DLN KKENLER

Dessalles, Jean-Louis vd. (2014), Dilin Kkenleri (ev. Atakan Altnrs), Ankara: Bilge Kltr Sanat Yaynlar, 112 s.

Arife Ece TOMBUL*

Gazi Trkiyat, Bahar 2014/14: 239-241

Dil, phesiz yzyllar boyunca zerinde en ok dnlen kavramlardan biri

olmutur. zellikle dilin kkeni meselesi ilkalardan bugne tartlan ve hatta
zaman zaman zerinde tartlmas yasaklanan bir konu olarak gizemini
korumaktadr.

Eski ada dilin kkeni ile ilgili fikir yrtenler genellikle filozoflar olmutur.
Romallarda, Lucretius Carus insanlar dilin trl seslerini karmaya sevk edenin
tabiat olduu grn savunur, ona gre eyalarn isimlerini douran ey de
ihtiyatr. Vitruvius, dilin douunu iddetli bir rzgr nedeniyle aalarn birbirine
srterek ate almasyla birlikte insanlarn nce korkup daha sonra birbirlerine bunun
faydalarn anlatmaya almasyla aklar. Baz dnrler ise dilin douunu
dorudan doruya taklidi szlere balamlardr.

Yunanllarda Eflatuna gre fikir dilden deil dil fikirden doar, nk eyaya ad
vermek iin nce onu bilmek gerekir. Aristoya gre dil tabii deil itibaridir. Sesler
tabii ve ilahi olsa da onlarn kullanl beeri ve ihtiyaridir. Epikr ise dillerin
tabiiliini kabul etmekle birlikte dnyadaki insanlarn farkl diller konumalarn
psikolojik unsurlarla aklamtr.
Ortaa dnrlerinin dillerin douu meselesine bak alarn en ok etkileyen
unsur dindir. slam dnyasnda, Kuranda Bakara suresinde geen Allahn Hz.
deme btn isimleri retmesi Arap limleri iin k noktasdr denilebilir.
rnein, Allah tarafndan deme retilen isimlerin eitli dillerde olduu ve
Ademin evlatlarnn da btn bu dillerde konuabildii ve onlar yeryzne dalnca
farkl dillerin ortaya kt gr yaygndr.
Hristiyan dnyasnn konu ile ilgili grleri daha ok Eski Ahitte geen demin
mahlkatlara isim verdii ve Babil ahalisinin dalmas srasnda dillerin tredii ile
ilgili metinlerle alakaldr.
Eski alarn felsef, mitolojik ve din karakterli aklamalarndan sonra her ne
kadar Descartes 17. yzylda dili, insan hayvandan ayran en belirgin zellik olarak

* Ar. Gr., Gazi niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, Ankara / TRKYE.
a.ecetombul@gazi.edu.tr
240 | A r i f e Ece Tom bul / G azi Trki yat, Baha r 201 4/14: 239-241

tanmlasa da modern bilimin ilerlemesiyle hayvanlarn da kendilerine zg iletiim

yollar olduu ortaya km ve dil olgusunun incelenmesinde yeni bir aama
kaydedilmitir. Darwinin 19. yzylda evrim kuramn ortaya atmasndan sonra insan
dilinin de evrimle ortaya km olabilecei tartlmaya balanmtr.
Trkiyede dilin kkeni ile ilgili teorileri Ragp Hulusi zdem Dil Treyii
Teorilerine Toplu Bir Bak adl makalesinde ele almtr. Michael Corballisin aretten
Konumaya Dilin Kkeni ve Geliimi, Meritt Ruhlenin Dilin Kkeni, Ernest Renann Dilin
Kkeni zerine, Steven Roger Fischern Dilin Tarihi adl kitaplar ise konu ile ilgili
dilimize tercme edilen eserlerden bazlardr.
Bu yln Ocak aynda yaymlanan Dilin Kkenleri adl kitap da dilin nasl
doduunu ve nasl gelitiini farkl bilim adamnn gznden, disiplinler aras ele
alan bir alma. Eseri, Ernest Renann Dilin Kkeni zerine isimli kitabn da Trkeye
kazandran Atakan Altnrs tercme etmi. Altnrsn ayrca dealar ve Dil Balamnda
Locke ve Leibniz ve 50 Soruda Dil Felsefesi isimli iki telif kitab mevcut.
Dilin Kkenlerinin yazar var: Yapay zeka ve kognitif bilimler profesr Jean-
Louis Dessalles, Paleoantropoloji profesr Pascal Picq ve Matematik ve bilgisayar
profesr Bernard Victorri.

ana blmden oluan kitapta ilk blm Pascal Picqe ait: Szn Zaman: Eklemli
Dilin Ortaya k. Bu blmde Uup Gitmi Szler Ve Epistemolojik Noksanlk balnda
yazarn zellikle vurgulad ey dilin kkeni hakknda bilimsel bir yol tutmak iin
modern evrim teorilerinin erevesi iinde, bir yapnn veya bir ilevin kkeni sorunuyla, o yap
veya ilevin dnmn birbirinden hakkyla ayrma gerekliliidir. Picq, almasnda
bunu hedeflediini aka belirtmitir.
kinci balk Dil Denen eydir. Burada yazar daha nce yaplm kimi dil
tanmlarndan hareketle dilin ne olduu sorusuna deinir. Aslnda, bir anlamda bu
tanmlarn eletirisini yapar. nk dil tanmlarnn ou dilin ilevine dayaldr
ancak, kastedilen dil insan dili olduu halde bu tanmlarda onun dier canllarn
dillerinden sadece ayrt edici zelliklerine deinilmemitir. Yani esas sorun udur: Bu
ilevlerden ne kadar yalnzca insan diline ait?

Dilin Kkenine Doru balnda Picq ncelikle Chomsky ve Steve Pinkerin

grlerine deinir. Bunlar iki kelime ile ifade etmek gerekirse dil doutan ve
evrenseldir. Bu blmn dier bal Dil Evriminin Bir Tasladr. Bir nceki blmde
ve bu blmde yazar alma alan ile ilgili olarak insann evrimleme srecindeki
anatomik zellikleri zerinde durmu, maymun trleri zerine yaplan eitli
deneyleri ele alm ve dilin kkeni zerine yaplan almalarn yalnzca byk
disiplinler aras teebbslerle geliebileceini ifade etmitir.
Eserin ikinci blm Bernard Victorrinin kaleme ald Kken Dil Aratrmas.
Toplamda on alt bal bulunan blmn ilk balnda, dil aileleri teorileri ve
 Tan tma / Di li n Kkenl eri | 241

bilhassa Meritt Ruhlenin bu konu ile ilgili grleri zerinde durulur. Victorri,
Ruhlenin tasavvur ettii sper-aile fikrine katlmakla birlikte aile, sper-aile ve btn
bunlarn zerinde yer alan bir ana dil fikrinin insanolunun ortaya kt kadar eskiye
tarihlendirilemeyeceini iddia eder.
Sonraki iki balkta insann evrim srecinde dilin nasl ortaya kt meselesi
tartlmtr. Konu ile ilgili genel kabul kelime hazinesinin eskiden beri mevcut ancak
gramerden yoksun olduu ynndedir. Victorri, insan dilinin avlanrken ya da eitli
imalat srelerinde ihtiya dorultusunda gelitii grne kar kar. Ona gre, bu
etkinlikler iin proto-dil yeterlidir.
Sonraki blmlerde, Dessallesin dikkat ektii insan iletiiminin olaysal ve
argmantasyon ilevlerine ek olarak Victorri, ykleme ilevine dayanan bir baka
senaryo nermitir. Bu senaryo, evrim srecinin salt genetik yaklamn bir kenara
brakarak kltrel bir bak as getirmesi bakmndan dikkat ekicidir.

nc blm Dil Etolojisi baln tar ve Jean-Louis Dessalles tarafndan

yazlmtr. Dessalles, yukarda da bahsettiimiz, dilin olaysal ve argmantasyon
ilevlerinin nasl ortaya kt yani insan dilinin bugnk ekline nasl geldii
konularn tartr. Darwinci teori erevesinde dilin konuana bir avantaj salamas
gereklidir. Dessalles bu fayday Yedikarde kularnn davranlarnda
gzlemlenebilen drst sinyal teorisi ile badatrm ve insanolunun ibirliki ve
politik davranlaryla ilikilendirmitir.

Eserin bu ana blmnden sonra Notlar, Kaynaka ve Dizin blmleri yer alr.
Dizin blm eserin orijinalinde yer almamaktadr. Altnrs, gerekli yerlerde
dipnotlar dm ve kavramlar ve adlar dizini eklemitir. Dilin kkeni ile ilgili
disiplinler aras bir almann rn olan bu eserin vard sonular ve ele ald
metotlar bakmndan sonraki almalara faydal olmasn temenni ediyoruz.