T.C.

SLEYMAN DEMREL NVERSTES GZEL SANATLAR FAKLTES GELENEKSEL TRK EL SANATLARI BLM
BLM: TEZHP HAT MNYATR

TA TEZHPLER

Emek UAR 9721903001

ISPARTA 2001

SERLEVHALARDAK TA TEZHPLER Zahriyeden hemen sonra gelen ve metnin balad sayfalar olan Ser Levha sayfalar tek olabildikleri gibi, zellikle Kurnlarda ift sayfa eklindedirler. Ser levhalarda tezhip, metni iine alacak ekilde stnde ta, mihrap ve dz ekilde de olabilir. Bu eit ser levhalara balk ad da verilir. Tezhibin zellikle yazma kitaplarda yapld en mhim ksmlar; zahriyeler (i kapak), htimeler (son sayfalar), kitaplarn ilk sayfalar bana yaplan ve balk, serlevha veya mihrabiye denilen sslemelerdir. Bundan baka Kurn- Kermlerdeki sre ve kitaplardaki bahis balarna yaplan sslemeler gelir ki, bunlara sre veya fasl ba tbir olunur. Kurn- Kermlerde Ftiha ve Bakara sresinin ba taraflar husus ve zengin bir eklide tezhiblenmitir. Ser, ba anlamndadr. Yazda, balk anlamna gelen serlevha (ba levha) zahriyeden hemen sonra gelen ve metnin balad ilk sayfadr. 14. yzyla kadar serlevha tezhipleri sadece sa balang sayfasnn tezhiplenmesi eklindedir. zellikle Kurn- Kerimlerde karlkl sa ve sol sayfalar tezhipleme gelenei 14. yzylda balar ve geliir. Kurnlarda Ftiha ve Bakara surelerini iine alacak ekilde yaplan serlevhalar karlkl ve simetriktir. Metnin st ksmndaki tezyinatta bulunan paftalarda surenin ad yazldr. Kurn serlevhas tezhiplerinde sanat btn hnerlerini sergiler. Burada, tezhibin balca amac da yaznn n planda, tezhibin ikinci planda olmas dncesi terk edilerek tezhibin btn ihtiam serlevha sayfasnda gsterilmitir. Kurn- Kermlerin dndaki el yazmalarda genel olarak metnin balad ilk sa sayfa tezhiplenir ve metnin st ksmna dnemine gre balk tezhipleri yaplr. Eski kaynaklarda bu eit serlevhalara dibe ve mihrabiye ad verilmitir ve metnin stndeki sslemenin ierisinde bulunan paftann ierisine konunun ya da eserin ad yazlr. Bu tr dzenlemelerde bazen sol sayfada metnin kenarlarna hafif bir tezyinat, zerefan ya da halkari yaplr. Serlevhalarda tezhip zellikle Kurn- Kermlerde, metni iine alacak ekilde tam sayfa alabildii gibi yalnz metnin stnde ta, mihrap ve dz ekilde olabilir. Mihrabiye ve dikdrtgen kitap balklarnda tular, birbirine paralel olarak uzanan oklar gibidir, bazen tek bir t, bazen de servili tlar grlr.1
1

1 ZEN, E. Mine, Yazma Kitap Sanatlar Szl, s. 22-39,

SELUKLU DNEM TA TEZHPLER Metin ksmnn balad ilk sayfann st ksmnda altnl veya altnsz olarak sslenmi balk ksm yer alr. Balk iki yana doru genileyerek btn alan kaplamtr. Ayrca sure balarna da bu dnemde tezhip yapmak nem kazanmtr. Baln st ksm ise dilimli, yuvarlk, zikzak ekilde gen bir tepelik olarak dzenlenmitir. Genellikle balk bezemesi iki ksmdan oluur. Alt ksm dikdrtgen eklinde olup bu ksmn ortasna aralar sslenmi kfi, sls, bazen de reyhani ile ksa dua ya da iyi bir temenni ama ounlukla besmele yazlr. Seluklu tezhiplerinde balk (ta) tezhiplerinde t yok denecek kadar azdr. Olanlarda ok seyrek, dz izgiler veya kk kmalar eklindedir. Kullanlan Motifler : Tezhibi Anadoluya getiren Seluklularn bu dnemde kullandklar ana motif rumidir. Bunun yannda kvrk dallar, eitli kk iekler, hatayiler ve palmetler bu dnemin motiflerindedir. Kullanlan Renkler : Bu dnemde genellikle zemin altn olup zerine farkl tonda altn, koyu mavi, kahverengiye alan bir krmz, lacivert, beyaz ve krmz en ok kullanlan renklerdir.

LK OSMANLI DNEM TA TEZHPLER bu dnemde balk sayfa geniliinde dikdrtgen eklindedir. ok seyrek olarak mihrabiyeli balk grlrse de genel ema dikdrtgendir. Bu drtgenler iine lacivert zemin zerine beyaz kvrk dal ve rumiler zerine besmele yazlmaldr. Balklarda t pek kullanlmamtr. Tlarda kullanlan motifler ise ok basit ve sade, geometrik ekillerdir. nce izgilerin ularna kare veya gen ekiller yerletirilmitir. Bir noktadan alan iki kk eri ortasnda kck genler, birbirine paralel iki kk yatay izgi, kalnlatrlm noktalar, ii dolu kk genlerden oluan iek motifleri son derece ustalkla yaplm t eitlerini oluturmaktadr. Sayfa boluklarna doru uzanan tlarda mavi ve lacivert renk hakimdir. Kullanlan Motifler : En ok kullanlan motifler rumi ve kvrk dallardr. Trklerin bitkisel motiflere olan ilgisi bu dnemde younluk kazanmaya balam olup, ok kk stilize iek motifleri kullanlmtr. Seberk, penberk, asma yapraklar, yldz iekleri, nilferler, hatiyeler ok zengin renklerle ince, titiz bir iilikle oya gibi ilenmitir. Kullanlan Renkler : Bata altn yaldz ve uuk maviden laciverte kadar mavinin en gzel ve en parlak tonlar olmak zere kiremit krmzs, pembe, ak ve koyu yeil, beyaz, kahverengi ve siyah kullanlmtr. Bu dnem ta tezhiplerinde lacivert zerine altn desenli ve altn zerine lacivert desenler uygulanmtr. OSMANLI KLASK DNEM TA TEZHPLER Serlevha hksm sayfa geniliinde yatay bir dikdrtgen ve stnde dilimli bir mihrabiyeden ibarettir. Mihrabiye dz gen eklinde ya da dilimli olarak yaplr ve ular tlarla yukar doru son bulur. Tlar bir merkezden yaylan k demetleri gibi incelerek bala uzanrlar. Tlar dnemin genel zelliine uyarak en gzel ve olgun eklini bulmutur.

Kullanlan Motifler : Erken Dnemde grdmz rumi ve kvrk dallarn yannda ok kk ve ince olan iek motifleri biraz daha belirginlik kazanmtr. yaprakl, be yaprakl ieklerin yapraklar kolayca saylabilmekte, bunlarn yannda gller, yldz iekleri, girift dolamalar, palmet, stilize lle, rozet iekleri, bulutlar, nilfer iekleri ile zemin bir iek bahesine dndrlmektedir. izgiler incelmi, renk nanslar da eitlilik kazanmtr. Kullanlan Renkler : Altn ok bol olarak kullanlmtr. Bunun yannda iek motiflerinde beyaz, turuncu, pembe, sar, bordo, krmz, mavi renkler kullanlmtr. Tahrirlerde turuncu renge ok sk rastlanmaktadr. ok kullanlmamasna ramen siyah ve kahverengiye de zaman zaman rastlanmaktadr. Zemin olarak altnn yannda lacivertte ok sk kullanlmaktadr. 16. yzylda, Kanuni devrinde gelien ve en yksek dzeye ulaan klasik Trk tezhip sanatna benzeyen fakat daha zayf eserler yaplmtr. Osmanl mparatorluundaki sosyal ve politik gerileme dier sanatlarda olduu gibi tezhip sanat da durgun gerileme dnemine getirmitir. SON DNEM TA TEZHPLER (Rokoko slubu) Kurnlarn serlevhasnda dilimli mihrabiyle eklinde st ksm oluturan tezhib grlr. Sayfann ularnda grlen tlarla biten deiik desenlerde madalyon gller. vardr. ri lacivert ve kk bordro renkli hatayi motifleri ince noktacklarla bir a eklinde rlm olup ular sivri olarak bitirilmitir. Mihrabiye, tepelik ksm genelde drt dilimden olumaktadr. Kullanlan Motifler : Serlevha ksmlarnda tlar, lacivert, hatayi, karanfil veya iek demeti eklinde tlar bulunmaktadr. Katmerli gl, smbl, lle, karanfil, akayk, yldz iekleri, nilferler ve deiik C veya S kvrmlar yapan yapraklar bu dnemin en ok kullanlan motifleridir. ri bozulmu rumiler, seberk, penberk ve rozet iekleri kaba ve kark olarak uygulanmtr. Kullanlan Renkler : Siyah renk bu dnemde zemin olarak kullanlmtr. Eflatun, mavi, beyaz, krmz, turuncu, altnn yannda lacivert en nemli renk olarak karmza kar. 4

SELUKLU DNEM TA TEZHB RNEKLER 1. Sleymaniye Ktphanesi, Lala smail Blm 323 numarada kaytl Yazma lk sayfann yarsn kaplayan balk ksm iki ksmdr. Alttaki dikdrtgen ksmnn etrafnda dalgal, zencerekli, mavili olmak zere iki sra bordrle evrelenmi olup, krmz altnla iplik ekilmitir. U ksm mihrabiye eklinde olup, ucu krmz ve mavi tlarla bitmektedir. 2. Sleymaniye Ktphanesi, Lala smail Blm 316 numaral Yazma Devletah b. Aladdevle Bahtiah (913 H.) tarafndan yazlm Tezkiret uara adl kitabn istinsah tarihi 892dir. Farsa talik ile yazlm kitabn serlevha ksmnda tezhibi vardr. alt ksm dikdrtgen, st ksm gen bir mihrabiye eklindedir. Mihrabn etraf altnla lacivert zerine dilimli olarak tahrirlenmi, yukar doru ok ince tlarla bitmektedir. Mihrabiye ksmnn ortasnda ikinci bir gen ekil iinde ortada altn zerine mavi, yanlarda krmz hatayi motifleri, aralarnda da kvrk dallar yer alr. 3. Sleymaniye Ktphanesi, Damat brahim Paa Blm 919 numaral Yazma Serlevha ksmndan tlara kadar olan blmde motifler lacivert zemin zerine altnla ok ince kvrk dallar ve rumilerle yeil zerine altnl, siyah zerine beyaz kvrk dal ve rumi motifi olmak zere simetrik olarak yerletirilmi bezemeden ibarettir. 4. Sleymaniye Ktphanesi, Damat brahim Paa Blm 900 no.da kaytl Yazma Balk bir dikdrtgen ksm ile gen bir mihrabiyeden oluur. ki ksm birbirinden altn zencerek motifi ile ayrlr. Mihrabiye ksm dilimli olarak yukar doru daralarak mavi ince iekli tlarla biter. Mihrabiyenin ii ince kvrk dallar ve aralarnda yeil, pembe ve kiremit krmzs penberklerle bezenmitir. Bu ksmn tam ortasnda simetrik olarak zencerek motifine bitiik yerletirilmi lacivert zerine pembe penberk, berk ve altnl kvrk dallar yerletirilmitir.

LK OSMANLI DNEM TA TEZHB RNE 1. Sleymaniye Ktaphanesi, Ayasoyfa 2161 numaral Yazma Abd-al Rahman b. Ahmedin Heft Esrenge adl Farsa kitabdr. Talik ile 897 H.1491 M. tarihinde istinsah edilmitir. Serhevhas geni dikdrtgen eklide bir tezhiple bezenmitir. Serlevhann stnde mihrabiyede lacivert zemin zerinde mavi, beyaz rumiler grlr. 18. YZYIL TA TEZHB RNEKLER 1. Sleymaniye Ktphanesi, Halef Efendi, 8 numaral Kurn Bu Kurnn serlevhasnda bordo renkli bir bordr iinde dikdrtgen ksmla, dilimli mihrabiye eklinde st ksmdan oluan tezhibi vardr. mihrabiyenin st ksmndaki tlar deiik bir rnek gstermektedir. ri lacivert ve kk bordo renkli hatayi motifleri ince noktacklarla bir a eklinde rlm olup, ular sivri olarak bitirilmitir. 2. nebey Medresesi, Ulu Cami, 27 numaral Kurn Zahriyesi iki sayfa tezhipli olup sayfalarn st ksm tepelik eklinde mavi, krmz, tlarla bitmektedir. Bol altn kullanlm, tepelik ksmnda yeil zemin zerinde altnda penberk desenler vardr. kaba bir rnektir. 3. Bursa nebey Medresesi, Orhan Albm, 6 numaral Kurn Zahriye ksm dikdrtgen emal tezhiplerle bezenmitir. Sayfann st ksm tepelik eklinde, ince turuncu renkle dilimlenmitir. Son dnemin tipik sslemelerinden bir rnektir. 4. Sleymaniye Ktphanesi, brahim Paa Albm, 1066 numaral Yazma Kitabn serlevhasnda tezhibi vardr. dikdrtgen eklinde olup tlarla biten bu ksmda zerenderzen bezeme grlr. 19. YZYILIN TA TEZHB RNEKLER 1. Bursa nebey Medresesi, ulu Cami Blm, 13 numaral Kurn Tepelik iinde eflatunlu, beyazl kvrk dallar simetrik olarak karlkl yerletirilmitir. Bunlarn d yanlarnda ve birbirlerine yaklatklar orta ksmda iri krmz katmerli gl motifi ve goncalar yer alr. Tlar lacivert ve krmz bulut motifi eklindedir. 2. Bursa nebey Medresesi, Ulu Cami, 12 numaral Yazma Tepelik ksmnda kahverengi zerine altn ve soluk yeil iekli desenlenmi, st ksmdaki tlar ise krmz izgili mavi iek bulutlar eklindedir.
6

EKLER : MUHTELF DNEMLERE AT SERLEVHALARDAK TA TEZHPLER

Ta Tezhibi (stanbul niversitesi Ktphanesi)

Kurn- Kerim Ta Tezhibi (Kayseri Raid Efendi Ktphanesi, No. 7)

Ta Tezhibi (stanbul niversitesi Ktphanesi)

19. Yzyl Ta Tezhibi (Vakflar Genel Mdrl Arivi)

10

Hasan elebi (. 1594), Nesih Sayfa

11

Kurn- Kerim Ta Tezhibi (Hattat Bilinmiyor, XV. Yzyl olabilir, Trk Vakf Hat Sanatlar Mzesi)
12

Serlevha Sayfas Hattat Hseyin Dedeolu Ahmet, Trk Vakf Hat Sanatlar Mzesi)

13

Serlevha Sayfas Hattat Mustafa Hilmi, Trk Vakf Hat Sanatlar Mzesi)

14

Serlevha Sayfas Hattat Karhoval Mustafa olu Mahmut, Trk Vakf Hat Sanatlar Mzesi)

15