STANBUL BLTEN

inceleme

. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . ................................
n. Mh. Orhan DOAN
Bulonlar en ok kullanlan zlebilen balama elemanlardr. Yksek mukavemetli elikle retilen bulonlara yksek mukavemetli bulon (HV bulonlar) denir. Yksek mukavemetli bulonlarla iki trl birleim yaplr. Gvdesindeki kayma gerilmeleri ve delik evresinde oluan ezilme ile yk aktaran SL ve SLP birleimleri ve Ykn srtnme kuvveti ile aktarld GV ve GVP birleimleridir. Burada GV ve GVP birleimleri konunun kapsam dndadr. Birleimin SL yada SLP olmas gvde ap (d) ile delik ap (D) arasndaki ilikiye baldr. D-d 1mm ise SL birleimi, D-d 0.3mm ise SLP birleimi sz konusudur. Bulonun gvde eksenine dik dorultuda, kesmeye alan her bir kesit iin, bir HV bulonunun tad kuvvet, P1 = *d2 * Sem 4 (1.1) SL ve SLP birleimlerinde Lem gerilmeleri kg/cm2 Birletirilen yap elemanlarnn malzemesi St_37 St_52 Birleim eidi Ykleme Hali H HZ H HZ SL 2800 3200 4200 4700 SLP 3200 3600 4800 5400 Yksek mukavemetli bulonlarn retildii eliin malzemesine, ykleme durumuna ve birletirilen yap elemanlarnn malzemesine gre deien emniyet gerilmeleri deerleri bir ok kitaptan ve DIN normlarndan alnabilir. Bu makalede yap elemanlarnn malzemesinin St_44 olmas ya da Bulon malzemesinin 8.8 kalite elikten olmas durumunda H ve HZ (*) ykleme hallerinde emniyet gerilmesi deerlerinin ne olaca konusu ile ilgilenilmitir. (*) H: EY- Esas ykleme, HZ: EIY-Esas ve lave Ykleme P1 = d * (t)min * Lem (1.2) a) 8.8 Kalitesindeki Bulonun Emniyet Gerilmesi Deerleri: (8.8) = (10.9) * u(8.8) u(10.9) (1.4) eklinde hesaplanr. Burada (t) ayn yndeki delik evre basnlar etkisinde bulunan levhalarn kalnlklarnn toplamnn kdr. Sem ve Lem deerleri aadaki tablolardan alnr. Bulonun gvde ekseni dorultusunda ekmeye kar tad kuvvet P1z = Ab * Zem (1.3)

YKSEK MUKAVEMETL BULONLARIN EMNYET GERLMELER VE YAPI EL BURKULMA KATSAYILARI

Delik evresindeki ezilmeye gre ise,

eklinde bulunur. Burada Ab di dibi kesit alandr. SL ve SLP birleimlerinde Sem gerilmeleri kg/cm2 Birleim Ykleme Hali Sem(10.9) SL H 2400 HZ 2700 SLP H HZ 2800 3200

eitlii ile bulunabilir. Burada 8.8 kalitesindeki bulonlarn kesme ve ekme emniyet gerilmesi deerlerinin, 10.9 kalitesindeki bulonlarn kesme ve ekme emniyet gerilmeleri deerlerinin ekme mukavemetine oran dikkate alnarak hesaplanmtr. 8.8 ve 10.9 kalitesindeki bulonlar iin Kopma Gerilmesi deerleri, u(8.8) = 8*10 = 80kg/mm2, u(10.9) = 10*10 = 100kg/mm2 dir. Aada Bulon malzemesi 8.8 kalite elikten olan bir SL birleimi iin Kayma ve ekme emniyet gerilmesi deerleri hesaplanmtr.

Zem gerilmeleri kg/cm2 Ykleme Hali zem(10.9) H 3600 HZ 4100

20

say 90/2007

inceleme Kayma Emniyet Gerilmesi; Sem(8.8) = 2400 * 80 = 1920kg/cm2 (H yklemesi) 100 Sem(8.8) = 2700 * 80 = 2160kg/cm2 (HZ yklemesi) 100 ekme Emniyet Gerilmesi; zem(8.8) = 3600 * 80 = 2880kg/cm2 (H yklemesi) 100 zem(8.8) = 4100 * 80 = 3280kg/cm2 (HZ yklemesi) 100

STANBUL BLTEN SL ve SLP birleimlerinde Sem gerilmeleri kg/cm2 Birleim Ykleme Hali Sem(8.8) Sem(10.9) SL H 1920 2400 HZ 2160 2700 SLP H HZ 2240 2560 2800 3200

Zem gerilmeleri kg/cm2 Ykleme Hali zem(8.8) zem(10.9) H 2880 3600 HZ 3280 4100

b) St_44 Malzeme in Emniyet Gerilmesi Deerleri: St_44 yap elii, ekme dayanm 44kg/mm2 ve akma snr 28kg/mm2 olan eliktir. Birletirilen yap elemanlarnn malzemesi St_44 olduunda emniyet gerilmeleri, (28) = (36) - (36 - 24)* 20 36 (1.5)

SL ve SLP birleimlerinde Lem gerilmeleri kg/cm2 Birletirilen yap elemanlarnn malzemesi St_37 St_44 St_52 Birleim eidi Ykleme Hali H HZ H HZ H HZ SL 2800 3200 3250 3700 4200 4700 SLP 3200 3600 3730 4200 4800 5400

forml ile hesaplanabilir. Burada 24 ve 36 deerleri, kg/mm2 biriminde St_37 ve St_52 eliklerinin akma gerilmesi deerleridir. Aada birletirilen yap elemanlarnn malzemesi St_44 kalite elikten olan bir SLP birleimi iin Ezilme emniyet gerilmesi deerleri hesaplanmtr. H yklemesi iin; Lem(24) = 3200kg/cm2 Lem(36) = 4800kg/cm2 Lem(28) = 4800-(4800-3200) * HZ yklemesi iin; Lem(24) = 3600kg/cm2 Lem(36) = 5400kg/cm2 Lem(28) = 5400-(5400-3600) * olarak bulunur. Aadaki tablolar, 8.8 kalite bulon ve St_44 yap malzemesi gz nne alnarak yeniden dzenlenmitir. 24 = 4200kg/cm2 36 24 = 3730kg/cm2 36

c) 1.5 Eitliinin Burkulma Katsaylarna Uyarlanmas (1.5) eitlii, St_44 malzemeden Yap eliinin < > Burkulma Katsaylarnn hesabnda da kullanlabilir. Eitlii < > ye gre dzenlersek, (28) = (36) - (36 - 24)* 24 36 (1.6) olur.

say 90/2007

21

STANBUL BLTEN Burkulma Katsaylar Diyagram ekilden de grld gibi eriseldir. Fakat bu eriselliin zayf olmas nedeniyle (1.6) ifadesi kullanlabilir. Narinlii = 150 olan, St_44 malzemeden bir kolon iin Burkulma katsaysn bulalm. TS 648 izelge 6 ve 7den 24 (150) = 3.91 36 (150) = 5.86 bulunur ve (1.6) denklemi ile 28 = 5.86 - (5.86 - 3.91)* 24 = 4.56 elde edilir. 36 = 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250 24() = 1.002 1.005 1.014 1.091 1.17 1.258 1.359 1.475 1.609 1.769 1.963 2.204 2.514 2.929 3.404 3.908 4.447 5.02 5.628 6.27 6.948 7.66 8.407 9.188 10.005 10.856 36() = 1.002 1.006 1.02 1.106 1.199 1.309 1.443 1.607 1.816 2.089 2.466 3.153 3.752 4.403 5.107 5.862 6.67 7.53 8.442 9.406 10.422 11.49 12.61 13.783 15.007 16.284 28() = 1.002 1.005 1.016 1.096 1.179 1.275 1.386 1.516 1.673 1.865 2.106 2.422 2.854 3.425 3.972 4.559 5.188 5.856 6.566 7.315 8.106 8.937 9.808 10.72 11.672 12.665

inceleme 28.1.6()= 1.002 1.005 1.016 1.096 1.18 1.275 1.387 1.519 1.678 1.876 2.131 2.52 2.927 3.42 3.972 4.559 5.188 5.856 6.566 7.315 8.106 8.937 9.808 10.72 11.672 12.665

TS 648e gre hesap; Akma snr gerilmesi St 44 iin a = 2800 kg/cm2 Plastik narinlik snr p = > p = 22E = 121.673 a

n = 2.5 elastik blge

3 a 2 3*2800*(150)2 = = 4.56 bulunur. 2E 2 2*2* 2100000

Benzer ekilde stabilite kitaplarndan da narinlikle ilgili 3. mertebe ifadelerinden yararlanlabilir. Buna bal olarak Burkulma katsays ( = em / bem) hesaplandnda nonlineerliin zayf olmas nedeniyle (1.6) ifadesi kullanlabilir. Aada St 44 elii iin TS 648de nerilen denklemlerle ve St 37, St 52 elii burkulma katsaylarndan yararlanarak (1.6) eitlii ile Burkulma Katsaylar bulunmu ve bir tablo halinde zetlenmitir. Tablonun 4. stunu TS 648e gre, 5. stunu (1.6) eitlii kullanlarak bulunan St 44 elii burkulma katsaylarn gstermektedir.

Kaynaklar: 1) Hilmi Deren, Erdoan Uzgider, Filiz Pirolu - elik Yaplar, alayan Kitapevi, 2003 2) Yalman Odaba - Ahap ve elik Yap Elemanlar, Beta Basm Yaym Datm A.., 1997 3) Hikmet Rende - Makine Elemanlar Cilt 1, Se Yayn Datm, 1996 4) TS 648, Aralk 1980

kitap tantm
DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDA YNETMELK 2007 Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik 2007 kitab kt. Kitaba ube ve temsilciliklerimizden ulaabilirsiniz. 50. YILDA 50 ESER KTABI VE CDS IKTI Odamzn yaynlam olduu 50. Ylda 50 Eser balkl kitap Cumhuriyet dneminin ne kan 50 inaat mhendislii eserini bir araya getirdi. Kitap, Programl Kalknma Projeleri, Binalar, Ulatrma Yaplar, Su Yaplar, Enerji ve Sanayi Tesisleri balkl be blmden oluuyor.

22

say 90/2007