E Drejta Kushtetuese-Perpilim

Emrtimi E drejta kushtetuese ka domethnie t dyfisht. E Drejta kushtetuese si shkenc. sht displin shkencore e cila merret me studimin e s drejts kushtetuese si deg e s drejts, prkatsisht merret me sqarimin dhe interpretimin e normave t cilat rregullojn materien kushtetuese, me formulimin e institutive juridike t cilat i zbaton n degt e s drejts si trsi koherente pastaj n mnyr kritike nga aspektet e filozofiz juridike i vlerson normat kushtetuese, studion funksionimin e sistemit kushtetues dhe efektin e tij n praktik etj. E drejta kushtetuese si shkenc politiko-juridike. bhet rregullimi i materies kushtetuese kan t bjn me pushtetin politik, prkatsisht me formimin dhe organizimin e organeve shtetrore, autorizimet e tyre etj. E drejta kusht.si diciplin e shkeces juridike:merret me studimin e se drejtes kusht.si dege e se drejtes me sqarimin,interpretimin e normave juridike qe rregullojn materien kushtetuese. ME T DREJTN KUSHTETUESE Kuptimi pozitivo-juridik sht kuptimi i prgjithshm i t drejts kushtetuese dhe sipas ktij kuptimi me t drejt kushtetuese kuptojm sistemin e normave juridike me karakter kushtetues, t cilat rregullojn mardhniet themelore shoqrore e politike q kan t bjn me pushtetin politik dhe raportin ndaj pushtetit politik, e q jan t formuluara dhe t kodifikuara n nj document t prbashkt t quajtur kushtetut. Kuptimi materialist apo Sociologjiko-politik sht kuptimi sipas t cilit me t drejt kushtetuese nnkuptojm t drejtn ekzistuese q materializohet n jetn e nj vendi, e drejta positive me t gjitha raportet reale e formale, t realizuara e normative pavarsisht nga fakti se ato norma a jan t kodifikuara n nj document m t lart apo jo. Kuptimi teorik apo Shkencor sht ai kuptim sipas t cilit me t drejt kushtetuese nnkuptojm disiplinn shkencore t ciln e msojm n universitete me po kt emrrtim apo t ngjashm. Rndsia e TDK si deg e s drejts qndron n faktin se kjo deg e s drejts siguron dhe mbron vlerat m t rndsishme t qytetrimit siq sht qeverisja e drejtsis, bashkjetesa paqsore t lirive t njeriut ndaj pushtetit, rregullimi i mardhnieve themelore politike n shoqri t cilat mardhnie paraqesin sfern qndrore t mardhnieve shoqrore ngase prej tyre varet karakteri i pushtetit shtetror dhe pozita e njeriut n shoqri vecmas raporti i njeriut ndaj pushtetit dhe anasjelltas. Rndsia e TDK si disiplin shkencore politiko-juridike 1- teorike 2- pedagogjike-edukative Objekti i TDK Objekti i saj sht i kushtzuar nga prmbajtja n fakt ajo paraqet objektin e konkretizuar e t prpunuar. N bot ekziston dhe mbizotron mnyra juridike-dogmatike e prcaktimit t objektit t s drejts kushtetuese. objekti i s drejts kushtetuese n prgjithsi jan: - Raportet themelore politike - Vlerat juridike me t cilat prcaktohet prmbajtja konkrete e ktyre raporteve - Normat juridike me t cilat rregullohen raportet themelore politike Metodat e t drejts kushtetuese :--Metoda Normative ose Metoda Dogmatike sht

metod themelore dhe m e vjetr e studimit e s drejts kushtetuese si deg e s drejts . Nprmjet saj pasqyrohet dhe zbulohet prmbajtja e normave dhe rregullave juridike me t cilat rregullohen raportet politike themelore dhe institucionet politike n nj vend. Metoda Politikologjike ka t bj me analizn e funksionimit t institucioneve dhe proceseve politike si objekt i rregullativs kushtetuese-juridike d.m.th me an t ksaj metode studiohet zbatimi konkret i normave kushtetuese n praktik. Metoda Aksiologjike zbulon dhe pasqyron prmbajtjen e vlerave juridike t sanksionuara me normat dhe rregullat kushtetuese si dhe sendrtimi i tyre n praktik. Prmbajtja e t drejts kushtetuese sht e kushtzuar dhe e lidhur ngusht me objektin e saj. Prmbajtja e t drejts kushtetuese nnkupton objektin e prpunuar dhe t konkretizuar t s drejts kushtetuese. Prmbajtja e t drejts kushtetuese ndryshon dhe n t njejtin vend varsisht nga pikpamjet e autorit t textit universitar BURIMET E T DREJTS KUSHTETUESE - Burimet formale - Burimet materiale BURIMET FORMALE jan aktet e prgjithshme juridike t forms s shkruar t cilat jan n fuqi dhe me t cilat rregullohet materia kushtetuese. Ato mund t jen ekskluzive (kur n trsi e rregullojn materien kushtetuese) dhe t prziera (kur prveq materies kushtetuese rregullojn edhe materie tjetr juridike. Burime formale jan: Aktet kushtetuese jan burimi m i rndsishm formal i t drejts kushtetuese . rndsia e tyre qndron n fuqin m t lart juridike n raport me t gjitha aktet tjera juridike. Kushtetuta sht burimi formal m i prhapur i t drejts kushtetuese.Sidokument t shkruar e kan t gjitha shtetet bashkkohore me prjashtim tAnglis. Ajo sht akt themelore,akti m i lart juridik, i cili rndom emrohet si kushtetut prjashtimisht edhe si Ligji themelor etj.Me t rregullohen qshtjet m t rndsishme t materies kushtetuese, karakteri dhe organizimi i pushtetit, lirit dhe t drejtat themelore t njeriut dhe shtetasit etj, Ligji kushtetues sht akt kushtetues i cili paraqitet n rast kur ekziston kushtetuta e shkruar si akt me t cilin bhen ndryshime rrnjsore t kushtetuts ekzistuese poashtu n mnyr originere rregullohet materia kushtetuese dhe ka karakterin e aktit me t lart juridik t vendit. Amendamenti kushtetues sht akt kushtetues q paraqitet n kushtet e ekzistimit t kushtetutave t shkruara. Me t bhet plotsimi i kushtetutave t shkruara. Me t bhet plotsimi i kushtetuts ekzistuese ose ndryshimi dhe zvendsimi i normave t caktuara t saj. Aneksi kushtetues sht shtojc e posacshme e kushtetuts, e cila s bashku me tekstin normative t kushtetuts paraqet nj trsi. Nxirret tok me kushtetutn dhe nuk mund t qnroj si akt i pavarur. Aktet ligjore si burime formale t s drejts kushtetuese kan fuqi m t dobt n raport me burimet tjera kushtetuese. Fuqia e tyre sht m e lart n raport me aktet nnligjore. BURIMET MATERIALE :jan faktor q kushtzojn dhe ndikojn n formimin e normave kushtetuese dhe t drejts kushtetuese si deg e s drejts. Burimet materiale ndahen n dy grupe: a)doket kushtetuese, konventat kushtetuese, normat e prgjithshme t s drejts ndrkombtare, praktika gjyqsore dhe faktet juridike b) teoria juridike, doktrinat politike, programet e partive politike etj.

Jane:Doket kushtetuese jan norma ose rregulla t pashkruara shoqrore me t cilat rregullohet ndonj cshtje me rndsi kushtetuese. Kto paraqiten gjat mesjets. Doket kushtetuese mund t jen burim i t drejts kushtetuese nse zbatohen nj koh t gjat n mnyr identike n cshtjet identike dhe po qe se pranohen vullnetarisht nga shumica e njerzve dhe prapa tyre nukqendron sanksioni shtetror por vetdija shoqrore. Prdoren n rast precizimi dhe plotsimi t zbraztsirave kushtetuese. Konventat kushtetuese jan rregulla t pashkruara q mbshteten dhe dalin nga praktika shum vjecare pr funksionimin e organeve m t larta shtetrore vecmas t parlamentit dhe qeveris. Praktika gjyqsore merret si burim i t drejts kushtetuese n rastet kur gjykatat, lidhur me qshtjet e caktuara me karakter kushtetues, marrin vendime identike apo t ngjashme dhe kjo kalon n praktik e cila rrespektohet n t gjitha rastet e tjera t ngjashme. Doktrinat politike edhe teorit politike mund t merren si burime materiale t s drejts kushtetuese. Programet e partive politike partit politike n pushtet pr t realizuar programin e tyre bjn ndryshime n aktet juridike duke prfshir edhe kushtetutn. Burimet e s drejts kushtetuese n Angli .M t njohura prej tyre jan: - Magna Charta Libertatum 1215 - Peticioni mbi t drejtat - Habeas Corpus Act - Billi (ligji) mbi t drejtat 1688 - Akti mbi themelimin (Act of Settlement) 1700 Burimet e s drejts kushtetuese n SHBA Kushtetuta me amendamentet kushtetuese paraqesin burimin themelor t s drejts kushtetuese. Burim tjetr i rndsishm i t drejts kushtetuese n SHBA jan edhe vendimet e gjykatave federative dhe gjykats supreme lidhur me kushtetutshmrin e ligjeve. N SHBA burime t t s drejts kushtetuese jan disa ligje t nxjerra nga kongresi me t cilat rregullohet materia kushtetuese pastaj si burim tjetr llogariten edhe vendimet e kongresit me t cilat rregullohet materia kushtetuese pastaj si burim tjetr llogariten edhe vendimet e kryetarit si barts i ekzekutivit. N SHBA si burime t drejts kushtetuese konsiderohen edhe doket gjyqsore dhe praktika gjyqsore. Rndsia e kushtetuts Ajo sht akt i formimit dhe i formimit dhe i organizimit t shtetit prkatsisht pushtetit politik t tij. Kuptimi formal i kushtetuts sht akt juridik i shkruar dhe i kodifikuar me fuqi m t lart juridike, i miratuar nga organi m i lart shtetror sipas procedurs s vecant. sht ligj themelor, ligj mbi ligjet. Ajo mund t miratohet edhe nprmjet referendumit ku vjen n shprehje sovraniteti popullor. Kuptimi material i kushtetuts Kushtetuta paraqet trsi normash ose rregullash themelore me t cilat rregullohen bazat e rendit shoqror, shtetror e juridik t vendit. Kuptimi politik i kushtetuts N kuptimin politik kushtetuta paraqt deklaracion t proklamuar solemnisht q prmban rregulla pr kufizimin dhe kontrollin e pushtetit politik vecmas n lmin e lirive dhe t drejtave t njeriut. Prfaqsues ishte mendimtari amerikan me prejardhje gjermane K.Loeenstein. Kuptimi filozofik i kushtetuts Kushtetuta sht shprehje e vullnetit m t lart me t ciln vendoset rendi i punve brenda shtetit dhe kosmosit. Kt mendim e mbshtetn

Aristoteli, Hegeli ishte mendimi i tyre pr kushtetutn. Kuptimi teorik i kushtetuts sht kuptim sintetik q paraqitet t unisoj kuptimin formal, material dhe politik n nj unik. Me kushtetut nnkuptohet akti ose dokumenti publik i cili paraqet ligjin themelor dhe m t lart t nj vendit i cili prcakton ose juridikisht rregullon mardhniet themelore shoqrore-politike t atij vendi sidomos qshtjen se formimit, funksionimit dhe autorizimeve t pushtetit politik Teoria mbi kushtetutat e shkruara dhe jo t shkruara Kjo teori i qaset kuptimit t vet n mnyr t njanshme, duke marr parasysh vetm formn e kushtetuts (e shkruar apo jo e shkruar). Mendimtari freng Aleksis De Tokvil duke trajtuar qshtjen e kuptimit t forms s kushtetuts ai erdhi n prfundim se Anglia nuk ka kushtetut q ishte mendim i drejt i tij. Xhejms Brajs n ann tjetr pohom se Anglia ka Kushtetutat reale konsiderohen ato kushtetuta q shprehin gjendjen ekzistuese reale n shoqri. Kushtetutat fiktive konsiderohen ato kushtetuta q nuk zbatohen n praktik, q fshehin gjendjen ekzistuese dhe u shrbejn garniturave n pushtet pr ta maskuar pushtetin e tyre autocrat. Kushtetutat reale-programatike quhen ato kushtetuta t cilat shprehin realitetin ekzistues e jkohsisht prcaktojn kahet e zhvillimit t mtejm. Kushtetutat programore-deklarative jan ato kushtetuta t cilat merren me perspektivn dhe synimet e zhvillimit shoqror n t ardhmen, duke mos e shprehur gjendjen e tanishme. Nga te gjitha kto m t preferuarat jan kushtetutat reale Prmbajtja e kushtetuts Se cfar prmbajtje do t ket kushtetuta varet nga vullneti i kushtetutdhnsit. Kushtetuta prmban t drejtat dhe lirit e njeriut dhe t shtetasit, prjashtim nga kjo ka br Kushtetuta e SHBA-ve 1787 pr arsye se sht br skllavrimi i njerzve ku pas 4 viteve ajo u plotsua me 10 amendamente kushtuar ksaj qshtje. T gjitha kushtetutat prmbajn dispozita kushtuar ksaj cshtje. T gjitha kushtetutat prmbajn dispozita kushtuar pushtetit shtetror. Disa kushtetuta prmbajn edhe dispozita ligjore. Prberja (struktura) e kushtetuts Shumica e kushtetutave prbhen nga: - Preambula dhe - Pjesa normative Preambula (lat.preambulum hyrje, parahyrje, parathnie) Pjesa normative paraqet pjesn qndrore, gjegjsisht kushtetutn e nj vendi. Disa kushtetuta bashkkohore prmbajn kto pjes: - Dispozitat e prgjithshme - Lirit dhe t drejtat e njeriut dhe shtetasit - Organin legjislativ - Shefin e shtetit - Organin ekzekutiv - Organin gjyqsor - Ndarjen territoriale - Vetqeverisjen lokale - Mbrojtjen dhe ushtrin Miratimi i kushtetuts - Miratimi i drejtprdrejt nga populli (referendumi) - Miratimi nga ana e organit (kuvendit) kushtetues dhe - Miratimi nga ana e organit t rndomt (legjislativ) prfaqsues

Menyra e ndryshimit t kushtetuts Me ndryshimin e kushtetuts nnkuptojm ndryshimin e saj n trsi pra zvendsimi i saj me kushtetut t re ose ndryshimin e saj t pjesshm (parcial). Ekzistojn tre mnyra sipas t cilave mund t ndryshohet kushtetuta: - Ndryshimi me an t referendumit kushtetutdhns - Nga ana e kuvendit kushtetutvns - Nga ana e organit t rregullt legjislativ Propozues pr ndryshimin e kushtetuts paraqiten: - numri i caktuar i deputetve t organit prfaqsues - numri i caktuar i zgjedhsve - shefi i shtetit - qeveria Procedura pr ndryshimin e kushtetuts prbhet prej dy fazave dhe zgjat m tepr se ajo e nxjerrjes s ligjeve. Krkohet shumica si 2/3, 3/5 e votave t t gjith deputetve. Aktet me t cilat bhet ndryshimi i kushtetuts jan: - Ligji kushtetues - Amendamenti kushtetues. Parimet e ushtrimit te pushtetit shtetror: 1).Parimi I unitetit te pushtetit shtetror-nenkupton-formen e rregullimit te raporteve mes :legjislativit,ekzekutivo-administrates dhe gjygjsorit,secili nga pushtetet ushtron organe te veqanta.,mirpo tri pushtetet I ushtron nje organi I vetem ai perfaqsues. Sistemi I ndarjes pusht.shtet.ne baze parimit te unitetit ne 1).sistemi I kuvendit, 2).sistemi I konventes. 2).Parimi I ndarjes se pushetett shtetror-nenkupton se asnjeri pushtet nuk mund te perzihen ne veprimtarin e pushtetit tjeter,bazohet ne ndarjen si:legjislativi,ekzekutivi,gjygjsori. Sistemi I ndarjes pusht.shtet.ne baze parimit te ndarjes ne 1)sistemi presidencial, 2).sistemi parlamentar,3).sistemi i perzier.

Adem Haxholli 201112