Karanlıktan Aydınlığa Sevr Ve Lozan

Genel Yayn Sra No:185 2010/27 Cep Kitapl: LXIII
ISBN No: 978-605-5614-68-3
Yayna Hazrlayan Av. Celal lgen - Av. Cokun Ongun
Kapak Can Eren
Tasarm / Uygulama Referans Medya ve Reklam Hiz. Ltd. Tel: +90.212 347 32 47 e-mail: info@referansajans.com
Bask Sanat Matbaaclk Medya ve Reklam Hizm. San. Tic. Ltd. ti. Hattat Halim Sokak No: 13 Balmumcu - Beikta / stanbul Tel: +90.212 267 04 23 e-mail: info@sanatmatbaacilik.com
Birinci Basm: Aralk 2010

stanbul Barosu Ynetim Kurulu Kararyla 2.000 adet baslmtr.
stanbul Barosu
KARANLIKTAN AYDINLIA
SEVR ve LOZAN
STANBUL BAROSU YAYINLARI stiklal Caddesi Orhan Adli Apaydn Sokak 1. Baro Han Beyolu / stanbul Tel: (0212) 251 63 25 (pbx) Faks: (0212) 293 89 60 dergi@istanbulbarosu.org.tr
NDEKLER
Yayn Kurulundan ....................................................... 7 Sevr Paranoya m Gncel Tehdit mi? Al ............................................................................ 9 Av. Hseyin ZBEK ..................................................... 9 Av. Muammer AYDIN .................................................. 11 Cahit KAYRA .............................................................. 23 Prof. Dr. Sina AKN ................................................... 41 Prof. Dr. Sibel ZEL ................................................... 53 Onur YMEN ............................................................. 69 Prof. Dr. Engin BERBER ............................................. 89 87. Ylnda Bamszlk Belgesi LOZAN Al ........................................................................ 105 Av. Hseyin ZBEK .................................................. 105 Av. Muammer AYDIN ................................................ 105 Prof. Dr. etin YETKN ............................................. 115 Do. Dr. brahim Ethem ATNUR ............................... 127 mer Faruk EMNAAOLU .................................... 145 Prof. Dr. Rauf VERSAN ............................................. 157 Prof. Dr. Selami KURAN ............................................ 169
YAYIN KURULUNDAN
lkretimdeki Tarih derslerinde retilir: Birinci Dnya Sava sonrasnda Almanlar yenilince Trkler de doal olarak yenik sayldlar. Trkler gerekten de yenilmiler miydi? anakkale Boazna dayanan ve ilerinde Batllar bata olmak zere birok ulusun askerlerinin yer ald uluslararas g, emperyalist namlulularn Anadolu topraklarna dorultmu, ancak eski dilde muvaffak yeni dilde baarl olamamlardr. anakkale geilememi, bir Ulus topraklaryla birlikte geleceini de Mustafa Kemal nderliinde gvence altna almt. Ancak bunun tamama ermesi iin Ulusal Kurtulu Sava balatmak kanlmazd. Trklerin Birinci Dnya Savanda yenilmediklerini, Sevr paavrasn kabul etmemelerinden de anlayabiliriz. Sevrin Trkl yok sayma giriimi, Lozanla ortadan kaldrlm, Anadolunun Trk yurdu olduu tm dnyaya ilan edilmitir. Bu kitapla gemiten gnmze Trklerin uluslama srelerine tanklk edeceksiniz. Yeni bir yaynda bulumak umuduyla...
Av. Celal LGEN Yayn Kurulu Bakan
STANBUL BAROSU SEVR ANTLAMASI PANEL 07.07.2010 Orhan Adli Apaydn Konferans Salonu
AILI Av. HSEYN ZBEK stanbul Barosu Genel Sekreteri Deerli konuklar, sevgili meslektalarm, her yl Temmuz aynda, Temmuzun 22, 23 veya 24nde, 24 Temmuz 1923n yldnmlerinde Lozanla ilgili stanbul Barosunun bir bilimsel etkinliine sizler de altnz, bizim de geleneimiz. Ancak ilk defa, ilk kez biz Lozanla balantl olarak deil de mnhasran, ayrca Sevrle ilgili bir toplant dzenlemeyi dndk. Bugn Sevrle ilgili bir bilimsel toplantyla, bir panelle kar-nzdayz. Sevr kimilerinin dedii gibi gerekten bir paranoya m, bir vehim mi, gereksiz ve lzumsuz bir taknt m, yoksa gerekten gncel, gncelleen, ciddi bir tehdit mi? Bunun hukuk erevesi iinde, bilimsel bir biimde ele alnmas gerekiyor. Trkiye'nin yaad srete, getii srete bir kat daha nemli bir ekilde ele alnmas gerekiyor. Bugn bu konuyu birazdan takdim edeceimiz ok deerli konuklarla, deerli bilim insanlarmzla ve ok deerli politikaclarmzla, aratrmaclarmzla sizlere yanstacaz. imdi konuya ilikin olarak Sayn Baro Bakanmz Avukat Muammer Aydnn bir sunumu olacak, ak konumas olacak. Daha sonra deerli konumaclar sizlere belli bir kronoloji iinde bu konuya ilikin deerlendirmelerini, dncelerini aktaracaklar. Ben Sayn Bakanmza buyurun diyorum, buyurun Sayn Bakanm.
Av. MUAMMER AYDIN stanbul Barosu Bakan stanbul Barosu olarak yine nemli bir konuyla karnzdayz. O nedenle ncelikle ahsm ve Ynetim Kurulum adna hepinizi sevgi ve saygyla selamlyorum. Bildiiniz gibi iinden getiimiz srete Trkiye'de Cumhuriyet, Atatrk deerleri ve laiklik bence gerekten, sadece bence deil, bu deerleri zmsemi, bu deerlere inanm, bu lkenin ayakta kalmas gerektiini ve bu deerlerle beraber olmas gerektiini dnenlerin kafalarnda acabalar var. Acabalar var da bazlarnn kafasnda da acaba Sevri geri getirebilir miyiz, Sevr koullarn yaratabilir miyiz dnceleride var m acaba, o nedenle adn da paranoya m diye koyduk. Aslnda bu lke Cumhuriyetin kuruluundan bu tarafa geen srece baktnz zaman bugn tekrar o dneme dnmesi, o gnn koullarn yaamas mmkn deil, buna hi izin vermeyeceimizi, hibir ekilde de o koullarn yaratlmasnn Trkiye snrlar ierisinde mmkn olmayacan bir kez daha ifade etmek istiyoruz. Ancak bu demek deildir ki gemii hatrlamayalm, bu demek deildir ki gemiimizden ders almayalm, bu demek deildir ki neler oldu, daha da neler olacak konusunda uyank olmayalm. O yzden bu toplantnn bir amac da bunlar bir kez daha hatrlamak, hatrlatmakt. Aslnda herkesin 10 Austos 1920 tarihinde imza altna alnan Sevr Anlamas konusunda
12
stanbul Barosu Yaynlar
neden byle bir panel dzenlendii zerinde ciddi biimde dnmesi gerekir. Bunun da aslnda cevab iinden geilen srete kar karya kalnanlardr. Lozan Anlamasyla varl ortadan kalkan bir anlamann gnmzde irdelenmesinin asl nedeni halen baz evreler tarafndan bu anlamann, aslnda buna anlama demeye de pek dilimiz varmyor, ama bu daha ok tek tarafl dayatmayla yaplan ve Ulusun hayatiyetine son vermek isteyen bir belge mahiyetindeydi. te bunun gndeme getirilmesi ve baz maddelerinin uygulanmas iin ciddi faaliyetler yrtlmesidir. Bunu rtl ya da ak biimde hepimiz gryoruz. Bu abalar ifa etmek, ortaya koymak adna bu seminer ve almalara ve farkndalklara gereksinim duyuyoruz. nk gnmzde inanlmaz derecede bir kavram kargaasyla, kargaalaryla da kar karyayz. fade zgrl, ulus devlet ve ulusal kimlikler, dncenin zgrce yaylmasnn nnn almas gibi son derece nemli ve de uygulanmas konusunda bizim de srekli bir aba iinde olduumuz kavramlar kii ya da kurumlarca belirli emellerin gereklemesi yolunda kalkan olarak kullanlyor. Dnce zgrlne sonuna dek evet, ama lkenizi blp paralayacak fikirlerin de farkna varmak adna bu yndeki dncelere kart fikir ve neriler ne srmeye de kimsenin kar kmamas gerekir. Bunu unun iin sylyorum, gnmzde dnce zgrl ya da
Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?
13
bireyin kendini ifade hakk ad altnda her tr dnceye sayg gsterilirken Cumhuriyet kurum ve kavramlarn savunmak maalesef demode saylyor ve birok evreler tarafnda da statkocu olarak anlyorsunuz ve ok ar eletirilere ve bombardmana tabi tutuluyorsunuz. Anayasamzda vatandalk bayla bal olan herkesin Trk olduu ynnde bir hkm varken ve de Ulu nder Mustafa Kemal Atatrkn Trkiye Cumhuriyetini kuran Trkiye halkna Trk milleti denir sz bulunmasna karn, Trk olmak deyimi belirli evrelerde bir yerlere ekilmeye allyor. Trklk sanki salt bir etnik yapnn adym gibi nmze konuluyor, bir insan ben Trkm dediinde bunun altnda derin anlamlar aranlyor ve de o insan rklkla sulanabiliyor tpk Mahmut Esat Bozkurt rneinde olduu gibi. Trk aydnlanmasnn nderi ve Adalet Bakan, Atatrkn Adalet Bakan olarak bu lkeye ok byk hizmetleri geen kiinin Trklkle ilgili sylemlerini bugn rklk olarak niteleyenler kendi yaptklarna bakmak zorundadrlar. Evet, oysa ben Trkm demek ben Trkiye Cumhuriyeti vatandaym demekle zdetir. Nasl Afrika gmeni bir siyah ya da Fasl bir gmen ben Franszm derken Fransa vatanda olduunu kastediyorsa, bizde de bu kimliksel niteleme anayasal vatandalk ban temsil etmektedir. Saygdeer konuklar, konumuz Sevr olduu iin dilerseniz Sevr Anlamasna
14
ksaca birlikte bir gz atalm. Birinci Dnya Savann galibi olan itilaf devletleri 18 Ocak 1919da Pariste toplanarak sava sonras bar grmeye balamlard. Osmanl Devleti hari dier yenilen devletlerle bar yaplmt. Sadece Osmanllarla gizli anlamalarn uygulanmamas nedeniyle kan anlamazlk sonucu bu belge imzalanmamt. Byk devletler Saint Remoda toplanarak Osmanlyla yaplacak bar grmeye baladlar. Toplantya gzlemci olarak katlan Tevfik Paa taslan devlet tasfiyesi olduunu belirtmiti. Bu ortamda stanbul Hkmeti bir olaanst kurul toplayarak bu bar taslan kabul etti. Sevrin kabul edilmesinde Yunanllarn Dou Trakya ve Bat Anadoluya harekete gemeleri de etkili olmutur. Sonunda 10 Austos 1920de Sevr Anlamas imzalanmtr. Sevr Anlamasna gre Trakya snrmz atalca hattnn biraz ilerisinden geiyordu. Suriye snr Gaziantep, Bilecik, Urfa ve Mardinin kuzeyinden geiyor, bunun gneyi Suriye toprak-larnda kalyordu. Giresun, Erzincan, Mu, Bitlis, Van Glnn dousu Ermenilere braklyordu. Boazlar Blgesi tamamen askerden ekilerek askersiz blge olarak ilan ediliyordu. Bu blgede askeri hareketlerde bulunmak yasakt. Yaklak 2025 kilometrelik saha bu askersiz blgeye giriyordu. tilaf devletleri Trkiye'de zel nfuz blgeleri kuruyorlard, bar artlar itilaf devletlerinin istedii ekilde uygulanacakt. Aksi bir hareket olursa cezas da hazrd,
15
stanbul elimizden alnacakt. Kapitlasyonlar yeniden yeni kurulan devletler de dahil btn devletlere verilecekti. Devletlerin gelir kaynaklar igal devletlerinin igal harcamalar ve sava tazminat iin kullanlacakt. steyen Trk uyruu herhangi bir devletin uyruuna geebilecek, bylece kapitlasyonlardan yararlanacak ve vergi demeyeceklerdi. Sevr Anlamasyla Osmanl devleti yok saylm ve adeta yamalanmtr. Dnya savann galipleri Osmanl topraklarn hoyrata paylamlard. Aznlklara geni ve sonsuz haklar verilerek Trklerin haklar alabildiine kstlanmtr. Anadolu igalcilerin kontrol ve gdmne itilmitir. Ancak bu Sevrin bizim iin iyi bir taraf da vard aslnda, bu kadar teslimiyeti bir, bu kadar sonu bir lkenin her trl deerlerden yoksun braklmas, vatandalarnn ve devletinin yok saylmas olan bir anlamann iyi taraf olabilir mi? Evet, olabilir. nk bu anlama Anadoluda milli mcadele azmini balatmtr. Bu anlamann en byk yarar bu olmutur ve Mustafa Kemal Atatrk nderliinde Anadoludaki milli mcadelenin balamasn Sevre borlu olduumuzu, ama bunun tabii ki en byk mimarnn da Mustafa Kemal Atatrk olduunu ve Trk halk olduunu unutmamak gerekiyor. Trk insan Osmanl ynetiminin vatan yerine salt hanedann ve geleceini dnerek hareket ettiinin farkna varmtr. Damat Feritlerin gerek yz ortaya kmtr. Sevr Mebuslar
16
Meclisi tarafndan onaylanmadndan hukuki bir zellii olmayan sadece bir belgeden ibaret kalmtr. O sralarda bu belge Trkiye Byk Millet Meclisinin byk tepkisine neden olmu ve Sevri kabul edenler vatan haini ilan edilmilerdir. Kurtulu Sava sonucu Sevr tamamen geerliliini yitirmi, onun yerine Lozan zaferi kazanlmtr. Sevri imza edenler o dnem Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan vatan haini ilan edilerek toplumda ifa edilmiler, zellikle gen kuaklara Sevr hezimetini srekli anmsatmalyz ve ulusal Kurtulu Savann destans zelliklerini mutlak suretle anlatmalyz. Ulus olarak son gnlerde yaadmz kimi olaylar bu durumu bir duyarllk olmann tesinde bir zorunlulua dntrmektedir. Evet, deerli konuklar, deerli katlmclar, ncelikle sizlerle paylatm bu konular zaten hemen hemen hepiniz biliyorsunuz, ben sadece ufak bir hatrlatma yapmak istedim. Ancak bir gerek var ki bugn iinden getiimiz srete gerekten Trkiye ve Trkiye Cumhuriyeti nemli gnleri ve gelecei iin nemli kararlar hep beraber yayor, ileride neleri greceimizi henz bilmiyoruz. Ancak Atatrkn Ey Trk Genliinde iaret ettii konularn bugn nmzde olduunu grmek gerekiyor. Bu ok nemli, biz Atatrk sadece bir put olarak, biz Atatrk sadece bir nder olarak deil, biz Atatrk bu lkenin kuruluunu, kurtuluunu gerekletirmi, bu lkenin aydnlan-
17
masn gerekletirmi ve gelecein zellikle de adalkta, bilimde ve hep birlikte olmakta olduunu iaret eden bir nder olduu iin bugn de dn olduu gibi ve yine gelecekte de olaca gibi hep nderimiz kabul edeceiz. nk o gn iaret ettikleri bugn ne kadar doru ve bugn nasl nmze kyor, bunu hi kimsenin grmezden gelmesi mmkn deildir. Yaplanlara baktnz zaman, karlatklarnza baktnz zaman ortaya gelen gerekten teslimiyeti politikalar ve bugnk cumhuriyet deerleriyle, Atatrk deerleriyle, laiklikle elien, onlarla kar karya gelen anlaylar. Bakn, gazetelerde bugn yine var, Marmara niversitesi Rektr Necla Pur 482 oy ald, ama yerine atanan 302 oy alan nc sradaki kii. Yani bugn niversite rektrlerinin neredeyse tamam trbanl rektrlerimizdir, hanmlarnn tamam trbanldr. Tpk YKte olduu gibi, RTKte olduu gibi, tpk Cumhurbakanlnda, Babakanlkta olduu gibi. Bizim trbanla bir sorunumuz yok, o kiinin Allahla olan inancn yaamas noktasnda kiiye ait bir tercih. Ancak bunu siyasal bir simge olarak ortaya koyduunuz andan itibaren ve kamusal alan paylatnz andan itibaren orada sorun var demektir. Atatrkn ankayasnda bugn hkim olan gr ve anlay ve bu sylediimiz yerlerdeki gr ve anlay Trkiye Cumhuriyeti insan ve medeni Trk insan grmezden gelemez. O nedenle gelecekte her yerin bu ekilde olmasn tabii ki arzu etmi-
18
yoruz. Bizim arzularmz Trkiye Cumhuriyetinin kurulduu gndeki deerleri bugn de paylamak ve onlar daha da ileriye gtrp adalatrmaktr. Btn mcadelemiz, btn kavgamz budur. Hukukuya yakan da bu kavgada, ki biz bunu karlkl kar karya gelip boks mcadelesi olarak alglamyoruz, ilkesel mcadele olarak anlyoruz. Hepinize sevgi ve sayglarm sunuyorum. Av. HSEYN ZBEK Sevgili meslektalarm, deerli konuklar, burada konuma sralamas Sayn Cahit Kayra ncelikle sunumunu yapacak. Kendisiyle daha nceki konumamzda byle bir talebi oldu, biz de seve seve kabul ettik, kendisine teekkr ediyoruz. Ben konumaclar sradan ok ksa olarak takdim etmek istiyorum. Sayn Cahit Kayraya ben kendisine unvan olarak ne yazmam gerektii konusunda fikrini sorduumda kendisinin brokrat, yazar, politikac olarak tanmlanmasn istedi. Sayn Cahit Kayra Cumhuriyet hkmetlerinde nemli bakanlklarda bulundu, ok nemli makalelere ve kitaplara imza att. ok ciddiyetle okunmas gereken, ok yararl eserlerin sahibi, kendisine salklar diliyoruz. Bu konuya ilikin de nemli almalar olduu iin kendisini davet ettik. Prof. Dr. Sina Akin, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde uzun yllar retim yelii yapt. ok nemli eserleri var
19
Cumhuriyet tarihimize ilikin, ulusal kurtulu mcadelesine ilikin. Halen akademik almalarn devam ettirmekte ve belki bir hafta, belki de iki hafta nce ok nemli bir kitab kt, Sava ve Sevrde lm. Tam da bizim konumuzla rtt, Bankas yaynlarndan. Bu mtareke hkmetleriyle ilgili, Milli Mcadele dnemindeki stanbullu mtareke hkmetlerine ilikin bir almann, zincirleme bir almann nc kitab. Kendisinin de baka ok nemli akademik eserleri var, birazdan tabii ki sunumunu yapacak. Prof. Dr. Engin Berberi tanyorsunuz. Ege niversitesi ktisadi dari Bilimler Fakltesi Uluslararas likiler Blm Bakan. Bizim daha nce de Lozanla ilgili, mbadeleyle ilgili birok etkinliimizde konuk oldu, ok nemli sunumlarda bulundu. Prof. Dr. Sibel zel, bizim mutfamzdan saylr, Baromuzun yesidir. Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi Devletler zel Hukuku Anabilim Dal Bakandr, ayn zamanda Trkiye Barolar Birlii stanbul Barosunun delegasyonundandr. Onur ymeni, Deerli Bykelimizi, Milletvekilimizi herhalde takdim etmesem de zaten tanyorsunuz, ama ben ksaca takdim etmek istiyorum. Daha nce de Lozanla ilgili, Montryle ilgili stanbul Barosunun dzenledii toplantlarda geldi, ok nemli grlerini, o engin diplomasi birikimini bizlerle paylat. Gerekten demin Deerli Bakanmzn da bahsettii gibi Sevr bir paranoya mdr, bir
20
vehim midir, gereksiz bir taknt mdr, yoksa gerekten gncel bir tehlike midir, bir tehdit midir, bunun irdelenmesi gerekli. Elbette bu sunum deerli katlmclar tarafndan yaplacak. Bu getiimiz yzyln banda Osmanl terekesi paylalmak istendi, siyasi corafyas tasfiye edilmek istendi ve bugnk Trkiye'nin siyasi snrlarnn hemen hemen drtte biri mesabesinde bir alana da Trk ulusu hapsedilmek istendi, ama bir an, belli bir dnem, adeta bir istasyonda bir trenin mola vermilii kadar bir msaadeydi bu. Giderek asl arzu Anadolu corafyasndan Trk Ulusunu ve Trk unsurunu tamamen tasfiye etmekti, buray bir smrge corafyasna dntrmekti. Bu tabii Lozanda p sepetine atld, ama ok kolay olmad. ok uzun, zverili, ok meakkatli, ama o kadar da onurlu ve destans bir savatan sonra bu sonuca ulald ve Trk Ulusuna asrlardr kurulan bir suikastn pe atlmas olarak Atatrk tarafndan nitelendi. te bu suikastn, Trk ulusuna asrlardr planlanarak hazrlanm suikastn hukuk metni Sevrdi, Sevr paavrasyd, bugn bu konuulacak. imdi yeniden gncellenen bir Sevr var m? Gerekten de byle Trkiye'de bir demokrasi mcadelesi, halklarn bir zgrlk mcadelesi mi srmektedir gnmzde, yoksa Fratsz, Diclesiz, GAPsz bir Trkiye, yeniden siyasi corafyas kltlecek bir Trkiye ve Batya bal, Batnn smrgesi olmu aciz bir Krdistan m istenmektedir,
21
yoksa ortada bir demokrasi ve zgrlk mcadelesi mi vardr? Elbette ki bu boyutun da gzden karlmamas gerekmektedir. Ben bu sunumdan sonra Deerli Konuumuz Sayn Cahit Kayraya sz vermek istiyorum. Buyurun Sayn Kayra.
CAHT KAYRA Brokrat, Yazar Bugn ok nemli bir konu zerinde deerli bilim adamlarnn, yllar boyu biriktirilmi deneyimleri olan Dileri mensuplarn dinleyeceksiniz. Ben ne tarihi, ne akademisyen ne de Dileri bakanln retisini alm bir insanm. Sayn Hseyin zbekin nazik davetini geri eviremedim ve huzurunuza geldim. Di politika benim bilgi alanm iinde deil. Ama Sevres Antlamas hakknda bir kitap yaynlam bulunuyorum. Sizinle bu konuda bildiklerimi, dndklerimi paylamak istiyorum. 1918 Birinci Dnya Sava 1918 ylnda sona erdi. Osmanllar yenilenler arasndayd. 1918 Eyllnde Mondros krfezinde Atekes imzaland. Atekes Aga Memnon adl bir sava gemisinde imzaland. Burada bir ingiliz ironisi olmal. Aga Memnon bin yl nce Avrupadan gelip Kk Asyadaki Truva kentini yakp ykan Helen kralnn addr. Bu arada Mttefikler birbiri peine toplantlar yaparak Osmanl mparatorluunu aralarnda nasl paylaacaklarnn pazarlna balamlard: stanbul Anlamas Sykese Picot Anlamas Saint Jean de Maurienne Anlamas Brest-Litovsk Anlamas Bu yl byle bitti.
24
1919 1919 ylna bu hava ile girildi. San Remo Konferansnda son kararlar alnd. 14 Maysta Yunan Ordusu zmire kt 19 Maysta da Mustafa Kemal Samsuna kt. 23 Maysta stanbulda byk miting yapld. 24 Maysta Ayvalkta Kuvvay Milliyenin Yunan kuvvetlerine kar ilk direnii oldu. 1919un Temmuz aynda Erzurum ve Eyll aynda Sivas Kongreleri topland. Msak- Mill (Ulusal Ant) imzaland. Anadoluda istilaya diren ve kurtulu hareketi resmiyet kazand. 1920 1920 Ylna byle girildi. Mttefikler SanRemo Konferansnda tasarmlarna son eklini vermilerdi. Londrada tekrar toplanp kararlarn gzden geirdiler. ngilizler 16 Mart 1920 tarihinde stanbula asker kardlar ve basknlar yaparak Trk askerlerini ldrdler. stanbulda toplanm olan Meclis-i Mebusn dattlar. Bir ksm mebuslar ve gerekli grdkleri baz kiileri alp Maltaya gtrdler. 20 Nisanda zamann eyhlislam Drrzade Anadoludaki kurtulu hareketinin liderlerinin katledilmelerinin dnen, erat gerei ldrlmelerinin vcip olduu hakknda fetva verdi. 23 Nisanda Ankarada Byk Millet Meclisi topland stanbul Hkmeti kurtulu hareketini bastrmak iin bir ordu toplayp Anadoluya
25
gnderdi (Kuvve-i nzibtiye Ordusu). Ayn tarihlerde Mttefikler de Osmanllar anlama imzas iin davet ettiler. lk giden heyet imzalamadan geri dnd, daha dorusu gnderildi. 1920 ylnn Austos aynda akn adam Fransann Sevres kentine getirildi. Bir byk binann grkemli salonuna karld. nlerine bir belge koydular. Onlar da imzaladlar. Sonra ellerine tren biletlerini verilip stanbula yollandlar. Bu adamdan biri miyad dolmu, yar mtuh bir eski zaman paasyd. Badatl Hadi Paa... Biri cidden iyi bir air ve airlii orannda byk bir akn Riza Tevfik... biri de Bir dileri memuru,bykeli Reat Halis... Padiah ve zamann sadrazam bunlardan baka kimseyi bulamamt. mzaladklar belge de filen dalm olan Osmanl mparatorluunun hukukan ortatan kaldran Sevres Antlamasyd. Dndler. Padiah ve Sadrzam mutlu oldu. Oysa imzalanan bu belgeden sonra bunlarn ne sultanl ne de sadrazaml kalmt. Padiah bu antlamay imza etmi miydi, etmemi miydi? Bunun da deeri kalmamt. Sevres Antlamas uygulanm bulunuyordu. Osmanl Devletinin Kuzey Afrikadaki, Msrdaki haklar artk yoktu. Hicaz, Mezopotamya, Irak, Suriye, Lbnan, rdn, Kbrs, Adalar... hepsi gitmiti. stanbulda ngilizler, Trakyada ve Egede Yunanllar, Gneyde ve Orta Anadoluda talyanlar,
26
Kilikya, Adana, Antep blgesinde Franszlar vard. Kuzeyde Trabzona kadar Karadeniz Blgesinde kurulacak Ermenistan kimin sahiplenecei tartlyordu. Ancak Halifelii kalan Vahdettin neyi imzalayacak ya da imzalamayacakt? Sonra yine savalar oldu. Lozan Konferans topland. Sevres, yeni Trkiye Cumhuriyeti asndan pe atld. Ve yllar geti. imdi anlatnn ikinci blmne geiyoruz. 1966 Bu Sevres Antlamas karanlk ve irkin bir olaydr. Anlatmn ikinci blmne bu olayla nasl ve neden ilgillendiimi anlatmakla balayacam. 1966 ylnda OECD nezdindeki Trk Heyetinin bakan on be gn sonra yapacaklar sempozyum iin bir konu bulmaya alyordu. (Her on be gnde bir Heyette arkadalardan biri bir konuyu anlatyor ve onun stnde grlyordu. Fena da olmuyordu.) O gn Fransz gazetelerden birinde Sevres kenti ile ilgili bir yaz grd ve aklna Sevres Antlamas takld. Mlkiyede Lausannes hakknda bilgiler verilmiti. Sevresden ise ok ksa. Toprak konusu zerine bir eyler kalmt aklnda. Ama tmyle bir muamma. Sekreterini Fransz devlet yaynlarn satan yere gnderdi ve bir Sevres Antlamas getirtti. nne konulan antlamay grnce biraz ard. Byk hacimli 163 sayfa ve 432 maddeden ve haritalardan oluan bir byk
27
yapt. Kartrd. O zaman biraz daha ard. Bu bir antlamadan ok bir doktrin klliyt. inde yok yok... Tabii bakann alk olduu anlamalar, yani bor para anlamalar byle deil. Dosyay, Arkadalarndan, adn bilebileceiniz birine, daha sonra nemli bir roman yazar olacak olan Erhan Benere verdi. Gelecek toplantda konu olarak Sevres Antlamasn anlatmasn rica etti. Erhan Bener kendisine has yetenei ile ok gzel bir hazrlk yapt. Toplantya, heyet mensuplar dndan, askerlerden, hariciyeden, Birlemi Milletlerden (UNESCO) ve Pariste lisansst renim yapan genlerden gelenler ok ilgilendiler. pe atlm m atlmam m ne ise Sevres Antlamas hakknda bilgi edinildi. Konu kapand. Yalnz Ankaradan Bakana bir zlgt geldi: Biz seni oraya para bulmaya gnderdik. Sevresle uramann lemi yok. Ayan denk al dediler. ykmzn 3. Blmne geldik. Bu i burada kapand gibi. Biz yine de ykmze dnmeden bu 163 sayfalk 432 maddelik Sevres Antlamas Kitab heyet bakann (artk heyet bakan deil elbette) kitaplnda duruyor. Bir gn gazetelerde bir haberi okuyor. Ermeniler Pariste Sevres Antlamas gnn kutluyorlarm. Bunu grnce aklna geliyor. Anlamay, Erhan Benerin aklamasn karyor. Tekrar gzden geiriyor. Ben de size grdklerimi ok ksa bir
28
ekilde aktaracam: Bu Antlamann bir yannda Osmanllar ve kar yannda on sekiz devlet. Asl yeler var. ngiltere, Fransa gibi ortak yelerde pek ok bunlarn arasnda Belika, Portekiz... Bunlarn arasnda Hicaz bile var. Ama akll Amerika Birleik Devletleri yok. stanbulda akll, ileriyi gren bir bykelileri var. Amiral Bristol. Onlar toprak dalmnda kendilerine nerilen yerleri de isteme yeceklerdir. Toprak Konusu lknce toprak paylaylyor. Kpek balklarnn bir balinaya saldtrmalar gibi. Her biri bir para koparp gidiyor: Yunanistan Trakya ve Ege blgesi Suriye bugnk snrlar talya gney sahillerine, on adalar, Libya stndeki Osmanl haklarn Fransa Btn Suriye, Hatay, Fas ve Tunustaki Osmanl haklar Hicaz Btn Hicaz Byk Britanya... Msr, Kbrs, Mezopotamya (Irak) Bunlar Manda rejimleri olarak alnmaktadr. Boazlarda zel bir komisyon, zmir blgesinde bir baka komisyon, Edirnede bir komisyon. Bu komisyonlar incelerseniz anlarsnz ki sonunda kimler ilgili ise oras onlarn elinde kalacaktr. Sonunda Osmanl devleti yok oluyor.
29
stanbulda ngilizlerin emrinde bir halife. Kastamonu yresi etrafnda, ilerde eritilip yok edilecek olan kk bir devlet kalyor. Ad da Tkiye oluyor. lginci teki topraklarda kalan Trkler artk Trk deil. O lklerin uyrukluunu alacaklar. Trkiye il ilikileri olmayacak. Kapitlasyonlar Tabii olduu gibi ve genieleyerek kalyor. Ayn balamda aznlklara da yeni haklar getiriliyor. Askerlik Halifeye kk bir muhafaza birlii veriliyor. Trkiye hkmetiinin 50.000 kiilik bir ordu+jandarma birlii olacak. Bunun %15i yani 7500 Mttefik kuvvetlerinin mesela Yunanllarn askeri olacak. Bu gcn topu olmayacak. Subaylarn kullanacaklar tabancalarn da ne kadar mermisi olaca Antlamada yazl. Bu arada Trkiye (Osmanllardan kim kalmsa) ordunun btn silahlarn malzemesini Mttefiklere verecek. Deniz kuvvetleri de 600 tonluk gambottan fazlas olmayacak. Bu teknelerde 7.7likten daha byk top olmayacak. Gemilerdeki personeli Mttefikler denetliyecekler. Hava kuvvetleri olmayacak. Bu konuda daha bitmez tkenmez ayrntl hkmler var. Mesela orman bekisi ya da gmrk saysn Mttefiklber belirtmeyecekler.
30
Trkiye hi bir lke ile askeri anlama yapmayacak. Trkler mesela Almanyadaki bir silah fabrikasnda almayacaklar. (Burada garip bir ey var. Franszlar Afrikadaki legionlarnda alabilecekler). Soykrm Mttefikler mahkemeler kurarak Osmanlnn yapt soykrm ilerini yarglayabilecekler. Maliye Komisyonu Maliye komisyonu tam bir felaket. Bteyi Mttefikler kontrol ediyor. Yatrmlar da. Be ilkokul yaptracam diyorsunuz. Hayr iki tane diyorlar. Gelirler, vergiler de Maliye Komisyonunun denetimine bal. Zaten Muharrem Kararnamesi ve Dyun-u Umumiye devam ediyor. Trk parasnn deerini de Maliye Komisyonu saptayacak. Borlanma, bor deme, Maliye rgt hepsi Maliye Komisyonunun elinde. Dier Konular Aslnda Antlamann alan o kadar geni ki. Ticaret, patent anlamas, trafik, imanlar... yollar, eitli tarifeler. letiim hatlar yani telefonlar, Telgraflar... Hepsi Mttefiklerin kontrolnde. Sevres Antlamasnn ierieini burada brakalm. ...... Bu konuyu gzden geirirken bir gn elime bir kitap daha geti. Genelkurmay Bakanlnn bir yayn. Gizli mi deil mi
31
bilmiyorum: Kurtulu Savanda syanlar ardm diyemem. nk Kurtulu Sava konusunda ok ey okudum. syanlar hakknda da bilgim var, fikrim var. Ama bu kaynakta grdklerim eski bilgilerimi ok ayor. imdi diyeceksiniz ki Sevresi anlatyordun. syanlar nereden, ne mnasebetle kt? Kurtulu Sava srasnda yaanan isyanlarla Sevres Antlamas arasnda organik bir ba olduunu dnyorum. Bakn nasl, neden ? Kurtulu Sava drt yl srmtr. Her bir yln karakteri bakadr. Birinci yl yani 1919 bir hazrlk yldr. Kongreler gibi. eitli dank Kuvvayi Milliye birimleri arasnda birlik salamak gibi. 1920 ise syanlar yldr. 1921. Nizmi ordunun oluumu ve Savalarla geer. 1922. Utku yldr. Dman Anadoludan atlr. Bunlardan 1920 yani syanlar yl ok garip. Btn yl, bandan sonuna isyanlyarla doludur. Aznavurla balar, Padiahn Kuvvayi nzibtiye ordu, Dzce, tekrar Dzce, Yozgat. Tekrar Yozgat, Zile, Milli Airet, Cemil eto, negl, opur Musa, Kula, Konyada Deliba, demirci Efe, Kokr, en sonunda erkes Ethem.... ve yl biter. syanlar da biter. Ve bu arada akl almaz irkinlikler yaanr. Bunlardan biri Rahip Frew ile Sait Molla
32
ve Hoca Zeynelbidinin dzenledikleri bir propoganda ekli var. Bunlar Konyadaki Deliba isyan srasnda, Yunanllarla anlaarak, hazrladklar Kuvvay Milliyeyi ktleyen katlar Yunan uaklar aracl ile halka datmlardr. Sonunda isyanlar biter. Nedir bu isyanlar, kimler isyan eder ve niin bakaldrrlar. Yunanllar Trakyada... Anadolunun ilerine doru ilerlemektedir. Franszlar gneyde, talyanlar Antalyada, Konyada, ngilizler stanbulda... Anadoluda Kuvay Milliye bunlarla Mcadele etmeye, vatan kurtarmaya alrken bu adamlar bu harekete ne iin kardrlar? Zorlar nedir? syanclarn bakaldrmak iin neden Dinin elde gitmesini istememek ve eriat istemektir. Tabii bu bayrak altnda daha pragmatik maksatlar da gerekletirilir. apulculuk. Bu isyanclar arkasnda onlar tevik eden baz haclar, hocalar var. Ancak dikkat eken ey btn bu bakaldrlarn sistemli bir ekilde olduudur. Bu isyanlar bir yerden ynetilmektedir. Bu isyanlarn kayna, ynetildikleri yer stanbuldur. Yl 1920dir. Sevres Antlamas bu yl imzalanmtr. Bu antlamann baarl olarak uygulanmas iin Anadoludaki Kuvvay Milliye Hareketinin engellenmesi, fel edilmesi gerekir. stanbulda bu kar hareketi hazrlayan
33
kadroya gelince: Bata elbette Halife vardr. Daha nce de dediimiz gibi aslnda padiahl sultanl kalmamtr. Byk Britanya Devletinin imparatorluunun elinde bir kukla halifedir. Ackl olan da budur. Alt yz yllk anlar ereflerle dolu bir imparatorluk tarihi ve alt yz yllk bir hanedan Osman Gazi, Murat, Fatih Mehmet, Kanuni Sleyman, kinci Mahmut gibi devletlere hkmetmi insanlarn torunu bir baka devletin kuklas.. Tabii ikincisi Damat Ferit Paa... Osmanl tarihinin sonuncu sadrazam... Tarihe kt anlarla geecek bir adam. Hkmetin arkasndaki siyasi parti... Hrriyet ve tilaf partisi. Damat Ferit Paa, eyhlislam Mustafa Sabri efendi, Hoca Zeynelbidin efendi bu partinin kuruculardr. Ve bunlarn yresinde yz karas dernekler. Topluluklar ve insanlar: Cemiiyet-i Mderresn. Daha sonraki ad ile Teli-i slam Cemiyeti... Fatilh Ders-i m ve eyhlislam Mustafa Sabri, Said-i Nurs, Dervi Vahdetnin ibirlikisi Mehmet Atf Dar-l Hikmet-i Aliyye Cemiyeti... Hoca Rasim efendi. 3 Mart savunucusu. Cemiyet-i Tedrsiye-i slamiye... Damat Ferit Paann bakanlk ettii ve Anadoludaki isyanlarda parma olan dernek. Nigehbn- Asker cemiyeti... Topu bin-
34
ba smail hakk... eyhlislam Mustafa Sabri. ngiliz Muhipleri Cemiyeti... Anadoludaki Kurtulu Savan fel etmek iin karlan isyanlarn tertipisi... Bunun banda eyhlislam Mustafa Sabri ve Sait Molla. ngiliz Rahip Frew. Heyet-i Nsha... ehzade Abdrrahim, Sleyman efik Paa (ki sonra Anadoluya gnderilen Padiah ordusu -Kuvva-y nzibtiye- kumandan olacaktr.) Sleyman efik Paa. Hoca mer Feyzi efendi. Bu derneklerde grev alan baz kiiler hakknda da bildiklerimizi syleyeceiz: eyhlislam Mustafa Sabri Efendi: Sait Molla ve Rahip Frew ile birklikte Anadoludaki isyanlarn tertipisi. Padiaha Sevres Antlamas konusunda olumlu Fetva vermitir. Sait Molla: Damat Ferit Paa tarafndan ura-y Devlet yeliine ve Adliye nazrlna getirilmitir. eyhlislam Cemalettin Efendinin yeeni, Hrriyet ve tilaf Partsi kurucusu. Adyaman kaymakam Kemal Beyin idam fermann imzalayanlardan ve ngiliz ajan.. eyhlislam Drr-i zade Abdullah... Mustafa Kemal ve arkadalar hakknda idam fetvasn vermitir. Zeynelbidin Efendi: Adyaman Kaymakam Kemal bey hakknda idam fetvas vermitir. Mirliva Sait Paa... Mtareke yllar iinde stanbul daki kadnlarn kapanmalar, sokaa kmamalar, genlerin toplanmalarnn yasak-
35
lanmas, oru tutmayanlarn cezalandrlmas hakknda kararnameler kartm, daha nceki ttihat ve Terakki Hkmeti tarafndan karlan Kadn Haklar Karanamelerini kaldrtmtr. Adliye Nazr Vasfi Efendi... ngilizlerin Maltaya srgn ettii Osmanl aydnlarnn katledilmeleri nerisini yapmtr. Bu rgtn Anadoluda uzantlar vardr ve isyanlar bu uzantlar aracl ile dzenlenmektedir. rnein: Arap Hoca (Sapancada) Kad Hamdi Efendi Bursa Mfts Mustafa Feyzi Efendi (Aznavur kuvvetleri karsnda Anadoluya ekilmeye alan Kuvva-y Milliyecileri Bursaya sokmam, ekiyalara yardmc olmutur) ..... Bu tablodan anlalan udur: A) Anadoludaki isyanlar Sevres Antlamasnn uygulanmasn kolaylatrmak iin kartlmtr. B) Bunu dzenleyenler ngilizler ve bir ksm Osmanllardr. Ancak bunlarn neddeyse hemen hepsinin hac, hoca, eyh, islam, mft kkenli olduklar anlalmaktadr. (Burada Kurtulu hareketine yardmc olan akll ve drst din adamlarn unutmamak gerek. Rfat Breki gibi. Onlarn mcadelesi ayr bir konudur.) Bu olayda ngilizlerin davranlarnn mant aktr. ngilizler kendileri asndan hakl ve yararl grdklerini dnp ona gre
36
hareket etmektedirler. Osmanl hac hocalarnn bu ekilde hareket etmelerinin karanlk bir aklamas vardr: Bunlar elbette, btn bu tr insanlarda olduu gibi kiisel karlar, gizli kinler, nfuz istei, ihtiraslar, siyasi amalar ile hareket etmektedirler. Ancak bu grnen drtlerin altnda derinde yatan daha nemli bir davrann bulunduunu dnyorum. Bunlarn karakterinde vatan, millet, bamszlk, toplumun karlar, yeni kuaklarn gelecei, tarih bilinci, ekin-kltr, bilim, sanat ve benzeri deerler yoktur. Dinlerine dokunulmayan yer de bamslk ve insanlk olmamasndan rahatszlk duymazlar. Herhangi bir ynetim; Trk, Osmanl olmasna gerek yoktur, ngiliz, Yunan ynetimi, bunlarn dinlerine dokunmuyorsa onlarn ynetimini kaytsz artsz kabul ederler. Sevres Antlamas bu bakmdan isteklerine, istedikleri yaam biimine uygundur ve onun uygulanmas iin ngilizlere, Yunanllara yardm edeceklerdir. Kurtulu hareketinin amac bunlarn iine gelmemektedir. Bunlar Dnya yaamn kendilerine de bakalarna da Cehenneme evirdikten sonra Cennete gidip orada sonsuza kadar yaayacaklarna inanan hasta kafalardr. Sevres Antlamasnn iki sahibi vardr: Mttefikler ve ngilizler Gerici, hasta kafal vatanszlar Ve bu gn Sevres Antlamasndan
37
alnacak dersler vardr. ....... Konumam Mustafa Kemal Atatrkn Samsunda 1924 de syledikleri ile bitireceim. Yaamda ileriye doru deil, geriye bakmak celalet ve gafletinde bulunanlar medeniyetin akp giden selleri altnda boulmaya mahkmdurler. Osmanl mparatorluunun son ynetiminde yer alan bu gafiller ve hainler halifeleri, sadrazamlar ile birlikte boulup gitmilerdir. Kimsenin kukusu olmasn. Av. HSEYN ZBEK Bir Cumhuriyet aydnnn, Cumhuriyetin havasn, Atatrk dneminin, Cumhuriyet devrimlerini teneffs etmi, o atmosferde yetimi bir insann kimliiyle konutunuz. Yani Cumhuriyet hkmetlerinde demek ki bir dnem byle bakanlar varm, byle politikaclar varm. Bu ekilde ulusal kaynaklar konusunda, ulusal varlk konusunda duyarl insanlar varm, Cumhuriyet byle brokratlar yetitiriyormu. imdikiler nerede yetiiyor, nasl yetiiyor, hangi burslarla yetiiyor, onu da bir gz nne almak lazm. imdi Sina Akin Hocamz, ite sca scana, daha duman stnde olan az nce benim sizlere sunduum, takdim ettiim kitabn yazarna sz geliyor 20 dakika, ama ben Hocamdan 1,5 dakika almak istiyorum, u nedenle. Bu dneme 1917 ylnda Birinci Dnya Sava devam ederken, Birinci Dnya Sava sonulanmadan anakkaleye gelmi,
38
cepheyi gzlemlemi bir yabanc yazar var, Vladimir Jabotinsky ve Birinci Dnya Sava bitmeden yazd bir kitap var, baslm bir kitab var Jabotinskynin. Bu kitabn ad Trkiye ve Sava, bu kitap iki yl nce Trkeye evrildi ilk defa, imdi bu kitaptan, Jabotinskyden, bir Rus Musevisi olan Jabotinskyden ben bir paragraf okuyarak Hocama sz vermek istiyorum. Birinci Dnya Savann gerek k nedeni dou sorunudur diyor, Trkiyedir diyor, Trk meselesinin hallolmasdr diyor ve unu sylyor. B i r komunun azn tekrar tekrar sulandran ey bombo kaynaklar ve u andaki sahibinin bunlar yapmaktan aciz olduunu farkna varmasdr. Doann boluktan nefret etmesiyle ilgili eski bir inan vardr. Bu nedenle Trk mirasna olan susuzluk giderilmedike bu boluk asla yok olmayacaktr ve bu susuzluk ancak sava yoluyla giderilebilir. Halihazrdaki atmalar zaten bu susuzluu gidermek iin ortaya kt. Bu nedenle eer sava Trkiye'nin blnmesini salamazsa er ya da ge ayn byklkte bir baka savan gelmesi kanlm a z d r Son cmleyi bir kez daha okuyorum, Eer sava Trkiye'nin blnmesini salamazsa er ya da ge ayn byklkte bir baka savan gelmesi kanlmazdr Buna u ilave edilebilir, baka ayaklanmalarn dzenlenmesi, baka ayaklanmalarn, baka isyanlarn tezghlanmas kanlmazdr diye de geniletmek lazm u anda yaanlar srele ilgili. Yine tabii cephelerde bulunmu, bizi tan-
39
m bu adam, unu sylyor, Trklere ilikin gzlemi u. Canl bir vcudu paralamak konusunda srar etmek zc bir grevdir. zellikle lme mahkm olan bu insan tanyan yazar iin zc bir durumdur Bu beyanlar kendisine aittir. Eer insanlar iyi ya da kt olmak zere iki gruba ayrmak gerekirse Trkler kesinlikle ilk gruba girer. Trkler genellikle drst, alakgnll, konuksever ve cmert insanlardr. Her eye karn eski askeri zaferleri de ortadadr. Trkler yetenekli devlet adamlar yetitirmilerdir. Trnak iinde kukusuz artk o dnemler mevcut deil diyor. Onlar bir kez tandktan sonra sevmemek olas deildir. Eer siyaset sempati zerine oluturulabilseydi hi kimse bu sevimli insanlar tarafndan kurulmu ve sreklilii salanm olan bir imparatorluu ykmak dncesine katlanamazd. Ne yazk ki siyaset baka etkenleri temel almtr, ite o baka etkenler Osmanly paralanmaya, terekesinin akbabalar tarafndan da bllmesine yol amtr. Buyurun Sayn Akin.
Prof. Dr. SNA AKN Arkadalar, Trkiye Cumhuriyeti tarihini anlamak istiyorsanz, ama derinlemesine, doru anlamak istiyorsanz Sevr Antlamasndan balayacaksnz. Yani Sevr Antlamasn bilmeyen bir insan ne kadar doru eyler sylerse sylesin iin kkne ulam saylamaz bana gre, bu kadar nemli Sevr Antlamas. imdi nedir, Sevr Antlamas ne diyordu? Arkadalar, Sevr Antlamas unu diyordu, sizi, yani Trkleri Rumeliden kovduk, imdi Anadoludan kovuyoruz, mesaj bu. Atatrk Nutukta, bu dile getirildi sanyorum, bu Sevr Antlamas yzyllarca Trklere kar yrtlm bir komplonun son noktas olacakt diyor. Yzyllarca Trklere kar yrtlm bir komplonun son noktas, ldrc darbe, yani matador son bir hamle yapyor, klcyla boann kalbini buluyor, ite o, yzyllarca srm bir almann son noktas. Biten Devlet Tevfik Paa stanbul Hkmetini temsilen Parise gidiyor, ite ona kk bir trenle Fransz Dileri Bakanlnda bu metin veriliyor, Sevr Antlamas metni, maddeleri veriliyor. Tevfik Paa da bunlar alyor, oteline gtryor, biraz inceliyor ve yle bir telgraf ekiliyor stanbul'a, burada bamszlk kalmad gibi devlet de kalmam diyor. nk baml devlet diye bir kavram var, kamu hukukunda, devletler hukukunda baml devlet, himaye altnda devlet mesela veyahut da manda altnda devlet, vesaire. Burada ba-
42
mszlk yok, devlet de kalmam diyor. Bu kadar, byle bir deerlendirme yapyor. Neden korkun, neden korkun bu antlama? nk arkadalar, Osmanl Devletini kurbanlk koyun haline getiriyor. ki noktaya baknca bunu anlyorsunuz, bir tanesi orduyla ilgili hkmler, orduyla ilgili hkmler diyor ki 35 bin jandarma, ondan sonra 15 bin ordu, yardmc kuvvet diyor, ona da ordu demiyor, yardmc kuvvet diyor. 35 bin jandarma, 15 bin yardmc kuvvet, ediyor 50 bin. Bir de 700 tane de saray muhafz, sarayn muhafzlar, ne ediyor? 50 bin 700. Osmanl ordusu bundan ibaret, silahl kuvvetleri bundan ibaret. Bunlara ar silahlar yasak, tank yasak, hava kuvvetleri yasak, yok, donanma yok, sadece sahil gvenlik hizmeti grecek baz teknelere izin verili-yor. stelik bu ordunun iinde ynlarla belli oranlarda yabanc subaylar var. Sonu, Osmanl Devleti ordusuz, ordu yok. Ordu Yoktu Bir de maliye ksmna bakalm, ona da deinildi. Arkadalar, maliye ilerine bakan bir komisyon var, bu komisyonda bir Fransz, bir talyan, bir ngiliz var, bir de Osmanl var. Fakat o Osmanlnn oyu yok, sadece grn syleyebilecek, oyu yok. Yani oysuz bir ye o komisyonda. Bu komisyon btn mali ilere bakyor, bteyi o yapyor, vergi kanunlar, onlarn uygulamas, ite tazminatlar, vesaire, hepsi bunun elinde. Sonu, Osmanl Devletinin maliyesi de yok. Demek ki Sevr Ant-
43
lamasna gre ordu yok, maliye yok. Efendim, toprak konularna gelince Ege Blgesi, zmir, Manisa, Ayvalk Blgesi Yunanistana veriliyor, Kuzeydou Anadolu Ermenistana veriliyor ve l bir anlama var ayrca, bu Sevr Antlamasnn dnda bir de l antlama var. l antlamaya gre Fransa ve talya nfuz blgeleri ediniyorlar Anadoluda. imdi talyan nfuz blgesi yle, Antalya, Silifke, gznzn nne getirebilirsiniz sanyorum haritada, Antalya, Silifke, Nide, ie doru gidiyor, Akehir, batya doru Akehir, Afyon, Balkesir, Aydn, Mula. Bu ne? talyan nfuz blgesi, yani burada talyanlarn borusu tecek iktisadi bakmdan. Tabii iktisadi bakmdan tt gibi her alanda tecek demektir o. Bir de Fransz nfuz blgesi var, Fransz nfuz blgesi de yle, Mersin, Adana, Mara, belirteyim, Ceyhana kadar bir kere Suriyeye veriliyor. Yani Mardin, btn o snrdaki bugn snra yakn olan yerler Suriyeye veriliyor. Bu imdi kalan, Osmanl Devletine kalan topraklarda Fransz nfus blgesi, Mersin, Adana, Mara, Diyarbakr, iyice douya gidiyor, sonra Silvan, Arapkir, Sivas, Tokat, Karadeniz Blgesine kadar deil mi, Tokat, Karadeniz Blgesine kadar neredeyse varan bir nfuz blgesi. undan da bahsetmem gerekir tabii, bir de Boazlar Blgesi kuruluyor, Boazlar ynetimi. Boazlar ynetiminin mahkemeleri var, polisi var, byle uluslararas bir devlet niteliinde Boazlar, Marmara kylar byle bol
44
kepe Boazlar ynetiminin egemenliinde. te vergi alabiliyor, unu yapabiliyor, bunu yapabiliyor, vesaire ve askersizletirilmi bir blge, sadece itilaf devletlerinin askeri bulunabilecek, byle bir blge de var. Bu Boazlar deyince anakkale Boaz mesela Edremit Krfezine kadar iniyor bu blge. imdi bu nfuz blgeleri niye byle dnlm? Sanyorum biraz siz de dnrseniz sizin de aklnza yatar sanyorum, arkadalar, talyan nfuz blgesi dedii yer aslnda Yunanistana verilmek zere hazrlanacak blge. nk Yunanistan da, Ermenistan da kk devletler, bunlarn sindirim kapasitesi az, dolaysyla bunlara yardmc olmak lazm. Ne yapyor? Yunanistana kk bir blge veriyor, ama ondan sonra muazzam bir blgeyi de talyan nfuz blgesi diyor, aslnda orada Rumlarn olduu blgeler ite az buuk, oray hazrlayacak. te be yl, 10 yl, artk ne kadarsa hazrlayacak, ondan sonra buyur diye hediye edecek muhtemelen. Fransz nfuz blgesi de Ermenistana hediye edilecek, hazrlanacak bir blge. nk hangi, nereleri kapsadna bakarsanz ite douda Ermeniler, batda da Rumlar. Ama ne? Anadolu Ermenistan ve Yunanistan arasnda paylalacak. Yunanistan talyan nfuz blgesini sindirdikten sonra, Ermenistan Fransz nfuz blgesini sindirdikten sonra istedii zaman Osmanl Devletine saldrabilir ve kurbanlk koyun olduu iin Osmanl Devleti derhal yok olur, ordusu yok, maliyesi yok.
45
Peki, neden bu kadar uratlar? Arkadalar, bu antlama 433 madde, neden bu kadar anlatlar, neden bu kadar uzattlar bu ii? nk arkadalar bunlar ok akll insanlar, iki eyden, bu sayede iki ey salyorlar. Bir tanesi Trklerin can havliyle son bir mcadeleye girmelerini nlemek iin, yani onlara yine de hadi hadi iyisiniz, yine de kk de olsa bir devletiniz var, bir ayanz da stanbul'da, oh yaadnz. nk sizi yok ediyoruz, sizi dnya yznden siliyoruz dese, ama o tabii, o zaman can havliyle son bir mcadele verilebilir, verilir muhakkak. Onu nlemek iin, uyutmak iin. kincisi bir de tabii demin deindiim sindirim kapasitesi meselesi, yani Yunanistann ve Ermenistann sindirim kapasitesini arttrmak lazm. Tabii bu biraz zamana bal, onun iin byle bir numara lazm. Sevr Antlamas zaman kazanmak, yani Trkiyeyi yok edecek, Trkleri yok edecek, ama bunu aktrmamak lazm, biraz zamana yaymam lazm bu ii. Evet, Osmanl Devleti artk demek ki sonu olarak kalmayacakt ve Trkler etnik temizlie uratlacaklard. Nereden biliyorsun? Rumeliden biliyoruz, etnik temizlik yapld. Trklere Etnik Bask Arkadalar, bu Batllar ok ho insanlar, ok becerikli insanlar, ok gl insanlar, yalnz bunlarn ok kt bir kusurlar var, bakalaryla oturamyorlar. Bunlar etnosantrik, etnisiteyle bozmular. Sen kimsin, Ermeni misin, Rum musun, Fransz msn, ngiliz
46
misin, babaannen kim, yani belki yarm Alman olabilirsin veyahut da eyrek Yahudi olabilirsin, olabilir ya, buna ok merakl bunlar. Dikkat ederseniz btn Avrupa devletleri hep etnik isimler tar, ngiltere ngilizlerin oturduu yer, Fransa Franszlarn oturduu yer, spanya spanyollarn oturduu yer, talya talyanlarn oturduu yer, bunlar etnosantrik, hatta bazen etno manyak oluyorlar. Mesela Hitler etno manyak olmu, deil mi, 6 milyon Yahudiyi laboratuar artlarnda yok ediyor ve mesela bunlarn marifetlerini biliyoruz. spanyada Araplar 800 yl kaldlar, sonra egemenlik Hristiyanlara geti, bugn spanyada bir tek Arap ky yoktur, bir tek Arap mahallesi yoktur. Sicilyada Araplar 200 yl kaldlar, Sicilyada bir tek Arap mahallesi yoktur, halbuki orada yzlerce bina varm, binalar da yok etmiler. Bereket spanyada iki tane bina kalabilmi, Kurtuba Camiyle Elhamra Saray, onlar da ok muhteem yaplar, onlara herhalde kyamadlar. Neyse, onlar kalm, baka hibir ey yok, kk bir eme bile yok, hibir ey yok. Yani etnik temizlik, kltrel temizlik eklinde de gidiyor. Arkadalar, Trkler Rumelide barnamayacaklarn anladlar, anlamamak mmkn deildi tabii, nk etnik temizlie tabi tutuluyorlard ve byk lde cann kurtarabilenler Anadoluya gt ve sandlar ki Trkler biz Anadoluda rahat edeceiz, ite burada artk bize ilimezler diye. Halbuki yanldklar Sevr Antlamasyla ortaya kt.
47
Arkadalar, Sevr Antlamas Trkler iin bir ok olmutur, bir travma olmutur. Yani bu psikolojinin ite o darbe dedii ey, travma olmutur. Sevr Travmadr Sonra biliyoruz ite, Atatrk mcadeleye girdi ve Sevr Antlamasn demin pe atlmaktan bahsedildi, Sevr Antlamas pe mi atld, yoksa Avrupallar tarafndan derin dondurucuya m kondu, byk soru, byk soru iareti. Arkadalar, bu Batllar dnyann en gl, en zengin, en bilgili, dnyaya hegemonya kurmu bir kuvvet. Bunlar bir hedef koymular nlerine, nedir o hedef? Trkleri Anadoludan da kovacaz hedefi. imdi siz bu kadar glyseniz, bu kadar akllysanz, bu kadar zenginseniz hedefinizden vazgeer misiniz, vazgemez misiniz? Niye vazgeesiniz? Baklay azlarndan karmlar, Sevrde ne yapmak istediklerini ak etmiler. imdi Sevri unutmadklarn, Sevrin onlar bakmndan derin dondurucuda olduunun iareti de Sevrden bahsederseniz ok sinirleniyorlar. Onlarn Trkiye'deki adam olan ikinci cumhuriyetiler de ok sinirleniyorlar. Yahu bu paranoya diyorlar, bu sendrom, Sevr sendromu paranoya. Arkadalar bunlar psikiyatr deil ki, nerede, hangi yetkiyle psikolojik bir tehis koyuyorlar size Sevrden bahsedince? Yani bu sama sapan bir durum, bu Avrupa Birliinin finanse ettii bir kitap var, Tarih Vakf tarafndan kartld, yazarlar Faruk ve Gken Alpkaya, bunlar bir kitap
48
yazdlar, rnek kitap, 20. Yzyl ve Trkiye diye bir kitap. Arkadalar, burada Lozan ve Sevrden bir cmlede bahsediliyor, bir cmle sadece. Bu ne kadar ilgin deil mi, yani bunu unutturmaya alyorlar, buradan bence anlamak mmkn. Atatrk Devrimi imdi Sevrin nasl bir travma, nasl bir ok olduunu anlaynca arkadalar, Atatrk devrimi de o zaman anlalyor. Atatrk devrimi dorudan doruya Sevre bir yanttr. nk Atatrk uzak grl bir adamd, Lozanla bu iin bitmeyeceini biliyordu. Bir daha Trkler Sevrle karlamasnlar diye Atatrk devrimi yapld. Atatrk devrimi neyi amalyordu? Trkleri her alanda Avrupayla, Batllarla boy lecek duruma getirmek, ama her alanda, bilim, sanat, eitim, vesaire dahil, her alanda boy lecek hale getirmek iin bir uygulama, bir devrim. Demek ki arkadalar, Atatrk devrimi klk olsun diye; holuk olsun diye, yaplmad, Trkler Anadoluda ve Dou Trakyada rahat oturabilsinler diye yapld. Bir zarurettir, Atatrk devrimi Atatrkn bir hediyesi filan deildir, bir zarurettir, burada oturmann tek reetesidir. Tabii Atatrk devrimini anlaynca kar devrimi de anlyoruz, 1950den bu yana kar devrim Trkiyeye egemen, her seimi, 1950den itibaren her seimi Trkiye'de eyhlik ve aalk dzeni kazanyor. Yani zaman zaman ite smet nnnn, Blent Ecevitin babakanlklarn grdk, fakat bu baba-
49
kanlklarda Meclisin ounluu kar devrimin elindeydi. Yani oylarn yzde 50 art 1i hibir zaman Atatrk devrimine gemedi. Bu Trkiye'nin ksaca temel elikisi Atatrk devrimi ve kar devrimdir. imdi temel eliki bu, o zaman komnizm, Trkiye'de komnizm, Trkiye'de sosyalizm topiktir. nk Ortaala hesabn kapatamam, Ortaala, eyhlik ve aalk dzeniyle hesabn kapatamam bir toplum iin sosyalizm, komnizm topiktir. Yani o ok ileriki bir olay, gndemde deildir ve tabii ortann solu, demokratik sol, sosyal demokrasi gibi doktrin veya doktrinimsi eyler de fanteziden ibarettir. Yani tabii bunlarn bir deeri var, bir gereklii var, vesaire, ama temel eliki mademki Atatrk devrimiyle kar devrim arasndadr, o halde bunlar da fantezidir, ortann solu, demokratik sol, sosyal demokrasi. Av. HSEYN ZBEK Hocamza ok teekkr ediyoruz. Yaanlan an fark edilmez, sre iinde insan kanksar, ama baz turnusol ktlar vardr, arpc bir fotoraf karesi vardr, sizi oka uratr. arpc bir sahne vardr, oka uratr. Ben byle ksa bir fotoraf sunduktan sonra, Sibel zele sz vereceim. Ondan nce ben bu arpc fotoraf karesini size ksaca sunmak istiyorum, udur: Bakanmz da bahsetti, Mahmut Esat Bozkurt bir Kuvayi Milliyecidir, sekin bir hukukudur. lkesi igal edildiinde hukuk doktoras yapt svireden pekiyi dereceyle, stelik Osmanl kapit-
50
lasyonlar rejimi zerine yapt hukuk doktorasndan sonra lkesine gelir, Kuadasnda daa kar, igalci Yunan ordusuna kar arpmaya balar. Trkiye Byk Millet Meclisine milletvekili seilir, 23 Nisan 1920de Trkiye Byk Millet Meclisinin alnda ve Eyll ayna kadar oturumlarda bulunamaz, meru bir mazereti vardr, elde tfek dada igalcilere kar yurdunu savunmaktadr. Daha sonra Ankaraya gelir, Trkiye Byk Millet Meclisinin almalarna itirak eder, iktisat bakan olur, ite Cumhuriyetten sonra Adalet Bakan olur. Bizim hukuk devrimimizin, aydnlanmamzn, aydnlanma devrimimizin akademik anlamda, bilimsel anlamdaki hukuk retiminin ok nemli altyapsn hazrlar. Medeni Yasa akla gelir, ama Medeni Yasann yannda dier yasama faaliyetleri, dier kodifikasyon, ada hukukun temellenmesi, Cumhuriyet rejimine uygun bir hukuk dzeninin gelmesi konusunda olaanst gayretleri vardr. Kendisi lkesini savunan bir savadr, bir Kuvay Milliyecidir, bir devrimcidir, bir Cumhuriyetidir, Aydnlanmacdr. Bizim hukukular iin, meslek rgtleri iin bu nemli isim adna stanbul Barosu ubat 2005de ald bir Ynetim Kurulu kararyla bir hukuk dl ihdas etmitir ve her sene sekin bir hukukuya bu dl Mahmut Esat Bozkurt hukuk dl 5 Nisan Avukatlar gn dolaysyla stanbul Barosunun kurulu yldnm trenlerinde verilir.
51
Bu sene de 132. kurulu yldnmnde stanbul Barosunca bir deerli hukukuya bu dl takdim edilmitir. Ancak bu seneye kadar olmayan bir ey yaanmtr. ncelikle niin byle statkocu bir kiiye veriliyor bu dl, daha bakasna verilemez mi diye balayan bir tartma, (Bu sene Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu Sayn Bakanvekili Kadir zbeke verilmitir) daha sonra; Mahmut Esat Bozkurt rkdr, Mahmut Esat Bozkurt faisttir, Mahmut Esat Bozkurt bir kafatasdr, Mahmut Esat Bozkurt baka etnisitelere dman bir adamdr, byle rk, oven biri adna niin dl ihdas edilmitir diyerek stanbul Barosuna kar bir kampanyaya dntrlmtr. Aslnda Mahmut Esat Bozkurtun ahsnda bu kampanyann gerek hedefi Cumhuriyet devrimidir, Atatrk dvmektir Mahmut Esat Bozkurt zerinden, Atatrk dvmektir, Cumhuriyeti dvmek, Cumhuriyet devrimlerini dvmek ve ulusal bamszlk savan mahkm etmektir. Ulusal Kurtulu Sava verdii iin, Milli Mcadeleye katld iin, Cumhuriyet devriminde ok nemli katklar olduu iin Mahmut Esat Bozkurt armha gerilmektedir. Kendisi bir zaman gelir de byle mahkm edilirim diye dnm mdr bilinmez, herhalde bu kadarn da dnmemitir. Bunu arpc bir rnek olduu iin verdim, Mahmut Esat Bozkurtun mcadele arkadalar, Mahmut Esat Bozkurtun da dahil olduu o milli mcadelecilerin nderi olan Mustafa Kemal
52
Paa Atatrk ve Cumhuriyet devrimine kar kan gerici kalkmalara kar Cumhuriyetin kararll, Cumhuriyetin o gerici isyanlar bastrmas, hukuk dzeni iinde bunlara mani olmas Cumhuriyetin totalitarizmi, Cumhuriyetin baskc rejiminin bir gstergesi olarak nitelenmektedir. Byle arpc bir fotoraf vardr, artk Cumhuriyete, Cumhuriyet devrimine, adala kar son derece ciddi, son derece byle organize bir mahkm etme almas vardr, abas vardr. Ancak unu bir kez daha buradan kararllkla vurgulamak istiyoruz, stanbul Barosu her eyden nce bir hukuk kurumudur, bir meslek rgtdr, hukuku savunacaktr, Cumhuriyeti savunacaktr, Cumhuriyet deerlerini savunacaktr ve Trkiye Cumhuriyetini bu anlamda bir meslek rgt sorumluluu iinde elbette ki savunmaya devam edecektir. Buyurun Sayn zel.
Prof. Dr. SBEL ZEL Sevr Antlamas bundan nceki konumaclarn da dile getirdii gibi aslnda Byk Osmanl mparatorluunu paralayp kk bir blgeyi Trklere brakma projesi deildir. Bunu altn bir kez daha izerek sylemek istiyorum, Trkiye'ye braklan ya da Trkiye'ye brakld iddia edilen topraklarda Trklere kendi kendilerini ynetme yetkilerini elinden alan bir vesayet sistemi, ok fazla maddesi olan bir antlama bu, 433 maddelik bir antlama. Bu antlama Trkleri hareket edemez ekilde balamakta ve en nemlisi de onlarn gelecek umudunu ellerinden almaktadr. Bu dou sorununun bir paras olarak ylesine ayrntl bir ekilde dnlmtr ki antlamada her ey vardr, eski eserlerle ilgili hkmler dahi. Ben size bu bildiride aslnda aznlk meselesini anlatacam, ama ok ilgin olduunu dndm iin u eski eserler meselesine girmek istiyorum. lgin Maddeler Antlamann 421. maddesinde Osmanl Hkmeti eski eserlere ilikin kendi kartt btn kanunlar geersiz sayacak ve antlamada ek olarak dzenlenmi hkmleri parlamentosuna sunmadan kabul etme ykmll altna girecektir. Dolaysyla uluslararas bir antlamada ek ad altnda kltr varlklaryla ilgili ya da eski ifadeyle eski eserlerle ilgili maddeler vardr. Buna gre 1700 ylndan nce retilmi btn eserler eski eserdir, eski eserlerle ilgili bir genel prensip
54
maddeye konmutur, yani udur. Eski eserlerin korunmas yasalar korkutucu olmaktan ok zendirici yntemlerle stn tutulmaldr. Bir eski eser bulan bunu Osmanl makamna ihbar edecek ve karlnda bir tazminat alacak. nemli bir madde ek 7de var, kaz yapma izni yalnz arkeolojik adan yeterliliini ispatlam kiilere verilecek. Bu izinleri verirken Osmanl Hkmeti geerli neden olmakszn hibir ulusun bilim adamlarn izinden yoksun brakacak biimde davranmayacak. Yani yabanclara kaz izni verecek, kaz izni vermesi yeterli deil, ayn zamanda kaz sonucu bulunan eserler de kazy yapanla Osmanl Hkmeti arasnda paylalacak. Bunun oran belirtilmemi, yani yar yarya da paylalabilir, te bir, te iki orannda da paylalabilir, ama nemli olan bu eserler zerinde zel mlkiyetin tesis edilmi olmas. Aznlk Tanm imdi bu ok ilgin, niin ilgin? nk Osmanl 1884den beri topraklarnda btn eski eserleri devlete ait kabul ediyor. 1884 Asar Atika Nizamnamesinde bir istisna var, bir kii kendi tarlasnda tesadfen bir eski eser bulursa yars ona ait olacak, ama isterse devlet o yary alp kendisine para da verebilir. Fakat 1906 Asar Atika Nizamnamesinde bu istisna da ortadan kaldrlmtr ve Osmanl lkesinde bulunan btn eski eserler hibir baka prosedre ihtiya kalmadan devlete aittir. Dolaysyla lke dna ihra edilemez, kesinlikle yasaktr, kaz yapanlar ki yaban-
55
clar tabii kaz yapabilirler, bugn de mmkn, kaz yapanlara asla ve kata buluntudan bir pay verilmez. Hepsi devlete aittir, hepsi imparatorluk mzesine gtrlecektir. Kaz yapanlar sadece yayn yapma hakkn elde ederler. Gryorsunuz 1884den beri Osmanlda hkim olan devlet mlkiyeti anlay bir uluslararas antlamayla ortadan kaldrlyor ve Osmanlnn bundan sonra baka bir ekilde buna aykr yasa karmas da engelleniyor. Yani kltr varlklarmz dahi yabanclar tarafndan gelip kazlacak, karlacak ve bunlar zerinde zel mlkiyet, yani yabancya mlkiyet hakk salanm olacak. Bu ok ilgin olduu iin zellikle bu bildiride bunu sunmak istedim. nk Sevr paranoyasndan bahsederken aslnda Sevri bilmiyor insanlar, hani tarihimizle yzlememiz gerekir diyorlar ya, bence de yzlememiz gerekiyor. Bunun iin de ncelikle bilmek gerekiyor. Mezhepler imdi benim asl konum, yani bu bildiride size sunmak istediim konu aznlk meselesiydi, nk ok da gncel bir konu aznlk meselesi. ncelikle Sevrde aznlk nasl ele alnd, hangi maddelerle aznlk haklar dzenlendi, bundan bahsedeceim. Fakat her eyden nce bilmemiz gereken husus Sevr Antlamasnda aznlk tanmnn bugn kabul ettiimiz, yani Lozanla kabul ettiimiz tanmdan son derece farkl bir tanm olduudur. Aznlk biliyorsunuz ok deiik tanmlarla kendisini buluyor, fakat her egemen
56
devletin aslnda bu tanm kendisinin yapma hakk var. Sevr Antlamasnda aznlk tanm rk aznl, dil aznl ve din aznl olarak kabul edilmitir. Bu bugn kabul ettiimiz, yani Lozanla kabul ettiimiz kriterden ok farkl, ok da geni bir kitleyi dikkat ederseniz aznlk sayyor. Irk aznl derken Trk kkenli olmayan herkes bu aznlk kategorisine girecek. Din aznl derken de Mslman olmayan herkes din aznl kategorisine girecek, ama bunu biraz daha geni yorumlamak gerekecek. nk kanaatimce din aznlyla kastedilen sadece Mslman olmayan kesim deildir. Hanefi Mslman olmayan herkes de din aznl kategorisine girer. Buna gre Hanefi Mezhebinin dndaki dier Snni mezhepler ve tabii ki Aleviler aznlk kategorisinde olacak. Dil aznl dediimizde de Trkeden baka dil konuan herkes aznlk kategorisinde olacak. Trk kkenli olup Hristiyan olanlar da din aznl ierisinde aznlk, yine Trk kkenli olup zaman ierisinde rnein Krte konuan topluluklar da buna gre dil aznl kategorisinde aznlk olacak. Yani Sevrde aznlk tanm olabilecek btn kriterler ele alnarak ok geni bir kitleye hitap eder hale getirilmitir. imdi bu haliyle baktmzda aslnda bu Osmanlnn tarihsel gemiine de aykrdr. nk bildiiniz gibi aznlk meselesi her zaman Osmanlnn i ilerine karmak ve meseleyi uluslararas platformda tutmak iin bir bahane olarak kullanlmtr. imdi huku-
57
ki anlamda aznlk dediimizde unun altn izelim, her egemen devlet kimlerin aznlk olacana kendisi karar verir. Bugn sizler de biliyorsunuz pek ok uluslararas szleme var, aznlklarn korunmasyla ilgili de uluslararas szlemeler var, ama dikkat ederseniz bu szlemelerin hibirinde, yani 21. yzylda, geldiimiz hukuk sistemi ierisinde ki buna AB hukuku da dahil, hibir hukuk belgesinde bir egemen devlete hangi kriterlerle lkesinde aznlk olduunu kabul etme ykmll ykleyen bir belge yok. Dolaysyla bugn aznlklarla ilgili btn szlemeler aznlklarn sahip olabilecei haklar garanti altna alrken tanm yine kime brakyor? Egemen devletin kendisine brakyor. Dolaysyla bu itibarla uluslararas hukukta, bunun altn izmek istiyorum, AB hukuku da buna dahil elbette, hibir egemen devlete balayc bir biimde hangi kriterle senin lkendeki u grubu aznlk olarak kabul edeceksin diye dayatacak bir emredici norm yok. Dolaysyla bu adan gncel konuyla da balantl olarak baktmzda bizim Trkiye asndan bugn de aznlk tanmmz Lozandaki tanmdr. Aznlk Bahanesi Bu adan Sevrle Lozann ne kadar farkl olduu bir kez daha gnna kyor. nk Lozanda da en byk tartmalardan biri bu aznln kim olaca, kimlerin aznlk statsnde olaca tartmasyd. Rza Nur Bey tarihi gemiimize atf yaparak Trkiye'de
58
Mslman aznlk diye bir kavramn olmadn ne srd. Doru, bu slam hukukundan da kaynaklanan bir ey, bizim tarihsel srete, gemiimizde Mslman aznlk diye bir kavram yok, aznlk dediimiz gruplar her zaman iin gayrimslim, yani Mslman olmayan kesim olmutur. Fakat Rza Nur Beyin bu saptamasna Yunan Temsilci Venizelos bu szlere ad kalm szler olduu gerekesiyle kar km ve asl gvenceye alnmas gereken hususun bir ulusal topluluktan olma hakk olduunu, aznlklarn kkenlerine ve bir baka devletle olan hsmlklarna ilikin bilinlerinin koruma altna alnmas gerektiine hkmetmitir. Dolaysyla ona gre aznlklara ulusal tarihlerine iten yaknlk duygularyla dnme olanann salanmas gerekiyor. te tm bu dnceler Sevr Antlamasnda hayata gemitir, aznlk tanm geni tutularak dil, soy, din aznlklar bir baka devletle olan hsmlklarna ilikin bilinlerini her zaman koruyacak ekilde ele alnmlardr. yle ki bu aznlk meselesi stanbul'un igali iin de bir sebep olarak zikredilmitir, antlamann 36. maddesinde Osmanl Padiahnn stanbul'da kalmasna izin verilmitir. stanbul'un bakent olarak kalmasna da ltfedip izin verilmitir, ancak Trkiye soy, din ve dil aznlklarnn haklarna drst biimde sayg gstermekte kusur ederse mttefik devletler bu maddeyi deitirmek hakkna sahiptir ve Trkiyede alnacak kararlar imdiden kabul
59
etmitir. Dolaysyla aznlk haklarna sayg gsterilmemesi konusu stanbul'un igali iin bir sebeptir. slama Geiler Yasak Sevr Antlamasnn 152. maddesi Trkiye'nin bulunduraca kara kuvvetlerini snrlandrmtr. Hocamz biraz nce aklad, ok snrl sayda bir kuvvet olacak. Fakat ilgin olan bu says ok azaltlm olan kuvvetlerin grev alanlar. Yani birincisi Padiahn zel koruma birlii olacak, ikincisi aznlklarn haklarn koruma altna alan bir kuvvet olacak. ncs de nemli kargaa durumunda jandarma birliklerini destekleyecek ve snrn denetlenmesini salayacak birlikler olacak. Dolaysyla aznlk meselesi bu anlamda ok nemli bir mesele olarak antlamada yerini almtr. 140la 151. maddeler arasnda dzenlenmi ve elbette bu dzenleme Trkiye'nin aznlklar meselesinde tek tarafl ykmllk stlendii bir husus olarak karmza kmtr. Yani Trkiye'ye braklan topraklar dnda kalan yerlerdeki Trk aznlklaryla ilgili olarak Sevr Antlamasna taraf olan hibir devlet bir ykmllk stlenmemitir. Antlamann 140. maddesi aznlklarla hkmlerin temel yasa olduunu dile getirir ve yine aznlklarla ilgili nemli bir nokta, yani o blm ierisinde ele alnm bir konu var ki o da 1 Kasm 1914den sonra slam dinine geilerin geersiz olaca hkmdr. Antlamaya gre bu tarihten itibaren Trkiye'de bir korku rejimi hkim olduu iin
60
slam dinine geilerin hibiri olaan koullar altnda gereklememitir ve bu yzden de bu tarihten sonra slama geiler tannmayacaktr. Mzakereler esnasnda Yunan temsilcisi sre art olmakszn btn slama geilerin geersiz olmasna ilikin bir neri vermiti, ama nihai metinde sre art kabul edilmitir, 1 Kasm 1914den sonra slama geiler, evet, Birinci Dnya Savana giri, dolaysyla o tarihten sonraki slam dinine geileri tmden geersiz sayan bir anlay kabul edilmitir. Sevr Antlamasnda da mbadeleye ilikin hkmler var, buna gre Yunanistanla Trkiye Yunanistana aktarlan ya da Osmanlda kalan blgelerdeki Trk ve Yunan soyuna bal halkn karlkl ve gnll gne ilikin zel bir anlama yapacaklardr. Yine aznlklarla ilgili blmde Sevr Antlamasnn 144. maddesi Osmanl Hkmeti metruk emval, yani terk edilmi mallarla ilgili 1915 Yasas ve eklerinin tmyle hkmsz olduunu batan kabul etmitir. Buna gre 10 Ocak 1914den itibaren yurtlarndan kovulmu Trk soyundan olmayan Osmanl yurttalar yurtlarna geri dnecekler ve kendilerine ya da topluluklara ait olan mallar kimin elinde bulunursa alnp kendilerine iade edilecek. Osmanl Hkmeti gerekli grlen her yerde Milletler Cemiyeti Konseyince hakemlik komisyonlarnn atanmasn da kabul etmitir. Bu hakemlik komisyonlar Osmanl hkmetinden bir temsilci, aznlk gruplarndan bir
61
temsilci ve Milletler Cemiyeti Konseyinden atanan bir bakandan oluacakt. Olduka geni yetkileri var, yani gerekli yerlere emir ve talimat verme yetkisi var bu komisyonlarn. Mesela her eit yeniden yapm onarm iin Osmanl Hkmetinden igc salanmas iin emir verebilecek, soruturma sonucu soykrm ya da zorla yerinden etmelere katld kantlanan herkesin grevden uzaklatrlmas iin emir verebilecek. Bir topluluun 1 Ocak 1914den beri mirassz lm ya da kayp yelerinin btn tanr ve tanmaz mallarnn kime aktarlaca konusunda da emir verecek ki bu mallar devlet yerine ait olduu toplulua aktarlacak. Yabanclara alma Hakk imdi burada hemen bir parantez amak istiyorum. Hemen hemen btn hukuk sistemlerinde ok temel bir prensip vardr, mirassz tereke devlete kalr. Ancak Sevr Antlamasna gre aznlk mensuplarndan birinin mirassz terekesi devlete kalmayacak, onun bal bulunduu toplulua kalacak. Yine bu komisyon 1 Ocak 1914den sonra tanmaz mallar zerinde yaplan btn sat ilemlerini de geersiz sayma emrini verebilecek ve bu komisyon kararlarna kar hibir Osmanl idari ya da adli makam karar etkili olmayacak, yani her eyin zerinde bu komisyon kararlar yerini alacak. Yine Sevr Antlamasna gre Osmanl Hkmeti mttefik devletlere soy aznlklarnn orantl biimde mecliste temsil edileceine ilikin bir
62
seim kanununu iki yl iinde hazrlayp sunmak durumunda. Sevr Antlamas dil konusunda da ok byk serbestiler getirmi ve her Osmanl vatandann gerek zel, gerek ticari ilikilerinde din, basn, her eit yayn konularnda, ak toplantlarda istedii bir dili kullanma hakkn getirmi. Yani bu konuda herhangi bir kstlama yaplmayacak. Dolaysyla Trkiye'ye kalan ksmda dahi rnein Trkenin resmi dil olmas ya da resmi dilin gereklerini yerine getirme sz konusu olamayacak. stelik bu sadece aznlklar iin deil, btn Osmanl vatandalar iin geerli, istedikleri her dilde konuma, yayn yapma serbestsi var ve Trkeyi koruma adna yaplacak btn giriimler de batan engellenmi oluyor. Yine Sevr Antlamasnn 146. maddesiyle Osmanl Hkmeti yabanc niversite ve okullardan verilen diplomalarn geerliliini tanmak ve bunlar alanlarn ilgili meslek alanlarnda almalarn salamakla ykml. Bu serbesti sadece Osmanl vatandalar iin deil, sadece aznlklar iin deil, ayn zamanda Trkiye'de oturan mttefik devlet vatandalar iin de geerli. Dolaysyla Sevr Antlamasnda aznlklara tannan haklar blmnde aznlklarla ilgili olduu ne srlen bir hak dikkat ederseniz aznlk statsnde olmayan yabanclar iin de kabul edilmi ve yabanclarn da Trkiye'ye kalan yerlerde alma hakk garanti altna alnmtr. Elbette bu hkm tek tarafldr,
63
yani Osmanl diplomalar yabanc lkelerde tannmayacak ya da Osmanl vatandalar, yabanc lkede oturan Osmanl vatandalar da alma hakkna sahip olmayacaklardr. Sevr Antlamas 147. maddesinde rk, din, dil aznlklarn belirlemiti, bu aznlklara Osmanl makamlarnn hibir ekilde karmas sz konusu olmadan istedii ekilde dini, hayri ve sosyal kurumlar kurma imkn getirmitir. Yine ayn ekilde ilk, orta ve yksekokul ve her eit okul, retim kurumu kurma hakk vermi, burada kendi dillerini serbeste kullanma imkn getirmi ve kendi dinlerini de serbeste uygulama imkn getirmitir. Burada hemen bir eyin altn izmek istiyorum, Yunan temsilci heyeti bu konuyla ilgili olarak verdii bildiride yle bir saptama yapyor, ilgin olduu iin onu zikredeceim. Trkiye'de eitli ulusal toplumlarn yardmlaryla ya da yelerinin para balaryla i gren ilk, orta ve yksek retim okullar vardr. Bu okullar teden beri Trk ortamnn cahillii iinde bilimin, yaznn ve sanatn ilerlemesine katkda bulunmu, k kaynaklar olmu ve olmaya devam etmitir. Bu kurumlarn yararlar bilinmezden gelinemez ve bunlarn varlnn srdrlmesine allmaldr. Bu amala bu okullarn ilemesini ngrmek gerekir ve bunlarn iinde aznlklarn haklarn Mslman Trklere tannan haklardan ayrrken genellikle bu okullarn ynetim ve ileyiine Trk makamlarnn karmasnn tmden yasak olduu saptanmaldr. Grl-
64
d zere her eit aznln serbeste, Osmanl makamlar karmadan her eit vakf, okul, hayri ve dini kurum kurma imkn kabul edilmi ve Osmanl makamlar kendi vatanda olan bu aznlk kurumlarna ve okullara denetim yapmayacak, karmayacak, sadece ilkokullarda deil, yksekokullarda da aznlklar kendi dilleriyle eitim yapma hakkna sahip olacaklar. in mali ynne geldiimizdeyse 148. maddeye gre rk, dil, din aznlklarnn nemli oranda bulunduu kent ve blgelerde devlet btesiyle belediye btesi ve teki btelerdeki eitim ve hayr ilerine devlete salanan parann bir ksm ilgili aznlk topluluklarnn yetkili temsilcilerine verilecek. Dolaysyla aznlklar Osmanl makamlarndan bamsz olarak kendi okullarn, vakflarn ve dier sosyal kurumlarn kuracaklar ve bunlar iin devlet btesinden de para alacaklardr. Aznlk Okullar Sevr Antlamasyla uluslararas bir ykmllk olarak getirilen bu aznlk okullar ve aznlk okullarnn denetimi meselesi aslnda Osmanlnn son dnemlerinde ok nem arz etmitir. nk Osmanl kendi eitim retim tekilat iinde gayrimslim okullarn denetlemek istedii her seferinde aznlk temsilcileri ve yabanc devletlerden gelen tepkilerle karlamtr. rnein Rum Ortodoks Patrii 3. Yuvakim bir gazetecinin mekteplerinizin Hkmet tarafndan teftiine msaade edecek misiniz sorusuna, hi de msaade
65
etmeyeceiz, patrikhane hkmete kar mesuldr, hkmete bu mesuliyet kfidir. Nasl ki asrlarca kifayet etti, bu baptaki hukuki tarihimizi her eye ramen mdafaa edeceiz diye cevap vermitir. Yine gayrimslim cemaat okullarnda Osmanl Trke eitim verilmesi, yani Trke retilmesiyle ilgili bir dzenleme yaptnda da hemen tepki ekiyor ve hemen kar kma gereklemitir. zellikle birinin yapt konumay burada zikretmek istiyorum, mesela Bulgar Eksarpl hkmetin tasarrufu gayri tatbiktir diyor. nk gayrimslimlerin edebiyaten fakir ve tahsili g olan Trkeyi renmeleri mmkn deildir. Lisan resmi olan Trkeyi mekteplerimizde ecnebi lisanlar gibi talim edeceiz demitir. Dolaysyla Sevr Antlamasyla Osmanlnn modernleme abalar erevesinde Tanzimatla birlikte balayan eit haklara sahip, Osmanl dncesi yerine kadim imtiyazlar peinde olan aznlk talepleri tercih edilmi ve aznlklar iin farkl stat benimsenmitir. Yine Sevr Antlamasna gre Trkiye'deki btn soy aznlklarnn kilise ve okullar konusunda zerklii bulunacaktr. Mslman olmayan soylara ilikin kilise, okul ve adalet konularnda padiahlarca verilen imtiyazlar ve muafiyetler geerliliini koruyacak Osmanl Hkmeti bunlar kaldracak hibir dzenleme ya da kstlayacak hibir dzenleme yapmayacaktr. Aznlklara tannan imtiyazlar ve muafiyetlerle ilgili bu tedbirler mttefik devletlerle Milletler Cemiyeti Kon-
66
seyi tarafndan saptanacak ve Osmanl Hkmeti de alnacak btn kararlara uymay imdiden kabul edecektir. Trk Olmayana Ayrcalk imdi bu grdnz zere mthi bir serbesti ve farkl bir hukuki rejimin hkim olduu aznlk sistemi ierisinde fazla vaktinizi almayacam, ama unu da bilmenizi istiyorum, aznlk cemaatinden temsilciler, zellikle din adamlar Sevrdeki bu grmeler srerken baz bildirilerle isteklerini dile getirmilerdir. rnein Trabzon Bapiskoposunun Loyd Georgea verdii bir bildiri var, orada Pontusun tam bamszln istiyor, olmazsa Lbnandaki gibi zerk bir rejim de olabilir diyor. Rum Ortodoks Patrik Vekili Doreteos yine Loyd Georgea bir muhtra gndererek Trkiye'nin yazgs hakknda kesin kararlar alnmasnn yakn olduu u gnlerde kar ve ilgileri teden beri dou meselesiyle yakndan bal bulunan Ortodoks Patriinin grleri unlardr deyip baz saptamalarda bulunuyor. imdi bu saptamalardan birka tanesini syleyeceim, nk ok nemli, gerekten bilmemiz lazm. Ortodoks Patrik Vekili diyor ki, Trk kt ynetiminin srmekte olduu stanbul'un kken, kltr ve nfus bakmndan gerekte bir Trk kenti olmadn sylyor. Bu cmlenin altn izeceim, nk bu Sevrde ok tartlan bir konudur, sadece bunu Doreteos sylemiyor, dier mttefik temsilcileri de sylyorlar, hatta kaytlara gemitir. Londra ngilizdir,
67
Paris Franszdr, ama stanbul Trk deildir demilerdir. Yani neden travma, stanbul'un Trk olmad, Anadolunun Trklerin yurdu olmad dncesiyle Sevr ortaya konmutur. Yine Doreteosun syledii bir baka ey, stanbul Mslmanlar iin Yunanllar gibi kutsal bir kent deildir, mttefiklerin Trkleri stanbul'dan karma ileri aslnda bir gszlk olarak adlandrlacaktr. Oysa stanbul Yunanistana balanrsa o takdirde Yunan lksne de ulalm olacaktr. Daha uzatmayaym, ama byle ok uzun bir bildirisi var. Grld zere aznlk meselesi tmyle imtiyazlar zerine bina edilmi ve vatandaln tad devletle aznln balants yerine, mttefik devletlerle Milletler Cemiyeti Konseyinin aznlkla balants temel alnmtr. Sevr Antlamasyla Trklere brakld ileri srlen toprak parasnda dahi vatandalar arasnda ayn haklar ve ayn borlar konusunda bir eitlik olmayacak, Trk kkenli olmayan her topluluk aznlk haklar erevesinde imtiyazlardan yararlanacak ve vatandaln tad devlete kar da yabanclarn gvencesini elde edecektir. Her eit rgtlenme zgrl garanti altna alnmtr, her kademedeki okul, niversite dahil kendi dillerinde eitim grme hakk kabul edilmitir ve bu makamlara, yani bu kurumlara Osmanl makamlar hibir ekilde karmayacak ve denetim yapmayacakt. Dolaysyla Trkiye'ye braklan ya da Osmanlya braklan topraklarda bir ksm Osmanl
68
vatandalar Trk kkenli Osmanl vatandalarndan farkl olarak uluslararas glerin himayesi altnda yaamlarn srdreceklerdir. imdi bu noktada sormak lazm, Trkiye'ye braklan evet, ok kk bir toprak paras var, ama orada bile bu derece imtiyazla farkl gruplara farkl hukuk sistemlerinin uygulanmas ve yabanclarn denetimi ve himayesi altnda yaamlarn srdrd bir yerde lke olmak mmkn mdr, millet olmak mmkn mdr? Av. HSEYN ZBEK Evet, herhalde lke olarak mmkn olmaynca devlet olarak da zaten ortada bir ey olmayacakt. Evet, imdi konumacmz Sayn ymen, Sayn ymeni ilgiyle dinleyeceksiniz sanyorum. Buyurun Sayn ymen.
ONUR YMEN (Emekli Bykeli) Sayn Bakan, ok deerli konuklar, nazik davetiniz iin itenlikle teekkr ediyorum, sizlerle bu konudaki grlerimi paylamak benim iin byk bir zevk olacak. Aslnda biraz nce Sayn Baro Bakanm Muammer Aydnn belirttii gibi biz her yl Temmuz aynda daha ok Lozanla ilgili toplantlara davet edilirdik, o konuda grlerimizi paylardk, ama bu yl Sevri tartmaya amak ok anlaml. Demek ki byle bir ihtiya duyuluyor, acaba niin duyuluyor? Sevr dediimiz onaylanmam, bir gn bile yrrle girmemi bir anlamadr, acaba buna niin ihtiya duyuyoruz? Belli ki bazlarnn Sevr sendromu diyerek insanlar tartmaktan caydrmaya altklar bu konu bugn gncelliini koruyor, yani Sevrin altnda yatan dnceler, emeller, arzular bugn de baka ekiller altnda kendini gsteriyor. Biraz nce Deerli Dostum Sayn Prof. Akin Sevr Antlamasn derin dondurucuya koymulard zaman gelince zmek zere demiti, bence bugnk koullarda onu daha ok buzdolabna koydular demek daha doru. nk derin dondurucudan zlmesine tahammlleri yok, o kadar beklemeye tahammlleri yok, hemen karp kullanmay amalyorlar, imdi birka rneini de biraz sonra vereceim. Mavi Kitap Olay imdi bu Sevr Antlamas neyin nesiydi, Atatrk Sevr Antlamasn nasl deerlendiri-
70
yordu? Dedii udur, Siyasi, adli, iktisadi ve mali bamszlmz imhaya ve sonu olarak yaama hakkmz inkr ve ortadan kaldrmaya ynelik olan Sevr Antlamas bizce mevcut deildir. Yok hkmndedir demek istiyor Atatrk. smet Paa daha da ileri gidiyor, hatta Sevr Antlamasndan hi bahsetmiyor, Sevr projesi diyor. Bu bir projedir diyor, anlama lafn bile kullanmyor, nk anlama olumamtr, anlama haline gelmemi. imdi Sevr Antlamasndan bahsetmeden, Sevr Antlamasn incelemeden gerekten yakn tarihimizi renmek kabil deil, ama Sevr Antlamasna giden yolu incelemeden de Sevr Antlamasn anlamak kabil deil. Onun iin bizim incelemelerimizi, aratrmalarmz biraz daha nceye gtrmemiz gerekiyor. Mesela hangi tarihe, mesela savan balad yllara, 19141915 yllarna. Ne olmu o yllarda? O yllarda mesela ngiltere'de bir propaganda bakanl kurulmu, kurulduu binann adn alm, Wellington House diyorlar. Wellington Housea ngiliz Hkmeti 25 tane en nde gelen bilim adamn, dnce adamn, airi, Edgar Alan Poe, Rudyard Kipling, Arnold Toynbee, bildiiniz insanlar, bunlar armlar, demiler ki, size gizli bir grev veriyoruz. Biz imdi Almanya ve Trkiyeyle sava halindeyiz. yle yaynlar yapacaksnz ki gerekle alakas olmas gerekmiyor, btn dnyann gznde bu lkeleri yerin dibine batracaksnz, en kt insanlar bunlar olarak grecekler, bunlardan daha kt
71
insanlar olamaz dncesine varacaklar. Bu grup, bu 25 kii tam 1156 tane kitap ve bror yazyor bir blm Almanlar aleyhine, bir blm Trkler aleyhine. te mehur tartlan Ermeni soykrm iddialarn ieren Mavi Kitap bunlardan biridir. imdi bunun hazrlk safhas byle, yani nce kamuoyuna hazrlyorlar. Almanlarla ilgili belgeleri daha sonra ngiliz Dileri Bakan Avam Kamarasnda kt savatan sonra, bunlar gerek ddr, bu sava propagandasdr. Ancak Trkler aleyhine yazlan bu kitaplarn da sava propagandas olduunu hibir zaman ilan etmediler. Yani buraya bir mim koyalm. Paris 1919 Peki, daha sonra ne oldu? Sava bittikten sonra, hatta savan bitmesinden nce ne oldu? ngilizler Arabistana ve Mezopotamya Blgesine Gneydou Anadoluya birer temsilci, birer istihbarat ajan yolladlar. Bir tanesi malum, Lawrence, onun ne yaptn, ne sonu aldn biliyoruz. br Binba Noel, Gneydou Anadolu ve Mezopotamyadaki yaayan gruplar, etnik kkeni farkl olan insanlar Osmanl mparatorluundan kopartacak, amac bu, bunun iin gnderilmi. Atatrk de Nutukunda bunlar yazyor, bununla da yetinmiyor, bunu beceremiyor, beceremediini de kendi anlarnda yazyor, bunu beceremiyor ve diyor ki, ok srar ettim, fakat oradaki Krt liderler Trkiye'den kopmay kabul etmediler. Fakat bununla yetinmiyor, Sivas ve Erzurum Kongrelerini basacak
72
ve o kongreleri datacak. Bunun iin Malatyaya kadar geliyor ve Atatrk bunu haber alyor, zerine bir birlik yolluyor, bunu karyor Trkiye'den, vesaire. Yani bir de iin byle bir n hazrl var, Osmanl toplumunu, Trk toplumunu iinden blmek, paralamak, datmak o zamanki en nemli projelerden biri. Trklere tham imdi dnyaya yeni bir nizam verilecek, sava bitmi, 1919da mttefik lkelerin liderleri Pariste toplanyorlar. Bu konuda son derece ilgi ekici bir kitap vardr Paris 1919 diye, frsatnz olursa okursanz ok ilgin bilgiler iinde var bizi de ilgilendiren. imdi bu toplantya Sadrazam Damat Ferit Paa da katlmak istiyor, kimsenin ard yok, ite bin bir ricayla katlyor. Atatrkde byle bir heyetin gideceini Samsuna ktktan ksa bir sre sonra reniyor, 3 Haziranda bir telgraf gnderiyor ilgili btn makamlara, hem stanbul'a, hem ilgili komutanlklara. Diyor ki, Pariste savunulacak grler unlar olmaldr, millet ve memleketin bamszl korunmaldr, Trkiye bunu savunmaldr, hibir yerde ounluk aznla feda edilmemelidir. Damat Feritse aksi grte, o toplantya giden Damat Feritse douda Ermenilere toprak verebiliriz diyor. Oysa onun bahsettii blgelerde Trkler ounlukta. imdi 15 Haziranda Damat Ferit mttefiklere bir muhtra veriyor, btn su ttihat ve Terakkidedir, Ermenileri de onlar ldrd, btn
73
ktlkleri de onlar yapt, vesaire diyerek kendini temize kartmaya alyor. imdi 17 Haziran gn mehur mttefik lkelerinin liderleri Wilson, Lord George ngiliz, Klemanso Fransz, Osmanl Hkmetinin temsilcilerini kabul ediyorlar Damat Ferit Paay, vesaire. imdi orada da ayn eyleri sylyor, ttihat ve Terakki her eyi yapt, biz Milletler Cemiyetine girmek istiyoruz, baka bir ey istemiyoruz, vesaire. imdi son derece ilgintir, Klemanso, Fransz Babakan ne diyor, ite bu Sevri anlamamz iin kilit belgelerden biridir. Klemanso Damat Ferite aynen unu sylyor, utanarak ve zlerek okuyorum, ama bilmemizde ve paylamamzda fayda var, yoksa bugn anlayamayz. Baknz dedii u; Avrupada, Asyada veya Afrikada hibir yer yoktur ki orada Trklerin hkimiyeti refah azaltmam ve kltr dzeyini drmemi olsun ve Trklerin ekildii hibir lke yoktur ki refah gelimemi ve kltr ykselmemi olsun. Trkler ister Hristiyan Avrupallarn yaad yerlerde, ister Mslmanlarn yaad Suriye, Arabistan ve Afrikada fethettikleri her yerdeki varlklar tahrip etmekten baka hibir ey yapmamlardr. Dpedz rk bir yaklam, yani rklk nedir? Irklk budur, yani bir milleti topyekn bu kadar aalamak ancak rk bir zihniyetin rn olabilir. te karmzdaki insanlar Sevrde bu zihniyetin sahibi olan insanlar. Daha da vahimi Trkiye'nin Babakan, Sadrazam bu szleri iine sindiriyor.
74
Ondan sonra diyorlar ki, siz en iyisi imdi hemen bavullarnz toplayn ve Trkiye'ye dnn, ilk trenle dnn diyorlar. Yani bunun dzgn Trkesi nedir siz takdir edersiniz. imdi bu konumalardan sonra Bakan Wilson diyor ki, ben de ikna oldum, bu stanbul'u da brakmamak lazm Trklerin eline. Yani byle bir hava esiyor Sevrden nce. Baka ne oluyor, ilgin eyler oluyor, bu tarihi okullarda ok fazla okutmuyoruz genlerimize, belki onlar zmemek iin, ama onlar bu gerekleri renmezlerse bugne pek anlayamazlar. Mesela ne oluyor? 1920 ylnn Ocak aynda bir nota veriyor mttefikler, diyorlar ki, Milli Savunma Bakan ve Genelkurmay Bakan 48 saat iinde grevden alnmaldr. Daha Sevr filan yok, Sevr yok, Milli Savunma Bakan ve Genelkurmay Bakannn grevden alnmasn bir notayla tebli ediyorlar. Bunu ite o zaman Savunma Bakan Cemal Paa Atatrke bildiriyor 21 Ocakta ite byle bir nota aldk diye gr soruyor. Atatrk de bunu kesinlikle kabul etmeyin, grevinizden kesinlikle ayrlmayn, bunlarn niyeti bellidir diyor, bu sadece ngilizlerin, vesairenin deil; hepsinin ortak tavrdr, grevlerinize devam edin diyor. Ancak eer bunu yapamazsanz ngiliz tecavz geri alnmad takdirde Meclisin grevi Anadoluya gemek ve ulusun iradesini zerine almaktr diyor. te bu Padiahn iradesinin sona erdirileceinin ilk iaretlerinden biridir. Meclis Anadoluya gelsin, ulusun iradesini ele
75
alsn diyor ve stanbul'da igal kuvvetleri, stanbul'daki mttefiklerin bakanlar ve milletvekillerini gzaltna alma ihtimaline kar Anadoludaki mttefik kuvvetlerin subaylarn tutuklatyor. Cesarete bakabiliyor musunuz, gryor musunuz, ite devlet adam bu. Yani ne yapacan somut olarak gsteriyor, bizim zerimize varrsanz biz size bunu yaparz, stanbul'un bunu yapmaya gc yok, cesareti yok, bunun szn bile etmeye cesareti yok. Nitekim Savunma Bakanyla Genelkurmay Bakan grevlerinden istifa ediyorlar. Atatrkten Telgraf Baka ne istiyorlar? Adalet, maliye ve bayndrlk gibi bakanlklara yabanclarn kontrol hakk, daha Sevr yok, bir daha tekrarlyorum. Bu nemli bakanlklarda yabanclarn memurlar oluyor, bu bakanlklarn ileyiini bunlar kontrol ediyorlar. Talepler bitmek bilmiyor, Ermeni katliamn durdurun diyorlar 1920 ylnn ubat aynda, ondan sonra Yunanllara, mttefiklere daha iyi davrann, aksi takdirde bar artlarn daha da arlatrrz diyorlar ve Trk Ulusunu tam bir kle haline getirmeye alyorlar. imdi o srada tabii mttefiklerin ok askeri var, stanbul civarnda 40 bin Fransz, 35 bin ngiliz, 4 bin talyan, 2 bin Yunan askeri ynak yapm. Bildiiniz gibi 16 Martta ehzadeba Karakolunu igal ediyorlar, Mebusan Meclisini ele geiriyorlar, btn stanbul'u igal ediyorlar, ondan sonra btn bunlar demin de sylediim gibi Sevr Antla-
76
masndan nce yaplyor. Bu arada ne diyorlar? Bu arada bir toplant daha yaplyor Londrada 12 ubat 1920, orada bu sefer ngilizler Franszlardan aa kalmamak iin bakn neler diyorlar, bir cmle, ama yle bir cmle ki bir daha kolay kolay unutamazsnz. ngiliz Babakan Lord George diyor ki konferansta, Trkler bir insanlk kanseridir, ynettikleri topraklarn etine ilemi bir yaradr. Trkleri byle gryorlar, yani bir hasm diye grebilirsiniz, savata mcadele ettiiniz bir dman gibi grebilirsiniz, ama kanser gibi gryor Trkleri, Trklere bak as budur. Bakyor ki bazlar ok da fazla ileri gitmeyelim diyorlar konferansta, yani bunlar zaten ar derecede cezalandracaz, ama tamamen de tahrip etmeyelim, buradan skp atmayalm. Gene Lord George, ngiliz Babakan onlara kar unu sylyor. Bu belay ve potansiyel dert kaynan Avrupadan defetmek gibi byk bir frsat u anda gerekten karyor olabiliriz. Aman bu frsat karmayalm, Trkleri defedelim diyor. imdi Atatrk ne diyor, ayn dnemde Atatrk ne diyor? 1920 ylnn balarnda Ocak, ubat aylarnda komutanlara birer telgraf gnderiyor, dedii ok ilgintir. Diyor ki, itilaf devletleri Trkiye iinde ayrlk ve i atmalar kartarak, bunun altn izmek lazm, ayrlk ve i atmalar kartarak, imdi bugne bir geli yapalm, acaba bugn de Trkiye'de ayrlk ve i atmalar kartmak isteyenler var m, kimlerdir, kimlerin
77
torunlardr, bunlar hatrlayalm. Ayrlk ve i atmalar kartarak Kuvayi Milliyeyi datmaya almaktadrlar. Bir cmle daha, bu da unutulmayacak bir cmledir Atatrkn syledii, kendi arzularn yerine getirecek zayf hkmetler istemektedirler. yice duymayanlar iin bir kere daha okuyaym, kendi arzularn yerine getirecek zayf hkmetler istemektedirler. Bunun yorumunu size brakyorum, ondan sonraki tarihi gelimemiz bugnlere gelinceye kadar bizi nereye getirdi, ite buraya getirdi. imdi Ankara Hkmeti bir taraftan savayor, ulusal kurtulu savan yapyor, bir taraftan Bat merkezlerine temaslar yapyorlar ve bunlardan bir tanesinde Ankara Hkmetinin Dileri Bakan stanbul'dan geip Avrupaya gidecek, ngiltereye gidecek. Acaba stanbul'da ne olmu? O zaman bilmiyordu tabii Trkiye ne olduunu, ama imdi biliyoruz. Nereden biliyoruz? nk ngiliz arivleri ald, o tarihe dair bilgiler var. Orada unu sylyor ngiliz Bykelisi bir telgraf ekiyor Londraya, diyor ki, ite Ankara Hkmetinin Dileri Bakan stanbul'dan geti, Londraya giderken Padiah mnasip ekilde onun bavulundan Londrada savunaca dnceleri ieren belgelerin fotorafn ektirdi ve bize verdi, size iliikte yolluyorum diyor. Ankara Hkmetinin temsilcisinin ktlarn, mzakere pozisyonunu Padiah fotorafn ekerek bizim hasmmz olan, stanbul'u igal eden ngilizlere elden gnderiyor. Bunu nereden
78
reniyoruz? ngiliz arivlerinden. Dnebiliyor musunuz teslimiyetilik ne demek, ite teslimiyetilik budur, milli karlar tahrip etmeyi gze almaktr. Asimetrik Sava Sadece bunu mu yapyor? Hayr, Ankaradaki Kuvay Milliye, onlarn imdi daha ayrntsn size anlatabilirim arzu ederseniz, zamanmz ekonomik olarak kullanmak iin unu syleyeyim size. Yusuf Kemal Tengirek, yani ismini merak ediyorsanz, imdi size unu syleyeyim o srada bizim milli kuvvetlerimiz dmanla mcadele ederken Padiah bu glere kar birlik gnderiyor, i ayaklanmalar destekliyor ve bu ayn zamanda stanbuldan birlikler gndererek milli kuvvetlerin gcn krmaya alyor. O yzden milli kuvvetler gneyde daha baarl, bat illerimizde balangta bu yzden sknt ekiyorlar, dmanla m savasn, ayaklanmalar m mcadele etsin, Padiahn gnderdii kuvvetlerle mi mcadele etsin, ite byle bir zorlukla kar karya brakyor Trkiyeyi. Yani milli karlar korumak isteyenlere, isteyen silahl kuvvetlere kar bir tahrip faaliyeti. O tarihte buna asimetrik sava diyorlar myd, demiyorlar myd tam bilemeyeceim, ama dpedz bir sava, bizim birliklerimizle, milli birliklerimizle bir savatr. Ayn zamanda da stanbul'daki ngiliz Bykelisiyle gizli grmeler yapyor Padiah. Yani biz size her eyi vermeye hazrz, yeter ki benim saltanatm, hkimiyetimi siz koruyun.
79
O srada Ermeniler, biliyorsunuz, zaten 1915den beri, daha ncesinden itibaren douda bizim ordumuza ynelik saldrlar dzenlemiler ve bu saldrlar daha da sonra srdrmler, Sevrden sonra da devam ediyor Ermenilerin saldrlar. Atatrk ne diyor bu konuda, bunu da bilmek lazm. nk Sevrin nemli unsurlarndan biri Ermenistanla ilgili, bamsz bir Ermenistan kuruyor Sevr Antlamas ve Amerikann da bunu mandas altna, himayesi altna almasn istiyor. Daha sonra Amerika'daki i gelimeler nedeniyle bu mmkn olamyor, ama Ermeni konusu Sevrin en nemli konularndan biridir. Sevrden bahsederken Ermeni konusundan bahsetmezsek eksik kalr. Diyorlar ki, efendim Atatrk bugn devletin savunduu grleri savunmuyordu, o zaman Ermeni konusunda farkl eyler dnyordu Atatrk. Hakikaten Ermenilere o zaman soykrm tabiri yok, ama katliam yapldna inanyordu, vesaire. Atatrk ne diyor acaba, diyor ki, phe etmemek gerekir ki Ermeni katliam konusundaki szler geree uygun deildir. Aksine gney blgelerinde yabanc kuvvetler tarafndan silahlandrlan Ermeniler grdkleri koruyuculuktan cesaret alarak bulunduklar yerde Mslmanlara saldrmaktaydlar. ntikam dncesiyle her yerde insafsz bir ekilde ldrme ve yok etme siyaseti gtmekteydiler. Yabanc kuvvetlerle birleen Ermeniler Mara gibi eski bir Mslman ehrini yok etmilerdir. ldrmlerdi insanlar,
80
aresiz binlerce susuz ana ve ocuklar ikenceyle ldrmlerdi. Tarihte bir benzeri grlmemi bu vaheti yapan Ermenilerdi, Mslmanlar yalnzca namuslarn ve canlarn korumak iin kar koymu ve kendilerini savunmulardr. imdi Atatrk bambaka bir ekilde kamuoyumuza tantmak isteyen Ermeni konusunda birtakm insanlar var eitli sfatlar tayan, ite onlara en iyi cevab Atatrk kendisi veriyor. imdi bugn ne oluyor bu konularda, onu da size syleyeyim. nk sadece gemite saplanp kalrsak bugnk gelimeleri biraz eksik deerlendirmi oluruz. imdi bu zihniyetin, o zamanki zihniyetin uzantlar bugn ne yapyorlar? Bugn unu yapyorlar, 2008 ylnda Avrupa Birlii bir ereve anlamas kabul etti. Bu anlama bu yln Kasm aynda yrrle girecek. Anlamada diyor ki, devletler isterlerse kendi milli mahkemelerini herhangi bir olayn, bir tarihi olayn soykrm olup olmadn tayin etmekle yetkili klabilirler. Bu 1948 tarihli Birlemi Milletler Soykrm Szlemesine aykr. nk orada sadece uluslararas bir mahkeme bir olayn soykrm olup olmadn kararlatrabilir diyor, bunlar bu yetkiyi milli mahkemeye verecekler. Peki, diyelim ki milli mahkeme u olay, 1915 olaylar soykrmdr diye karar verdi svirede olduu gibi. Peki, buna kar hayr olmamtr diyen ne olacak? te Avrupa Birliinin ereve anlamasna gre birle yl hapis cezasna arptrlacak. te Sevrin
81
dncesi nerelere kadar geliyor, buralara kadar geliyor. Atatrk o devri yaam insan, bu soykrm veya katliam deildi, Ermeniler saldrmt diyor. imdi bunlar bu olayn soykrm olduunu parlamentolarda kabul ediyorlar, imdi mahkemelerde kabul edecekler ve mahkemede bu kabul edildikten sonra hayr, o olay soykrm deildi derseniz, mesela Belikadaki bir Trk diyelim veya sveteki bir Trk veya Fransa'daki Trk hayr, bu soykrm deildi dedii andan itibaren birle yl hapis cezasna arptrlacak. te Sevr bugne nasl tanyor? Sevr dncesi ite byle tanyor. Peki, kendilerine gelince ne diyorlar? Kendilerine gelince o baka, kendilerine gelince Fransz Meclisi bir karar alyor, diyor ki, Fransa'nn tarihiyle ilgili bu gibi iddialar ortaya atld zaman, Cezayir meselesi, Madagaskar, Hindiini, vesaire, bunun siyasetiler kararlatramaz, bunu tarihilere brakmak lazm. Peki, bizim gemiimizi de tarihilere brak. Hayr, brakmayz diyorlar. Fransz Meclisinin ald karar var, 1915 olaylar soykrmdr diyor. Yani ifte standart dedikleri ite budur. Trkler Amansz Dman imdi uzun lafn ksas neticede bu gelimeler Avrupada cereyan ediyor ve 16 Temmuz 1920de mttefikler bir muhtra veriyorlar Trkiye'ye, yazl bir muhtra veriyorlar. Ne yazyor bakalm bu muhtrada, imdiki kamuoyunda tartlan muhtralar gibi deil. imdikilere bakarsanz, basna inanrsanz
82
kendi kendimize muhtra veriyormuuz, vesaire, bunu yabanclar veriyor, yanl anlama olmasn. Diyor ki, Trkiye btn milletlerin zgrlne kar dzenlenen bir suikasta kendi arzusuyla katlmtr. Trkiye bylece dostlarna ihanet etmitir, mttefikler Trklerin dier milletler zerindeki hkimiyetlerine son verme zamannn geldiini grmektedirler. Trkiye'nin Bulgaristanda, Makedonyada, Ermenistanda yapt zalimane hareketler insanlk vicdann sarsm ve isyan ettirmitir. Yani Ermenilerin Trklere yaptklar yok, bunlar yok saylyor. 1914 ylndan beri Osmanl Hkmetleri bir isyan bahanesiyle 800 bin Ermeniyi katletmi, 200 binden fazla Rumu, 200 binden fazla Ermeniyi de srgne gndermitir. Bu sebeple mttefikler Trk rkndan olmayan ounluklarn bulunduklar btn topraklar Trk boyunduruundan kurtarmaya azmetmilerdir. Boazlar konusunda mttefikler Trk Hkmeti tarafndan medeniyet davasna kar yaplacak yeni bir ihaneti nlemek iin gerekli tedbirleri almaktan ekinmeyeceklerdir. Yani Boazlarla aldklar tedbirler, demin deerli konumaclarn bahsettii tedbirler, bunlar medeniyete kar ihaneti nlemek iin. Yanl anlamayn, yani iyi niyetli hareketler gibi takdim ediyorlar. Trkler bu anlamay imzalamadklar takdirde mttefiklerin onlar ebediyen Avrupa dna atmalar ihtimali vardr ve diyor ki notada Trklerden bahsederken, amansz, ebedi dmanlar haline gelmi olan
83
geleneksel dostlar. Ben hibir metinde imdiye kadar ebedi dman lafn grmedim, ebedi dostluk anlamalar var, ebedi dmanlk laf ite bu muhtrada var. te sonu itibaryla Trkiye bu kararlar alndktan sonra, bu bildiriler yapldktan sonra stanbul'da Sevr Antlamasn hemen kabul edelim gr hkim oluyor, bir kii hari, emekli General Ali Rza Paa, o hari. Padiahn istiare ettii herkes, bata Damat Ferit bunu kabul ediyor. Ankara Hkmetiyse Misaki Milli snrlar iinde milleti ve vatan kurtarmak iin ant iiyor ve bu anlamay kesinlikle reddediyor. Ondan sonra anlamann hkmlerini deerli konumaclar anlattlar, bunlar tekrarlamayaym. Yalnz unu hatrlataym size, Krtlere otonomi verilecek. Bir yl sonra Krtler Milletler Cemiyetine gidecek ve Milletler Cemiyeti derse ki bunlar bu topraklar idare edebilirler, burada bamsz bir Krt devleti kurulacak. Peki, bugn ne oluyor? Bugn u oluyor, 2004 ylnda Kuzey Iraktaki yerel ynetim bir anayasa hazrlyor ve bu anayasann giri blmnde diyor ki, haksz yere Sevr Antlamasnn Krtlerle ilgili hkmleri uygulanmamtr, Gney Krdistan 1925 ylnda Iraka devredilmitir, bu son derece yanltr, vesaire, Sevre dayanyor. Peki, devredilen Gney Krdistan, gerisi nerede o Krdistann, Kuzey Krdistan acaba nereye dyor? te niyetler bu ekilde anlalyor bizim Kak Mesut dediimiz insanlarn banda
84
bulunduu ynetimlerin yaptklar iler bunlar. Trk Tanm imdi aznlklar deerli arkadamz anlatt, bu aznlklarla ilgili dikkate alnmas gereken bir nokta udur. Sevrle Lozann en nemli farklarndan biri, kendileri de, Sayn zel de bahsetti, ama nemli, 151. maddede diyor ki, eitli hkmler, ykmllkler ykledikten sonra Osmanl mparatorluuna kar, bunun dnda da byk devletlerin Milletler Cemiyetiyle istiare ederek alacaklar btn kararlara Trkler uyacaktr. Yani ne dedii ve ne isteyecei belli deil, ama anlamaya yle bir ey koyuyor ki, ben ne dersem kabul etmek zorundasn. Baka, Lozandan fark ne? Lozandan fark u, Lozanda 37yle 44. maddeler arasnda stanbuldaki Rumlarn sahip olaca haklar yazl, ama bir de 45. madde var. 45. madde diyor ki, ayn haklardan Bat Trakyadaki Trkler de yararlanacaktr, Mslmanlar da yararlanacaktr. Buna benzer bir hkm Sevrde var m? Sevrde yok, Sevrde tek tarafl, aznlklar zerine tek tarafl ykmllk, bir de ayrca rki aznlklar gibi kavramlar getirerek Trk saylabilecek nfusu inanlmayacak kadar daraltyor. Atatrkn buna kar tavr nedir? Hangi etnik kkenden, hangi dinden gelirse gelsin Anadolu ahalisine Trk denir diyor, Trk milletinin parasdr. 1924 Anayasas byle sylyor, o zamandan itibaren btn Trk Anayasalar bunu sylyor. Yani Anayasamzda hkim olan gr, belirtilen
85
gr u, etnik kkeniniz ne olursa olsun, dininiz ne olursa olsun onlar sizin alt kimliinizdir, hepimiz Trk milletinin parasyz. O bakmdan bazlarnn kalkp da imdi Anayasadan Trk kelimesini karalm, vesaire gibi laflar etmeleri son derece yanltr. Ben szlerimi bitirdim aa yukar Sayn Bakan, fakat neticede bildiiniz gibi Sevr Antlamas uygulanamyor. Birka cmleyle tamamlayaym, diyor ki General Forsh, Fransz, 27 tmen lazm diyor bu anlamay uygulatmak iin, mmkn deil diyor ve bu anlama imzalanamyor, Amerika da zaten i politikada bunu desteklemeye imkn vermiyor, kongreye kabul ettiremiyor Bakan Wilson Pariste alnan grleri. Hatta Amerika Milletler Cemiyetine girmeyi bile kabul etmiyor. O yzden Amerikann himayesi, vesaire gibi dnceler suya dyor. Son olarak unu syleyeyim, bugn Ermenistan ne yapyor? Ermenistann temel yasas var, bamszlk bildirgesi, bamsz olur olmaz bir bildirge yaynlam ve orada aka bugnk Ermenistan topraklarndan Dou Ermenistan olarak bahsediyor. Bat Ermenistan neresi? Gene Trkiye, yani Trkiye'nin topraklarnda gz olduunu, talebi olduunu Ermenistan bu belgeyle kantlyor, soykrm iddialaryla birlikte ayn zamanda da bu belgeyi anayasann dibacesine koyarak anayasann bir paras haline getiriyor. imdi bunlar, bu szlerin asl bitireceiz? Atatrkn szyle bitireceiz, Atatrk diyor
86
ki, Lozan Bar Anlamas, biraz nce syledi arkadalarm, ama tekrarlamakta fayda var, Trk ulusuna kar yllardan beri hazrlanm ve Sevr Antlamasyla tamamland sanlm byk bir suikastn sonusuz kaldn gsteren bir belgedir. Osmanl tarihinde benzeri grlmemi bir siyasi zafer eseridir. Bu devleti kuran, bu Cumhuriyeti kuran insan ve onun arkadalar Sevri ellerinin tersiyle tarihin plne gndermilerdir. Bugn bizler o insanlarn ocuklarnn ve torunlarnn Sevr dncesini benimseyenlerin hedeflerini gerekletirmelerine frsat vermemiz sz konusu bile olamaz. Av. HSEYN ZBEK Deerli konuklar, son konumacmzda sra, zmirden gelen konuumuz, yine Baromuzun yabancs deil, sizlerin yabancs deil, Sayn Prof. Dr. Engin Berber, ama bir sz ilave etmek istiyorum. imdi ben burada srenin tamamlandna ilikin bir yaz kaleme alyordum, herhalde diplomatik duyarllk, diplomatik incelik veya diplomatik atraksiyon bu, Sayn ymen szlerini bitirmek zere olduunu syledi. imdi bir baka konu, Sevrdeki bir projeden ve birtakm Sevr zlemcilerinin Gney Krdistan terminolojisini kullanmalarndan bahsetti Sayn ymen. imdi o blgeye ilikin yle bir pazarlama kokan bir ibare vard, Bir bankadan ok ciddi bir kredi alnarak satn alnan bir gazete ve bir medya grubunun yayn organnda Barzani Blgesinden, Kuzey
87
Iraktan Trkiye'ye Rusya Federasyonundan yzde 50 daha ucuza doalgaz ve petrol verilecek eklinde bir haber vard dn o sermaye grubunun gazetesinde. Bu halk tabiriyle pazarlamadr, bir blgenin pazarlanmas, o blgeye ynelik ekonomik yatrm arlar vard, o blgeye ekonomik yatarm yaparsanz, o blge ekonomik olarak glenirse herhalde terr rgtn daha gl bir ekilde destekler. Bu kadarla kesiyorum, buyurun Sayn Berber.
Prof. Dr. ENGN BERBER Evet, bir ara kayglandm, galiba mikrofon da konumam istemiyor diye dndm. Tabii bu saatte sabrlarn zorlandn gayet iyi biliyorum, onun iin ben de zaman olabildiince ekonomik kullanarak sunumumu tamamlamaya alacam, ama ncelikle stanbul Barosunda bir kez daha bulunmaktan duyduum memnuniyeti sizlerle paylamak istiyorum. Deerli dinleyenler, eer biz bu toplanty bir ay gn sonra yapm olsaydk Sevr Anlamasnn imzalanmasnn zerinden tam 90 yl gemi olacakt. 90 yl olduka uzun bir sre, ama bu kadar 10 yl getikten sonra burada bir grup insan Sevr Anlamas zerinde konuuyorsa ve lkenin deiik kelerinde benzer toplantlar dzenleniyorsa bunun bir anlamnn olmas gerekir. Son derece gerekli bir toplant olduunu dnyorum, en az Baronun sistematik olarak dzenledii Lozan toplantlar kadar nemli ve gerekli olduunu dnyorum. Sevrin bir paranoya olup olmad tartmas bir yana hepimize yakn gemiimizi doru renmek, iyi renmek grevi dyor. Bu daha iyi bir gelecek kurgulamak asndan da fevkalade nemlidir diye dnyorum. Trkln dam Ferman imdi Sevr Anlamas, biz ksaca Sevr Anlamas ya da Sevr Bar Anlamas diyoruz, olduka uzun bir ad var. Biz anlama isimlerini ksaltmaya pek meraklyz, daha aklda kald iin belki yle yapyoruz, Lozan
90
Anlamas iin de ayn ey geerlidir. Bakn resmi ad yle, Mttefik ve Ortak Devletlerle Trkiye Arasnda Bar Antlamas, olduka uzun bir ismi var. imdi bu anlamann ne anlama geldii veya nasl tanmlanmas gerektiiyle ilgili akademisyenler, diplomatlar, farkl kesimlerden deiik ifadeler duyuyoruz. Mesela diplomatlarmzdan, deerli diplomatlarmzdan biri olan Osman Olcay Lozan Anlamasnn antitezi diyor. Bu doru, bilirsiniz genellikle Lozan anlatlrken nereden nereye geldiimizi anlayabilmek iin nce Sevrden bir sz edilir, burada da btn deerli konumaclar aa yukar ayn vurguyu yaptlar, ondan sonra Lozann ayrntlarna girilir, nereden nereye geldik. Yine Sayn Olcay Sevrle ilgili olarak yle diyor, Trkiye'ye kar gz dnm bir yobazln tezahr. Kukusuz bunda da byk doruluk pay var. Eski vali ve senatrlerimizden brahim Sadi ztrk Bey Trkln idam ferman diyor. Hatta geenlerde ikinci basksn da yapan bir kitab yaynland, bir daraac var kitabn kapanda, Trkln idam ferman. Kukusuz bu doru, ama Trkln ve Trkiye'nin idam ferman demek sanki bana daha doru geliyor. imdi aslnda ben konumam iki ana eksen zerine kurgulamtm, bunlardan bir tanesi kukusuz konumaclarn, dier deerli konumaclarn Sevrin ieriine dair hayli bilgi vereceini tahmin ettiimden biraz ncesine bakaym diye dnmtm. Ancak
91
sa olsun Onur Bey o konuya epeyce girdi, ben onun deinmedii baz noktalar burada aktarmak istiyorum size. Bir de deindii baz noktalara da yeniden vurgu yapmak istiyorum. Konumamn ikinci ekseni de mtareke anlamalaryla, Birinci Dnya Savanda atein kesilmesine neden olan mtareke anlamalaryla bar anlamalar arasnda bir ilgi kurmaktr. nk mtareke anlamalar, dnya savan bitiren mtareke anlamalar sadece atei kesen anlamalar deil, ok zel nitelikli anlamalar, konumann ikinci ekseni de bu olacak. imdi biraz Sevrin ncesine gittiimizde Onur Beyin sz ettii gibi Damat Ferit biraz da ricac olduu iin Paris Bar Konferansna davet edilir. Aslnda bu son derece doal bir ey, sava yenik bitiren btn devletlerin temsilcileri gibi Osmanl temsilcileri de Parise arlr. Fakat yle bir mekanizma kurmu ki Damat Ferit stanbulda, kendisine yakn baz gazeteler bunu byk bir baarym gibi takdim ediyor. O yllarda Sultan Vahdettinin Bamabeyincisi, yani zel kalem mdr diyelim, olan Ltf Beyin anlarna baktmzda bu olayn, yani Damat Ferit ve yandalarnn bu davet olayn byk bir baar gibi takdim etmesini kstahlk olarak tanmlyor. Gya ite bu hkmet yanls gazetelerin yazdna gre Almanya ve Avusturya Macaristana galipler anlamalar dikte edecekler, ama Osmanl devletiyle mzakere edecekler. Yani Almanyaya ve Avusturya Macaristana dikte edilen
92
anlamalar Osmanlya yaplmayacak, oturup mzakere edecek galipler, byle takdim ediyorlar stanbul'da. Pariste Ne Oldu? Parise giden heyete bakyoruz, ite banda Damat Ferit var, Sultan Vahdettin daha ehzadeyken dnyada tandm melundan biridir diyor onun iin, enitesi ayn zamanda biliyorsunuz. Dnyada tandm melundan biridir, ama onu Parise ba delege olarak gndermekte tereddt etmedi, hatta defalarca hkmet bakan olmasna da izin verdi, be kez hkmet bakan olmasna da izin verdi. Dier isimlere bakyoruz, iki kii daha var Damat Ferit dnda, bu iki kii Damat Ferit tarafndan Vahdettine nerilmitir, bunlardan bir tanesi uray Devlet Reisi, yani Dantay Bakan feylesof lakapl Rza Tevfik, dieri de Maliye Nazr Mehmet Tevfik. Yani iki Tevfikler var Damat Ferit Dnda, biri Dantay Bakan olan, dieri Maliye Nazr olan iki Tevfik Bey var. imdi delegasyonun, bu kiilik Osmanl delegasyonunun Parise bir Fransz zrhlsyla gitmesi, Tulona bir Fransz zrhlsyla gitmesi de eletiri konusu oluyor. Demin szn ettiim Ltf Bey anlarnda bunu yle deerlendiriyor. Basit grlen bu hal pek ok gerek yurtseverin yreini kim bilir nasl derinden szlatmtr. Yani bir Trk gemisiyle deil de bir Fransz gemisiyle Paris Bar Konferansna gidilmesi.
93
Trkler Vahi mi? imdi acaba Pariste ne oldu? Banda Ferit Paann bulunduu bu heyet orada ne yapt? imdi Ferit Paa Parise varr varmaz dier iki Tevfikten habersiz Paris Bar Konferansna bir muhtra, bir andr veriyor. Bu andrnn baz blmlerini hkmet yanls gazeteler stanbul'da basmyorlar, yaynlamyorlar. Yani yaynlanmayacak kadar kt eyler var anlalan, bir ksmn yaynlyorlar Damat Ferite yakn olan gazeteler. Sonra 23 Haziran gn ikinci bir andr veriyor Paris Bar Konferansna Damat Ferit, bu sekiz sayfalk bir andr, kelimenin tam anlamyla ahmakln davurumu. nk biraz Onur Bey bundan sz etti, ama benim syleyeceim ksmlarna deinmedi, Sadrazam, Hkmet Bakan Pariste malup bir devletin hkmet bakan gibi deil de, galip bir devletin hkmet bakan gibi davranyor. Bu da mttefikleri fevkalade kzdryor. Bir de sylediklerini dinlediklerinde unu sylemi Damat Ferit, ite demin sylendii gibi Trkiye'nin dousunda bir Ermeni yurdunun kurulmasna itiraz etmiyor da yle bir ifadede bulunuyor. Trkiye'nin snrlar Dou Avrupadan Hinde ve Arabistana kadar yaylmaldr. ngiltere'nin Birinci Dnya Sava baladktan sonra ilhak ettii, Trkiye Almanyayla birlikte savaa katlnca ilhak ettii Msr ve Kbrs konusunu da grmeye hazr olduunu sylyor. Yani oralar kaybedilmi yerler olarak alglamyor artk, sanki Trk
94
egemenliindeymi gibi davranyor, ok st perdeden konuuyor ve son olarak yle bir ifadesi var benim size aktarmak istediim. Diyor ki, Trkler Cengiz Han ve Timurlenk kadar vahi deildir. Yani biz daha az vahiyiz, onlar kadar deil, ama biraz daha az vahiyiz diyor. imdi mttefiklerin bu ikinci andrya verdikleri ok uzun bir yant var, ona deinmeyeceim. Fakat Osmanl delegasyonuna gnderdikleri bir mektuptan sz etmek istiyorum. Mektupta yle bir cmle var, aynen okuyorum, Osmanl temsilci heyetinin Pariste daha ok kalmasndan fazla bir yarar elde edilemeyecei grndeyiz. Yani siz buradan defolun gidin diyor mttefikler, kovmular Paristen Osmanl delegasyonunu. imdi bu fikir bana ait deil, yani baz Batl aratrclarn rettii almalarda bu dnceyi destekleyen ifadeler var. Mesela Fransz Meen diyor ki bu durumla ilgili olarak, grmekte artk yarar kalmadn anlamamakta direnen Damat Ferite ilk trenle stanbul'a dnmesi sylendi diyor. Yani demin okuduum cmlenin anlam budur diyor. Biof, bir baka aratrc, istenmeyen bir yabancya snr d edilme buyruunun duyurulmas diyor ve Diksiyoner Diplomatik Sevr maddesinde Biofun bu grn paylam. Bu mzakere sresinin ardndan tabii Osmanl makamlaryla Paris Bar Konferans, o srekli Pariste deil, Avrupann deiik kentlerine gidiyor dolayor, toplan-
95
tlar yapyor, deiik yazmalar var. Ancak bu yazmalardan en nemlisi Sevrin son halinin, yani artk anlama tasars diyelim, Osmanl delegelerine gnderilmesi, ona stanbuldan verilen bir yant var. O da 34 sayfalk uzun bir yant Osmanl yant, ite deiiklik talep ediliyor stanbul tarafndan. Yani gnderdiiniz tasarda u deiiklikleri yapn deniliyor, 34 sayfalk uzun bir yant. Buna cevaben gnderilen ii hakaret dolu, kltc bir ltimatom var, Onur Bey buna muhtra dedi, ben ltimatom diyorum, yani gerekten ok ar ifadeler var. te baz blmlerini aktard iin ayn eyi sylemeyeceim, ama unu bir kez daha aktarmak istiyorum, ka yz bin Ermeniyi ldrdn, ka yz binini srdn, Rumlar iin de ayn ey geerli, hi ksurat yok rakamlarn dikkat ederseniz, hep yuvarlak rakamlar. 800 bin Ermeniyi ldrd, 200 bin Ermeniyi srd, 200 bin Rumu srd. Yani oturulmu tek tek saylm, tam 800 bin km, yani hep keli eyler. Hi ksurat yok mu bunlarn? Yok. Muhtra, ltimatom yle bitiyor, ayn 27si, 27 Temmuz 1920 akamna kadar bunu imzalarsanz stanbulda ve tasarnn size brakt Trkiye'nin parasnda oturmaya devam edebilirsiniz. Eer bunu yapmazsanz bu ansnz da yitireceksiniz, size 10 gn sre, 27 Temmuz gece yars bu sre doluyor.
96
Bir ekimser Oy Bunun zerine Vahdettin Damat Feritle birlikte ayn zmirin igalinden sonra yaptklar gibi ad uray Saltanat olan bir meclisi stanbul'da topluyor. Tabii bu meclisin niye topland belli, anlamann, yani nerilen anlamann koullar o kadar ar ki byle bir anlamann altna padiah ve hkmeti tek bana girmek istemiyorlar. Meclisi Mebusan da toplant halinde olmadndan, biliyorsunuz ngilizler onu datmlard bir sre nce, bu sorumluluu paylatracaklar bir kalabalk kurula ihtiyalar var. uray Saltanat dediimiz ey budur, yani lkesine ve insanna kar hyanet iinde olan bir iktidarn sorumluu bakalarna da paylatrma giriimidir. Nitekim devlet ricalinden, eski nazrlardan, kanaat nderlerinden, barodan, baz gazetelerden isimler davet ediliyor. Bu isimler Yldz Saraynda bir araya geliyorlar, orada konuuluyor, ne yapalm, imzalayalm m, imzalamayalm m diye. Topu Feriki Rza, ki Haldun Tanerin babasdr kendisi, o ekimser kalyor, onun dnda herkesin katlmyla anlamann imzalanmasna karar veriliyor. Osmanl Aac imdi ben burada dikkatinizi ekmek istiyorum, imzaya karar verilirken evet diyenler bu karar nasl merulatryorlar? nk onlarda da bir sorumluluk var, onu hissediyorlar kukusuz, yle merulatrlyor. Mesela Damat Ferit o toplulua bir konuma
97
yapyor, o konumada yle bir ifade kullanyor. stanbul'un bizde kalmas ve Osmanl Devletine bir varlk tannmas Padiahmzn akllca davrannn ve slamiyet ve uygarlk dnyasnn Padiahmza duyduu sayg ve gvenin sonucudur. Bu olacak i deil, Sevr, Padiaha duyulan gvenin sonucu. Yoksa Osmanl Devletinin de varlna son verilen Avusturya mparatorluuyla ayn duruma olmas olasl vard diyor. Damat Feritten sonra sz alanlar, tabii ki evet, imzalayalm diyenlerden sz ediyorum, hkmetin aresizliini anlayla deerlendiriyorlar, nasl bir anlaysa. Diyorlar ki, Osmanl mparatorluunun ortadan kalkmas bir intihardr, intiharn Allah gznde en byk gnahlardan sayldn, Osmanlnn bir aaca benzediini, kk yerde olduka bu aacn elbette taze yaam bulacan sylyorlar. Son derece safdil bir yaklam, yani bu haliyle bile Osmanl Devleti, Sevrdeki haliyle bile Osmanl Devletini kk toprakta olan bir aa olduunu varsayyorlar ve bylece merulatryorlar kendilerini. Konumann ikinci ekseninde de mtareke anlamalaryla bar anlamalar arasnda bir ba kurmak istiyorum, tabii ki Sevr de buna dahil. Bizim Mondros Mtarekesi diye bildiimiz ite o 30 Ekim 1918 tarihli anlama, onun da ok uzun bir ad var, onu sylemeyeyim, nasl olsa aklnzda kalmayacak, biz yle bilmeye devam edelim. Loyd George, ngiliz Babakan anlarnda bu
98
maluplara imza ettirilen anlamalarla ilgili olarak, zellikle Almanyaya imza ettirilen anlamayla ilgili olarak yle diyor. Kompein Anlamas ok ezicidir diyor bu anlama, bar anlamasna, buraya dikkatinizi ekmek istiyorum, bar anlamasna gerek kalmadan Almanya yere serilmitir diyor. Yani bu bir mtareke anlamas, silah brakmas anlamas, ama o kadar ar ki hkmleri bir bar anlamas yapmaya gerek kalmadan Almanya'nn yere serildiini sylyor ngiliz Babakan. Keza mttefikler adna Almanyayla grmeleri yrten Mareal Fosh, ngiliz Mareali Fosh o da Kompeini yorumlam, diyor ki, Almanyay dize getirdik mtareke anlamasyla, daha fazla istenecek bir ey kalmad. Daha mtarekede, bar anlamasna gerek olmadan. Bar anlamasnda mtarekede gz ard edilmi ya da ancak unutulmu olan eylerin ayrntlarna girilebilir diyor. imdi bu tr mtareke anlamalar embriyonik bar anlamalar veya prematre bar anlamalar gibi, yani atekesten baka her ey var iinde. Tm sava amalarna galipler bar anlamas imzalanmadan zaten ulam durumdalar. Bu kadar ar koullar ieren mtarekeleri imzalayan galip devletlerin nne konulan bar anlamasn imzalamak dnda bir anslar zaten yok. nk savaa devam edebilmeleri iin ellerinde hibir ey kalmam o mtarekeyi imzaladktan sonra. imdi ne demek istediimi bu 25 maddelik Mondros Atekesi-
99
ni dndnzde kolaylkla anlarsnz. Anlamann 24. maddesi nl, yle olmad halde Trkiye'nin dousundaki alt vilayeti Ermeni vilayeti gibi takdim eden 24. madde. Keza mttefikleri istedikleri bir blgesini Trkiye'nin igal hakk veren 7. madde nl. Bunlar embriyonik bir bar anlamasnn da vurduu maddeler, ok somut olarak da vurduu maddeler. imdi bugnle ilgili de bir balant kurmak istiyorum, bilmiyorum Sayn Bakan, zamanm var m? Bakn Sevr Bar Anlamasnn balang ksmnda yle bir ifade var. Deniyor ki, dmanca eylemlerde bulunan savan yerini salam, adaletli ve srekli bir bara brakmas istei zerine yapla gelmitir. Demek ki Sevr Anlamasnn imzalanma nedeni bu, uzun sren bir sava var, bu sava yerini bara ve adalete brakacak. Onun iin yaplm bu anlama, balang ksmnda byle deniyor. Ancak bu ifadenin samimi olmad kkl bir ulusu adalet ve bar kavramn kendisine paravan ederek yok etmek istedii de ortada. Yani byle bir bar olabilir mi, byle bir adalet olabilir mi, ayrntlar girmiyorum, konuuldu zaten. imdi bu oyun bugn de oynanyor biliyorsunuz, nasl oynanyor? Byk devletler ki bunlarn bazlaryla biz ayn ittifak sistemine dahiliz, birlikte hareket ediyoruz, mttefikiz diyoruz. Bugn de demokrasi ve insan haklar gibi kavramlar paravan ediliyor byk devletlerce kendilerine ve Trkiye'nin iinde
100
bulunduu geni bir corafya istendii gibi dzenlenmek isteniyor. Bunun iin yaplan ey belli, i savalar kkrtmak, ilan edilmemi sava da denebilir adna, yzlerce yldr birlikte yaayan insanlar srf etnik farkllklardan tr veya dini farkllk, mezhep farkllklarndan tr birbirlerine kar bileniyor, bilenmek isteniyor. Bu tezgah tabii ki bozmak lazm, Trkiye ve Trk insan neredeyse 90 yl nce ok daha zor koullarda bunu yapt, yapabildi. Ben bugn de Trk insannn bunu yapabileceine olan inancm ifade etmek istiyorum. Sabrnz iin de sizlere teekkr ediyorum. Av. HSEYN ZBEK Sayn Berbere ok teekkr ediyoruz. Sevr Bat iin, emperyalizm iin bir projeydi, ama emperyalizmin projeleri bitmez, srekli bu byk Ortadou Projesi, Geniletilmi Ortadou Projesi olur, byle insan haklaryla, demokrasiyle soslanabilir, cilalanabilir. Ancak kavramlarn emperyalizm asndan ifade ettii terminolojinin ieriine baklmas gerekir. Reform dediimizde reform szc, reform kelimesi bizim amzdan mspet armlar yapabilir. te insan haklar konusundaki dzenlemeler, baka konularda ekonomik reformlar, sosyal yaama, alma hayatna ilikin reformlar, bizim iin i dinamiklerle gndeme gelmise muhakkak ki ite Cumhuriyetin byle Kurtulu Sava sonras Cumhuriyet devrimleri, bunlar yenilik, ileriye ynelik, ilerlemeye ynelik, kalknmaya
101
ynelik bir ierii, bir muhtevay ifade etmesi anlamnda bizim amzdan mspet terminoloji. Ancak u anda Avrupa Birliinin, Amerika Birleik Devletlerinin, emperyalist sistemin Trkiye'ye dikte ettii birtakm ekonomik dayatmalar var, siyasi dayatmalar var ve reform szcn ok seviyorlar, kullanyorlar. Bizim iin i dinamikler dorultusundaki anlam ifade etmiyor, o muhtevay ifade etmiyor. Yani bizim iin ekonomik kalknma olan, kamu varlklarnn korunmas olan emperyalizm asndan bir tasfiye, bir datma, bir smrgeletirme oluyor. Bizim iin kalknma olan smrgeleme ve ekonomik bamllk anlamn tayabiliyor, ayn szck baktnz noktaya gre farkl anlamlar ierebiliyor. te bugn de nedense burada bu salonda oturan, bu saate kadar dinleyen insanlar ok yakn zamana kadar siz deerli konuklar elbette tenzih ediyorum, ama bizim insanlarmz sokakta, tramvayda, otobste, metroda, iyerinde karlatklarn Ahmet olarak, Mehmet olarak tanrd. Trkiye Cumhuriyeti yurtta ve bu anlamda da aidiyet olarak, mensubiyet olarak Trk olarak tanrd ve kendisini de byle tanmlard. Ancak imdi sen nesin, ben ite uyum, hayr canm, alt kimliin ne, sen Alevi misin, Snni misin, Krt msn, Trk msn, erkez misin, Grc msn, bir etnik aidiyet, bir yeni aidiyet ve yeni kimlik benimseme bu gelinen aamann doal bir icab gibi tanmlanmak-
102
tadr. nsanlar bu ekilde kompartmanlara blnmekte, bu ekilde etnisite zerinden, din zerinden, mezhep zerinden tanmlanmakta ve ayrtrlmaktadr. Trkiye bu anlamda bir Yugoslavyalama sreci iinde, byle bir psikoloji oluturma, byle kimlikler oluturma ve bu oluturulan kimliklerin birbiriyle kavgas srecine sokulmaktadr. Burada Cumhuriyetin kurulu dnemi, Cumhuriyetin kurulu felsefesi herhalde eksen olmaldr, hareket noktas olmaldr. Ben deerli katlmclar ileride, bundan sonraki etkinliklerde de Baromuzda grmekten onur duyacamz belirtmek istiyorum ve tekrar katlmlar iin kendilerine teekkr ediyorum. kinci bir tur batan dnmtk, ama bu gelinen sre nedeniyle bu konuda belki de farkl bir zm olmal diye dndm, ama yine de tabii son sz deerli konumaclarn. 23 Temmuzda bu salonda dzenleyeceimiz Lozanla ilgili etkinlie de davet ediyorum. nk iki ayr etkinlii, iki ayr paneli tek kitapta toplamay dnyoruz. Ben hepinize tekrar katldnz iin teekkr ediyorum,
STANBUL BAROSU 87. YILINDA BAIMSIZLIK BELGES LOZAN 23 Temmuz 2010 Orhan Adli Apaydn Konferans Salonu
AILI Av. HSEYN ZBEK Sayn Bakan, deerli konuklar, sevgili meslektalarm; stanbul Barosunun geleneksel olarak Lozan Bar Antlamasnn yldnmlerinde dzenledii bir etkinlikte yine birlikteyiz. Ben hepinize Baromuz adna ho geldiniz diyorum, sayglar sunuyorum. 87. Ylnda Bamszlk Belgesi Lozan adn verdiimiz etkinliimizde ok deerli bilim insanlar, deerli konuklarmz birazdan sunumlarn yapacaklar. imdi a konumasn yapmak zere Sayn Baro Bakanmz Av. Muammer Aydn krsye davet ediyorum, buyurun Sayn Bakanm. Av. MUAMMER AYDIN stanbul Barosu Bakan Saygdeer konuklar, deerli meslektalarm, basnmzn deerli temsilcileri; stanbul Barosu tarafndan her yl dzenlenen ve nemi nedeniyle de geleneksel hale gelen Lozanla ilgili panelimize ho geldiniz. Hepinizi ahsm ve temsil ettiim stanbul Barosu Ynetim Kurulu adna selamlyorum. Bu paneller hem meslektalarmz, hem de vatandalarmz tarafndan ilgiyle takip ediliyor ve nemi nedeniyle de ilgiyle karlanyor. Panel notlar kitaplatrldklar ksa bir sre sonra meslektalarmza datlyor ve ok ksa srede de tkeniyor. Aslnda salt bu durum dahi Lozan zerine her yl neden panel dzenlediimiz sorusunun yantn ortaya
106
koymaya yeter diye dnyorum. Yine herkes farkndadr, her gn tank oluyoruz, gnmzde tam bir kavram kargaas yaanyor. Tarihsel sreleri alara ayran insanlk bu alarn adn Ortaa, Yenia, Yakna ya da uzay a gibi niteleme gereini duyuyor. Gnmzn yaand an ileride nasl tanmlanaca ve ne ekilde adlandrlacan imdiden kestirmek g, ancak post modernizmin getirdii bak as ne yazk ki, kavram kargaas olarak amza da damgasn vuruyor. 20. Yzyln balarnda uruna nice bedellerin dendii kavram ve olgular bugn anarken bunlarla dahi ikilem iinde kalyoruz. rnein, ulus devleti savunmak birilerine gre geri kafallk, birilerine gre statkoculuk olarak anlyor ve nmze konulmaya allyor. Oysa Ulusal Kurtulu Savan gen kuaklara anlatmak ok nemli ve bunu anlatalm diyorsunuz, bu kez de bazlarnn dudak bkmeleriyle karlayorsunuz. Bunlarn yerine baka kavramlar koymaya alyorlar. Globalleme, ok uluslu irket egemenlikleri, bireysel ve marjinal yaantlarn yceltilmesi ne kyor ve bunlar nmze konulmaya allyor. Dier adyla deta dnsel dayatmalara maruz kalyoruz, ancak biz btn bunlara hi aldrmyoruz. Biz bildiimiz doru yolda yrmeye devam ediyoruz. nk biliyoruz ki, gemiini bilmeyen, ondan ders almayan geleceini de planlayamaz. Bu sebeple de Trkiye Cumhuri-
87. ylnda Bamszlk Belgesi LOZAN
107
yetinin kurulu belgesi, Trkiyenin tapu senedi olan Lozan Antlamasnn yldnmlerini bilimsel toplantlarla kutlamak ve yaplanlar anmsamak, anmsatmak hem lkemiz iin, hem de stanbul Barosu iin, hem de hepimiz iin nem arz etmektedir. Bizler Lozan Anlamasn yalnzca uluslararas bir hukuk metni olarak grmyoruz, ulusa ekilen aclarn, gsterilen zverilerin sonucu kazanlan uluslararas bir baar olarak deerlendiriyoruz. Bize gre Lozan, Trk Ulusunun kyden kente, batdan douya tm bireyleriyle gstermi olduu kurtulu mcadelesinin, ulusal direncin, dayanmann, kenetlenmenin zaferle sonulandn tm dnyaya ilan ediinin addr. Osmanldan sre iinde kopardklar ayrcalklar ve istedii gibi smrebilme olanan veren dzenlemeleri kaybetmek istemeyen bamsz Trkiyeyi bir trl ilerine sindiremeyen ve emperyalist emelleri olan lkeler yznden Lozan grmeleri olduka etin gemitir. Aslnda zafer zgveni bulunan byk bir devlet adam smet Paa nderliindeki Trk heyetinin emperyalistlerin dayatmalarn reddeden tavr nedeniyle kesintiye urayan grmeler nihayet 24 Temmuz 1923te imzalanm ve bu anlama ayn zamanda bir hukuk zaferi niteliini de kazanmtr. Osmanlnn teslimiyeti anlayna alkn batllar bu kararllk karsnda, Trk heyetinin bu kararl davran karsnda
108
aslnda neye uradklarn arm bir halde srekli geri adm atmak zorunda kalmlardr. Emperyalistlerin Osmanl mparatorluunu paralama ve paylamaya ynelik gizli anlamalar Birinci Dnya Sava yenilgisiyle uygulama aamasna gelmitir. mparatorluk corafyasndan elde kalan son vatan topra Anadoluyu paylap, Trk varln tamamen ortadan kaldrmay ngren Sevr 10 Austos 1920de igal altndaki stanbul ynetimine zorla kabul ettirilmiti. Anmsayacanz zere yine getiimiz ay iinde de Sevrle ilgili olarak Gncel Tehdit mi, Yoksa Paranoya m diye bir paneli gerekletirmitik. Lozann ne kadar byk bir zafer olduunu anlayabilmek iin Sevrin maddelerini iyi incelemek ve o anlamadaki art niyetleri anlamak, doru gzlemlemek gerekir diye dnyorum. Emperyalistler Anadolu topran aralarnda paylap nfuz blgeleri olutururken, bir yandan da kendi himayelerinde suni devletikler kurulmasn istiyorlard. stanbul hkmetleri aresizlik ve acz iindeydiler. Yneticiler ngilizlerin emrinden dar kmayacak tutsak bir yaantnz izlerini sryorlard. Trk milleti igalcilerin silahl glerine kar arprken, ierideki ihanet etelerine kar da zorlu bir mcadele vermek zorunda kalnyordu. Trk Ulusu maddi-manevi tm varln ortaya koyarak bamszlk savamnda zverinin snrlarnn olamayacan gstererek her alanda savat. Kurtulu Savann sahibi Trkler emperyalist dele-
109
gasyon temsilcilerinin bar masasnda aldatc sylemlerle rl ada smrge olma tekliflerini kararllkla reddettiler. Bu diren ve gerekirse yeni bir sava gze alma kararll sonucu zgrln kanla kazan-m bir milletin bamsz, eit, egemen bir devlet ats altnda yaamasnn garanti edildii uluslararas bir antlama imzaland. Mustafa Kemal bata olmak zere Kurtulu Sava nderleri ve Trk Ulusu gemiteki olumsuzluklarn yeniden yaanmamasnn ekonomik ve siyasal bamszln zenle korunmasna bal olduunu kesinlikle biliyorlard. Lozan hi kuku yok ki, onlarn Trk Ulusu adna istediklerini elde ettikleri bir sonu ve zafer belgesiydi. lkemizin iinden getii bu zor gnlerde de dardan emperyalistler, ieriden ibirlikileri lkemizi yine zora sokmaya alyorlar. Aslnda Atatrk ne kadar ileri grl olduunu Ey Trk Genlii kitabesinde ak ve seik olarak gstermitir. Bugn yaadklarmz o gn de var olan, ama ileride de yaanacan o kadar net biimde koymutur ki, bunu onun ileri grllyle ve iyi bir siyaset adam, iyi bir devlet adam, iyi bir asker olduunu gstermesi bakmndan da ok nemsiyoruz. Lozanda kazanlanlar fiilen ve masa ba grmelerle ortadan kaldrmaya alanlar bugn de ayn almalarn devam ettiriyorlar, ancak btn bu olumsuz almalara ve yaplanlara izin vermeyeceiz, hem de ulusa izin vermeyeceiz. Her trl baskya kar
110
kararl mcadelemizi hep birlikte srdreceiz. Cumhuriyeti ve Atatrk devrimlerini, laiklii, ulus devleti koruma ve niter yapy muhafaza almalarmz kararllkla srdreceimizi bir kere daha belirtiyorum ve sizleri zellikle 12 Eyllde yeni bir dayatma anayasaya hayr deme almalarmza destek olmaya aryoruz. zellikle Trkiyedeki Cumhuriyete ve Atatrke, devrimlerine, laiklie, ulus btnlne, niter yapya inanm olan her insann bulunduu yerde birer nefer ve grevli olduunu addediyorum. Bu almalar yapmak bir vatan borcudur bence, 12 Eylln bundan nceki semereleri hepimizin nnde, 12 Eylln ayn dorultuda baka semereler vermemesi iin de bunun grevi hepimize dyor. 12 Eylle hayr demek gerekten hem bir vatandalk, hem bir vatan borcudur. Deerli katlmclar, deerli konuklar, deerli hocalarmza, deerli konuklarmza bizlerle Lozan ve bu konudaki grlerini paylaacaklar iin imdiden peinen teekkr ediyorum. Bu panelin bugne kadar olduu gibi bundan sonra da gerekli farkndalklar yaratarak toplumda nemli mesajlar vereceini ve bu mesajlarn da gerekli aydnlanmay salayacana olan inancm tamdr. Bu szleri sizlere bir kez daha sylerken ayn eyleri hissettiinizi ve dndnz de biliyorum. Bu panele katk verdiiniz iin hepinize yine ahsm ve temsil ettiim kurum adna sevgi ve sayglarm
111
sunuyorum, bu panelin de baarl geeceine olan inancm bir kez daha tekrar ediyorum. Sayglarmla Av. HSEYN ZBEK stanbul Barosu geleneksel olarak her sene 24 Temmuz 1923 Lozan Bar Antlamasnn yldnmne denk gelecek ekilde bazen bir gn nce, bazen bir gn sonra Baro programnn elverdii l iinde, ama mutlaka Temmuz ay iinde Lozanla ilgili bir etkinlik dzenlemektedir. Bu etkinlikte Trkiyenin en nemli, saysal anlamda en byk meslek rgt, bir hukuk rgt olmann verdii sorumlulukla, hukuk bilinciyle genellikle hukukular, tarihiler byle bir akademik kompozisyonla bu sunum ve bu etkinlik yaplmaktadr. Bu sene de ok deerli katlmclar, ok deerli bilim insanlar bizimle birlikte Lozan tarihsel kronoloji boyutuyla, hukuk boyutuyla, uluslararas antlamalar erevesinde ve bugne kadar uzanan srete bu uzun yzyllk bir antlamann kronolojisi erevesi iinde deerlendirmelerde bulunacaklar. Bir baka boyutuyla da una ok byk bir nem verdiimizi ifade etmek istiyorum: Biz 7 Temmuzda yine bu ay iinde bu salonda Orhan Adli Apaydn Konferans Salonunda Sevr Paranoya m Gncel Tehdit mi balkl Sevrle ilgili bir oturum dzenledik. Burada yine ok deerli bilim insanlar, hukukular Sevri, Sevr dayatmasn, emperyalizmin Sevr dayatmasn deiik alardan incelediler. Biz
112
Sevr panel notlaryla bugnk sunum notlarn yine Baro yaynlarndan, stanbul Barosu yaynlarndan bir kitapta toplamay dnyoruz. Bu da en ksa zamanda sizlere ulaacaktr. Ekonomik dayatmalar nihayetinde bu dayatmalar kabul ettiren, bu dayatmalarda bulunan ve bu dayatmalara boyun eenler arasnda bir anlamayla sonulanr. Bu bazen kabullenme eklinde olur, bazen rza eklinde olur, bazen de bir dikte etme eklinde olur ve neticede ortaya bir hukuk metni kar. Batllarn, emperyalizmin ark sorunu dedikleri veya dou sorunu dedikleri Osmanlnn mirasn paylama, Osmanly hkim olduu corafyadan tasfiye etme, Osmanlnn terekesine ekonomik olarak ve siyasal olarak sahip olma eklinde adlandrlabilecek dou sorunu yzyllarca srd ve dou sorununun sona ermesi ancak Osmanlnn tasfiyesiyle, Anadolu corafyasndan da nihayette Trklerin tasfiyesiyle son bulacak bir projeydi, bir emperyalist emeldi. Bu 24 Temmuz 1923te reddedildi, bu dayatma reddedildi ve ortaya bir hukuk metni kt. Sevr de bir hukuk metniydi, emperyalizmin dayatt bir metindi, emperyalizm asndan mkemmel bir metindi. Emperyalizm asndan Lozan kt bir metin, nk dayatmalar reddeden bir metin, bir halka, bir ulusa zgrln veren, onun zgrln tescilleyen bir metin. te bugn biz bu Oturumda deerli bilim insanlaryla, deerli hukukularla deiik alardan bunu
113
inceleyeceiz. Prof. Dr. etin Yetkin, ben etin Yetkin Hocamla konutuumda akademik unvann dnda ne yazmam gerektiini sorduumda hibir ey yazmayn, bu kadar yeterli dedi. Onun iin davetiyede ve ilan afilerimizde akademik sfatnn dnda baka bir sfat yoktur, ama sizler biliyorsunuz ki etin Yetkin hocamz Cumhuriyet Savcl yapt. Savclk sresince sekin bir hukuku, zenli bir hukuku olarak Cumhuriyeti, Cumhuriyet deerlerini ve hukuku, Cumhuriyet hukukunu savundu. Bunu pratikte uygulamalaryla gsterdi. Bu hepinizin malumudur. Duyarl bir aydnn yapmas gerekenleri yapt, vatann seven, lkesini seven, bayran seven, insanla sayg duyan, insanlk deerlerini de savunan bir insann yapmas gerekeni yapyor, o mcadeleyi veriyor. Mdafaay Hukuk Dergisinin bayazarln yapyor, sorumluluunu yrtyor. Prof. Dr. Rauf Versan stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Devletler Hukuku retim yesi. Daha nce de bizim Baromuzun etkinliklerine katld, ok nemli sunumlarda bulundu. Bunlar da yine kitap kronolojimiz iinde bulunmaktadr. Prof. Dr. Selami Kuran Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi Uluslararas Hukuk Anabilim Dal Bakan. Selami Hocamz da daha nce yine Ermeni sorunuyla ilgili olarak buradan ok nemli bir sunumda bulunmutu, kendilerine mteekkiriz. mer Faruk Eminaaolu YARSAV
114
Yarglar ve Savclar Birlii kurucu bakan, Baromuzun deiik etkinliklerinde bulundu. Kendisine yine bu nemli etkinliimize katld iin teekkr ediyoruz. Do. Dr. brahim Ethem Atnur Trk Tarih Kurumunda grev yapmakta olan gen bir akademisyen arkadamz, kendisine de ok teekkr ediyoruz. nemli bir sunumda bulunacan biliyoruz. lk turun ilk konumacs Prof. Dr. etin Yetkin, etin Yetkin Hocamzla balamak istiyoruz. Ben sz burada kendisine veriyorum, buyurun Sayn Yetkin.
Prof. Dr. ETN YETKN Sayn Bakan, deerli konuklar, gerekten nemli bir konuyu gndeme getirdii iin stanbul Barosuna ben kendi adma teekkrlerimi sunmak istiyorum. Ben burada devletler hukuku hocalarmz var, onlar konuyu benden ok daha iyi hukuk asndan deerlendireceklerdir, ben kamu hukuku asndan zerinde pek durulmam bir ynyle Lozan bar grmelerini ve anlamasn deerlendirmek istiyorum. 1. Dnya Sava Hepimiz ilkokuldan balayarak unu rendik, bize rettiler: Biz Birinci Dnya Savanda yenildik. Almanya bizim ba mttefikimizdi, Almanya yenildi, biz de ona bal olarak bu savata yenildik. yle rendik, bu doru deil, bize yanl rettiler. Biz Birinci Dnya Savanda yenilmedik, biz Birinci Dnya Savandan galip ktk ve biz bir dnya savandan galip ktmz iin de bugn bamza ne geliyorsa geliyor, ona birazdan deineceim. Bu sylediimi amak isterim. nce Lozann kahraman smet Paa olay nasl deerlendiriyor ona bakalm. smet Paa Prof. Seha Merayn Lozanla ilgili byk almasnn bana 30 Eyll 1969da nsz yazmtr. Bakn, bu nszde nce ne diyor? Trnak iinde kendi szlerini okuyorum: Trkiye herkesin 1918de bitirdii muharebeye -yani savaa- daha drt sene devam etti Niye devam ediyoruz? Birinci Dnya Savana devam ediyoruz. smet Paa sylyor bunu ve
116
bakn, Lozanda karmzda Japonya var. Biz Japonyayla savatk m? Savamadk, fakat Birinci Dnya Savanda bizimle savaan devletlerin mttefiki olduu iin Lozanda vard. Mesela, Lozanda Srp, Hrvat, Sloven krall var katlan ayn nedenle, imdi smet Paa o nszde szlerini yle srdryor: 1922de birden bire askeri vaziyet galiplerin hi ihtimal vermedikleri kesin bir neticeyle, yani Trk zaferiyle yeni bir safhaya girdi. Byk galip devletler yardm ettikleri kk ortaklaryla -yani Yunanistanla- muharebeyi devam ettirmiler ve 4 sene iinde bizi ieriden padiah hkmeti, karklklar ve sona kadar Yunan ordusuyla mna dreceklerini zannetmiler, muvaffak olamamlardr. 1918 galibiyetinden farkl bir vaziyete derek bizi sulh masasna armlardr. imdi kald ki, Lozanda grlen konular Birinci Dnya Savayla ilgilidir ve ncesiyle ilgilidir. Yani anakkalede balayan zaferimiz Birinci Dnya Savann bir aamas olan ve bu aama nedeniyle ulusal Kurtulu Sava veya milli mcadele olarak adlandrdmz Birinci Dnya Savann bir btnn oluturur. imdi Lozan grmeleri baladnda u gerei de bilmemiz lazm, yani savalar hukuken bir bar anlamasyla sona erer. Taraflar ister yenilsin, isterse yeniemesin, yani biri galip gelsin veya aralarnda galip-malup belli olmasn, sonunda hukuken bitmesi iin bir bar anlamas yaplr. Bar anlamas yaplmasa fiilen
117
savamasalar bile hukuken sava durumu devam etmi olur. imdi Osmanl Devleti veya stanbul Hkmeti nasl demeyi tercih ederseniz Sevr Anlamasyla Birinci Dnya Savan bitirdi. Bunun iin bitti, Sevr Anlamasyla imzalad, ama Ankaradaki devlet, Ankara Hkmeti, Byk Millet Meclisi Sevr Anlamasn imzalayanlar vatan haini ilan etti ve bu anlamay kabul etmediini dnyaya ilan etti, yrtp att, savaa devam etti. Devam ettii sava o igalciler, karmzdaki igalcilerdir. Yani Birinci Dnya Savandaki dmanlarmzdr. Lozan Zaferi imdi bunun dnda grmeler baladnda bu galip devletleri temsilen ngiltere a konumasn yapmak istemitir, smet Paa diretmitir: Hayr, biz malup deiliz ki ngiltere yapacak a konumasn ve epey bir ekimeden sonra hem ngilterenin, hem Trkiyenin a konumas yapmas kararlatrlmtr. Biz Ulusal Kurtulu Savanda fiilen Yunanistanla savatk, ama ayn zamanda bu sava srasnda Franszlarla da savatk, ngilizlerle de yer yer silahl atmalarmz oldu. Bu mzakereler kmaza girdii vakit bu nemli bir nokta, smet Paa brakarak geri dnmtr. Yani Lozan bildiiniz gibi iki aamada yapld. Emperyalist devletler buna raz olmadklar iin Trk isteklerine kesildi mzakereler, imdi burada Atatrkn zellikle d basna verdii demeler, yani dnya kamuoyuna ynelik
118
demeleri ok nem tar. Mesela diyor ki: Hareketi askeriye faaliyeti siyasiyenin mitsiz olduu noktada balar yani bu siyaset mitsiz bir noktaya geldi, imdi askeri faaliyetle bu ii zeceiz ve devam ediyor: Trkiye Byk Millet Meclisi ordularnn vazifesi misak milli ahkmn, yani hkmlerini temin etmektir yani biz Misak Milliyi silah gcyle temin edeceiz diyor ve ok daha ilgin bir aklamas var. United Press muhabirine yapm bu aklamay, aynen okuyaym, yani o zamanki evrilmi ekliyle: Amerika, Avrupa ve btn cihan medeniyet bilmelidir ki, Trkiye halk her medeni ve kabiliyeti millet gibi bilakayd art -yani kaytsz artsz- hr ve mstakil -yani bamsz yaamaya- kesin olarak karar vermitir. Bu meru karar ihlale mteveccih -yani ynelikher kuvvet Trkiyenin ebedi dman kalr Hasta Adam imdi yani biz savaa devam edeceiz, kesildi ve ordu terhis edilmemitir, yeniden sava durumuna sokulmutur. zellikle Egede ynak yaplmtr. Peki, kime kar savaa devam edecektik? Yunanistan yenilmi, denize dklm, kendi lkesinde karklklar var, sava gc bitmi, Fransa zaten bizimle anlam, talya mttefikleri tarafndan aldatld kansyla el altndan bize yardm bile etmi, ngiltere kalyor, yani gne batmayan imparatorluk denilen o gnn Amerika Birleik Devletleri kalyor. Biz ngiltereyle savaacaktk kesildii vakit,
119
ngiltere sava gze alamad iin kendi i durumunu da gz nne alarak Lozan anlamasnda baar saladk. Yani bunun Trkesi ngiltere sava alanndan kat iin, Lozan bir zaferdir, ama Lozan ayn zamanda Birinci Dnya Savann Trkiye asndan zaferle bitirilmesi demektir. Bunun altn ize ize sylyorum, hukuken de byledir, fiilen de byledir. imdi ama bunun bir nemi var, bakn; emperyalist devletler kendi aralarnda savarlar. Fransa ngiltereyle yllarca savat, Fransa Almanyayla savat, talya birbiriyle savat. Ben bunlar affedersiniz iddetli karkoca kavgasna benzetiyorum, sonra barrlar, ama Trkiye, hele o gnk Trk Ulusu bu adamlarn, bu emperyalist devletlerin gznde neydi? Zavall, yar smrgeden te bir smrge halk, hasta adam filan diyorlard, imdi mirasn paylamaya kalkmlar, gerekten de geri bir lkeydi. Bir de stelik Hristiyan deildi, Mslmand. imdi gne batmayan imparatorluk bata olmak zere bu emperyalist devletler byle bir ulus tarafndan yenilgiye, bir dnya savanda yenilgiye urarlarsa bunu sindirebilirler mi iine? Bugn alyorlar, bugn olanlar Lozann cdr, almak istedikleri tr, ama niye bugn byle bu fazlaca hissedilir oldu? Beni mazur grn gene, tpta organizma zayflaynca bir sr hastalklar ortaya kar ya, yurdumuz zayflad iin btn bu mikroplar tekrardan ortal sarmaya balad
120 iin oldu.
General Says imdi bir noktaya daha deinerek szm bitirmek istiyorum. Bakn, o zaman da ibirlikiler vard. Sevr Anlamas ibirlikilerin yapt bir eydir. Bir ayra aarak bir eyi sylemek isterim; baz eyleri de gzmzde bazen bytyoruz. Konuyla ne kadar ilgili olduunu siz takdir edin, bu Satanat uras toplamtr padiah o Sevri onaylayalm m diye, hayr diyenler ayaa kalkacakt. Bir tek kii ayaa kalkmamtr, bir topu tmgeneral, bir tek kii kalkmamtr. Bir ey daha syleyeyim buna bal olarak, bilmiyorum burada tarih hocalarmz var, ben hukukuyum. Birinci Dnya Savana girdiimizde Osmanl Devletinde ka general vard dersiniz? 300 civarnda deil mi? Milli Mcadeleye ka kadar katld? smet Paa bile general deildi. Bir deerlendirin kendiniz, 300den 9 kii Anadoluya gelip savaa katlan, neyse bunu ben bir ayra iinde size gncellii olduu iin bir hatrlataym dedim. imdi bakn; bu grmeler kesildii vakit Mecliste aman bar frsat kat diye muhalifler ayaa kalkmtr. Bu muhalifler kimdi? Daha nce milli mcadelenin orta yerinde daha zafer kazanmadmz gnlerde bu ii biz beceremeyeceiz, oturup anlaalm diyenlerdi. O zaman anlamak demek zaten her eyi kaybetmek demek, elinizde bir koz olmadan oturup anlarsanz her eyi kaybedersiniz. Zar
121
zor bunlar nlenmiti istekleri, imdi Lozanda ortaya ktlar. Sonra bunlarn hemen hepsi birka kii dnda bu Lozana bu ekilde niye imzalanmad diyenler, bar yaplmad diyenler Terakkiperver Cumhuriyet Frkasn kurdular. Atatrkn Sz imdi gene gnmze balamak iin Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn programnn belli bal maddelerini sizlere hatrlatmak istiyorum. yle diyor: -d ve transit ticaret kaytsz artsz serbesttir. Byle olacakm. Gmrkler indirilecektir, yabanc sermayeye her trl kolaylk salanacaktr. Dnce ve din, inan zgrl salanacaktr. Yani irticann n alacaktr. Devrimci bir ekilde lke kalkndrlmayacak, evrim yoluyla kalkndrlacaktr. Yerinden ynetim ademi merkeziyet esas getirecektir. Bugnk program da yle, bugn niye evre haritalar filan geziyor? Bu tekrar ediyor olay, ayn ey, program geliyor. Atatrk nutukta bu partinin program iin trnak iinde en hain dimalarn mahsuldr der. Bu program iin en hain kafalarn eseridir der. imdi Lozan bu devletin temelidir. Sylenilen bir deyile tapusudur. Bu temelden sktnz her ta binann yklmasna yol aar. kinci Dnya Sava hemen hemen tm anlamalar ortadan kaldrmtr, ama Lozan hl yaamaktadr. Dediim gibi emperyalistlere inen en byk darbedir, ilk byk darbedir ve bunun bugn acsn ne yazk ki
gitgide hzlanan bir ekilde karmaya balamlardr. Bilmiyorum o Lozanda emei geenlere ve Lozan imzalansn diye o kadar ehit ve gazi veren o ulusa kar bizim bugn bamz dik deil sanyorum, eik olmas gerekir. Av. HSEYN ZBEK Biz gerekten 1911 Trablusgarp, 19121913 Balkan Savalar, 1914-1918 Harbiye Umumiye Birinci Dnya Sava ve devamnda balayan Milli Mcadele 1922ye kadar, 1911den 1922ye kadar 11 yl aralksz arpt Trk milleti, Trk ulusu 11 yl aralksz arpt. Gerekten bu sre iinde Birinci Dnya Sava sonucu yenik kategori iinde deerlendirilen Osmanlya dayatlan bir paavra reddedildi. Grete bir kural vardr; yenileceini anlayan pehlivan bazen ak der, gbek yldz grd derler, yenik saylr. Tu olur srt yere gelir yenik saylr, ama bazen de yenileceini anladnda br rakibinin kispetine vurur, bu pek etmek demektir, br rakibi de o anda brakp yine galip saylr. Trk ulusu kispete vurmad, hasmnn kendisine ullanan emperyalistlerin kispetine vurmad, mcadeleye devam etti. Bu anlamda Harbi Umumiden 1914ten 1922ye kadar Trablusgarp ve Balkan Savalarn, Osmanly, Trk Ulusunu Balkanlardan tasfiye eden Balkan Savalarn saymazsak bile 1914ten 1922ye kadar 7 yllk bir sre srekli savala geen bir sre vardr. Bu pes etmemenin sonunda kar taraf pes ettiren bir belge, bir metindir.
Ben burada dikkatinize bir ey sunmak istiyorum, ondan sonra deerli konumacmza sz vermek istiyorum. Lozanda en fazla kavga edilen, zerinde en fazla tartlan, frtnalar kopan bir boyut da kapitlasyonlardr. Bunlar ekonomik kapitlasyonlar ve adli kapitlasyonlardr. Bir lke dnn; ekonomik olarak karar mercisi o lkenin idaresi olmaktan km, kendisine dayatlan ekonomik istemler emperyalistlerin kural haline gelmi. Osmanl snrlar iinde bir Trk tacirine gre hukuken yabanc tacir daha avantajl, deta yarg muafiyeti denilebilecek olan konsolosluk mahkemelerinde yarglanma, yabanc pasaport tamak kaydyla Osmanl tebaas olan gayrimslimler de bir yabanc pasaport uydurarak bu dokunulmazlktan, bu imtiyazdan yararlandlar. Bir Trk taciriyle, Mslman bir tacirle gayrimslim bir tacir, yabanc bir tacir arasndaki bir hukuki ihtilafta bir tarihinin deyimiyle Mslman tarafn, Trk tarafn kazand varit olmamtr bu ihtilafta diyor. Bu ekilde trnak iinde adil mahkemelerdi konsolosluk mahkemeleri imdi Lozanda ngiliz ba delegesi Lord Curzon unu dedi kapitlasyonlar Trk heyetinin, Trk delegasyonunun kaldrlma istemine ve srarna kar: Bunlar ift tarafl anlamalardr, dolaysyla ift tarafl anlamalar tek tarafl bir istemle ortadan kaldrlamaz. Bizim de rza gstermemiz gerekir buna, karlkl bir mutabakat yok, biz
124
kaldrlmasn istemiyoruz. O halde bunlar kaldrlamaz, kaldramazsnz, Sizin isteminiz bizim iin geerli deil Bu bize bir eyi hatrlatyor; hadi burada ho grlebilir, Lord Curzon hasmdr, Hasm tarafn ngilterenin o zamana gre dnyann sper gcnn kudretli devletinin topraklarnda gne batmayan bir imparatorluun marur, kibirli dileri bakandr ve heyetin badr, Ama biz 1914te Harbi Umumiye girdiimizde uruna Mehmetiklerin kann sebil ettiimiz bir mttefikimiz vard; Almanya. stanbul'da da Alman bykelisi vard, Sefir-i kebir vard. Bykeli Baron Von Wangenheim. O zamanki ttihat ve Terakki Hkmeti frsat bu frsat diye dnp Birinci Dnya Savana girdiimizde kapitlasyonlar kaldrdm dedi. Buna stanbul'daki ngiliz, Fransz, talyan diplomatik misyonlarnn, bykelilerinin tepki gstermesi doaldr. Bu tepki beklenebilir, ama en iddetli tepkiyi bizim hkmetin, o zamanki hkmetin ald bu kapitlasyonlarn ilgas kararna kar en iddetli tepki mttefik bykelisi Baron Von Wangenheimden geldi. Dedi ki: Bu ekilde ift tarafl anlamalar tek tarafl irade beyanyla ortadan kaldrlamaz. ok iddetli tepki gsterdi ve cephede savat hasm devletlerin delegasyonlaryla bu konuda mterek tepki gsterelim diye temasa geti. Bunu ben bu aamada hatrlatma gereini duydum. sterseniz burada bir tarihi panorama
125
izdikten sonra sz tarihi arkadamza, deerli konuumuza verdikten sonra tekrar hukuk boyutuna geelim. Ben szn burasnda brahim Ethem Atnura sz veriyorum.
Do. Dr. BRAHM ETHEM ATNUR Sayn Bakan, saygdeer hanmefendiler, beyefendiler; efendim, ben bu anlaml gnde Cumhuriyetimizin temellerinin unutturulmaya alld, sulandrlmaya alld bu anlaml gnde Lozan konusunda byle bir toplant yaptklar iin Baromuza ok teekkr ediyorum. Kapitlasyonun Kalkmas Efendim, tabii ben tarihiyim, yle bir tarihi olarak dnemi sizlere yanstmak isterim. Elbette ki, Lozan, Lozann tutanaklarn imdi Lozann maddeleri var u madde, bu madde. Gnmzde Lozan sulandrlmaya allrken tabii ki, bunlar yle sanki bize Trk milletine himmet olarak verilmi bir ey olarak deerlendiriliyor. Nasl zorluklarla elde ettiimizin bir hikayesini de burada size anlatmak istiyorum. Tabii ki, Lozan zelinde de aznlklardan bahsetmek istiyorum. Biraz nce Baroya gelirken stiklal Caddesinden Taksimden aa inerken aklma 1918in Kasm ay geldi. Bu Kasm aynda, yani itilaf donanmalarnn stanbul'a geldii 6 Kasmda bu cadde, Taksim, Pera, Nianta, o zamanki ismiyle Makrky, Bakrky Yunan bayraklaryla ve itilaf devletlerinin bayraklaryla doluydu. Efendim, bu bayraklar kim ekmiti? Osmanlnn, Trk milletinin tebaas olan Rumlar, Ermeniler, vesaire ekmiti. imdi siz bir dnemi yaayan bizler o dnemde olsak malup olduunuz, savatnz, binlerce ehit verdiiniz kannz emen,
128
topranz igal eden devletlerin bayraklarn iinizde yaayan komularnz nereye dikiyor? Sizin kafanza dikiyor. Bu elbette Trk milletinin gururunu krmtr, Trk milletini son derece rencide etmitir. Sadece bununla m yetinildi? Hayr, igal altndaki blgelerde, yani stanbul'dur bunun ad, Maratr bunun ad, Adanadr bunun ad, Urfadr bunun ad, Anteptir, vesaire, Samsundur, Trabzondur. Trk milletine aznlklarla birlikte itilaf devletleri mensuplarnn, mttefik mensuplarnn yapmad rezalet kalmamtr ve bunu hep birlikte yapmlardr. Elbette ki, bu Trk milletinin hafzasnda bir yer etti. Geri Trk milletinin hafzas sadece bu sava yllaryla da ekillenmemiti, ta 1870li yllardan, Osmanlnn aslnda son 200 yl yapt uluslararas anlamalarn tamamnda bir aznlk mevzuu vardr. Paralanma, blnme ve ihanet mevzular vardr. Dolaysyla Berlin Anlamas da, daha sonra geleceimiz Mondros Mtarekesi de, Sevr de hep bunlarla doludur, dolaysyla Trk milletinin hafzas bu anlamda da onun iin Lozana giderken bir eyleri halletmek istiyorlar. Kafalarnda bir netlik var, o netlik demin Hseyin Beyin de ifade ettii gibi bence Lozann btn maddelerini bir kenara brakn, kapitlasyonlar tek bana yeterlidir. nk kapitlasyonlar bir milletin bamszldr, yani kapitlasyonlar olduktan sonra snrlarnz ura olmu, snrlarnzn ierisinde Musul olmu, efendim Batum olmu bunlarn hibir anlam yoktur. Tam
129
bamsz bir lkedir aslnda kapitlasyonlarn kaldrlmasnn anlam. imdi bugn 23 Temmuz deil mi? 23 Temmuzun bizim amzdan bir baka nemi var. Erzurum Kongresinin yldnm bugn, 91. yldnm. Bakn, Lozandaki bugn Lozann maddelerini hocalarmz da ifade edecekler, hukuki adan deerlendirecekler. Ben de tarihi adan birtakm eyler sylemeye alacam. Erzurum Kongresinde alnan kararlar Lozanda bizim karmza kyor. Erzurum Kongresinde diyor ki, aznlklara siyasi ve hukuki dengemizi bozacak, sosyal dengemizi bozacak ayrcalklar verilemez. Bu yle basit sylenmi bir sz deil, nk bir Fatihten beri gelen aznlklara verilen birtakm imtiyazlar var. ok byksnz, imtiyaz bahediyorsunuz. Zayflamaya balaynca bunlar sizin aleyhinize dnyor. Sonra Tanzimat ilan ediyorsunuz, slahat ferman ilan ediyorsunuz, millet nizamnamelerini kartyorsunuz ve geliyor geliyor Berlin Antlamas, slahatlar ve 1912-1914 anlamalar Ermenilerle, Rumlarla ilgili dzenlemeler var. Artk bunlar Trk milletinin hkimiyetini aznlklar lehine tamamen ortadan kaldran dzenlemelerdir. Onun iin Trk milletinin mensuplar bu kaytlardan bir an nce kurtulmann aresini aramlardr. Hseyin Beyin ifade ettii kapitlasyonlardan kurtulma hayali ttihatlarn en byk hedefidir. 1909da bir kanun kartrlar Meclis-i Mebusanda ve kanun yle: Osmanl
130
lkesinde su ileyen her kim olursa tutuklanr denilir. ounluunuz hukukusunuz yanlmyorsam, gayet normal bir ey, ama ngiliz Bykelisi Babaliyi basar. Yapamazsnz, nk buradan u anlam kyor: Sen ngilizi de tutuklayabilirsin. nk ngilizi tutuklamak mmkn m? ngilizin vatanda Rumu, Ermeniyi veya baka birini aznlk mensubunu veya Mslman Trk bir Osmanl vatandan tutuklamak mmkn deil, dolaysyla hkmet itiraz eder. Efendim, sizin ok nem verdiiniz millet bu kanunu kard. Ben anlamam der ve kanun iptal edilir. Dolaysyla hayal budur, onun iin sava balar balamak hemen kapitlasyonlar kaldrmlar ve en byk tepkiyi de tabii ki Almanlardan grdk. Evet, mttefikimiz Almanlardan grdk, dolaysyla 1918e geldik. Alttan Alta Sevr galler bir ykm, ama bir taraftan da bir Mustafa Kemal var, bir Trk ulusu var, bamszln isteyen, haykran bir, o kllerinden yeniden domak isteyen, ite Lozan ve kllerinden yeni yeniden doan bir milletin aslnda ispatdr, delilidir ve bu i kolay olmamtr. imdi burada ok kymetli vakitleriniz dnemin aclaryla nasl savaldyla geirmek istemiyorum. Efendim, Lozana gelelim. Tabii Lozandan nce bir Sevrimiz var bizim, bugnlerde Sevri Trk milletine alttan alttan ilemeye alanlar var. Avrupa kamuoyunun veya Avrupa Birlii projeleri altnda,
131
insan haklar projeleri altnda maalesef ben bir tarihi olarak sylyorum, nk ben Sevrin ne olduunu iyi biliyorum, tutanaklarn biliyorum, maddelerini biliyorum, neler getirdiini biliyorum. Efendim, gemi gelecein aynasdr. Biz tarihimizin yakn dnemini bilirsek aslnda gnmzde de benzer eyler yaandn greceiz. O zaman da haklar ve almlar anlamnda birtakm faaliyetler yapld, ama sonunda Osmanl batt ve gitti. Dolaysyla Lozana giden bir Trk heyeti, Lozana ynelen bir Trk heyeti Kurtulu Savan baarm Sir Rumbolt diyor bunu, stanbuldaki mttefik ngiliz yksek komiseri diyor ki: smet Paa Lozana bir elinde Misak Milli, bir elinde de klla geldi nk smet Paa bat cephesinden Lozana gitti. O klc daha knna sokmamt. Asker smet Paa Lozana giderken bizim ok teferruatl hazrlanma vaktimiz yok, hocam da syledi o dnem byle generallerimizin, anl anl generallerimiz da Anadoluda ok yok. Geri Birinci Dnya Savanda filan bizim ok da generalimiz yok, bunlarn ounu ittihatlar 1913te tasfiye ettiler. Bunlarn ounluu alaylyd, ttihatlar bunlar tasfiye etmiler. Tabii bu ok iyi oldu, kt oldu tartmas meselesi deil, bu sefer de ok gen subaylar birden bire Enver Paa gibi, dierleri gibi general oldular. Bunun da skntlarn grdk, ama ben dnemi yle deerlendiriyorum; daha iyi olduunu dnyorum. Yoksa biz
132
anakkalede destan yazacaktk, hi mesela bilmediimiz bir konu Kanal Harekt, orada destanlar yazacaktk. Kutlamarede ngiliz ordusunu esir edecektik, Kurtulu Savan kazanacaktk mmkn deil, o kafayla bunu yapmak mmkn deildi, dolaysyla bizim diplomatmz filan da yok. Yani Lozana giden heyet bakanmz smet Paa elinde kl, smet Paa diplomat filan deil. imdi Bilal imir Beyefendi Lozan telgraflarn yaynlad, smet Paann telgraflarn bir bykeli olarak deerlendirmi: Efendim, tam bir askerin kaleminden km sert, kuru, hi byle o siyasetin diplomasinin kurallar filan yok, ama zl ve gururlu, ama bir baka sorunumuz daha var. Mesela, 14 tane talimat vermi hkmet Lozana giden heyete, ama Lozana giden heyetin karsnda bir kurtlar sofras var. Balarnda ngiltere Dileri Bakan dnemin en byk diplomat, siyasetisi olarak kabul edilen bir adam Lord Curzon var ve bir orkestra efi gibi btn bu karmzdaki balaklar veya mttefikleri idare ediyor. Franszlar, talyanlar, hocamn ifade ettii ne ii varsa Japonlar, Srplar, unlar bunlar hepsini bir orkestra efi gibi idare ediyor, Lord Curzon ne diyorsa hepsi onu sylyor, ama smet Paa diplomat deil, bir asker. Fakat sonunda ngiltere, Fransa, yani 1923n banda Ocak ayndan itibaren bu Lord Curzonun orkestrasn bozmu. ngiltere, Fransa ve talya arasndaki ahengi bozmu smet Paa, bence en byk baarla-
133
rndan biri o, yoksa karmza ne diyorsak bir ret cephesi var. Bize yumuak bakan bile yok, yani bir Amerikallar var Lozana gzlemci olarak gelmiler, her bir taraftan bize hayr diye baryorlar. Mesela, Lord Curzon oyunlar oynuyor. Ermeni Yurdu stei 20 Kasm 1922de balad Lozan, Lord Curzon bin bir trl affedersiniz dalavere eviriyor. Mesela, bunlardan bir tanesi 12 Kasmda aznlklarla ilgili bir toplant yaplacak. imdi daha nce haber verse smet Paa hazrlk yapacak, haber vermiyor. Gece saat 03.00te diyor ki, yarn aznlklarla ilgili toplant yapacaz. smet Paa da yorulmu, yorgun dm, uyumu. Diyorlar ki, ka gndr uyumad, bari bugn uyusun haber vermiyorlar. Ertesi sabah toplant alyor, bizim heyet akn, hibir hazrlk yok. Hemen oradan Mnir Beye diyorlar ki, ya biz gelirken Trkiyede aznlklarla ilgili bir metin hazrlamtk, onu bir getirin diyorlar, ama tabii Lord Curzonun sorularna cevap deil o. Mesela, Lord Curzon ayor diyor ki: Efendim, Trkiyedeki aznlklar, tabii bu aznlklar mevzu gnmzde algladmz gibi mevzu deil, soy, din anlamnda, biz sadece din anlamnda diyoruz gayrimslimler, ama yle deil. Yani Mslmanlar da aznlk snfna sokan, hatta Mslmanlar da kendi ierisinde Snni ve Alevi olarak blp, Alevileri de aznlk gibi deerlendiren bir teklifte bulunuyor Lord Curzon. O da yetmiyor, genel
134
bir af istiyor, tazminat istiyor, unu istiyor, bunu istiyor, ama daha asl nemlisi bizden bir Ermeni yurdu istiyor. Efendim, kymetli dinleyenler, Lozana giderken aslnda bizim iki tane olmazsa olmazmz var. Biri kapitlasyonlar, ikincisi Ermeni yurdu. Yani bizim olmazsa olmazmz bu. Atatrkn, Mustafa Kemalin kesin emri, Meclisin kesin talimat budur. Bu iki konuda kesinlikle taviz verilmeyecek ve toplant bitirilecektir, ama dier konular tartlabilir. Onun iin Ermeni yurdu meselesi tabii Trk heyetini ciddi anlamda rahatsz etmi, tabii ki Lord Curzon o orkestrasnn ierisine dnyann eitli yerlerinden gelen Ermenileri dahil etmi ve her nedense Rumlar var tabii, Asuriler, Keldaniler var, Nasuriler var, Sryaniler var, var da var, hepsi gelmiler Lozanda karargah kurmular. Tabii bunlarn balarnda duran Amerikallar var. Diyorlar ki, bunlarn hepsine vatan, ite bunlar efendim mesela, aznlklar iin ne istiyorlar? Fatihten beri gelen hukuklar devam etsin, modern hukuk da devam etsin, ayrca bir Ermeni yurdu kurulsun, sava tazminat densin. Tabii Yunanistan da bu arada her ne kadar beli krlm falansa da Venizelos yine Avrupallarn desteiyle oralarda geziyor. Kendi syleyemeyeceklerini de Lord Curzona syletiyor, ama bu aznlklar mevzuunda bakyor ki Lord Curzonun bu sorularna byle biz Medeni Kanun iin mesela diyorlar ki: Biz aznlklara hibir hak veremeyiz. Medeni
135
Kanun kartacaz Herkese Eitlik Bakn, Trk Kurtulu Savan kazanan ynetim kadrosu 1922nin Aralk aynda Medeni Kanunu karmay kafasna koymu. Diyorlar ki, biz sizin ayarnzda kanun kartacaz, dolaysyla Mslmanm, Hristiyanm, Rummu, Trkm diye hi kimse, herkes eit olacak, ama tabii ki batllar bunu anlamyor. Neticede una smet Paadan bir rnek vereyim, smet Paa hazrl yok, kyor 3 saat bir metni eline alyor okuyor. Aslnda metnin konuyla da ok alakas yok, ama yok bir ey. Curzon diyor ki: Sayn General, sizi biz muktedir bir general, iyi bir diplomat olarak bilirdik, ama ben sizin tarih profesr olduunuzu hi bilmiyordum nk ismet Paa bir tarih dersi veriyor 3 saat, ondan sonra da diyor ki: Biz yarn size cevap verelim 13nde toplant yaplyor banz aartmayaym, nk bunlar ok uzun teferruatlar, 13nde toplant yaplyor, 14nde yaplyor, sonra tali komisyonlara aznlklar mevzu, ama Trkiye srar ediyor hayr diyor. Biz mesela, askerlik mevzu, aznlklara diyor, Trkiyedeki aznlklar askerlik yapmasn ya da yaparsa bedelli askerlik yapsn. te Patrikhanenin hukuku ne olsun? Tabii Patrikhaneyi gnmzde ekmenik olarak adlandranlar var, ama Lozanda delil var. Lozanda Trk heyeti diyor ki, biz patrikhaneyi atacaz. Rza Nur Lozanda ikinci
136
delegedir, Rza Nur tabii bir pazarlk pay koymu Kayserili hesab, aslnda hkmet talimat vermemi, ama diyor ki, patrikhaneyi biz Trkiyeden kovacz. Lord Curzon ve yabanc heyetler ldryorlar, yabanc basn nasl byle bir ey olabilir, bu Romadan gelen bir ey falan filan, ama sonra anlalyor ki, Trk heyeti buna pazarlk pay koymu. Aslnda Ankarann byle bir niyeti yok, sonunda mesela, bu askerlik mevzuunda ok ciddi, hatta konferans kesilecek neredeyse, Trkiye kabul etmiyor. Diyorlar ki, Yunanistandaki Trkler de askerlik yapmasn, Trkiyedeki aznlklar da yapmasn. Sonunda bedelliye eviriyorlar, Trk heyeti hibirini kabul etmiyor. Ermeni yurdu meselesi konusunda Ermeniler karargh kurmular, habere el altndan smet Paayla, Rza Nurla grmek istiyorlar. Hatta Gabriel Noradunkyan Efendi Osmanlnn son dnem hariciye nazrlarndandr, dileri bakanlarndandr, o da Rza Nurla grr. Trk ekmeini yediinden bahseder, ama bir tane de Ermeni yurdu ister. ukurova blgesini ister sanki byle ok kk bir yer istiyormu gibi, sonunda onu da gnderirler. Aznlklar Konusu Efendim, tabii Lozanda sadece aznlk mevzular konuulmuyor, sonunda bu maddeleri toparlayacam, ama mesela askerlii Trk heyeti kendi istedii gibi kabul ettirdi, ama aznlklar mevzuunda bence en nemli baarlarndan bir tanesi ey, sadece dini
137
aznlk kabul ediyoruz biz, yani Mslmanlar ve dierleri. Mesela, Museviler bu dnemde diyorlar ki, biz bu ileri karmyoruz, biz Trk milletiyle iyi geiniyoruz. Zaten Kurtulu Savanda Musevilerle Trklerin pek bir sorunu olmamtr, zaten Trkiyedeki Yahudilerin kaderi hep Trklerin kaderiyle benzer gitmitir. Osmanlnn gl zamanlarnda Yahudiler zengindir, Osmanl zayflamaya balaynca Rumlar, Ermeniler zengin olmutur, ttihatlar iktidara geldikten sonra Trkler zenginlemeye balamt milli bankalar, unlar bunlar, Museviler de zenginlemeye balamtr. Bunu bir anti parantez olarak syleyelim. Aznlklar mevzuunda nemli konulardan bir tanesi de Patrikhane meselesi, sonunda Lord Curzon diyor ki: Tamam, Patrikhaneyi kaldrmayn, yeter ki kaldrmayn, unu yapalm: Patrikhanenin idari ve siyasi ilere dahil olmasn, sadece dini sorumluluu olsun, ama Trk heyetinin bir baars diyor ki: Patrikler Trk, etabli dediimiz Trkiyede domu insanlardan seilir Bunun bir rnei 1946da bozuldu biliyorsunuz, Amerikann basksyla bozuldu. Onun dnda u ana kadar pek patriin vatanda olma sorunu bozulmad, ama Lozanda bizim baka sorunlarmz da var. Yani Ermeni yurdu sorunu mesela, kesinlikle kabul etmiyoruz, ama mesela, Musul meselesi var. Kapitlasyonlar ve borlar, Franszlarla ilgili borlar meselesi bizi ok ypratm.
138
Kymetli dinleyenler, Sayn Bakanm, vaktimi atm m? O zaman dakika da stne ilave eder miyiz msaadenizle? Kapitlasyonlar Franszlarla alacak-verecek meselelerimiz, bu yabanc misyoner mektepleri bunlar ok ciddi sorun, byle kran krana mcadeleler var ve sonunda geliyor eyde kesiliyor bu: 1. Genel af, aznlklarla ilgili genel af, 2. Adli kapitlasyonlar. Ekonomik kapitlasyonlardan sonunda Batllar vazgemiler. Demiler ki, bundan vazgeelim, adli kapitlasyonlar kalsn ve Trkiyede yarglar 5 yl Trk yargsn dzenlesinler, aznlklarla ilgili filan unu yapsnlar, bunu yapsnlar, hkim nerileri, yarg kastmz o, Trk heyeti bunu kabul etmiyor ve grmeler kesiliyor. etin Bir Mcadele Benim bu Lozan tutanaklarnda grdm eylerden bir tanesi u: tilaf Devletleri bakmlar ki olmuyor, yani bu balaklar, mttefikler, ngilizler, Franszlar zellikle hemen aznlklarla ilgili eyleri ortadan kaldrmlar. nemli olan paralar, adli kapitlasyonlar, alacaklar-verecekleri, bu konular ok sknt yaratm, hatta konferans malumunuz kesildi, 23 ubat 1923te bir daha balad. Bu arada Trkiyede nemli deiiklikler oldu. zmir ktisat Kongresi, Trkiye aslnda ynn tayin etmi ve birtakm mesajlar veriyor. Bu arada mesela 20 Nisan 1923te bu bir Emvali Metruke Kanunu kartyor Meclis, bu da aslnda Lozana benim yapacam bellidir diye bir mesaj veriyor.
139
Sonu itibariyle efendim, bir noktada anlayorlar ve genel itibariyle baktmz zaman bu kurtlar sofrasndan o diplomat olmayan smet Paa ve arkadalar, dierlerinin de hakkn teslim etmek lazm. Rza Nur her ne kadar kendini byle ok abartl bir ekilde anlatsa da ben katksnn olduunu dnyorum ve gryorum. nk Rza Nur Moskova grmelerinde de temsilcidir ve ok etin mcadeleler yrtm bir adamdr. Bir de tabii smet Paa gibi dier temsilcilerimiz gibi ba murahhaslar anlamnda sylyorum, hepsi onurlu ve gururludur, yani byle ok ayrnt bilmiyorlar. Diplomasinin kurallarna, dehlizlerine filan giremiyorlar, ama ellerinde Misak Milli var, buna uyar m uymaz m bir cetvel, uymaz diyorlar ve sonuna kadar diretiyorlar. Tabii bu arada ngilizler bizim ifreleri ele geirmiler, bizim bundan haberimiz yok. Yeni ngilterenin, ngiliz istihbaratnn eylemleri diye birtakm ariv ngiltereden arkadalarmz Selahi Sonyel hocamz da dahil almalar yaptlar da, biz bunlar daha 10 yldr biliyoruz. Onlar bizim Meclisle Lozan arasndaki hatlar zmler, bizim ifreleri gryorlar. smet Paa sanki bunu bilirmiesine mesela, 18 Aralkta diyor ki, orduyu hazrlayn. ngilizlerin gardn drm bu. Ben hatralarnda bu zdklerini filan grmedim, okudum, ama sanki hissetmi gibi diyor ki, orduyu hazrlayn. Orduyu hazrlayn deyince Lord Curzon ertesi gn deiiyor, ama Lozandaki bizim baarmzdan, baar
140
sebeplerimizden bir tanesi hakikaten ok kararl olmamz, diplomatlarmzn gll filan, ama bir de smet Paa mesela, Lord Curzonla grrken bile ngiliz Babakan Lloyd heyet gnderiyor. Franszlarla Ankara gryor, talyanlarla gryor, bu arada eyi atlatyorlar, bu orkestra dalyor, birbirlerine giriyorlar. Sonra bu konferans ekilince bunlar Pariste bir daha toplanyorlar ve ikinci konferansta biliyorsunuz Lord Curzon yok, Sir Rumbolt var. ngiltere temsilcisi o, ba delegesi, ama o da hep Curzonla mesajlam. Bamszlk Senedi Sonu itibariyle sorularnz olursa ayrntlar konusunda bilgi veririm, vaktinizi ok almak istemem, sabrnz zorlamayaym. Evet, Lozan bar antlamas Trkiye Cumhuriyetinin uluslararas anlamda tapusu olmutur ve ok zor artlarda o bir elinde kl olan smet Paa ve arkadalarnn sayesinde, onlarn arkasnda salam duran Trkiye Byk Millet Meclisinin sayesinde, orduyu hazrlkl tutan Trkiye aslnda burada msaade edin bir cmle syleyeyim; ordumuz aslnda ok da hazrlkl deil. imdi bugnlerde mesela, adamlar atyorlar affedersiniz, neden Yunanllardan ganimet almadk. Tarih efendim, dnemini bilirseniz anlarsnz. Dnemin artlarn bilmeden tarih filan olmaz, o sadece bilgi yn olur. Nasl, ne yapacaktk? zmirden orduyu Musula dndrecektik. Yok ya, nasl dndreceiz? Boing 727lerimiz filan yok, ikincisi bileceiz ktlk
141
var kymetli dinleyenler, ktlk var, askeri hemen terhis etmiiz. nk k geldi, Ekim ay, hemen gitsinler evlerinde, bahelerinde ne toplarsa toplasnlar da k geirecekler. nk savatan ok insan ktlktan lyor biliyorsunuz, dolaysyla aslnda ordumuz filan da ok hazr deil, ama yine de bu riski hep gze almz. 24 Temmuz 1923te Ermeni temsilcileri aslnda gnmze de ders olmas asndan ben hep sylerim, Lord Curzona giderler. Bakarlar artk hibir ey yok, anlama imzalanacak, bitti. Derler ki: Hani siz bize sz verdiniz? Bize byk Ermenistan sz verdiniz, unu yaptk, size bu kadar hizmet ettik, savatk. Hani bize verdiiniz Ermenistan? Lord Curzonun cevab manidardr: Bizim gcmz yetmedi, buyurun siz aln der. Aynen bu tutanaklarda var, bizim bir arkadamz ngiltereden bunun belgesini getirdi ve yaynlad. Onun iin bakalarna gvenerek tabii ok iler yapmamak lazm. Efendim, Lozanda Musulu erteledik 1926da hi istemeyerek, istemediimiz bir dzenleme yapmak zorunda kaldk, ama bizim artlarmzla bu bir taraftan evimiz yanyor, eyh Said isyan km, ama aznlklar mevzuunda, kapitlasyonlar mevzuunda, Boazlar konusunda bir skntmz oldu, bir komisyon kurduk bakan Trkt, onu da 1936da zdk Montrde. Onun dnda tam bamsz bir lkenin tapu senedidir Lozan ve bizim bence Trkiye Cumhuriyetinin yurttalarnn da gurur abidesidir
142
diye dnyorum ve kymetli heyetinize sayglar sunuyorum. Av. HSEYN ZBEK Evet, gerekten Lozanda karmzda diplomasi kurtlar vard, diplomasi cambazlar vard. Neticede Yunan ordusu denize dkld, ngilizler adna, ngilizlerin piyonu olarak Anadoluya kmlard, ngilizler donatmlard. Onlar denize dkldnde fiziki olarak stanbul dnda, stanbul ve ksmen Trakya dnda karmzda asker kalmamt, hasm askeri kalmamt. Burada Lozanda sonuna kadar u konuda diretildi; tamam bir siyasi corafya olacak Trkiye, ama ekonomik olarak bize bamllnzn srmesi anlamna gelecek kapitlasyonlar, ekonomik kapitlasyonlar ve adli kapitlasyonlar devam edecek. Ekonomik kapitlasyonlarn bu dayatmann reddedildiini anlattlar deerli konumaclar. Adli kapitlasyonlar da reddedildi, adli kapitlasyonlar reddedilirken bu dayatmalar smet Paann bir sz var, ben bunu belirttikten sonra deerli konumacmza vermek istiyorum. smet Paa bu adli kapitlasyon dayatmasna ve srarna kar unu sylyor: Bir kere kabul edilmi, tekerrr etmi olan bir meseleyi yeniden mzakere edemem, bu hususta kararm katidir. Benim iin baka trl hareket imkn yoktur. Bu adli usul meselesinde memleketim ok hassastr, hibir ad ve ekil altnda kapitlasyon kabul edemeyiz. Kaza hakkmz asla feda edemeyiz Kaza hakk yani yarg hakkmz diyor ve yine bir
143
Fransz gazetesine verdii demete unu sylyor: Karnzda zgr bir halk var, smrge deil, eit insanlar var, kullar deil Sz budur. Lozanda bu kararllk, bu srar olmutur. Gerekten Lozana klla gidildiini, gerektiinde yeniden savaa devam kararllnn da ifadesidir bu szler. imdi deerli konuklarmz var, burada Selami Kuran hocam var, Rauf Versan Hocam var. sterseniz byle akademik kronolojiyi biraz deitirelim, en solumuza alalm. yle bugnlerde alm moda, biraz sola alalm, mer Faruk Eminaaoluna buyurun diyoruz.
MER FARUK EMNAAOLU stanbul Barosuna ve ahsmda Sayn Baro Bakanna bu birliktelii salad iin teekkr ediyorum. Lozan Anlamasnn yldnmn her geen gn daha az platformda daha az ortamda konuur, kutlar hale geliyoruz. Bu da stanbul Barosunun gnmzdeki durduu yer ynnden son derece anlaml, bu nedenle ayrca kranlarm iletiyorum. Yazl metni Lozan ve hukuk erevesinde farkl hazrladm, ama biraz gncelle balantlandrarak yazldan kp, nasl olsa baslacak sanrm, orasyla buras arasnda yle dncelerimi sizlere aktarmak istiyorum. Lozan Anlamas evet, Birinci Dnya Savandan sonra o ortamda kurtulu mcadelesi veren bir halk ve bu kurtulu mcadelesinde her trl engele ramen askeri zaferle kan bir halk Mudanya Anlamasndan sonra Lozanda bir konferans toplanmas karar alnm, hem Osmanl, hem Trk temsilcileri arlm, ama sonuta smet nn bir grev deiikliiyle ei peesini kararak ada Trk kadnnn da o dnemde o ortamda uluslararas batya o platforma karak kendisini gsterdii bir boyutu daha var. O ynden bugn o platformlara gidenlerin Trk kadnn hangi kimliiyle yansttklar o gn Trk kadnnn ilk kez batya hangi kimliiyle gittii ynnden de bence son derece anlaml bir boyutu var.
146
Aznlk Tanm Lozan Anlamas Trkiye Cumhuriyetinin uluslararas arenada eit ve egemen bir lke olduunun da tescili ve askeri zaferden sonra siyasi zaferi de ortaya koyan bir anlama. Bizim ynmzden birok boyutu var, bir kere Trkiyede artk ok hukukuluk ynyle bu sistem terk edilerek, din eksenli hukuk terk edilerek laik sisteme, laik hukuk sistemine gei ynnden temel bir metin oluturuyor. nk getirilen hkmlerde aznlklar ynnden, dier vatandalar ynnden herhangi bir fark gzetilmeksizin eitlik temelinde hkmler getirilmesi belirtiliyor. Hocam da ifade etti, Lozandan nce Trkiyede bu zaten tartlyor, bu konuda zaten eitli sylemler ve beyanlar var. Lozandan sonra bu erevede hzla temel yasalar kmaya balyor ve Lozanla orada sadece din esasna dayal olarak aznlk kabul edilmesine Sevrde boyutlu dil, din, etnik kken, yani soy dediimiz aznlk olmasna ramen Lozanda sadece din esasna dayal aznlklar kabul edilmesine ve Lozan anlamasnda o aznlklara da sadece aile hukukunda ve medeni hukuk alannda kendilerine ynelik hkmler getirilebileceine ynelik madde de konulmasna ramen Trk Medeni Yasas hazrlklar srasnda tm Trk vatandalarna ynelik eitlik temelinde, tek hukuk temelinde Trk Medeni Yasas kartlm ve Lozan sonras artk tek hukuk sistemi erevesinde hukuk devrimleri temel yasala-
147
ryla talandrlarak devam etmitir. Temel Yasalar Gnmze geliyoruz, temel yasalar o kadar nemsiz grr duruma gelmiiz ki, Mecliste temel yasalar grlrken maddeler zerinde gr beyan edemeyip, tm zerinde konuma gibi temel yasalar zerinde ayrntya giremez ekilde bu yasalarn ok hzl bir ekilde atlabilmesinin nn amz ve bu temel yasalar kolaylkla deitirebilmenin gerekesi de bize Avrupa Birlii olarak sylenmi, biz de bu gerekeye inanmz. Trk Medeni Yasas 2001 ylnda bu erevede deitirilmi, akabinde o deiiklik yaplnca elbette bu yasalar gncel ihtiyalara gre deiebilir, deimelidir de. nk hukuk canl bir varlktr, o canl varlk da gelien koullara, gereksinmelere gre deiiklik gsterebilir. Hemen akabinde Ceza Yasas ve Ceza Yarglama Yasas ortaya atlm, o da ok hzl bir deiiklik sreci gstermi, ama ilgin tesadfler gryorsunuz, o yasay hazrlayanlarn bilahare ortaya kan haliyle birisinin bugnk Babakanla soruturulan, ikisinin de o Babakana beraat mtalaas veren Trkiyede hi ceza hukuku profesr yokmuasna tane bilinen ceza hukuku doentinin hazrlad o iki yasadan sonra Trkiye o yasayla getirilen yeni ve uygulamas dahi yasadan kopuk hkmlerle ayr bir skynetim soruturma srecine sokulmu neredeyse ve yine sanyoruz ki, Avrupa Birlii iin temel yasalarmz deiiyor. Bir bakyoruz
148
2 Ekim 2009 tarihli Resmi Gazetede bir Babakanlk Yksek Planlama Kurulu karar yaynlanyor. Biz biliyorduk ki, ok hukukluluu Lozanla atmtk, yle sanyorduk. Bu temel yasalar da Avrupa Birlii iin deiiyor sanyorduk. Oysa bizim bu temel yasalar aldmz lkeler o temel yasalarla girmiti Avrupa Birliine, kimse onlara bu temel yasalarnz deitirin, Avrupa Birliine bunlarla girilemez dememilerdi. Mslman Aznlk Olmaz 2 Ekim gn Resmi Gazeteye baktmzda unu gryoruz: Diyor ki, Trkiyenin Cumhuriyetle Lozan sonrasnda kabul etmi olduu cra flas Yasas, Hukuk Yarglama Yasas ve Borlar Yasas, Ticaret Yasas, bu yasalarn deimesi gerektiinden, nk Ortadoudaki sermaye hareketliliinin faizsiz finans sistemi erevesinde stanbul'da ynetip, Amerika ve Avrupa Birlii arasnda kpr grevi grecek bir merkezi finans kurumuna ihtiya duyulduundan sz ediliyor. Bunun iin de bu temel yasalarn deimesi gerektiinden sz ediliyor. Bununla da bitmiyor, hani biz Lozanla sadece Mslman olanlara ynelik, Mslmanlarn aznlk olamayacan, onlara ayr hkm getirilemeyeceini sylemitik, eitlik temelinde hkmlerin esas olduunu sylemitik. Diyor ki, o corafyadan alnan mahkeme kararlar iin ad teknik anlamda kamu dzeni denetimi diyecek, ama esas denetimi yapmadan o corafyann mahkeme kararlarn stanbul'da
149
tenfiz ve icra edecek bir mahkeme, bunun iin eitilecek hkimler, bunun iin de buna gre bir Hkimler Savclar Yksek Kurulu olmas gerektiinden sz ediliyor. Nereden nereye geliyoruz? Yol Anayasa deiikliine kadar gidiyor. Hkimler Savclar Yksek Kurulu neden deieceinin sadece ve sadece yantlarndan bir tanesi, ngrlen HSYK zerinden yrtlecek birok proje var. O projelerden sadece bir tanesi verdiim bu rnek ve bu rnek Avrupa Birlii iin deitirilmesi gerektii sylenilen temel yasalarn gerekten Avrupa Birlii iin mi, yoksa Ortadounun eriat sermayesinin eriat esaslarna gre Trkiyede ynetilecei bir slami piyasas kurma noktasndaki sorular ok net bir ekilde ortaya koyuyor ve Lozandan nereye doru gittiimizi de sanrm ortaya koyuyor. nk buna ynelik hkmler getirdiiniz zaman Lozandaki o temel haklara ynelik ortaya konulan taahhtleri salamanz mmkn deil, zaten Lozanda Mslmanlara ynelik ayr bir hkm getirme diye bir ey sz konusu deil, yle bir ey sz konusu deil, ama geldiimiz noktada Lozandan nereye doru gittiimizi gstermek noktasnda kk bir rnek ve gncelle olay uyumlatrarak sizlere aktarmak istedim. Lozandaki Anlay Lozan ve Lozan anlayyla mevzuat yaplrken Cumhuriyet dnemi nelere dikkat etmi, u an Trkiyede neler oluyor ynnden de bir rnek vermek istiyorum. Lozan
150
sonrasnda bir yasa karlm, Ulusal bayram ve genel tatiller hakknda yasa. Cumhuriyet bayramn ulusal bayram olarak koyuyor, tek ulusal bayram ve bu lkede aznlklar da Trk vatanda doal olarak, elbette Mslman olmayan kitle aznlklar genel tatiller belirlenirken hibir ekilde dini bayramdan sz edilmiyor. Resmi bayram diye bir kavram da yok, dini bayram diye bir kavram da yok, ama 1 Ocakta, 1 Maysta, 23 Nisanda altn izerek sylyorum, eker Bayram da, Kurban Bayram da hepsi genel tatil olarak yasada ikinci bir etiket konulmakszn genel tatil olarak dzenleniyor ve byle uygulanyor. Lozandaki anlay da bunu gerektiriyor, nk Trkiye Cumhuriyetinde tm vatandalarnza ynelik olarak ayn anlayla bu hepsinin yararlanaca ekilde genel tatilleri belirliyorsunuz ve vatandalarnzn geleneksel olarak, dinsel olarak dayanma gsterecei gnlere sayg anlamnda o ortam da salyorsunuz. steyen istedii gibi onu bayram olarak da kutlar, tatil olarak da kutlar, her istedii gibi kutlayabilecei ortam salamaya engel olmuyorsunuz. imdi Lozan ve Lozan sonras Trkiyede mevzuat hazrlamaya esas olan anlay bu. Laik Mevzuat Geliyoruz geen haftaya ve 12 Eylle, bu konular nasl dzenleniyor, Lozandan nereye doru gidiyoruz? 12 Eylle geldiimizde hemen gze batan yasalardan bir tanesi Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkndaki
151
Yasa, hemen nceki yasa pe atlyor, bu yeni yasa, bu yasa karlyor. Ulusal bayram ve genel tatiller u ekilde dzenlenmitir diyor. Ulusal bayram yine Cumhuriyet Bayram, genel tatillere gelince; 1. Resmi bayram, 2. Dini bayramlar, 3. Ylba gn diyerek e ayrlyor. Laik Cumhuriyetin ad dini bayram olan bayramlar oluyor ve Mslman olmayan aznlklar da ad dini bayram olan bayramlarda o bayramlar kutlamak durumunda braklyor. Daha nceden Trkiye o mevzuat esaslarna gre bunu ortaya koymutu, ama imdi ayr bir etiketlendirme durumuyla farkl bir boyut ortaya kard ve geen iki hafta nce Diyanet leri Bakanlna ilikin bir yasa deiikliinde olayn bir baka boyutunu daha gryoruz. Artk Diyanet leri Bakanl dini gn ve geceleri de belirleyip, o gn ve gecelerin kutlanmas ve yaanmasna ynelik de belli faaliyet ve almalar yapacan sylyor. Lozan sonrasnda Trkiye Cumhuriyeti laik hukuk ekseninde dzenlemelerini yapmaya balad ve mevzuat bu anlayla ortaya konuldu. Bugn Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna 1928 ylnda Anayasadan dini slam ibaresi km olmasna, 1937de l a i k l i k ibaresi girmi olmasna ramen bugn Anayasada dini slam yazsa veya yazmasa bir fark var m? Lozandan sonra laik sisteme ynelik mevzuatn ortaya koyan Trkiye Cumhuriyeti var, bugn Anayasaya slam yazn veya yazmayn ne deiiyor? Deien bir ey olmu mu, ola-
cak m? Biraz olaya bu boyuttan bakmak istiyorum. eyhler lkesi Olamaz Anayasaya gre ve herkesi yasama, yrtme, yarg organlarn tm kii ve kurulular balayan kararlar Anayasa Mahkemesi karar diyor ki iktidar partisi iin: Demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykrln oda olmak tespiti, bu saptama btn herkesi balyor, ama ayn Anayasaya gre Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin laik Cumhuriyet Hkmeti olmas gerekiyor. Herkesi balayan bu saptamaya gre laiklie aykr bir siyasi parti laik Cumhuriyet Hkmeti grevini stleniyor. Hukuk ierisinde yrtlen bir grev midir? Bunu sorguluyorum ve o hkmetin yapm olduu bu yasadan hareketle imdi Lozandan sonra biz 3 Mart 1924te Diyanet leri Bakanl kuruldu, eriye ve Evkaf Vekleti faaliyet alan deitirildii iin kaldrld. Yeni yasaya baktmz zaman bu hkmetin sevk ettii ve kard yasaya baktmz zaman Diyanet leri Bakanlnn eriye ve Evkaf Vekaletine olduu gibi dndn gryoruz. O zaman Lozandan gidiat nereye doru bunu sormak istiyorum. nk yeni yasa deiikliiyle Diyanet leri Bakanl hukuksal olsun olmasn, uhrevi olsun olmasn, dnyevi olsun olmasn sorulan her soruya yant vermek durumunda bir din ileri yksek kurulu eklinde rgtleniyor ve bu din ileri yksek kurulunda grev alabilmek iin niversite
mezunu deil, brakn lise mezunu da deil, ortaokul mezunu da deil, ilkokul mezunu olmanza da gerek yok, Bu koulu da aka yazarak kaldryor ve o ekilde o kurula seilecek 16 kiinin 12 kiisinden hangisi o kurulun bakan olursa o da Diyanet leri Bakanna veklet edebilecek. te tarafta eyhler lkesi olmayacak dediimiz Trkiye Cumhuriyetinde tarikat eyhleri iin oluturulan bir yapya ynelik laik Cumhuriyet ilkesinden sapan ve daha mrekkebi kurumam bir yasayla kar karyayz. Lozandan sonraki anlayla u anki anlay nerede duruyor? Bu rnekleri unun iin veriyorum: imdi btn siyasi partiler kacaktr Lozan anlamasnn anlam ve neminden bahsedeceklerdir. Lozan anlamasnn herkes Trk tarihi ynnden ne olduunu ortaya koyacaktr. Peki, bu Trk tarihi ynnden ortaya koyduktan sonra yaplanlar nedir? Yaplanlar grmemiz gerekiyor. Daha arpc olmas ynnden, daha somut olmas ynnden bu rnekleri sizlerle paylamak istedim. Konumama devam edebilirim, teekkr ediyorum. Av. HSEYN ZBEK imdi sk sk atf yaplan bir beyan vardr Lord Curzonun 24 Temmuz 1923ten gnmze kadar deimeyen bir niyetin, asla kapanmayan bir ajandann belki ok veciz bir ifadesidir. Emperyalizmin unutmamasnn, fikri takibinin ve smrde srarnn arkl bir devletin, kendilerine gre doulu bir devletin,
154
ilkel bir halkn -kendilerine gre trnak iinde bu tanmlar- affedemedikleri bakaldrsnn intikamn almann zamanlama genilii asndan belki ok vecizdir. smet Paa yle naklediyor bunu, gly hatrlatmak iin size sylyorum: Orada bir akam ngiliz murahhas Lord Curzon yannda Amerikan murahhas varken bana yle dedi: Mzakere ediyoruz, aylardan beri arzu ettiklerimizden hibirini alamyoruz, vermiyorsunuz, anlay gstermiyorsunuz, memnun deiliz sizden, ama ne reddederseniz cebimize atyoruz, cebimizde saklyoruz. Memleketiniz haraptr, yarn geleceksiniz bunlar tamir etmek iin, kalknmak iin yardm isteyeceksiniz. O zaman ben cebime koyduklarmdan her birini birer birer karp size vereceim Ben cevap verdim diyor smet Paa: ok emekle bu neticeye varmzdr. artlarmz milletimize gre hakldr. Bunlar behemehal alacaz, biz bunlar alalm, siz imdi verin, sonra gelirsek istediinizi yapn, ama sonradan herhalde gitmiiz istediklerini de yapmlar deil mi? Yapyorlar. Hukuk, ekonomik ilikinin mutabakat metnidir veya onun dizayndr dedik. u anda da Trkiyeye ekonomik olarak dayatmalarda bulunan, ekonomik dayatmalarn kabul ettirenler hukukunu da kabul ettirmektedir, hukukunu da dayatmaktadr. u anda Trkiye bu sreci yaamaktadr, ama bu sre yaanrken sivil Anayasa sylemiyle byle darbe kart Anayasa sylemiyle, anti
155
darbeci bir sylemle dayatlan smrge metni, smrge hukuku, smrge Anayasas halk nezdinde merulatrlmak istenmektedir ve dayanaklar glendirilmek istenmektedir. Ben szn burasnda Sayn Rauf Versana buyurun diyorum, sz kendisine veriyorum.
Prof. Dr. RAUF VERSAN Bu 21. Yzyln ilk 10. senesindeyiz, bu idrak ettiimiz bu dnemde Birinci Dnya Savan sona erdiren anlamalardan sadece Lozan varln srdryor. Sava sona erdiren dier antlamalar, Almanyayla akdedilmi olan Versay anlamas, Bulgaristanda Neuilly, Macaristanla Trianon ok ksa bir sre sonra yeni olaylara sebebiyet veriyorlar. kinci Dnya Sava kyor ve ondan sonra bunlar ortadan kalkp siliniyor. Bu Birinci Dnya Savan sona erdiren antlamalarn ilk blm o dnemki bir dnya tekilat olan imdiki Birlemi Milletlerin babas diyelim Milletler Cemiyetinin misakn oluturuyordu. Yani ilk 26 maddesi bu bar antlamalarnn bu uluslararas rgt kuran Milletler Cemiyetinin kurucu belgesini oluturuyordu. Bunu unun iin sylyorum; bu Milletler Cemiyeti itilaf devletlerine, yani Birinci Dnya Savann galip devletlerinin kendilerine gre bir dnya organizasyonu dnmlerdi. te onu oluturduklar bir belgedir misak ve byle bir belgede bu bar antlamalarnn da yer almas bu antlamalarn taraflar arasnda nasl dengesiz bir biimde mzakere edilip de kaleme alndklarnn gzel bir delilini de ortaya koyuyor. Halbuki Lozan Antlamas tamamen farkl, taraflar eit bir konumda mzakere edip bu antlamaya taraf olmulardr. Bu zaten Lozan Antlamasnn giri blmnde de yer alyor. Antlama diyoruz,
158
evet, bu Lozan dzenlemeleri diyelim bir kere bir ana metinden oluuyor. 143 maddeden oluan bir antlama, ana metin ki, bir bar antlamas iin uzun saylabilecek bir anlama bu. Onun yannda birtakm belgeler var, yani eklerden sz ediyorum. Belgeler, protokoller, bildiriler ve 17 adet bunlar, bir de Lozan Konferansnda taraflar mektup teati etmiler baz hususlarda, bunlarn bir hukuki nemi olup olmad, antlamaya dahil mi deil mi bu tartlyor. Benim kanaatim bunlar bir antlama niteliini tamasalar dahi konferansta ele alnan konular eer yorumlanacaksa, bir sonuca varlmak isteniyorsa elbette dikkate alnmas gereken belgelerdir. Badelege smet Paa Benim daha ok burada temas etmek istediim hususlar siyasi hususlar, Lozan Bar Konferansnn hangi atmosfer iinde topland, hangi psikoloji iinde oraya gelinmi olduu, ama bu hususlar tespit etmek iin, yani bu konjonktr tespit etmek iin ne zamana geri dnmek lazm? Lozann hemen ncesine veya hemen ncesiyse itilaf devletlerinin artk bar yapalm diye Ankaraya adam gnderdii tarihe mi gidelim, biraz daha ncesine Mudanyaya m gidelim, yoksa daha da ncesine, 130-150 yl ncesine gidip o dou sorunu diye ortaya kan sorunlu dnemlere mi gidelim? Bu daha ok iin tarih, siyasi tarihi ilgilendiren bir ksm, ben biraz daha yakn bir dneme gitmek istiyorum, konferansn ald gn 1922 ylnn 20 Kasm
159
Sal gnne gitmek istiyorum. En bata konferansn i tznn tespit edilmesi gerekiyor tabii, uzmanlar heyeti i tz hazrlyor ve ilk maddesi u ekilde kaleme alnd i tzn, okuyorum bunun Trke tercmesini: Fransa, Byk Britanya, talya devletlerinin daveti zerine douda bar korumak amacyla toplanan bu konferans 1914 ylndan beri aralarndaki bar haleldar olmu olan devletlerin yetkili temsilcileriyle Amerika Birleik Devletlerinin temsilcilerinden meydana gelir. Boazlara ilikin grmeler srasnda konferans Karadenize kys olan devletlerin temsilcilerini de davet eder. Dou meselelerinin dzenlenmesinde ilgili olan dier devletler dorudan doruya kendilerini ilgilendiren konularda dncelerini yazl ya da szl olarak bildirmek zere mzakerelere kabul edilirler. Bu maddeye, yani i tzn ilk maddesine Trk ba delegesi smet Paa itiraz ediyor, nce konferansa verilen ismin doru olmadn sylyor. Ona gre konferans dou ileri konferans deil, fakat Lozan konferans olmalyd. Nitekim isimde gerekli deiiklik hemen yaplyor ve toplantnn ad Yakn Dou leri Hakknda Lozan Konferans olarak dzeltiliyor. tzn 5. maddesi konferansa konu olan hususlarn tekil edilecek ayr komisyonda ele alnmas ve bu komisyonlarda kararlatrlan kararlarn daha sonra Genel Kurula alnmasn tespit ediyordu.
160
Ayrca kurulacak olan bu komisyonun her birine davet eden devletlerden, yani itilaf devletlerinden birinin ba delegesinin bakanlk etmesini ngryordu. Bu komisyonlarda konular ele alnacak, tartlacak, bir karara varlacak ve bu kararlar nihai ve balayc kararlarn alnmas iin Genel Kurula sunulacakt. Trklerin tiraz Bu komisyonlar unlard: 1. Komisyon Bakan ngiltere Ba Delegesi Lord Curzon, ele alaca konular snrlar ve boazlar; 2. Komisyon Bakan talya Ba Delegesi Marki Garoni, ele alaca konular Trkiyedeki yabanclarn tabi olaca hukuki rejim; 3. Komisyon Bakan Fransa Ba Delegesi Msy Bal, ele alaca konular mali ve ekonomik konular. Grlyor ki, itilaf devletleri kendilerini en ok ilgilendiren konularla uraacak komisyonlarn bakanlklarn almlard. Trk heyeti bu davran gz ard etmediini kesin kelimelerle belirtti ve bu yoldaki protestosunu zabtlara geirtti. imdi bu konferansta ele alnan birtakm meseleler daha nce de siz de deindiniz, dier konumaclar da, kapitlasyonlar, mesela Musul meselesi, bunlar hakknda benim bir-iki tespitim var, ama onlar belki ikinci turdan sz ettiniz, ona saklamak istiyorum. Belki bir-iki kelimeyle deineceim. Kesildi birinci Lozan Konferans, 3 aylk bir sreden sonra kesildi, ngiltere tarafndan kaleme alnarak itilaf devletlerinin son ve
161
kesin teklifleri olarak Trk heyetine verilen bir metinde Trakya snrnda Dedeaa Yunanistana braklyordu, Ege Denizinde mroz ve Bozcaada dndaki adalar yine Yunanistana veriliyordu. Trkiye-Suriye snr Trk Fransz anlamasnda olduu gibi kabul olunuyor, Irak snr Musul meselesi olarak Milletler Cemiyetinin kararna braklyor, boazlar sorunu belirli koullar altnda milletleraras bir komisyonun denetimine veriliyordu. Kapitlasyonlar kalkyordu, ancak 5 yl sreyle yabanc hkimler Trk yarg tekilatnda grev yapacaklard. Trkiye Suriye, Irak, Hicaz, Msr, Sudan, Libya ve Kbrs zerindeki haklarndan feragat edecekti. Grmeler Koptu smet Paann baz konular hakknda bu hususlarda birtakm itirazlar vard, Lord Curzona bunlar iletti. Fakat mspet bir yaklam grmedi. Israr etti, dedi ki, biraz mddet verin bize, Trk taraf olarak durumu deerlendirelim. 8 gnlk mddet istedi, kabul etti bunu Lord Curzon, 8 gn sonra yeniden bir araya gelindiinde yle anlald ki, Trk tarafnn bu zaman zarfnda hatta Ankaraya da danlarak kaleme ald nerilerin hibiri kabul edilmiyordu. Bunun zerine grmeler koptu, itilaf devletleri geri dndler. Zannediyorlard ki, temsilcileri smet Paa esneklik gsterecek, aman kaln diyecek. O da byle bir esneklik gstermedi, o da geri dnd.
162
Tarihi Szler kinci devre almalar 24 Nisan 1923 gn balad ve daha ok bir uzlama ve anlama abalar niteliindeydi bu ikinci devre toplants. Ele alnacak konular nemliydi, kapitlasyonlar, boazlar, Trk-Suriye, Trk-ran snrlar, yani Musul meselesi ve Yunan tazminat hep anlama bekleyen konulard. Bir hususa daha deinmek istiyorum, bu yine iin siyasi cephesini oluturuyor. Lozanda imzalanan belgeler Ankarada hkmete arz ediliyor ve hkmet bar antlamas ve eklerini mzakere ve kabul ettikten sonra 14 Austos 23 tarihli yazyla bunlar Trkiye Byk Millet Meclisine gnderiyor. Metinler Dileri Komisyonunda inceleniyor, sonra raportr Dr. Tevfik Rt Arasn kaleme ald bir mazbatayla Genel Kurula arz ediliyor. Zannedilirdi ki, Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulu ittifakla yahut da byk bir ounlukla kabul etsin bunu, fakat Trkiye Byk Millet Meclisinde gn tartld. zellikle Bat Trakyann, Antakya ve skenderunun milli snrlar dnda kalm olmalar, Musul meselesinin zmlenmemi olmas, Yunanistandan sava tazminat alnamam olmas sebepleriyle anlamaya kar baz tenkitler yapld. Tenkitlere cevap veren smet Paann 4 saatten fazla sren konumasnda antlamann ne gibi artlar altnda mzakere ve kabul edildiini aklamas zerine 14 olumsuz oya kar 213 oyla Lozan Antlamas uygun
163
bulundu. smet Paa uzun konumasn u tarihi szlerle sonulandryor. Aynen okumak istiyorum ilgili ksmn, orijinal diliyle okuyacam. Diyor ki smet Paa: Muhterem efendiler, mcahidat milliyenin neticeyi hslasn takdim ettiim muayedeler ve vesikalar tespit ediyor. Bunlar iin size ayrca bir hlasa yapaym. Mtecanis, yeknesak bir vatan, bunun dhilinde hariciye kar gayr tabii kuyuttan ve hkmet iinde hkmet ifade eden dhili imtiyazdan arnm vaziyet ve gayri tabii mkellefiyat maliyeden azadi bir hal. Hakk mdafaas mutlak, menabiyi mebzul -yani doal kaynaklar mebzul- ve serbest bir vatan. Bu vatann ad Trkiyedir. O Trkiyeyi bu mueyyideler ifade ve tavzih etmektedir Zannediyorum bu ksa paragraf smet Paann nutkundan Lozann ve Trkiye asndan bunun nemini belirtiyor. Sayn Bakanm, dediim gibi bir-iki hususta ben de bilgi vermek istiyordum. Kapitlasyonlar konusunda, Musul konusunda arzu ederseniz imdi syleyeyim. Siz de deindiniz kapitlasyonlara, bunlar Osmanl Devletinden en bata, ilk rnei Kanuninin I. Fransuvaya verdii kapitlasyon gibi grlyor, ama daha nceki tarihlerde de verilmi olanlar var. Gnmzde ilke kanunlarn mlkilii ilkesi, yani u demek: Bir devlet kendi lkesinde kendi kanununu uygular ve bunu ayrca mazur gstermek iin bir teori, vesaire ileri
164
srmeye gerek yok. Her devlet egemenliine dayanarak kendi lkesinde snrlar dahilinde kendi kanunlarn uygular. Eer yabanc devletlerin kanunlar uygulanmak gerekiyorsa bu da yine o devletin hukuk sisteminin bir paras olan devletler hususi hukuku kurallarna gre tespit edilir u konularda Fransz kanunu uygulanr, u konuda u uygulanr diye ve byle bir durumun ortaya kmas, yani yabanc bir kanunun uygulanmas o devletin egemenlik hakkna bir tecavz tekil etmez. nk devletin kendisi zaten bunu kabul etmitir. lkede Yabanc Hukuk Kapitlasyonlarda durum farklyd, kanunlarn ahsilii ilkesi de deniliyor. Yani bir kii nereye giderse gitsin yabanc bir lkede dahi olsa kendi kanununa tabi oluyor. Eski dnemde, Osmanllar dneminde batl devletlerin vatandalar Osmanl mparatorluuna geliyordu daha ok ticari amalarla, gezmek amacyla, vesaire. Bu anlamalar sonucu ngiliz mesela stanbula geldii zaman ngiliz hukukuna tabi olmaya devam ediyor, Fransz stanbul'a geldii zaman Fransz hukukuna tabi olmaya devam ediyor, Venedikli gelirse Venedik hukuku. Ne mahsuru var bunun? Mahsus u ki; lke hukuku, Osmanl hukuku veya eriat hukuku diyelim uygulanamyordu bu kiiler asndan, bir problem tekil ediyor mu bu? Gnmzde elbette tekil eder, ama o dnemde tekil etmiyor. nk o kadar gl ki Osmanl
165
mparatorluu, kendi lkesinde bir yabanc devletin hukukunun uygulanmas Osmanl Devleti asndan bir acz deil, deta bir cemile gibi kar tarafa verilmi bu, Osmanl Devletinde, daha dorusu Osmanl padiahlarnda istenildii zaman bunu geri alrdk diye bir dnce vard. Sayn Bakan da dedi ki, bunlar bir antlama, ama o dnemde bugnk gibi antlamalar hukuku yoktu. Hele grlp hr iradeyle mzakere edilip kayda geirilen byle bir kurallar zinciri yoktu. Belki de tek tarafl bir hukuki ilikiydi bu, Osmanl padiahlar kar tarafa bir cemile olarak, bir ltuf olarak size unu verdim, unu verdim, her padiah kendi zamannda yeniliyordu bu kapitlasyonlar. Belki de devleti balayan bir metin deildi bunlar, padiah tahttan inince onun vermi olduu kapitlasyonlar sona eriyor, ondan sonraki padiah geldiinde ya aynen bunlar kar tarafa ltfediyor yahut da deitirerek ltfediyordu. Dediim gibi gl dnemlerinde Osmanl Devletine bu bir mahsur tekil etmeyebilir, ama ne zaman ki k balad, ite Osmanl Devleti kurtulma ihtiyacna girdi bunlardan, Birinci Dnya Savanda siz de belirttiniz, mttefikimdir kabul eder dncesiyle Almanyaya teklifte bulundu gelin vazgein diye, bunlar da kabul etmediler. Nihai tasfiyesi bu meselenin Lozanda oldu. 28. madde hkm sarih diyor ki: Devletler kendilerine taalluk ettikleri lde kapitlasyonlardan vazgeeceklerini
166
beyan ederler, dolaysyla bu da artk tarihe gmlm bir kurum olarak kald. Av. HSEYN ZBEK Bugnk konumamzn ve bugnk Oturumun son konumacsna, deerli hocama gemeden nce bir hususu vurgulamak istiyorum. Dikkatimi ekti, gerekten deerli konumaclarmz kapitlasyonlara vurgu yapt, ekonomik ayrcalklara vurgu yapt, Lozanda kapitlasyonlarn bu ekonomik ayrcalklarn bizi smrge statsnde tutacak olan ekonomik ayrcalklarn devam yolundaki srarlara ve baskya dikkat ektiler. Bu belki gnmzle de balantl, bu anlamda bunun vurgulanmas ok iyi oldu. Lozandaki bu ekonomik srarlarn bir balants olarak smet Paann bir beyan var burada, ben ona deinmek istiyorum. imdi Lozan Anlamasnn imzalanmasndan 12 yl nce 1911e geldiimizde Anadolu imendiferleri Umum Mdr bir yabanc, bir ecnebi Ogen bir tren yolculuunda Bayndrlk Bakanl Mstear, o zamanki ad Nafia Nezareti Mstear Hulusi Beye rastlyor. kisi arasnda yle bir konuma geiyor: Adapazar-Bolu hattnn yaplaca konusuna deiniliyor. Diyor ki bu yabanc ahs: Adapazar-Bolu hattn yapmak istiyormusunuz, buraya demiryolu demek istiyormusunuz diyor ve yle bir teklifte bulunuyor: Siz bu hattn yapmndan vazgein, biz irket olarak Anadolu imendiferleri irketi olarak Donanmay Osmani Cemi-
167
yetine, Osmanl Donanma Cemiyetine 30 bin lira hediye edelim diyor. Yani siz demiryolu yapmayn, biz size 30 bin lira hediye edelim. imdi 1914 bte grmelerinde Maliye Nazr Cavit Beyden arlk Rusyasnn Karadenize imendifer yaplmasn diye para verdiini ifade ediyor. Bunu hatrlatan smet Paa unu diyor: Lozanda birtakm yabanc irketler ekonomik imtiyaz talebinde bulunuyor. Israrla bizim heyetimizle gryorlar Chester projesi filan var, ayr bir konumann konusudur. Burada diyor ki smet Paa bu ayrcalk ve imtiyaz haklarna: Biz bu hakk rhann ne olduunu biliriz -biz bu ekonomik ayrcalk srarnn ne olduunu biliriz- Bunun aynsn Rusyaya bir zamanlar vermitik. O sebepledir ki, ark vilayetlerimiz bugn hale imendifersiz duruyor Evet, buyurun Sayn Selami Kuran Hocam, sizi beklettik, ama herhalde nemli bir vurgu iindi.
Prof. Dr. SELAM KURAN Deerli konuklar, ncelikle stanbul Barosunun bu anlaml gnde Lozan Bar Antlamasnn 87. yldnmnde dzenlemi olduu bu pa-nelden dolay tebrik ediyorum, bata Ynetim Kurulu olmak zere emei geen herkese teekkr ediyorum. Tabii, deerli konumaclar uzun olarak farkl perspektiften Lozann anlamn ve nemini anlatmaya altlar. ok istifade ettik ahsen, imdi ben de fazla zamannz almamaya alarak zellikle Lozann bugn itibariyle Trkiyenin iinde bulunduu zellikle Trkiye-AB ilikileri erevesinde deerlendirmesini yapmaya alacam. Ona gemeden nce izin verirseniz zellikle Lozan Bar Antlamasnn az nce Rauf Hocann da ok hakl olarak ifade ettii gibi bir uluslararas hukuk asndan iki temel zelliini ortaya koymamz lazm; birincisi Lozanda hkim olan temel ilke eitlik ilkesidir. Yani bu bir taraftan antlamaya taraf olan devletler iin geerli temel bir ilkedir ki, antlamann nsznde devletlerin egemenliinden ve bamszlndan bahsedilir. Bu anlamda Trkiye Cumhuriyeti devletinin eit egemen devlet olarak mzakerelere katlmas ve antlamaya taraf olmas sz konusudur. kinci eitlik ilkesinin somut olarak ortaya kt yer yine zellikle Trkiye Cumhuriyeti vatandalarna ilikin aznlklarla ilgili olarak eitlik ilkesinin uygulanmasdr. nk bu aznlklarla ilgili konu ok gndeme geliyor,
170
burada da ben gryorum meslektam sevgili Sibel zelin de bu konuda ok nemli almalar var. Bu zellikle Ruhban Okulunun almasyla ilgili orada aznlklarn sahip olduu, yani aznlklarn da Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmas sebebiyle Trkiye Cumhuriyeti vatandalar gibi eit ilem grecei, ama fazlas deil, az deil, eit ilem greceklerine ilikin dzenlemeler yer alyor. Ben ayrntlara girmeyeceim tabii zamanmz kstl, bu nedenle temel zelliinin eitlik ilkesinin gerek szlemeye taraf devletler iin, gerekse Trkiye Cumhuriyetindeki ekalliyetler, ite bu aznlklar meselesi ok tartlan bir konuydu Lozanda, temelinde eitlik ilkesinin yattn gryoruz. Millet Sistemi imdi tabii zellikle bu stiklal Harbi ben demeyi ok tercih ediyorum, stiklal Harbi, Kurtulu Sava ve zellikle Lozandaki zaferden sonra, yani geen 87 yl aslnda Trkiye Cumhuriyeti Devletinin gerek Kurtulu Savanda, gerek Lozanda kazanm olduu bu zgven Trkiye Cumhuriyeti Devletinin bamszln ve egemenliini korumasnda ok temel unsur olmutur. Lozan Bar Antlamasnn tabii nemi ok ak, net olarak dile getirildi. Tabii ki, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin bamszln, milli egemenliini ve toprak btnln -altn izerek sylyorum- koruyan ve onaylayan bir uluslararas belgedir. Lozanla ilgili olarak zellikle az nce de hakl olarak deerli
171
konumaclar tarafndan dile getirildi. Orada en ok tartlan konularn banda bu ekalliyet, aznlklar meselesi, kapitlasyonlar meselesi, bir de Musuldur. imdi aznlklar meselesinde tabii orada zellikle ngilterenin ban ektii grup Trkiyede farkl etnik gruplarn, farkl inan gruplarnn olduunu ileri srerek bunun da antlamada yer almas ynnde faaliyette, almada bulunmutur, ama Trkiyenin orada srarla altn izdii, yani bata smet Paann tabii ki, Trk delegasyonunun altn izdii nokta Trkiyede gayrimslim olarak tabir edilen -az nce de ifade edildi- gruplarn aznlk olarak kabul edilebilecei. imdi gayrimslim gruplar, gayrimslim adnn altn da iziyorum, bugn nk bu ok gndeme gelecek, biraz sonra amaya alacam, bu gayrimslim ifadesi ok ok nemli bir ifade, Orada Musevi, Rum ve Ermeni vatandalardan bahsedilir, ama Trkiyenin gen Cumhuriyetin orada zerinde srarla durduu ey esasen Osmanlda yzyllar boyunca devam eden millet sisteminin gen cumhuriyette de devamna ynelik bir almadr. Yani millet sisteminde nk rk, soy, etnik kkene baklmakszn Osmanl tebaas, Osmanl Devletinde yaayan halk Trk olarak vasflandrlmtr. Yalnz bu Osmanl tarafndan deil, Trkler tarafndan deil, Batda da 12. Yzyldan itibaren Anadolu corafyasnda yaayan ve Mslman olan, bu Mslman gruplarn ierisinde Trk,
172
Krt, Laz, erkez, Bonak, vesaire sayabilirsiniz, Trkiyede moda tabirle 36 tane saylyor da, ben fazlasn sayamyorum, ama btn bunlarn oluturduu grup Trk halk, Trk ulusu olarak isimlendirilmitir. Yani batda da bu bu ekilde isimlendirilmitir 12. Yzyldan itibaren, dolaysyla gen Cumhuriyetin kurucular bata tabii Atatrk ve smet Paa zellikle bu millet sistemi esasn gen Cumhuriyeti de getirmek istemilerdi ve getirmilerdir. Bu nedenle zaten vatandalk bayla Trkiye Cumhuriyetine bal olan herkesin anayasamzn da ilgili hkmnde belirtildii gibi Trk olarak addedilmesi sz konusu olmutur. Hukuk Reformu imdi tabii burada kimilerinin aklna Trk kelimesinin etnik bir arm yapp yapmad konusu da gelebilir, ama Trk kelimesi az nce de sylediim gibi yalnz Osmanlnn takip ettii bir siyaset deildi, batda da bu ekildeydi. Anadolu corafyasnda yaayanlar Trk halk olarak addedilmilerdir. Yani Mslman gruplarn tmne bu isim verilmitir, bu bu ekildedir, dolaysyla Lozandaki en nemli aznlk ayrm tanm yaplrken Trk delegasyonu bu dnceyle, bu gereklikten hareketle bu ekilde davranmtr. Sadece gayrimslimlerin aznlk olarak kabul edilebileceinin altn izmitir ve bu ekilde gemitir. Kapitlasyonlar konusunda da tabii ki az nce de hocamz da belirtti, tane nemli komisyon kuruluyor. Bu siyasal
173
komisyon, mali komisyon, bir de hukuk komisyonu. Hukuk komisyonu ok nemlidir, hukuk komisyonu nk orada bu kapitlasyonlarn ayrcalklarn kaldrlmas hususu gndeme gelince orada ngiliz delegasyonunda Lord Curzon zellikle kapitlasyonlar konusunda sizde eri sistem geerlidir, dolaysyla bu sistemde bu kapitlasyonlarn kaldrlmas sz konusu deildir. Bunun zerine tabii ki Ankarayla temas yaplyor ve Ankaradan gelen talimatlarla da genellikle hareket edildii iin orada Dr. Rza Nur Trkiyede ok nemli bir hukuk reformunun yaplacan, yani laik sisteme geileceini, laik bir hukuk reformu yaplacana ilikin ak olarak taahhtt bulunuyor ve bundan sonra da zaten bildiimiz tm yasalar Trkiyede laik hukuk sisteminin gerektirdii tm reformlar, devrimler hayata geiriliyor. Bu geirilmesi eyiyle bu kapitlasyonlarn kaldrlmas mmkn olmutur. Musul Sorunu imdi bu kapitlasyonlar kaldrlaca zaman, konusu gndeme geldii zaman aslnda orada grmelerin de kesilmesi sz konusu ki, burada gazeteciler smet Paaya geliyorlar, diyorlar: Grmeler, mzakereler kesildi, imdi ne olacak? Kendisinin cevab: Biz esaret altna girmeyi reddettik Yani bu kadar bu denli kararl bir ekilde bir politika izleniyor, keza yine zellikle ngiliz delegasyonunun bakan smet Paaya unu sylyor: Siz devaml her konumanzda milli ege-
174
menlikten, bamszlktan bahsediyorsunuz. Yeter artk, gna geldi Bu smet Paann syledii ok anlamldr: Biz buraya ebedi olarak bamszlmz ve egemenliimizi kazanmaya geldik, bunun burada ebediyen zlmesi gerekir imdi bir dier nemli husus zellikle bu Musul meselesinde az nce Sayn Hocam da ksaca temas ettiler, Musul meselesi ok nemli bir meseledir ki, Lozanda da zlmemitir bu mesele, Milletler Cemiyetine gitmitir. Milletler Cemiyetine gidilince Milletler Cemiyetinde zellikle Adalet Divanndan bir mtalaa alnmas gndeme gelmi ve alnan mtalaa da Trkiyenin aleyhine olmutur. Ancak Lozanda zlmeyen bu Musul meselesi 1926da ngiltereyle yaplan anlamayla mevcut Irak snrlar olarak tespit edilmitir, ama orada Milletler Adalet Divanndan gelen Milletler Cemiyetinde meselenin grlmesi ve Adalet Divannda Trkiyenin aleyhine gelen bir mtalaa nedeniyle Trkiye Cumhuriyetinin ondan sonraki tm ulusal karlarn ilgilendiren konularda Trkiye devlet olarak bu zellikle Musul meselesinden dolay yaad hayal krklndan dolay uluslararas hakemlere, uluslararas mercilere mmkn olduunca gitmeme konusunda bir politika izlemek zorunda kalmtr. Farkl nan Gruplar imdi ben mmkn olduu kadar balklar altnda hzl bir ekilde gemeye alyorum. Bir dier nemli husus bu
175
ekalliyet, aznlk meselesini syledim, onun zerinde biraz durmak istiyorum, sebebi de u: zellikle imdi biliyorsunuz bizde Trkiyenin Avrupa Birlii meselesi var. 1950li yllarn sonundan itibaren, 1959dan itibaren, ite 1963te imzalanan Ankara Antlamasyla resmi olarak balayan ve Trkiyenin yaklak 50 yldr gndeminde olan ok nemli bir konu olarak medyay, gndemi igal eden bir konu, yani bitmeyen, bitmesi de pek grlmeyen byle bir romantik ak, kara sevdaya dnen bir macera. imdi ok amayacam o konuyu, ama orada Avrupa Birlii Genel Sekreterlii var bizde Ankarada biliyorsunuz, geenlerde bir yaz yaynland resmi olarak: Bundan sonra Avrupa Birlii Genel Sekreterlii yazmalarnda, resmi yazmalarnda gayrimslim ifadesi yerine farkl inan gruplar tabirini kullanacan belirtti. imdi burada neden nemli? Az nce ifade etmeye altm; gayrimslim neyi ifade ediyor ve neden zellikle o seilmitir? imdi farkl inan gruplar tabiri daha nce yaynlanan Avrupa Birlii ilerleme raporlarnda ok bahsediliyor. lk olarak mesela, 2006 ylnda ak olarak AB Komisyonu yaynlam olduu ilerleme raporunda Trkiyede farkl inan gruplar olduunu, bunlarn ierisinde etnik anlamda farkl inan gruplarnn olduunu, Trkler, Krtler, Lazlar, unlar bunlar diye sralyorlar. Bir de inan anlamnda Snni vatandalarla Alevi vatandalarn olduu, yani burada srarla
176
Avrupa Birliinin kulland resmi belgelerinde ifade ettii bir kavramn Trkiyede resmi bir kurulu tarafndan kabul edilmesi, bunun kullanlacann duyurulmas aslnda Lozanda belirtilen ekalliyet, aznlk kavramnn, yani gayrimslim kavramnn iini boaltmaya ynelik bir faaliyet olduunu sylememiz gerekir. Yani burada Avrupa Birliinin srarla kullanmak istedii ki, bu konuda zellikle Avrupa Birlii temsilcisi vard Kretchmer grevden, yani birka yl nce Kretchmerin ak ifadesi vard: Trkiyede aznlk kavram Lozanla tanmlanyor ve bu dardr, dar bir kavramdr, dolaysyla bunun geniletilmesi lazm Yani Lozandaki aznlk kavramn kabul etmediklerini resmi olarak, ak olarak belirtmilerdir. Kald ki, uluslararas hukukta zaten genel kabul grm bir aznlk kavram olmad iin bizim burada bu konuda Lozanda ifade edildii ekliyle resmi olarak ifade edildii ekliyle bu aznlk kavram, gayrimslim ifadesinde srarc ve kararl durmamz gerekir diye dnyorum. Mzakere ereve Belgesi Bir dier nemli nokta zellikle Lozan Antlamasnn az nce de ifade ettiim tabii ki ulus st deil, uluslararas bir antlama olmas, uluslararas nitelikte olmas, yani taraf devletlerin eit, egemen konumuna bal olarak ortak iradeleriyle hkmlerin antlamada yer alan dzenlemelerin belirlenmi olmas. Tabii ki uluslararas bir antlama olmas itibariyle de uluslararas hukukun
177
getirdii temel ykmlln ahde vefa ilkesinin geerli olmas gerekir, ama ahde vefa ilkesine baktmzda, bir tarafta da Avrupa Birliinin zellikle son birka ylda gndeme getirdii konular kyasladnzda gerekten orada ok dikkatli dnlmesi lazm. Tabii ki bugn AB ilikileriyle yrtlen konularda nk o AByle ilgili mesele, nk ABnin genel stratejisi, genel uygulad politika zellikle son birka ylda tabii ki mevcut siyasal iktidardan da cesaret alarak Trkiyedeki hem Lozanla getirilen siyasal sistemi, hem de Anayasamzn temel nitelikleriyle ilgili olarak Trkiyede bir deiiklie, farkl bir dzenlemeye ilikin niyetinin ak olarak ifade edildii birok belgeyi ve faaliyeti sralamamz mmkndr. Bunlarn banda bir tanesi mzakere ereve belgesidir. rnein, Trk kamuoyundan gerek hukukulardan, gerek siyasilerden ok gz nnde bulundurulmadan, nk Trkiye-AB ilikileri gelince daha ok Trkiyede kamuoyunun ilgilendii ey iin magazin yndr, ama 3 Ekim 2005 tarihli mzakere erevesine baknz. Mesela, 2005te, 2004 Aralk zirvesinde mzakerenin balama karar alndktan sonra 3 Ekim 2005 tarihinde Trkiye Mzakere ereve Belgesi imzaland. O zaman devlet bakan olan Beir Atalay mevcut hkmet adna imzalad. Mzakere ereve belgesindeki dzenlemelerin tek tek incelenmesi ok ok nemli, yani zellikle hukukular tarafndan dillendirilme-
178
si ok ok nemli. Orada bu mzakerenin balamas durumunda nelerin yaplaca, nelerin taahht edildii ok ok nemlidir. rnein, taahhtlerden bir tanesi Trkiyenin komularyla snr anlamazlklarn zme konusunda vermi olduu bir taahhttr. Trkiyenin snr anlamazl nerede var? Egede karasular meselesi aklmza geliyor. Ege meselesi olarak orada Trkiyenin uluslararas Adalet Divanna gitme bir taahhd vardr. Ermenistanla ilgili bilindii gibi meseleler vardr, buna kar AB mktesebatna aykr uluslararas antlamalarn geersizlii belirtiliyor. Maksad Aan AB Projesi AB mktesebatna aykr Trkiyenin yapm olduu uluslararas antlama deyince aklmza bizim ilk hemen KKTCyle Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetiyle yaplan antlama geliyor. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetiyle yaplan uluslararas antlamalar askeri, siyasi, ekonomik anlamalar geersiz sayarsanz Kuzey Kbrsn zaten tasfiyesi demektir, bitmesi demektir, dolaysyla buna benzer ok nemli ayrntlar var, ama Trkiyede kamuoyu maalesef bu esasa ilikin eylerle pek ilgili olmad iin Trkiyede deta bu mesele, AB meselesi birok konuda olduu gibi deta bir futbol takm taraftarl seviyesinde tartlyor. Yani AB yanda, ABye taraf olan insanlarla bu konular gndeme getirdiinizde siz ABye bunlar syl-yorsunuz, bu eletirileri getiriyorsunuz, siz demokrasiye mi kar-
179
snz, hukuka m karsnz, insan haklarna m karsnz? Yani Kopenhag kriterleri olarak belirtilen hukukun stnl, insan haklar, demokrasi sanyorum btn hukukularn, btn vatandalarmzn genel olarak kabul grd, benimsedii noktalardr, ama nemli olan husus Trkiyeye dayatlan Trkiyedeki mevcut anayasal sistemin Lozan bata olmak zere mevcut anayasal sistemin deitirilmesine, dntrlmesine ynelik giriimlerin ve eylemlerin eletirilmesidir. Biz de bu noktada hukuku olarak en azndan hukuki boyutuyla ortaya koymamz lazm. Bu anlamda zellikle Trkiye-AB ilikilerine, yani Lozanla balantl olarak bu aznlk meselesinde dayatmalar, siyasi talepleri devam ettii srece Trkiyenin devlet olarak sanyorum u noktaya gelmesi sz konusu olacaktr: Trkiyeye, Trkiye Birlii veya Avrupa Birlii arasnda bir seim yapmak zorunluluuyla kar karya kalacaktr. nk gerekten AB projesi bugn maksad aan bir proje haline gelmitir. Yani Trkiyenin sosyal hayatn, ekonomik hayatn, hukuk dzenini iyiletirici, gelitirici, insanlarn sosyal hayatn, refahn, insan haklar meselesinde iyiletirici noktalardan ziyade bir siyasi proje olarak kullanlmaya balanmtr. te burada bata tabii ki hkmetin ve devletin ilgili yetkililerin mutlaka deerlendirme yapmas lazmdr. Lozan Antlamasnn imzalanmasyla nemli bir nokta ark meselesinin sona erme-
180
siydi. Yani ark meselesinin ana gvdesi tabii ki Anadolu corafyasnda yaayan Trklerin Anadoludan karlmas zerine ina edilmi bir projeydi yzyllar boyunca, imdi ark meselesi dou meselesiyle bugnk meseleye baktnzda aslnda bugn Byk Ortadou Projesi veya Geniletilmi Ortadou Projesi dedikleri eyin hitap ettii corafyann ayn corafya olduunu grrsnz. Yani burada bu noktada da Lozan anlamasnn nemi gerekten ortaya kmaktadr. Av. HSEYN ZBEK imdi hukukular iin terminoloji nemlidir, kelime nemlidir, telaffuz nemlidir. Burada farkl inan gruplar, hatta sempatik gelen bir terminoloji, ekici gelen bir terminoloji byle mspet ve pozitif arm yapan bir terminoloji. Ama ok ciddi bir makas ayrl, ok farkl bir tercih artk, ok farkl bir tanm Lozanda kabullenilen erevenin, kabul ettirilen erevenin dnda bir tanm Trkiyeye dayatlan bu Avrupa Birliinin dnda Amerika Birleik Devletlerinin de o inan zgrl erevesi iinde sunduu ve dikte ettii baskyla da bir paralellik kurulabilir. imdi Mustafa Kemal Paa Lozan sonuta asrlar srm olan, yzyllar srm olan bir suikastn sona ermesi ve bozulmas olarak tanmlanr. Trk Ulusuna kar, Trk milletine kar yzyllardr tasarlanm olan bir suikastn bozulduu bir metin olarak tanmlar. Bu nemlidir. Mustafa Kemal
181
Atatrk bugn iin Trk milleti iin, Trk halk iin nedir? Bamszlk demektir, zgrlk demektir, onur demektir, ulusal kurtulu demektir, ama imdi Avrupa Parlamentosu Bakan Vekilinin bir talebi var Trkiyeden, bunu birka yl nce ifade etti. unu dedi Andrew Duffy, ngiliz parlamenter, Avrupa Parlamentosu bakan vekiliydi sanyorum o dnem bu talepte bulunduunda: Artk Trkiyede kamu binalarndan Atatrk resimlerinin indirilmesinin zaman geldi dedi. Bu bir talep, bu bir buyruk. Atatrk resimlerinin kamu binalarndan indirilmesi ne anlama gelir? Trkiyenin Trkiye Cumhuriyeti Devletinin Atatrkten vazgemesi, reddi mirasta bulunmas anlamna gelir. Ulusal bamszlktan vazgemesi, onurdan vazgemesi, ulus olarak yaamaktan, niterlikten vazgemesi olarak deerlendirilebilir. nk siz bir simgeden, bir onurdan, bir kurulu felsefesinden vazgeiyorsunuz. Bu talepler ska tekrarlanmaktadr ve dikteye dnmektedir. Yine deerli katlmclar, Patrikhanenin Lozandaki pozisyonuna, daha dorusu resmi metne bile girmemitir. Sibel zel hocamzn bu konuda Baro yaynlarndan km ok nemli bir kitab vardr, atf yaplan bir kitab vardr. Heybeliada Ruhban Okulu ve Patrikhaneyle ilgili ok nemli akademik bir almadr. imdi Amerika Birleik Devletlerinin yeni bykelisi, daha nce Badatta grev yapan Ricciardone henz Trkiyede greve balamad, ama bir talebi oldu. Trk
182
basnnda, sermaye medyasnda da ok nemli yer verildi. Dedi ki: Heybeliada Ruhban Okulunun acilen almas lazm Herhalde Ankaraya gelince bu srarl taleplerini tekrarlayacak, ama Trkiyede resmen grevine balamadan nce talebi budur, Heybeliada Ruhban Okulunun almasdr. Bugnlerde her nedense Sensinod Meclisinin toplanamad, artk Trkiye Cumhuriyeti vatanda olan kiilerden oluturulamad gerekesiyle yabanclara vatandalk verilmesi, hatta byle u andaki hukuk mevzuatmzn dnda bunlardan oluturulmas eklinde talepler var. Bunlara talep yerine bask da denilebilir, srarl talep olarak da deerlendirilebilir. imdi sonuta Lozanla kurulan, Lozanla temellenen bir statnn deitirilmesine ynelik talepler ve zorlamalar sz konusu artk 2010da 87. ylnda Lozann, Bu nedenle stanbul Barosu her sene dzenli olarak Lozann hatrlanmas, Lozann deerlendirilmesi ve geen sre iinde Lozann hem kazanm cephesi, kazanm boyutu, hem de niin deitirilmek veya en azndan byle biraz daha yumuatlmak istenmesinin zerine bir meslek rgt sorumluluuyla dikkat ekmek istemektedir. Bu ekilde stanbul Barosunun 132 yl geride brakm Trkiyenin en kkl meslek rgtnn verdii bir sorumluluu da yerine getirmektedir. imdi, deerli katlmclar ilk turdaki konumalarn ve sunumlarn bitirdiler. Ben ikinci turda 10 dakikay gememek zere bu
183
daha da ksa olursa, 5 dakika olursa elbette ki ok daha hem zaman iyi kullanlm olur, hem de gelinen aamada uygun olur diye dnyorum. Tekrar deerli konumaclara sz vermek istiyorum, buyurun Sayn Yetkin. Prof. Dr. ETN YETKN Ben bir-iki ey eklemek istiyorum: imdi herkesin burada vurgulad gibi Lozann amac tam bamszlkt ve Avrupa Birliine getirip ballk sz, ben Avrupa Birliinde art niyetleri bir tarafa atarak mekanizma ynnden bir eye dikkat ekmek istiyorum. Diyelim ki, Trkiye eit artlarla Avrupa Birliine girdi, ye oldu, tam ye oldu. Avrupa Birlii de siyasi birliini tamamlad. Federal veya konfedere bir devlet oldu. Trkiye de bunun yesi oldu. O zaman ne olacaktr? Avrupa Parlamentosu yasama organ olacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi artk bir belediye meclisi kadar yetkisi olmayacaktr, o yetki de Brkseldeki parlamentonun kard yasalar erevesinde olacaktr. imdi bunun tam bamszlkla ne ilgisi var? Devlet olma nitelii nereye gider dier eyler bir yana bu insanlarn oturup dnmeleri gerekir. Buna ek olarak hibir akln yitirmemi Avrupal Trkiyeyi Avrupa Birliine almaz. Bunu ok iyi bilmek lazm. Dnn; o Avrupa Parlamentosunda en fazla temsilciye sahip olacaksnz neredeyse, yannza iki de kytrk lke aldnz vakit Avrupa Parlamentosunda istediiniz yasay karrsnz. Geri biz aramzda anlaamayz,
184
ama farz edin ki anlatk, karrsnz. Yani Avrupa'y ynetirsiniz. Kuramsal bir ey bu, ama olmayacak bir ey deil. Daha nemlisi u kadar isiz var, 15 milyon mu ne, ama iinden memnun olmayan daha fazla kii var. Btn bu uluslararas yollar tkanr, herkes Avrupa'ya i bulmaya gider. Avrupa'da asayi biter, korkun bir olay olur, Avrupa ker, Avrupa uygarl ker. Hibir akll Avrupal bizi oraya almaz, byle inek saar gibi saar. Onu bilmek lazm, bunu ek olarak sylemek istiyorum. imdi bu aznlklardan sz edildi, hocam da syledi bu halini filan, Cumhuriyet dnemi hep eletiriliyor bu aznlk konusunda Trkletirme diye, o aznlk dediimiz kiilerin neler yapp ettiklerini yalnz Birinci Dnya Sava sonunda deil, btn Osmanl tarihi boyunca Fatihten balayarak Trk halkna neler yapp ettiklerini retmek lazm belgeleriyle, her eyiyle. O zaman daha iyi olur, ama burada bir yanllk yapld sanyorum. Denildi ki, Osmanl Devleti Mslman halklarn tmne Trk demitir deil mi hocam? Byle bir ey sylediniz; Mslman halklarn tmne. Prof. Dr. SELAM KURAN Mslman tm unsurlara, Anadolu corafyasnda yaayan Mslman tm unsurlara Trk denilmitir. Mslmanlk eyi esas olmak zere Trk ismi ifadesi kullanlyor.
185
Prof. Dr. ETN YETKN imdi biraz geriye gidersek, Anadolu Trk halkna mlhid der, tanr tanmaz der Osmanl belgeleri, tmne birden Kzlba der. Daha yakna gelirsek 1839dan alalm; bilatefriki cinsi mezhep meselesi gelmitir. 1876 Anayasas da tmne birden Osmanl denir der, Trk demez. Btn Osmanl tebaasna Osmanl denilir der, Trk demez. Yani Anadolu halknn tmne Trk dedii ben tarihte olduunu bilmiyorum. Avrupallar corafi blgeye Trkiye demilerdir, ama ayrmlardr, halk ayrmlardr. Antalyada talyan kolonisi vard, onlara Trk demiyorlard, ama Trkiyede yayor diyorlard. Mersinde yle vard, bunlar ayrt etmek lazm. Yani bu Krt lafn dikkatli kullanmamz lazm, imdi bu tepkisel davran, Cumhuriyetteki tepkisel davrann altn bir somut olayla izmek isterim. Hocam da deindi, bizim Birinci Dnya Sava olsun, sonrasndaki milli mcadele olsun Yahudilerle sorunumuz olmamtr bir-iki bireysel olay dnda, hatta bize yardmc olmulardr. Niye? elikileri Hristiyanlarla idi ve en rahat ettikleri lke Osmanl lkesiydi. Bir srail devleti yok o zaman, ama Hristiyanlarn eline getii vakit gene zulme urayacaklard ve dolaysyla ciddi olarak istihbarat olarak bile yardm etmilerdir. Bakn, ben Meclis tutanaklarn kartrrken Birinci Meclisimiz yle bir eye rastladm: Yahudi cemaati adna ki, Misak Millinin
186
altnda 5 Yahudi mebusun da imzas vardr, nk onlar seimi boykot etmedi, katld. Onlardan ikisi hem Osmanl Yahudi, Trk Yahudi, hem dnya Yahudileri adna Trkiye Byk Millet Meclisine bir telgraf ekmiler. Telgraf iki madde: 1. Zafer kutlanyor, 2. Biz btn Yahudileri temsilen talep ediyoruz ki yce Meclisten, Filistinin mandas ngilizlere verilmesin, Trkiye devletine verilsin. Bu telgraf ta okunmaya balarken Meclisteki mebuslar -tutanak byle- hibir gayrimslim aznlk bu Meclisi muhatap alamaz, telgraf ekemez diye itiraz etmeye balyorlar. Bunun zerine Bakan komisyona havale ederek olay geitiriyor. Bakn, ihanet etmemi, bizimle beraber olmu bir halk, bizi tebrik ediyor ve gururumuzu okayacak bir telgraf ekiyor. Metni tutanakta var telgrafn, fakat o kadar ekmiiz ki, buna bile tahamml edememiiz. nsanlarn o dnemi ok iyi bilmesi lazm, bakn bu days m, amcas m ne gitti Yunanistana, orada anlarn yazd. Bu Heybeliadada Trklere kuyudan su ektirirken en sona koyup bir de Zito Venizelos diye barttklarn kendisi anlatt. imdi bu adadaki, stanbul'da burnunun dibinde ve ben size bir ey daha syleyeyim; 1921 ylnda stanbul igal altnda, stanbul'a Marmara evresinden Trk halkndan bu Yunanllar bize zulmediyor diye ok ikyet gelmi. Bunun zerine ngiliz, Fransz, talyan igal komutanlklar uluslararas Kzlhala beraber iki komisyon kuruyor. Biri ile tarafna,
187
biri de Mudanya tarafna gidiyor. Bu komisyon kendisi fotoraf ekmi ve bu kitap Franszca olarak 1921 ylnda Ahmet hsan Yaynevi tarafndan yaynlanyor. Yani sansr izin veriyor, ngiliz, talyan, Fransz sansr izin veriyor bu kitabn yaynlanmasna, onlarn raporu bu uluslararas Kzlhala beraber. Burada Yunanllarn yaptklar zulmn fotoraflar ve belgeleri var kendi mttefikleri tarafndan, bizim deil, sava srasnda kendi mttefikleri tarafndan, imdi btn bunlar bildikten sonra Lozan filan deerlendirmek gerekir. Benim son sz olarak da syleyeceim ey udur: Trkiyede bugn olan eyler Tanzimattan bu yana Osmanlnn yaadklardr, birebir ayndr. Duyunu Umumiye yerine IMF vardr, aznlklar yerine Krtler vardr, unlar vardr, hepsi ayndr, Ermeni sorunu ayndr, Yunan sorunu ayndr, hepsi emperyalizmi stp stp nmze getirmitir. Tanzimatta Tanzimattan o yana yaptmz hatalar aynen yine yapmaktayz, bugnk bizi ynetenler de ayn Tanzimat yneticilerinin kafasna sahiptir, dn vere vere bu ii halledeceiz diye diye, ama ne acdr ki, son sz olarak unu syleyeyim; bugnk Babakanmz stanbul Belediye Bakanyken kendisiyle yaplan bir rportajda Kemalizmin artk ldn kendisi sylemitir. 21. Yzylda Kemalizme yer olmadn, cumhuriyet bandan beri Atatrk dneminden beri halka eziyet edip karanlk bir a olduunu ve Trkiyede yalnz Trkler
188
deil, Trkiyenin Trklerin olduu sznn yanl olduunu o gnk devirde Trkiyede 22 etnik grup olduunu, bu 20 etnik grubun da Trkiyenin asl sahibi olduunu sylemitir. Bu dncesinden ne kadar vazgeti bilemiyorum, ama kendi imzasyla bu kitap Trkiyede kinci Cumhuriyet Tartmalar ad altnda yaynlanmtr. Yani kendi szleridir, bu bakasnn deil. O zaman biraz iimiz zor gibi geliyor. Teekkr ederim. Av. HSEYN ZBEK brahim Ethem Atnur Hocama sz veriyorum hemen, buyurun. Do. Dr. BRAHM ETHEM ATNUR Efendim, ben bu Trklk mevzuunda biriki kelime ifade etmek isterim. Osmanl veya Seluklulardan itibaren, yani 11. Yzyldan itibaren Trklerin yakn douya gelmesiyle birlikte bugnk Ortadounun byk bir ksm, yani Seluklu topraklar bugn daha sonraki Osmanl topraklarnda yaayan herkese Avrupallar Trk demitir. Hatta bu Osmanlnn falan, Seluklunun verdii isim deildir, bu Avrupallarn bize verdii isimdir. Ta Marco Polo Seyahatnamesinden itibaren bu ifade kullanlmtr. Hatta 1530larda falan, 1600lerde Yunanllardan bile Grek Trkleri olarak bahsedilir, bu tarihi kaytlarda mevcuttur. Hatta gncel ifadelerde bulunmak istersek Arjantinin bir devlet bakan vard Carlos Menahem, El-Trkiydi aslnda adam Hristiyand, ama Hristiyan Arap Lbnandan gittii iin Trk olarak adlandrlm. Tabii ki
189
bu gnmzde artk Trkiyede Trklerin olmadnn iddia edildii, Trk kelimesinin unutturulmaya alld bir dnemde bunu da dikkatinize sunmak isterim. Bir de bizim bir Trk Hristiyanlar mevzuumuz var, bu mbadeleyle ilgili benim zldm bir eyi ifade etmek isterim. Aslnda Cumhuriyet kurulurken hani gnmzde Trkiye Cumhuriyeti rklk yapmtr, asimilasyon yapmtr falan falan, ben bizim belki byle buna raflarda rastlayacamz birtakm kelimeler filan bulabiliriz, ama Trkiye Cumhuriyetinin bunlara frsat da olmamtr, niyetlenmemitir de. Mesela, mbadele yapyoruz kymetli dinleyenler, mbadele Trkiyedeki Rumlarla Yunanistandaki Trkleri yer deitiriyoruz. Mbadele din esasna gre yaplm, yani rk esasna gre yaplmam. 200 binden fazla Trk biz Anadoludan kovduk. Hristiyand bunlar, Ortodokstu, alaya alaya gittiler. Peki, imdi efendim Trk deyince hopluyorlar. Geri kalan herkese de Trk dedik, etnik adan deerlendirmedik bunu. Peki, yerine kimi aldk? Irk bir devlet hi bu boalan insanlarn -ki, bunlarn dediim gibi 200 bin civarndaki etnik adan Trkt, dierleri Rumdu, Romalyd aslnda onlar dapeki bunlarn yerine kimi aldk? Bonak aldk, Arnavut aldk ve bugn Trkiyeden Karstan tutun Hakkariye kadar o blgenin ounluunu oluturan Krtleri aldk. Nereden aldk? Ermenistanda Krt kalmad. Kinyas Kartaln byk aireti, Hakkari civarnn insanlarn
190
aldk. Hakkari ounlukla Nasturiydi. Bu boalan nfusu nereden doldurduk? Oradan insan aldk, onu kendimizden saydk, ama zldm taraf Trkleri de kovduk, onlar da Yunanistana gittiler. Maalesef ilgilenmedik, onlar artk Rum oldular, Yunanl oldular. Efendim, Lozana dnersek byle birka vaktinizi de almadan, Lozanda tabii bizi vuracak yerleri biliyorlar. Mesela, Lord Curzon diyor ki: Biz size ne diye ifade edelim? Siz hangi devletsiniz, devletinizin ad ne? smet Paa balyor gevelemeye: TBMM Hkmeti imdi hkmet ayr ey, hukuku hocalarmzdan zr dilerim hkmet ayr ey, devletinizin ismi ne? Yok, onun iin 1922nin Nisan aynda daha Lozan kesintiye uram, smet Paa dnmemi, Mustafa Kemal hemen Seyyit Beyi bir tane Anayasa hukuku profesrmz var. Mesela, imdi hocalarmz ok maallah, bir tane Anayasa hukuku profesrmz var. Aslnda iki tane, biri Celalettin Arif Bey Meclisi Mebusan reisi, sonra meclise geldi. Atatrkle anlaamad, talyaya gitti, Seyyit Bey. Seyyit Beye diyor ki: u Cumhuriyet nedir? Cumhurbakannn yetki ve grevleri nedir? Bununla ilgili bir tasar hazrlayn ve Seyyit Bey de 1923n Nisanndan itibaren bununla ilgili almalara balyor. Bu arada smet Paa da Lozana gidiyor. Efendim, Lozanda bizim bir de Rusya, Sovyet Rusya var. Bizim yoldamz, yani 1917den itibaren ben hep yle ifade ederim: 1917 Bolevik ihtilali Tanrnn Trk koru-
191
duu, kutsad gndr. Ben Bolevik, komnist filan deilim, hi alakam yok, ama biz o sayede ok iler yaptk. Trkiyenin dousunu aldk, biz Ruslarn elinden ok zor alrdk. yle ynak yapmlard ki, bir de Kurtulu Savanda tabii kol kola girdik. Mesela bir rnek, Sakarya Savan kazanmz, biz kutlama filan yapamyoruz. Yiyecek ekmeimiz yok, ayamzda ayakkabnz yok ne kutlamas, ama Moskovada ve Petersburgda fener alaylar dzenleniyor. Onun iin Trkiye TBMM Hkmeti Rusyay da Lozana katmak istiyor, ama ngiltere kurnaz Curzon Hayr, olmaz diyor. Sadece Boazlar Komisyonu mevzuunda Rusyay da iin iine katmz, Rusya bizim btn isteklerimizi desteklemi. Tabii o mesela, bu adalar mevzuunda filan tabii ki o da kendi menfaatleri konusunda destekliyor. Efendim, bizim bir de bu gnmzde de bamz ok artan her ne kadar mesela diyoruz ki, Lozanda Ermeni meselesi halledilmitir. Dorudur, uluslararas hukuk asndan halledilmitir, ama gnmzde bizi zorluyor. Uluslararas anlamda skntlar yayoruz. Peki, nasl halledildi? Ermeni yurdu meselesi kesinlikle zaten reddedildi, byle bir ey kaytlara girmedi. Bununla ilgili mallar mevzu envali metruke dediimiz terk edilmi mallar, Ermeni kelimesi gemeden bununla ilgili bir dzenleme yapld, genel af ierisinde bir dzenleme yapld. Denildi ki, bu Lozana dahil lkeler ki, bunlarn ounluu zaten
192
Balkan lkeleriydi, oradan da baya bir Trk nfus gelmiti, ounluu yollarda krlmt. E bunlarn da mallar var, bunlar da geriye dnmek isteyebilirler. Trkiye toplu Ermeni gn kabul etmedi, tutanaklara bile geirmedi, ama 18 ay gibi bir msaade tannd karlkl olarak, isteyen gelsin maln alsn, isteyen gelsin vatandaln alsn ve o tarihten sonra da bunun yok hkmnde olaca ifade edildi ve tutanaklara geirildi. Bir de bizim burada bir baarmz borlar konusunda Osmanlnn malum borlar oktu, Trkiye bunun Osmanldan ayrlan dier devletlere ayrlmasn da Trk heyeti salad, ama burada bir sorun var; bize ayrlan ksmn faizi sterlin hesabndan yaparsanz 5 milyon frank faiz geliyor, frank zerinden yaparsanz 1 milyon 700 bin frank faiz tutuyor. Trk heyeti frank zerinden diyor, Franszlar yok sterlin zerinden, aslnda biz borlanrken sterlin zerinden borlanmz, senetlerde de o var, ama neticede Trk heyeti frank zerinden faiz demeyi kararlatrd ve 1930lu yllarda bununla ilgili yeni dzenlemeler yapld, oradan da bir kr etti Osmanl borlar konusunda, ama en sonunda 1954te bu Lozanda grlen konular tamamen gndemden kalkt. Bizim Lozandayken Ankaradaki TBMM Hkmetinin ve Mustafa Kemalin tabii lideri olduu hkmetin bu batl balaklar blme anlamnda bir baka faaliyeti var, o da u: Amerikallara Chester projesini veriyorlar.
193
Franszlar ve ngilizler aryor bize niye vermediniz, onlara verdiniz? Hlbuki yrmedi zaten, yrmeyecei de akt da bir nevi bizimkiler ben dnemin tutanaklarndan da grdm, bir oyun oynamlar. Nasl Sovyetlere oyun oynadlarsa, yani ben onu oyun olarak adlandryorum. nk biz komnist olacamz adamlara resmen baryorduk. SALONDAN Ak ak sylyor olmayacaz diyor. Mecliste sylyor. Do. Dr. BRAHM ETHEM ATNUR Hocam, o daha sonra. SALONDAN Yok, banda sylyor. Do. Dr. BRAHM ETHEM ATNUR 1920de biz askerimizin niformasn skyoruz, Nahvanda mfrezemiz var. SALONDAN O Kazm Karabekirin Do. Dr. BRAHM ETHEM ATNUR Yok hayr hocam, o genel bir eydir. Yani diyoruz ki, ama Lenin yle diyor hocam, beni balarsanz ifade edeyim. Kars anlamasndan sonra yle diyor: Ben Mustafa Kemalle ada olmaktan -bunu Komnist Partinin bir toplantsnda sylyor, yanlmyorsam 27 Kasm 1921dir- mutluyum, ama Mustafa Kemalin artk komnist olmayacan biliyoruz, bundan da zntlyz Evet, bir kanal amlar, byle bir gstermelik bir eyler yapmlar, ama bunlar hep gstermede kalm. Kzl ay takmz askerimizin bana.
194
SALONDAN Hocam, onu yapan slamclar, slamla komnizmi bir dnmler, benim byk babam da o meclisteydi, o da anlatrd imdi utanyorum krmz taktk buraya diye, milliyetiler bunu yapmad. Do. Dr. BRAHM ETHEM ATNUR Netice itibariyle Lozanla ilgili bilmi-yorum soru ksm olur mu, aar myz? Syleyeceklerim bu kadar, sayglarmla. MER F. EMNAAOLU Sreyi gzeterek sadece aznlklar konusundaki grlerimi aktarmak istiyorum. Lozan szlemesi konusunda da en ok tartlan ve gndeme gelen konu tm konumaclar ifade ettiler, bunlarn ierisinde aznlklar var. u herkese biliniyor, ama zellikle tartmalarda gzden rakta tutulmaya allyor; Lozan szlemesi yaplrken, Lozan Anlamas yaplrken uluslararas hukuk platformunda aznlklar iin tek lt din lt deildi. nk daha nce Sevr grmeleri srasnda Trkiyede hem dil, hem din, hem de etnik kken soy boyutuyla ynden de aznlk olduu konusu Sevr Anlamasn girmiti ve Lozan grmeleri srasnda sadece din boyutuyla tm bunlar ileri srlmesine ramen Trkiyede sadece din boyutuyla aznlk olduu konusu Lozan Anlamasnda yer ald. imdi deerli konumac ifade etti, gayrimslim ifadesi, ibaresinin farkl inan gruplar ekline evrilmesi aznlk kavramnn
Sevr Antlamas
195
iini boaltma deil, Lozandaki aznlk kavramnn Sevre doru bir dnm srecine gtrlmesinden baka bir anlam tamyor. Aznlklara ynelik Avrupa szlemelerinde szlemeden baka devletin de o szlemeye ilikin beyannda o grubu, o topluluu aznlk olarak ayrca tanmas, beyan etmesi gerekiyor. Birlemi Milletler Szlemelerine baktmz zaman o topluluklarn kendilerini farkl hissetmesi, farkl grmeleri aznlk haklarndan yararlanmalar iin yeterli grlyor. Ayrca devletin byle bir beyanda bulunmalar gibi bir durum aranmyor. Lozan Anlamasn biz burada deerlendirirken Avrupa Szlemeleri ereve-sinde konuya yaklamamz gerekiyor ve dolaysyla burada sadece ve sadece Trk vatanda olan ve sadece ve sadece gayrimslimler Trkiyede aznlk haklarndan yararlanabilir. imdi bir kelime ieriine ynelik tanm deiiklii Lozan olduu gibi ieriini deitiren Sevrdeki dzenlemeye doru gtren bir durumu ortaya karyor. imdi tabii burada farkl etkenler de var, konumamn birinci blmnde ifade ettim hep 12 Eylln izlerinin silinmesinden sz edilerek farkl eyler yaplmaya allyor. Anayasa dahil olmak zere Avrupa Birlii grmeleri dahil olmak zere farkl konular gndeme getiriliyor. 12 Eylln izlerini silebilmek iin ncelikle 12 Eyll hukuk dnyasnda da izlerini silebilmek iin 12 Eyll Trkiyede hem her trl siyasal dnceye
196
su boyutuyla yaklat iin sonuta siyasal slam oradan ortaya karak kendisine bugn ynetme iddiasyla Trkiye gndemine oturdu. Her trl farkll da basklad iin buradan da ayrlklk ve blclk kendisine beslenebilecei bir zemin buldu. Bakn, aznlk noktasnda 1960 dneminde 648 sayl Siyasi Partiler Yasas vard. O yasada da Trkiyede aznlk yaratlamayaca ynnde ayrca Lozann dnda yaratlamayaca ynnde hkmler vard. 12 Eyll dneminde 2820 sayl Siyasi Partiler Yasas karld, onun da 81. maddesinde yine benzer hkmler getirildi, ama o maddeye yle bir hkm konuldu: Siyasi Partilerin eski 648 sayl Yasadaki hkme ilaveten orada olmayan Trke dnda dil kullanamayaca Propagandalarnda ve uygulama nereye geldi ve Lozandaki o hkmler uygulamada 12 Eylln Lozan, din, laiklik, hukuk alg ve anlayn da gsteren bir rnek olarak vererek szm noktalayaym. Bugn bir siyasi parti dorudan kitleye Trke dnda bir dille seslenirse yasaya gre su, tercmana konuur, tercman o kitleye ayn eyleri sylerse o kitlenin dilinden bu su deil. Neden? Sonuta o kitle Trke bilmiyorsa her trl siyasi haklar olan bir kitle, o siyasi haklarndan yararlanacak olan bir kitle, sonuta o siyasi haklarn kullanabilmesi iin onlara onun dilinden ulamanz gerekiyor. Direkt yaparsanz bunu 12 Eyll su olarak gryor, tercman yoluyla yine ayn kitleye
Sevr Antlamas
197
ularsanz bunu su olarak grmyor ve bu ortamdan beslenen bir yapda bizde Trkiyede aznlk haklarn tartyoruz. Evet hocam, ben szlerimi burada noktalayaym. Lozan Anlamasnn ruhuna uygun olarak, ieriine uygun olarak hukuk sistemimizin her geen gn kayma gsterdiini belirterek sayglarm sunuyorum. Av. HSEYN ZBEK Sayn Versan. Prof. Dr. RAUF VERSAN Belki bir teferruat, ama arkadamn syledii bir sz teyiden ben de sylemek istiyorum. Bu konferansta, Lozan Konferansnda Musul meselesi zmlenemeyince yle bir hkm konuldu anlamaya: 9 ay ierisinde her iki devlet temsilcileri snr tespit amacyla grecekler, olamad takdirde konseye gelecek milletler cemiyeti Fethi Beyle ngiliz Percy Cox galiba, ikisi 15 gn kadar, 2 hafta kadar mzakere etti, fakat snr tespit edilemedi. Onun zerine ilgili hkm uyarnca Lozan Anlamasnn konseye geldi. Konsey bu konuda bir karar ald snrn tespitiyle ilgili, fakat Trkiyenin baz itirazlar zerine o karar imdi neydi itirazlar ona girmek istemiyorum o iin hukuki tarafna, milletler cemiyeti bnyesinde grev yapan bu mahkemeye, Milletleraras Daimi Adalet Divanna havale edildi. stiari mtalaa verdi Adalet Divan ve onun zerine mesele halloldu ve bu i bitti. Arkadamz dedi ki, Trkiye asndan
198
negatif bir karard o ve ondan sonra Trkiye bu mahkemeye kar bir souk duru mu sergilemeye balad? Tespite katlyorum, Trkiyenin sadece Milletleraras Adalet Divan deil, dier milletleraras mahkemelere kar da u veya bu sebeple bir ekingenlii var. Mesela, bu kta sahanl meselesinde Adalet Divanna gitmekten kanyor Trkiye, halbuki gitmi olsa hukuki adan Trkiyenin elinin zayf olduunu ben zannetmiyorum. Bir de unu da sylemek istiyorum bu ekingenliin bir baka tezahr: Henz karar okumadm, ama dn Milletleraras Adalet Divan Kosovayla ilgili davada kararn verdi, istiari mtalaasn; Kosova birka sene nce tek tarafl bamszln ilan etmiti Srbistanda, uluslararas hukuka uygun mu deil mi diye Genel Kurul Birlemi Milletlerin Adalet Divanna bunu sordu ve dn karar verildi. Sylemek istediim u: stiari mtalaa yarglamasnda devletin herhangi bir devletin Birlemi Milletlerin yesi olur, olmayabilir, Divana gidip kendi grlerini ileri srebilmesi mmkn ve bu da kaytlara geiyor. Adalet Divannn resmi kaytlarna geiyor. Keke Trkiye Kbrsla ilgili byk benzerlik var bu Kosova olaynda ve keke kendi kanaatini de syleseydi Kosovaya ilikin olarak, Kbrs konusunda ok elini glendirirdi ve bunu yapmad. Niye yapmad bilmiyorum, ama rahatlkla yapabilirdi. Trkiyenin hukuk maviri yahut Laheydeki bykelisi yapp byle 15-20 dakikalk bir konumayla
Sevr Antlamas
199
grlerini Trkiye adna belli etmi olsayd ok faydal olaca kanaatindeyim. Yani ayn fikirdeyiz, milletleraras mahkemelere kar bir ekingenlik var. Teekkr ederim. Prof. Dr. SELAM KURAN Evet, zaman ilerledi, ben de birka noktaya ok ksa deinmek istiyorum. imdi ben az nceki konumamda tabii Trk kavramn etnik anlamda, rk anlamnda kullanmadm ve kullanlmadn da dnyorum. ahsi kanaatim tarihte de, batl kaynaklarda da bunu bir etnisite ifade eden, bir rk ifade eden bir anlamda kullanlmam, nk Trk kavram genel itibariyle o dnemlerde ve hl da byk lde etnik anlamda deil, daha ok tarihi, siyasi ve kltrel bir kavram olarak kullanlyor. Yani ben bu ekilde olduunu dnyorum, yoksa etnisite anlamnda, rk anlamnda ifade etmedim. Lozann bir temel nitelii, temel zelliinin de zellikle Trkiye Cumhuriyeti Devletinin temel niteliklerine ilikin esaslar belirlemi olmasdr. Az nce de ifade etmeye altm, zellikle millet kavramyla ilgili olarak, oradaki esas alnan millet kavram Osmanlda yzyllarca devam eden millet esasdr, millet kavram olarak belirlenmi, yani gayrimslimlerin aznlk olarak ifade edilmesi lkeyle, lkesel btnlnn belirlendii bir antlamadr. zellikle tabii gen cumhuriyetin bata Atatrk ve smet Paa olmak zere Trkiye Cumhuriyetinin siyasi, hukuki, sosyal ve kltrel reformlarn,
200
devrimlerini yapabilme, yapma konusunda ok nemli bir kilometre tadr Lozan, yani Lozandaki izilen ereveyle Trkiye Cumhuriyeti Devletinin temel nitelikleri belirlenmitir ve bundan hareketle de Atatrk ve arkada-lar bildiimiz nemli devrimlere imza atmlardr. Bir dier nemli sonucu Lozann bamszlk mcadelesi veren dier mazlum smrge altnda bulunan halklara ok nemli bir k vermitir, nemli bir heyecan vermitir, yol gsterici olmutur. Benim Lozanla ilgili olarak bunlar ifade ettikten sonra Lozanla ilgili en nemli tehdidin zellikle AByle ilikilerde, Trkiye-AB ilikilerinde ortaya kacan, kmaya baladn dnyorum. Yani aznlk kavramnn tartmaya almas, millet kavramnn iinin boaltlmaya balanmas Trkiyenin dini temelde deil de, etnik temelde, soy temelinde, rk temelinde bir aznlk tartmasnn almas Lozann iinin boaltlmas anlamna gelecektir. Lozann iinin boaltlmas da Trkiye Cumhuriyetinin temel niteliklerinin tartlmaya almas anlamna gelecektir. Tabii bir de nemli bir anlam Lozann son olarak zellikle Trk d siyasetinin temel niteliklerini de belirlemi olmasdr. Yani Lozan sadece salt hukuki anlamda uluslararas bir anlama deildir, Trk diplomasi hayatnn da bir temel eseridir, bayaptdr. Yani orada bata smet Paa olmak zere Trk delegasyonunun ortaya koymu olduu
Sevr Antlamas
201
alma, gerektiinde grmelerinin kesilmesi, yani grmelerin kesilmesinin dahi gz nne alnmas, gerektiinde tekrar bir silahl mcadeleye giriilebileceini, yaplabileceinin mesajnn verilmesi ve muhataplarla mutlaka eitlik ilkesi temelinde, eit egemen devlet olarak muamele grlmesinin srarla altnn izilmesi ve bunun gerekletirilmesi ok ok nemlidir. Trk d siyasi hayat asndan grmelerin kesilmesi durumunda kapitlasyonlar meselesinde birleik cephenin kurulmas, yani dier tm devletler tarafndan, Trkiye yalnz kalmasna ramen bu kapitlasyonlar meselesindeki taleplerinden vazgememitir. Burada, yani bazen uluslararas meselelerde, uluslararas mzakerelerde yalnz kalmanz o konuda haksz olduunuz anlamna gelmez. Yani biz bunu Trkiyede zellikle Kbrs meselesinde, Ege meselelerinde ok yayoruz. Bir lkenin mmkndr ki, uluslararas bir meselesinde zmszlk zerine de bir strateji gelitirilmi olmas mmkndr. Yani ille de her uluslararas meselenin mutlak anlamda 5 ylda, 10 ylda, 50 ylda zlecek, zlmesi gerekir diye bir eyin uluslararas ilikilerde pek geerli olmad, bazen yalnz kalnmas durumunda da sabrl ve istekli olunmas durumunda sonu alnabilecei mmkndr. Ben szlerimi burada kapatyorum, bu referandumla ilgili Sayn Bakan gitti tabii, orada bir ey syledi, ama referandumla ilgili
202
herhalde konuyla ok yakndan ilgili deil, ama bu biraz da herhalde magazin ynyle siyasi gndemle ilgili, herhalde ben hukuku olarak daha ok, yani eer hukukular sanyorum bu konuyla ilgili olanlar biraz aratrmlardr. Dnyann hibir yerinde birbirinden farkl konular ihtiva eden 26 maddelik bir metin halkoyuna evet veya hayr diye sunulmaz. Ben sadece bu ynyle bu konuya yaklamak isterim ki, bu konuda da biliyorsunuz Avrupa Konseyinin Venedik Komisyonu 2006 ylnda yaynlam olduu referandumun yaplmasna ilikin temel ilkelerde isel ba olmayan birbirisiyle ilgisi olmayan konularn halkoyuna sunulmas durumunda buna vatandalarn serbest iradesine, serbest seim iradesine kar bir hile olduu, yani sunulacak konularn isel bann olmas gerektii ifade edilmektedir. Metin zaten bilindii gibi birbiriyle ok farkl konular ihtiva etmekte, siyasi anlamda da zaten bir parti tzn deitirir gibi salt bir partinin dar kadrosu erevesinde 3-5 kiinin hazrlam olduu bir metnin Trkiye Byk Millet Meclisine getirilerek ve dier siyasi partilere tebell ettirilerek geirilmesi bir siyasi partinin sadece bir tznn deitirilmesini hatrlatyor. Bu iki nedenden dolay burada bu referandumda sanyorum bata hukukular ok salkl deerlendirme yapacaklardr. Ben szlerime son verirken zellikle Lozan Antlamasnda emei geen bata Atatrk ve silah arkadalar, smet Paa olmak zere
Sevr Antlamas
203
tm emei geenleri saygyla, minnetle tekrar yad ediyorum, hepinize teekkr ediyorum. Av. HSEYN ZBEK Deerli katlmclara Baromuz adna ok teekkr ediyoruz. Sizleri bundan sonraki etkinliklerde de yine Baromuzun konuu olarak grmek istiyoruz. Sonu olarak; Lozana giden heyet asrlk hesaplarn grleceini biliyorlard. Yllar sren savatan km, cepheden alnnn akyla km, emperyalistleri lkeden kovmu olmann onuru, zgveni iindeydiler ve hibir zaman Lozana gittiklerinde komu-larla sfr sorun diye bir teslimiyet psikolojisi iinde deillerdi. Son yllarda yeni bir diplomas buluu gndeme geldi! Dnya diplomasi literatrne katk veya byle bir mucizev bulu anlamnda sfr sorun formln ortaya att baz d politika ustalar! Aslnda buna sfr sorun mu, sfrlama m, sfrlanma m, yoksa teslimiyet mi kukusuyla bakmak gerektiini dnyorum. Bunu elbette ki tarih gerektii ekilde deerlendirecektir. Hepinize ben tekrar sayglar sunuyorum.

Karanlıktan Aydınlığa Sevr Ve Lozan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karanlıktan Aydınlığa Sevr Ve Lozan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Genel Yayn Sra No:185 2010/27 Cep Kitapl: LXIII

ISBN No: 978-605-5614-68-3

Yayna Hazrlayan Av. Celal lgen - Av. Cokun Ongun

Kapak Can Eren

Birinci Basm: Aralk 2010

Av. Celal LGEN Yayn Kurulu Bakan

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar

Sevr: Paranoya m Gncel Tehdit mi?

stanbul Barosu Yaynlar