Havalandirma Sistemleri

I
NSZ
Bu ders notu, MEB-YK Meslek Yksekokullar Program
Gelitirme Projesi klimlendirme ve Soutma Program, Havalandrma
Sistemleri dersi mfredat programnda bulunan konulara paralel olarak
hazrlanmtr.
Havalandrma Sistemleri dersi, yksekokulumuzun ikinci snfnda
okuyan rencilerimizin, havalandrma sistemleri elemanlarnn
zelliklerini, havalandrma kanallarnn tasarlandrlmasn, kanal balant
elemanlarnn yaplmas ve uygulamas gibi konularda yeterli bilgiye
ulamasn salayan bir ders niteliindedir.
Bu ders notu, rencilerin kendi kendilerine alabilmeleri ve
konuyu daha iyi anlayabilmeleri asndan, iyi bir kaynak olduu
dncesindeyiz. Ayrca bu ders notunun iklimlendirme ve soutma
programnn ilerde alabilecek olan uzaktan retim programnda
kullanlmas da hedeflenmitir.
Bu ders notunun hazrlanmasnda deerli katklarn esirgemeyen
Adana Meslek Yksekokulu Mdrmz sayn Prof.Dr. Alaettin
SABANCIya, Teknik programlar blm bakanmz sayn
Yrd.Do.Dr.Veysel POLATa, katklarndan dolay sayn r.Gr. Erdoan
GRDALAa ve uzaktan retim biriminde grevli rencilerimize
teekkr ederiz.
Mehmet BLGL
Erdoan MEK
Yusuf POLAT
Abdulkadir YAAR
II
NDEKLER Sayfa
NSZ I
NDEKLER II
1. HAVALANDIRMAYA GR 2
1.1. Giri 2
1.2. Havalandrmaya Olan htiya, lgili Ynetmelikler ve
Standartlar. 2
1.3. Havalandrma Yntemleri. 3
1.4. Tipik Kanal Sistemleri 3
1.4.1. Tek Kanall Sistem .. 3
1.4.2. ift Kanall Sistem 3
1.4.3. Dn ve Egzoz Sistemleri 4
1.5. Konu le lgili Sorular... 4
2. HAVALANDIRMA SSTEM ELEMANLARI. 6
2.1. Fan ve Fan eitleri.. 6
2.1.1. Aksiyal (eksenel) Tip Fanlar... 6
2.1.2. Radyal Tip Fanlar 7
2.2. Fan Kanunlar ... 8
2.3. Fan Seiminde Kullanlan Gerekli Parametreler.. 9
2.3.1. Mutlak Basn. 9
2.3.2. Basma Ykseklii 9
2.3.3. Fan Gc ve Verimi 10
2.3.4. Debi. 10
2.4. Fan Performans Erileri 10
2.5. Fan Seimi. 10
2.6. Fan Kontrol. 11
2.7. Fan Bakm 11
2.8. Menfez ve Difzrler (Anemostat)... 11
III
2.8.1. Menfezler. 11
2.8.2. Difizrler (Anemostat) 13
2.8.3. Menfez ve Difzr Seimi ............................................. 14
2.9. Damper Tipleri.. 18
2.10. Hava Filtreleri . 18
2.10.1. Filtreleme 18
2.10.2. Hava Filtresi eitleri... 19
2.10.2.1. Elyafl Tip Filtreler 19
2.10.2.2. Filtre Eleman Tazelenebilir (Yenilenen)
Tip Filtreler 21
2.10.2.3. Elektrostatik Tip Hava Temizleyiciler.. 21
2.10.3. Filtre Seimi.. 22
2.11. Konu le lgili Sorular. 23
3. HAVALANDIRMA KANALLARININ TASARIMI 26
3.1. Standart Kanallar ve Elemanlar 26
3.2. Havalandrma Sistemlerinde D Hava Miktar Tayini. 26
3.2.1. Mahaldeki nsan Saysna Gre D Hava Miktar
Tayini.. 26
3.2.2. Saatlik Hava Deiim Saysna Gre D Hava Miktar. 28
3.3. Kanal Hesaplar. 29
3.3.1. Kanalardaki Hava Hzlar 29
3.3.2. Kanal Kesit Alannn Tayini 31
3.3.3. Kanal Kenar Oranlar.. 32
3.3.4. Benzerlik Kanunu 32
3.3.5. Bernoulli Denklemi. 33
3.4. Kanallarda Toplam Basn Kayb. 34
3.4.1. Kanalardaki Srtnme Basn Kayplar. 35
3.4.2. Kanalardaki Dinamik Basn Kayplar (Yerel
Kayplar).. 36
3.4.3. Santral i Cihazlarnn Basn Kayb. 36
3.4.4. Kanal Sistemi Blmlerindeki Kayplar. 36
IV
3.5. Fan Sistem Etkileimi.. 42
3.6. Kanal Boyutlandrlmas ve Hesap Yntemleri 43
3.6.1. E Srtnme Yntemi 43
3.6.2. Statik Geri Kazanma Yntemi 52
3.7. Kanal Sisteminde Ekonomi... 52
3.7.1. Optimizasyon.. 53
3.7.2. lk Yatrm Maliyetine Etki Eden Faktrler 53
3.7.2.1. Kanal Kenar Oran.. 53
3.7.2.2. Basn Snflandrlmas. 54
3.7.2.3. Fittings Maliyetleri. 54
3.7.3. Yuvarlak Kanallar ile Dikdrtgen Kanallarn
Maliyetinin Karlatrlmas.. 54
3.8. Kanallarda Szdrmazln nemi. 56
3.9. Kanallarn Temizlii. 56
4. HAVALANDIRMA UYGULAMALARI... 60
4.1. Konutlar ... 60
4.2. Garajlar. 61
4.3. Ticari Mutfaklar... 61
4.4. Lokanta, Kafeterya ve Otel Mutfaklar. 61
4.5. Byk Mutfaklar.. 62
4.6. amarhaneler. 62
4.7. Okullar.. 63
4.8. Kimya Laboratuarlar 63
4.9. Toplant Salonlar. 63
4.10. Tuvaletler. 63
4.11. Dular.. 63
4.12. niversite Anfileri . 63
4.13. Anaokullar ve Yuvalar. 64
4.14. Byk Toplant, Gsteri ve Spor Salonlar. 64
4.15. Spor Salonlar 65
V
4.16. Konser ve Tiyatro Salonlar .. 65
4.17. Sergi ve Fuar Alanlar . 65
4.18. Al Veri Merkezleri ve Dkkanlar 65
4.19. Spermarketler 65
4.20. Snak Havalandrmas 66
4.21. Snak Havalandrma Kapasiteleri .. 66
4.22. Snaklarda Havann Ynlendirilmesi 67
4.23. lkokullar. 67
5. KANAL VE BALANTI ELEMANLARININ YAPIMI. 70
5.1. Kanal Konstrksiyonu... 70
5.2. Kanal ve Balant Paralarnn malat. 71
5.2.1. Pitsburg Kenet Yapm 73
5.2.2. Sac Levhadan Dikdrtgen Kanal Yapm 74
5.2.3. Sac Levhadan Dirsek Yapm.. 75
5.2.4. Sac Levhadan Genileme Paras Yapm... 76
5.2.5. Sac Levhadan Ayrlma Paras Yapm.. 77
5.3. ki Kanal Parasn Birletirme Yntemleri.. 77
5.4. Kanallarn Mesnetlenmesi. 79
6. TEST, AYAR VE DENGELEME... 82
6.1. Test, Ayar ve Balans. 82
6.2. Tanmlar 82
6.3. Test ve Dengelemenin nemi... 82
6.4. n Hazrlklar 83
6.5. Kaaklarn Tespit Edilmesi... 84
6.6. Hava Test, Ayar ve Balans Aralar.. 84
6.6.1. Mekanik Anemometre. 85
6.6.2. Elektronik Anemometre.. 85
6.6.3. Ak lm Davlumbaz. 86
6.6.4. U Manometre.. 86
VI
6.6.5. Eimli / Dik Manometre.. 87
6.6.6. Elektronik (Digital) Manometre.. 87
6.6.7. Pitot Tupe 87
6.7. Hava Kanallarnda Szdrmazlk Testi.. 88
6.8. Sisteminin letmeye Alnmas .
6.9. Fan Kontrol..
91
91
6.10. Hava Sistemi Temel Dengeleme Prosedr 92
6.10.1. Dengeleme Kriteri... 92
6.10.2. Kademeli Metod.. 92
7. SES VE AKUSTK... 98
7.1. Sesin Tanm.. 98
7.2. Ses ile ilgili tanmlar.. 98
7.3. Grlt .. 99
7.4. Grlt iddetinin Hesaplanmas.. 99
7.5. Ses Yaltm Hesab... 100
7.6. Grlt lm lem Sras. 102
7.7. Grlty Etkileyen Faktrler.. 103
7.8. Grlt Nasl Azaltlr?............................................................. 103
BRM SSTEMLER. 107
KAYNAKLAR. 110

1
BLM
HAVALANDIRMAYA GR
AMA
Havalandrmann nemini ve ilgili ynetmeliklerini tanyabilme, temel
tiplerini ve uygulama alanlarn listeleyebilme.
2
1. HAVALANDIRMAYA GR
1.1. Giri
Kapal mekanlarda ok sayda insann bulunuu, endstriyel
ortamlarda ise baz uygulamalar yznden kirlenen hava srekli veya geici
olarak yenilenmek zorundadr. Gerekli sistemler mahalin havasnn hem
scaklk, hem izafi nemini btn bir yl boyunca, d hava artlarndan
bamsz bir deerde sabit tutmasn amalar.
Havalandrma sistemlerinin temel unsurlar unlardr;
a. Scaklk
b. Hava hz
c. Hava temizlii
nsan iinde bulunduu ortam havasna s, karbondioksit gaz, su
buhar ve ho olmayan kokular brakr. ok sayda insann ayn ortamlarda
bulunuu srasnda havann gaz ve duman halindeki kirlilikler bakmndan
zenginlemesini nlemek iin bu mahali havalandrmak baka bir ifade ile
bu mahale yeterli miktarda taze hava gnderilmesi gerekir. Endstriyel
ortamlarda ise imalatn kaliteli olabilmesi ve ortamlarda rahat bir ekilde
alabilmek iin havalandrma gereklidir.
Havalandrma sistemlerinin dzgn bir ekilde alabilmesi baz temel
koullara baldr.
Bu koullar;
1. Ortama gerekli taze hava giriinin mutlaka yaplmas,
2. Ortamda rahatszlk yaratacak hava akmnn (ceryann) olmamas,
3. Havalandrma sisteminin mahal havasn niform bir ekilde datp
toplamas
4. Vantilatrl tesislerde sessiz bir almann salanmas gibi
hususlardr.
1.2. Havalandrmaya Olan htiya, lgili Ynetmelikler ve Standartlar
Havalandrma;
1. Canllarn bulunduklar ortamlarda, solunum yapmalar, terlemeleri,
s yaymalar, sigara imeleri, koku yaymalar gibi nedenlerden
dolay
2. letmelerde, retim esnasndan sat ilemine kadar ortaya kan
zararl tozlarn, gazlarn ve kokularn giderilmesi iin
3. Depolarda gda maddelerinin veya koku yayan dier malzemelerin
yaydklar koku nedeniyle ve bozulmalarn nlemek iin gereklidir.
3194 sayl imar kanunu, evlerin yeterli aydnlkta ve havalandrlabilir
olmasn art komaktadr. Gnmzde ina edilen binalarn szdrmaz

3
olmas, pencere ve kaplardan szntnn ok az olmas, mahallerde oksijen
yetersizliine sebep olmaktadr.
Yaplan aratrmalarda halka ak binalarn %30unda i hava
kirlilii tespit edilmitir. Bu yzden i hava kalitesi olduka nemlidir.
mekanlardaki hava kirliliinin %52si havalandrmann yetersiz olmasndan
kaynaklanmaktadr.
1.3. Havalandrma Yntemleri
Hava hareketini salayan kuvvetlere gre e ayrlr:
1. Doal havalandrma: Havann hareketi ve dolaysyla yenilenmesi
scaklk farklarna ve rzgar etkisine baldr. (Baca ve rzgar
etkisiyle)
2. Doalmekanik havalandrma: Rzgar etkisiyle alan baca
aspiratrleri rnek olarak verilebilir.
3. Mekanik havalandrma: Bu tip havalandrmada havann hareketini
bir vantilatr temin eder. Bu da ekilde olabilir.
Mekanik girili doal kl (vantilatrl)
Doal girili mekanik kl (aspiratrl)
Mekanik giri ve kl (vantilatr ve aspiratrl)
1.4. Tipik Kanal Sistemler i
Kanal sistemleri geni kullanma amalarna gre ok farkl olmakla
birlikte genelde tipi mevcuttur.
Tek Kanal Besleme Sistemleri
ift Kanal Besleme Sistemleri
Dn ve Egzoz Sistemleri.
1.4.1. Tek Kanall Sistem
Tek kanal besleme sistemi dzenlemesi; havay belirli bir saydaki
blgeye ulatrr. Tek kanal sistemi, btn blgelere, o blgelerdeki gerekli
en dk hava scakln salayacak beslemeyi yapar. Blgeler iindeki bir
oda termostat ve kol ayrmndaki bir stc yardmyla, her bir blgenin
scakl kontrol edilir. stenen en kk havalandrma miktar, d hava
damperleri minimuma ayarlanarak yaplr. Ar souk ve ar scak
havalarda d hava damperleri en dk deere ayarlanr, fakat lk havalarda
bunlar ak olabilir.
1.4.2. ift Kanall Sistem
ift kanal besleme sistemleri ise her bir blgeye biri scak dieri
souk hava gnderen iki kol gider. Blgedeki istenen oda scakln
ayarlamak iin bir karm odasnda scak ve souk belirli oranlarda
kartrlr.
4
ekil 2.1. Tek Kanall Sistem.
ekil 2.2. ift Kanall Sistem.
1.4.3. Dn ve Egzoz Sistemleri
Dn ve egzoz sisteminde ise bir besleme devresinde bulunan kol
klar yerine, izafi olarak daha ok saydaki kol girileri ile karakterize
edilebilir. Bir klima kanal devresinin dn hava ksm ve bir fabrikann
egzoz kanal devresi bu tip sistemlere tipik rneklerdir.
1.5. Konu le lgili Sorular
1. Havalandrma yntemleri kaa ayrlr? rnekler veriniz
2. Havalandrmann niin gerekli olduunu aklaynz
3. Havalandrma sistemlerinin dzgn bir ekilde alabilmesi baz
temel koullar nelerdir? Aklaynz
4. Tipik kanal sistemleri nelerdir? Aklaynz.
5
BLM
HAVALANDIRMA SSTEM
ELEMANLARI
AMA
Havalandrma sistem elemanlarn tanyabilme ve kataloglardan seebilme.
6
2. HAVALANDIRMA SSTEM ELEMANLARI
2.1. Fan ve Fan eitleri
Fan, bir basn fark oluturarak havann akn salayan cihazdr.
Fann hareketli eleman olan ark, hava zerinde i yapar ve ona statik ve
kinetik enerji kazandrr. Fanlar genel olarak, havann ark zerinden ak
dorultusuna bal olarak, aksiyal (eksenel) ve radyal tip olarak
snflandrlr.
2.1.1. Aksiyal (eksenel) Tip Fanlar
Aksiyal tip fanlarda basn fark oluturularak meydana gelen
havann hareketi eksenel yndedir. Aadaki ekilde eitli aksiyal tip
fanlar gsterilmitir. Aksiyal tip fanlar pervane kanatl tip, silindir kanat tip
ve klavuzlu silindir tip olmak zere ksma ayrlr.
ekil 2.1. Aksiyal tip fanlar
1. Pervane kanatl tip: Alak, orta ve yksek basnl genel stma,
havalandrma ve klima uygulamalarnda kullanlrlar.
2. Silindir kanat tip: Alak ve orta basnl sistemlerde ve kurutma ve
boyama kabinlerinin egzozlarnda kullanlrlar.
3. Klavuzlu silindir tip: Alak statik basnl, byk hava debileri iin
kullanlrlar.

ekil 2.2. Pervane kanatl ekil 2.3. Silindir kanat ekil 2.4. Klavuzlu sil.
7
2.1.2. Radyal Tip Fanlar
Radyal tip fanlarda basn fark oluturularak meydana gelen
havann hareketi eksenel ynde olmayp santrifuj (merkezka) kuvveti
dorultusundadr. Aadaki ekilde eitli radyal tip fanlar gsterilmitir.
Radyal tip fanlar radyal (eimsiz) tip, ne eimli kanatl tip, geriye eimli
kanat tip ve aerodinamik kanatl tip olmak zere drt ksma ayrlr.

ekil 2.5. Radyal Tip Fanlar
1. Radyal (eimsiz) tip: Endstriyel tesislerde malzeme nakli iin veya
yksek basnl kilma tesislerinde kullanlrlar.
2. ne eimli kanatl tip: Alak basnl havalandrma sistemlerinde,
paket klima cihazlar, ev tipi scak hava aparayleri ve fanl
serpantinlerde kullanlrlar.
3. Geriye eimli kanat tip: Genel havalandrma sistemlerinde
kullanlrlar.
4. Aerodinamik kanatl tip: Genel havalandra sistemlerinde, zellikle
byk hava debilerinde kullanlrlar.

ekil 2.6. Radyal (eimsiz) tip ekil 2.7. ne eimli kanatl tip

ekil 2.8. Geriye eimli kanat tip ekil 2.9. Aerodinamik kanatl tip
8
2.2. Fan Kanunlar
Dinamik olarak benzer olan fanlar iin, karakteristik deikenler
arasndaki ilikileri veren denklemler, fan kanunlar olarak adlandrlrlar.
1. Kanun: Benzer fanlarn debi oranlar, devir oranlarna eittir.
1 1
2 2
Q n
Q n
=
2. Kanun: Benzer fanlarn basn oranlar, devir oranlarnn karesine
eittir.
2
1 1
2
2 2
( )
( )
P n
P n
=
3. Kanun: Benzer fanlarn g oranlar, devir oranlarnn kp ile
doru orantldr.
3
1 1
3
2 2
( )
( )
N n
N n
=
r nek : Debisi 10300 m
3
/h, statik basnc 25 mmSS, devir says 1687 d/dk
ve gc 3.08 BG olan bir fann yeni debisi 15000 m
3
/h kartlrsa yeni
karakteristikleri ne olur?
1 1
2 2
Q n
Q n
=
2
10300 1687
15000 n
=
2
15000
1687.
10300
n =
2
2457 / n d dk =
2
1 1
2
2 2
( )
( )
P n
P n
=
2
2
25 1687
2457 P
| |
=
|
\ .

2
2
2457
25.
1687
P
| |
=
|
\ .

2
53 P mmSS =
3
1 1
3
2 2
( )
( )
N n
N n
=
3
2
3, 08 1687
2457 N
| |
=
|
\ .

3
2
2457
3, 08.
1687
N
| |
=
|
\ .

2
9, 51 N BG =
bulunur.
9
2.3. Fan Seiminde Kullanlan Gerekli Parametreler
2.3.1. Mutlak Basn
Mutlak basn iki bileenden oluur. Bunlar atmosferik basn ve
etkin (efektif) basntr.
atm
P P Pe = +
Atmosferik basn (P
atm
), sz konusu yerin zerindeki atmosfer
kalnlndaki hava tabakas arl tarafndan oluturulur (1 Atm=101,325
kPa). Etkin basn ise, zaten atmosferik basn etkisinde olan akkana, bir
baka d kuvvet uygulanarak oluturulur.
Bir U borulu manometrenin, iinden geen gaz ak olan bir kanala
balan ekline gre, kanalda hkm sren deiik basn okunabilir.
ekil 2.10. inde ak olan bir kanaldaki statik, dinamik ve toplam basn
t st d
P P P = +
2
. ( )
2
d h
V
P Pascal =
t
P = Toplam basn
st
P = Statik basn
d
P = Dinamik basn
h
= Havann younluu (1,2 kg/s)
V = Havann hz (m/s)
2.3.2. Basma Ykseklii
Bazen basnlarn Pa (Pascal) birimi yerine mmSS (milimetre su
stunu) birimi ile verilmesi tercih edilir. Bu durumda, herhangi bir sistemin
iki noktas (1 ve 2) arasndaki basn farkna kar gelen ykseklie basma
ykseklii denir.
10
. .
( )
1000
su
st d z
g H
P P P Pa
= A + A + A
H = Basma ykseklii (mmSS)
su
= Suyun younluu (998,3 kg/m
3
)
g = Yerekimi ivmesi (9,81 m/s
2
)
2.3.3. Fan Gc ve Ver imi
Bir fann teorik gc aadaki bant ile hesaplanr. Hava
kaaklar, mil srtnmesi kayplar ve ak srtnmesi direnleri nedeniyle
bir g kayb olur ve fan verimi terimi ortaya kar.
. ( )
t
N Q P kW = A
Q = Havann hacimsel debisi (m
3
/s)
t
P A = Fann giri ve k arasndaki toplam basn fark (Pa)
2.3.4. Debi
Debi, birim zamanda geen hava miktardr.
3
. ( / ) Q V A m s =
V= Hz (m/s)
A= Kesit alan (m
2
)
2.4. Fan Performans Erileri
retici firmalar fan seiminde kullanlmak zere, belirli tip boyut ve
mil hz (d/dk) iin, fan basnc, verimi ve gcnn fan debisi ile deiimini
gsteren, fan performans erilerini kullanclara salamaktadrlar.
2.5. Fan Seimi
Belirli bir hava datm sisteminde fan seimi yaplmas iin;
1. Sistemin tamamen tasarlanm olmas, tm elemanlarnn ve
boyutlarnn belirlenmi olmas gereklidir.
2. Hava miktar (debisi) deerleri tespit edilmelidir.
3. Kanal, menfez, panjur, damper, hava ykaycs, filtre, stc ve
soutucu serpantin gibi ksmlardaki basn kayplar toplanarak
statik basn tayin edilmelidir.
4. Bulunan bu karakteristiklere gre fan seimi firma katalogundan
yaplr.
11
ekil 2.11. Fan Performans Erisi ve Tablosu
r nek: ekildeki havalandrma sisteminde difzrler 500 m
3
/h debiye
sahiptir. Toplam basn kayb 9,79 mmSS olduuna gre fan seimini
yapnz.
ekil 2.12. Havalandrma Sistemi
12
Her bir difzr 500 m
3
/hlik debiye sahip olduuna gre, fan
kndaki E ile tanmlanan kanaldaki debi miktar;
9 x 500 = 4500 m
3
/h
olur. Fan kndaki bu kanaldan nerilen tablolardan hz seimi yaplr ve
bu belirlenen karakteristik ile (debi, hz ve basn kayb) firmalarn
kataloglarndan uygun fan seimi yaplr.
2.6. Fan Kontr ol
ou havalandrma-iklimlendirme sistemlerinde, fann bast hava
miktar, ksa veya uzun sreli olarak deiir. Hava debisindeki bu deiim
aadaki yntemlerden birisi ile salanabilir.
1. Fan hzn deitirerek
2. Fan kanatlarnn eimini deitirerek (kanal tipi eksenel fanlarda)
3. Fan giriini, ayarlanabilir ve kontrol edilebilir kanatlarla ksarak
4. Fan kn ayarlanabilir damperler ile ksarak
2.7. Fan Bakm
1. Kaylar kontrol edilir.
2. Fan yataklarnn yalar kontrol edilir. Eksik ise yalanr.
3. Fan arklarndaki toz, kire ve pislikler temizlenir.
2.8. Menfez ve Difzr ler (Anemostat)
2.8.1. Menfezler
Bir havalandrma sisteminin en son unsurudur ve mahal iinde
bulunmaktadr. Menfezlerden genel olarak beklenenler unlardr:
1. Gerekli hava debisini vermesi
2. Havann mahal iinde yaylmasn salamak
3. Rahatsz edici hava akmlar oluturmamas
4. Havay dorudan toplayc menfezlere gndermesi
5. Grlt oluturmamas
6. Mimari tasarmn uygun olmas
Menfezler havann ak ynne gre u ekilde snflandrlabilir:
1. Datc Menfezler: Genellikle artlanm havay mahal iine veren
menfezlerdir.
ekil 2.13
13
2. Toplayc Menfezler: Genellikle mahal havasn veya mahal
havasnn ok kirli, ok scak bir blmn mahalden emen
menfezlerdir.
ekil 2.14
3. Tr ansfer Menfezler i: Genellikle duvarlara ve kaplara konulan ve
havann art basnl bir mahalden komu mahale gemesini
salayan menfezlerdir.
4. Lineer Menfezler : nce ve uzun menfez tiplerine verilen isimdir.
zellikle fan coil stlerinde , bilgisayar odalarndaki
ykseltilmi tabanlarda , konferans salonu , bekleme salonu gibi
geni mahallerde havalandrma menfezi olarak , yzme havuzu
kenarlarnda zgara olarak ve daha bir ok amala kullanlrlar.
Lineer grnm istenen ortamlar iin birok elemann
birlemesiyle metrelerce uzunlukta menfez elde edilebilmektedir.

ekil 2.15
2.8.2. Difizr ler (Anemostat)
Besleme havasn farl ynlerde ve dzlemlerde datan hava k
elemanlarna difzr denir. Aadaki ekilde snflandrlabilir.
1. Alminyum Kar e Tavan Difzr ler i: Teknik zellikleri
bakmndan haddelenmi alminyum profilden imal edilir. 1, 2, 3
ve 4 ynl, kare veya dikdrtgen yaplabilir. Dampersiz ve zt alr
damperli yaplr. Standart imalat, doal renkte eloksalldr.
stendiinde anolok renklendirme, sellzoik veya sentetik frn boya
yaplmaktadr.
ekil 2.16
14
2. Yuvarlak Tavan Difzr ler i: Yuvarlak tavan difzrleri ok
miktarda hava flemeye elverilidir. Havann en iyi ekilde
yaylmasn salar. Hava k sesi ve direnci dier tiplere nazaran
daha azdr.
ekil 2.17
3. Gemi Difzr ler i: Genellikle gemilerde tercih edildiinden bu adla
anlrlar.
ekil 2.18
4. Lineer Difzr ler : Ynlendirici kanatlarla, dey veya yatay hava
ak salanabilir. Hava miktarnn ayar, hava akn dorultan
damperle yaplamaktadr. ok blmeli difzrlerde, her blm ayr
olarak ayar edilebilir. stenildiinde; yan kapaklar ile (montajl
veya ayr) bir de plenum kutusu ile verilmelidir.
ekil 2.19
2.8.3. Menfez ve Difzr Seimi
Havalandrma tekniinde kullanlan menfez ve difzrler iin baz
nemli terimler vardr.
15
ekil 2.20. Menfezin Hava At Uzakl ve Dmesi
At Uzakl (Difzyon yarap): Hava jetinin ortalama hznn belirli bir
V
u
hzna kadar dt nokta ile menfez arasndaki yatay uzunluktur.
Dme: Belirli bir at uzaklnda, jet merkezi ile menfez yatay ekseni
arasndaki dey uzaklktr.
k Hz: Jetin menfezden kndaki hava hzdr.
U Hz: Jetin ucundaki hava hz (V
u
=0,15.1,0 m/s)
Menfez seimi ve yerleimi iin aadaki yol izlenebilir:
1. Her hacme flenecek hava miktar belirlenir.
2. Her hacme konulacak menfez says ve tipi belirlenir. Bunun iin
gerekli hava miktar, at iin kullanlacak mesafe, dme mesafesi,
yapnn karakteristikleri ve mimari yaklam gibi faktrler gz
nnde tutulur.
3. Menfezler oda iinde havay mmkn olduunca homojen ve
dzgn olarak databilecek bir biimde yerletirilir.
4. retici kataloglarndan hava miktar, k hz, datm biimi ve
ses dzeyi gibi performans bilgilerini kontrol ederek uygun boyutta
menfez seilir.
r nek: Bir ortamdaki hava debisi 5000 m
3
/h ve 10 adet datc
kullanlacaktr. Menfez boyutlarn seiniz.
zm: Her bir menfezde 5000/10=500 m
3
/h hava debisi der. izelge
2.1den buna en yakn deer 510 m
3
/h debili, 15 30 cm
2
lik bir menfez
seilebilir.
r nek: Bir ortamdaki hava debisi 6000 m
3
/h ve bu ortam iin 8 adet
yuvarlak anemostat kullanlacaktr. Anemostat boyutlarn seiniz?
zm: Bir anemostat iin 6000/8=750 m
3
/h debi bulunur. izelge 2.2den
en yakn deer 720 m
3
/h debi ile ereve ap 500 mm ve hava k hz 4
m/s olan anemostat seilir.
16
izelge 2.1. Bir Firmaya Ait Toplayc Menfez Seim Tablosu
17
izelge 2.2. Bir Firmaya Ait Yuvarlak Anemostat Seim Tablosu

18
2.9. Damper Tipler i
1. Hacim damperleri
2. Oransal karm damperleri
3. Yzey ve bay-pas damperleri
4. Yangn ve duman damperleri
ekil 2.21. Hacim damperleri
ekil 2.22. Yzey ve bay-pas damperleri
2.10. Hava Filtr eler i
Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da baka partiklleri
ayrtrmaya yarayan cihaz ya da malzemelere filtre denir. Klima
santrallerinde ve havalandrma sistemlerinde d havadaki partiklleri, toz,
toprak ve benzeri istenmeyen cisimleri tutmak, havalandrma cihazlar
girilerinde gerekli ayrmlar yapmak, besleme havalarndaki virs ve
bakterileri azaltmak amacyla uygun filtreler kullanlr. Btn filtreler en
ufak bir szdrmaya izin vermeyecek tarzda imal edilir. stenilen hava
kalitesine bal olarak kademeli filtrelendirme sistemi kullanlr.
2.10.1. Filtr eleme
Klima uygulamalarnda hava temizlii, insan sal ynnden
olduu kadar endstriyel ilemlerin gerei olarak da nemlidir. Bu
uygulamalarda genellikle havadaki toz miktar 0.2 mg/m
3
seviyesinde olup
en fazla 2 mg /m
3
snrna dayanabilir. Halbuki endstriyel egzost
sistemlerinde, atlan havadaki toz miktar 200-40 000 mg/m
3
gibi yksek
deerlere ular ki bu tr tozlarn filtrelenmesi buradaki konumuzun
dndadr. Hangi tip filtre kullanlacann seimine yardmc olmak zere
hava filtrelerinin verimleri tespit edilmitir. Dier yandan havada
19
bulunabilecek zerrelerin byklklerine gre snflandrlmas yaplmtr.
Uygulamann zelliklerine gre havadaki zerrelerin cinsleri tespit edilip
bunlarn ne seviyede temizlenmesi isteniyorsa ona gre filtre cinsi
seilmelidir. Bir hava filtresinin seiminde 3 unsur etken olacaktr
- filtre verimi
- hava verimi
- filtrenin mr veya tuz tutma kapasitesi
Bunlardan birincisi, filtre verimi, deiik metotlarla saptanmakta
olup aadakiler srayla en ok kullanlanlardr.
a) Tutulan toz arlna gre deerlendirme, Belirli oranlarda
deiik zerrelerden oluan tozlu havann filtreden geirilmesinde birim
zamanda tutulan tozun arl.
b) Tozlu ve filtrelenmi havadan belirli zaman aralklarnda numune
olarak verim tespiti
c) Toz tutma kapasitesi tespitiyle deerlendirme
d) DOP (DI-Octyy Phthalate) nfuz etmesine gre deerlendirme.
Daha ziyade yksek verimli, filtrelerin verimlerinin tespitinde kullanlr.
e) Dier testler : Szdrma testi, zerre bykl verimi testi, muhit
artlarna uygunluk testi gibi testlerdir.
2.10.2. Hava Filtresi eitleri
2.10.2.1. Elyafl Tip filtreler
Yapkan madde kapl tip ve kuru tip olmak zere 2 ksma ayrlr.
Yapkan madde kapl, elyafl filtreler levha eklinde yass plakalar halinde
yaplr ve bu plakalar kaba liflerden seyrek ekilde sktrlarak yaplr.
Filtre elyaflar ya ve benzeri bir akc madde ile kaplanr ve bu madde
tozlarn lif yzeyine yapmasn salar. Bu filtrelerde hava gei hz 1.25
ila 3.5 m/san arasnda olabilir.Bu filtreler az basn kaybyla elyaf cinsi
tozlara kar yksek verim salar. Fakat normal atmosferik hava tozlar iin
ounlukla yetersizdir.
Bu tip filtreler 15 ila 100 mm kalnlkta (daha ok 25 ila 50 mm) ve
60x 60 cm. boyutlarnda yaplr ve genellikle yksek verimli filtrelerden
nce kaba filtreleme maksadyla kullanlr. Filtre elyaf malzemesi olarak 15
ila 60 mikron apnda cam yn, hayvan kl, nebatat elyaflar, sentetik
elyaflar, metal talal elyaflar, perfore metal levhalar ve folyolar, rgl tel,
ak gzenekli sentetik sngerler, gibi malzemeler kullanlabilir. Bu tip
filtrelerin verimleri aadaki tabloda gsterilmektedir.
Yapkan madde kapl elyafl tip filtrelerin tertip ekilleri ise; dz
levha eklinde (hava akmna dik) , kvrntl- zik zak eklinde veya skl
gittike artan levha eklinde olabilir. Filtre elyaflarn levha eklinde tutmak
zere iki yzeyine tel rgl muhafaza ile d kenarlarn ieren metal
ereve konulan uygulamalar olduu gibi kvrml veya zik zakl bir tel kafes
zerine gergin ekilde tespit edilmi filtre yorgan uygulamalar sk sk
20
grlr. Zik zak veya kvrmlarn gayesi filtre yzeyini artrmak ve bylece
hava gei hzn drmektir.
izelge 2.3. Filtre Verimleri
Filtre
kalnl
Tutulan
tozun arlna
gre
Havadan
Numune olarak
(Dust Spot)
Toz tutma
kapasitesine gre
(mm) % % g/100m
3
/h hava
25 mm kadar 20-50 5-10 40-82,5
25 ila 45 50-75 5-15 70-210
45 ila 65 60-80 5-20 105-320
65 ila 100 70-85 10-25 140-450
Kuru tip filtreler de yukarda bahsedilen yapkan maddeli filtrelere
benzer, yalnz filtre elyaflar tozun yapmasna yardm eden bir madde ile
kaplanmamtr.Filtre malzemesi olarak cam yn, selloz lifleri, yn kee,
asbest ve sentetik elyaflar gibi malzemeler kullanlr.
ekil 2.23. Kuru Tip Elyafl Filtreler
16
izelge 2.1. Bir Firmaya Ait Toplayc Menfez Seim Tablosu
22
Havadaki nemin filtre di-elektrik zelliklerine etkisi ise; izafi nem %
70 seviyesini atnda bu deer iki kat artar.
- Filtre Elaman Yklenmi yonize Tip :
Bu tip temizleyiciler yukardaki iki tip filtrenin etkilerini
birletirmektedir. Toz zerreleri korona neredici tip iyonlatrclarda
yklendikten sonra filtre elaman yklenmi bir filtre perdesine tutulur. Bu
surette iyonize olmayan tip temizleyicilere nispetle daha yksek bir verim
salanr. Bu tip temizleyicilerin toz yklemesi ile filtre perdesinin toz tutma
dengesi iyi dizayn edilmese ve yklenmi toz zerreleri filtre perdesini ap
klima hacmine girerse, bilhassa duvarlarda toplanarak tozlu yzeyler
meydana getirir.
ekil 2.25. Elektrostatik Filtrenin alma Prensibi
2.10.3. Filtr e Seimi
Bir hava filtresinin seiminde, temizlenmi havann karakteristikleri,
kirli havadaki toz ve yabanc maddelerin cins ve miktar, havadan alnan toz
vs. maddelerin filtreden alnan uzaklatrlma ekli gibi etkenler ve ller
rol oynayacaktr. Dier nemli olan hususlar unlardr:
1. Filtre edilecek havann debisine gre yeterli filtre boyutlar
kullanlmaldr.
2. Filtre tipi alma artlarna uygun olmaldr. Gelen havadaki toz
cins ve miktar, temizlenmi havadaki msaade edilebilir toz ve
dier maddelerin maksimum snr, ykleme durumu (hafif, orta,
ar gibi), msaade edilebilir hava basn dm, alma scaklk
seviyeleri, bakm-servis imkanlar gibi.
23
3. Kullanld zel uygulama iin seilen filtre tipi en ekonomik filtre
olmaldr.
Merkezi hava sistemleri iin aadaki hususlar nerilmektedir.
1. Filtreye hava kanal balants hafif deiimlerle yaplmal ve hava
filtre yzeyine eit ekilde dalmaldr.
2. Filtrenin n ve arka tarafnda servis-bakm-tamir iin yeterli mesafe
braklmaldr.
3. Filtreye ulamak iin kontrol kapak veya kaps braklmaldr.
4. Temiz hava tarafndaki ekler hava szdrmaz ekilde olmaldr.
Filtre paralarnn ek yerleri daha szdrmaz olmaldr. Bilhassa
yksek verimli filtrelerde bu husus ok nemlidir. Kirli d havann
iteki havaya karmas nlenmelidir.
5. D hava emi azlarna yakn olan filtrelerde iyi dizayn edilmi
panjurlar( tel kafesli) kullanlmaldr.
6. Elektrostatik hava temizleyicilerde yksek voltajn kaybolduunu
veya ksa devreyi gsteren bir alarm veya gsterici tertibat
bulunmaldr.
1. Fan neye denir? eitlerini yazarak rnekler veriniz
2. Menfez neye denir? Menfezleri havann ak ynne gre
snflandrnz
3. Aksiyal tip fanlar aklaynz
4. Radyal tip fanlar aklaynz.
5. Mutlak basn nedir? Aklaynz.
6. Debi nedir?
7. Fan seimi yaparken nelere dikkat edilmedir?
8. Fan kontrol nasl yaplr? Aklaynz.
9. Fan bakm iin neler yaplr?
10. Damper tipleri nelerdir?
11. Hava filtresi eitleri nelerdir.
12. Debisi 10300 m
3
/h ve devir says 1687 d/dk olan bir fann
yeni debisi 15000 m
3
/he kartlrsa yeni devri ne olur?
25
BLM
HAVALANDIRMA
KANALLARININ TASARIMI
AMA
Havalandrma kanallarn tasarlayabilme ve fan seimine esas olacak basn
kayb ve debi deerlerini hesaplayabilme.
26
3. HAVALANDIRMA KANALLARININ TASARIMI
3.1. Standart Kanallar ve Elemanlar
Yuvarlak kanal sistemlerinin elemanlar standartlatrlmtr.
Bylece kolayca standart seri retim yapmak, retimi stoklamak ve ksa
zamanda mteriye teslim edebilmek mmkn olmutur. Buna karlk
dikdrtgen kesitli kanallar ve balant paralar iin byle bir standart boyut
sz konusu deildir. Dikdrtgen kesitli kanallar ve fittingsi mterinin
istedii boyutlarda ve ou zaman antiyede yerinde retilir. deal bir hava
kanal,
1. Gerekli blgeye yeterli havay tamal,
2. lk kurulu ve iletme masraflar ekonomik olmal ,
3. Fazla grlt ve titreim yapmamaldr.
3.2. Havalandrma Sistemlerinde D Hava Miktar Tayini
Yalnz havalandrma yaplan mahallerde havann tamam dardan
alnmakta ve hava zerinde hibir termodinamik ilem yapmadan mahale
verilmektedir. Dardan taze hava mahale gelirken, mahalin bayatlam
havas da dar atlmaktadr. Bu ilemler genellikle, hava fanlar yardm ile
cebri olarak yapldklarndan, fann gcnn belirlenmesinde mahal hava
debisinin bilinmesi gerekmektedir.Mahal hava debisinin belirlenmesinde;
1. Mahal havasn kirlilik durumu
2. D havann fiziki durumu
3. Mahal havasnn scakl
4. Mahal havasnn nemlilii
5. Mahalin kullanm amac
6. Mahalden mahal havasna yaplan gaz katklar
7. Mahalde bulunmak durumunda olanlarn zellikleri
gibi hususlarn gz nnde bulundurulmas gerekir.Mahal d hava
miktarnn belirlenmesinde, bu hususlar gz nnde bulundurularak
hazrlanan metotlardan en uygun olan bir ya da birka uygulanabilir.
3.2.1. Mahaldeki nsan Saysna Gre D Hava Miktar Tayini
Mahal havalandrlmalarnda, mahalin kullanm amac ve mahalde
bulunan insanlarn havay kirletme durumlarn da gz nnde bulundurmak
gerekir (ekil 2.1). Mahalin ortalama taze hava ihtiyacn kii saysna gre
belirlenmesinde kesin saysal bir deer vermek imkan yoktur. Bunun iin
mahalin kullanm amacna gre fert bana tecrbe edilen yaklak deerler
alnmaktadr. izelge 2.1de mahal kullanm amac ve o mahalde bulunan
insanlarn taze d hava ihtiyalarna gre fert bana ihtiya duyulan taze
hava miktarlar verilmitir. Ancak, lzumu halinde bu deerlerin 10-15 m
3
/h
27
altnda ve stnde almak mmkndr. Bu izelgeden faydalanarak toplam
d hava ihtiyacn bulmak iin;
ekil 2.1. Mahal Havasna nsanlar Tarafndan Yaplan Katklar
.
kii
Q nV =

Q : Toplam d hava debisi (m
3
/h)
kii
V
: nsanlar tarafndan ihtiya duyulan temiz hava miktar (m

3
/h,
kii) (izelge 2.1)
n : Mahalde bulunan insan says
eitlii kullanlr.
izelge 2.1. Mahal Kullanm Amacna Gre Fert Bana Saatlik Taze Hava
htiyac
Hava kullanm
yer i
Hava miktar
m
3
/h, kii
Hava kullanm
yer i
Hava miktar
m
3
/h, kii
Tiyatro
Konser salonu
Sinema
Okuma salonu
Fuar alan
Sat maazas
Mzeler
Spor salonlar
20
20
20
20
20
20
20
20
zel bro
Dinlenme odalar
Kantin
Konferans salonu
Snflar
Teneffs odalar
Lokantalar
Byk brolar
30
30
30
30
30
30
40
50
r nek: Sigara iilmesinin serbest olduu bir kantinde ortalama 25 kiinin
bulunduu kabul edilmektedir. Bu kantine d hava salamak amacyla
balanan fann hava debisi ne olmaldr?
zm: Toplam d hava debisi:
28
kii
V
= 30 + 20 (sigara iilme fark) = 50 m

3
/h, kii
.
kii
Q nV =

Q = 25 kii . 50 m
3
/h, kii = 1250 m
3
/h
3.2.2. Saatlik Hava Deiim Saysna Gre D Hava Miktar
Hava deiim says, mahalin hacmi kadar d havann mahalde
bulunan hava ile deitirilerek, mahal havasnn yenilenmesidir. Saatteki
yenilenme miktar da saatlik hava deiim says olarak ifade edilmektedir.
Mahal havasnn deitirilme ihtiyac skl, (bilhassa atlyelerde) mahal
havasnn kirlenme sresine baldr. zellikle iletme mahallerinde oluan
zararl maddelerin etkilerine gre, hava deiim saylar belirlenmektedir.
izelge 2.2de mahallerin kullanm ama ve cinsine gre, tecrbeye dayal
saatlik hava deiim saylar verilmitir.
Bir hacme gnderilecek hava ihtiyac hava deiim saysna gre
belirlenebilir. Buna gre hava ihtiyac;
.
m
d
Q H V =
Q : Mahale flenen hava debisi (m
3
/h)
H
d
: Hava deiim says (defa/saat= 1/h= h
-1
) (izelge 2.2)
V
m
: Mahalin toplam hacmi (m
3
)
r nek: Ykseklii 3,5 m, eni 10 m ve boyu 20 m olan bir konferans salonu
havalandrlacaktr. Buna gre konferans salonunun d hava ihtiyacn
belirleyiniz.
zm: Konferans salonunun hacmi:
a = 10 m, b = 20 m ve h = 3,5 m
V
m
= a.b.h = 10.20.3,5 = 700 m
3
Konferans salonunun hava deiim says:
H
d
= 5-10 defa/h (izelge 2.2den sigara ime yasa olduu iin en
dk deer 5 defa/h alnmtr)
Buna gre hava ihtiyac:
.
m
d
Q H V =
Q = 5 defa/h . 700 m
3
Q = 3500 m
3
/h
29
izelge 2.2. eitli Mahallerin Saatlik Hava Deiim Saylar
Mahal Ad Hava Deiim
Says
(defa/saat)
Mahal Ad Hava Deiim
Says
(defa/saat)
Oturma odas
Bro
Mutfak
Banyo
Helalar:
Genel WC
Fabrika WC
Bro WC
Konut WC
Ktphaneler
Boyahane
Garaj
Gardrop
Misafirhane
Dinleme
salonu
Kantin
Al-veri
merkezi
6-8
3-8
15-30
5-8
10-15
8-10
5-8
4-5
3-5
20-50
4-5
3-6
5-10
8-10
6-8
4-6
Laboratuar
Dkkan
Ameliyathane
thane
Okullar:
Fizik ve biyo. Lab.
Okul helalar
Yzme havuzlar
Kasa odalar
Soyunma odalar
Konferans
Salonlar
amarhaneler
Ambarlar
Sinema, tiyatro:
Sigara yasak
Sigara serbest
Atlyeler
8-15
6-8
15-20
8-10
4-5
5-8
3-4
3-6
8-10
5-10
10-15
4-6
4-6
5-8
6-12
3.3. Kanal Hesaplar
Sistemde kullanlan fan, motor, stc, soutucu gibi makine ve
tehizatlarn glerinin belirlenmesinde, hava kanallarnn fiziki yap ve
temel zelliklerinin bilinmesi gerekir. Havalandrma kanallarndaki basn
kayplarnn olumasnda kanal cidarlarndaki srtnme, ara balant
paralarndaki przler, yn deitirmeler ve ap daralmalar etkili
olmaktadr. Kanallardaki basn kayplarnn hesab; kanal yapmnda
kullanlan malzemenin, kanaldaki hava hznn ve kanal boyunun bilinmesi
durumunda, kanal ann toplam basn kaybnn bulunmas ile mmkn
olur.
3.3.1. Kanalardaki Hava Hzlar
Kanallardaki hava hz; kanaln kullanm yeri yapnn cinsi ile ses
durumuna baldr. Havann kullanm amacna gre uygun hz semek
gerekmektedir. Lzumundan fazla hz seilmesinde, kanallarda grlt ve
istenmeyen sesler oluur. Ayrca; hava hz sistem fannn gc ile ilgili
olduu iin; hz artnca fann debisi ve ykn de artrmak gerekir. Havas
30
hznn gereinden dk seilmesinde de yeterli hava debisine
ulalmadndan, istenilen artlardaki havalandrma ya da iklimlendirme
yaplamaz. izelge 2.3de Alman literatrne gre tavsiye edilen
kanallardaki hava hzlar verilmitir. izelge 2.4de ise Carrier tarafndan
tavsiye edilen hz deerleri verilmitir.
izelge 2.3. Tavsiye Edilen Kanallardaki Hava Hzlar
Dk Basnl
Sistemler de
Konfor
Uygulamas
Endstr iyel
Uygulama
Besleme menfezleri 1,5 - 3 3 4 m/s
Emi ve egzoz menfezleri 2 3 4 8 m/s
D hava panjurlar 3 4 4 6 m/s
Ana kanallar 3,5 7 7 12 m/s
Tali kanallar, balantlar 3 8 5 8 m/s
Yksek basnl
kanallarda,
Balant hatlar 8-12 m/s
Ana kanallarda
15 20 m/s
Tali kanallarda
12 18 m/s
izelge 2.4. Carrier Tarafndan Tavsiye Edilen Hzlar
Ekonomik Kr iter
Ana Kanal Tali Kanal
Uygulama
Ses
Kr iter i
Besleme Dn Besleme Dn
Konutlar 3 m/s 5 4 3 3
Apart Otel, Hastane,
Yatak Odas
5 m/s 7,5 6,5 6 5
zel ofis, Ktphane,
Ynetici Odas
6 m/s 10 7,5 8 6
Tiyatro, Konser Salonu 4 m/s 6,5 5,5 5 4
Genel Ofis, Lokantalar,
Alveri, Bankalar
7,5 m/s 10 7,5 8 6
Ortalama Dkkan ve
Kafeteryalar
9 m/s 10 7,5 8 6
Endstri 12,5 m/s 15 9 11 7,5
31
3.3.2. Kanal Kesit Alannn Tayini
Havalandrma ve iklimlendirme kanal aplarnn tayini; sistemin
toplam hava debisinden hareketle bulunur. Hava debisi, havalandrmada
toplam hava ihtiyacndan ve iklimlendirme sistemlerinde de toplam s
kazanc ya da s kayb bulunarak tespit edilir.Hava debisi bilinen bir kanaln
kesit alann bulmak iin;
. Q V A =
Q : Kanaldan geen havann debisi (m
3
/s)
V : Kanaldan geen havann hz (m/s)
A : Kanaln kesit alan (m
2
)
eitliinden faydalanlr. Kanal boyutlandrmak iin dikdrtgen veya
silindirik olmasna gre ekil 2.2de gsterilen eitliklerden faydalanlr.
Burada a ve b kanaln kenar uzunluklar (m) ve d ise kanaln apdr (m).
Kanal Kesiti Kanal Kesit ekli Kanal Kesit Alan
Dikdrtgen
a
b
A= a.b
=2(a+b)
Daire
d
2
4
d
A

=
= .d
ekil 2.2. Dikdrtgen ve Silindirik Kanallarn Kesit Alanlar
r nek: Kanaldaki hava hznn 5 m/s olmas durumunda, hacimsel debisi
10.000 m
3
/h olan silindirik hava kanalnn kesit alan ve ap nedir?
zm: V= 5m/s, Q= 10.000 m
3
/h
3 3 3
10000 10000. 2,77
3600
m m m
Q
h s s
= = =
. Q V A =
3
2
2,77
0,554
5
m
s
m
m
s
Q
A
V
= = =
32
2
0,554
0,84
0, 785 0, 785
.
4
A
d m
d
A

= = = =
3.3.3. Kanal Kenar Oranlar
Kanallar boyutlandrlrken, kat yksekliklerinin dikkate alnmas
gerekir. Ancak normal artlarda, eer kat yksekliinden dolay bir problem
yok ise, kanal oranlarnn 2/3 olarak alnmas en uygun olandr.
r nek: Hava debisi 750 m
3
/h ve hava hz da 3 m/s olan bir yan kanaln
boyutlarn 2/3 oranna gre belirleyiniz.
zm: V= 3m/s, Q= 700 m
3
/h = 0,194 m/s
. Q V A = ise
Kesit alan;
2
3
0,0694
0,208 /
3 /
m
Q m s
V m s
A = = =
Kanal boyutlar;
A= a.b ve kenar oranlar
2
3
b
a
=
2
3
b a = olduu iin
A= a.b =
2
2 2
.
3 3
a
a a =
2
2
0, 2082
2
0, 0694
3
2
a
a = =
0,1041 0,3226 a a = = m
3
2 2.0,3226
0, 2150
3
b a b = = = m
3.3.4. Benzer lik Kanunu
Ayn hacimsel debideki havann deiik kesit alanlarndaki ktlesel
debisi de ayndr. ekil 2.3de grld gibi, kanallardaki deiken kesit
alanlarnda hava sabit hacimsel debide akt zaman akan akkann hz
V
1
den V
2
ye kar.
33
A
1
1
2
2
A
V
Q
1 2
Q
V
ekil 2.3. Kanallarda Deiken Kesit Alanlar
Benzerlik kanununa gre yazlan;
1 2
Q Q =
eitliinden,
1 1 2 2
. . V A V A =
1 2
2 1
V A
V A
=
eitliini yazmak mmkndr.
r nek: Kesit alan 0,5 m
2
ve hava hz da 4 m/s olan bir kanal daraltlarak
kesit alan 0,3 m
2
drldne gre kanaldan akan havann hz ve debisi
ne olur?
zm: A
1
= 0,5 m
2
, V
1
= 4 m/s ve A
2
= 0,3 m
2
Kanaldan akan havann hz,
1 1 2 2
. . V A V A =
4 . 0,5 = V
2
. 0,3
V
2
= 6,7 m/s
Kanaldan akan havann debisi,
. Q V A =
4.0,5 Q =
Q = 2 m
3
/s
3.3.5. Ber noulli Denklemi
Bir kanaldaki hava ak teorik olarak Bernoulli Denklemi ile ifade
edilebilir. Kanal iindeki ak iin ykselti fark ihmal edilirse, 1 ve 2
noktalar arasnda Bernoulli denklemi;
34
1 2
P1
V1
P2
V2
ekil 2.4. 1 ve 2 noktalar arsndaki kanal
2 2
1 2
1 2
. .
2 2
s s
V V
P P P

| | | |
| |
| |
\ . \ .
A = + +
olarak yazlabilir. Burada,
P A : Srtnmeye ve dinamik kayplara bal 1 ve 2 noktalar
arasndaki toplam basn kayb (Pa)
1 s
P ve
2 s
P : Sz konusu noktalardaki statik basnlar (Pa)
V
1
ve V
2
: Sz konusu noktalardaki hava hz (m/s)
: Kanal iindeki havann younluu (kg/m
3
)
Bu ifadedeki V
2
/2 terimi dinamik basn olarak isimlendirilir ve
2
2
d
V
P =
eklinde gsterilir. Standart artlardaki hava iin hz basnc,
2
0, 602.
d
P V =
olarak bulunur. V burada m/s olarak hava hzdr. Buna gre akkann
herhangi bir noktasndaki toplam basn,
t s
d
P P P = +
olarak statik ve dinamik basnlarn toplam eklinde ifade edilir.
3.4. Kanallarda Toplam Basn Kayb
Kanallardaki toplam basn; kanal cidarlarna srtnme ile kanal
balant paralarnn, kullanlan cihazlarn (stc, soutucu, damla tutucu
gibi) ve dier yan balant elemanlarnn gsterdii direnlerden
olutuundan, toplam basn kayb iin;
( )
.
t s d E
P P P l R Z P A = A + A = + +

eitlii ile bulunur. Bu eitlikte;
35
l.R : Kanallardaki srtnme basn kayb (Pa)
l : Kanal uzunluu (m)
R : Birim basn kayb (Pa/m)
Z : Kanal balant paralarnn basn kayb (Pa)
P
E
: Sistemde kullanlan cihazlarn (filtreler, stclar, susturucular,
kapaklar, lmaletleri, yn deitiriciler gibi) toplam basn kayplar (Pa)
olarak verilmitir.
3.4.1. Kanalardaki Srtnme Basn Kayplar
Akkann viskositesine bal olarak gerek kanal cidarlar ile ve
gerekse akkann kendi moleklleri arasndaki srtnmeler dolays ile
oluan kayba srtnme kayb denir. Srtnme kayb,
2
. . . .
2
l V
P Rl
d
A = =
P A : Ular arasndaki basn fark (Pa=N/m
2
)
l : Kanal boyu (m)
R : Birim basn kayb (Pa/m) (ekil 2.5)
: Kanal (boru) diren katsays
d : Kanal ap (m)
: Havann younluu (1,2 kg/m
3
)
V : Havann hz (m/s)
eitlii ile bulunmaktadr. Bu ifadedeki boyutsuz srtnme katsays, cidarn
przllne, akkan cinsine, kanal apna ve akn Re saysna baldr.
Srtnme kaybnn bulunabilmesi iin standart srtnme diyagramlar
hazrlanmtr. Yuvarlak galvanizlenmi elik kanallarda akan standart hava
iin hazrlanan srtnme diyagram ekil 2.5de verilmitir. Bu diyagram
yardm ile standart kanallardaki hava debisi ve kanal ap biliniyorsa,
kanaldaki hava hzn ve kanaln birim uzunluu bana zgl srtnme
kaybn bulmak mmkndr. Eer dikdrtgen kanallar sz konusu ise
izelge 2.5 ve 6 yardm ile edeer kanal ap bulunabilir.
r nek: zel bir durum iin 15 m uzunluunda galvanizlenmi elik satan
yaplm havalandrma kanalnn ap 150 mm ve bu kanaldaki hava hz 12
m/sdir. Bu verilere gre, kanaln iki ucu arasndaki basn fark ve kanaln
debisi ne olur? ( =0,09)
zm: =0,09 , l=15 m, V=12 m/s, d=150 mm= 0,15 m
Birim basn kayb,
R=10,3 Pa/m (150 mm ap ve 12 m/s hz iin ekil 2.5den)
36
Toplam basn fark,
. 10,3 . 15 154,5
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =
Kanaln Debisi,
Bu verilere gre yine ekil 2.5den hava debisi Q= 211 litre/s =
0,211 m
3
/s = 760 m
3
/h olarak okunur. Bu debi deerini hesap yolu ile
bulmak istersek,
. Q V A =
2
2
2
3,14.0,15
0, 0176
4 4
m
d
A

= = =
3
2
. 12 .0, 0176 0, 211
m m
Q V A m
s s
= = = elde edilmi olur.
r nek: ap 125 mm olan bir sa kanalda hava hz 5 m/s ve hava scakl
20
0
C olduuna gre 10 m uzunluundaki bir kanal parasnn iki ucu
arasndaki basn fark ne olur? ( =0,027 olarak alnacak ve =1,2 kg/m
3
)
zm: l=10 m, V=5 m/s, d=125 mm= 0,125 m
2 2 2
3 2
10 5 ( / )
. . . 0, 027. .1, 2 / . 32, 4 / ( )
2 0,125 2
l V m m s
P kg m N m Pa
d m
A = = =
37
ekil 2.5. Srtnme Diyagram
38
izelge 2.5. Edeer Srtnme ve Kapasite in, Dikdrtgen Kesitli
Kanallara Edeer Yuvarlak Kanallar (ller mm cinsindendir)
39
izelge 2.6. Edeer Srtnme ve Kapasite in, Dikdrtgen Kesitli
Kanallara Edeer Yuvarlak Kanallar (ller mm cinsindendir)
40
3.4.2. Kanalardaki Dinamik Basn Kayplar (Yerel Kayplar)
Dinamik kayplar (yerel kayplar) eitli balant elemanlarnda
akn yn veya kesit deitirmesi gibi rahatszlklar nedeniyle ortaya kar.
Bu balant elemanlar arasnda giri ve k azlar, kesit deitiriciler
(redktrler) birleme ve ayrlmalar ve dirsekler saylabilir. zel
direnlerdeki dinamik basn kayplar (Z), havalandrma ve iklimlendirme
tesisatlar kanal hesaplarnda nem kazanmaktadr. Dinamik basn
kayplar,
2
. .
2
V
P Z k A = =
Z : zel direnlerdeki dinamik basn kayplar (Pa)
k : Dinamik basn kayp katsays (ekil 2.6)
eitlii ile bulunur.
3.4.3. Santral i Cihazlarnn Basn Kayb
Santral iine yerletirilen kapaklar, susturucular, stc ve
soutucular, hava filtreleri, nemlendiriciler, damla tutucular, nem tutucular
ve s geri kazanm cihazlar gibi ksmlar da nemli lde basn kaybna
sebep olmaktadrlar. Aada verilen izelgede santral ii cihazlarn sebep
olduklar basn kayplar verilmitir.
izelge 2.7. Santral i Balant Cihazlar Basn Kayplar
Balant Cihaz Pa Balant Cihaz Pa
Kaln Filtreler 60-120 Hava Menfezi 15-40
nce Filtreler 120-160 Susturucu 20-50
Istclar 20-100 Panjur Kapak (Ak) 10-30
Soutucular 30-120 D Koruma Kafesi 30-60
Buharlatrc 80-150 Yangn Koruma
Kapa
5-30
3.4.4. Kanal Sistemi Blmlerindeki Kayplar
Kanal sisteminin herhangi bir blmndeki toplam basn kayb, sz
konusu blmdeki srtnme kayplar ile dinamik kayplarn toplamna
eittir. Dolays ile iki ifadeyi birletirerek bir kanal blmndeki toplam
kayb,
toplam srtnme dinamik
P P P A = A + A
2 2
. . . . .
2 2
toplam
l V V
P k
d
A = +
41
2
. . .
2
toplam
l V
P k
d

| |
A = +
|
\ .
eklinde ifade etmek mmkndr.

ekil 2.6. Kanal Balant Elemanlarnn Kayp Katsaylar
42
3.5. Fan Sistem Etkileimi
Fan performans verileri, uygulamada llenlerden farkl
olmaktadr. Fan testleri srasnda giri serbesttir ve kta ise kla ayn
kesitte ve yeteri kadar uzunlukta dz kanal bulunur. Bu fan performans
asndan en uygun durumdur. Halbuki uygulamada fan giri ve knda
uygun olmayan balantlar sz konusudur. Bu durumda hesaplanan sistem
hava debisi ve basn kaybna gre seilecek fann yetersiz kalmasna neden
olacaktr. Bunun nlenmesi iin fan-sistem etkileimini dikkate alan ilave
basn kayb gz nne alnmaldr. Burada sz edilen fan-sistem etkileimi
tesisin tamamlanmasndan sonra test ve ayar ilemi srasnda llemez. Bu
nedenle tasarm srasnda projeci tarafndan sistem etkisi hesaplanp fan
seimi buna gre yaplmaldr. Fan-sistem etkileiminde fleme alan/k
az alan oran ve etkin kanal uzunluu yzdesi deerleri ekil 2.7de
gsterilmitir.
ekil 2.7. Kontroll Difzyon ve Dz k Kanalnda Dzgn Hz Profili
Tekili
43
3.6. Kanal Boyutlandrlmas ve Hesap Yntemleri
Kanal sistem tasarmnda ncelikle hava fleme ve emme
menfezlerinin yerleri ve her bir menfezin kapasitesi (debisi), tipi ve
bykl belirlenmelidir. Bu hava verme ve emme menfezlerinin standart
tipte ve biimde olmasna ve bilinen bir firma rn olmasna dikkat
edilmelidir. Daha sonraki adm, kanal sisteminin ematik olarak izilmesidir.
Bu ematik n izimde hesaplanan hava miktarlar, k yerleri ve en
ekonomik ve uygun kanal gzergah gsterilir. Bundan sonra kanallar
boyutlandrlarak eitli elemanlardaki basn kayplar hesaplanr. Bulunan
deerler ematik izimlere ilenir. Kanal hesaplarnda bulunan boyutlar
yuvarlak kanallar iindir. Eer dikdrtgen kanallar kullanlacak ise edeer
kanal apndan, dikdrtgen kanal boyutlarn geilir. Kanal
boyutlandrlmasnda kullanlan yntemler unlardr;
1. E srtnme yntemi
2. Statik geri kazanma yntemi
3. Uzatlm plenumlar
4. T- yntemi
5. Hz yntemi
6. Sabit hz yntemi
7. Toplam basn yntemi
3.6.1. E Srtnme Yntemi
Bu yntemde ncelikle birim kanal uzunluu bana olan statik
basn kayb yani zgl srtnme kayp deeri seilir. Seilen bu deer
btn kanal uzunluu boyunca sabit tutulacak ekilde kanal
boyutlandrlmas yaplr. Bu yntem kullanlarak hava kanalarnn
boyutlandrlmas aadaki aamalar ile gerekletirilir.
1. Kanal sisteminin btn paralarn gsteren bir taslak hazrlanr.
2. Taslaktaki her kanal paras numaralanr ve zerine hava debisi
yazlr.
3. ekil 2.5deki diyagramdan bir srtnme katsays seilir.
4. Birim srtnme katsays seilirken, gerek fan kndaki, gerekse
kanallarn dier ksmlarndaki hava hzlarnn, tavsiye edilen hzlar
mertebesinde kalmasna dikkat edilir. Alak hzl kanal
sistemlerinde genellikle, yaklak 0,6-1,6 Pa/m deerinde seilmesi
iyi sonu verir.
5. Kanal taslandaki her parann hava debisine gre ve seilen birim
srtnme katsaysna gre, o parann kanal ap ve hava hz
diyagramdan bulunarak taslaktaki kanal paralarnn zerine yazlr.
6. Eer kanal sistemi yuvarlak kanlardan oluuyorsa boyutlar
belirlenmitir. Dikdrtgen kanallar kullanlyorsa, bulunan ap
yardm ile izelge 2.5 ve 6dan edeer dikdrtgen kanal kesiti
belirlenir.
44
7. Kanal sistemi boyutlandrldktan sonra her bir blmdeki srtnme
ve dinamik basn kayplar hesaplanr.
8. Blmdeki kayplar toplanarak gerekli fan basnc bulunur.
r nek: Aadaki ekilde hava kanal ebekesinin kanal llerini ve
toplam basn kaybn bulunuz. Vantilatr kndaki hava hzn 8 m/s
alnz. (k=1,4 ve =1,2 kg/m
3
olarak alnacak)
Klima
santrali A
Fan
Fan
20 m 20 m 15 m
10 m 10 m 10 m
750 750 1000
E
Egzoz Havas
Besleme Havas
F
B C
D
3
m
h
3
m
h
3
m
h
ekil 2.8. Bir Havalandrma Kanal ebekesi
zm: Kritik devre AD blmdr. Besleme havas blm iin her bir
ksm ayr ayr incelenirse,
AB Blm in,
8 / V m s =
3
750 750 1000 2500
m
Q
h
= + + =
3
1000
2500 2500. 694, 44
3600
m l l
Q
h s s
= = =
ekil 2,5den 8 m/s hz ve 694,44 l/s debi deeri aktrldnda bulunan bu
noktaya gre, birim srtnme kayb ve edeer ap deerleri,
2, 2
Pa
R
m
= ve 334
e
d mm =
olarak bulunur. Kanal silindirik deil de dikdrtgensel olarak
dndmzde ise, bu edeer apa karlk gelen kanal boyutlar izelge
2.5den,
350 x 275 mm
45
olarak bulunur. Ayrca kanaln apn srtnme diyagramndan deil de
hesap yolu ile bulmak istenilirse;
.
Q
Q V A A
V
= =
3
2
0, 694 /
0, 08675
8 /
m s
A m
m s
= =
2
2
. 0, 08675.4
0, 08675
4
d
d
= =
2
0,1105 0,332 332 d d m mm = = =
olarak bulunur. Kanalda meydana gelen srtnme ve dinamik basn
kayplar ise,
. 2, 2 .20 44
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =
2 2 2
3
8 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 53, 76
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
BC Blm in,
Birim srtnme kayb deeri her blmde ayndr ve deeri,
2, 2
Pa
R
m
=
olarak alnr. BC blmnden geen havann debisi,
3
750 1000 1750 486,11
m l
Q
h s
= + = =
olur. Bu iki deere gre, ekil 2.5den
7, 2 / V m s = ve 285
e
d mm =
2.5den,
300 x 225 mm
.
Q
Q V A A
V
= =
3
2
0, 486 /
0, 0675
7, 2 /
m s
A m
m s
= =
46
2
2
. 0, 0675.4
0, 0675
4
d
d
= =
2
0, 0859 0, 293 293 d d m mm = = =
kayplar ise,
. 2, 2 .20 44
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =
2 2 2
3
7, 2 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 43, 54
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
CD Blm in,
2, 2
Pa
R
m
=
olarak alnr. CD blmnden geen havann debisi,
3
1000 277, 7
m l
Q
h s
= =
6, 3 / V m s = ve 235
e
d mm =
2.5den,
275 x 175 mm
.
Q
Q V A A
V
= =
3
2
0, 277 /
0, 0439
6,3 /
m s
A m
m s
= =
2
2
. 0, 0439.4
0, 0439
4
d
d
= =
2
0, 0559 0, 236 236 d d m mm = = =
kayplar ise,
47
. 2, 2 .25 55
s
Pa
P R l m Pa
m
A = = =
2 2 2
3
6, 3 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 33, 33
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
BE ve CF Blmleri in,
2, 2
Pa
R
m
=
olarak alnr. BE ve CF blmleri ayndr. Buna gre bu blmlerden geen
havann debisi,
3
750 208, 33
m l
Q
h s
= =
5, 9 / V m s = ve 210
e
d mm =
2.5den,
225 x 175 mm
.
Q
Q V A A
V
= =
3
2
0, 208 /
0, 0352
5,9 /
m s
A m
m s
= =
2
2
. 0, 0352.4
0, 0352
4
d
d
= =
2
0, 0449 0, 211 211 d d m mm = = =
olarak bulunur. Kanalda meydana gelen srtnme kayb ise,
. 2, 2 .10 22
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =
olarak bulunur. Her blm iin ayr ayr yaplan bu hesaplamalar bir
izelgede belirtilir ve bu ekilde havalandrma sistemindeki kritik devre iin
toplam basn kayb bulunur. izelge 2.8de grld gibi bu havalandrma
sistemi iin seilecek olan fann debi ve basnc,
48
3
2500
m
Q
h
= 273, 63
Toplam
P Pa A =
deerinde olmas gerekir.
izelge 2.8. Kanal llendirilmesi ve Basn Kayplarnn Bulunmas
Hava Kanal Hesab Srtnme Kayplar Dinamik Kayplar
Debi Hz Edeer
ap
Kanal
ls
Boy z.Srt
. Kay.
Sr.
Kay
.
Kayp
Kat.
Din.
Kay.
Cinsi
Q V d
e
a x b l R
s
P A
k
d
P A
-
Ks
m
m
3
/s m/s mm mm x
mm
m Pa/m Pa - Pa -
AB 2500 8 334 350 x
275
20 2,2 44 1,4 53,76 Ayrlma
BC 1750 7,2 285 300 x
225
20 2,2 44 1,4 43,54 Ayrlma
CD 1000 6,3 235 275 x
175
25 2,2 55 1,4 33,33 Dirsek
+ +
Toplam 143 + 130,6
3
=273,63
BE 750 5,9 210 225 x
175
10 2,2 22 - - -
CF 750 5,9 210 225 x
175
10 2,2 22 - - -
49
izelge 2.9. Kanal llendirilmesi ve Basn Kayplarnn Bulunmas
(rnek izelge)
Hava Kanal Hesab Srtnme Kayplar Dinamik Kayplar
Deb
i
Hz Edeer
ap
Kanal
ls
Boy z.Srt
. Kay.
Sr.
Kay
.
Kay
p
Kat.
Din.
Kay.
Cinsi
Q V d
e
a x b l R
s
P A
k
d
P A
-
Ks
m
m
3
/s m/s mm mm x
mm
m Pa/m Pa - Pa -
50
r nek: Aadaki ekilde hava kanal ebekesinin AB ve BC blmleri iin
kanal llerini ve basn kayplarn bulunuz.
Ana kanal: 8 m/s
fleme hz: 2 m/s
Filtreler: 120 Pa
Istclar: 50 Pa
Soutucular: 60 Pa
Susturucular: 30 Pa
D hava giri parmakl: 20 Pa
Yangn koruma kapa: 15 Pa
Dirsekler iin k: 0,33
atallar iin k: 0,80
Daraltmalar iin k: 0,1
3 m 5 m
5 m
5 m
5 m
5 m
5 m 5 m 5 m
600 600 600
600 600 600 600
600
E
F
A
G H I J
B C D
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
3
m
h
Klima
santrali
Fan
Fan
Susturucu
ekil 2.9. Bir Havalandrma Kanal ebekesi
zm: Kritik devre AJ blmdr. Besleme havas blm iin her bir
ksm ayr ayr incelenirse,
AB Blm in,
8 / V m s =
3
8.600 4800 1333, 33
m l
Q
h s
= = =
ekil 2,5den 8 m/s hz ve 1333,33 l/s debi deeri aktrldnda bulunan
bu noktaya gre, birim srtnme kayb ve edeer ap deerleri,
51
1, 7
Pa
R
m
= ve 450
e
d mm =
2.5den,
400 x 400 mm
.
Q
Q V A A
V
= =
3
2
1, 333 /
0,166
8 /
m s
A m
m s
= =
2
2
. 0,166.4
0,166
4
d
d
= =
2
0, 2121 0, 460 460 d d m mm = = =
kayplar ise,
. 2, 2 .20 44
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =
2 2 2
3
8 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 53, 76
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
BC Blm in,
2, 2
Pa
R
m
=
olarak alnr. BC blmnden geen havann debisi,
3
750 1000 1750 486,11
m l
Q
h s
= + = =
7, 2 / V m s = ve 285
e
d mm =
2.5den,
300 x 225 mm
52
.
Q
Q V A A
V
= =
3
2
0, 486 /
0, 0675
7, 2 /
m s
A m
m s
= =
2
2
. 0, 0675.4
0, 0675
4
d
d
= =
2
0, 0859 0, 293 293 d d m mm = = =
kayplar ise,
. 2, 2 .20 44
s
Pa
P Rl m Pa
m
A = = =
2 2 2
3
7, 2 ( / )
. . 1, 4.1, 2 . 43, 54
2 2
d
V kg m s
P k Pa
m
A = = =
olarak bulunur.
3.6.2. Statik Ger i Kazanma Yntemi
Bu yntem her basn ve hzdaki besleme kanallar iin
uygulanabilir. Ancak normal olarak dn ve egzoz kanallar iin
kullanlamaz. Hesap olarak e srtnme yntemine gre daha karmak
olmasna karn, teorik olarak btn kollarda ve klarda niform basn
dm yaratmas asndan daha gvenilir bir yntemdir. Kanaldaki hzlar
sistematik olarak azaltlr. Her bir kanal parasnn nnde hz drlerek,
dinamik basn statik basnca dntrlr ve bu paradaki kaybnn
karlanmasnda kullanlr. Ortalama kanal sistemlerinde bu statik geri
kazanma %75 oranndadr. deal artlarda bu oran %90a kadar ykselebilir.
Bu sistemin avantaj kanal sisteminin dengede (ayarlanan ekilde)
kalmasdr. nk kayp ve kazanlar hzla orantldr. Yke bal olarak
debilerin azalmas sistemdeki balans bozmaz. Statik geri kazanma
ynteminin dezavantaj uzun kollarn sonlarnda, zellikle bu kanal kolu
dierlerine gre ok uzun ise, ar byk kanal boyutlar vermesidir. Ayrca
bu blgelerde hzlar da ok dtnden kanaln s kayp ve kazanlarna
kar izolesi gerekir.
3.7. Kanal Sisteminde Ekonomi
Bir kanal sisteminde maliyetleri, dier sistemlerde olduu gibi ilk
yatrm maliyeti ve iletme maliyeti olarak ikiye ayrmak mmkndr. Her
iki maliyeti ayn baza getirip, optimum zm elde edebilmek iin sistemin
53
toplam yllk maliyeti tarif edilir. Bu toplam yllk maliyeti oluturan
kalemler aadaki gibi sralanabilir:
A. Yllk Yatrm Maliyeti
1. lk yatrm Maliyetlerinin amortisman sresi ve enflasyon oranlarna
gre belirlenen yllk edeer maliyeti
2. Faiz Maliyeti
3. Vergiler
B. Yllk letme Maliyeti
1. Yllk enerji maliyeti
2. Yllk bakm maliyeti
3. Yllk iletme maliyeti
Trkiye artlarnda ilk yatrm maliyeti en nemli kalemdir. Bunun
yannda ikinci nemli kalem yllk enerji maliyetidir. Bu durumda yatrmn
optimizasyon almalar greceli olarak basittir. Sadece kanal sisteminin ilk
toplam yatrm maliyeti ile sistemin yllk enerji maliyetinin toplamn
minimize etmek yeterlidir.
3.7.1. Optimizasyon
Prensip olarak kanal sisteminin kesiti ne kadar kk tutulursa kanal
yatrm maliyeti azalr. Buna karlk yllk enerji tketimi artar, fan yatrm
maliyeti artar. Bunlar ters ynde ileyen temel parametrelerdir. Kanal
dizaynnda klasik yntemler yerine, T-yntemi gibi optimizasyona dayal
yntemlere gidilmesinde byk yarar bulunmaktadr. Trkiyenin deien
ekonomik koullar karsnda, kanal tasarmnda ilk yatrm maliyetini
azaltc ynde hareket edilmelidir. Ses limitlerini amayacak ekilde
mmkn olduu kadar yksek hzlara kmak ve yuvarlak kanallar
kullanmak temel neriler olmaktadr.
3.7.2. lk Yatrm Maliyetine Etki Eden Faktrler
Yatrm maliyetini azaltmak iin uygulamada denenmi pratik
neriler aadaki gibi saylabilir:
1. Mmkn olduu kadar az sayda fittings kullann
2. Hava kaaklarnn nleyin. Bu amala hazr kanallar kullanmay
tercih edin
3. Yuvarlak kanallar kullann
4. Dikdrtgen kanal kullanyorsanz, kenar orann 1e yakn tutmaya
aln
Bu yaklamla, yatrm maliyetine etki eden nemli parametreler aada sra
ile incelenecektir.
3.7.2.1. Kanal Kenar Oran
Kanallarn yuvarlak veya dikdrtgen olmas ve dikdrtgen
kanallarda bir kenar uzunluunun dierine oran olan kenar oran deerinin
deimesi gerek ilk yatrm maliyetlerini, gerekse enerji maliyetlerini nemli
54
lde artrr. izelge 2.9da farkl kenar oranlarna sahip dikdrtgen ve
yuvarlak dz kanal iin hesaplanan arlk deerleri verilmitir. Bu
karlatrmada sz konusu farkl boyuttaki kanallarn ayn debiyi ayn
srtnme kayb ile tamas esas alnmtr. Buradan aka grlmektedir ki
artan kenar oranlar birim kanal uzunluundaki arl nemli lde
artrmaktadr. Hi kukusuz artan kanal arl ile birlikte kanaln yatrm
maliyeti ve iilik maliyeti de artacaktr.
izelge 2.9. Kenar Oran Etkisi (Ayn debi ve srtnme kayb iin)
Kanal
Boyutu
mm
Kanal Alan
m
2
Kenar Oran
-
Sa Et
Kalnl
mm
Arlk
kg/m
C 600
0,28 - 0,55 8,35
550 x 550 0,30 1/1 0,55 9,73
750 x 400 0,30 1,9/1 0,55 10,71
1100 x 300 0,33 3,7/1 0,85 19,21
1500 x 250 0,38 6/1 1,00 28,28
2000 x 200 0,40 10/1 1,31 46,29
3.7.2.2. Basn Snflandrlmas
Baz yaynlarda kanal tasarmcsnn kanalda geerli basn
deerlerini vermesi gerektii vurgulanr. Kanal sistemi zerinde geerli
alma basn grubu verilmelidir. Bylece et kalnlklarn bu basnca gre
belirlemek mmkn olacaktr. Bununla kanal maliyetleri azaltlabilir.
3.7.2.3. Fittings Maliyetler i
lgili blmde eitli fittingsin kayp katsaylar verilmitir.
Tasarmc buradan en uygun fittingsi seebilir. Ancak en kk kayp
katsaysn veren fitting en pahal olan olabilir. Yksek kenar oranl bir
fitting yapmak, kare bir fittingden biraz daha pahal fakat yuvarlak fitting
yapmaktan daha ucuzdur. Bugn iin fittings otomatik ekipmanla fabrikada
retilmekte ve iilik minimuma drlmektedir. Elle retimde ise iilik
maliyeti, ayn kesitli ve ayn uzunlukta dz kanal maliyetinin 4-8 misli
olabilmektedir. Eer ynlendirici kanallar kullanlrsa bu oran ok daha
byk olacaktr.
3.7.3. Yuvarlak Kanallar ile Dikdrtgen Kanallarn Maliyetinin
Karlatrlmas
Yuvarlak kanallarn tesis maliyetleri nemli lde daha dktr.
Yuvarlak kanallar bir kii tesis edebilir. Halbuki edeer bir dikdrtgen
kanal iin en az iki kii gereklidir. Ayrca yuvarlak kanallarn tesis
55
standartlar ok daha az malzeme kullanmn gerektirir. Yuvarlak kanallarn
daha ucuz olmasnn nedenleri aada sralanmtr:
1. Yuvarlak kanallar snrl sayda standardize edilmi elemanlardan ve
belirli sayda standart boyuttan oluur.
2. Kanallarn ve balant elemanlarnn retimi tamamen otomatik ve
seri olarak sistematik bir ekilde yaplmaktadr. Endstriyel kalite
kontrol mmkndr.
3. Yuvarlak kanallarn tesis zaman, benzer bir dikdrtgen kanaln
yaklak te biri kadar olabilmektedir.
4. zolasyon malzemesinin maliyetleri daha dktr. nk;
a) Uygulanmas ve ulam daha kolaydr
b) Daha kk evre uzunluu dolays ile daha az izolasyon
malzemesi kullanlr. rnein; ap 500 mm olan yuvarlak
kanaln evresi, kenar lleri 400 x 400 mm olan dikdrtgen
kanaldan %13 daha azdr. zolasyon iin bu oranda az malzeme
kullanlr.
c) Gerek yangndan korumak iin ve gerekse sl izolasyon iin
yuvarlak kanallarda daha ince izolasyon kullanlabilir. ekil 2.9
ve izelge 2.10da kanallarn dtan yangna kar izolasyon
deerleri ve karlatrlmalar verilmitir.
t
t
Yuvarlak kanallarda daha ince yangn izolasyonu kullanmna izin
verir.
ekil 2.9. zolasyon Kalnl Tanm
izelge 2.10. zolasyon Kalnlklar (mm)
Yuvarlak Dikdrtgen
30 40
30 40
50 70
50 70
100 140
100 120
56
5. Gerekli kanal, mesnet ve asklarnn says ve boyutlar yuvarlak
kanallarda daha azdr. Asklar aras mesafe dikdrtgen kanalda 2,5
m iken bu deer yuvarlak kanalda 3 m deerine kar. Bylece bu
malzemeden %20 tasarruf sz konusudur.
3.8. Kanallarda Szdrmazln nemi
Kanal sistemlerindeki kaaklar yolu ile kaybedilen enerji ok yksek
boyutlardadr. zellikle temiz oda uygulamalarnda, baz endstriyel
uygulamalarda ve nem alma uygulamalarnda kanallardaki hava kaaklar
enerji kayb dnda zel neme sahiptir. Burada zel olarak szdrmazlk
istenen haller dnda, genel havalandrma ve klima uygulamalarnda
szdrmazlk dolays ile oluan enerji maliyeti zerinde durulacaktr. Sadece
havalandrma yaplmas durumunda hava kaaklarnn enerji maliyeti fan
enerji tketiminde ortaya kmaktadr. Kaak ne kadar fazla ise bu oranda
fan gc boa harcanm olacaktr.
Klima kanallarnda ise kaak hava; ayn zamanda soutma ve stma
enerjisi kayb anlamna gelmektedir. Dolays ile klima sistemlerinde hem
fanda, hem de soutma (veya snma) grubunda enerji boa harcanmas sz
konusudur. Havas artlandrlan hacimlerden geen kanallardaki szma, yine
iklimlendirilen hacme olacandan, bir kayp oluturmayaca ileri
srlebilir. Ancak bu halde bile szan hava istenilen fonksiyonu yerine
getirmeyecek, menfezlerden hedef blgeye flenemeyecektir.
3.9. Kanallarn Temizlii
hava kalitesinin salanmas ile ilgili almalar gstermitir ki,
sistemin yetersiz kalmasnda hasta bina sendromunda kanallarn temizlii
byk nem tamaktadr. Besleme ve dn kanallarnda toplanan toz,
mantar vs. gibi kirleticilerin hastalk kavramna byk katklar vardr. Bu
nedenle zellikle besleme kanallarnn iinin temizlenmesi gerei, baz bat
lkelerinde rnein svete bina ynetmeliklerine dahil edilmitir. Kanal ii
temizlii iin eitli temizlik yntemleri ve cihazlar gelitirilmitir. Bu
cihazlarn standart aplar ve uygun geometrisi nedeniyle yuvarlak kanallara
uygulanmas daha kolay ve daha ucuz olmaktadr.
1. Mahal hava debisinin belirlenmesinde hangi hususlar gz nnde
bulundurulmaldr?
2. Kanallarda toplam basn kaybn aklaynz
3. Kanallarda srtnme basn kaybn aklaynz
4. Kanallarda dinamik basn kaybn aklaynz
5. Kanal sisteminde ekonominin nemini aklaynz
6. Yuvarlak kanallar ile dikdrtgen kanallarn maliyetini karlatrnz
57
7. Kanallarda szdrmazln nemini aklaynz
8. ekilde grlen silindirik bir kanaldan geen havann hz 5
m/s ve debisi 3 m
3
/sdir. Buna gre kanaln,
a. Kesit alan nedir?
b. ap nedir? ( = 3,14 alnacak)
d
V=5 m/s
Q=3 m /s
A= ?
d= ?
9. Aadaki ekilde grld gibi kesit alan 0,8 m
2
ve hava
hz da 3 m/s olan bir kanal daraltrlarak kesit alan 0,6 m
2
drldne gre,
a. Daraltlan ksmdaki kanaldan akan havann hz
b. Kanaldan akan havann debisi ne olur?
A1
Q Q
A2
V1
V2
2
ve hava
hz da 4 m/s olan bir kanal geniletilerek kesit alan 0,8 m
2
kartldna gre,
2
ve hava
hz da 5 m/s olan bir kanal daraltlarak kesit alan 0,4 m
2
drldne gre,
58
A
1
1
2
2
A
V
Q Q
V
12. ekilde grlen silindirik bir kanaldan geen havann hz 6
m/s ve debisi 3 m
3
/sdir. Buna gre kanaln,
a. Kesit alan nedir?
b. ap nedir? ( = 3,14 alnacak)
d
V=5 m/s
Q=3 m /s
A= ?
d= ?
13. Aadaki ekilde bir hava kanal ebekesi grlmektedir.
ebekenin A-B blmndeki kanaldan geen havann hz 6
m/s ve birim srtnme kayb R=2,5 Pa/mdir. (c =1,3 =
3,14 ve =1,2 kg/m
3
olarak alnacak) Buna gre,
a. A-B kanalndan geen havann debisi nedir?
b. A-B kanaln alan nedir?
c. A-B kanalnn ap nedir?
d. A-B kanalnda meydana gelen srtnme kaybn
hesaplaynz.
e. A-B kanalnda meydana gelen dinamik kayb
hesaplaynz.
Klima
santrali A
Fan
Fan
20 m 20 m 15 m
10 m 10 m 10 m
750 750 1000
E
Egzoz Havas
Besleme Havas
F
B
C
D
3
m
h
3
m
h
3
m
h
59
BLM
HAVALANDIRMA
UYGULAMALARI
AMA
Farkl havalandrma uygulamalar ile ilgili uygulama zelliklerini
tanyabilme ve farkl ortamlar iin alternatif sistem zmleri retebilme.
60
4. HAVALANDIRMA UYGULAMALARI
4.1. Konutlar
Geleneksel konutlarda havalandrma, kap ve pencerenin almas
veya buralardan szan hava ile doal olarak gerekleir. Enfiltrasyonda
(sznt) olan hava deiimi normal hallerde 0.3 0.7 deiim/saat
mertebesindedir ki bu yeterli olabilmektedir. Ancak son yllarda iki yndeki
gelimeler konutlarda mekanik havalandrma ihtiyacn ortaya karmtr.
Bunlardan birincisi yap tekniindeki gelimelerdir. rnein giydirme cephe
yaplarda doal yolla ve pencerelerin almas ile havalandrma imkan
ortadan kalkmaktadr.
kinci ve daha genel olan mekanik havalandrma zorunluluu ise
yaplarda enerji tasarrufu ile ilgili alnan nlemlerden kaynaklanmaktadr.
rnein pencere oranlar klm ve pencere, d kap, balkon kaps gibi
da bakan yap elemanlarnn szdrmazl son derece azaltlmtr
(zellikle PVC kap ve pencerelerde hava szdrganlk katsays normal
ahap tek pencerelere gre on be kat azalmtr). Btn bunlardan dolay
konutlarda da mekanik havalandrmaya ihtiya bulunmaktadr. Konutlarda
gerekli havalandrma 2700 m
3
/h deerinden dk olmamak art ile, hava
deiim says n=0.51 (deiim/h) alnabilir. Kk hacimlerde sigara
iilmesi halinde saatte bir hava deiimi daha uygundur.
Konut mutfaklarnda aspiratr debisi 1800 m
3
/h deerini
salayabilmeli ve debi ayarlanabilir olmaldr. Mutfak bacalar bamsz
veya nt baca biiminde olmaldr. Aspiratrn baca balantsnda 125
mm veya 150 mm metal konulmamaldr. Esnek alminyum kanallar kir
toplamas nedeniyle nerilmez. Bu amala kullanlan 100 PVC borular ise
yangn tehlikesi ve ses nedeniyle kesinlikle kullanlmamaldr. Konut
mutfaklarnda veya kk mutfaklarda davlumbaz da kullanlabilir.
Konutlarda banyo ve tuvaletlerinde mekanik havalandrmalar tavsiye edilir.
Banyo buharlar mantar olumasna ve aynalarn kararmasna, metalik
yzeylerin paslanmasna neden olur. Ayrca tuvaletlerdeki kokunun eve
yaylmas istenmez. Bu nedenle kullanlacak banyo aspiratrleri kvet
zerine yerletirilmeli ve bunlarn ortama yaylmadan dar atlmas
salanmaldr.
Banyo ve tuvaletler iin kesintili alan sistemlerde hava debisi 90
m
3
/h tavsiye edilmektedir. Srekli alan sistemlerde bu deer 36 m
3
/h
deerine dmektedir. Ayrca banyoda, saatte on hava deiimi salanmas
da tavsiye edilen bir baka deerdir. Kazan dairelerinde havalandrma hem
yanma havasnn karlanmasn hem de ortamda oluan dumanlarn
atlmasn salar. Kazan dairelerinde saatte 5 defa hava deiimi
seilmelidir. Besleme fanlar egzoz fanlarndan %25 byk seilmelidir.

61
4.2. Garajlar
Garajlarda uygun havalandrma olmazsa, motor egzozlarnda atlan
hidrokarbonlar, kkrt, kurun ve CO gazlar zehirlenmeye neden olur.
Garajlar doal veya mekanik olarak havalandrlabilir. Doal
havalandrmada, tm kesitten hava akm salamak iin, karlkl olarak
eit datlm aklklar braklmaldr. Bunlarn birbirine olan uzaklklar
yerst garajlarnda en ok 35 m, yer alt garajlarnda ise 20 m olacak
ekilde dzenlenmelidir. Bu aklklarn kesitleri orta ve byk garajlarda
park alan bana 0.06 m
2
olmal, kk ve orta garajlarda ise d kaplarda
park alan bana 150 cm
2
kesit oluturulmaldr.
Doal havalandrmann uygun olmad yerlerde mekanik
havalandrma uygulanmaldr. ASHRAE standartlarna gre kapal
garajlarda m
3
bana 14.4 m
3
/h havalandrma gerekmektedir. Hava
miktarnn belirlenmesinde dier bir yaklam saatteki hava deiim
miktardr. Bu deer yine ASHRAE tarafndan 46 defa/saat olarak
verilmitir. Enerji tasarrufu asndan fanlar eit byklkte ve birden fazla
olmaldr veya hz ayarlanabilen fanlar konmaldr.
Garajlar iin srekli alma da CO seviyesi 50 ppm deerinde
tutulmaldr. Tehlike snr 100 ppm olup CO miktar bu deeri kesinlikle
amamaldr. Mekanik havalandrmada zellikle egzoz sistemleri tercih
edilir. Her sistem iin kurulacak ift egzoz fan ile garaj boyunca hibir l
hacim brakmayacak ekilde dzenleme yaplr. Emiin %50si tavan
seviyesinden, %50si de kolonlar boyunca deme seviyesine yakn
blmlerden yaplr.
4.3. Ticar i Mutfaklar
Ama :
Piirme cihazlarndan yaylan snn dar atlmas
Piirme cihazlarndan oluan buharn dar atlmas
Yemek kokularnn kontrol ve komu hacimlere geiin nlenmesi.
4.4. Lokanta, Kafeterya ve Otel Mutfaklar
Bu boyuttaki mutfaklarda hava hem emilmeli , hem de taze
hava girii salanmaldr. Aksi halde komu hacimlerle ve d ortam
arasnda byk basn farklar ve istenmeyen hava hareketleri oluur.
Mutfaa verilecek taze hava, kn santralde ortam scaklna kadar
stlmaldr. Yaz aylarnda mutfaktaki scaklk kontrol havalandrma ile
salanr. Daha iyi uygulamalarda ise klima santrali kullanlmakta ve hava
soutulmaktadr. Ayrca taze hava santralinde en az EU3 kaliteli filtre
kullanlmaldr. Kanal olarak galvaniz sacdan temizlenebilen yuvarlak
kanallar kullanlmas hijyenik adan gereklidir. Ayn ekilde egzoz kanallar
da galvanizli sacdan ve yuvarlak olmaldr. Ayrca egzoz kanallarnda
szdrmazlk tam olarak salanmaldr.
62
Yatay egzoz kanallar mmkn olduunca ksa olmal ve bir eim
verilmelidir. Kanallarda temizleme kapa var ise yangn damperi art
deildir. Mutfaklarda emi aznda filtreler bulunmaldr. Mutfak
havalandrlmasnda en uygun zmlerden birisi davlumbaz kullanmaktr.
Mutfak davlumbazlar ile kokuyu, sy ve nemi kaynanda
yakalamak imkan vardr. Davlumbaz malzemesi olarak CrNi alaml sac,
alminyum veya renkli sac kullanlabilir. Davlumbazlar genelde
klandrlr. Egzoz havas at zerinde en yksek noktaya dikey olarak
1013 m/s hzla atlmaldr. Souk stlmayan blgelerden geen egzoz
kanallar youmaya kar izole edilmelidir.
4.5. Byk Mutfaklar
Modern uygulamalarda genellikle tavan duvardan duvara emi
azlaryla kapldr. Ya filtreleri yksek (%99.8) verimli kolayca karlp
ykanabilir tiptedir. izelge 4.1de Mutfak havalandrlmasnda hava
deiim katsaylar verilmektedir.
izelge 4.1. Mutfak Havalandrlmasnda Hava Deiim Katsaylar
Mutfak Tipi Ykseklik (m) Hava Deiim
Mesken Villa (Kk Konut)
Lokanta, Kantin (Orta
Byklk)
Hastane , Kla (Byk Mutfak)
Perhiz Mutfaklar
Bulakhane
Souk Mutfak
Kzartma Hacimleri
Temizlik Odas
2.5
3.5
3.0 4.0
3.0 4.0
3.0 4.0
3.0 4.0
3.0 4.0
3.0 4.0
25 15
30 20
30 20
30 20
20 15
8.0 5.0
15 8.0
5
4.6. amarhaneler
amarhane havalandrmas dorudan makinelerin zerinden
davlumbazla yaplmas en uygun yntemdir. Hava besleme menfezleri
alt katlarda bulunmaldr. amarhane egzozlar at zerinden dar
atlmaldr. Taze hava beslemesi fanla veya braklan aklklardan doal
yolla yaplabilir. Egzoz ve beslemenin mekanik olarak yapld
sistemlerde s geri kazanm niteleri kullanlabilir.
klimlendirilen amarhanelerde hava hareketi iin baar ile
uygulanan bir yntemde temiz hava beslemesi deme seviyesinden ,
egzoz havas ise st seviyelerden yaplr. Bylece hacimde piston
63
eklinde aadan yukar doru bir hava hareketi salanr.
amarhanelerde 15 20 defa hava deiimi tavsiye edilir.
4.7. Okullar
Okullardaki dershanelerde genellikle teneffs aralarnda
pencereler alarak doal havalandrma yaplr. Ancak merkezi santralle
veya i hava kalitesi ynnden daha salkldr.
Merkezi havalandrmada hava , koridor tarafndaki duvarda
alan menfezlerde pencere altlarna veya tavandan flenir. Pis hava
pozitif basn sayesinde koridora atlr. Kii bana d hava miktar 30
m
3
/ h , 4 5 hava deiimine karlk gelir.
4.8. Kimya Laboratuarlar
Kimya laboratuarlarnda egzoz havalandrma sistemi
kullanlabilir. Deney setleri zerindeki davlumbaz hava emii iin
aspiratr kullanlabilir. Taze hava odaya deme seviyesinden
verilmelidir.
4.9. Toplant Salonlar
Toplant salonlarnda havalandrma , scak hava ile stma veya
klima sistemine ihtiya gsterir. Is ihtiyacnn %50 %75lik ksm
radyatrle karlanr. Hava ihtiyac kii bana 30 m
3
/ h verilmelidir.
4.10. Tuvaletler
Pencerelerle havalandrma yaplmaldr. Bu kullanl olmuyorsa
vantilatrle emi yaplmaldr. Hava koridordan alnmaldr. Hava
deiimi saatte 5 8 kez olmaldr.

4.11. Dular
Sekizden fazla du varsa mekanik giri ve mekanik k
yaplmaldr. Hava deiimi saatte 8 10 kez alnmal veya du bana
220 m
3
/ h hava dnlmelidir. D hava n stma ile 30 Cye
getirilmelidir.
4.12. niver site Anfiler i
Anfilerde hava kalitesini drerek dinleyicilerin dikkatlerinin
dalmasnn nlenmesi iin havalandrma iklimlendirme sistemi
kullanlmaldr. Scaklk 22C 25C , nem %40 %60 olmaldr.
Seminer salonlarnda kii bana 100 W deerinde ani bir s kazanc
oluur.
64
Bu snn yaklak %50si hava tarafndan alnr. Kii bana
gerekli taze hava miktar 30 m
3
/ h , sigara iilen ortamlarda ise 50 m
3
/
h olmaldr. Bu 6 8 kerelik bir hava deiimine karlk gelir , ancak
salonlarda hava deiimi artacaktr. ok souk ve scak havalarda hava
debisi %50ye kadar azaltlabilir.
4.13. Anaokullar ve Yuvalar
Anaokullar , yuvalar ve krelerde yerden stma tercih
edilmelidir. Solunum yoluyla hastalklarn yaylmamas iin mutlaka
mekanik havalandrma yaplmaldr. Besleme santrali giriinde EU 3
kalite bir n filtreden sonra EU 7 kaliteli bir torba filtre
kullanlmaldr. Egzoz havas banyo , mutfak ve WCden egzoz
vantilatrleriyle ve hava sznts ile kendinden tahliyesi yaplmaldr.
Yetersizse egzoz aklklar snflar dnda yaratlmal ve koridorda
hava toplayan bir egzoz sistemi oluturulmaldr.
Anaokulu ve kre snflarnda kanall konveksiyonel bir
havalandrma sistemi kurulmas imkan yoksa snflarda i havay
temizleyen bir hava temizleme cihaz kullanlmas tavsiye edilir. Bu
cihazlarda ortam havas elektrostatik , aktif karbon filtrelerden ve
ounlukla havann artlmas iin ozonlama hcresinden geirilerek
temizlenir ve tekrar odaya verilir.
4.14. Byk Toplant, Gsteri ve Spor Salonlar
Oturma alan iin kii bana 0,7 1 m
2
alan alnarak minimum
d hava miktar 8 30 L / s ( 28,8 108 m
3
/ h ) alnr. Grld gibi
havalandrma yk toplam ierisinde nemli bir yer tuttuunda hava
szntsnn nne gemek iin bu hacimler pozitif basn altnda
tutulur. Bu salonlarda tavan ykseklii ok fazla olduundan havann
katmanlamamasna dikkat edilir. Besleme havasnn ba st
seviyesinden veya kotlardan vermek veya havay koltuk atlarna veya
oturma yerleri civarnda alt kotlarda toplamak uygundur. Koltuk
altndaki dn menfezlerine hz 1,4 m / s deerini amamaldr. Bu
hacimlerin biimine gre bazen jet tipi 15 45 m gibi uzun atl
difzrlere gerek duyulabilir , veya tavandan aa doru fleme
yaplabilir. Bu tip , uygulamalarda hava besleme menfezlerindeki ses
seviyesine dikkat edilmelidir.
Hava emii balkon altlar gibi havann hareketsiz olduu
blgelerden lineer ( dampersiz ) difzrlerle yaplmas uygundur.
Alan ierisinde soutma yaplmayp sadece havalandrma ve / veya hava
ile stma yaplyorsa koltuk altlarnda besleme , tavan seciyesinden
dn havas alnmas uygundur. Baz spor salonlarnda seyirci yeri
yoksa , tavanda difzr fletip , santrale en yakn duvardan st kotlardan
tek noktada emi menfezleriyle havay toplamak mmkndr.
65
4.15. Spor Salonlar
Bu salondaki faaliyetler ok eitli olabildiinden kullanlan
fanlar ok kademeli olmaldr. Okullarn jimnastik salonlarnda
olduundan gibi kk uygulamalarda saatte 4 6 hava deiimi
salayacak bir havalandrma yeterlidir. Istma ihtiyac genellikle
radyatrle veya scak hava niteleri ile salanr. Soutma gereksizdir.
Byk spor salonlarnda hava deiim miktar saatte 2 3 defa veya
kii bana 30 40 m
3
/ h alnr.
4.16. Konser ve Tiyatr o Salonlar
Sahne youn k ykn %40 %60 oran kaynana
yakalamas lazmdr. Sahne besleme havas alt koltuklardan ve sahne
arkasndan verilip st kotlarda klar civarnda toplanmaldr.
4.17. Sergi ve Fuar Alanlar
Bu tip alanlar tek bir santral terine ok sayda santral ile
beslemek daha iyi olur. Ortalama olarak mahal yk 108 W / m
2

mertebesindedir. nsan younluu ise 3,7 4,6 m
2
kii alnabilir.
Havalandrma sisteminin %100 d hava ile alabilme zellii
olmaldr. Sistemde dorudan egzoz azlar ve buraya esnek kanallarla
balant imkan bulunmaldr. Ana salon iinde , evresinde lokanta ,
kafeterya veya ofisler ayr bir havalandrma ve klima sistemleriyle
havalandrlmaldr.
4.18. Al Veri Merkezleri ve Dkkanlar
Bu tip yerlerde stma ve soutma hava ile yaplyorsa fleme
caml vitrin alanna youturulmaldr. Kk dkkanlarn
iklimlendirilmesi split (ayrk) klima ile yaplmaldr. Bu tip cihazlarda
kanal uzunluklar tutularak hava hzlar tasarm 4 6 m / s
tutulmaldr. Kk marketlerde buzdolaplarn haval kondenserlerinden
yaylan snn bu blgeden havalandrma havasnn egzoz edilmesi
byk yarar salar. Besleme havas ise doal veya besleme fan
yardmyla temin edilmelidir. Dkkanlarda havalandrma miktar olarak
8 hava deiimi alnabilir.
4.19. Sper mar ketler
Bu tip alanlarda hava miktar 16 m
3
/ m
2
h alnabilir. Kii bana
gerekli d hava miktar 20 m
3
/ kii verilebilir. Istma ve soutma
amacyla ayn klima santrali ve hava datm sistemi kullanlr. Birok
maazada girite ara blgesinde ayr bir stma uygulanarak dardan
souk havann dorudan ieri girmesi nlenir. Bir baka yntem ise ,
kaplara scak hava perdesi uygulamas veya radyant stclarla
stlmasdr.
66
Spermarketlerde genellikle hava soutmal kondenser niteleri
kullanlr. Eer ou zaman olduu gibi spermarket tek katl veya
yaygnsa altl stl klima kullanlmaldr. Hava soutmal klima veya
havalandrma sistemlerinde free cooling zellii yani uygun
zamanlarda %100 d hava ile alma kabiliyeti aranmaldr.
Spermarketlerde souk havann deme seviyesinde kp
kalmas nlenmelidir. Yerel souk havann sirkle edilmesi gerekir. Bu
amala dn havasnn deme seviyesinde emilmesi byk nem
tar. Dn menfezleri zellikle soutucu vitrinlerin bulunduu
blgelerde yetitirilmelidir. Bu amala en iyi zmlerden biri dn
havasnn deme alt kanallarla toplanmasdr.
Bu deme alt kanallar ayn zamanda soutucu akkan
borularnn gemesi iinde kullanlabilir. Besleme menfezleri ise tavan
seviyesinde olmaldr. atdaki santrallerden ksa kanallarla ortama
tanan hava tavan seviyesinde dalr.
4.20. Snak Havalandrmas
Snak havalandrmas iin gerekli artlar:
1. CO
2
oran %2den fazla olmamal , O
2
oran ise %19dan az
olmamaldr.
2. ortamda , d ortama gre en az 50 Pa deerinde pozitif
basn oluturulmaldr.
NOT : Snak havasnn stlmas veya soutulmas gerekmez.
D ortamdaki hava temiz ise EU 3 kalitesinde bir filtreden
geirildikten sonra snaa verilir.
D ortamdaki hava zehirli veya radyoaktif madde ieriyorsa d
hava bir kum filtresinden geirilerek n filtrelenir. Kum hcresinde 60
m
3
/ h hava debisi iin 1 2 m
3
kum bulunmaldr. Kum ykseklii 2 m
ve hava direnci 200 Pa olmaldr.
4.21. Snak Havalandrma Kapasiteleri
Byk snaklarda (300 kii zerinde) kii bana gerekli hava:
Normal d hava halinde 9 m
3
/ h
Zehirli d hava halinde 1,8 m
3
/ h
Orta kapasiteli snaklarda:
150 300 kii arasnda her iki hal iin 4,5 m
3
/ h
50 150 kii arasnda her iki hal iin 3 m
3
/ h
67
4.22. Snaklarda Havann Ynlendirilmesi
Taze ve pis havann ynlendirilmesi aadan yukar doru ,
yukardan aaya doru veya yatay olarak yaplabilir.
4.23. lkokullar
Havalandrma miktar olarak kii bana 30 m
3
/ h hava
alnmaldr. Her hacmin bamsz olarak kontrol edilebildii sistemler
tercih edilmelidir. Havalandrma sistemi klima sistemi ile birletirilmi
ise %100 d haval sistemler tercih edilmelidir.
1. Konutlarda havalandrma uygulamalarn aklaynz
2. Ticari mutfaklarda havalandrmann amac nedir?
69
BLM
KANAL VE BALANTI
ELEMANLARININ YAPIMI
AMA
Kanal birletirme yntemlerini uygulayabilme ve daralma paras, dirsek,
pantolon paras gibi balant elemanlarn retebilme.
70
5. KANAL VE BALANTI ELEMANLARININ YAPIMI
5.1. Kanal Konstr ksiyonu
Kanal seimi yaplrken;
1. yzeylerinin przsz olmasna
2. Toz tutan ksmlarnn olmamasna
3. Korozyona kar dayankl olmasna
4. Tanm kolay ve hafif olmasna
5. Hava szdrmaz olmasna
6. Isya kar dayankl olmasna
7. Maliyetinin ucuz olmasna
8. Montaj kolaylna sahip olmasna
dikkat edilmelidir. Bu amala kullanlan en ekonomik ve uygun malzemeler
galvanizli elik ve alminyum sac levhalardr.
Son yllarda, yzeyi alminyum folyolu poliretan malzemelerden
de hafif ve dayankl kanallar yaplmaktadr. Salk tesisleri ve laboratuarlar
iin yaplan hava kanallar paslanmaz sacdan veya alminyumdan
yaplmaldr. Yine asit buharlar iin yaplan kanallar ayrca aside dayankl
malzemelerden yaplmaldr.
Hava kanallarnn galvanizli sac veya alminyum sacdan yaplmas
halinde, kare veya dikdrtgen kesitli kanallarn saclar izelge 5.1deki
kalnlkta olmaldr.
izelge 5.1. Hava Kanalnda Kullanlacak Sac Kalnlklar
Minimum Sac Kalnlklar (mm) Kanaln Anma ls
(En Geni Kenar) b,
(cm)
Galvanizli elik Sac Alminyum Sac
b 25
0,50 0,68
25 < b 50
0,65 0,82
50 < b 100
0,75 0,96
100 < b 140
0,85 1,23
140 < b 200
1,00 1,37
200 < b 250
1,15 1,50
250 < b 1,25 1,65
71
Havalandrma sistemlerinde kullanlan dikdrtgen kanal tipleri ekil
5.1de gsterilmektedir. Yuvarlak kanal tiplerinden ise esnek yaltml
yuvarlak kanal tipi ekil 5.2de grld gibidir.

ekil 5.1. Dikdrtgen Kanal Tipleri
ekil 5.2. Esnek Yaltml Yuvarlak Kanal
5.2. Kanal ve Balant Paralarnn malat
Havalandrma ve iklimlendirme sistemlerinde kanallarn
birletirilmeleri kanal iilii bakmndan ok nemlidir. Keli levha
kanallar kenetlerle ya da boyuna kaynak dikile birletirilirler. Balant
yerlerinde serbest flanlar, nokta kayna, takviye kelepe ya da srgl
kelepeler kullanlr. Yuvarlak kanallar daha uzun mesafeler iin, helis
(spiral) eklinde yaplmaktadr. Bunlar muf ya da geirmeli balant ile
birletirilirler. Balant yerlerinin szdrmazl, yaptrma bantlar ya da
lastik conta ve dier ara malzemeleri ile salanr. ekil 5.3de kanal
birletirmelerinin deiik baz ekilleri verilmitir.
Balca kanal birleim ekilleri unlardr.
1. Kaynakl birletirme
2. Yumuak lehimli birletirme
3. Kenetli birletirme
4. Perinli birletirme
5. Vidal birletirme
6. Flanl birletirme
7. Muflu birletirme
72
8. Yaptrma ile birletirme
Eim ve yn deitirmeler, kk aplarda, basklanm
(preslenmi) yn deitiricilerle, byk aplarda da kenet ve flanl
balantlarla yaplr.
ekil 5.3. Levha Kanallarda Kenet ve Balant ekilleri
73
5.2.1. Pitsbur g Kenet Yapm
Kanallar genellikle pitsburg kenedi ad verilen bir yntemle yaplr.
ekil 5.4de pitsburg kenet yapm ve admlar gsterilmektedir.
ekil 5.4. Pitsburg Kenet Yapm
74
5.2.2. Sac Levhadan Dikdrtgen Kanal Yapm
Gerekli Alet ve Malzemeler
1. Galvanizli elik sac (1 x 2 m
2
- 0,55 mm)
2. Kollu giyotin makas
3. Sac makas
4. Plastik tokmak
5. Krmz kurun kalem
6. Caka kenet makinesi
ekil 5.5. Dikdrtgen Kanal Yapm
lem Sras
1. Kanal lleri WxH iin sac ekil 5.5deki llerde kesip
iaretleyin
2. aretlenmi levhann 3 cmlik ksmnn ters tarafndan 20 mm
iaretleyin ve caka kenet makinesinde 90
0
bkn
3. Sacn kvrlan ksmn ters evirerek 10 mm iaretleyin ve makinede
120
0
bkn
75
4. Sacn kvrlan ksmn kenet makinesinde sktrn
5. kvrlan ksmn dtan ayn hizaya gelmesi iin 3 mm kalnlndaki
lama ile birlikte kvrn
6. Sac levhann dier 1 cmlik iaretli ksmn 90
0
bkn
7. Sac levhay iaretli yerlerinden 90
0
bkerek dikdrtgen haline getirin
ve pitspurg kenedini balayn. Kanaln azlarna 2 cmlik flan
yapn
5.2.3 Sac Levhadan Dirsek Yapm
lem Sras
1. Dirsek ekil 5.6da verilen llere gre tasarlanacaktr.
2. Sac ekildeki gibi kesin ve krplan kenarlar 90
0
bkn
3. Dirsein d yan parasn kesin
4. D yan parasnn 3 cmlik ksmlarna pitspurg kenedi yapn
5. Ayn ekilde dirsein i yan kenarn kesin ve kenarlarna kenet
yapn
6. ve d yan paralar eyrek daire eklinde bkn
7. yan paralarla aln paralarn birletirin
8. 2 cmlik kenarlar plastik ekile 90
0
bkp flan yapn
ekil 5.6. Dirsek Yapm
76
5.2.3 Sac Levhadan Genileme Paras Yapm
lem Sras
1. ekil 5.7deki verilen llerde bir genileme paras yaplacaktr
2. A parasn ekildeki gibi kesin ve 1 cmlik ksmn 90
0
bkn
3. B parasn kesin ve 3 cmlik ksmna kenet yapn
4. A ve B paralarn birletirin
A Paras
B Paras
ekil 5.7. Genileme Paras Yapm
77
5.2.4. Sac Levhadan Ayrlma Paras Yapm
lem Sras
1. ekil 5.8deki llerde bir ayrlma paras yaplacaktr
2. Sac levhadan ana paray ekildeki gibi kesin
3. Sac levhadan i ve d kapak paralarn ekildeki gibi kesin ve 3
cmlik ksmna kenet yapn
4. Ana ve kapak paralarn birletirin
ekil 5.8. Ayrlma Paras Yapm
5.3. ki Kanal Parasn Birletirme Yntemleri
ki kanal paras deiik yntemlerle birletirilebilir. Bunlardan
bazlar;
1. Srgl geme
2. Perinli birletirme
3. Dz S gemeli perinli tip
4. ift S gemeli tip
5. Flanl birletirme
78
olarak verilebilir. Bazlarnn balant ekilleri ekil 5.9da gsterilmitir. S
ve srgl gemeli bir kanal balantsnn grn ise ekil 5.10da
verilmektedir.

ekil 5.9. ki Kanal Parasnn Birletirilmesinde Balant ekilleri
ekil 5.10. S ve Srgl Gemeli Bir Kanal Balants
79
5.4. Kanallarn Mesnetlenmesi
Kanallar genellikle aslarak yerlerine monte edilirler. Kanal asks
olarak eitli konstrksiyonlar kullanlabilir. ekil 5.11de yuvarlak ve
dikdrtgen kanallar iin kullanlabilecek eitli ask konstrksiyonlarnn
detaylar verilmitir.
ekil 5.11. Alt Ask Tespitleri
80
1. Kanal seimi yaplrken Dikkat edilmesi hususlar nelerdir?
2. Balca kanal birleim ekilleri nelerdir?
3. Srgl kenetin eklini iziniz
4. Sac levhadan dikdrtgen kanal yapmn anlatnz
5. S ve srgl gemeli bir kanal balantsnn eklini iziniz.
81
BLM
TEST, AYAR VE DENGELEME
AMA
Tasarlanp iml edilen bir havalandrma/iklimlendirme sisteminin projede n
grlen deerleri salayabilmesi iin gerekli lmleri ve dengeleme
ilemlerini yapabilme.
82
6. TEST, AYAR VE DENGELEME
6.1. Test, Ayar ve Balans
Kanal sistemi dizayn ileminde en nemli admlardan biri, sistemin
tamamlanmasndan sonra sistemdeki hava aknn llmesi, ayarlanmas
ve dengelenmesi iin gerekli fiziksel imkanlarn yaratlmasdr. Bu amala
ulalabilir alanlarda yeterli uzunlukta dz kanal gidileri oluturmak, kritik
kanal kollarna ayar damperleri koymak alnmas gereken nlemler arasnda
saylabilir. Konstrksiyonu takiben ilgili personel bu imkanlar kullanarak
kanallardaki hava debilerini lebilir ve gerekli ayarlar damperler yardm
ile yapabilir.
Bilindii gibi gelimi lkelerde Test, Ayar ve Dengeleme (TAB)
Istma Soutma vs. gibi dier disiplin dallarna benzer ekilde ayr bir
taahht grubu tarafndan gerekletirilmektedir. lkemizde henz bu konuda
profesyonel kadrolar ve firmalar olumad iin dier birka konuda olduu
gibi bu ilemde mekanik tesisat taahht grubuna yklenmitir.
6.2. Tanmlar
Mekanik tesisat sistemlerinde, tasarm ekillerini temin etmek zere
seilen ve uygulanan, tm makine ve ekipmanlarn test edilmesi,
ayarlanmas ve dengelenmesi (TAB) proseslerinde aadaki tabirler
kullanlr.
Test: Belirli bir ekipmann saysal veya miktarsal performansnn
deerlendirilmesi ilemidir.
Ayar : Terminal nitelerinde tasarm deerlerine ulamak iin yaplan
mekanik ksma ve ayarlama ilemleridir.
Dengeleme: Spesifik tasarm byklklerine bal olarak, bir sistemin belirli
bir blmnde (ana hatta, alt branmanda veya terminallerde) istene
deerlere ulalmasdr.
6.3. Test ve Dengelemenin nemi
Her stma ve klima sistemi tasarlanrken vazgeilmez kriter, i
mekanda istenen konfor koullarn temin ederken, maliyeti ve iletme
problemlerini minimum deerde tutabilmektir.
Gnmzde, insanlarn retimdeki performanslarnn nasl daha iyi
iyiletirilecei konusunda yaplan aratrmalar, bu konuda i mekan hava
kalitesinin ok etken olduu sonucunu ortaya karmtr.
Bu olgu ile birlikte reticiler cesaretlenmi, daha yetenekli, daha
becerikli, kontrol ve optimizasyon ilevine sahip ekipmanlar
gelitirilmilerdir.
83
Teorik olarak bakldnda gelitirilen bu teknolojik ekipmanlar
istenen birok fonksiyonlar karlamakta ve kmsenemeyecek enerji
tasarrufu salarken konforu da arttrmaktadr.
Fakat pratik olarak bakld zaman ise durum farkldr, en gelimi
kontrol cihazlar kullanlsa dahi, eer sistemde tasarm hatas ve sistem iyi
dengelenmemi ise, teorik performans temin etmek olas deildir.
Mekanik sistem tasarmnda hedef; ekonomik bir dzenleme ile
maksimum fayda temin edilen konfor koullarn yaratmaktr. letmeye
alnan bir sistemin ayarlanmas ve dengeye getirilmesi enerjinin en
ekonomik ekilde kullanlmas kavram ile birlikte daha fazla nem
kazanmaya balam ve bununla birlikte, daha hassas lme-ayarlama
dengeleme yapabilen cihazlar gelitirilmitir.
Kullanclar, sistemde sadece ok scak ve ok souk diye deil, ayn
zamanda terminal niteleri diye adlandrdmz fan-coil niteleri hava
karm kutular, deiken hava debisi kutular, endksiyon niteleri,
menfezler ve radyatrlerin grlt yapt ve scakln ok sk azalp
arttndan da ikayet ederler.
Ar souk ve rahatszlk veren hava akmlar insanlarn u espriyi
yapmalarna neden olur: dars yaz kavuruyor, ierisi k savuruyor
Bu gibi sistemlerin normal ayarla dengelenmi bir sisteme nazaran
%25-40 daha fazla enerji harcamakta olduu tespit edilmitir. Bu tr
olumsuzluklar gidermek, daha gelimi kontrol ekipmanlar kullanarak dahi
olas deildir. nk bu hatalar;tasarmdan veya dengelemenin hi
yaplamams veya doru yaplamamsndan kaynaklanmaktadr.
6.4. n Hazrlklar
1. ncelikle uygulamaya ait proje ve artnameler temin edilmeli ve
sistem iyice anlalmaldr.
2. Sistemde uygulanan tm makine ve ekipmann teknik zellikleri,
izimleri, varsa seime esas bilgisayar ktlar temin edilmeli be
seilen ekipmann montaj yaplan ile ayn olup olmad ett
edilmelidir.
3. Tm sistemin kontrol cihazlar dahil, tamamlanp tamamlanmad
kontrol edilmeli, gerekli ayar damperlerinin projelerde belirtilen
yerlerde montajnn yaplp yaplmad iyice aratrlmaldr.
4. Gerekli ayar ve test raporu formlar hazrlanmaldr.
5. Kanal sistemi ile ilgili olarak test sonularna yardmc olacak
skeler hazrlanmaldr.
6. Otomatik kontrol sisteminin TAB almalarn etkilemediinden
emin olunmaldr.
7. Hava datmn veya toplanmasn etkileyebilecek her trl etkenin
nne geilmelidir. Pencereler kapatlmal, asma tavanlar
84
tamamlanm olmal, kaplar kapatlmaldr ve buna benzer
etkenlerin hava akmn etkilememesi temin edilmelidir.
8. Otomatik kontrol cihazlarnn TAB almalarn etkilemesine engel
olunmaldr.
9. Koullar maksimum hava akna olanak verecek ekilde
gerekletirilmelidir.
6.5. Kaaklarn Tespit Edilmesi
Yaplan lm sonucu elde dilen deerler beklenenin zerine karsa
kaaklarn azaltlmas iin aadaki yntemlerden birini kullanmak suretiyle
kaak tespit edilip nlenir ve test tekrarlanr. Aadaki ilemler fan alr
durumda iken yaplacaktr:
1. Bakarak ve El Yordamyla: zellikle ilk bakta grlmesi zor,
kanaln arka tarafnda kalan ve montaj esnasnda iinin
zorlanmasndan kaynaklanabilecek imalat eksiklikleri olabilir.
Bunlar: Flanl imalatta conta, cvata, somun eksiklikleri, flansz
imalatta ise kanal birleim noktalarnn iyi dvlmemesinden doan
eksiklikler olabilir. Bu yntem ok fazla miktarlarda hava kaa
olmas durumunda etkili olur.
2. Dinleyer ek: Kaak yerlerinden kan orifisin geometrisi ve kanal
basncna gre iddeti deien slk benzeri bir ses karr.
3. Hisseder ek: Kanaln zerinde (arlk kaak noktalar olmak zere)
el gezdirilmek suretiyle kaak olan yerler tespit edilebilir (elin slak
olmas ii kolaylatracaktr).
4. Sabunlu Su: Sabunlu su olas kaak blgelerine srlp gzlenir.
Kaak olmas halinde baloncuklar olduu gzlenecektir.
5. Duman Tabletler i: Bunlar youn bir ekilde duman karan
kapsllerdir. Duman, kaak olan yerlerden kaca iin tespit
edilmesi ve kaan giderilmesi mmkndr.
6.6. Hava Test, Ayar ve Balans Aralar
Tesisat devrelerinde gerekli olabilecek tm cihazlar aada
listelenmitir. Bu cihazlara ilave olabilecek zel ek cihazlar, ayrca temin
edilmelidir. Test ve lmde kullanlacak bu cihazlarn doru almas iin
gerekli periyodik kalibrasyonlarn yapld sertifikalandrlmaldr.
1. Anemometre (1,5-13 m/s aralnda)
2. U-Manometre (Eimli manometre)
3. Pitot Tp (Kanal dinamik-statik basn ler)
4. Cival Termometre
5. Termohigrograf (Scaklk / nem ler yazc)
6. Digital Termometre (Hava scakl vs.)
85
7. Yzey Scaklk ler
8. Voltmetre/Pensampermetre
9. Psikometre Cihaz (Kuru/Ya termometre ler)
10. Desibelmetre (Ses ler)
11. Debi Ayar Vanas Kontrol Cihaz
12. Manometre
13. Takometre (Devir ler)
6.6.1. Mekanik Anemometr e
Hava hz ile hareket eden bir pervane ve buna bal bir hz
gstergesi olan bu mekanik tip l aleti ile menfez ve difzrlerde; fleme
ve emme hava hzlar llmektedir.
ekil 6.1. Mekanik Anemometre
6.6.2. Elektr onik Anemometr e
Bir pil ile alan bu l aletlerinin direk digital veya analog
okumal tipleri mevcuttur. Dijital okumal tipler belirli zaman dilimi iin
ortalama hz deeri tespiti yapabilmektedir.
ekil 6.2. Elektronik Anemometre
86
6.6.3. Ak lm Davlumbaz
Konik veya piramit ekilli bu cihaz ile bir menfez veya difzrden
kan havann tamam toplanp, daha dar kesitli boaz ksmndan geirirken,
buradaki lme cihaz ile havann hzn lmek ve debisini doru olarak
tespit etmek mmkn olmaktadr.
ekil 6.3. Ak lm Davlumbaz
6.6.4. U Manometr e
Hava ve hidronik sistemlerinde ksmi vakum ve pozitif basnc
lmekte kullanlan basit bir manometredir. Milimetre su stunu veya inch
su stunu skalalal tipleri uluslar aras alanda kullanlmaktadr. U
manometreler eitli ebatlarda olmakla beraber, 250 pa zeri basn
dmlerinde(filtre, serpantin, fan, terminal nitesi, kanal paras gibi)
kullanlmas uygundur. 250 pa alt basn farklar iin kullanlmas pek
tavsiye edilmez.
ekil 6.4. U Manometre
87
6.6.5. Eimli / Dik Manometre
Bir dik bir de eimli iki adet skalas olan bu manometrenin eimli
skalas ile 250 pa alt basn farkn doru olarak lmek mmkn iken, dik
skala ile daha yksek deerleri lmek mmkndr. Bu manometre; pitot
tube veya statik probe ile birlikte basn veya hava hzn lmekte
kullanlrlar.
6.6.6. Eletr onik (Digital) Manometr e
Elektronik manometreler ok dk basn deerlerini doru olarak
lmek zere tasarlanmlardr. Kullanm sahas 0.025-15,000 padr. Bu tip
manometrelerde hava debisi ve hz, barometrik basnca ve scakla bal
olarak otomatik bir ekilde dzeltilmektedir. Bu aletlerin bazlarnda scaklk
lme gibi ilave fonksiyonlar da mevcuttur. Pitot-tube veya statik basn
probu ile birlikte kullanlrlar. Bu aletler hz gridleri ile birlikte HEPA filtre
knda, davlumbaz aznda ve serpantin yzeyinde hz lmede
kullanlrlar.
6.6.7. Pitot Tupe
Standart bir Pitot-tube uygun bir manometre ile kullanlarak kanal
ierisindeki hava hzn basit olarak lme imkan salar. Pitot-tube i ie iki
adet tp borudan olumutur (ekil 6.5.) tpn u ksmna balanan bir
manometre ile toplam basn (TP) okunabilir. D tpn yan kna
balanan bir manometre ile statik basn (SP) okunabilir.
ekil 6.5. Pitot Tube
88
ekil 6.6da Pitot tubenin detay grlmektedir. Pitot tube ile statik
ve toplam basn hissedilir. Manometre hz basncn ler. (Hz
basnc=Toplam basn-Statik basn). ekil 6.7de ise Standart manometre
balantlar grlmektedir.
ekil 6.6. Pitot tube detay
ekil 6.7. Standart Manometre Balantlar
6.7. Hava Kanallarnda Szdrmazlk Testi
Hava kanallarnda szdrmazlk testi DIN normlarma gre
yaplmaldr. Szdrmazlk testi DIN 24194 gre aada belirtilen sra ile
yaplr:
89
A- BRO ALIMASI
B- SAHA ALIMASI
A.1- Sistemin szdrmazlk snf tayin edilir. Bu snf 4 kategoride toplanr.
Snf-I = Talep gerektirmeyen kanal sistemleri
rn:Garajlar, jimnastik ve spor salonlar iin
(kenetli) kanallar
Snf-II (Klas A) = Byk talep gerektiren kontrol sistemleri
rn: Toplant salonlar, laboratuar
havalandrmas,brolar,
hastanelerde normal kullanm alanlar gibi
Snf-III (Klas B) = zellikle yksek talep gerektiren kanal
sistemleri (gemeli veya kaynakl
kanallar)
rn: Temiz oda alanlar ve hastanelerin I.
Ve II. Oda snflar iinde gemeli
kanallar.
A.2- Seilen snftan sonra test basnc tayin edilir.
DIN 24194 gre szdrmazlk testi 200,400 veya 1000 pa basnlarnda
yaplr. (ara basnlar ve 1000 pa dan byk basnlardaki test zel istek
zerinde yaplabilinir.)
Szdrmazlk faktr basnca gre deiebilir.
200 pa 4 00 pa 1000 pa
---------- ----------- -------------
Snf I - - -
Snf II 0.84 lt/san.m
2
1.32 2.40
Snf III 0.28 0.44 0.80
Snf IV 0.093 0.15 0.27
A.3- Test yaplacak olan kanaln (m
2
) hesap edilir.
Kanal metrekareleri test makinesinin kapasitesine gre
ayarlanmaldr.
rnein: AIRFLOW LVLT test cihaznn e kafas (0150) 1000 pa.
da max 163 m2 kanal test edilebilir. Kaak miktar yksek olan kanallarda
kanal m
2
sini dk tutmakta fayda var. Testin iyi netice verebilmesi iin
bro almasn mteakip saha almasna geilir.
90
B.1- Hesaplanan kanal m
2
sine gre, test edilecek sahadaki kanallarn ak
olan azlar szdrmaz bir ekilde kapatlmaktadr.
B.2- Kapatlan kanala seilen test makinesi balants yaplr ve test ilemine
balanr.
B.3- Test yaplacak kanal test makinesi ile istenen basnca kartlr. Basn
kendini stabilize edip dakikalk bair zaman iinde deimezse ve
manometrede okumam diferansiyel basn miktar hesaplanan basn
miktarn tutuyorsa yaplan szdrmazlk testi tamdr, manometreden okunan
diferansiyel basn miktar yksek ise kanal sisteminde kaak olduu
grlr.
Kanaldaki kaaklarn giderilmesini mteakip test ilemi tekrarlanr.
Elde edilen bu sonular ekli formda belirtilen hava kanal test formuna
geirilerek karlkl olarak imza altna alnr.
PROJESSTEM
..
IKI RETCS.................TEST
APARATI
IKI DSAYN NCE SON
D
N-
CELE
R
KAYI
T
EDL
M
ALAN
N
O
T
P
BOY
UT
A
K
.
CFM
H
IZ
VELO
R
CFM
VEL
OR
CFM
HI
Z
CF
M
DNCELER
TESTTARH..OKUYAN
K.............
91
6.8. Sistemin letmeye Alnmas
Fan Kontr ol
Tm damperler tam ak pozisyona getirilip fleme ve Emme
sistemine ait fanlar altrlr. Fanlarn tasarm artlarndaki devir saysnda
dnmesi iin gerekli ayarlar yaplr. Her bir fan alr almaz fan, motor,
kasnak kontrol edilir ve motor amperaj llr. Eer motorun ektii amper
etiketinde belirtilenden tam yk amperaj zeride ise, hemen fan durdurulur
ve sebep aratrlp gerekli dzeltmeler yaplr.
Damper Kontr ol
Sratle tm otomatik damperler kontrol edilir. Bloke olan ve balants
kopan var ise bunlara gerekli mdahaleler yaplp, bunlarn otomatik olarak
kontrol edildiinden ve doru pozisyonda olduundan emin olunur.
Damperlerin bunlara bal kontroln ilk alma esnasnda, pozisyon
deitirilmesine engel olmak iin tam aka olanak verecek ekilde ayarlanp
kilitlenmeleri doru olacaktr.
Ak ve Basn Kontrol
Tekrar tm blmlere hizmet veren fanlarn serviste olduundan ve
ayarlarnn uygun ekilde yapldndan emin olunmaldr. Eer deil iseler
basn farklar, enfiltrasyon veya exfiltrasyon balans ve dengelemeyi etkiler.
Bu aamada pozitif ve negatif basn zonlar tanmlanmaldr.
6.9. Fan Kontr ol
Hava Debisi:
Tasarm devir saysnda fann gerekli debiyi verdii aadaki kabul
edilebilir bir yntem ile tespit ve teyid edilmelidir.
a. Eer fan knda uygun bir blm varsa Pitot-tube kullanlarak,
b. Fan erilerini kullanarak voltaj ve amperaj lmleri yaplarak tam
performans tespit edilebilir. Fan giri- knda statik basn
okunarak kayt edilmelidir. Devir says, fren gc ve statik basn
deerleri ile fan reticisinin tablolarndan istifade edilebilir.
c. Pitot-tube kullanarak doru bir lme imkan yapabilecek bir blm
mevcut deil ise menfezlerden veya terminallerden alnan havalarn
toplam alnabilir.
d. Serpantin yzeyinden filtre ve/veya fann emi taraf damperinden
anemometre.Eer fan debisi tasarm kapasitesinin + -%10 dnda ise
tm sistem koullar ett edilmeli prosedr ve kayt edilen bilgiler
gzden geirilmelidir. Filtredeki, serpantinlerdeki, eliminatrlerdeki,
susturucudaki basn kayplar llerek kayt edilmesi ve olaan
d bir basn kab olup olmad kontrol edilmelidir.
Fan Amperaj
Sistemdeki ana damperlerin her ayar edilmesinden sonra veya fan
devir saysnn deitirilmesinden sonra mutlaka fa amperaj llmelidir.
92
Egzost Fan
Dn ve fleme havas iin daha evvel sz edilen test etme
prosedr aynen bu fan iin de uygulanmaldr.
6.10. Hava Sistemi Temel Dengeleme Pr osedr
6.10.1. Dengeleme Kr iter i
Hava sistemlerinde dengeleme birka farkl yntemle yaplabilir.
Kullanlan yntem ne olursa olsun ama ayndr ve artnamede aksine bir
madde olmadka her bir sz konusu cihaz veya ekipman iin +- %10
tasarm debileri temin edildiinden sistem dengelenmi varsaylr. Hava
sistemlerinin dengelenmesinde kabul edilen iki yntem vardr:
a) Kademeli metod
b) Oransal dengeleme metodu
6.10.2. Kademeli Metod
Pitod-tube kar gei
Tm ana kanal ve branmanlarda pitod-tube geileri hazrlanr.
(ekil 6.8)
YUVARLAK KESTL KANAL
93
DKDRTGEN KESTL KANAL
ekil 6.8. Dikdrtgen ve yuvarlak kesitli kanallarda pitot tube
noktalar
Statik basn lmleri
Her bir branmann damperi balangta en fazla havay geirecek
ekilde ayarl iken statik basn (SPI) llr. stenen ak deerine kar
gelecek basn deeri SP2/SP1= (Debi2/Debi1)
2
eitliine gre tespit ederek
belirlenir ve bu deeri yakalamak iin damper yava yava kapatlr. Bu
ilem tm zonlarda tekrarlanr ve sonra her bir zondaki statik basnlar
okunur. Ayarlama ilemi tamamlandktan sonra baz zonlarn tekrar
ayarlanmas gerekebilir.
Zon ve Ter minal Dengeleme:
Bir zona gnderilen hava miktar, zon ana kanalnda ayarlandktan
sonra, zon i dengeleme sistemleri her bir terminalden alnan hava debileri
tespit edilip terminal zerindeki damperlerin ayarlanmas ile salanr.
Toplam Hava Debisi:
Tm termil nitelerinin test ve kayt edilmesinden sonra bunlarn
toplam alnr ve tasarm deerleri ile kyaslanr.
Kanal Kaaklar:
Eer sistemdeki kaaklar %10 mertebesinin zerinde ise sistem
dengelenmeyebilir. Kanal balantlar, plenum balantlar ve difzr
balantlar mdahale kapaklarnn ak olup olmad veya kanalda delik
vb. hasarlar kontrol edilmelidir.
Sistem Dengeleme:
TAB almalar sonucunda hava ak miktarlar (aksine bir art yok
ise) + - %10 ierisinde temin edilebilmi ise dengeleme yaplm
varsaylabilir. Hava ncelikle direncin en az olduu yere gideceinden
dolay, genellikle fana yakn terminallerde daha fazla, u ksmlarda daha az
94
olacaktr. lk okumalar esnasnda hemen sistemin davrann problemlerin
nerede olduunu tespit etmek mmkndr.
Fan ayar:
Sistem dengelemesi temin edildikten sonra ve tm nihai ayarlamalar
tamamlandktan sonra fann deerleri bir kez daha okunmal ve not
edilmelidir.
Islak Serpantin artlar:
Eer sistem tasarmnda soutma almasnda nem alma olay var
ve dengelem kuru serpantin ile yaplm ise toplam hava debisi slak
serpantin almas ile tekrar irdelenmelidir.( eer bu mmkn deil ise
sistem ayarlamalarn %5 ile % 15 ilave yaplmaldr.)
Tm D Hava:
fleme, dn ve egzost sistemleri tamamen uygun bir ekilde
dengelendikten sonra, fleme fan kapasitesi (eer sistem bu alternatife gre
tasarlanm ise) %100 d hava iin tekrar ett edilmeli ve gerekirse uygun
damper ayarlamalar yaplmaldr.
Bilgi Kayt Etme:
Bilgi ve dengeleme formlar uygun bir ekilde doldurulup, bu
bilgiler olas mracaatlar iin saklanmaldr.
Rapor For mu:
Tm dengeleme ilemi tamamlandktan sonra (Sistem geneli
hakknda) bir rapor formu hazrlanmaldr.
6.10.3. Or ansal Dengeleme Metodu
Temel pr osedr ler
n hazrlklar daha evvel bahsedildii gibi bu prosedrlerde de ayn
yaplmaldr.
En Uzak Branman
fleme kanalnn fandan en uzak branman seilir. Tm terminaller
ve klar ematik bir izim zerinde numaralandrlr (ekil 6.9).
Branman Kalanlardaki Ak Miktarlar
Tercihen lme ekipmanlar ksmnda akladmz davlumbazlar
kullanlarak her bir menfez dahil hava miktarlar tespit edilir. Q
m
Yaklama Yzdesi:
Her bir kta (menfezde) tasarlanan miktarn Q
d
yzde ka
olduu tespit edilir. (Q
m
/Q
d
= x %)
rnein; Tasarlanan :100 lt/sn, llen: 120 lt/sn
Yaklama Yzdesi= (120/100)x100=%120 dir.
95
ekil 6.9. rnek fleme Kanal Paras
Menfez yaklama yzdesine ve kkten bye olarak aadaki
ekilde yeniden numaralandrlr.
MENFEZ TASARIM LLEN %
NO: (Q
d
) L/S (Q
m
) L/S
6 100 75 75
9 100 80 80
5 100 85 85
8 100 90 90
7 100 100 100
4 100 105 105
lk Adm:
6 nolu en kk hava debisine sahip menfezine hi dokunmadan 9
nolu menfezin damperine mdahale edilerek yaklak 77 lt/sn mertebesine
kadar bu menfezin hava miktar artrlr ve 6 nolu menfez ilk 9 nolu
menfezin dengelenmesi temin edilir.
96
kinci Adm:
5 nolu menfezin debisi yaklak 80 lt/sn olacak biimde ayarlanr ve
bylece 6 ve 9 nolu menfezlerde 80 lt/sn debiye yaklarlar. Bu durumda 6,5
ve 9 nolu menfezler temel olarak dengelenmi olurlar.
Sonraki Aamalar:
Bu prosedrler birbirini takip eder ve sonuta tm menfezler
dengelenmi olurlar.
kinci Branman:
ekildeki rneimizde grlen 1den 3e kadar olan menfezli
branmanda ayn yntemle dengelenir ve iki farkl branman ayn prosedr
uygulanarak menfezlerde olduu gibi oransal olarak dengelenir.
Tm branmanlar ve menfezler yukarda belirtildii biimde oransal
olarak dengelendikten sonra fleme fannn debisi yeniden kontrol edilmeli
gerek debinin tasarm debisine oran belirlenmelidir.Q
m
/Q
d
Eer llen hava debisi (Q
m
), tasarm debisinden (Q
d
) daha kk
ise fan hava debisi, tasarm hava debisine yaklatrmak iin eer fan
kontruksiyonu msaade ediyor ise oransal olarak kasnak deitirmek sureti
ile artrlabilir.
1. Test, ayar ve dengelemenin tanmn yapnz
2. Test ve dengelemenin nemini aklaynz
3. Kaaklarn tespit edilmesi hangi yntemlerle yaplabilir?
4. Hava test, ayar ve balans cihazlarn yaznz ve neyi ltn
belirtiniz
5. Anemometre nedir?
6. Manometre nedir?
7. Pitot tb nedir? Ne ie yarar? eklini izerek anlatnz
8. Pitot tb ile statik, dinamik ve toplam basncn nasl
lldn izerek anlatnz
97
BLM
SES VE AKUSTK
AMA
Sesin doasn tanyarak havalandrma sistemlerinde fanlardan kaynaklanan
titreim ve grltleri azaltmak iin alnacak nlemleri listeleyebilme ve bu
amala retilmi ses yaltm malzemelerini seebilme.
98
7. SES VE AKUSTK
7.1. Sesin Tanm
Ses, belli bir frekansta titreim yapan bir kaynaktan yaylan enerjiye
sahip dalgalara denir. Bu dalgalarn iddeti ses kaynann byklne ve
titreim saysna baldr. Ses iddeti, birim zamanda birim yzeye den ses
enerjisi olarak tanmlanr.
2
. .
E Joule
I
S t m sn
| |
=
|
\ .
2
. .
N m
I Basn Hz
m sn
| |
=
|
\ .
Formlden kan sonuca gre ses iddeti, basn ile hzn arpm
olarak hesaplanabilir. Dolaysyla ses dalgasn belli bir hz olan basn
dalgas olarak ifade edebiliriz.
7.2. Ses ile ilgili tanmlar
ekil 7.1. Dalga yaynm
Hz: Ses dalgalarnn birim zamanda ald yoldur. Atmosferde ki ses hz
340 m/sndir. Kat maddelerde ses hz daha ok artmaktadr.
Dalga Boyu: Art arda meydana gelen, ayn fazda titreen iki nokta
arasndaki uzakla denir. ile gsterilir. Birimi metre (m)dir.
Per iyot: Bir dalga boyu kadar dalgann yol almas iin geen zamana denir.
T harfi ile gsterilir. Birimi saniye (sn)dir.
Fr ekans: Birim zamanda retilen dalga saysna frekans denir. f harfi ile
gsterilir. Birimi 1/sn veya hertz (hz)dir.
1 1
( ) f
T sn
=
99
Hz, dalga boyu ve frekans arasndaki iliki u formlle ifade edilir:
. ( ) V T m =
1
T
f
= ile yazlrsa ses hz;
. ( / ) V f m sn = olarak ifade edilir.
Genlik: Periyodik bir dalgann ulat en byk deer denir.
Ses Ykseklii: Frekansa bal bir zelliktir. Bir sesin frekans bykse ses
ykseklii de byk demektir.
Ses Ener jisi: Enerji hem genlie, hem de frekansa bal bir zelliktir.
Genlik ve frekansn artmasyla sesin enerji seviyesi de artar.
7.3. Gr lt
Yksek frekanstaki ses kaynaklarnn oalmas grlt diye
tanmladmz yksek enerjili sesleri oluturur. Bu seler insan kulak zarna
ar ekilde basn yaparak insan rahatsz eder. Normal bir insan kula 16
ile 20.000 Hz arasndaki sesleri duyabilir. itilebilen en zayf ses enerjisi 10
-
12
W/m
2
dir. Bir binadaki grltler iki farkl kaynaktan oluur. Bunlar;
*d evreden gelen grltler.
* bina iindeki makine ve insan grltleri.
7.4. Grlt iddetinin Hesaplanmas
Normal bir kulak iin 1000 Hzlik ses, orta bir sestir. Bu frekanstaki
bir sesin iddeti 10
-12
ile 1 W/m
2
arasnda deiir. Bu ses iddetleri 130 eit
paraya ayrlrsa bu paralardan her birine 1 desibellik ses denir. Ve dB ile
gsterilir. Desibel sesin duyum birimidir. Sfr desibel 10
-12
Watttr. Ses
iddeti u formlle hesaplanr;
10.log ( )
o
E
dB
E
=
E: Birim alana gelen ses enerjisi (W/m
2
)
E
o
: itebilinen en zayf ses enerjisi (10
-12
W/m
2
)
Buna gre ses iddetlerini yle snflandrabiliriz;
* E < E
o
olduu zaman ses iitilmez. ( = 0 dB)
* E = 10
-11
w/m
2
olduu zaman fslt iitilir. ( = 10 dB)
* E = 10
-7
w/m
2
olduu zaman normal konumadr. ( = 50 dB)
* E= 1 w/m
2
olduu zaman kulakta acma hissi olur. ( = 120 dB)
100
r nek: 50 renci bulunan bir snfta her bir rencinin grlt seviyesi 60
dB ise snfn tm konutuunda grlt seviyesi ne olur?
zm: nce, her bir rencinin ses enerjisi hesaplanrsa;
6 2
6 2
12
12
6
6
12 12
6 12 6
10.log 10 /
60 10.log 50 50.10 /
10
6 log 50 ;
10
50.10
10 10.log 10.log
10 10
10 .10 10.log50.10 10.7, 69 76,9
o
o
E
E W m Tek renci iin
E
E
renci iin E W m
E
Buna gre rencinin grlts
E E
E
E dB
= =
= =
=
= = =
= = = =
7.5. Ses Yaltm Hesab
Ses dalgas bir yap eleman yzeyine arpt zaman bir ksm
emilir, bir ksm yansr ve dier bir ksm da malzemenin dier yzeyindeki
havaya iletilir. letilen ses enerjisi girene gre daha az olaca iin sesin bir
ksm yap eleman tarafndan sndrlm olur. Bir malzemenin ses
sndrme says, giren enerjisinin iletilen enerjiye oran olarak tarif edilir ve
bu enerjinin ok kk saylar olduklar iin yine aynen ses iddetinde
olduu gibi desibel (dB) birimi ile ifade edilir. Buna gre sndrme says;
10.log
g
i
E
D
E
=
2
2
( / )
( / )
g
i
E Yap elemanna giren ses enerjisi W m
E Yap eleman tarafndan iletilen ses enerjisi W m
=
=
101
Sndrme says yardm ile bir yap elemannn, rnein bir duvarn
giren sesi ne oranda azaltt ve br yzden kan sesin ne iddette olaca
kolayca hesaplanabilir. rnein, aadaki ekilde grlen duvar ele alalm.
Giren ses enerjisini E
1
, kan ses enerjisini E
2
ile gsterelim. Bu ses
enerjilerinin iddetleri ise
1
ve
2
olsun.
1
1
10.log
o
E
E
=
2
2
10.log
o
E
E
=
1
2
10.log
E
D
E
=
2=
1
-D kan ses iddeti olur.
r nek: Bir odada normal konuma iin ses iddeti 1 = 50 dBdir. Duvarn
sndrme says 40 dB olduuna gre yan odaya iletilen ses iddeti ve
enerjisi ne olur?
zm:
2= 1-D=5040=10 dB
Bu ses ise ancak fslt sesidir. Bu rnekte bize bir yap elemannda
gerekli olan asgari ses sndrme saysnn 40 dbnin zerinde olmas
gerektiini gstermektedir. 10 dB iddetindeki sesin enerjisi ise;
2
2
2
12
2
12
2
12
11 2
2
10.log
10 10.log
10
1 log
10
10
10
10 ( / )
o
E
E
E
E
E
E W m
=
=
=
=
=
olur.
Grlt seviyeleri binalarn akustik ynnden iyi yaplp
yaplmadn, bina iindeki havalandrma ve klima sistemlerinin uygun
grlt seviyesi iinde alp almadnn saptanmas amacyla llr.
Bunun iin gerekli olan alet ses seviyesi cihaz(debisel metre)dir.
102
r nek: Bir odadaki normal konuma iin ses iddeti 30 db dir. Duvarn
sndrme says 20 db olduuna gre,
a. Yan odaya iletilen sesin iddetini,
b. Odadaki sesin enerjisini bulunuz.
Not:
12 2
0
0
10.log 10 /
E
Ve E Watt m
E

= =
zm:
2 1
2
1
1
0
1
0
1
12
3
12
3 12
9 2
)
30 20 10
) 10.log
30 10.log
3 log
10
10
10
10.10
10 /
a D
dB
E
b
E
E
E
E
E
E
E W m

=
= =
=
=
=
=
=
=
7.6. Grlt lm lem Sras
- Klima ve havalandrma sistemini altrn ve en az 15 dakika
almasn temin edin.
- En yksek iddete sahip olan orijinal ses kaynan tespit edin.
- Uygun ses iddeti (dB) deerleri iin standartlar kontrol edin
103
- Desibel metreyi kullanarak, kaynandan 8 metre uzaklktaki sesi
ln ve kaydedin.
- Bir caddenin ses seviyesini ln ve kaydedin.
- Bir snftaki ses seviyesini ln ve kaydedin.
7.7. Gr lty Et kileyen Faktr ler
Bir binada grlty etkileyen faktrleri aadaki gibi sralayabiliriz.
- Binann evresindeki grlt seviyesi
- Bina yap elemanlarnn ses yaltm(sndrme) seviyesi
- Bina iindeki eyalarn yerleme durumu (i mimarisi)
- Binadaki mekanik tesisatlarn grlt seviyeleri
- Binann kullanm amac
- Binada bulunan insanlarn says
7.8. Grlt Nasl Azaltlr?
Bir bina iinde akustik ynden istenen ses seviyelerinin muhafazas
iin nce bu ses seviyelerinin bilinmesi gereklidir. eitli uygulamalar iin
tavsiye edilen ses seviyeleri aadaki tabloda verilmitir. Konutlarda bina
dna konan cihazlarn maksimum grlt seviyesi 60 dB olarak tavsiye
edilmektedir. Bina dna konan cihazlarn seiminde ses ve grlt
ynnden aadaki hususlara dikkat edilmelidir.
- Cihazlar mmkn olduu kadar ikayet gelecek yerlerden uzak
mesafelere konulmaldr.
- Cihazn yerletirme konumu yle seilmelidir ki cihazda sesin en
ok kt ksm sesten ikayet gelebilecek yerlerin aksi tarafa
ynelsin.
- Doal ve yapay ses barikatlar meydana getirilerek sesin zararl
olduu yerlere gitmesi nlenmelidir.
- Cihazn kendi bnyesinde ses yutucu konmaldr.
- Santral ksmlarna geirilen kaplarda da ses yaltm yaplmas
faydal olur.
- Kompresr, kondenser, klima santral ve soutma kulesi mutlaka
mantar plakalar konmal ve titreimle bina kolonlarna
iletilmemelidir.
- Havalandrma ve klima kanallarnda ses zellikle havann ak
ynne gre daha etkili yaplr. Dolaysyla fleme fanlarnn
grlts kanallar, fleyici menfezler ve anemostatlar tarafndan
ortamlara iletilir. Bu grltleri azaltmak iin besleme kanalna ve
dirseklerine i taraftan ses yutucu sentetik elyaf yaltm malzemeleri
konmaldr.
104
- Byk kapasiteli soutma kompreslerinin hattna susturucu ve
titreim emici taklmaldr.
- Klima santralleri ve havalandrma sistemlerinde iyi dengelenmi
kaliteli fanlar kullanlmaldr.
izelge 7.1. eitli Uygulamalar in Tavsiye Edilen Ses Seviyeleri
1. Ses nedir?
2. Ses iin dalga yaynmnn eklini iziniz
3. Periyot ve frekansn tanmn yaparak aralarndaki ifadeyi
yaznz
4. Grlty etkileyen faktrler nelerdir?
5. Grlt nasl azaltlr?
6. Desibelmetre nedir?
7. ekilde grld gibi, bir odadaki normal konuma iin ses
iddeti 50 dBdir. Duvarn sndrme says 30 dB olduuna
gre,
105
a. Yan odaya iletilen sesin iddeti nedir?
b. Odadaki sesin enerjisi nedir?
Not:
12 2
0
0
10.log 10 /
E
ve E Watt m
E

= =
2
b
1
b
=50 dB
D=20 dB
E=? Watt/m
=? dB
8. ekilde grld gibi, bir odadaki normal konuma iin ses
iddeti 40 dBdir. Duvarn sndrme says 20 dB olduuna
gre,
a.Yan odaya iletilen sesin iddeti nedir?
b. Odadaki sesin enerjisi nedir?
Not:
12 2
0
0
10.log 10 /
E
ve E Watt m
E

= =
2
b
1
b
=50 dB
D=20 dB
E=? Watt/m
=? dB
1. HAVALANDIRMAYA GR
1.1. Giri
1.2. Havalandrmaya Olan htiya, lgili Ynetmelikler ve Standartlar
1.3. Havalandrma Yntemleri
1.4. Tipik Kanal Sistemleri
1.4.1. Tek Kanall Sistem
1.4.2. ift Kanall Sistem
1.4.3. Dn ve Egzoz Sistemleri
2. HAVALANDIRMA SSTEM ELEMANLARI
2.1. Fan ve Fan eitleri
2.1.1. Aksiyal (eksenel) Tip Fanlar
2.1.2. Radyal Tip Fanlar
2.2. Fan Kanunlar
2.3. Fan Seiminde Kullanlan Gerekli Parametreler
2.3.1. Mutlak Basn
2.3.2. Basma Ykseklii
2.3.3. Fan Gc ve Verimi
2.3.4. Debi
2.4. Fan Performans Erileri
2.5. Fan Seimi
2.6. Fan Kontrol
2.7. Fan Bakm
2.8. Menfez ve Difzrler (Anemostat)
2.8.1.Menfezler
2.8.2. Difizrler (Anemostat)
2.9. Damper Tipleri
2.10. Hava Filtreleri
2.10.1. Hava Filtresi eitleri
3. HAVALANDIRMA KANALLARININ TASARIMI
3.1. Standart Kanallar ve Elemanlar
3.2. Havalandrma Sistemlerinde D Hava Miktar Tayini
3.2.1. Mahaldeki nsan Saysna Gre D Hava Miktar Tayini
3.2.2. Saatlik Hava Deiim Saysna Gre D Hava Miktar
3.3. Kanal Hesaplar
3.3.1. Kanalardaki Hava Hzlar
3.3.2. Kanal Kesit Alannn Tayini
3.3.3. Kanal Kenar Oranlar
3.3.4. Benzerlik Kanunu
3.3.5. Bernoulli Denklemi
3.4. Kanallarda Toplam Basn Kayb
3.4.1. Kanalardaki Srtnme Basn Kayplar
3.4.2. Kanalardaki Dinamik Basn Kayplar (Yerel Kayplar)
3.4.3. Santral i Cihazlarnn Basn Kayb
3.4.4. Kanal Sistemi Blmlerindeki Kayplar
3.5. Fan Sistem Etkileimi
3.6. Kanal Boyutlandrlmas ve Hesap Yntemleri
3.6.1. E Srtnme Yntemi
3.6.2. Statik Geri Kazanma Yntemi
3.7. Kanal Sisteminde Ekonomi
3.7.1. Optimizasyon
3.7.2. lk Yatrm Maliyetine Etki Eden Faktrler
3.7.2.1. Kanal Kenar Oran
3.7.2.2. Basn Snflandrlmas
3.7.2.3. Fittings Maliyetleri
3.7.3. Yuvarlak Kanallar ile Dikdrtgen Kanallarn Maliyetinin Karlatrlmas
3.8. Kanallarda Szdrmazln nemi
3.9. Kanallarn Temizlii
4. HAVALANDIRMA UYGULAMALARI
4.1. Konutlar
4.2. Garajlar
4.3. Ticari Mutfaklar
4.4. Lokanta, Kafeterya ve Otel Mutfaklar
4.5. Byk Mutfaklar
4.6. amarhaneler
4.7. Okullar
4.8. Kimya Laboratuarlar
4.9. Toplant Salonlar
4.10. Tuvaletler
4.11. Dular
4.12. niversite Anfileri
4.13. Anaokullar ve Yuvalar
4.14. Byk Toplant, Gsteri ve Spor Salonlar
4.15. Spor Salonlar
4.16. Konser ve Tiyatro Salonlar
4.17. Sergi ve Fuar Alanlar
4.18. Al Veri Merkezleri ve Dkkanlar
4.19. Spermarketler
4.20. Snak Havalandrmas
4.21. Snak Havalandrma Kapasiteleri
4.22. Snaklarda Havann Ynlendirilmesi
4.23. lkokullar
5. KANAL VE BALANTI ELEMANLARININ YAPIMI
5.1. Kanal Konstrksiyonu
5.2. Kanal ve Balant Paralarnn malat
5.2.1. Pitsburg Kenet Yapm
5.2.2. Sac Levhadan Dikdrtgen Kanal Yapm
5.2.3. Sac Levhadan Dirsek Yapm
5.2.3. Sac Levhadan Genileme Paras Yapm
5.2.4. Sac Levhadan Ayrlma Paras Yapm
5.3. ki Kanal Parasn Birletirme Yntemleri
5.4. Kanallarn Mesnetlenmesi
6. TEST, AYAR VE DENGELEME
6.1. Test, Ayar ve Balans
6.2. Sisteminin letmeye Alnmas Esnasnda Yaplmas Gereken Hazrlklar
6.3. Hava Test, Ayar ve Balans Aralar
6.4. Pitot Tp
7. SES VE AKUSTK
7.1. Sesin Tanm
7.2. Ses ile ilgili tanmlar
7.3. Grlt
7.4. Grlt iddetinin Hesaplanmas
7.5. Ses Yaltm Hesab
7.6. Grlt lm lem Sras
7.7. Grlty Etkileyen Faktrler
7.8. Grlt Nasl Azaltlr?
KAYNAKLAR

Havalandirma Sistemleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Havalandirma Sistemleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I

: nsanlar tarafndan ihtiya duyulan temiz hava miktar (m

= 30 + 20 (sigara iilme fark) = 50 m

eklinde ifade etmek mmkndr.

You might also like