasyonu mevcuttur. Bu reaksiyon genellikle 1260 1310 0C scaklkta meydana gelir ve bu scaklkta C3S oluumu gerekleir.

CaO + 2CaOSiO2 3CaOSiO2

Sv faz ierisinde C2S ve C3S kat halde bulunur 1400 0C ye eriildiinde de sv faz oluumu tamamlanm olur. F. Soutma Sresince Meydana Gelen Reaksiyonlar: Eer piirme evresinden sonra klinker ok yava soutulursa sv klinker oluumu ierisinde ki C3S ler C2S oluumuna eimli olur ve buda C3S miktarnda azalmaya C2S miktarnda artmaya ve oluacak rnde dayanm kaybna yol aacaktr. nk C3S dayanm artran bir fazdr. Hzl soutmann avantajlar ise (1) klinkerin tlebilirlik art, (2) yksek alite(C3S) oluumu, (3) yava priz alma (donma), (4) daha iyi genleme miktar ve kristal yapdr. Reaksiyon sras scaklk arttka aada ki gibidir:

24

Alminyum oksidin hepsi aada grld gibi CaO ile tepkimeye girerek mono kalsiyum aluminat oluturur. CaO + Al2O3 CaO.Al2O3

Bu basamakta silisyum dioksit de bir miktar kalsiyum oksitle tepkimeye girerek mono kalsiyum silikat oluturur. CaO + SiO2 CaO.SiO2

Oluan bu mono kalsiyum silikat hemen daha fazla kalsiyum oksitle tepkimeye girerek, aada grld gibi Dikalsiyum silikat oluturur. Fakat bu basamakta oluan Dikalsiyum silikat'n miktar dktr. CaO. SiO2 + CaO 2CaO. SiO2

1100C-1300C scaklklar arasnda Trikalsiyum aluminat (3CaO.Al2O3) ve Tetrakalsiyum almina ferrit (4CaO.Al2O3.Fe2O3) oluumu gerekleir. Bu scaklk aralnda mono kalsiyum aluminat daha fazla kalsiyum oksitle tepkimeye girerek, Trikalsiyum aluminat oluturur. CaO.Al2O3 + 2CaO 3CaO.Al2O3

Ayn safhada bir miktar kalsiyum oksit, demir oksitle tepkimeye girerek Dikalsiyum ferrit oluturur. 2CaO + Fe2O3 2CaO. Fe2O3

Buna mteakip daha karmak bir tepkime ile Tetrakalsiyum almina ferrit oluur. CaO.Al2O3 + 3CaO + Fe2O3 4CaO.Al2O3.Fe2O3

1250 -1300C Sv faz oluumu balar. 1300C' nin stnde daha fazla sv faz oluur. Bunu Trikalsiyum silikat'n aada grld gibi oluumu izler ve bylece klinker fazlarnn oluumu tamamlanr. 2CaO. SiO2 + CaO 3CaO. SiO2

25

ekil 12: Kalsinasyon Sonras Faz Oluum Sras Sinterleme reaksiyonunda oluan bu fazlarn ve serbest kirecin bizim iin nem derecesi nedir? C3S = imentoya ilk dayanmn veren, yksek dayanmn elde edilmesini salayan ana klinker fazdr. Genellikle imentoda dayanm yksek bir rn elde edebilmek iin % 50 den fazla olmas istenir. Bu tepkimenin tersinir olmas nedeniyle hzl soutulmas iin klinker soutucu kullanlr. Eer soutmada yeterli ani soutma gereklemezse serbest kire oluumu gerekleir. Bu da betonun ar genlemesine ve atlak oluumuna neden olur. C3S =4,07CaO-7,6SiO2-6,73Al2O3-1,4Fe2O3 C2S = imentoya son dayanm kazandran klinker fazdr. Dk scaklkta sinterleme de klinkerdeki yzdesi artar. C2S =8,6SiO2+5,07Al2O3+1,08Fe2O3-3,07CaO C3A = Hidratasyon(su ile reaksiyon) reaksiyon hz yksek olan ve klinkerin ilenebilirliini artran klinker fazdr. Hidratasyon hznn yksek olmas nedeniyle imentonun erken donmasna neden olur. Bunu nlemek iin imento retimi srasnda al eklenir. C3A =2,65Al2O3-1,69Fe2O3 C4AF = imentoya rengini veren ve dayanmlar zerinde etkisi olmayan klinker fazdr. C4AF=3,04Fe2O3 Serbest Kire (S.CaO) = Serbest kire oluumunun farkl sebepleri vardr. 1. LSF istenilen deerden yksektir.

26

2. Klinker tam piirilmemitir. 3. Kalker tanecikleri iri yapdadr. 4. Homojen farin yaps yoktur. 5. Alite ( C3S ) yetersiz soutmadan dolay bozunur ve C2S e dnr. 3.6.2. Frn Rejiminde nemli Noktalar A. Sirklsyon Sorunu: Frn ierisinde hammaddeden ve yakttan gelen uucu maddeler (SO3, K2O, Na2O ve Cl) frn ve n stc siklonlarda bir devridaime maruz kalr. Bu scak dolam uuculuk derecesine bal olarak frnn sinter blgesinde buharlar ve gazlar tarafndan youarak hammaddeye ve ksmende cidarlara yaptklar daha souk blgelere doru aktarlr. Sonrasnda hammadde yzeyinde yeniden buharlamak zere sinter blgesine geri dnerler. Sonuta sirklasyon elementlerinin hemen hemen tamam sistemi klinker ile beraber terk eder. Kabuk balayan yerler, farin ve gaz akna engel olacak ekilde sistem ierisinde daralmalara ve hatta tkanmalara sebep olur ve bu da retimi kesintiye uratr. Alkaliler (K2O, Na2O) ve klor (Cl) hammaddeler ile frna girerken Slfat (SO3) ounlukla yaktlarla giri yapar. Ayr ayr sirklasyon elementlerine ve bileimlerine bal olarak youma noktas 650 0C 1000 0C lik bir aralk ierisinde yer alr. Slfatlarn ve bileiklerinin youmalar 800
0

C 1000

C arasnda gerekleir iken kloridler ve

bileimlerinin youmas 650 0C 800 0C arasnda gerekleir. Bu nedenlerden dolay sirklasyon elementlerinin youmas ile meydana gelen yapmalar bir yandan bu elementlerin kendilerine ve bileimlerine bal iken te yanda frn sisteminin kendine baldr. * Kloridler o kadar uucucudur ki frn klinker ile birlikte glkle terk ederler. Ancak Dner Frn sinter blgesinin geni apta soutulduu ya da byk malzeme topalarnn ierisine gml olduklar anlarda frn byk miktarlarda terk ederler. Normalde kloridler frn sisteminde geni bir evrim yaparlar * Slfr ve alkaliler frn sistemini ya aada belirtilen klinkerin erken dayanmn artran alkali slfat bileimler (K2SO4, K3NaSO4, Na2SO4, Ca2K2(SO4)3, CaSO4(nadir)) eklinde ya da; K(Potasyum) Belit (C2S) ve alminat (C3A) ile Na(Sodyum) Aluminat(C3A) ile ve SO3(Slfat) Belit(C2S) ile birlikte terk eder. * Kalsiyum anhidrit (CaSO4) olduka uucudur (1000 0C zerinde yapsal bozulmaya urar) ve bu nedenle frn sisteminde geni bir evrim yapar. Dolays ile frn sisteminde sistemi alkali slfr bileimi olarak terk etmek zere yeterli alkali olmas ok nemlidir. nk frnda alkali devir daimi yapan alkaliler (Na2O; K2O) zellikle kilin yapsnda ok bulunular.

27

Bunlar frn atmosferini boarlar ve frnda bu durumda tonaj dmek dahi gerekebilir. Eer ortamda yeterli SO3 yoksa devir daim artar ve yapmalar ciddi tkanmalara yol aar. Fakat frnda yeterli SO3 varsa frn alkali slfat olarak terk ederler. zellikle agregasnda aktif silisi olan Amerika ve Almanya alkali snrlandrmas getirmitir (max. 0.6 % ). Aksi takdirde alkali slfatlarla aktif silisle reaksiyona girerek beton genleerek patlar veya krlr. Bu sebeptendir ki iletme artlarnda dikkat edilmesi gereken en nemli sirklasyon kriteri alkali slfr orandr ve istenilen deer 1,2 dir. Molar Alkali/SO3 = (K2O/94 +Na2O/62 Cl/71)/(SO3/80) ASR> 1,0 olmas halinde ortamda KCl, K2SO4 ve serbest K2O bulunur ASR< 1,0 olmas halinde ortamda KCl, K2SO4 ve serbest SO3 bulunur ASR = 1,0 olmas halinde ortamda KCl, K2SO4 bulunur (dengeli alkali) Yapmalarda eer en alttan 2. veya 3. siklon seviyelerinde bir sorun ile kar karya kalnm ise problem klor evrimi orijinli veya nadiren ok yksek alkali kkenli olabilir. Eer problem en alt siklon seviyesi, frn girii ve intikal kamarasn kapsyor ise problemler normal artlarda ar slfr evriminden kaynaklanmaktadr. Frn girii CO (karbon monoksit) > 0,1 % ve/veya O2 < 1,5 2 olmas durumu yksek slfr evrimine neden olur. n stc boyunca oluan basn profili yapmalarn oluum blgelerini ortaya koyar. Cl <0.02% >0.05% SO3 <0,5 % >1.25% K2O <1,0 % >1.5 % Normal durum problem yok. Slfr evrimine bal olarak ciddi tkanma sorunlar Normal durum problem yok. Ciddi tkanma sorunlar Normal durum problem yok Slfatizasyon derecesine bal olarak kabuk tutma problemleri.

Na2O Az uucudur herhangi bir sorun yaratmaz. B. Dner Frnlarda Alev Formasyonu Ve Bal Problemler: Dner frnlarda mal ve gaz akn bloke edebilecek frn ii yapmalar, frn atmosferindeki uucularn youmasna bal olduu kadar; alev formasyonuna da baldr. Frn alev formasyonunun iletme artlarna etkileri u ekilde zetlenebilir. Frn kafa basncn lmede birden fazla noktann

28

gereklilii aada ki ekilde grlmektedir, ancak bylelikle ortalama bir basn deeri elde edilebilir.

ekil 13: Frn k Kafasnda Deiik Basn Durumlar Sekonder hava scaklnn, frn kafa emii zerinde nemli etkisi vardr. Sekonder hava scaklnn artmas havann hacmini ve hzn artrr. Bu da sekonder havay ve tozu frn kafasnn st ksmna doru ynlendirir. Daha sonra frnn alt ksmnda hafif bir negatif basn olsa bile, frn kafas stnden art bir basnca neden olmaktadr. Sekonder hava scaklnn deimesi alevin ste ve alta doru ynlenmesine sebep olur.

Sekonder hava

ekil 14: Frn Merkez Ekseni ve Asnda Yerletirilmi Bir Alev Borusu Burada ortalama sekonder hava scakl ve hz istenen durumdadr. Alev istenen eksende ve adadr.

29

ekil 15: Dk Sekonder Hava Scakl Alev Formasyonu ekil 15 deki sistem ekil15 dekinin aksine Sekonder hava scakl dtnde karlalan formasyonu gsterir. Sekonder hava scakl dk ise alev merkezden kam olup aa doru eilmitir ve akan klinkere nfus etmektedir. Alev borusunun klinkere eimli ayarland bu durumlarda yaktn klinkere karmas daha da belirginleir. Mikroskobik analiz bu durumda retilen klinkerin indirgen ortama maruz kaldn grlebilir, ayrca kmr karm fiziksel testlerle tespit edilebilir.

ekil 16: Yksek Sekonder Hava Hz ekil 16 da ise sekonder hava hz artt alevin yukar kalkma eiliminde olduunu gstermektedir. Yksek sekonder hava hznda alev yukar kalktndan sinter blgesi sour ve kalsine olmu malzeme sinter blgesine hzla akar. Bu rnekler sekonder hava scakln sabit ve uygun aralkta tutmann, mmkn olan en yksek scakla erimekten daha nemli olduunu gstermektedir. nk ekseninde tutulamayan alev formasyonu refrakter tula zerinde oluan anzast yalayarak inceltir ve tulaya zarar verir. Sonuta tula frn ierisinde inceldikten sonra refrakter dklmeleri

30

meydana gelir ve retim zorunlu durua geer, nk hararet frn mantosuna yansr ve mantoyu deforme edebilir. Yksek scakla ulama abas frn operasyonunda uucularn sirklsyonuna neden olmaktadr. Bu ise indirgen ortama sebep verir, klinker yava sour, frn kafasnda tozlama ve kemer olumaya balar. Birok fabrikada sekonder hava scakl olarak kayt edilen deer grecelidir. Sekonder hava scakl genellikle klinker soutucu boaz alannda bir yere termo-element konularak llr. Sekonder hava scaklndaki dalgalanmalar frnda kemer, topa ve yapmalarn ana nedenidir. Frn alevinin ekli ve konumu stabil bir operasyon iin kontrol altnda tutulmaldr. Stabil bir frn almasnda ekil 17 de grld gibi sabit bir anzast ve kemer oluumu mevcuttur. ekilde verilen mesafeler izafi olup, her frn dizaynna gre deiir.

ekil 17: Stabil Frn Operasyonu ekil 17 de sinter blgesinden frn kna kadar ok az veya hemen hemen hi anzast olmad grlmektedir. Frn knda 24-35 m uzaklkta oluan kemer yerinde kalsinasyon reaksiyonu bitmitir ve sv faz olumaya balamtr. Bu kemerin nerede olaca sinter blgesinin yerine baldr. Oluma sebebi ise kalsine olmu malzeme az miktarda sv faz ve hala kat halde malzemenin ayn anda bir arada olmasndan kaynaklanr. Yapmalarn ve birikmelerin ana nedeni budur. Bu kemer tulaya yapmaz ok krlgandr. Frn scakl ve alevin ekli deitike dalr ve der. zellikle kmr miktarndaki dalgalanmalar bu yapmann sk sk dalmasna ve klinker iinde anzast paralarnn kmasna neden olur.

31

ekil 18: Uzun Alev Nedeniyle Oluan Kemer Bu tip alev, primer hava momenti dkse meydana gelir. Alevin ucunun malzemeye demedii srece sorun yoktur. Alevin malzemeye s aktarm tam olmadndan frndan istenen tonaj alnamasa da, genellikle alkali sirklsyonu frn atmosferinde arttnda veya slfat kemeri olutuunda uygulanabilecek bir formasyondur. Sekonder hava scaklnda dme olursa ekil.19 de olduu gibi alev klinkere arpabilir. ndirgen ortam oluur.

ekil 19: Klinkere Nfuz Eden Alev Formasyonu Alevin uzamas yaktn mala nfus etmesine sebebiyet verdii gibi ekil.18 deki gibi konik bir kemerin olumasna da neden olur. Alevi ksaltmak veya alev borusunu merkeze almak bu kemeri nleyebilir. ekil 20 da farkl bir uzun alev durumu sz konusudur.

32

ekil 20: Frn inde Yksek Likit Fazdan Oluan Topalanma Bu durumda yapkan bir ortam yaratacak kadar sv faz vardr ve topa gibi klinker toplar oluur. Hatta kalsinasyon blgesinde 1-2 m apnda topalar oluur. Bazlar daha da byktr. Eer alkali, kkrt veya klorr sirklsyonu nedeniyle topa olumam ise alevi ksaltmak topalanmay nler. ekil 21 de frn kafasnda oluan ve kl kemeri olarak bilinen kemer tr grlmektedir.

ekil 21: Kl Kemeri Oluumu Bu kemer soutma ncesi frn iinde klinkerin souyarak, sekonder hava scaklnn dmesine neden olur. Genellikle klinkerin tozlu granl yapsna bal olarak kafa kemeri byr, kire standard yksek allan frnlarda genelde bu kemer oluur. ekil 22 de ise klinker soutucusunun arka duvarnda oluan andel grlmektedir.

33

ekil 22: Soutmada andel Oluumu Tozlu klinker yaps nedeniyle frn kafasnda ar ve scak toz konsantrasyonu soutma giriinde yapmalara sebep verir. Alev borusunu ileri vermek veya primer hava momentini azaltmak sureti ile frn kafasndaki fazla s sinter tarafna ekilir. Eer soutma havalarnda ve soutma zgaralarnn klinkeri mobilize etme dzeninde bir problem yoksa kemerin nlenmesi iin bu yntemler etkili olur. ekil 23 deki kemer frn atmosferindeki kkrt, alkali dengesinin bozulmasyla meydana gelir.

ekil 23: Yksek Oranda Kkrt Nedeniyle Kemer Oluumu

34

Bu kemer alkali kkrt dengesinin bir parasdr. Eer kkrt fazlasndan kaynaklanyorsa, zm; daha az kkrtl yakt kullanm ve tutulan tozun (Elektrofiltre veya soutma kulesinde tutulan tozun) daha az geri dndrlmesi ile gerekleir. Elektrofiltre ayn zamanda frn by-pass gibi alr. atl hale gelen kkrt alkali ve klorr ok kk tanecikler eklinde olduundan Elektrofiltrede kelmez ve sistemden uzaklarlar. ekil 24 n stcl bir frn sisteminde intikal ve siklonlarda olas yapma ve birikmeleri gstermektedir.

ekil 24: Frn Sisteminde ki Yapmalar ntikalde yapma sebebi yksek CO veya yabanc havann sisteme girmesidir. stenmeyen hava alkali, kkrt ve klorrlerin blgesel olarak youmasna neden olur. ntikal kamarasnda yapma sebebi yine istenmeyen havadr. Frn alev borusunda dikkat edilmesi gereken 3 hava kanal bulunmaktadr. Bunlar kmrnde tand kmr tayc hava kanal, alev formasyonu iin kullanlan aksiyel (evre) ve radyal (merkez) havalardr.

35

Aksiyel Hava Radyal Hava

ekil 25: Alev Borusu Havalar Frn ierisinde sekonder hava anormallikler veya piirilen malzemede rejimi etkileyecek olumsuz herhangi bir durum olumamas halinde bu havalara mdahale edilerek alev boyu ve ekli ile oynanabilir. letme koullarna bal olarak eer alev uzatlmak istenirse aksiyel hava arttrlr, ksaltlmak ve toparlanmak istenirse radyal hava arttrlr.

ALEV BORUSU

KLNKER

ekil 26: Frn Gzetleme Kapandan Alev

3.7. imento Deirmeni

imento tmek iin kullanlan deirmen kmr ve farin deirmeninin aksine boru deirmendir. Boru deirmenler, eitli dzeneklerle dndrlen, anmay nlemek iin ii plakalarla kaplanm olan silindirlerdir. Deirmene tmeyi salamak zere elik bilyalar ve/veya silpeps adn verdiimiz silindirik elik malzemeler kullanlmaktadr. imento sanayinde tc olarak elik bilyalar kullanldndan boru deirmen yerine bilyal

36

deirmen tabiri kullanlmaktadr. Daimi alan deirmenlerde mal bir utan beslenir ve tlm mal dier utan kar. nm maln istenen incelii, bilya dolgu derecesine ve dolgunun dalmna baldr. Bu tip deirmenler ya ak devre veya kapal devre olabilir. Ak devre deirmenlerde mal bir utan beslenir ve tlm mal dier utan alnr. Kapal devre deirmenlerde bir utan beslenen mal dier utan alndktan sonra bir seperatre gnderilir ve iri mallar nmek zere tekrar deirmene geri dner, istenen incelikteki mal seperatrden alnr. Ak devre deirmenler genellikle iki veya blmeli, kapal devre deirmenler ise tek veya iki blmelidir. ayrlmtr. Blmeler birbirlerinden zgara plakalar ile Izgara plakalarnn yaps, ekli ve zgara aklklar ok nem arz eder.

Deirmen verimi zgaralar ile ok ilgilidir ve zel nemlidir. Izgaralar belli bir tane boyutundan daha irilerinin sonraki blgeye gemelerine izin vermezler. Bilyal deirmenler yatay olarak yerletirilirler. Bu sistemde maln k hava ile sprlerek gerekleir ve bu tip deirmenlerde, tmeden ileri gelen s dolaysyla %8 rutubete kadar nemli malzeme besleme yaplabilir. % 10'a kadar rutubetli mal iin deirmen iinde bir kurutma kamaras konulabilir. Daha yksek rutubetler iin malzeme ayr kurutulmaldr. Giri Muylu Deirmen Plakas 1. Kamara Ara Blme Diyafram 2. Kamara k Muylu

Giri Plakas

Krma Blmesi

tme Blmesi

k Diyafram

ekil 27: Bilyal imento Deirmeni Fabrika bnyesinde imento deirmeni ncesinde 5 adet bunker, altnda tartm kantarlar ile birlikte mevcuttur. Bunkerlerden klinker 800 dierleri 400 tonluktur ve bu klinker ve katk bunkerlerinden Tablo 3 de belirtilen imento tiplerinden istenilen oranlar belirlenir ve deirmenlere besleme yaplr. Deirmenler, TS-EN 1971 standartlarnda belirtilmi olan

37

imento tiplerine karlk gelen klinker ve katk oranlarna bal olarak tme ilemini yapar ve istenilen rn elde edilmi olur. imento deirmenleri bilyal deirmenlerdir ve tme ilemini farkl boyutlardaki bilyalarla yaparlar. Bu yatay deirmenler ekseni etrafnda dnerek bilyalar yardmyla klinker, al ve/veya katk malzemelerini tr. imento tipleri ve istenilen oranlar ve katk tipleri tablo 2 de verilmitir. Fabrika bnyesinde ki 2 deirmenin kapasiteleri srasyla 180 ve 100 ton/saattir. 1. deirmende karm deirmene gitmeden nce n eziciden (ekil 28) geirilir. Deirmenlerden geen imentonun istenilen incelie ulaabilmesi iin yine dier kapal sistem tme nitelerinde olduu gibi seperatre girer ve ince malzeme filtrede tutulup silolara gnderilirken kaln malzeme geri dnle deirmene geri sevk edilir.

imento Tipi

imento Ad

imento areti

Bileim, (ktlece % ) Ana Bileenler Klinker Y. Frn Silis Puzolan Uucu Kl Pimi Kalker Curufu Duman Doal Kalsine Silissi Kalkersi ist OK<0,20 OK<0,50 Edilmi K 95-100 80-94 65-79 90-94 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 80-94 65-79 35-64 20-34 5-19 65-89 45-64 40-64 20-39 S 6-20 21-35 D 6-10 P 6-20 21-35 Q 6-20 21-35 V 6-20 21-35 6-20 21-35 W 6-20 21-35 T 6-20 21-35 L 6-20 21-35 LL 6-20 21-35

CEM I

CEM II

CEM III CEM IV CEM V

Portland imento CEM I Portland-Curuflu CEM II /A-S imento CEM II /B-S Portland-Silis CEM II /A-D Dumanl imento CEM II /A-P Portland-Puzolanl CEM II /B-P imento CEM II /A-Q CEM II /B-Q Portland-Uucu CEM II /A-V Kll CEM II /B-V imento CEM II /A-W CEM II /B-W Portland-Pimi CEM II /A-T istli imento CEM II /B-T CEM II /A-L Portland-Kalkerli CEM II /A-LL imento CEM II /B-L CEM II /B-LL Portland-Kompoz e CEM II /A-M imento CEM II /B-M CEM III / A Curuflu imento CEM III / B CEM III / C Puzolanik CEM IV / A imento CEM IV / B Kompoze CEM V / A imento CEM V / B

36-65 66-80 81-95 18-30 31-50

11-35 36-55 18-30 31-50

Tablo 3: TS-EN 1971 Genel imento Grubuna Ait imento Tipleri

38

Roller presli (n ezicili) sistemlerde kararlatrlan oranlarda klinker al ve/veya katk ilk olarak roller-press ten geirilip n ezme ilemine tabi tutulur ayrc (seperatr) dan geirilip deirmene beslenilir. Besleme Ya Silindirleri Hareketli Merdane Sabit Merdane

Preslenmi Kek ekil 28: Roller press (n ezici) Klinker kimyasal yaps gerei deirmenlerde tek bana tlmesi durumunda hava veya su ile temas eder etmez ani donmaya (fos-priz) neden olmaktadr. te bu ani donmay nlemek iin klinker her zaman al ile birlikte tlr. Herhangi bir katk eklenmeden(%5 minr katk hari) retilen imento tipine CEM I tipi imento denir. Katkl imento retiminde; klinker ve al ta dnda, imento tipine gre tek veya birka bir arada olmak zere tras, yksek frn crufu, uucu kl, silis duman vb. katklar eklenir. Deirmende tlen krlm hammaddelerin zellikleri aada ki gibidir:

A. Al: Alta kimyasal bileimi kalsiyum slfat (CaSO4) olan bir mineraldir. Bileiminde
iki molekl kristal suyu bulunan trne jips ( CaSO4 + 2H2O ) denir. Alta tabiatta 6 ekilde bulunur. Bunlar; Anhidrit, Bassanit, Jips, Albatr, pek Jipsi ve Selenittir. Doal anhidrit susuz kalsiyum slfattr. Doada genellikle alta ile birlikte yatakland grlr. Baz lkelerdeki slfrik asit retimi dnda yakn tarihlere kadar fazla bir kullanm alan bulunamamtr. Ancak 30 yldan bu yana kimya endstrisinde ve inaat malzemeleri yapmnda nem kazanm bulunmaktadr. Dier bir jips eidi olan bassanit, anhidrit ile jips arasnda ayr bir mineral faz oluturmaktadr. Jips doada bol miktarda bulunur. ok eski

39

devirlerde jipsi starak alya evirdikten sonra bata Msrllar olmak zere Asurlular, inliler, Yunanllar ve Romallar kullanmlardr. Ancak 1755 de Fransa'da jips kimyasnn akla kavumas ve 1870 de al priz geciktirme metodunun bulunmasyla al tketimi gelimeye balamtr. lkemizde Seluklulardan kalma eserlerde al kullanldn bilinmektedir ( Akehir / Konya ) yine Erzurum da al sval 200 yllk evlerin varl dikkate alndnda olduka eski tarihlerden beri al kullanld anlalmaktadr. DAYANIKLILIK DERECES (0C) < 40 0C yar dayankl 40-1180 0C >1180 C Tablo 4: Al eitleri Al yapsnda bulunan SO3 (kkrt trioksit) klinkerin erken donmasn (priz almasn) geciktirici bir etki yarattndan dolay hibir zaman alsz klinker tlmez. Genel olarak imentolarda kullanlan al yzdesi %46 civarndadr. Al klinkere gre nmesi kolay olduundan genellikle 0-10 mikron arasnda dalr. Dihidrat al deirmende nrken karlaaca scaklk ykseldike T>130 0C hemihidrata, T>165 0C anhidrit formuna geer ki bu scaklklardaki znrl ok dktr. Bu da hidratasyon reaksiyonu srasnda ani donma veya yalanc donmaya neden olur ZNRLK ( T = 20 0C ) 0,20 0,95 0,95 0,20

ALI TP DHDRAT HEMHDRAT ANHDRT SUN ANHDRT DOAL

FORML CaSO4.2H2O CaSO4.1/2H2O CaSO4 CaSO4

DOADA VAR YOK YOK VAR

B. Puzzolanik maddeler (Tras): Puzzolanik maddeler, silissi veya alminyum silikatl

veya bunlarn bileiminden oluan doal maddelerdir. Puzzolanlar esasen reaktif silisyum dioksit (SiO2) ve alminyum oksit (Al2O3)den olumutur. Geri kalan ksm demir oksit (Fe2O3) ve dier oksitleri ihtiva eder.

C. Pimi ist: nce tlm pimi ist, puzzolanik zelliklere ilave olarak, portland
imentosu gibi belirgin balayc zellikler de gsterir.

D. Yksek Frn Crufu: Metallerin eritilmesi ileminde frnda en st ksmda toplanan

ve yerine gre atlan veya zel ileme tabi tutularak inaat kumu, kaldrm ta, cruflu imento v.b. imalatnda kullanlabilen atktr. Granle yksek frn crufunun ktlece en az 2/3, kalsiyum oksit (CaO), magnezyum oksit (MgO) ve silisyum dioksit (SiO2)

40

toplamndan ibaret olmaldr. Geri kalan ksm az miktarda dier bileiklerle birlikte alminyum oksit (Al2O3) ihtiva eder.

E. Uucu kl: Uucu kller silissi veya kalkersi yapda olabilir. Silissi uucu kln
puzzolanik zellikleri vardr. Kalkersi uucu kln ise hidrolik zelliklerine ilaveten puzolanik zellikleri olabilir.

F. Kalker (Kire ta): Kalsiyum oksit miktarndan hesaplanan kalsiyum karbonat

(CaCO3) miktar ktlece en az % 75 olmaldr.

G. Minr lave Bileenler: Minr ilave bileenler, inorganik doal mineral maddeler,
klinker retim prosesinden kan inorganik mineral maddeler veya imentoda ana bileen olarak kullanlmayan maddelerdir.

imento Deirmeni nitesi imento Bunkerleri imento Silolar

Paketleme nitesi

Deirmen

Klinker Stokhol

ekil 29: imento Deirmeni ve Paketleme nitesi 3.7.1. retim Aamalarnda tmenin nemi Bir retim tesisinde nemli birim faaliyetlerinden nde geleni ana maddelerin gerektii kadar kk boyutlara getirilmesidir. Kimyasal reaksiyonlarda reaksiyon hz reaktiflerin yzeylerine tabidir. imento kimyasnda, dner frnlarda klinkerin piirilmesi esnasndaki kat-kat ve imentonun hidratasyonu esnasnda kat-sv reaksiyonlar taneciklerin yzeyleri ile ok yakndan ilgilidir. Bu bakmdan imento teknolojisinde ham maddelerin ve nihai

41

rnlerin ok ince tlmeleri gerekir. Kullanlacak maddelerin istenen incelie kadar kltlmeleri, kaba bir snflama ile ekilde yaplr. 1- Krma: Madde boyutlarnn santimetre mertebesine indirgenmesi 2- Ufalama: Madde boyutlarnn milimetre mertebesine indirgenmesi 3- tme: Madde boyutlarnn milimetre altndaki boyutlara getirilmesi. Bu iler arasnda kesin bir snr koymak zordur. Genellikle ufalama ilemleri dier iki ilem ile karm durumdadr ve pratikte pek nazara alnmaz ve yalnz krma ile tmeden bahsedilir. Krma ilemleri olduka kabadr. Boyut klmeleri ilk boyutlarnn birka onda bir mertebesindedir. Bu bakmdan enerji tketimleri olduka dktr. tme ilemleri ise ilk boyutlarnn yzdedir mertebesindedir ve enerjisi youn sistemlerdir. Bu bakmdan tme sistemlerinde en nemli husus enerjinin iyi kullanlmas, en az enerji tketimi ile mmkn olan en yksek yzeyin elde edilmesidir. deale erimek zordur fakat optimuma erimek olasdr. Bunun iindir ki almalar en az enerji tketecek ekipmanlar zerine younlamaktadr. Bunun yannda iletmecinin de yapabilecei baz eyler vardr ve yaplmaldr. imento retim prosesi boyunca hammaddeler, yar mamuller ve katk elemanlar farkl aamalarda deirmene beslenir. Bu aamalarda retim eflii ve kalite kontrol laboratuar eflii tarafndan belirlenen tane boyutlarna kadar kltlrler. Daha nceden de belirtildii zere hammadde krclardan getikten sonra farin deirmenine girer. Hammadde karmnn deirmen kndan ne kadar dk incelik alnabilirse frn piirme konusunda az sorun ortaya kar. rnek vermek gerekirse, ince hammadde karm demek daha homojen bir yap demektir. Scak gaz ile temas yzeyi artan tane boyutu kk farinin kalsinasyonu kolay olur, temas artan farin daha verimli s transferine maruz kalr ve sonu olarak daha verimli ve hzl klinkerleme reaksiyonuna urar. Kmrn deirmeninde tlmesinde ki ama yine farinde olduu gibi yzey alann byterek alev borusunun knda verimli bir yanma reaksiyonuna ulamaktr. Yakt yakma verimliliinin nemi daha nce yine ayn balkta altnda bahsedilmiti. ncelik imento kalitesinde de nemli rol oynamaktadr, tane boyutu daha kk olan imentodan elde edilmi betonun dayanm daha yksektir. Daha sonra bahsedilecek olan Hidratasyon reaksiyonlar da ince malzemede kaln malzemeye oranla daha hzl ve verimli gerekleir. Fakat ok fazla tlm imentonun su ihtiyac artar nk geni yzeyli imentolarda hidratasyon reaksiyon hz ve aa kan sda art olur ve bu da daha sonra oluacak betonda atlamalara neden olabilir.

42

3.8. imentonun Hidratasyonu

imento hidrolik balayc zellii dolaysyla su ile temasa getii zaman bir dizi reaksiyona girer, bylece beton dayanmn ve sertliini bu reaksiyonlar sonucunda alr. te bu reaksiyonlara hidratasyon reaksiyonlar ve bu olaya da imentonun hidratasyonu ad verilir. imentoya su eklendii zaman aada ki kimyasal reaksiyonlar serisi meydana gelir ve hidratasyon ss ortaya kar yani imento snr. Klinker fazlarnn hidratasyona uradklar zaman aa kardklar s aada ki gibidir: C3A C3S C2S C4AF 1380 kj / kg 380 kj / kg 105 kj / kg 495 kj / kg

O zaman dk s reten imento yapmak iin C3A y drmek gerekir.(TP V ).Bu da Al2O3 hammaddede azaltmak anlamna gelir. imdi srasyla hidratasyon reaksiyonlarna bir gz atalm: Trikalsiyum alminat al ile sulu ortamda reaksiyona girerek ettringit denilen formasyonu oluturur: Trikalsiyum alminat + Al + Su = ettringit + Is

C 3 A + 3CSH 2 + 26 H C 6 AS 3 H 32
Ettringit uzun kristallerden oluan bir yap iermektedir ve oluan imento pastasnn dayanmnda etkin deildir fakat bu reaksiyonla imento donmaya balar.

ekil 30: imento Taneciinin Donmas

43

Pekl, imento nasl donar? Al suda eriyerek tanecie su giriini yavalatr. Klinker tanecii etrafnda koruyucu tabaka oluturur ve tamamen tkenince su paracn iine girmeyi baarr ve imento da hidratasyon reaksiyonlarnn akabinde donma gerekleir. Eer ortamda al yok ise aada ki reaksiyon hz ok yksek olan ani donma gerekleir. 3CaO.Al2O3+6H2O 3CaO.Al2O3.6H2O

Alit ise kalsiyum silika hidrat oluturmak iin hidrate olur: Trikalsiyum silikat + Su = Kalsiyum Silika Hidrat + Kire + Is

2 C 3 S + 6 H C 3 S 2 H 3 + 3 CH

CSH Kalsiyum Silika Hidrat bileiinin ksa halidir. Ve oluan imento pastasnn ilk dayanmnda etkin rol oynayan elementtir. Belit de yine kalsiyum silika hidratlar oluturabilmek iin hidrate olur: Dikalsiyum silikat + Su = kalsiyum silika hidrat + kire

C 2 S + 4 H C 3 S 2 H 3 + CH
Kalsiyum silika hidratlar daha ncede bahsedildii gibi dayanmda etkindir. Bu reaksiyonun hz ve yaym olduu s C3S reaksiyonuna nazaran srasyla daha yava ve daha azdr. Yani C2S in imento pastasnn dayanmna katks balarda yavatr. Bu sebeptendir ki C2S uzun sreli yani kalc dayanmda etkisi daha fazladr. Tm al reaksiyonlarda kullanlp, tketildikten sonra ettringit kararsz bir hal alr ve reaksiyonlarda arta kalan Trikalsiyum alminalarla mono slfat almina hidrat kristallerini oluturmak iin reaksiyona girerler: Trikalsiyum almina + ettringit + Su = mono slfat almina hidrat

2 C 3 A + 3 C 6 AS 3 H 32 + 22 H 3 C 4 ASH

18

Mono slfat kristalleri sadece slfatsz ortamlarda kararl haldedirler fakat slfatl ortamda tekrar ettringit formasyonuna yani mono slfatlara gre 2,5 kat daha fazla yaps olan rne dnr. Bu ani byme de betonda patlamalara yol aar.

44

Sertlemi bir imento pastas ierik ve oranlar: Ettringit ( %15 ila %20 ) Kalsiyum Silika hidrat CSH ( %50 ila %60 ) Kalsiyum hidroksit (kire) ( %20 ila %25 ) Boluk ( %5 ila %6 ) Buradan da grlecei zere imento iinde ki her bir maddenin hidratasyon prosesinde bir rol mevcuttur. Her bir bileenin oranlar ile veya tane boyutu gibi baz dier zellikleri ile oynanarak farkl tipte imentolar elde edilebilir. Hidratasyon konusu zerine klinker ierisinde olan fazlarn ve mevcut mineraller ile baz zelliklerinin dayanmlar zerine etkisini zetlemek gerekirse: KLNKER C3S C2S C3A C4AF K2O Na2O SO3 P2O5 F ALI NCELK ERKEN DAYANIM SON DAYANIM

Tablo 5: Dayanm Etkileyen Faktrler

3.9. Paketleme
tlm ve kalitesi yakalanm imento tipleri 10.000 ton kapasiteli olan 2 siloda saklanr. imento sata torbal ve ak(dkme) olarak satlr. Silolarn her birinde birer adet torbal ykleme kantar ve 2 er adet dkme hatt bulunmaktadr. Torbal kantar 4 er hattan

45

kamyonlara ykleme yapabilmektedir. Dkme hatlarn her birinin ykleme kapasitesi 150 ton/saattir ve torbal hattn kapasitesi ise saatte 2.000 torbadr. Silolara gnderilen imentolar, imento satlarnn durumuna gre iki ekilde sevk edilir. Bunlar torbal sevkyat hatt ve dkme yani ak sat hattdr. Dkme hattnda sevkyat yapacak olan silobus kamyon dkme hatt peronuna, torbal alm yapacak olan kamyon ise torbal sevkyat peronuna yanaarak yklemeyi yaparlar. Torbal imentolar 50 kg lk paketler halinde sata sunulur.

Dayanm Snf 32.5 N 32.5 R 42.5 N 42.5 R 52.5 N 52.5 R

Basn Dayanm (MPa) Erken Dayanm Standard Dayanm 2 gnlk > 10.0 > 10.0 > 20.0 > 20.0 > 30.0 7 gnlk > 16.0 28 gnlk > 32.5 > 52.5 > 42.5 > 52.5 > 62.5 -

Priz balama Genleme sresi (dak) (mm) > 75 > 60 > 45 < 10

Tablo 6: Karakteristik Deerlerle verilen mekanik ve fiziksel zellikler imentonun Fiziksel zellikler Standart Dayanm: imentonun 28 gnlk basn dayanmdr. Tablo-6da verilen gereklere uygun olmaldr. standart dayanm snf belirlenmitir: 32,5 snf; 42,5 snf; 52,5 snf. Bu snflandrma betonu dklen imentonun 28. gndeki dayanmlarnn N/mm2(MPa) cinsinden deerleridir. Erken dayanm: imentonun 2 veya 7 gnlk basn dayanmdr. Tablo-6da verilen gereklere uygun olmaldr. N: normal erken dayanm snf R: yksek erken dayanm snf

46

imento Silosu

Torbal Sevkiyat Peronlar

Dkme Sevkiyat Peronlar

ekil 31: Paketleme Sevkiyat Hatt imento retiminde istenilen kalitede elde edilen rnlere ulamak iin retim hatt boyunca (ekil 32) dikkat edilmesi gereken parametreler kalite kontrol laboratuar aracl ile test edilir. Bunlar ksaca zetleyecek olursak; hammaddeler krlmadan nce dikkat edilmesi gereken baz kimyasal ve fiziksel zellikler vardr. Kalker iin en nemli zellik iinde ihtiva ettii CaCO3 yzdesidir. Kil iin SiO2, Al2O3 ve az da olsa alkaliler deerleri nem tamaktadr. Demir cevherinde adndan da anlalaca zere Fe2O3; boksitte ise Al2O3 deerleri nem tamaktadr. Marn hem kalker hem de kil zellii barndrdndan dolay CaCO3 ve SiO2 ile birlikte Al2O3 de nem tamaktadr. Dadan istihra edilip getirilen bu hammaddeler krcdan geirilerek analizrler yardmyla nce hedeflenen AlM ye (alminyum modl) ve LSF ye (kire doygunluk faktr) gre premiks (n karm) hazrlanr ve stokhole ylr. Daha sonra ikinci bir analizr ile de deirmene beslenilecek olan premiks, demir cevheri ve korrektr kalker yine iki parametreye bal olarak ki bunlar SM (silikat modl) ve LSF (kire doygunluk faktr) dir, deirmene beslenir.

47

Deirmenden kan rnde yani farinde aranan en nemli kalite deerleri ise yine LSF ve tane boyutu (incelik) dur. Buraya kadar olan kalite deerlerinde ki ama frndan daha kaliteli mal alp maliyeti en uygun piirme ortam yaratmak iindir. Frnda piirilip soutma da soutulan klinker ara rnnde aranan en nemli kalite parametreleri ise yine LSF, serbest kire (genleme miktarnn tahmini iin), klinker faz yzdeleri (%C3S, %C3A, v.b.) gibidir. kan klinkerler katkl veya katksz imento retimleri iin deirmene sevk edilir. Al iin lt, ihtiva ettii SO3 miktardr ki bu da beslenecek olan al miktarn belirler. Tras iin nemli olan puzzolanik aktivite deeridir yani tlp kirele kartrlp dklen kalp betonunun 7 gnlk dayanm deeridir. Cruf iin de yine puzzolanik zellii olmasndan dolay aktivite tayini gz nnde bulundurularak kullanlr.

48

ekil 32: retim Ak emas

EK 1: imento Szl
Sekonder havay ekmekle grevli olan ekipmandr. Elektrik makinelerinde mekanik gce dnen, Aktif gc denir. Bildiimiz gibi; alternatif akmla alan sistemler ebekeden, aktif ve reaktif g ekiyor. Aktif g, tketicinin faydal hale dntrebildii g ve rnein AC elektrikli stclar, yalnzca aktif g kullanyor. Reaktif g ise sadece, sistemin almas srasnda gereken manyetik alanlarn olumas iin kullanlan g ve rnein trafolar, kanlmaz olan bir miktar isi kayb dnda, tamamen reaktif g kullanyor. Reaktif g aslnda gerek anlamda tketilmiyor; kah ebekeden ekilip, kah geri veriliyor. Dolaysyla reaktif g retmek iin santrallerde, ilave herhangi bir hammadde harcanmas gerekmiyor. Ancak buna ramen istenmeyen bir durum oluturuyor ve genellikle, ar kullanmn caydrmak amacyla bedellendiriliyor. nk ebekeye bal sistemlerdeki reaktif g miktar arttka, ebekedeki gerilimle akim arasndaki faz fark () buyuyor ve dolaysyla da, bu faz farknn kosins olarak tanmlanan g faktr (cos ) azalyor. G faktrnn azalmas, ebekeyi beslemek zere kurulmu bulunan (pahal) elektrik retim tesislerinin, aslnda mmkn olandan daha dk randmanla kullanlmas sonucunu douruyor. Alminyum oksidin(Al2O3) demir okside(Fe2O3) orandr. Bu deer, pime zorluk Alminyum derecesini, klinkerin nebilirliini, likit faz miktarn, imentonun donma sresini ve modl(AM) ilk dayanm etkileyen faktrdr. Btn ana ve minr ilave bileenlerin toplam ktlesinin % 5ini aan oranlarda kullanlan Ana bileenler zel seilmi inorganik maddeler. Planlanan deneylerle ilgili olarak, ayn ve tek yerden, ayn zamanda alnan numuneler. Anlk (spot) numune Sinter blgesinden soutma blgesine gelen likit fazn souma etkisiyle dner frn Anzast ierisinde oluturduu kabuktur. Anzastn kalnl frn mantosunun korunmas ve salkl frn rejiminin olmas hakknda nemli bir faktrdr. Silikat modlnn dk olduu durumlarda sinterleme kolaylar ve kolay anzast oluur. 1 ksm imento, 1/2 ksm su ve 3 ksm referans kumla yaplm olan hartan elde Basn Mukavemeti edilen prizmalara standart kr koullarnda bekletildikten sonra uygulanan kuvvettir (N/mm2). Kaymasal, fiziksel veya mekanik zelliklerin amamas gereken st veya alt karakteristik Belirlenmi snr deeri. karakteristik deer Hammadde veya katk maddelerinin ileme tabi tutulmadan nce boaltld, herhangi Bunker bir fiziksel veya kimyasal ilem olmayan ksmlardr. Bir kuruluun resmi olarak st ynetimi tarafndan beyan edilen, evre performans ile evre politikas ilgili genel niyetleri ve ynlenmesidir. evre Ynetim Bir kuruluun evre politikasnn gelitirilmesi, uygulanmas ve evre boyutlarnn ynetilmesinde kullanlan, kuruluun ynetim sisteminin bir parasdr Sistemi (YS) Abgaz Aktif Enerji evresel Etki ift terimli tarife Ksmen veya tamamen, bir kuruluun evre boyutlarndan kaynaklanan, evreye yapt olumlu veya olumsuz herhangi bir deiiklik Gnn; Gndz (06.00 -17.00 ), Puant ( 17.00-22.00 ) ve gece ( 22.00 -06.00 aras farkl birim enerji fiyatlandrmasnn olduu ve ek olarak szleme gc demesinin yapld tarife eklidir. Birim fiyatlar tek terimli puant tarifeden dktr.

imento

imento, su ile kartrldnda hidratasyon reaksiyonlar ve prosesler nedeniyle priz alan ve sertleen bir hamur (pasta) oluturan ve sertleme sonras suyun altnda bile dayanmn ve kararlln koruyan inorganik ve ince tlm hidrolik balaycdr.

imentonun dayanm Basn dayanm snfdr. snf Klinker taneciklerinin 5.6 mm ve altndaki boyutta olanlarnn bir litresinin Dansite arldr.(g/lt) Kuruluta alanlarn davran biimlerini tanmlayan ve tm i ilikilerinin zerine Deerler dayandrld anlay ve beklentiler (rnein; gven, destek ve var olan gerekler). arj edilen bilyalarn toplam hacminin deirmenin hacmine orandr. Deirmen dolgu derecesi Kuruluun snrlar dnda bulunan mterileridir. Bunlar datm zincirleri unsurunu da D Mteriler kapsayabilir. Mteriler kuruluun faaliyetlerinden fayda salayanlardr. rnek olarak; Salk sektr: Hastalar, genel pratisyenler, aileler, salk sigortaclar. Yerel ve merkezi ynetimler: Vergi deyenler, isizler, emekliler, tutuklular (gnlsz olanlar), irketler. Eitim: renciler, ebeveynler, iverenler imentoya son dayanm kazandran klinker fazdr. Dk scaklkta sinterlemede Dikalsiyum klinkerdeki yzdesi artar. silikat(C2S) ki kamaral deirmenlerde kamaralar birbirinden ayran paradr. 1.kamaradan Diyafram 2.kamaraya istenilen boyuttan byk maddelerin gemesini engelleyerek nme verimini artrr. Silo k sevk hattnda bulunan, akl yzde olarak ayarlanabilen klapedir. Dozer vals Sistemdeki tozlarn emilip statik elektrik ykl ubuklar kullanlarak helezonlara Elektrofiltre ktrld ekipmandr. Premiks, korrektr kalker ve demir cevherinin bileimi olan, farin deirmeni, homojene Farin silo ve nstc siklonlardan getikten sonra dner frna beslenen malzemedir. Ergitme Fzyon Frnn dnmesini salayan, zerinde frn ringinin dnd ksmdr. Gale Sekonder havann getii, siklonlar arasnda yer alan kanallardr. Gaz kanal Genel imentonun tipi Genel imentolar grubundaki 27 eit imentoda her biri. Genleme (Le Genleme; imento yapsnda bulunan balanmam CaO ve MgOnun hidratasyonu sonucu meydana gelen hacim artdr. chatelier) Raylar zerinde hareket ederek stok sahasndan getirilmi veya konkasrde krlm Gezervin malzemeleri kepe vastasyla bunkerlere besleyen makinedir. Gzlem, tetkik esnasnda elde edilen ve objektif delillerle teyit edilen bir sonutur. Gzlem Granle yksek frn Demir cevheri yksek frnda ergitilip artlrken elde edilen uygun bileimdeki ergimi crufun hzla soutulmas ile elde edilir, ktlece en az 2/3 orannda cams cruf ierir crufu (S) ve uygun ekilde aktifletirildiinde hidrolik zellikler gsterir. Gvenlik Hedefler Hidratasyon ss Homojene silo lgili taraf (evre) lgili taraf (SG) Kabul edilemez zarar riski iermeme durumudur. Kuruluun kendisinin, baarmak iin SG performans trnden koyduu amalardr. imento su ile kartrldktan sonra meydana gelen reaksiyonlar neticesinde aa kan sdr. tlm farinin Kompresrlerle baslan hava vastasyla dner frna boyut olarak daha homojene ekilde sevkini salayan nitedir. Bir kuruluun evre performans ile ilgilenen veya bu baardan etkilenen kii veya gruptur. Kuruluun SG performans ile ilgilenen, ya da bu performanstan etkilenen grup veya

ii

ntikal Sal ve Gvenlii

ahstr. Frna gelen farinin dkl ncesi yer alan ksmdr. alanlarn, geici iilerin, mteahhit personelin, ziyaretilerin ve alma alanndaki dier insanlarn refahn etkileyen faktrler ve artlardr.

Sal ve Gvenlii Kuruluun faaliyetleri ile ilgili SG riskleri ynetimini kolaylatran, tm ynetim sisteminin bir parasdr. Bu kurulu yapsn, faaliyet planlarn, sorumluluklar, Ynetim deneyimleri, prosesleri, prosedrleri ve kuruluun SG politikasnn gelitirilmesi, Sistemi uygulanmas, iyiletirilmesi, baarlmas, gzden geirilmesi ve srdrlmesi iin kaynaklar kapsar. Belli bir faaliyet alannda, bilinen ve gncel uygulama performansnn tesinde, hatasz, yi/En yi Uygulama uygunluu ispatlanm ve dokmante edilmi uygulama. zin verilebilen kabul Verilmi bir numune alma plan ii, belirlenmi karakteristik snr deerinin dnda bir karakteristik deere sahip olan imentonun izin verilebilen kabul edilebilirlii. edilebilirlik Jet filtre Kabul Edilebilir Risk Kalite Sistemi Sistemdeki tozlarn emilip torbalarda topland ve bunlara basnl hava vererek helezonlara ktrld ekipmanlardr. Kuruluun, yasal sorumluluk ve kendi SG politikas dikkate alndnda, dayanabilecei dzeye indirilmi risktir. Kalite ynetiminin uygulanmas iin gerekli olan kurulu yaps, sorumluluklar, prosedrler, prosesler ve kaynaklardr. Notlar: 1- Kalite sistemi, kalite hedefleri dorultusundaki ihtiyalar en geni ekilde karlamaldr. 2- Szleme gerei, mecburi uygulama ve deerlendirme amalar iin sistemde belirlenmi olan elemanlarn gsterilmesi istenebilir. Kalite ile ilgili faaliyetlerinin ve sonularnn, planlan dzenlemelere uyup uymadnn, bu dzenlemelerin etkili olarak uygulanp uygulanmadnn ve amaca ulamak iin oygun olup olmadnn sistematik ve tarafsz olarak incelenmesidir. Notlar: 1- Kalite tetkiki, snrl olmamakla birlikte, kalite sistemi veya elemanlarna, proseslere, rnlere veya hizmetlere uygulanabilir. Bu tetkikler, genellikle Kalite Sistemi Tetkiki, Proses Kalitesi Tetkiki,rn Kalitesi Tetkiki ve Hizmet Kalitesi Tetkiki eklinde isimlendirilir. 2- Kalite tetkiki, tetkik edilecek anda dorudan sorumluluk tamayan grevliler tarafndan, tercihen konu ile ilgili personelle de temas kurulmak suretiyle yrtlr. 3- Kalite tetkikinin amalarndan birisi de, gelitirtici veya hatalar giderici ihtiyalarn tespit edilmesidir. Tetkik, proses kontrol veya rn kabulnn asl amac olan gzetim1 veya muayene ilemleri ile karlatrlmaldr. 4- Kalite tetkiki, i veya d amalar iin ynlendirilebilir.

Kalite tetkiki

iii

Kalker (kire ta) (L,LL)

Kalker aadaki zellikleri karlamaldr. Kalsiyum oksit muhtevasndan hesaplanan kalsiyum karbonat (CaCO3) muhtevas ktlece en az % 75 olmaldr. EN-933-3a gre metilen mavisi deneyi ile tayin edilen kil muhtevas 1,20 g/100 g gememelidir. Bu deney iin kalker, EN 196-6ya uygun olarak tayin edilen zgl yzeyi yaklak 5000 cm2 /g olacak ekilde tlmelidir. Toplam organik karbon muhtevas (TOC), pr EN 13639:1999a gre tayin edildiinde aadakilerden birine uygun olmaldr. - LL: Ktlece % 0,20yi amamaldr. - L: Ktlece % 0,50ti amamaldr. kl Hidrolik ve/veya puzolanik zellikleri olan ince bir toz olup, esas olarak reaktif kalsiyum oksit (CaO), reaktif silisyum oksit (SiO2), ve alminyum oksit (Al2O3)den oluur. Geri kalan demir oksit (Fe2O3) ve dier bileikleri ihtiva eder. Kalsiyum karbonatn(CaCO3) kalsiyum oksit(CaO) ve karbon dioksite(CO2) ayrma tepkimesidir. 900Cde bu tepkime teorik olarak tamamlanr. Kalsiyum karbonatn(CaCO3) kirece(CaO) ve karbon dioksite(CO2) ne kadar dntn gsteren deerdir. Numune olarak alnan farinin kzdrma kaybnn orijinal farinin kzdrma kaybndan karlp bu deerin orijinal farin kzdrma kaybna blnmesiyle bulunur. Prekalsinasyonlu sistemlerde farinin frna girmeden nce kalsiyum karbonatn(CaCO3) kirece(CaO) mmkn olan en st seviyede dnmesini, beslenen kmrn tersiyer havayla yanmasyla salayan ekipmandr. Burada ileme tutulan malzeme daha sonra frna sevk edilir. Belirlenmi (istenilen) bir aralk dndaki bir zellik deerinin, birleimin dalm deerleri zerinde, yzde olarak ifadesi, Pk. lme, hastala, yaralanmaya, hasara ve dier kayplara neden olan istenmeyen olaylardr. llen, snfnda en iyi olarak kabul edilen ve karlatrma amacyla bakalar tarafndan referans olarak kullanlan dzey, durum. Bu performans dzeyi belirli bir i srecinde eriilen mkemmel aama olarak kabul edilir.

Kalkersi (W)

uucu

Kalsinasyon Kalsinasyon yzdesi

Kalsinatr

Karakteristik deer Kaza ( Kazas) Kyas lt

Sistematik ve srekli bir biimde uygulanan sre. Bir kuruluun, performansn iyiletirmek amacyla yapacaklarn belirlemek zere bilgi toplamak iin herhangi bir i srecini, dnyann herhangi bir yerinde bu alanda lider olan bir kuruluun i sreciyle srekli ve sistemli bir biimde karlatrlmas ve llmesi. Numune oksitleyici ortamda 97525Cda kzdrlarak CO2 ve su uurulur ve mevcut Kzdrma Kayb oksitlenebilen tm elementler oksitlenir, arlk kaybndan hesaplanan deerdir. Kire standard(KST) Kalsiyum oksitin belirli katsaylara sahip silisyum oksit(SiO2), alminyum oksit(Al2O3) ve demir oksitin(Fe2O3) toplamna orandr. Bu deer, dner frnda malzemenin pime zorluk derecesini, serbest kire mikarn etkileyen faktrdr. Enerji nakil hatlarndan ekilen Reaktif enerjinin tketim merkezinde retilmesi ilemine Kompanzasyon kompanzasyon denir. Krc. Hammadde ocaklarndan gelen eitli byklkteki malzemeleri istenilen Konkasr boyutlara getirmek iin kullanlan ekipmandr. eneli, bakl ve ekili tipleri vardr. Kontrol aral Oto kontrol deney sonularnn deerlendirilmesi iin tanmlanm olan TRCM ve sevkiyat aral. (periyodu) Kyaslama

iv

Premiksin farin deirmenine girmesinden nce kire standardnn daha hassas ayarlanmas iin kullanlan kalkerdir. Kmr numunesinin kalorimetre bombasnda tam yaklmas sonucu aa kan snn Kmr kalorisi Kcal/Kg. olarak ifadesidir Bir kmr numunesinin tam yaklmas sonucu arta kalan mineral maddelerin toplam Kmrde kl arlnn % olarak ifadesidir. Kmrde toplam Kmr numunesi iindeki tm kkrt bileiklerinin(slfat, organik, serbest, pirit, kalkopirit v.b.) ihtiva ettii krdn % de olarak ifadesidir. kkrt Korrektr kalker Kritik Faktrleri Kritik hz Baar Belirlenmi bir stratejik amaca ulamak iin yerine getirilmesi gerekli n koullar. Deirmen iindeki bilyaya etki eden merkezka kuvvetiyle yerekim kuvvetinin eit olduu andaki dngsel hzdr.Deirmenlerin dn hz bu hzn %70-75 civar olarak ayarlanr. Bu hz 42,3n deirmenin i apnn karekkne blnmesiyle bulunur. Birimi devir/ dakikadr. Ortakl yada ortaksz, kamu veya zel, kendi fonksiyonlar ve ynetimleri olan, birleim, irket, birleme, firma, teebbs, enstit, kurum veya bunlarn bir parasdr. Sinterleme blgesinde meydana gelen 1250C scaklkta olumaya balayan, kimyasal tepkime olarak sadece C3Sin olutuu, pime zorluunu ve klinkerlemeyi tayin eden ortamdr. Dk alminyum modlnde miktar artar.

Kurulu Likit faz

Kire doygunluk faktr LSF MCC(Motor Control Motor kontrol merkezi Center) Minr ilave bileenler Btn ana ve minr ilave bileenlerin toplam ktlesinin % 5ini gemeyecek oranda kullanlan zel seilmi inorganik maddeler. Kuruluun amacn ya da varolu nedenini aklayan ifade. Faaliyet konusunun, iin ya Misyon da ilevin niin var olduunu belirtir. Havadaki ve kmrn iindeki nitrojenin oksijenle birlemesiyle aa kan gazlarn NOX emisyonu bacadan atlmasdr. Isyla NOX oluumu yksek aktivasyon isteyen nitrojen-oksijen bileiminin yksek scaklkta tepkimeye girmesiyle gerekleir. Kmrde kimyasal olarak balanm nitrojen yksek scaklkta kmrn yanmasyla birlikte ayrarak oksijenle tepkimeye girer. Numune alma plan Oto kontrol deneyi nstc siklonlar zgl arlk zgl Yzey (blaine) Performans Performans (SG) Kullanlacak numune saysn (istatistiksel), izin verilebilir kabul edilebilirlik (CR) ve Pk yzde ksmn ifade eden zel plan. Fabrika/depo k noktasndan/noktalarndan anlk (spot) olarak alnan imento numunelerinin retici tarafndan srekli olarak yaplan deneyleri. Prekalsinasyonlu sistemlerde dner frna giri ncesinde farinin abgaz tarafndan ekilen sekonder havayla s al-veriini salayan ksmdr. 1 cm3 hacmindeki boluksuz imentonun gram olarak ktlesidir. 1 g imentonun iindeki tanelerin cm2 olarak yzeylerinin toplamdr. Bir kii, ekip, kurulu yada srecin elde ettii baarnn ls. Baarm. Kuruluun SG politika ve hedefleri temel alnarak, kuruluun salk ve gvenlik risklerinin kontrol ile ilikili SG ynetim sisteminin llebilir sonulardr.

Pimi ist (T)

Portland imentosu klinkeri (K) Preblending Premiks Primer hava Priz balama sresi Priz sona erme sresi Puant zaman Puzolan Puzolanik maddeler (P,Q) RADAR

zel bir frnda yaklak 800oC scaklkta retilir. Doal maddenin bileimi ve TRCM prosesi nedeniyle pimi ist esas olarak dikalsiyum slikat ve monokalsiyum alminat olmak zere klinker fazlarn ierir. Ayn zamanda az miktarda serbest kalsiyum oksit ve kalsiyum slfatn yannda, zellikle silisyum dioksit olmak zere daha yksek oranlarda, puzolanik reaksiyona giren oksitleri ihtiva eder. Buna gre ince tlm pimi ist, puzolanik zelliklere ilave olarak, portland imentosu gibi belirgin hidrolik zellikler de gsterir. Oksitler olarak ifade edilen CaO, SiO2, Al2Fe3, ve az miktarda dier maddeler ieren ham maddelerin kesin ekilde belirlenmi karmnn (farin, pasta veya amur) sinterlenmesi ile hazrlanr. Farin, pasta veya amur ok ince tlm, hassas ekilde kartrlm, dolaysyla homojen olmaldr. Konkasrde krlan eitli hammaddelerin(kil,kalker,marn) farin deirmeni ncesi silolara sevkedilmeden n homojenizasyonunu ve harmanlanmasn salayan nitedir. Farin deirmeni ncesinde yer alan, preblending nitesinden gelen, istenilen kire standard ve modllere gre ierii hesaplanarak ayarlanm hammadde karmdr. Alev borusunda alevin eklini belirleyen havadr. imento su ile kartrldktan itibaren normal kvam pastasna inenin 3-6 mm ye kadar batmas iin geen sredir. imento su ile kartrldktan itibaren normal kvam pastasna inenin 0,1 mm ye kadar batmas iin geen sredir Elektrik tarifelerinde saat 17.00 22.00 aras zamana denir.Enerji tketimi olarak gnn en yksek enerji tketilen zaman araldr. Silis veya alminyum silikatl volkanik veya tortul doal kayalardr Silissi veya alminyum silikatl veya bunlarn bileiminden oluan doal maddelerdir.

Sonular (Results), Yaklam (Approach), Yaylm (Deployment), Deerlendirme (Assessment), ve Gzden Geirme (Review) szcklerin ingilzce ba harflerinden oluturulmu deerlendirme aracnn ksa ad. Reaktif kalsiyum oksit Kalsiyum oksitin normal sertleme artlar altnda kalsiyum silikat hidratlar oluturan ksmdr. Reaktif kalsiyum oksit Kalsiyum oksitin normal serleme artlar altnda kalsiyum silikat hidratlar veya kalsiyum alminat hidratlar oluturan ksm. (Cao) Reaktif silisyum Silisyum dioksitin hidroklorik asit ile muamele edilmesinden sonra, kaynar potasyum hidroksit zeltisinde znebilen ksmdr. dioksit Reaktif silisyum Silisyum dioksitin hidroklorik asit (HCl) ile muamele edilmesinden sonra, kaynar potasyum hidroksit (KOH) zeltisinde znebilen ksm. dioksit (SiO2) Reclaimer Reject hatt Rekperatr Roller pres Sabit karbon Preblending nitesi ierisinde yer alan, trmk eklinde olan, belirli bir ada duran, farin deirmeni ncesi silolara hammaddelerin(kil,kalker,marn) daha homojene ekilde sevkini salayan ekipmandr. Farin deirmeninde istenildii gibi tlmemi farini deirmeni besleyen hatta sevkeden hattr. Klinker soutucuya baslan havann sekonder ve tersiyer hava olarak kullanlmasndan sonra arta kalan scak havay yararl hale getirebilmek iin kullanlan ekipmandr. Bunkerlerden gelip kantarlardan geen malzemelerin rleler arasnda ezilerek krlmasn salayan ekipmandr. Belirli incelie gelmi malzeme deirmene beslenir, kek haline gelmi malzeme ise roller preste sirklasyona tabi tutulur. Kmrdeki ; Rutubet, Kl ve Uucu Madde toplamlarnn 100'den kartlmas ile bulunan deerdir.

vi

SD Sekonder hava Sektirme iberi Separatr

Slfatlara dayankl imento, C3A miktar en fazla %5 olan portlant klinkerinin al ta ile tlmesi sonucu elde edilen imento tipidir. Kayna klinker soutmada kullanlan havadr. Abgas tarafndan ekilerek nce klinkerin soumasn salar, sonra da elde ettii syla nstc siklonlarda farinle s al-veriinde bulunur. nstc siklonlarda olan ve gelen farinin daha ok s al-veriine maruz kalmasn salayan ekipman parasdr. Deirmenden kan tlm malzemeyi fanla salanan basnl hava ve ierisinde bulunan kanatlar sayesinde boyutlarna gre ayran ekipmandr. stenilen incelikteki malzeme siklonlara geip buradan imento silolarna sevkedilir. stenilenden fazla byklkteki malzeme ise deirmene ve roller prese belli oranda beslenir. Klinker oluumu srasnda SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 tarafndan balanmam kalsiyum oksittir. Dner frn ierisindeki pime srasnda silis, alminyum ve demir oksitle balanmam olan kiretir. Trommelde imento katk maddesinin kurutulmas iin gereken sy kmr yakarak salayan nitedir. Silisyum oksitin(SiO2) alminyum oksit(Al2O3) ve demir oksitin(Fe2O3) toplamna orandr. Bu deer, pimenin zorluunu, sinterlemeyi ve anzast oluumunu etkileyen faktrdr. Silis duman, silisyum ve ferrosilisyum alamlar TRCM i srasnda yksek saflktaki kuvarsn kmrle birlikte elektrik ark frnlarnda indirgenmesinden oluur ve ktlece en az % 85 amorf silisyum dioksit ieren ok ince kresel taneciklerden ibarettir. ounlukla puzolanik zelliklere sahip kresel partikllerden ibaret ince bir toz olup, esas olarak reaktif silisyum dioksit (SiO2) ve alminyum oksit (Al2O3)den oluur. Geri kalan ksm ise demir oksit (Fe2O3) ve dier bileikleri ihtiva eder. imento tayc tankerdir. Likit fazn olumaya balad ksmdr. Yaklan kmr ierisindeki slfr serbest kalarak oksijenle tepkimeye girerek siklonlarda yapmaya neden olur. Farin siklonlarndan emilen gazn ierisindeki farini plverize su vastasyla ktrmek iin kullanlan nitedir. Farin deirmeninin almad zamanlarda nstcdan gelen gaz ierisindeki farinin tutulmasn salar. ktrlen farin homojene siloya sevk edilir. Konkasr nitesinden gelen krlm hammaddelerin(kil,kalker,marn) preblending nitesi ierisinde istiflenmesini salayan ekipmandr. Plaka eklinde olan, geen malzemenin hareketini deitiren veya yavalatan ekipman parasdr. Tek deney sonucu iin kimyasal, fiziksel veya mekanik zelliklerin amamas gereken st veya alt snr deerleri. Gnn; Gndz (06.00 -17.00 ), Puant ( 17.00-22.00 ) ve gece ( 22.00 -06.00 aras farkl birim enerji fiyatlandrmasnn olduu tarife eklidir. Gnn tm zamanlarnda elektrik birim bedelinin ayn olduu tarifeye denir. Mteri, alanlar ve Toplumla ilgili alanlar dnda olan ve kuruluun elde etmeyi amalad sonular.

Serbest CaO Serbest kire Scak hava oca Silikat modl(SM) Silis duman (silika fme) (D) Silissi uucu kl (V)

Silobas Sinter blgesi SO2 emisyonu: Soutma kulesi

Staker iber Tek sonu snr deeri Tek Terimli Puant Tarife Tek Terimli tarife Temel Performans Sonular

vii

Temel Yetkinlikler Tersiyer hava Tetkik

Tetkik Edilen Tetkiki (Kalite)

Tetrakalsiyum almina ferrit (C4AF) Titrasyon Trikalsiyum alminat(C3A) Trikalsiyum silikat(C3S) Trommel Tvenan kmr Ucucu madde Uucu kl (W,V) Uygunsuzluk

Bir kuruluun performans iyi olarak kabul edilen rekabet gc, karllk ve verimlilii ile dorudan ilikili faaliyetleri Kayna klinker soutmada kullanlan havadr. Kalsinatre beslenen kmrn yanmasn salar. Faaliyetler ve faaliyetlerle balantl sonularn, planlana dzenlemelere uygunluunu ve bu dzenlemelerin etkin bir ekilde uygulandn, kuruluun politikasn ve hedeflerini gerekletirmek iin uygun olup olmadn, belirlemek amacyla yaplan sistematik incelemedir Tetkik edilen, tetkikin gerekletirilecei kurulutur. Kalite tetkikisi, kalite tetkiki yapabilecek niteliklere sahip olan kiidir. Notlar: 1- Bir kalite tetkiki yapmak iin, tetkiki, sz konusu tetkik iin yetkilendirilmi olmaldr. 2- Bir kalite tetkikini ynetecek tetkiki ba tetkiki adn alr. imentoya rengini veren ve dayanmlar zerinde etkisi olmayan klinker fazdr. Hammadde yada farinde % CaCO3+MgCO3 miktardr. Hidratasyon hz yksek olan ve klinkerin ilenebilirliini artran klinker fazdr. Hidratasyon hznn yksek olmas nedeniyle imentonun erken donmasna neden olur. Bunu nlemek iin imento TRCM i srasnda al eklenir. imentoya ilk dayanmn veren, hidrolik zellii en yksek olan, yksek dayanmn elde edilmesini salayan klinker fazdr. Sinter blgesinde kalsiyum oksitin C2S ile tepkimeye girmesiyle oluur. Bu tepkimenin tersinir olmas nedeniyle hzl soutulmas iin klinker soutucu kullanlr. Scak hava ocandan salanan syla imento katk maddesinin kurutulduu dner ekipmandr. Tvenan kmr, bir kmr ocandan tabii olarak karlp hibir ileme tabi tutulmayan ham kmrdr. Kmrdeki gaz miktarndan rutubet miktarnn karlmasyla bulunan deerdir Plverize kmr yaklan frnlardan atlan baca gazndaki toz taneciklerinin elektrostatik veya mekanik olarak ktrlmesi ile elde edilir. Dorudan ya da dolayl olarak yaralanma, hastalk, maln zarar grmesi, allan yerin zarar grmesi veya bunlarn birlikte gereklemesine neden olabilecek ynetim sistemi performansndan, kanunlardan, ilemlerden, uygulamalardan ve alma Standartlarndan veya benzerlerinden herhangi bir sapmadr. Belirtilen artlarn yerine getirilmemesidir. Not 1 Tanm, bir veya birden fazla kalite zelliklerinin veya kalite sistemi elemanlarnn mevcut olmamas veya belirtilen artlardan sapmasn da kapsamaktadr. Kazaya sebep olan veya kazaya sebep olacak potansiyele sahip olan olaydr. Kuruluun, amalarna erimek iin gereken tm ilerini yapabilmesini salamakta kullanlan sreler ve prosedrler erevesi. Bir kurulu iinde yetki ve kontrol kurallar sistemi. nsanlarn yaralanmas, hastalanmas, maln alan yerin zarar grmesi veya bunlarn birlikte gereklemesine neden olabilecek potansiyel kaynak veya durumdur. Bir zararn varln ve karakteristiklerinin tarifini tantan prosestir.

Uygunsuzluk

Vaka Ynetim Sistemi Ynetiim Zarar Zarar Tanmlamas

viii