KARADENZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

MAKNA MHENDSL ANABLM DALI

KURUTMADA ISI VE KTLE TRANSFERNN TEORK VE DENEYSEL OLARAK NCELENMES

DOKTORA TEZ

Mak. Yk. Mh. Ahmet KAYA

MART 2008 TRABZON

NSZ Kurutmada Is ve Ktle Transferinin Teorik ve Deneysel Olarak ncelenmesi konulu bu alma Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Anabilim Dalnda doktora tezi olarak tamamlanmtr. Bu alma konusunun belirlenmesi ve almann gerekletirilmesinde bana her trl destei veren, yol gsterici, zverili ve bilimsel yaklamlaryla tezin bu aamaya gelmesinde en byk katky salayan deerli bilim insan tez hocam sayn Prof. Dr. Orhan AYDINa minnet ve kranlarm sunmay bir grev sayarm. Ayrca, tez izleme jrimde bulunan ve nerileriyle almalara katk salayan sayn Prof. Dr. Ahmet NALa ve sayn Prof. Dr. Erhan OKUNa teekkrlerimi sunarm. Bu alma, KT Aratrma Projeleri Birimi tarafndan 2004.112.003.01 kod numaral ve Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan 2003K120750 kod numaral projelerle desteklenmitir. Desteklerinden dolay Karadeniz Teknik niversitesi Aratrma Projeleri Birimine ve Devlet Planlama Tekilatna kranlarm sunarm. alma sresince moral ve motivasyonlarndan dolay bata Yrd. Do. Dr. Mithat AKGUN olmak zere, Yrd. Do. Dr. Atakan Tukan YAKUTa, Ar. Gr. Serkan KADERe ve mesai arkadalarma teekkr ederim. Uzun ve yorucu geen alma boyunca her zaman yanmda olan eim Elif KAYAya ve maddi ve manevi desteklerini hibir zaman esirgemeyen bata aabeyim Do. Dr. Hasan KAYA olmak zere aileme minnet ve kranlarm sunarm. Ahmet KAYA Trabzon 2008

II

NDEKLER Sayfa No NSZ............................................................................................................................. II NDEKLER................................................................................................................III ZET ............................................................................................................................. VII SUMMARY .................................................................................................................VIII EKLLER DZN ........................................................................................................ IX TABLOLAR DZN....................................................................................................XIV SEMBOLLER DZN ..................................................................................................XV 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.1.1. 1.1.1.2. 1.1.2. 1.1.2.1. GENEL BLGLER..........................................................................................1 Giri ..................................................................................................................1 Tezin Amac ve Kapsam .................................................................................3 Ama.................................................................................................................3 Kapsam .............................................................................................................4 Literatr Aratrmas ........................................................................................5 Deneysel almalar .........................................................................................5

1.1.2.1.1. Kuruma Kinetii ...............................................................................................5 1.1.2.1.2. Sorpsiyon Erisi ...............................................................................................8 1.1.2.1.3. C vitamini .........................................................................................................9 1.1.2.2. 1.1.3. 1.1.3.1. 1.1.3.2. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.2.1. 1.2.2.2. 1.2.2.3. 1.2.3. 1.2.4. Teorik almalar ...........................................................................................10 Kurutulan rnler Hakknda Bilgi .................................................................13 Kivi .................................................................................................................14 Karayemi (Taflan).........................................................................................14 Kurutmann Tanm ........................................................................................15 Kurutma Periyodu ..........................................................................................16 Difzyon .........................................................................................................18 Sv Difzyon Modeli .....................................................................................19 Buhar Difzyon Modeli..................................................................................19 Klcal (Kapiler) Ak ......................................................................................20 Nem erii Tayini .........................................................................................20 Malzemelerin Snflandrlmas ......................................................................21

III

1.2.5. 1.2.6. 1.2.7. 1.2.8. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.1.1. 2.1.1.2. 2.1.1.3. 2.1.1.4.

Katlarda Nemin Balan ekilleri................................................................21 Su Aktivitesi ve Denge Nemi .........................................................................22 Kuru Gdalarda Kalite Deiimleri ................................................................24 Temel Kurutucu Tipleri..................................................................................24 YAPILAN ALIMALAR............................................................................26 Teorik alma ...............................................................................................26 Matematiksel Modelleme ...............................................................................26 ki-Boyutlu Dikdrtgen ekilli rn..............................................................26 Alternating Direction Implicit (ADI) Yntemi ..............................................28 zm Yntemi..............................................................................................29 ki Boyutlu Silindir ekilli rn ....................................................................31

2.1.1.4.1. Aka Paralel Konumda ..................................................................................31 2.1.1.4.2. zm Yntemi..............................................................................................32 2.1.1.4.3. Aka Dik Konumda .......................................................................................33 2.1.1.4.4. zm Yntemi..............................................................................................35 2.1.1.5. 2.1.1.6. ki Boyutlu Kre ekilli rn ........................................................................36 rn Etrafndaki Hava Aknn ncelenmesi ................................................37 2.1.1.5.1. zm Yntemi..............................................................................................37 2.1.1.6.1. Dikdrtgen ekilli rn .................................................................................37 2.1.1.6.1.1.Balang ve Snr artlar .............................................................................38 2.1.1.6.1.2.A Yaps.......................................................................................................39 2.1.1.6.2. Aka Dik Konumdaki Silindir ekilli rn ..................................................41 2.1.1.6.3. Kurutma Havasnn Kurutucuya Optimum Giri ve k Konumu ..............42 2.1.1.6.4. Kivi Kurutmann Teorik ncelenmesi.............................................................44 2.1.1.6.5. Karayemi Kurutmann Teorik ncelenmesi...................................................45 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.2.4.1. 2.2.4.2. Deneysel alma ...........................................................................................46 Test Blgesi Dey Konumda Tutulan Kurutucu...........................................46 Test blgesi Yatay Konumda Tutulan Kurutucu............................................50 Test Deneyleri ................................................................................................52 Malzemelerin Hazrlanmas............................................................................53 Kivi .................................................................................................................53 Karayemi.......................................................................................................53

IV

2.2.5. 2.2.5.1. 2.2.5.2. 2.2.6. 2.2.7. 2.2.8. 2.2.8.1. 2.2.8.2. 2.2.8.3. 2.2.9. 2.2.10. 3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.2.1. 3.1.2.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.4.1. 3.1.4.2. 3.1.4.3. 3.2. 3.2.1. 3.2.1.1. 3.2.1.2. 3.2.1.3. 3.2.1.4. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. 4.

Denge Nem eriinin Belirlenmesi ...............................................................53 Kivinin Denge Nem erii Tayini.................................................................54 Karayemiin Denge Nem erii Tayini.........................................................54 C Vitamini (Askorbik Asit) Tayini.................................................................55 Difzyon Katsaysnn Belirlenmesi...............................................................55 Kurutma Katsaylarnn Belirlenmesi.............................................................57 Eksponansiyel veya Lewis Modeli .................................................................58 Henderson ve Pabis Modeli............................................................................58 ki Terimli Eksponansiyel Model ...................................................................59 Belirsizlik Analizi...........................................................................................59 Termoekonomik Analiz..................................................................................60 BULGULAR VE TARTIMA.......................................................................62 Teorik alma Sonular ...............................................................................62 Dikdrtgen ekilli rn .................................................................................62 Silindirik rn................................................................................................65 Aka Paralel Konumdaki rn......................................................................65 Aka Dik Konumdaki rn...........................................................................68 Kresel rn ..................................................................................................70 rn Etrafnda Akn ncelenmesi ................................................................72 Dikdrtgen ekilli rn .................................................................................72 Aka Dik Konulmu Silindir ekilli rn ....................................................86 Kurutma Havasnn Optimum Giri ve k Konumu ..................................91 Deneysel alma Sonular.........................................................................105 Kivi Kurutma Sonular ...............................................................................105 Test Blgesi Dey Konumda Tutulan Kurutucu.........................................106 Test Blgesi Yatay Konumda Tutulan Kurutucu .........................................113 Kurutucularn Karlatrlmas ....................................................................120 Kurutma Katsaylarnn Belirlenmesi...........................................................121 Karayemi Kurutma .....................................................................................124 Belirsizlik Analizinden Elde Edilen Bulgular ..............................................128 Termoekonomik Analiz................................................................................129 SONULAR.................................................................................................131

5. 6.

NERLER ..................................................................................................135 KAYNAKLAR.............................................................................................136

ZGEM

VI

ZET Bu almada, kurutmada s ve ktle transferi teorik ve deneysel olarak incelenmitir. Teorik alma kapsamnda; dikdrtgen, silindir ve kre ekilli gda rnlerin kurumasn karakterize eden s ve ktle transferi denklemleri teorik olarak zlmtr. ncelikle, dikdrtgen ve aka dik konumda tutulan silindir ekilli rn etrafndaki hz ve scaklk dalmlar Fluent paket program kullanlarak belirlenmitir. Scaklk dalmnn elde edilmesiyle, rn yzeyi boyunca yerel s ve ktle tanm katsaylarnn deiimleri tespit edilmitir. Yerel s ve ktle tanm katsaylarnn, kurutma havasnn arpt n yzeyde daha yksek, arka yzeyde ise daha dk olduu grlmtr. Homojen kurumay salamak amacyla, kurutma havasnn kurutucuya optimum giri ve k konumlar aratrlmtr. Bu amala, be farkl durum karlatrmal olarak incelenmitir. Kurutma havasnn, kurutucunun alt yzeyinden girip st yzeyinden kt durum, homojen kuruma ve en az kurutma sresi asndan optimum giri ve k konumu olarak belirlenmitir. Deneysel alma kapsamnda ise, test blgesi yatay ve dey olmak zere iki farkl konvektif kurutucuda, kurutma havas hz, scakl ve bal neminin kivi ve taflann kuruma davran zerine etkisi incelenmitir. Artan kurutma havas hz ve scaklyla ve azalan bal nem ile kurutma sresinin azald grlmtr. Ayrca, kurutma havas scaklk ve bal neminin kivinin C vitaminine etkisi aratrlmtr. Sabit bal nemde, artan scaklkla ve sabit scaklkta azalan bal nemle rn C vitamini deerinin azald tespit edilmitir. Nihai olarak, test blgesi yatay konumda tutulan kurutucuda farkl kurutma havas koullarnda kurutulan kivi iin termoekonomik analiz yaplmtr. 50oC scaklk ve %25 bal nemdeki kurutma havasnn en ekonomik kurutmay salad tespit edilmitir. Anahtar Kelimeler: Konvektif Kurutma, Is ve Ktle Transferi, Fluent, C vitamini, Kivi, Karayemi.

VII

SUMMARY Theoretical and Experimental Investigation of Heat and Mass Transfer in Drying In the present study, heat and mass transfer in drying are investigated theoretically and experimentally. In the theoretical part, heat and mass transfer equations governing air drying of cubic, cylindrical and spherical food products are solved numerically. Flow and temperature fields around the rectangular and cylindrical products placed normal to the flow are analyzed at first using the FLUENT CFD package. Using the temperature profiles, the local distributions of the convective heat and mass transfer coefficients along the product surface are determined. It is shown that the local heat and mass transfer coefficients are higher at the left side wall than those at the right side due to the upstream of the drying air. In order to obtain homogeneous drying for the product, the optimum location of inlet and outlet stations of drying air into the convective dryer are investigated. For this purpose, five different cases are comparatively examined. The optimum air inlet from the bottom of the convective dryer and outlet from the top of the convective dryer are determined to be the optimum locations in terms of homogeneous drying and the shortest drying time. In the experimental part, the effects of air velocity, temperature and relative humidity on drying characteristic of kiwi and cherry laurel are investigated. It is observed that increasing the air velocity and temperature and decreasing the air relative humidity decreases the drying time. The effects of drying air temperature and relative humidity on the vitamin C are also investigated. It is observed that increasing the air temperature at a constant relative humidity or decreasing the relative humidity of air at a constant temperature decreases the content of vitamin C in the product. Finally, a thermoeconomic analysis is made for the horizontal convective dryer at different drying air conditions for drying of kiwi fruits. It is disclosed that the drying air with a temperature of 50oC and a relative humidity of 25% presented the most economical drying. Key Words: Convective Drying, Heat and Mass transfer, Fluent, Vitamin C, Kiwi, Cherry Laurel.

VIII

EKLLER DZN Sayfa No ekil 1.1. ekil 1.2. ekil 1.3. ekil 1.4. ekil 1.5. ekli 1.6. ekil 2.1. ekil 2.2. ekil 2.3. ekil 2.4. ekil 2.5. ekil 2.6. ekil 2.7. ekil 2.8. ekil 2.9. Kurutma prosesinde e zamanl s ve ktle transferi .................................15 rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi........................................16 Kuruma hznn rn nem ieriiyle deiimi ............................................17 Kuruma hznn kurutma sresi ile deiimi...............................................17 Adsorpsiyon ve desorpsiyon izotermleri ....................................................23 Is transferi mekanizmasna gre temel kurutucularn snflandrlmas ....25 ki boyutlu kartezyen koordinatlarda rn geometrisi................................27 ADI ynteminde hesaplama eklinin ematik gsterimi ............................28 Dikdrtgen ekilli rnn saysal zmnde kullanlan a yaps ...........29 ki boyutlu silindirik koordinatlarda rn geometrisi.................................31 Aka paralel konulmu silindir ekilli rnn saysal zmnde kullanlan a yaps .....................................................................................33 ki boyutlu silindirik koordinatlarda rn geometrisi.................................34 Aka dik konumda yerletirilen silindirik ekle sahip rnn saysal zmnde kullanlan a yaps..................................................................35 Dikdrtgen ekilli rn etrafndaki ak alan iin tanmlanan problem ....39 Boyut oran 1 (AR=1) olan rn iin GAMBIT programnda oluturulan a yaps ......................................................................................................40

ekil 2.10. Aka dik konumdaki silindir ekil rn iin tanmlanan problem.............41 ekil 2.11. GAMBIT programnda oluturulan a yaps.............................................42 ekil 2.12. Kurutma havasnn kurutucuya giri ve k konumlar, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d) ve 5. Kurutucu (e) ........43 ekil 2.13. Ak alan modellenen test blgesi .............................................................44 ekil 2.14. Test blgesi dey konumda tutulan konvektif kurutucu ...........................48 ekil 2. 15. Deney dzeneinden bir grn ...............................................................49 ekil 2.16 Test blgesi yatay konumda olan konvektif kurutucu ................................51 ekil 2.17. Deneysel olarak elde edilen boyutsuz nem ierii ile kurutma sresi deiiminin, Doymazn (2004) deneysel sonularyla karlatrlmas....52 ekil 2.18. Test blgesinde uygulanan iklimlendirme ilemlerin ematik gsterimi ...61 ekil 3.1. Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk dalmnn (a), Hussainin (2001)in teorik sonularyla karlatrlmas (b) .....................................................................................63 IX

ekil 3.2.

Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen nem dalmnn (a), Hussainin (2001) teorik sonularyla karlatrlmas (b)................................................................................................................64 Teorik olarak elde edilen boyutsuz nem ieriiyle kurutma sresiyle deiiminin, Velic vd.nin (2004) deneysel sonularyla karlatrlmas.65 Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk dalmnn (a), Hussainin (2001) teorik sonularyla karlatrlmas (b)................................................................................................................66 Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen nem dalmnn (a), Hussain (2001)in teorik sonularyla karlatrlmas (b)................................................................................................................67 Teorik olarak elde edilen boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiiminin, Simal vd.nin (1998a) deneysel ve Hussain ve Dincerin (2003) teorik sonularyla karlatrlmas ................................................68 Kurutmann 500nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk (a) ve nem (b) dalm .........................................................................................69 Teorik olarak elde edilen boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiiminin, Queiroz ve Nebrann (2001) deneysel sonularyla karlatrlmas...........................................................................................70 Teorik olarak elde edilen rn merkezindeki boyutsuz scakln kurutma sresiyle deiiminin, Hussain ve Dincerin (2003) teorik, Mc Laughlin ve Mageenin (1999) deneysel sonularyla karlatrlmas .....71

ekil 3. 3. ekil 3. 4.

ekil 3. 5.

ekil 3. 6.

ekil 3.7. ekil 3.8.

ekil 3.9.

ekil 3.10. Teorik olarak elde edilen rn merkez ve yzeyindeki boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiiminin, Hussain ve Dincerin (2003) teorik sonularyla karlatrlmas ............................................................71 ekil 3.11. Problem tanm ve kullanlan snr koullar...............................................73 ekil 3.12. Fluent zm ile elde edilen akm izgilerinin (a) Sun (2001)n teorik sonularyla karlatrlmas (b).................................................................74 ekil 3.13. Fluent paket program (a) ve Fortran kodu (b) kullanlarak elde edilen iki boyutlu rnde scaklk ve nem dalmlarnn karlatrlmas...........75 ekil 3.14. Dikdrtgen ekilli rn etrafndaki akm izgileri, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e) ..........................................................76 ekil 3.15. Dikdrtgen ekilli rn etrafndaki scaklk dalm, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e)....................................................78 ekil 3.16. Yzey boyunca s tanm katsays deiimi, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e) ..........................................................79 ekil 3.17. Yzey boyunca ktle tanm katsays deiimi, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e) ..........................................................81 ekil 3.18. Kurutmann 1000inci saniyesinde rndeki scaklk dalm, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e) ..................................84

ekil 3.19. Kurutmann 1000inci saniyesinde rndeki nem dalm, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e) .........................................85 ekil 3.20. rn merkezindeki boyutsuz scaklk (a) ve nem ieriinin (b) kurutma sresiyle deiimine boyut orannn (AR) etkisi ........................................86 ekil 3.21. Silindirik ekilli rn etrafndaki akm izgileri (a) ve scaklk dalm (b)................................................................................................................87 ekil 3.22 rn yzeyi boyunca yerel s (a) ve yerel ktle (b) tanm katsaylarnn deiimi................................................................................89

ekil 3.23. Kurutmann 1000inci saniyesinde rn ierisindeki (a) scaklk ve (b) nem dalm ...............................................................................................90 ekil 3.24. rn merkezindeki boyutsuz scaklk (a) ve boyutsuz nem ieriinin (b) kurutma sresiyle deiimi .........................................................................91 ekil 3.25. Kurutma havasnn giri ve k konumuna gre rn etrafndaki akm izgileri, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d), 5. Kurutucu (e) .....................................................................................94 ekil 3.26. Kurutma havasnn giri ve k konumuna gre rn etrafndaki scaklk dalm, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d), 5. Kurutucu (e) .....................................................................95 ekil 3.27. Kurutma havas giri ve k konumunun, rn yzeyi boyunca deien yerel s (a) ve ktle tanm (b) katsaylarna etkisi...................................96 ekil 3.28. rn etrafndaki akm izgilerinin deiimine boyut orannn (AR) etkisi, AR=1.66 (a), AR=0.66 (b) ...............................................................97 ekil 3.29. rn etrafndaki scaklk dalmna boyut orannn (AR) etkisi, AR=1.66 (a), AR=0.66 (b)..........................................................................97 ekil 3.30. rn yzeyi boyunca deien yerel s tanm katsaysna boyut orannn (AR) etkisi, AR=1.66 (a), AR=1 (b), AR=0.66 (c) ......................98 ekil 3.31. rn yzeyi boyunca deien yerel ktle tanm katsaysna boyut orannn (AR) etkisi, AR=1.66 (a), AR=1 (b), AR=0.66 (c) ......................99 ekil 3.32. Kurutmann 1000inci saniyesinde, kurutma havas giri ve k konumunun rndeki scaklk dalmna etkisi, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d), 5. Kurutucu (e)..............100 ekil 3.33. Kurutmann 1000inci saniyesinde, kurutma havas giri ve k konumunun rndeki nem dalmna etkisi, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d), 5. Kurutucu (e)..............101 ekil 3.34. Kurutma havasnn optimum giri ve k konumunda ve kurutmann 1000inci saniyesinde, boyut orannn rndeki scaklk dalmna etkisi, AR=1.66 (a), AR=0.66 (b) .............................................................102 ekil 3.35. Kurutma havasnn optimum giri ve k konumunda ve kurutmann 1000inci saniyesinde, boyut orannn rndeki nem dalmna etkisi, AR=1.66 (a), AR=0.66 (b)........................................................................102

XI

ekil 3.36. Kurutma havasnn giri ve k konumuna gre, rn merkezindeki boyutsuz scaklk (a) ve nem ieriinin (b) kurutma sresiyle deiimi ..103 ekil 3.37. Kuruma havasnn optimum giri ve k konumunda, boyut orannn rn merkezindeki boyusuz scaklk (a) ve nem ieriinin (b) kurutma sresiyle deiimine etkisi ........................................................................104 ekil 3.38. Kivinin denge nem ieriinin denge bal nemiyle deiimine scakln etkisi..........................................................................................................106 ekil 3.39. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine hzn etkisi ...............107 ekil 3.40. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine scakln etkisi........109 ekil 3.41. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine bal nemin etkisi ....110 ekil 3.42. Kuruma hznn kurutma sresiyle deiimine hzn etkisi ......................111 ekil 3.43. Kuruma hznn kurutma sresiyle deiimine scakln etkisi...............111 ekil 3. 44. Kuruma hznn kurutma sresiyle deiimine bal nemin etkisi ...........112 ekil 3.45. Kurutma havas koullarnn kivinin C vitaminine etkisi .........................113 ekil 3.46. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine hzn etkisi ...............114 ekil 3.47. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine scakln etkisi........115 ekil 3.48. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine bal nemin etkisi ....115 ekil 3.49. Dikdrtgen ekilli rn etrafnda hz (a) ve scaklk alanlar (b)..............116 ekil 3.50. rn yzeyi boyunca deien yerel s (a) ve ktle tanm (b) katsaylar..................................................................................................118 ekil 3. 51. Kurutmann 10. dakikasnda rndeki scaklk dalm ..........................119 ekil 3.52. Kurutmann 30. dakikasndaki nem dalm............................................119 ekil 3. 53. Teorik ve deneysel olarak elde edilen rn merkez scaklnn kurutma sresiyle deiiminin karlatrlmas......................................................120 ekil 3. 54. Teorik ve deneysel olarak elde edilen rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimin karlatrlmas.........................................................120 ekil 3.55. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine test blgesinin etkisi 121 ekil 3.56. Deneysel ve yar-teorik modellerin kullanmyla elde edilen boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimlerinin karlatrlmas ...........122 ekil 3.57. Denge nem ieriinin denge bal nemiyle deiimine scakln etkisi..124 ekil 3.58. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine hzn etkisi ...............125 ekil 3.59. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine scakln etkisi........125 ekil 3.60. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine bal nemin etkisi ....126 ekil 3.61. Deneysel olarak elde edilen rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiiminin teorik sonularla karlatrlmas .........................................128

XII

ekil 3.62. Sabit scaklkta tutulan havadan nem alma ileminin psikometrik diyagramda gsterimi ...............................................................................130 ekil 3.63. Atmosferik havann stlma ve nemlendirme ileminin psikometrik diyagramda gsterilmesi ...........................................................................131 ekil 3.64. Kivinin kurutulmas srasnda kurutma havas koullarna gre harcanan enerji miktar.............................................................................................132

XIII

TABLOLAR DZN Sayfa No Tablo 1.1. Tablo 2.1. Tablo 2.2. Tablo 3.1. Tablo 3.2. Tablo 3.3. Tablo 3.4. Tablo 3.5. Tablo 3.6. Tablo 3.7. Tablo 3.8. Kuruma kinetii zerine yaplan almalar ................................................ 6 Kullanlan lm cihazlar......................................................................... 50 Sorpsiyon izotermini belirlemede kullanlan kimyasal maddeler ve karm oranlar .......................................................................................... 54 Kurutma koullarna gre rnn C vitamini deiimi ........................... 113 Belirlenen model katsaylar .................................................................... 123 Difzyon katsaysnn kurutma havas koullarna gre deiimi ........... 127 Ktle tanm katsaysnn kurutma havas koullarna gre deiimi .... 128 Belirsizlik analizi sonular ..................................................................... 129 Sabit scaklkta nem alma ileminde harcanan enerji .............................. 131 Sabit bal nemde stma ilemi iin harcanan enerji .............................. 132 Atmosferik havann iklimlendirilmesiyle harcanan enerji miktar .......... 132

XIV

SEMBOLLER DZN a A AR b D DR h h H k k.m. k L Le : kurutma katsays : Alan (m2) : boyut oran (AR=L/H) : kurutma katsays : difzyon katsays (m2/s) : kuruma hz : s tanm katsays (W/m2 K) : (2.55) numaral denklemde entalpi (kJ/kg) : ykseklik (m) : termal iletkenlik (W/mK) : kuru madde : (2.47) numaral denklemde kurutma sabiti (1/h) : uzunluk (m) : Lewis says ( / D ) : ktlesel debi (kg/s) : t anndaki nem ierii, g H2O/ g k.m.

m
M

Me Mi n Nu P Pr Re r, z r, s t T u, v

: denge nem ierii, g H2O/ g k.m. : balangtaki nem ierii, g H2O/ g k.m. : yzeyin normali : Nusselt says : basn (Pa) : Prandtl says : Reynolds says : radyal ve eksenel dorultudaki silindirik koordinatlar : radyal ve asal dorultudaki silindirik koordinatlar : yzey koordinat : zaman (s) : scaklk (oC) : x ve y dorultusundaki hz (m/s)
XV

V w w x, y y.m. Semboller aw n Cp hm J 0 (x) k0 k1 rc

: hacim (m3) : bamsz deikenlerin belirsizi : (2.55) numaral denklemde zgl nem (g H2O/g kuru hava) : kartezyen koordinatlar : ya madde : su aktivitesi : Bessel fonksiyonunun kk : sabit basnta zgl s (J/kg K)
: ktle

tanm katsays (m/s)

: sfrnc mertebeden birinci tr Bessel fonksiyonu : kurutma sabiti (1/h) : kurutma sabiti (1/h) : yarap, m : s yaylm katsays (m2/s) : younluk (kg/m3) : yaknsama parametresi : dinamik viskozite (Pa s)
T Ti Td Ti M Me : boyutsuz nem oran, Mi Me : bal nem

yk

: boyutsuz scaklk,

Alt indis AB cp d eff g i

: gaz faz : merkez nokta : k : kurutma havas : efektif : giri : ilk hal

XVI

1. GENEL BLGLER 1.1. Giri Ekolojik artlar ve corafi konumu sayesinde, lkemizin meyve ve sebze retimi nemli miktar ve eitlilikte olup; lke ekonomisinde nemli yer tutar. Ege Blgesinde zm ve incir, Dou Anadolu Blgesinde kays, Karadeniz Blgesinde ise fndk ve ay retimi yaygn bir ekilde yaplmaktadr. Birim fiyatnn aya gre daha yksek olmas ve iklim koullarnn elverili olmas sebebiyle, Dou Karadeniz Blgesinde son zamanlarda kivi retimi de giderek yaygnlamaktadr. Karayemi (taflan) da, bu blgeye zel ve yaygn olarak retilen rnlerden biridir. Birok lkede olduu gibi lkemizde de sezon sebze ve meyvelerini iletme imkan yetersiz olduundan, ya haldeki sebze ve meyveler ksa srede bozulup atlmakta ve byk lde ekonomik kayba uranmaktadr (Karim ve Hawlader, 2005; URL-1). Gelimi lkelerde sezonluk sebze ve meyvelerin %30-40 bozulup atlmaktadr (Karim ve Hawlader, 2005). Bunu nlemek iin sezon meyvelerinin bir ekilde dayanm mrlerinin artrlmas gerekmektedir. Bu amala; konserveleme, dondurma ve kurutma ilemleri yaplmaktadr. Gda rnlerinde vitamin deerlerinin korunmas, grntnn bozulmamas, tadn muhafazas, azalan ktle ile paketleme, depolama ve nakliye imkanlar bakmndan; kurutma, en uygun prosestir (Doymaz, 1998; Hussain, 2001). Sebze ve meyvelerin kurutulmasyla, mikroorganizmal etkiler en aza indirilebilir. Mikroorganizmalarn tamamen etkisiz hale getirilebilmesi iin, rndeki nem ieriinin %10un altna drlmesi gerekir (Hussain, 2001). lkemizde retilen ve ihra edilen organik rnlerin ounluunu, ya ve kuru sebze ve meyveler oluturmaktadr (Atasaven Ik vd., 2002). lke ekonomisinde nemli paya sahip olan kuru sebze ve meyvelerin dnya pazarlarndaki yeri nemlidir. Mevcut pazarlarn elde tutulmas ve yeni pazarlara girilebilmesi iin rnlerin; hijyenik koullarda, homojen, kaliteli ve ksa srede kurutulmas son derece nemlidir. Kurutma ilemi farkl ekillerde yaplabilmektedir. Bilinen en eski ve yaygn yntem, dorudan gne altnda yaplan doal kurutmadr. Bu yntemde kurutulan rnlere kir, toz, bcek, p, v.b. maddeler karabilir. Ayrca, rnlerin kurumas ok uzun srdnden,

rnde mikrobiyal ve enzimatik remeler oluabilmektedir. Bu ise, rn kalitesini nemli lde olumsuz etkilemektedir (Rajkumar vd., 2007). Dorudan gne altnda kurutmann bir dier olumsuz yan ise kurutma ileminin tamamen iklim koullarna bal olmasdr. rnlerin hasat sezonlarnda, meteorolojik artlarn kararszl kuruma ilemini etkilemektedir. Dou Karadeniz Blgesi gibi yaz aylar ortalama scakl 25 ile 35oC ve ortalama bal nem deeri % 60 ile 90 aralnda olan bir yerde, gnee ak olarak kurutma yapmak olduka uzun ve zahmetli bir sretir. Bu koullarda kurutulan rnlerde, gda kalitesi nemli lde zarar grebilmektedir. Ortam scakl 25 ile 35oC ve bal nemi %70 ve zeri olan ortamlarda, insan sal iin son derece tehlikeli olan aflatoksin reten kflerin olutuu belirlenmitir (URL-2). Ortam bal neminin %70den yksek olduu yerlerde, dorudan gnete kurutulan fndkta aflatoksin olutuu, aflatoksin oluumunun engellenmesindeki en nemli aamalardan birinin kurutma prosesi olduu TBTAK tarafndan yaplan bir almayla rapor edilmitir (TBTAK, 2004). Dorudan gnete kurutma ile ilgili yukarda sralanan sakncalar dikkate alndnda, daha ksa srelerde kaliteli kurutulmu rn elde edebilmek iin yapay kurutucularn kullanlmas kanlmazdr. Yapay kurutucular, kurutma prosesi iin gerekli olan sy ortama salama ekline gre; konvektif, kondksiyon (iletim) ve radyasyonlu kurutma yntemleri olmak zere e ayrlr. Uygulanabilirlik ve ekonomiklik gibi avantajlar sebebiyle, gda kurutmada konvektif kurutucular en ok tercih edilen kurutucu tipleridir (Baker, 1997). Konvektif kurutmada, kaliteli kurutulmu rn eldesi iin, optimum kurutma havas artlarnn belirlenmesi son derece nemlidir. Bu da ancak s ve ktle transferi parametrelerinin doru bir ekilde tespiti ile mmkn olur. Transfer parametrelerinin doru bir ekilde belirlenmesi, kaliteli kurutulmu gda eldesinin yan sra enerji tasarrufu asndan da son derece nemlidir. Bu parametrelerin tespitiyle, ideal bir kurutma iin harcanmas gereken enerji miktar belirlenerek, gereinden fazla enerji harcanmas nlenmi olur. Bylece, evreye atlan kullanlabilir s nemli lde azaltlacak ve ekonomik kazan salanacaktr (Hussain, 2001). Endstride enerjinin youn olarak harcand kurutma prosesi, kattan tekstile, seramikten gdaya kadar ok geni uygulama alanna sahiptir. Son yllarda enerji tketimindeki hzl arta, kurutma prosesinde harcanan enerji de nemli lde katk

salamtr. Endstriyel olarak gelimi lkelerde, toplam enerjinin %25lik gibi byk bir ksm kurutma prosesi iin harcanmaktadr (Mujumdar, 1999; Hussain, 2001). Kurutma, kompleks yapsyla birok bilim insannn uzun yllardr ilgisini ekmi ve hala da ekmeye devam etmektedir. Kurutma ileminde uzun yllardan beri sregelen temel aratrma alan; kurutma havas koullar, kurutucu tipleri, enerji maliyeti ve gda kalitesini etkileyen parametrelerin belirlenmesi olmutur (Hussain, 2001).

1.1.1. Tezin Amac ve Kapsam 1.1.1.1. Ama Bu tez almas, teorik ve deneysel almalar olmak zere iki ksmdan olumaktadr. Teorik alma kapsamnda; dikdrtgen, silindir ve kre ekilli rnler iin korunum denklemleri zlerek rn ierisindeki nem ve scaklk dalmlar belirlenmitir. Literatrde, iki boyutlu dikdrtgen, silindirik, kre ekilli gda rnlerde s ve ktle transferi incelenirken, rn yzeyinde s ve ktle tanm katsaylarnn sabit olduu kabul edilmitir (Hussain ve Dincer, 2003a; 2003b; 2003c). Bu almada ise rn yzeyi boyunca s ve ktle tanm katsaylarnn yerel deiimleri dikkate alnmtr. Bu amala, bir d ak problemi olarak ele alnan kurutma prosesinde, dikdrtgen ve silindir ekilli rn etrafnda hz ve scaklk dalmlar belirlenmitir. Ayrca, rn boyut orannn, rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylarna etkisi incelenmitir. rnlerin homojen kurumas, renk deiiminin olmamas, yzeyde atlama ve sertleme olmamas, kuru rn kalitesini artran nemli zelliklerdir (Doymaz, 1998). Bir rn konvektif kurutucuda kurutulurken, kurutma havasnn arpt yzeylerde kuruma daha hzl gerekleirken, arka yzeylerde daha yava gereklemektedir. Bu durum ise kuruma kusuru olarak kabul edilir. Homojen kuruma elde etmek iin, rnn btn yzeyleri kurutma havasna e zamanl olarak maruz kalmaldr. Bu sebeple, kurutma havasnn kurutucuya giri ve k konumu olduka nemlidir. Bu almada, homojen bir kurutma elde etmek ve kurutma sresini azaltmak amacyla, kurutma havasnn kurutucuya giri ve knn optimum konumu belirlenmitir. Deneysel alma kapsamnda ise; iki farkl konvektif kurutucuda, kivi ve karayemiin kuruma kinetii incelenmitir. Gda rnlerinin kurutulmasnda, kurutma havas hz ve

scaklnn kurutma sresi zerine etkisi birok aratrmada ele alnmken, bal nemin etkisi zerine yaplan almalar yetersizdir. Bal nemi yksek olan blgelerde yaplan kurutma ileminde, rnn son nem ierii istenilen seviyelere indirilemediinden, mikroorganizmalar daha hzl harekete gemekte ve rn daha abuk bozulmaktadr. Bu almada, seilen baz yresel gda rnlerinin kurumasna, kurutma havas hz, scakl ve zellikle bal nemin etkisi incelenmitir. Bunun yansra, kurutma havas koullarnn, kivinin C vitaminine etkisi aratrlmtr. deal bir kurutma ilemi iin, harcanmas gereken enerjinin belirlenmesi nemli mhendislik problemlerinden biridir. Optimum kurutma havas koullarnn belirlenmesi, enerji maliyeti ve kurutma sresi asndan son derece nemlidir. Bir konvektif kurutucuda, istenilen scaklk ve bal nem deerlerine eriilebilmek iin, atmosferik havann iklimlendirilmesi arttr. Bu ilem iin, belirli miktarda enerji harcanmas gerekir. Atmosferik havann scaklnn ykseltilmesi, scaklnn drlmesi, neminin alnmas veya nem verilmesi, iklimlendirme ilemleridir. Kurutma havas koullarnn, proses boyunca sabit kalabilmesi iin, bu iklimlendirme ilemleri kurutma prosesi boyunca devam etmelidir. Doktora tez almasnn son aamasnda ise, kurutma havasnn farkl scaklk ve bal nem deerlerinde kurutulan kivi iin harcanan enerji miktar, termodinamiin birinci kanunu kullanlarak belirlenmitir.

1.1.1.2. Kapsam Bu alma kapsamnda baz blgesel gda rnlerinin kuruma davran saysal ve deneysel olarak incelenmitir. Saysal alma kapsamnda, dikdrtgen, silindirik ve kre ekilli rnler iin s ve ktle transferi denklemleri sonlu farklar yntemi ile zlmtr. rn etrafndaki hz ve scaklk dalm elde edilerek rn yzeyi boyunca yerel s ve ktle tanm katsaylarnn deiimi ve bu deiimlerin kuruma davranna etkisi tespit edilmitir. rn etrafndaki hz ve scaklk dalm, akkanlar mekanii uygulamalarnda yaygn olarak kullanlan ticari bir CFD yazlm olan Fluent paket program ile belirlenmitir. Ayrca, rn boyut orannn, rn yzeyi boyunca s ve ktle tanm katsaylarnn yerel deiimleri zerindeki etkisi aratrlmtr. Homojen kuruma elde etmek iin, kurutma havasnn kurutucuya optimum giri ve k konumu aratrlarak, homojen kuruma ve kurutma sresi asndan optimum giri ve k konumu belirlenmitir.

Deneysel alma kapsamnda ise iki adet konvektif kurutucu tasarlanarak KT Termo-Akkanlar Laboratuvarna kurulmutur. Bu kurutuculardan birinin test blgesi yatay konumda, dierininki ise dey konumda tutulmutur. Her iki kurutucuda da, kurutma havas artlandrlm olarak test blgesine girmektedir. Seilen gda rnlerinin kurutulmasnda, kurutma havas hz, scakl ve bal neminin kuruma sresine etkisi aratrlmtr. Bu tez almas be blmden olumaktadr. Birinci blmde giri, tezin amac, kapsam, literatr bilgisi ve genel bilgiler; ikinci blmde yaplan almalar; nc blmde bulgular ve irdeleme; drdnc blmde sonular ve beinci blmde ise ileriye ynelik neriler mevcuttur.

1.1.2. Literatr Aratrmas Pratikte uygulama alannn geni olmas nedeniyle, kurutma birok aratrmacnn ilgisini ekmitir. Farkl rnler iin kuruma kinetiinin aratrlmas, farkl kurutma yntemleri, farkl kurutucu tipleri, v.b. konularda birok alma yaplmtr. Konuyla ilgili ok kapsaml bir literatr aratrmas yaplmasna karn; burada, yaplan tez almasyla dorudan ilgili olan almalara yer verilmitir. Tez almasyla dorudan ilgili olan almalar u balklar altnda gruplandrlarak incelenmitir: A) Deneysel almalar a) Kuruma kinetii b) Sorpsiyon erisi c) C vitamini B) Teorik almalar a) Is ve nem transferi

1.1.2.1. Deneysel almalar 1.1.2.1.1. Kuruma Kinetii Kurutma havas artlarnn, rnn kuruma davran zerine etkisinin belirlenmesine kuruma kinetii ad verilmektedir. Kuruma kinetiinin belirlenmesiyle, daha hzl kuruma

gerekletirilecei iin harcanan enerji miktar da azalmakta ve daha kaliteli rnler elde edilmektedir. Literatrde birok aratrmac tarafndan kuruma kinetii ile ilgili almalar yaplmtr. Konvektif kurutma ile snrlandrdmz kuruma kinetii almalar Tablo 1.1 de gsterilmitir. Tablo 1.1de, almay yapan aratrmac(lar), kurutulan rn, kurutma havas artlar ve bulgular yer almaktadr.

Tablo 1.1. Kuruma kinetii zerine yaplan almalar

Kurutma havas karakteristikleri U(m/s) Hutcinson ve Otten, 1983 Hawlader vd.,1991 Veganas ve MarinosKouris, 1991 Sankat vd., 1996 McMinn ve Magee, 1997 Simal vd., 1997 Kiranoudis vd., 1997 Pal ve Chakraverty, 1997 Johnson vd.,1998 Simal vd., 1998a Lopez vd., 1998 Demirtas vd., 1998 zdemir ve Devres, 1999 Lopez vd., 2000 Pahlavanzadeh vd., 2001 Varadharaju vd., 2001 Maskan, 2001 Panchariya vd., 2002 Maskan vd., 2002a Maskan vd., 2002b Azzouz vd., 2002 Diaz vd., 2003 Senadeera vd., 2003 El-Aouar vd., 2003 Hatamipour ve Mowla, 2003 Iguaz vd., 2003 soya fasulyesi ve beyaz fasulye domates kays muz patates elma elma, armut, kivi ve muz mantar sinirotu brokoli fndk (kabuklu ve kabuksuz) fndk fndk marul ve karnabahar zm kahve meyvesi kivi siyah ay pestil pestil zm portakal kabuu fasulye, bezelye ve patates papaya msr ve fasulye pirin 0.25 ve 0.58 0.4 - 0.8 0.5 ve 1.0 0.62 1.5 1-4.5 0.9 ve 1.6 3.6 2.7 0.5-2 0.2 ve 0.3 0.6 2 1.5 ve 2 1.29 0.25-0.65 1.27 0.86-1.82 1-2.3 2 2.2 1.25 ve 3.25 2.15-2.75 0.75-2.5 T (oC) 32.8-49.4 40-80 40 ve 60 40-80 30-60 30-90 50-70 45-60 40-70 90 30-70 25-45 100-160 50-150 50-70 40-70 60 80-120 55-75 55-75 50-70 60 30-50 40 ve 70 40-70 5-32 RH(%) 34-58 15 ve 40 25 ve 40 60 10 ve 30 10-15 Bulgular Deff (m2/s) 1.52- 9.12 x10-10 5.20x10-76.10x10-9 8.80-34.80x10-8 1.98-12.67x10-10 3.16-18.01x10-10 2.25x10-9 1.48-12.42x10-9 2.30-11.76x10-7 6.03-31.5x10-9 2.40-6.22x10-10 1.14-2.99x10-11 3.0-37.60x10-11 5.0-15.0x10-10 1.03-4.78 x10-9 0.48-7.14x10-6 3.0-8.0x10-5

Aratrmac(lar)

Kullanlan rn

Tablo 1.1.in devam

Aratrmac(lar)

Kullanlan rn patates, havu, biber, sarmsak, mantar, kavun, prasa, bezelye, msr, kereviz, kabak, domates dut havu incir defne yapra kivi kuburnu semizotu kil ham ve olgun kivi pelte yourt deniz yosunu buday zeytin kspesi lahana yapra armut kavun erik zeytin posas elma havu ve patates incir portakal kabuu siyah zm kestane krmz biber elma kays kuburnu murici

Kurutma havas artlar aral U(m/s) T (oC) RH(%)

Bulgular Deff (m2/s)

Krokida vd., 2003

1.5-2.6

65-85

20-40

Doymaz, 2004a Doymaz, 2004b Babalis ve Belessiotis, 2004 Demir vd., 2004 Simal vd., 2004 Erenturk vd., 2004 Kashaninejad ve Tabil, 2004 Chemkhi ve Zagrouba, 2005 Simal vd., 2005 Hayaloglu vd., 2005 Desmorieux ve Decaen, 2005 Mohapatra ve Roa, 2005 Akgun ve Doymaz, 2005 Mwithiga ve Olwal, 2005 Guine, 2006 Pathare ve Sharma, 2006 Menges ve Ertekin, 2006 G ve Maskan, 2006 Sacilik ve Elicin, 2006 Srikiatden ve Roberts, 2006 Babalis vd., 2006 Garau vd., 2006 Doymaz, 2006 Guine ve Fernandes, 2006 Kaleemullah ve Kailappan, 2006 Menges ve Ertekin, 2006 Bozkr, 2006 Marquez vd., 2006 Giraldo-Zuniga vd., 2006

1 0.5 ve 1 0.5-3 1.5 1.67-3.1 1.1 2 1-2 1.65-3.8 3.7 1.2 1 1.0-1.5 1-3 1.5 1.5 ve 3 0.5-3 2.5 1.1 0.4 1-3 1.1-2 1-5 1.5

50 50-80 55-85 40-60 30-90 50-80 35-120 40-60 40-80 40-50 37-50 40-60 50-110 30-60 30-50 30-60 60-80 60-80 40-60 40-70 55-85 30-90 60 70-90 50-65 60-80 35-50 50-80 50-70

10 5-15 4-60 5 30-60 5-50 -

2.23-6.91x10-10 0.78-9.34x10-9 51.30-7.77 x10-10 3.0-17.21 x10-10 5.0-50.0x10-9 5.0-11.50 x10-10 9.50-13.00x10-10 1.22-2.86x10-10 0.30-1.10x10-8 14.9-55.9x10-10 1.18-2.35x10-9 0.25-0.32x10-10 1.20-4.55x10-7 1.84-3.94x10-7 2.27-4.97 x10-10 5.94-13.73x10-10 0.81-51.10x10-10 0.38-1.28 x109 4.457.65x109 3.78-7.10 x109 1.20-4.55x10-7 0.75-3.38 x1010 1.28-2.91x10-9

Tablo 1.1.in devam

Aratrmac(lar)

Kullanlan rn patates cipsi krmz ve sar al elma presi eftali ayva elma kabak ekirdei fstk yosun tr havu zm biber

Kurutma havas artlar aral U(m/s) T (oC) 70-90 60 ve 70 75-105 55 ve 65 35-55 35-55 40-46 25-70 40-60 55-75 65 50-80 RH(%) 40-70 40-70 5 ve 20 -

Bulgular Deff (m2/s) 3.04-4.41x10-9 0.65-6.92x10-10 0.48-2.02x10-10 1.23-1.43x10-6 0.54- 9.29x1010 8.10-18.80x10-8 7.81-10.60x10-10 6.44x10-10 3.20-11.20x10-9

Leeratanarak vd., 2006 Koyuncu vd., 2006 Wang vd., 2007 Kingsly vd., 2007 Kaya vd., 2007a Kaya vd., 2007b Can, 2007 Kashaninejad vd., 2007 Lopes vd., 2007 Singh ve Gupta, 2007 Margaris ve Ghiaus, 2007 Vega vd., 2007

0.8 0.25 1.2 0.8 0.2-0.6 0.2-0.6 0.5-1.5 1.5 2.5

1.1.2.1.2. Sorpsiyon Erisi Kurutulmu rnn depolama koullarnn belirlenmesinde son derece nemli olan ve denge nem ierii ile denge bal nemi arasndaki iliki olarak tanmlanan sorpsiyon erisi birok aratrmac tarafndan farkl rnler iin incelenmitir. Pal ve Chakraverty (1997) sabit scaklkta (30oC) mantarn; McLaughlin ve Magee (1998), farkl scaklkta (30, 45 ve 60oC) patatesin; Maskan ve G (1998), farkl scaklkta (10, 20 ve 30oC) dutun; Iglesias ve Bueno (1999), drt farkl scaklkta (25, 40, 60 ve 80oC) agar-agarn; Park vd. (2002), iki farkl scaklkta (30 ve 40oC) nanenin; Giovanelli vd. (2002), sabit scaklkta (20oC) domatesin; Kaymak-Ertekin ve Gedik (2004), farkl scaklkta (30, 45 ve 60oC) zm, kays, elma ve patatesin; Pott vd. (2005), sabit scaklkta (20oC) mangonun; Quirijns vd. (2005), drt farkl scaklkta (30, 45, 60 ve 70oC) msrn; Timoumi ve Zagrouba (2005), farkl scaklkta (30, 40 ve 50oC) Tunus biberinin; Akanbi vd. (2006), farkl scaklkta (25, 30 ve 40oC) domatesin; Jamali vd. (2006), farkl scaklkta (30, 40 ve 50oC) mandalinann; Hamdami vd. (2006), iki farkl scaklkta (5 ve 25oC) ekmein sorpsiyon erisini, statik gravemetrik yntemini kullanarak belirlemilerdir. Yaplan almalarn tamamnda, denge nem ieriinin artan ortam scaklyla azald, artan denge bal nemiyle artt tespit edilmitir.

1.1.2.1.3. C Vitamini nsan vcdunun savunma mekanizmasn glendirmede en nemli bileenlerinden biri de C vitaminidir. Ancak, C vitaminince zengin olan gda rnleri uzun sreli depolanabilmeleri amacyla kurutulduunda, bnyelerindeki C vitaminini nemli lde kaybetmektedirler. Erentrk vd. (2005), drt farkl scaklkta (50-80oC aralnda) konvektif kurutucuda kurutulan kuburnunda meydana gelen C vitamini deiimini aratrmtr. Kurutma havas scaklnn artmasyla rnn denge nem ierii azaldndan, C vitamini deerinin de azaldn belirlemilerdir. Gaula ve Adamopoulos (2006), konvektif kurutucuda, be farkl scaklkta (50-90oC aralnda) kurutulan domatesin C vitamini deiimini incelemitir. Kurutma havas koullar ve rnn nem ieriine bal olarak deien C vitamini deerinin artan kurutma havas scaklyla azaldn tespit etmilerdir. Kim vd. (2006), krmzbiberi iki farkl yntemle n kurutma ilemine tabii tutmu ve bu yntemlerin C vitaminine etkisini aratrmtr. Bu yntemlerin birincisinde, rn 6 saat sreyle ve dilimlenmi halde 70oC scaklkta kurutmular, ikinci yntemde ise, btn haldeki rn nce 5 saat sreyle 80oC ortamda, hemen ardndan 18 saat sreyle 60oClik ortamda kurutmulardr. Sonuta, ikinci yntemle kurutulan rnde C vitamini deerinin birinci ynteme gre ok daha dk olduunu tespit etmilerdir. Hawlader vd. (2006), guava ve papayay s pompal kurutucu, vakum ve dondurarak kurutma yntemlerini kullanarak kurutmutur. Is pompal kurutucuda, karbondioksit, nitrojen ve hava olmak zere farkl kurutucu gaz kullanmlardr. Dondurarak kurutmada ve karbondioksitin kurutucu gaz olarak kullanld durumda vitamin kaybnn en az olduunu tespit etmilerdir. Kongsoontornkijkul vd. (2006), konvektif, vakum ve dk basnl kzgn buharl kurutucularn, hint zm yapraklarnn C vitamini zerine etkisini aratrmtr. Dk basnl kzgn buharl kurutucuda kurutulan rnde, C vitamini kaybnn dier iki kurutucuya gre daha az olduunu belirlemilerdir. Quin-guo vd. (2006), fasulyeyi drt farkl kurutucuda (vakumlu mikrodalga, konvektif, dondurarak kurutma, konvektif ve vakumlu mikrodalga bileeni) kurutup C vitamini deiimini incelemitir. C vitamini kaybnn en az dondurarak kurutmada olduunu tespit etmilerdir.

10

1.1.2.2. Teorik almalar Kurutma prosesi ve kurutucu ekipmannn matematiksel modelini oluturmak birok aratrmacnn alma konusu olmutur. Dutta vd. (1988), kre ekilli tahl rnlerinin kurumasn karakterize eden bir boyutlu difzyon denklemini zmek iin CrankNicholson yntemini kullanmtr. Difzyon katsaysnn kurutma havas scaklna bal olarak deiimini veren bir ampirik bant gelitirmilerdir. Balaban ve Pigott (1988), levrein kurumasn karakterize eden bir boyutlu s ve ktle transferi denklemlerini sonlu farklar yntemini kullanarak zmtr. Kurutma prosesi boyunca meydana gelen hacim deiimini de teorik olarak belirlemilerdir. Mulet vd. (1989), kp eklinde kesilen havucun kuruma davrann tanmlamada boyutlu difzyon denklemini saysal olarak zmtr. zmlemede farkl model kullanmlardr. Birinci ve ikinci model; rn scaklnn ortam scaklyla dengede ve difzyon katsaysnn scakla bal olarak deitiini kabul etmiken, nc modelde rn scakln zamann bir fonksiyonu olarak tanmlamlar ve difzyon katsaysn hem scakln hem de nem ieriinin bir fonksiyonu olarak vermilerdir. Birinci modeli deikenlerine ayrma yntemiyle, ikinci ve nc modelleri ise sonlu farklar yntemi ile zmlerdir. Wang ve Brennan (1995), patatesin kurumasn karakterize eden bir boyutlu s ve ktle transferi denklemlerini sonlu farklar yntemini kullanarak zmtr. rn yzeyinde konvektif snr koulunu kullanm ve rndeki hacim deiimini gz nne almlardr. Ratti ve Crapiste (1995), baz gda rnlerinde, ortam ile rn yzeyi arasnda ki s tanm katsayslarn belirlemitir. Deneysel olarak elde edilen s tanm katsaylarnn kullanmyla bir ampirik bant gelitirmiler ve bu gelitirilen ampirik banty mevcut bantlarla karlatrmlardr. Dincer (1998); Dincer ve Dost (1995,1996) dikdrtgen, silindir ve kre ekilli rnlerin kurumasn karakterize eden bir boyutlu ktle transfer denklemini analitik olarak zmtr. Hem karakteristik kkler hem de s ve ktle tanm katsaylarn belirlemek iin korelasyonlar gelitirmilerdir. Ratti ve Mujumdar (1997), gne enerji destekli konvektif bir kurutucuda kurutulan gda rnlerinin kurumasn matematiksel olarak tanmlamtr. Markowski (1997), havu dilimlerinin doal tanmla kurumasn modellemek iin bir boyutlu difzyon denklemini zmtr. ki farkl snr koulu kullanm (sabit konsantrasyon ve konvektif) ve hangi snr koulunun deneysel sonulara daha yakn olduunu aratrmtr. Ktle tanm katsaysnn belirlenmesinde toplam ktle yaklamn kullanmtr. Bon vd. (1997), yarkresel rnlerin kurumasn karakterize

11

etmede iki boyutlu difzyon denklemini deikenlerine ayrma yntemiyle zmtr. Mhimid vd. (2000), konvektif kurutucuda kurutulan tahl rnlerinin matematiksel modelini, kurutucu test blgesi duvarlarna s aks uygulanmas durumu iin oluturmu ve saysal olarak zmtr. Hernandez vd. (2000), mangonun kuruma davrann modellemede bir boyutlu difzyon denklemini zmtr. Hacim deiimini, nem ieriinin bir fonksiyonu olarak belirlemiler ve difzyon denkleminin zmnde gz nne almlardr. Anwar ve Tiwari (2001); Tiwari vd. (2004); Jain ve Tiwari (2004a, 2004b), havann termofiziksel zelliklerini scakln bir fonksiyonu olarak alp, farkl gda rnleri ile ortam arasndaki s ve ktle tanm katsayslarn ilgili ampirik bantlar kullanarak belirlemitir. Herman vd. (2001), rn ve kurutucunun matematiksel modelini oluturmu, elde edilen ksmi diferansiyel denklemleri Runge-Kutta yntemiyle zmtr. zmlemede kullanlan s ve ktle tanm katsaylarn, ilgili ampirik bantlar kullanarak belirlemilerdir. Elbert vd. (2001), kresel rnlerin kurutulmasn, bir boyutlu difzyon denklemini analitik olarak incelemitir. Kurutma prosesi boyunca difzyon katsaysnn nem ieriine bal olarak deitiini kabul etmiler ve analitik zm bu koula gre gerekletirmilerdir. Youcef-Ali vd. (2001), gne enerji destekli bir konvektif kurutucuda kurutulan rnn kurumasn deneysel ve teorik olarak incelemitir. Saysal almada, rn ile ortam arasndaki enerji ve ktle dengesinden faydalanarak matematiksel model oluturmu ve sonlu farklar yntemi ile zmlerdir. rn ve havaya ait termofiziksel zelliklerin scaklk ve nem ieriine bal olarak deitiini ve kurutma ilemi boyunca rnde hacim deiimi olduunu kabul etmilerdir. Lee vd. (2002), halnn havayla kurumasn tanmlamada, zaman baml bir boyutlu matematiksel model gelitirmitir. Silindirik ekle sahip gzenekli rnn ve rn etrafnda akan akkann s ve ktle transferi denklemlerini ayr ayr elde etmiler ve bu lineer olmayan ksmi diferansiyel denklemleri sonlu farklar yntemi ile zmlerdir. Chua vd. (2002), gda rnlerinin kurumasnda rnde meydana gelen scaklk ve nem dalmn belirlemek amacyla matematiksel denklemler gelitirmitir. Nem transferinin hem sv hem de buhar fazda gerekletiini kabul etmiler ve modele uygulamlardr. Is tanm katsaysn boyutsuz saylarn korelasyonundan, ktle tanm katsaysn ise termal ve konsantrasyon snr tabakalarn benzeiminden faydalanarak belirlemilerdir. Elde edilen iki boyutlu lineer olmayan ksmi diferansiyel denklemleri sonlu kontrol hacim yntemiyle zmlerdir. Hussain ve Dincer (2003a, 2003b, 2003c), srasyla, aka paralel konulmu silindir, kre ve dikdrtgen ekilli rnlerin kurumasn karakterize eden iki boyutlu s ve

12

ktle transferi denklemlerini sonlu farklar yntemiyle zmtr. Simal vd. (2003), silindirik ekle sahip bir rnn kuruma davran deneysel ve saysal olarak incelemitir. Saysal almada, silindirik geometiriler iin bir boyutlu Fick difzyon denklemini rn yzeyinde iki farkl snr kouluyla (sabit konsantrasyon ve konvektif) zmlerdir. Islam ve Mujumdar (2003), nemli rnlerin kurutma prosesini tanmlamada bir boyutlu difzyon denklemini saysal olarak zmtr. Nem ieriine bal olan hacim deiim etkisini, ktle transfer denkleminde gz nne almlardr. Yilbas vd. (2003), dikdrtgen ekle sahip bir kat ierisindeki scaklk ve nem dalmn elde etmek iin tek boyutlu s ve ktle transferi denklemlerini analitik olarak zmtr. McMinn vd. (2003), silindirik ve dikdrtgen ekilli patateslerin difzyon ve ktle tanm katsaylarn Dincer ve Dost (1995)un gelitirdii bantlar kullanarak belirlemitir. Hatamipour ve Mowla (2003), akkan yatakl bir kurutucuda msr ve bezelyenin kuruma davrann deneysel ve saysal olarak incelemitir. Topuz vd. (2004), akkan yatakl kurutucuda, fndn kuruma davrann deneysel ve saysal olarak incelemitir. Kurutma havas ile rn arasnda e zamanl gerekleen s ve ktle dengesine dayanarak matematiksel model oluturmulardr. Elde edilen s ve ktle transferi denklemlerini sonlu hacim yntemiyle zmlerdir. Wu vd. (2004), eliptik ekilli pirincin kurumasn karakterize eden boyutlu bir matematiksel model oluturmutur. Eliptik formda olan rne koordinat dnm uygulamlar ve kartezyen koordinat sistemine evrilen modeli sonlu kontrol hacmi yntemiyle zmlerdir. Schmalko ve Alzamora (2005), kompozit bir malzemenin kurutulmasnda, ktle transferini karakterize eden bir model nermi ve bu modeli sonlu farklar yntemini kullanarak zmtr. Karim ve Hawlader (2005), tropikal meyvelerin kurutulmasnda, kurutucunun ve rnn matematiksel modelini gelitirmitir. Kurutucu iin gelitirilen modelde kurutma esnasnda deien byklkleri (scaklk, bal nem, v.b), rnn kurumasn karakterize eden modelde ise rn ierisindeki scaklk ve nem dalmn belirlemilerdir. Demirkol vd. (2006), doal ve zorlanm tanml ortamlarda kek piirmi ve piirme srasnda rnle ortam arasndaki ktle tanm katsaysn belirlemitir. Ktle tanm katsaysn belirlemede toplam ktle yaklamn kullanmlardr. Bialobrzewski (2007a), doal tanmda kk kerevizin kurutulmasnda ortamla rn arasndaki s tanm katsaysn toplam ktle yaklamn kullanarak belirlemi ve ilgili ampirik bantlardan elde edilen sonularla karlatrmtr. Bialobrzewski (2007b), doal tanmla kereviz kknn kuruma davrann belirlemek iin bir boyutlu Fick difzyon denklemini sonlu elemanlar yntemiyle zmtr. rn

13

yzeyinde konvektif snr koulu uygulam ve ktle tanm katsaysn belirlemede Chilton-Colburn benzeimini ve toplam ktle yaklamn kullanmtr. Toplam ktle yaklamnn kullanmyla elde edilen sonularn deneysel sonulara daha yakn olduunu belirlemitir. Hem rn etrafnda hem de kurutucuda, kurutma havasnn davran birok aratrmac tarafndan ele alnmtr. rn etrafnda ve kurutucudaki hz ve scaklk dalmnn belirlenebilmesi, hem homojen kurutma hem de kurutucu tasarm asndan son derece nemlidir. Tanmlanan bir ak alannda hz ve scaklk dalmnn belirlenebilmesi iin akkanlar mekaniinde yaygn olarak kullanlan Navier-Stokes denklemlerinin saysal olarak zlmesi gerekmektedir. Suresh vd., (2001) ve Murugesan vd., (2001), tula kurutma prosesini teorik olarak incelemitir. Tula etrafndaki ak alann belirlemede, zaman baml ve iki boyutlu Navier-Stokes denklemlerini sonlu elemanlar yntemiyle saysal olarak zmlerdir. Sun (2001), ardk ekilde yerletirilen dzgn ekle sahip, yzeyi naftalin kapl olan bloklar etrafndaki ak ve ktle transferini saysal olarak Fluent programnda zmtr. zmlemede k- trblans modelini ve SIMPLE algoritmasn kullanmtr. Huang vd., (2003a), bir spray kurutucunun optimum hazne geometrisini aratrmtr. Bu amala drt farkl geometri kullanm ve haznedeki hz dalmn Fluent programyla saysal olarak belirlemilerdir. Huang vd., (2003b) ve Goula ve Adamopoulos (2004), bir spray kurutucunun farkl noktalarndaki hz, scaklk ve bal nem deerlerini belirlemitir. Spray kurutucudaki hz ve scaklk dalmn belirlemede Fluent programn kullanmlardr. Szafran ve Kmiec (2004), tanecikli yapya sahip rnlerin spray kurutucuda kurutulmas sresince meydana gelen s ve ktle transferini saysal olarak hesaplamtr. Ak alannn tanmlayan NavierStokes denklemlerinin zmnde Fluent programn kullanmlardr. Duarte vd., (2005), spray bir kurutucunun farkl noktalarndaki hz deerini belirlemek amacyla iki boyutlu momentum denklemini Fluent programyla zmtr.

1.1.3. Kurutulan rnler Hakknda Bilgi Deneysel alma kapsamnda, Dou Karadeniz Blgesinde yaygn olarak yetitirilen kivi ve karayemiin kuruma kinetii farkl kurutma koullarnda incelenmitir. Aada, bu rnler hakknda baz bilgiler verilmitir.

14

1.1.3.1. Kivi Kivi retimi; Karadeniz Blgesi sahili boyunca son yllarda gelimi, fndk ve ay gibi, blge halk iin ok nemli bir gelir kayna olmutur (Ercili vd., 2003). C vitamin deeri asndan portakal ve limondan 3-4 kat daha zengin olmas, aranlan bir meyve olmasn salamtr. Meyve yeil renkli ve ok ekirdeklidir, yksek oranda (100300mg/100 gr.) C vitamini ierir (URL-3). Ayrc P, Fe, K, ve Ca gibi mineraller ve baz enzimlerce zengindir (URL-3). Meyvelerin C vitamini seviyesi evre artlarna, gelime ve olgunlama durumuna hatta meyvenin bitkide bulunduu yere gre de deiebilmektedir. Yetikinlerin gnlk almas gereken C vitamini oran 75-100 mg arasndadr. Bir kivi meyvesi yetikin bir insann gnlk C vitamini ihtiyacn fazlasyla karlar (URL-3). Ayrca C vitamininin; d etkenlere bal kanserojen maddelerle mcadele etme gibi bir zellii bulunmaktadr (Besco vd., 2007).

1.1.3.2. Karayemi (Taflan) Bitkiye lkemizde deiik yresel adlar verilir. Bunlar arasnda en yaygn olarak kullanlan karayemitir. Bu meyvenin besin deeri olduka yksektir. Ayrca yapraklar da ila hammaddesi olarak kullanlr. Karayemi meyveleri bronit, sinir bozukluklar, ksrk dindirici, spazm kesici, idrar skc ve mide lseri tedavilerinde kullanlr (Baytop, 2001; Kolayli v.d., 2003; Liyana-Pathirana v.d., 2006; Alasalvar v.d., 2005). Karayemi meyveleri, hem taze hem de kurutularak tketilebilmelerinin yan sra iki yapmnda, pekmez, ezme, meyve suyu ve marmelat olarakta tketilmektedir (Kolayli v.d., 2003; Liyana-Pathirana v.d., 2006). Tek bana veya fndk ve cevizle birlikte erez olarak yenen bu meyveler, pasta, kek ve zellikle hoaf ve kompostolara koku ve tad kazandrmak iin ilave edilir. Kresel ekle sahip karayemiin ap 8 ile 20 mm arasnda deiir (Kolayli v.d., 2003).

15

1.2. Kurutmann Tanm Kurutma; bir e zamanl s ve ktle transferi prosesidir. ekil 1.1de kurutma prosesinde meydana gelen s ve ktle transferi gsterilmitir. Kurutma havasndan kurutulan rn yzeyine tanmla s transferi gerekleirken (qta), rnn i ksmna ise difzyonla s transferi (qdif) gerekleir. Nem transferi ise, s transferinin tam tersi bir yol izler. Nem i ksmdan rn yzeyine difzyonla (mdif), rn yzeyinden kurutma havasna tanmla (mta) transfer olur. Nem, rn merkezinden yzeye doru ya sv difzyonu ya da klcal kuvvetlerin etkisiyle hareket eder. Genel olarak klcal kuvvetlerin etkisi gzenekli maddelerde, sv difzyonu ise gzenekli olmayan maddelerde meydana gelir (Geankoplis, 1993; Roberts, 1999). mta qta
Dk konsantrasyonlu blge Yksek konsantrasyonlu blge

mdif

qdif

ekil 1.1. Kurutma prosesinde e zamanl s ve ktle transferinin ematik gsterimi Kurutma prosesine etki eden faktrler i ve d olmak zere iki gruba ayrlabilir: i faktrler; kurutulan rne ait zellikler olup, rnn termofiziksel zellikleri, parack boyutu, katnn gzeneklilii, kuruma srasnda rn yzeyinin sertlemesi, rnn balang nem ierii, su aktivitesi ve difzyon katsaysn kapsar. D etkenler ise; sadece kurutma havasyla ilgilidir. Kurutma havasnn scakl, hz, basnc ve bal nemi d etkenleri oluturan parametrelerdir (Dincer ve Hussain, 2004). Kurutma almalarnda i faktrlerden ziyade d faktrlerin etkisi daha ok aratrma konusu olmutur (Demirta, 1998).

16

1.2.1. Kurutma Periyodu Kurutulan bir rnn nem ierii ile kurutma sresi arasndaki iliki kuruma erileri ile belirlenir. ekil 1. 2, 1. 3 ve 1. 4 de kuruma erileri grlmektedir. ekil 1.2de, rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi gsterilmitir. Kuruma hz, DR=dM/dt birim zamanda rnden transfer edilen nem miktar olarak tanmlanr. Herhangi bir rnn kuruma oran, o rnn nem ieriine, kurutma havas scakl ve bal nemine baldr. ekil 1.3 ve 1.4 te, kuruma hznn rn nem ierii ve kurutma sresine gre deiimleri verilmitir.

A Nem ierii, (g H2O / g k.m.)

B C

Kurutma sresi (s)

ekil 1.2. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi (Doymaz, 1998; Demirta, 1998). Kuruma erilerinden de kolayca anlalaca gibi kurutmada nemli aama meydana gelmektedir: A-B Blgesi: Gda maddesinin yzey scaklnn, ortam scaklyla dengeye gelmesi srecidir. Genel olarak, bu blmde kuruma hznda bir artma grlmekle birlikte tm kuruma ileminin ok az bir blmn oluturduundan gz nne alnmayabilir.

17

B A

Kuruma Hz, dM/dt (g/s)

D Nem ierii (g H2O/g k.m.)

ekil 1.3. Kuruma hznn rn nem ieriiyle deiimi(Doymaz, 1998; Demirta, 1998).

B A

Kuruma Hz, dM/dt (g/s)

Kurutma sresi (s)

ekil 1.4. Kuruma hznn kurutma sresi ile deiimi (Doymaz, 1998; Demirta, 1998).

B-C blgesi: Bu blge, sabit hzda kuruma periyodu olarak bilinir. Bu periyot srasnda, kuruyan rn yzeyinin tamamyla slak olduu kabul edilir. Bu blgede kuruma hz tamamyla d etkenlere baldr. Kurutma havas ile rn yzeyi arasndaki s ve ktle tanm katsaylar bu periyotda srkleyici kuvvetlerdir. Sabit hzda kuruma periyodunda difzyon etkileri ihmal edilebilir seviyededir. Bu periyot, kurutma prosesinin

18

balangcnda etkindir. Bu srecin, gda rnlerinin kurutulmasnda ok ksa srmesi ve sre boyunca ok az miktarda nem transfer edilmesi sebebiyle, teorik almalarda genellikle ihmal edilir (Carl ve Hall, 1980). C-D blgesi: ekil 1.2deki C deeri kurutulacak rnn zellikleri ile ilgili birok faktre bal olan kritik nem miktarn gstermektedir. Yzeyde ilk kuru noktann olutuu duruma kritik nokta ad verilir. Kritik nokta sabit kuruma periyodunun sonunu ve azalan hzda kuruma periyodunun balangcn simgeler. Kritik nem, her gda maddesi iin farkl dzeyde olup, o gda maddesinin bileimiyle ilikili bir deerdir. Kritik nemden itibaren yzey scakl ykselmekte ve kuruma durumuna gre kuru termometre scaklna doru yaklamaktadr. Bu periyotda, malzeme yzeyinde slak alan miktarnda srekli azalma sz konusudur. Bu devredeki rnn kuruma hz, i gzenek yapsnn ve katnn iindeki nemin yzeye doru akmasna neden olan kuvvetlerin etkisi altndadr. Bu periyotda difzyon etkileri hakimdir. Genellikle gda rnleri azalan kuruma periyodunda kururlar (Saravacos ve Charm, 1962; Roberts, 1999). ekillerden de grld gibi azalan hz periyotlar birinci (C-D blgesi) ve ikinci (D-E blgesi) olmak zere ikiye ayrlr. Bu periyotda, kurutma havas hznn, kuruma hzna etkisi ok zayf olup, onun yerini katnn iyap zellikleri almtr. Kurutma prosesi bu devrede, rn ierisindeki nemin sv difzyonu yoluyla rn yzeyine erimesi ve yzeye ulaan nemin uzaklatrlmas eklinde gerekleir (Carl ve Hall, 1980). D-E Blgesi: kinci azalan hz periyodu olarak bilinen bu blgede, rn iindeki su yzeye ok yava difze edilir. Azalan hzda kuruma periyodunda, rndeki nem: a) Difzyonla sv hareketi, b) Difzyonla buhar hareketi, c) Klcal sv hareketi, eklinde transfer edilebilir (Van Arsde vd., 1963). 1.2.2. Difzyon Difzyonla ktle transferi, konsantrasyon farkndan kaynaklanan molekllerin geliigzel hareketidir. Ktle, konsantrasyonu youn olan blgeden dk olan blgeye doru hareket etmektedir. Ktle difzyonuna basit bir rnek olarak, rn yzeyindeki su

19

buharnn havada yaylmas verilebilir. Burada, yzeydeki su buhar konsantrasyonu ile havann iindeki nem konsantrasyonu farkldr. Katlarda s ve ktle transferi mekanizmalar olduka benzerdir. Is transferinde scaklk gradyan gerekirken, ktle transferinde konsantrasyon gradyanna gerek vardr. Aada bu iki mekanizmann benzerlii gsterilmektedir. Is Transferi T J h = k x T 2T = 2 t x Ktle Transferi M Jm = D x 2 M M =D 2 t x

(1.1) (1.2)

Her iki mekanizmann matematiksel gsterimi ayn olsa da gerekte fiziksel mekanizmalar tamamen farkldr. Difzyonla s transferinde, yksek enerjili molekllerden dk enerjili molekllere, molekller arasndaki etkileimler sonucunda enerji aktarm gerekleir. Difzyonla ktle transferinde ise, molekller; yksek konsantrasyonlu blgeden dk konsantrasyonlu blgeye doru hareket ederler.

1.2.2.1. Sv Difzyon Modeli Sv molekllerinin, yksek konsantrasyonlu blgeden dk konsantrasyonlu blgeye doru kat ierisindeki hareketidir. Yapkan suyun hareketi sv difzyonuyla gerekleir. Difzyon modelini kurutma prosesinde ilk olarak Lewis (1921) uygulamtr. Sonra, Sherwood (1929), azalan hzda kuruma periyodu boyunca, kurutmay karakterize etmede difzyon denklemini kullanmtr. Difzyon denklemi, kurutma sresini belirlemede birok rn iin baaryla uygulanmtr. Gda maddeleri gibi higroskopik maddelerin kurutulmasnda kat ierisinde svnn difzyonu sz konusudur ve difzyon denklemi bu durumu tanmlamaktadr (Roberts, 1999).

1.2.2.2. Buhar Difzyon Modeli Buhar difzyonu; gzenekli malzemelerde, gzenek ierisinde bulunan nemin buharlaarak kurutma havasna transfer olmasdr. Sv difzyonunda olduu gibi buhar

20

difzyonunda da ktle transferini tanmlamada difzyon denklemi uygulanr. Ancak, bu modelde difzyon katsays buhar basncna bal olarak deiir (Roberts, 1999).

1.2.2.3. Klcal (Kapiler) Ak Klcal ak; kat ile sv moleklleri arasndaki etkileim sonucu boluklar (gzenekler) iindeki svnn yzeye doru hareketi olarak tanmlanmaktadr. Sv moleklleri ile kat arasndaki bu etkileimden kaynaklanan kuvvetlere adhezyon kuvvetleri denir. Adhezyon kuvvetleri, svnn yksek konsantrasyonlu olduu yerden dk konsantrasyonlu olduu blgeye doru bir mini kanal iinde hareket etmesini salar (Roberts, 1999). Klcal aka doada ok sk rastlanmaktadr. Suyun yerin altndan yzeye doru kmas, bir aacn kkndeki suyun yapraklarna doru hareketi, canllarda kann dolam klcal aka rnek olarak verilebilir. Gdalarda kuruma davran modellenirken, gdalarn azalan hz periyodunda kurumasndan ve higroskopik malzemeler olmasndan dolay, klcal etkilerin olmad dnlr (Roberts, 1999).

1.2.3. Nem erii Tayini Bir maddenin nem ierii, ya madde (y.m.) ve kuru madde (k.m.) olarak iki ekilde belirlenebilir. Nem ierii; ya maddenin birim ktlesindeki su miktar olarak tanmlanrsa:

M ( % y.m.) =

Mi - Md 100 Mi

(1.3)

bants ile belirlenir. Eer kuru maddenin birim ktlesindeki su miktar olarak tanmlanrsa: M ( k .m.) = Mi - Md Md (1.4)

bants kullanlr. Bu almada nem ierii hem ya madde (y.m.) hem de kuru madde (k.m.) olarak llmtr. Burada Mi; rnn ilk ktlesi (ya), Md: rnn son (mutlak kuru) ktlesidir.

21

1.2.4. Malzemelerin Snflandrlmas

Kurutma prosesindeki ktle transferi mekanizmas, rnlerin doasna baldr. Bnyesinde barndrd nemin karakteristiine gre maddeler higroskopik ve higroskopik olmayan maddeler olarak ikiye ayrlrlar. Higroskopik olmayan maddeler, kum, kil, cam, seramik, v.b. gibi maddelerdir. Bu maddeler bnyelerinde yapkan su iermediklerinden dolay, hangi ortamda bulunurlarsa bulunsunlar nem al veriinde bulunmazlar. nk malzeme iindeki suyun ksmi basnc ile serbest halde bulunan suyun buhar basnc birbirine eittir (Roberts, 1999). Higroskopik malzemeler ise organik rnler v.b. gibi bnyelerinde yapkan su ieren maddelerdir. Bu malzemelerdeki serbest suyun ksmi basnc, evreleyen havann su buhar basncndan farkl olduu iin, bulunduklar ortamla nem al veriinde bulunabilirler. Bu malzemeler ancak denge nem ieriine eriinceye kadar kurutulabilirler. Gzeneklilik (porozite), , bir malzemede bulunan boluk hacminin toplam hacme oran olarak tanmlanabilir. Bir malzemenin gzenekli olabilmesi iin gzeneklilik deerinin 0.25 den byk olmas gerekmektedir (Roberts, 1999). Gda maddeleri dk gzeneklilik deerlerinden dolay (<0.25) gzenekli deillerdir. Bir rnn kurumasn tanmlayan matematiksel model oluturulurken bu bilgiler gz nne alnmaldr. Bu kapsamda, almada kullanlan gda maddeleri gzenekli olmayan maddelerdir ve elde edilen matematiksel denklemler gzenekli olmayan rnler iin zlmtr.

1.2.5. Katlarda Nemin Balan ekilleri

Kurutma prosesinde transfer edilen nem, rne fakl ekillerde balanabilir. Kurutma prosesinde, hangi periyotda (snma, sabit hz ve azalan hz) hangi tr nemin rnden transfer edilmekte olduu bu tip bal nemlerden anlalabilir. Aada nemin rne balan tipleri verilmitir. Yzey nemi: Bu tip nem, rnn d yzeyinde ince bir film tabakas eklinde bulunur. Kurutma havas scakl ve bal neminin belli bir deerinde rnden ayrlan ilk nemdir. Gda rnlerinin kurutulmasnda, bu ekilde bulunan su, sabit hzda kuruma periyodunda ksa srede rn terk eder. Toplam kurutma sresininin yannda ok az bir zaman ald iin teorik hesaplamalarda bu sre dikkate alnmamaktadr.

22

Yapkan nem: Su molekllerinin kat molekllerine ok sk bir ekilde balanmasdr. Btn gzenekli olamayan higroskopik rnlerin iyapsnda bulunan nem trdr (Karel, 1975). Bu tr nem, ancak kurutma havasnn farkl koullarnda rnden ayrlabilir. Yapkan olmayan nem: Su molekllerinin kat molekllerine daha gevek balanmasdr. Higroskopik malzemelerdeki yapkan olmayan su, kurutulan rnde bulunan ve denge nem ieriinden yksek olan nemdir (Quirijns vd., 2005). Serbest nem: Toplam nem ierii ile verilen kurutma havas koullarndaki denge nem ierii arasndaki farka eittir. rnde serbest nem olduu mddete kurutma ilemi srdrlebilir. Serbest su hem yapkan suyu hem de yapkan olmayan suyu ierebilir.

1.2.6. Su Aktivitesi ve Denge Nemi

Gda maddelerinde, eitli tipte kimyasal reaksiyonlarn balamas, sporlarn imlenmesi, mikroorganizmalarn bymesi iin gerekli olan suyun bnyede bulunmas, rndeki suyun buhar basncna veya su aktivitesine baldr (Baker, 1997). Su aktivitesi, gda maddeleri tarafndan tutulan suyun zelliini gsteren bir terimdir ve gda maddesinin ierdii suyun buhar basncnn (p), ayn scaklktaki saf suyun buhar basncna (p1) oran olarak tanmlanr (McLaughlin ve Magee, 1998; Baker, 1997; Fennema, 1981; Handami, 2006). p Havann denge bal nemi = 100 p1

aw =

(1.5)

Nem ierii bilinen bir gda maddesi, scakl ve bal nemi sabit bir ortamda yeterli sre bekletilirse, havadaki su buhar basncyla rndeki suyun buhar basnc dengeye eriinceye kadar nem al veriinde bulunur. Denge halinde ise rn tarafndan tutulan suyun buhar basnc ile havadaki suyun buhar basnc eittir. Denge halinde bulunan gda maddesinin ierdii nem miktarna denge nemi, denge halindeki rn evreleyen havann bal nemine de denge bal nemi denir. Kurutma ilemi srasnda denge nemi, kurutma havas scaklna ve kurutma havas bal nemine bal olarak, kuru rnn ierebilecei en az nem miktarn gsterir. Sadece higroskopik malzemeler, denge nem ieriine sahiptir. rnein, sahil kumu higroskopik olmayan bir maddedir ve denge nem ierii

23

sfrdr (Roberts, 1999). Gda maddelerinin belirli scaklk ve bal neme sahip ortamlarda ulaaca denge nemi deerlerinin bilinmesi, kurutma ve depolama ilemleri srasnda nemli kolaylklar salamaktadr. Denge nem ierii ile denge bal nemi arasndaki iliki olarak tanmlanan sorpsiyon erisinin belirlenmesinde, gdann ya veya kuru olmasnn etkisi vardr. nk ya gdann nem vermesi (desorpsiyon) ile kuru gdann nem almas (adsorpsiyon) olgusu tam olarak ayn yolu izleyen bir dnm deildir. Islak maddenin farkl bal nemli ortamlarda tutulup denge nemine erimesiyle elde edilen grafie desorpsiyon erisi, buna karn kuru olan ayn maddenin, farkl bal nemli ortamlarda tutulup denge nemine erimesiyle elde edilen eriye adsorpsiyon erisi denir. Her ikisine beraber sorpsiyon erisi denir. Uygulamalarda genellikle kuru madde kullanlarak denge nem ierii tayin edilmektedir. ekil 1.5te, gda maddelerinin sorpsiyon erisinin genel ekli gsterilmitir. rn iindeki suyun balan ekline gre sorpsiyon erisi blgeye ayrlmtr: A, B ve C. A blgesinde, rnn bnyesindeki su rne ok sk bir ekilde balanmtr ve bu su rnde kimyasal reaksiyona giremeyecek lde az miktardadr. Bu blgede adsorpsiyon ve desorpsiyon izgileri akktr, aralarnda aklk yoktur. B blgesinde, bnyedeki su daha gevek baldr ve kk gzeneklere hapsedilmitir. Bu yzden, rn iindeki suyun buhar basnc bulunduu ortamn buhar basncndan farkldr. C blgesinde ise, su artk ok daha gevek baldr ve byk gzenekler iinde tutulur. Bu blgedeki su miktarnn fazla olmas sebebiyle reaksiyonlar hzlanr (Baker, 1997).

Denge Nem ierii, g H2O/ g k.m.

Adsorpsiyon Desorpsiyon

Denge bal nemi

ekil 1.5. Adsorpsiyon ve desorpsiyon izotermleri (Baker, 1997).

24

1.2.7. Kuru Gdalarda Kalite Deiimleri

Kurutulmu gda maddelerinde bzlme, tekrar su alma yeteneinin azalmas, kuru madde kayb ve sertleme, kurutma srasnda sebze ve meyvelerin dokularnda meydana gelen deime, homojen kuruma olmay ve renk deiimleri kaliteyi dren etkenlerdir (Doymaz, 1998). Yksek scaklklarda yaplan kurutmada rn yzeyi sertlemekte, bzlmekte ve atlamaktadr. rn yzeyinin sertlemesi ise, rn merkezinden yzeye doru gerekleen ktle difzyonuna kar diren oluturaca iin kurutma sresinin uzamasna sebep olmaktadr (Brennan, 1976; Simal vd., 1997; Simal vd., 1998a). Yksek bal nemli ortamlarda yaplan kurutmada ise kuruma sonrasnda rnn son nem ierii, mikroorganizmal etkileri harekete geirebilecek (Me>%10) dzeydedir (Hussain, 2001). Bu durumda ise, rn daha abuk bozulmaktadr. Bu sorunun giderilmesi ve daha kaliteli kurutulmu gda eldesi iin, kurutma havas artlarnn belirlenmesi son derece nemlidir.

1.2.8. Temel Kurutucu Tipleri

Gda, tekstil, aa v.b. gibi endstride, kurutma ok nemli bir prosestir. Byk lekte enerjinin harcand bu proseste, rn kalitesi ve enerji tasarrufu asndan kurutucu seimi olduka nemlidir. Ayrca, evresel etkiler ve kurutma ileminin gvenli bir ekilde devam edebilmesi de kurutucu seiminde nem arz etmektedir. Endstride, eitli uygulamalarda kullanlan 200 akn kurutucu tipi mevcuttur. Ancak bunlardan yaklak 20 kadar temel kurutucu tipleridir ve bu kurutucular yaygn olarak kullanlr (Baker, 1997). ekil 1.6 da s transferi mekanizmasna gre (konveksiyon, iletim, nm) snflandrlm temel kurutucu tipleri ile bunlardan birkann birlikte kullanld birleik kurutucu tipleri gsterilmitir. Dier kurutucu tipleri gda kalitesi ve enerji tasarrufu ynnden daha avantajl olmasna ramen, kullanlabilirliinin kolay olmas sebebiyle, gdalarn kurutulmasnda yaklak %90 orannda konvektif kurutucu tercih edilmektedir (Baker, 1997).

25

Kurutucu tipleri (s transferi mekanizmasna gre)

Konvektif kurutma

letimle kurutma

Inmla kurutma

Birleik mod rnein mikrodalga ve konvektif

ekil

1.6.

Is transferi mekanizmasna snflandrlmas (Baker, 1997).

gre

temel

kurutucularn

2. YAPILAN ALIMALAR 2.1. Teorik alma Kurutma teknolojisinde, kurutma prosesi ve ekipmannn matematiksel modelinin oluturulmas; uygun kurutma havas koullarnn belirlenmesi, kurutucu ekipman boyutunun ve kurutucu test blgesinin aka gre konumlandrlmas asndan son derece nemlidir. Modellemede temel prensip; hem kurutucudaki hem de rndeki scaklk ve nem dalmn ayr ayr karakterize eden matematiksel ifadelerin doru bir ekilde oluturulmasdr. Elde edilen denklemlerin zmyle, zamana bal olarak rnde ve kurutucuda meydana gelen scaklk ve nem deiimleri belirlenir (Hussain, 2001).

2.1.1. Matematiksel Modelleme Bu blmde, dikdrtgen, silindir ve kre ekilli gda rnlerinin kurumasn karakterize eden iki boyutlu s ve ktle transferi denklemlerinin teorik zmleri gsterilmitir. Bu s ve ktle transferi denklemlerinin zmnde aada verilen kabuller yaplmtr: a) Proses boyunca kurutma havas hz, scakl ve bal nemi sabittir. b) Kurutma mddetince rnde hacim deiimi olmamaktadr. c) rn ierisinde s retimi yoktur. d) rne ait nc boyut etkileri ihmal edilmitir. e) rn termofiziksel zellikleri sabittir.

2.1.1.1. ki Boyutlu Dikdrtgen ekilli rn Dikdrtgen ekle sahip rnlerin kurumasn karakterize eden iki boyutlu s ve ktle transferi denklemleri ve ilgili balang ve snr koullar aada verilmitir:

27

Ud Td Md

y x
L

ekil 2. 1. ki boyutlu kartezyen koordinatlarda rn geometrisi Is Transferi

1 T 2T 2T = + t x 2 y 2

(2.1)

Balang ve snr koullar: t = 0 'da t>0 iin: T ( x, y, 0) = Ti (2.2a)

x = 0 ve 0 y H
x = L ve 0 y H y = 0 ve 0 x L y = H ve 0 x L

k
k

T (0, y, t ) = h (T Td ) x

(2.2b)
(2.2c) (2.2d) (2.2e)

T ( L, y, t ) = h (T Td ) x T ( x, 0, t ) = h (T Td ) y

k k

T ( x, H , t ) = h (T Td ) y

Nem Transferi
1 M 2 M 2 M = + D t x 2 y 2

(2.3)

Balang ve snr koullar: t = 0 'da t>0 iin: x = 0 ve 0 y H x = L ve 0 y H D D M (0, y, t ) = hm ( M M d ) x (2.4b) (2.4c) M ( x, y, 0) = M i (2.4a)

M ( L, y, t ) = hm ( M M d ) x

28

y = 0 ve 0 x L y = H ve 0 x L

D D

M ( x, 0, t ) = hm ( M M d ) y

(2.4d) (2.4e)

M ( x, H , t ) = hm ( M M d ) y

Burada; , termal difzyon katsays; h, s tanm katsays; D ktle difzyon katsays ve hm, ktle transfer katsaysdr. lgili balang ve snr koullar altnda, (2.1) ve (2.3) numaral denklemler sonlu farklar yntemiyle ayrklatrlm ve Alternating Direction Implicit (ADI) yntemi ile zlmtr.

2.1.1.2. Alternating Direction Implicit (ADI) Yntemi

ADI, vortisite transport ve enerji denkleminin zmnde en yaygn ekilde kullanlan yntemdir. Bu yntem, ilk olarak Peaceman ve Rachford (1955) tarafndan nerilmitir. ADIdaki yaklamn ana esas, bir zaman baml problemi iki eit zaman adm zerinden iki probleme blmektir. Birinci yar zaman admnda, x ynnde trevleri kapal (implicit) eklinde ifade edilirken; y ynndeki trevler ak (explicit) ekilde ifade edilmektedir. kinci yar zaman admnda ise, y ynndeki trevler kapal olarak ifade edilirken, x ynndekiler ak olarak ifade edilmektedir (ekil 2.2). Bu ekil bir formlleme Thomas algoritmas ile hzl bir ekilde zlebilecek tridiagonal matrislere yol vermektedir (Aydn, 1998).
n+1 (n+1)/2

n y sprme x sprme

ekil 2.2. ADI ynteminde hesaplama eklinin ematik gsterimi (Hoffmann, 1989; Aydn, 1998).

29

2.1.1.3. zm Yntemi

Dikdrtgen ekle sahip rnn saysal zmnde kullanlan a yaps ekil 2.3 de gsterildii gibi e daldr. Burada i, x ynndeki ve j, y ynndeki a noktalarn gstermektedir. Denklemlerin ADI ile almnda, i=0 da x ynndeki ilk snr koulu ve i=m de ikinci snr koulu uygulanrken j=0 da y ynndeki ilk snr koulu ve j=n de ikinci snr koulu uygulanmaktadr. Buna gre a yapsnn sonlu farklar gsterimi:
xi = ix, y j = j y , i = 0,1, 2,...m j = 0,1, 2,...n

(2.5)

eklindedir. Burada x ve y , x ve y ynndeki iki nokta arasndaki mesafeyi gstermektedir.

n y j=0 1 2. i=0 1 2. x

ekil 2.3. Dikdrtgen ekilli rnn saysal zmnde kullanlan a yaps (2.1) numaral s transferi denklemi, ADI yaklamyla yazlacak olursa, her bir yar zaman adm iin aada verilen denklemler elde edilir: Birinci yar zaman adm:
* n * * * n n n 1 Ti , j Ti , j Ti +1, j + Ti 1, j 2Ti , j Ti , j +1 + Ti , j 1 2Ti , j = + t x 2 y 2 2

(2.6a)

kinci yar zaman adm:

n +1 * * * * n +1 n +1 n +1 1 Ti , j Ti , j Ti +1, j + Ti 1, j 2Ti , j Ti , j +1 + Ti , j 1 2Ti , j = + t x 2 y 2 2

(2.6b)

Burada, st indis * ile ara zaman admndaki deerler gsterilmektedir.

30

Ayn yntem balang ve snr koullar iin uygulandnda:

t = 0 'da x = 0 'da
x = L 'de y = 0 'da

Ti , j = Ti k
k

Ti +1, j Ti , j x
x Ti , j +1 Ti , j y

= hTi , j hTd
= hTN , M hTd

(2.7a) (2.7b) (2.7c)

(2.7d)

TN , M TN 1, M

= hTi , j hTd

y = H 'da

TN , M TN , M 1 y

= hTN , M hTd

Is transferi denklemine uygulanan yntem, (2.2) numaral denklemde verilen ktle transferi denklemine de uygulanrsa: Birinci yar zaman adm:
* n * * * n n n 1 M i , j M i , j M i +1, j + M i 1, j 2M i , j M i , j +1 + M i , j 1 2 M i , j = + t D x 2 y 2 2

(2.8a)

kinci yar zaman adm:

n +1 * * * * n +1 n +1 n +1 1 M i , j M i , j M i +1, j + M i 1, j 2M i , j M i , j +1 + M i , j 1 2M i , j = + t D x 2 y 2 2

(2.8b)

Balang ve snr koullar ise;

t = 0 'da x = 0 'da
x = L 'de y = 0 'da

M i, j = M i D
D

M i +1, j M i , j x
x M i , j +1 M i , j y

= hm M i , j hm M d
= hm M N , M hm M d

(2.9a) (2.9b) (2.9c) (2.9d)

M N , M M N 1, M

= hm M i , j hm M d

y = H 'da

M N , M M N , M 1 y

= hm M N , M hm M d

31

almada yaknsamay kontrol etmede:

s transferi iin: T * Ti ,nj yk

i =1 j =1 M

(2.10e) (2.10f)

ktle transferi iin:

M
i =1 j =1

M in, j yk

eklinde bir yaknsama kriteri tanmlanmtr. Burada yk , seilen bir yaknsama parametresi olup, bu almada 10-5-10-2 arasnda deitirilmitir (Aydn, 1998). Yar ak (explicit) trevlerde ise, zaman admn kontrol etmede: s transferi iini: t y 2 2 y 2 2D

ktle transferi iin: t

eklinde bir kriter tanmlanmtr.

2.1.1.4. ki Boyutlu Silindir ekilli rn 2.1.1.4.1. Aka Paralel Konumda

ekil 2.4te gsterildii gibi aka paralel olarak yerletirilen bir rnn kurumasn karakterize eden s ve ktle transferi denklemleri aada verilmitir.

Ud Td Md

r z

ekil 2.4. ki boyutlu silindirik koordinatlarda rn geometrisi

32

Is Transferi 1 T 1 T 2T 2T = + + t r r r 2 z 2 Balang ve snr artlar: t = 0 'da t>0 iin: r = 0 'da r = R 'de z = 0 'da z = L 'de Ktle Transferi 1 M 1 M 2 M 2 M = + 2 + 2 D t r r r z Balang ve snr artlar: t = 0 'da t>0 iin: r = 0 'da r = R 'de z = 0 'da z = L 'de M ( 0, z , t ) =0 r D D D M ( R, z , t ) = hm ( M M d ) r M ( r , 0, t ) = hm ( M M d ) z (2.13b) (2.13c) (2.13d) (2.13e) M (r , z , 0) = M i (2.13a) (2.12) T ( 0, z , t ) =0 r k k k T ( R, z , t ) = h (T Td ) r T ( r , 0, t ) = h (T Td ) z (2.11b) (2.11c) (2.11d) (2.11e) T (r , z , 0) = Ti (2.11a) (2.10)

T ( r , L, t ) = h (T Td ) z

M ( r , L, t ) = hm ( M M d ) z

2.1.1.4.2. zm Yntemi

lgili balang ve snr koullar altnda, (2.10) ve (2.12) numaral denklemler ADI yntemiyle zlmtr. ekil 2.5te silindirik rn iin zmde kullanlan a yaps

33

gsterilmitir. Burada i, z ynndeki a noktalarn, j ise r ynndeki a noktalarn gstermektedir. Denklemlerin ADI ile almnda, i=0da z ynndeki ilk snr koulu ve i=mde ise ikinci snr koulu uygulanr. Ayn ekilde j=0da r ynndeki ilk snr koulu, j=nde ise ikinci snr koulu uygulanmaktadr. Bu durumda, a yapsnn sonlu farklar ile gsterimi:
zi = iz , r j = j r , i = 0,1, 2,...m j = 0,1, 2,...n

(2.14)

eklinde olmaktadr. Burada z ve r , z ve r ynndeki iki nokta arasndaki mesafeyi gstermektedir. (2.10) ve (2.12) numaral denklemler, ilgili balang ve snr koullar altnda (2.6)-(2.9) numaral denklem takmnda gsterildii gibi ayrklatrlr.

j=0 1 2

n
i=0 1 2

z
ekil 2.5. Aka paralel konumda yerletirilen silindir ekilli rnn saysal zmnde kullanlan a yaps
2.1.1.4.3. Aka Dik Konumda

ekil 2.6da gsterildii gibi, kurutma havasna dik konulmu silindir ekilli rnn kurumasn karakterize eden ilgili s ve ktle transferi denklemleri ile balang ve snr koullar aada verilmitir.

34

Ud Td Md

ekil 2.6. ki boyutlu silindirik koordinatlarda rn geometrisi

Is transferi
1 T 1 T 2T 1 2T = + + t r r r 2 r 2 2

(2.15)

Balang ve snr koullar:

t = 0 'da T (r , , 0) = Ti T (0, , t ) =0 r k T ( R, , t ) = h (T Td ) r

(2.16a)

t>0 iin:
r = 0 'da r = R 'de

(2.16b) (2.16c) (2.16d) (2.16e)

= 0 'da
= 2 'de
Ktle Transferi

T (r , 0, t ) = T (r , 2 , t )
T (r , 0, t ) T (r , 2 , t ) =

1 M 1 M 2 M 1 2 M = + 2 + 2 D t r r r r 2

(2.17)

Balang ve snr koullar:

t = 0 'da M (r , , 0) = M i M (0, , t ) =0 r

(2.18a)

t>0 iin:
r = 0 'da

(2.18b)

35

r = R 'de

M ( R, , t ) = hm ( M M d ) r

(2.18c) (2.18d) (2.18e)

= 0 'da
= 2 'de

M (r , 0, t ) = M (r , 2 , t )
M (r , 0, t ) M (r , 2 , t ) =

2.1.1.4.4. zm Yntemi

Aka dik konulan silindir ekilli rnn zmnde kullanlan a yaps ekil 2.7de gsterilmitir. Burada, i, ynndeki a noktalarn, j ise r ynndeki a noktalarn gstermektedir. Denklemlerin ADI ile almnda i=0 da, ynndeki ilk snr koulu ve i=mde, ikinci snr koulu uygulanr. Benzer ekilde; j, r ynndeki a noktalarn gstermektedir ve denklemlerin almnda j=0da r ynndeki ilk snr koulu, j=nde ise ikinci snr koulu uygulanmaktadr. A yapsnn sonlu farklar gsterimi:

i = i ,
r j = j r ,

i = 0,1, 2,...m j = 0,1, 2,...n

(2.19)

eklinde olmaktadr. (2.15) - (2.17) numaral denklem takm ilgili balang ve snr koullar altnda, (2.6) - (2.9) numaral eitliklerde gsterildii gibi ayrklatrlr.

3 2 1 i=0 j=0 1 2 3

ekil 2.7. Aka dik konumda yerletirilen silindirik ekle sahip rnn saysal zmnde kullanlan a yaps

36

2.1.1.5. ki Boyutlu Kre ekilli rn

Kre ekilli rnn kurumasn karakterize eden iki boyutlu s ve ktle transferi denklemleri ile ilgili balang ve snr koullar aada verilmitir.
Is transferi
1 T 1 2 T 1 2T = 2 r + 2 2 t r r r r sin 2

(2.20)

Balang ve snr koullar:

t = 0 'da T (r , , 0) = Ti T (0, , t ) =0 r k T ( R, , t ) = h (T Td ) r

(2.21a)

t>0 iin:
r = 0 'da r = R 'de

(2.21b) (2.21c) (2.21d) (2.21e)

= 0 'da
= 2 'de
Ktle Transferi
1 M 1 2 M = 2 r D t r r r

T (r , 0, t ) = T (r , 2 , t )
T (r , 0, t ) T (r , 2 , t ) =

1 2M + 2 2 2 r sin

(2.22)

Balang ve snr koullar:

t = 0 'da M (r , , 0) = M i M (0, , t ) =0 r D M ( R, , t ) = hm ( M M d ) r

(2.23a)

t>0 iin:
r = 0 'da r = R 'de

(2.23b) (2.23c) (2.23d) (2.23e)

= 0 'da
= 2 'de

M (r , 0, t ) = M (r , 2 , t )
M (r , 0, t ) M (r , 2 , t ) =

37

2.1.1.5.1. zm Yntemi

Yukarda verilen (2.20) ve (2.22) numaral denklemlerin zmnde oluturulan a yaps ve kullanlan yntem, Blm 2.1.1.4.4 te verilmitir.

2.1.1.6. rn Etrafndaki Hava Aknn ncelenmesi

Bir rnn homojen kurumasn salamak iin, kurutma havasnn rn etrafndaki davran bilinmelidir. Bu davrann bilinmesiyle, yeni kurutucularn tasarlanmas, kuru gdalarda meydana gelen kuruma kusurlarnn ortadan kaldrlmas, homojen ve daha kaliteli kurutulmu gda elde edilmesi mmkndr. almann bu ksmnda, ilk olarak dikdrtgen ve aka dik konumda tutulan silindir ekilli rn etrafndaki hz ve scaklk dalmlar belirlenmitir. rn etrafnda scaklk dalmnn belirlenmesiyle, rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylar tespit edilmitir. Homojen kurumay salamak maksadyla, kurutma havasnn kurutucuya farkl konumlardan giri ve k salanarak, rn etrafndaki hz ve scaklk alanlar belirlenmitir. rn etrafndaki hz ve scaklk alanlar belirlendikten sonra; rndeki scaklk ve nem dalmlar farkl zaman periyotlar iin aratrlmtr. rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylar d ak zmlerinden elde edilmi ve rndeki scaklk ve nem transferini tespit etmek iin kullanlmtr. D ak probleminde, rn etrafndaki hz ve scaklk alanlarnn zmnde Fluent program kullanlmtr.

2.1.1.6.1. Dikdrtgen ekilli rn

Herhangi bir ak probleminin teorik zmnde, akkanlar mekaniinin genel denklemleri olan Navier-Stokes ve sreklilik denklemleri kullanlmaktadr. kinci mertebeden ksmi trevli, lineer olmayan bu denklemlerle, uygun balang ve snr koullarnn kullanlmasyla, ak alannn yaklak zmleri elde edilebilmektedir. rnn alt ve st yzeyi ile onu snrlandran yzeyler arasndaki mesafe sonsuz genilikte tutulmutur. Bu sebeple, rnn d ak ortamnda tutulduu kabul edilmitir. D akta, akn rejimi (laminer veya trblans) rnn karakteristik boyutuna gre tespit

38

edilmi ve akn laminer olduu belirlenmitir. Bu bilgiler nda, akkann sktrlamaz kabul yaplrsa, kartezyen koordinatlarda, temel denklemler u ekilde yazlr: Sreklilik denklemi:
u v + =0 x y

(2.24)

Momentum denklemi:

u u

2u 2u u u p + v = + 2 + 2 y x x x y

(2.25)

2v 2v v v p + v = + 2 + 2 y y x x y

(2.26)

Enerji denklemi:
2T 2T T T +v = 2 + 2 u x y y x

(2.27)

Bu denklemlerin zmnde Fluent paket program, denklemlerin ayrklatrlmasnda sonlu kontrol hacmi ve iteratif zc olarak da SIMPLE algoritmas kullanlmtr. Geometri ve a oluturma ilemleri iin, Fluent ile uyumlu alan dier bir paket program olan Gambit kullanlmtr.

2.1.1.6.1.1. Balang ve Snr artlar

Teorik alma, iki boyutlu olarak ele alnmtr. Ak alan ve geometrisi ekil 2.8 de gsterilmitir. Ak alann zmek iin oluturulan a yaps Gambit programnda oluturulmutur. Snr artlar ise;
y = 0 ' da y = H ' da u = v = 0, u = v = 0, T ( x, 0) =0 y T ( x, H ) =0 y

(2.28)

eklinde tanmlanm ve rnn btn yzeyleri Ts sabit scaklnda tutulmutur. Be farkl boyut oran (AR=L/H=4, 2, 1, 0.5, 0.25) Gambit programnda oluturulmu ve Fluentte ayr ayr zlmtr.

39

Ud=0.5 m/s Td=323 K y

Ts=298 K 0.02 m 0.08 L x

P=0 H

ekil 2.8. Dikdrtgen ekilli rn etrafndaki ak alan iin tanmlanan problem Bu simlasyon almasnda; basn denkleminin gevetme faktr 0.3, momentum denklemlerinin gevetme faktr 0.7, enerji denkleminin gevetme faktr 1 olarak seilmitir. Sreklilik ve momentum denklemlerinin yaknsama kriteri 0.001 ve enerji denklemlerinin yaknsama kriteri ise 0.000001 olarak alnmtr. Sreklilik, momentum ve enerji denklemlerinin yaknsanma deerleri yukarda ifade edilen deerlerin altnda olduu zaman, programn temel denklemlere ait cebirsel denklemleri, nmerik olarak doru zd kabul edilmitir.

2.1.1.6.1.2. A Yaps

Gambit programnda iki farkl a hcresi bulunmaktadr. Yaplandrlm a olarak tanmlanan hcreler drtgen, yaplandrlmam olanlar ise gen eklindedir. almada drtgen eklinde olan a hcreleri kullanlmtr. Ayrca, drtgen ve gen a tipleri ile yaplan zmlerin sonular arasndaki farkn ihmal edilebilir olduu belirtilmitir (Alta ve nalan, 2007). Bu almada, btn boyut oranlarnda yaklak 166 x 750lik a kullanlmtr.

40

ekil 2.9. Boyut oran 1 (AR=1) olan rn iin GAMBIT programnda oluturulan a yaps rn etrafndaki scaklk alan belirlendikten sonra, yerel s tanm katsays;
k f T = h (Ts Td ) n s

(2.29)

bants kullanlarak elde edilmitir. Burada s yzey boyunca koordinat, n yzeyin normali, kf akkann s iletim katsays, Ts rn yzey scakl ve Td kurutma havas scakldr. Is tanm katsays belirlendikten sonra, termal ve konsantrasyon snr tabakalar arasndaki benzeim kullanlarak (Chilton-Colburn analojisi) ktle tanm katsays:

DAB Le n hm = h kf
yaylm hz DAB ise:
DAB

(2.30)

bants kullanlarak elde edilmitir. rn yzeyindeki suyun buharlaarak hava iindeki

1.81

9.81x104 Tort + 273 = 2.3056 x 10 p 273

5

(2.31)

bants ile belirlenmitir (Kneule, 1970; Bialobrzewski vd, 2005) Burada Le, Lewis saysdr ve termal ve konsantrasyon snr tabakalarnn kalnl hakknda bilgi verir. DAB, su buharnn hava iindeki yaylm hz; p, atmosfer basnc ve Tort ortalama scaktr. Zorlanm tanm durumlarnda n=1/3 olarak alnr (Incropera ve De Witt, 2001).

41

rn etrafndaki hz ve scaklk alanlar belirlendikten sonra, rnde meydana gelen scaklk ve nem dalmlarn belirlemek amacyla iki boyutlu s ve ktle transferi denklemleri Blm 2.1.1 de verildii gibi zlmtr. D ak zmlerinden elde edilen yerel s ve ktle tanm katsaylar, s ve ktle transferi denklemlerinin zmnde yzeyde konvektif snr koulu olarak kullanlmtr.

2.1.1.6.2. Aka Dik Konumdaki Silindir ekilli rn

Kurutma havas belirli bir hz ve scaklkta silindir ekilli rne gnderilmitir (ekil 2.10). Gambit programnda izilip a yaps ekil 2.1.1.de gsterildii gibi oluturulan bu geometrinin ak alan zmnde kullanlan snr koullar, (2.28) numaral eitlikteki gibi alnmtr.

P=0 Ud=0.5 m/s Td=333 K y r=0.02 m Ts=298 K H

L x

ekil 2.10. Aka dik konumdaki silindir ekil rn iin tanmlanan problem Ak alan belirlendikten sonra, iki boyutlu silindir ekilli rnde meydana gelen scaklk ve nem dalm belirlenmitir. Silindirik koordinatlarda iki boyutlu s ve ktle transferi denklemleri ve zm yntemi Blm 2.1.1.4.3.de verilmitir.

42

ekil 2.11. GAMBIT programnda oluturulan a yaps

2.1.1.6.3. Kurutma Havasnn Kurutucuya Optimum Giri ve k Konumu

Uygulamada sk sk karlalan problemlerden biri de, rn yzeylerinin kurutma havasna eit maruz kalmay sebebiyle, homojen kurumann salanamamasdr. Bu durum, kurutma havasnn rnn btn yzeylerine temas etmesiyle zlebilir. almann bu blmnde, ekil 2.12de gsterilen ve boyutlar sabit tutulan kurutucuda, kurutma havasnn optimum giri ve k konumu aratrlmtr. Gambit programnda izilip a yaps ekil 2.9daki gibi gsterilen geometride, rn etrafndaki hz ve scaklk alanlarnn belirlenmesi iin yukarda verilen Navier-Stokes denklemleri kullanlmtr. Ak alan belirlenip rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylar tespit edildikten sonra, Blm 2.1.1.1de verilen iki boyutlu dikdrtgen ekilli rnlerin kurumasn karakterize eden s ve ktle transferi denklemleri zlmtr. Farkl giri ve k konumlar iin zmler yaplm, homojen ve daha ksa srede kurumay salayan kurutucu tespit edilmitir. Optimum kurutucu belirlendikten sonra, boyut orannn, rnn kuruma davran ile s ve ktle tanm katsaylarna etkisi incelenmitir.

43

(a)

(b)

(c)

(d)

(e) ekil 2.12. Kurutma havasnn kurutucuya giri ve k konumlar, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d) ve 5. Kurutucu (e)

44

2.1.1.6.4. Kivi Kurutmann Teorik ncelenmesi

ekil 2.13de gsterildii gibi, test blgesi yatay konumda tutulan konvektif kurutucuda dikdrtgen ekilli kivinin kuruma davran deneysel ve teorik olarak incelenmitir. almann teorik ksmnda, 25 x 45 mm boyutlarnda kesilen dikdrtgen ekilli kivinin etrafndaki hz ve scaklk alanlar Fluent paket programyla belirlenmitir. Bu problemde kullanlan a yaps, Blm 2.1.1.6.1.2.de verildii gibidir. Ak alan zmnde kullanlan snr koullar ise (2.28) numaral eitlikte verildii gibi alnmtr.

Ud=0.3 m/s Td=323 K Ts=277 K y kivi L x

ekil 2.13. Ak alan modellenen test blgesi rn etrafndaki ak ve scaklk alan belirlendikten sonra, rnde meydana gelen s ve ktle transferi iki boyutlu olarak incelenmitir. Bu amala, sl yaylm katsays nem ierii ve scakla bal olan s transfer denklemi aada verilmitir. Is transferi: T T = ( M ,T ) t x x t = 0 'da t>0 iin: x = 0 ve 0 y H x = L ve 0 y H k ( M ) k (M ) T (0, y, t ) = h (T Td ) x (2.32b) (2.32c) T + ( M ,T ) y x T ( x, y, 0) = Ti (2.32)

Balang ve snr koullar: (2.32a)

T ( L, y, t ) = h (T Td ) x

45

y = 0 ve 0 x L y = H ve 0 x L

T ( x, 0, t ) =0 y k ( M ) T ( x, H , t ) = h (T Td ) y

(2.32d) (2.32e)

Verilen denklemler, sonlu farklar yntemiyle ayrklatrlarak zlmtr. Nem transferini belirlemede ise (2.3) numaral denklem, verilen balang ve snr koullar altnda zlmtr. Snr koullarnda ki tek farkllk rn alt yzeyinin yaltml olmasdr. Bu durumda (2.4d) ile verilen snr koulu: y = 0 ve 0 x L halini almaktadr. Teorik modellemede kullanlan rnn termofiziksel zellikleri, kurutma havas scakl ve rn nem ieriine bal olarak literatrden alnmtr. Buna gre rnn: s iletim katsays:
k = ( 0.148 + 0.493M )

M ( x, 0, t ) =0 y

(2.33)

(2.34)

zgl ss:
c p = ( 0.837 + 1.256 M ) x1000

(2.35)

sl yaylm katsays:

= ( 0.057363M + 0.000288 (T + 273) ) x106

alnmtr. Burada M, rnn ya baza gre nem ieriidir (g H2O/g y.m.).

(2.36)

(Dincer, 1997) ve difzyon katsays D=7.13x10-10m2/s (Simal vd., 2005) eklinde

2.1.1.6.5. Karayemi Kurutmann Teorik ncelenmesi

Test blgesi dey konumda tutulan konvektif kurutucuda karayemiin kuruma davran deneysel ve teorik olarak incelenmitir. Karayemiin kurumasn karakterize etmede iki boyutlu ktle transferi denklemi (2.22 denklemi) kullanlmtr. Teorik zmlerde, literatrde yaygn olarak sabit konsantrasyon snr koulu kullanlmken (Dutta vd., 1988; Mulet vd., 1988; Yilbas vd., 2003), bu almada, rn yzeyinde hem sabit konsantrasyon hem de konvektif snr koulu kullanlmtr. Denklemin zmnde balang ve merkez snr koullar, Blm 2.1.1.5 te verildii gibidir. rn yzeyinde ise (r=R), iki farkl snr koulu kullanlmtr:

46

i) D ve ii)

konvektif snr koulu M ( R, , t ) = hm ( M M e ) r sabit konsantrasyon snr koulu (2.38) (2.37)

M ( R, , t ) = M e

olarak alnmtr. Denklemin zm iin gerekli olan difzyon katsays Deff ve ktle tanm katsays hm, bu almadaki deneysel veriler kullanlarak belirlenmitir.

2.2. Deneysel alma

Deneysel alma kapsamnda, iki farkl konvektif kurutucu tasarlanarak KT Makine Mhendislii Blm Termo-Akkanlar laboratuvarna kurulmutur. Bu kurutuculardan birinin test blgesi dey konumda tutulurken dierinin test blgesi yatay konumda tutulmutur.

2.2.1. Test Blgesi Dey Konumda Tutulan Kurutucu

Test blgesi dey konumda tutulan deney dzenei ekil 2.14 ve ekil 2.15te gsterilmitir. Bu deney dzenei ile kurutma havas artlar kontrol edilebilmektedir. Deney dzeneini; klima cihaz, artlandrma odas ve kurutma kanallar (test blgesi) oluturmaktadr. Klima cihaz, boyutlar 3 x 3 x 3 m3 olan artlandrma odasna, hava fleme ve hava emme kanallaryla balanmtr. artlandrma odasnda bulunan kurutma havas emme kanalyla ekilmekte, klima cihaznda ileme tabii tutulup fleme kanalyla tekrar artlandrma odasna gnderilmektedir. Bu ilem, kurutma havas istenilen artlara gelinceye kadar devam etmektedir. Klima cihaz zerinde bulunan dijital gstergelere, kurutma havasna ait deerler (scaklk ve bal nem) girilmektedir. Otomatik kontrol sistemiyle stc, nemlendirici veya nem alc sistemler devreye girerek veya devreden karak artlandrma odasnn scaklk ve bal nem deerlerini sabitlemektedirler. artlandrma odasna bal olan, dey konumda ve kesiti 35 x 35 cm olan test blgesine kurutma havas, hz kontrol edilebilir bir fan ile gnderilmektedir. Test blgesinde bulunan kurutma tepsisi yk hcresine balanm, yk hcresi de veri okuma ve kaydetme

47

sistemi ile bilgisayara balanmtr. Bylece kurutulan rnde meydana gelen anlk ktle deiimleri bilgisayar ortamna otomatik olarak kaydedilmektedir. Deney dzeneinde alma scakl, T=5oC ile 65oC; kurutma havas hz, U=0 ile10 m/s ve kurutma havas bal nemi ise =%20 ile 95 aralndadr.

48

48

1-Klima cihaz, 2-Hava fleme kanal, 3-Hava emme kanal, 4-artlandrma odas, 5-Test blgesi, 6-Veri okuma ve kaydetme sistemi, 7- Hz ayarlanabilir motor, 8-Bilgisayar, 9-Yk hcresi, 10-rn ekil 2.14. Test blgesi dey konumda tutulan konvektif kurutucu

49

49

ekil 2. 15. Deney dzeneinden bir grn

50

2.2.2. Test Blgesi Yatay Konumda Tutulan Kurutucu

alma kapsamnda kullanlan ikinci deney dzenei ise ekil 2.16da gsterilmitir. lk deney dzeneinden farkl olarak, bu deney dzeneinin test blgesi yatay konumda tutulmutur. Deney dzenei, hz kontrol edilebilir fan, stc, soutucu, nemlendirme nitesi, hava girii, hava k, kullanlm ve taze hava karm odac, kurutma tepsisi, yk hcresi, veri okuma ve kaydetme sistemi ile bilgisayardan olumaktadr. Is yaltm iyi bir ekilde yaplan konvektif kurutucuda, proses boyunca kurutma havas artlandrlmaktadr. Havann artlandrlmas iin, kurutucuda scaklk, hz, nem alma ve nem verme kontrol niteleri kullanlmtr. stenilen artlara erimek amacyla bu kontrol niteleri devreye girmekte veya devre d kalmaktadr. Bylece, kurutma prosesi boyunca kurutma havas scakl ve bal nemi sabit kalmaktadr. Ayrca sistem, hem kapal, hem ak devre ve hem de belli oranda taze ve artlanm havann kartrlabildii birleik devrede alabilecek ekilde tasarlanp imal edilmitir. Sistemde, kurutma havas hz aral, 0-10 m/s; scakl -30-90oC ve bal nemi ise %0-95 aralndadr. Test blgesinde, aka paralel olarak yerletirilmi ve alt yzeyi yaltlm kurutma tepsisi bulunmaktadr. Bu tepsi, akn zelliini bozmayacak ekilde test blgesine yerletirilmitir. Kurutma tepsisi, kurutulan rnler zerine yerletirildikten sonra yk hcresine balanm, yk hcresi de veri okuma ve kaydetme sistemine balanmtr. Bylece, kurutma ilemi boyunca rnde meydana gelen anlk deiimler, veri okuma ve kaydetme sistemi ile bilgisayara dorudan kaydedilmitir. Deneysel almalarda kullanlan lm cihazlar Tablo 2.1de verilmitir. Tablo 2.1. Kullanlan lm cihazlar
Cinsi Nem tayin cihaz Yk hcresi Anomemetre Termometre Kodu MB45 Lama tip LUTRON 4202 HT ve 4204 HT OMEGA HH21 lm aral 0-45 g 10000 g 0.2-40 m/s 0-400 C
o

Hassasiyeti 0.001 g 0.01 g 0.05 m/s 0.1oC

51

11

51

Ud Td d

15

1- Bilgisayar, 2- Nemlendirici, 3- Kontrol panosu, 4- Hava k, 5- Karm odac, 6- Hava girii, 7- Fan, 8- Istc, 9- Youturucu, 10- Istc, 11- Yk hcresi, 12- Test blgesi, 13- Youturucu aparatlar (kompresr, fan), 14- Veri okuma ve kaydetme sistemi, 15- rn ekil 2.16 Test blgesi yatay konumda olan konvektif kurutucu

52

2.2.3. Test Deneyleri

Kullanlan deney dzeneinden alnan lmlerin doruluu, baka bir deneysel almann verileri kullanlarak sorgulanmtr. Doymaz (2004), nem ierii %87.5 olan havucu kp eklinde kesmi ve test blgesi dey konumda tutulan konvektif kurutucuda kurutmutur. Bu alma sonucu ile karlatrma yapmak amacyla, ilk nem ierii yaklak % 87.5 y.m. (6.9 k.m.) olan havu, 2 x 2 x 2 cm boyutlarnda kp eklinde kesilmi ve 50oC scaklktaki dey test blgeli konvektif kurutucuda kurutulmutur. Deneysel sonular kullanlarak elde edilen boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi ekil 2.17de verilmitir. Elde edilen lmlerle literatr sonularnn son derece uyumlu olduu grlmtr. Bu sonu, kurulan deney dzeneinden alnan lmlerin doruluunu gstermitir. lmler srasnda oluabilecek hatalar en aza indirgemek maksadyla, deney dzeneinden eitli test lmleri alnm, balantlar salamlatrlm ve lmler arasndaki fark % 2 gibi dk bir seviyeye indirgenmitir.

1.0 U=0.5 m/s Bu alma Doymaz (2004) T=50oC

0.8 Boyutsuz nem ierii

0.6

0.4

0.2

0.0 0 5 10 15 Zaman (h) 20 25 30

ekil 2.17. Deneysel olarak elde edilen boyutsuz nem ierii ile kurutma sresi deiiminin, Doymazn (2004) deneysel sonularyla karlatrlmas

53

2.2.4. Malzemelerin Hazrlanmas 2.2.4.1. Kivi

Ordu ilinin Mersin kynde aatan toplanan kivi, laboratuvar ortamnda olgunlamas iin 10 gn bekletildikten sonra, olgunluunu muhafaza ve ortamla nem al veriini engellemek iin, buzdolabnda 4oCde saklanmtr. Test blgesi dey konumda tutulan konvektif kurutucuda yaplan almada, kabuu soyulmu ve 7 mm kalnlnda kesilmi kivi dilimleri kullanlmtr. Yaplan btn deneylerde, rn arl 500 g olarak alnmtr. Test blgesi yatay konumda tutulan konvektif kurutucuda yaplan almalarda ise dikdrtgen eklinde kesilen kivi (25 mm x 25 mm x 45 mm) dilimleri kullanlmtr.

2.2.4.2. Karayemi

Trabzonda marketlerden temin edilen karayemi plerinden temizlenmi, ayn boyda ve olgunlukta olanlar seilmi ve ortamla nem al-veriini engellemek iin buzdolabnda 4oCde saklanmtr. almada kullanlan kresel ekle sahip karayemiin ap 10 mm olarak seilmitir.

2.2.5. Denge Nem eriinin Belirlenmesi

Kurutulan rnlerin denge nem ieriini belirlemede Keey (1972) tarafndan nerilen Statik Gravemetrik yntemi kullanlmtr. Bu yntem, farkl denge bal nem deerlerine sahip dokuz ayr kimyasal tuzdan hazrlanan doymu tuz zeltileri ile saf suyun kullanmna dayanr. Tablo 2.2de verilen deerlerle hazrlanan her bir doymu zelti kavanoza konulmu, kavanozda scakl sabit tutulan artlandrma odasna yerletirilmitir. Kavanozlar iki blmeden olumutur. Kavanozlarn alt ksmlarna, hazrlanan kimyasal zelti, st ksmlara ise alminyum folyodan yaplan kk kaplar yerletirilmitir. Alminyum folyodan yaplan bu kaplara, denge nem ierii belirlenecek olan kuru rnler konulmutur. Her gn kap ierisindeki rnn arlk lm yaplm ve rnn nem al-verii takip edilmitir. Son iki lm arasnda arlk deiimi ihmal edilebilir durumda olduunda ilem sonlandrlm ve her bir rnn son nem ierii

54

OHAUS marka infrared nem tayin cihazyla belirlenmitir. Sabit scaklklarda yaplan bu deneyle, rn denge nem ierii ile kurutma havas koullar arasndaki iliki olan sorpsiyon erisi belirlenmitir.

Tablo 2.2. Sorpsiyon izotermini belirlemede kullanlan kimyasal maddeler ve karm oranlar (Keey,1972; Demirta, 1998).
Tuz Ad Lidyum Klorur Potasyum Asetat Potasyum Karbonat Magnezyum Klorur Magnezyum Nitrat Sodyum Nitrat Stronsyum Klorur Sodyum Klorur Amonyum Sulfat Saf Su Kimyasal Forml LiCl CH3COOK K2CO3 MgCl2 Mg(NO3)2 NaNO3 SrCl2 NaCl (NH4) 2(SO)4 H2O Denge bal nemi Madde Miktar (g) Su miktar (ml) 0.12 0.28 0.38 0.42 0.57 0.63 0.7 0.75 0.80 1.0 200 200 200 200 200 200 200 200 200 250 65 25 30 30 80 50 60 60 60 70

2.2.5.1. Kivinin Denge Nem erii Tayini

Kuru kivinin denge nem ierii Statik Gravemetrik yntemiyle be farkl scaklkta (25, 35, 45, 55 ve 65oC) belirlenmitir. Konvektif kurutucuda kurutulan rn, kk paracklar haline getirildikten sonra 110oC scaklndaki frnda 3 saat kadar bekletilmitir. Blm 2.2.5.de anlatlan ilemler takip edilerek kivinin denge nem ierii belirlenmitir. Farkl scaklklarda kivinin denge nem ierii tayini toplam 40 gn srmtr.

2.2.5.2. Karayemiin Denge Nem erii Tayini

nceki rn iin uygulanan ilemler, kuru karayemi iin drt farkl scaklkta (35, 45, 55 ve 65oC) gerekletirilmitir. Drt farkl scaklk iin yaplan deneyler toplam 32 gn srmtr.

55

2.2.6. C Vitamini (Askorbik Asit) Tayini

Gda maddelerinde bulunan C vitaminini (askorbik asit) belirlemede, literatrde yaygn olarak kullanlan ve titrimetrik bir yntem olan 2.6-diklorofenol indofenol (2.6DCIP) renk reaktifi ile yaplan kantitatif analiz yntem kullanlmtr (Boyer, 1986). Metot; askorbik asidin koyu mavi renge sahip 2.6-DICP reaktifini indirgeyerek mavi rengin kaybolmas (ak pembe renge dnmesi) esasna dayanr. 1 mol askorbik asit 1 mol 2.6-DCIP yi indirgendiinden dolay titrasyonda harcanan boyann miktarnda ne kadar askorbik asit bulunduu tespit edilir. Kurutulmu kivi numuneleri analiz edilmeden nce hassas terazide tartlm (yaklak 10 g) ve iinde 100 mL saf su bulunan 250 mL lik bir behere konularak 2 saat bekletilmitir. Sonra bir el blenderi (paralayc) ile iyice homojenize edilmi ve numune bir ince gzenekli szge kadndan szlmtr. Kivinin posas 2-3 kez saf su ile ykanarak meyvede bulunan tm C vitamininin zeltiye alnmas salanmtr. Elde edilen meyve suyunun hacmi ll bir cam kapla (mezr) llp kaydedilmitir. Toplam meyve suyu hacminin belirlenmesiyle de C vitamin (askorbik asit) miktar belirlenmitir. C vitamini tayini deneyleri kez tekrarlanmtr.

2.2.7. Difzyon Katsaysnn Belirlenmesi

Difzyonla ktle transferinde en nemli parametrelerden biri de difzyon katsaysdr. Dikdrtgen, silindir ve kre ekilli rnlerin difzyon katsaysn belirlemede kullanlan bir boyutlu Fick difzyon denklemi;
M ( r , t ) t = M 1 n r Deff n r r r

(2.39)

eklinde verilir. Burada;

0 n = 1 2 dikdrtgen ekilli rnleri silindir ekilli rnleri kre ekilli rnleri

ifade eder. Balang ve snr koullar ise;

M ( t = 0, 0 r < R ) = M i

56

M ( t 0, R ) = M e M =0 r r =0

(2.40)

ile verilmitir. rnde balangta nem ieriinin edal, yzey neminin denge nem ieriine eit olduu ve difzyonun sadece radyal ynde olduu kabul yaplmtr. Bu kabuller altnda (2.39) numaral denklem, deikenlerine ayrma yntemiyle zlp gerekli sadeletirmeler yapldnda; Dikdrtgen ekilli rnler iin; M Me 8 = = 2 Mi Me ( 2n + 1)2 2 exp Deff t 2n + 1 2 L2 n =0 ( )

(2.41)

Silindir ekilli rnler iin;

M Me 4 2 = 2 2 exp ( Deff n t ) , J 0 ( r n ) = 0 M i M e n =1 r n

(2.42)

Kre ekilli rnler iin;

M Me 6 = 2 = Mi Me n 2 2 1 n2 exp r 2 Deff t n =1

(2.43)

denklemleri elde edilir (Crank, 1975; zdemir ve Devres, 1999; Azzouz vd., 2002; Senadeera vd., 2003; Srikiatden ve Roberts, 2006). Burada; M, t anndaki nem ierii; Me, denge nem ierii; Mi, ilk nem ierii; L, dikdrtgensel rnn karakteristik boyutu; t, kurutma sresi; r, silindirik ve kresel rnlerin yarap; J0, sfrnc mertebeden birinci tr Bessel fonksiyonu; n, fonksiyonun kk ve Deff, efektif difzyon katsaysdr. Uzun kurutma periyotlarnda serinin birinci terimi alr ve en kk kareler yntemiyle difzyon katsays hesaplanr (Hawlader vd., 1991; Sankat vd., 1996; Simal vd., 1997; zdemir ve Devres, 1999; Lopezvd., 2000; Pahlavanzadeh vd., 2001; Varadharaju vd., 2001; Azzouz vd., 2002; Senadeera vd., 2003; Babalis ve Belessiotis, 2003; El-Aouar vd., 2003; Hatamipour ve Mowla, 2003; Iguaz vd., 2003; Simal vd., 2004; Doymaz, 2004a; Doymaz, 2004b; Chemkhi ve Zagrouba, 2005; Mohapatra ve Rao, 2005; Akgun ve Doymaz, 2005; Karim ve Hawlader, 2005; Guine, 2006; Pathare ve Sharma, 2006; Menges ve Ertekin, 2006; G ve Maskan, 2006; Sacilik ve Elicin, 2006; Srikiatden ve Roberts, 2006; Babalis vd., 2006; Doymaz, 2006; Guine ve Fernandes, 2006; Kaleemullah ve Kailappan, 2006; Marquez vd., 2006; Giraldo-Zuniga vd., 2006; Kaya vd.,

57

2007 a; Kaya vd., 2007 b; Can, 2007; Wang vd., 2007; Lopes vd., 2007; Kashaninejad vd., 2007; Singh ve Gupta, 2007; Margaris ve Ghiaus, 2007; Vega vd., 2007).

2.2.8. Kurutma Katsaylarnn Belirlenmesi

Gda rnlerindeki scaklk ve nem dalmn belirlemek iin, ince tabakal model olarak adlandrlan birok model gelitirilmitir. Kompleks teorik modellerde olduu gibi bilinmesi ve belirlenmesi gereken parametreler olmadndan, ince tabakal kurutma modellerinin kullanm olduka kolaydr ve yaygn olarak kullanlr. nce tabakal kurutma modelleri ana katagoriye ayrlmtr. Bunlar; teorik, yarteorik ve ampirik modellerdir (zdemir ve Devres, 1999). Teorik modeller, Fick difzyon denkleminin analitik zmne dayanmtr. Bu zm yntemi literatrde geni bir ekilde kullanlmtr. Bunlardan bazlar; soya (Suarez vd., 1980), fstk (Karatas ve Battalbey, 1991), eltik (Ece ve Cihan, 1993) ve fndk kurutmadr (Demirtas vd., 1998). Bu modellerden, sadece teorik modellerde difzyon etkileri gz nne alrken, yar teorik ve ampirik modellerde rn ile ortam arasndaki d etkiler gz nne alnmtr (Whitaker vd., 1969; Henderson 1974; Fortes ve Okas, 1981; Bruce, 1985; Parti, 1993, zdemir ve Devres, 1999; Lopes vd., 2007). Yar teorik modeller; Fick difzyon denkleminin genel seri zmlerinin basitletirilmesiyle tretilmi veya basitletirilmi modellerin modifiye edilmesiyle elde edilmitir (zdemir ve Devres, 1999). Gelitirilen bu yar teorik modeller, scakln, hzn, bal nemin ve rn nem ieriinin belirli aralnda geerlidir. Literatrde yaygn olarak kullanlan yar teorik matematiksel modeller Henderson ve Pabis, iki-terimli eksponansiyel ve Page modelleridir (zdemir ve Devres, 1999). Ampirik modeller ise, dorudan kurutma sresi ve nem ierii ilikisinden tretilen yaklamlardr ve kurutma ileminin fiziksel mekanizmasn ve matematiini gz ard eden ifadelerdir. Bu tr modeller, deneysel olarak elde edilen kuruma erilerini tanmlasa da, matematiksel modeli oluturulurken, kurutma prosesinin fiziksel mekanizmas gz ard edildiinden, kurutma prosesini net bir ekilde aklayamamaktadr (Keey, 1972; Irudayaraj vd., 1992; zdemir ve Devres, 1999). Kivinin kuruma davrann belirlemede; Eksponansiyel veya Lewis, Henderson ve Pabis ve iki terimli eksponansiyel yar teorik modelleri kullanlmtr.

58

2.2.8.1. Eksponansiyel veya Lewis Modeli

Lewis (1921), gda ve tarm rnlerinin kurumasn tanmlamada, souk akkana daldrlan bir cisimde meydana gelen s transferi benzeiminden (toplam ktle yaklam) faydalanmtr. Bu modelde, rn merkezinden yzeye doru olan nem hareketine bir engel olmad kabul edilmitir. Ktle transferinin, rn nem ierii ile ortam koullarndaki denge nem ierii arasndaki farktan dolay gerekletiini kabul etmitir. Bu kabule gre ortam koullar ile rn nem ieriinin deiimi aada verilmitir. V dM = hm A ( M i M e ) dt
M Me h A = exp m t Mi Me V

(2.44)

(2.44) numaral denklemin zlmesiyle;

(2.45)

denklemi elde edilmitir. Lewis tarafndan nerilen bu bant literatrde yaygn olarak kullanlmtr. Elde edilen (2.45) numaral denklem, aadaki gibi yazlarak Lewis modeli oluturulmutur.

=exp(-kt)
Burada, k = hm A kurutma sabitidir. V

(2.46)

Bu model basit olduundan, birok gda rnn kurutulmasnda yaygn olarak kullanlmaktadr (Hansen vd., 1983; Bruce, 1985; Carbonell vd., 1986; Ajibola, 1989; Ayensu, 1997; Liu ve Bakker-Arkema, 1997; Panchariya vd., 2002).

2.2.8.2. Henderson ve Pabis Modeli

Gda rnlerinin kurutulmasnda, rnn kurumasn karakterize eden eitli yaklamlar kullanlmtr. Bu yaklamlardan en basit olan, (2.41), (2.42) ve (2.43) numaral denklemlerde verilen sonlu serinin sadece birinci terimi ald zaman elde edilen modeldir. Buna gre, Henderson ve Pabis modeli (Henderson ve Pabis, 1961);

=a exp(-kt)
eklini almtr.

(2.47)

59

Bu model birok gda ve tarm rnnn kurumasn tanmlamada kullanlmtr (Henderson ve Pabis, 1961; Watson ve Bhargava, 1974; Wang ve Singh, 1978; SharafElden vd., 1980; Chinnan, 1984; Moss ve Otten, 1989; zdemir ve Devres, 1999).
2.2.8.3. ki Terimli Eksponansiyel Model

Difzyon denkleminin bir boyutlu zmlerinde (2.41, 2.42 ve 2.43 numaral denklemler), serinin ilk iki teriminin almndan oluan bir model nerilmitir (Henderson, 1974). Buna gre iki terimli kurutma modeli;

=a exp(-k0t)+b exp(-k1t)
eklinde basitletirilmitir.

(2.48)

ki terimli eksponansiyel model literatrde olduka yaygn olarak kullanlan modellerden biridir (Sharaf-Elden vd., 1980; Rahman vd., 1998; Yaldiz vd., 2001; Togrul ve Pehlivan, 2002; Dandamrongrak vd., 2002).

2.2.9. Belirsizlik Analizi

Deneysel almalarda, elde edilen sonularn doruluunu etkileyen hata miktarlarnn belirlenmesi nemlidir. Literatrde belirtilen standartlara uygun olarak kurulan bir deney dzeneinde yaplan deneylerde, elde edilen veriler deerlendirildiinde, hatalar iki farkl ekilde ortaya kmaktadr. Bunlar; deney dzeneinin ve lm aralarnn yapsndan kaynaklanan kanlmaz hatalar ve deney yapan kiinin ihmallerinden kaynaklanan hatalardr (Holman, 1989). Bu hatalarn deerlendirilmesi iin yaplan Belirsizlik Analizi, sonularn yorumlanmas asndan olduka nemlidir. Belirsizlik analizi ksaca yle yaplabilir; Sonu R, x1, x2, x3, ., xn eklinde bamsz deikenlerin bir fonksiyonu olarak, R=R (x1, x2, x3, .., xn) olmak zere R iin toplam belirsizlik,
2 R 2 R 2 R 2 R wR = w1 + w2 + w3 + ............................ + wn x1 x2 x3 xn 1/ 2

(2.49)

eklinde tanmlanabilir. w1, w2, w3, , wn sz edilen bamsz deikenlerin belirsizleri

(2.50)

ifadesi ile belirlenebilir (Holman, 1989).

60

Bu almada, kurutulan rnde meydana gelen anlk ktle deiimi lmleri yaplmtr. Bu lmler kullanlarak difzyon katsays (Deff) ve ktle tanm katsays (hm) hesaplanmtr. Difzyon katsaysn hesaplamada (2.41), (2.42) ve (2.43) numaral denklemler kullanlmtr. Dikdrtgen ekilli rnn difzyon katsays iin toplam belirsizlik, 1/ 2 w 2 w 2 w 2 w 2 w R = L + M + Me + Mi D L M Me Mi eff eitlii ile hesaplanabilir. Benzer ilemler, ktle tanm katsays iin tekrarlanrsa, (2.51)

1/ 2 w 2 w 2 w 2 w 2 w R = A + M + Me + Mi hm rc M M e M i eitlii elde edilir.

(2.52)

Yukarda elde edilen belirsizlik ifadelerindeki her bir bamsz deiken iin hatann belirlenmesi gerekmektedir. Bu hata deerleri iin eitli kaynaklarda benzer lmlerdeki hatalarn esas alnmas dnda, l aletlerinin kullanm klavuzundaki hata deerleri esas alnmtr. Bunlarn nda (2.51) ve (2.52) numaral eitlikler kullanlarak difzyon katsays ve ktle tanm katsaysndaki belirsizlik miktarlar belirlenmi olur. Ktle kaybnn llmesinde ortaya kabilecek hatalar; ktle kayb lm nitesi nem tayin cihaz, yk hcresi, veri okuma ve kaydetme sistemi ve bilgisayardan olumaktadr. Sistem bir btn halinde kalibre edilerek tek bir hata deerine indirgenmitir. (b1) yk hcresi ve veri okuma ve kaydetme sisteminden kaynaklanan hata: 500 0.01 g (b2) nem tayin cihazndan kaynaklanan hata: 10 0.01 g (b3) rn boyutunu dilimlemeden kaynaklanan hata: 45 0.01 mm (b4) rn apnn belirlenmesinden kaynaklanan hata:10 0.01 mm

2.2.10. Termoekonomik Analiz

Srekli akl ak sistemde yaplan kurutma ileminde (ekil 2.18), kurutma havasnn belirli bir scaklk ve bal nem deerinde sabit tutulabilmesi iin, iklimlendirme ilemlerine gerek duyulur. Bu ilemler scakln ykseltilmesi (duyulur stma), scakln

61

drlmesi (duyulur soutma), su buharnn eklenmesi (nemlendirme) ve nem alma (su buharnn havadan ayrlmas) ilemleridir. Test blgesi yatay konumda tutulan konvektif kurutucuda (ekil 2.16) dikdrtgen eklinde dilimlenen kivinin (25 mm x 25 mm x 45 mm) kuruma davran incelenmitir. Farkl kurutma havas koullarnda kurutulan bu rn iin, maliyet analizi yaplmtr. Hesaplamalara balayabilmek iin atmosferik havann scaklk ve bal nem deerlerinin bilinmesi gerekmektedir. Trabzonda yaz aylarnn (Haziran-Temmuz-Austos) gndz ortalama scakl 25oC ve bal nemi %70 olarak alnm ve bu deerler hesaplamalarda kullanlmtr.

U=0.3 m/s T=25oC =70%

ekil 2.18. Test blgesinde uygulanan iklimlendirme ilemlerin ematik gsterimi Srekli akl ak sistemlerde gerekletirilen kurutma ileminde ktlenin korunumu (hem kuru hava hem de su iin) ve enerjinin korunumu denklemleri aadaki gibi yazlr (engel ve Boles, 1996). Kuru hava ktlesi:

a,g

= ma , wg + msu , g = ma , w + msu ,

(2.53)

Su ktlesi:

a,g

(2.54)

Enerji:
Q W = m h mg hg

(2.55)

burada g ve indisleri srasyla giri ve k durumlarn gstermektedir. klimlendirme ilemine tabii tutulan kurutma havasnn deerleri psikrometrik diyagramdan okunarak kurutma prosesinde harcanan enerji miktar hesaplanmtr.

3. BULGULAR VE TARTIMA 3.1. Teorik alma Sonular Bu blmde, dikdrtgen, silindir (aka dik ve paralel konumda) ve kre ekilli rnlerin iki boyutlu s ve ktle transferi incelenmi ve elde edilen sonular verilmitir. Ayrca dikdrtgen ve aka dik konumdaki silindir ekilli rn etrafnda hz ve scaklk alanlar ve s ve ktle tanm katsaylarnn rn yzeyi boyunca yerel deiimleri belirlenmitir.

3.1.1. Dikdrtgen ekilli rn lk olarak dikdrtgen ekilli rnlerin kurumasn tanmlayan ve ADI yntemiyle zlen iki boyutlu s ve ktle transfer denklemlerinin sonular elde edilmitir. zmlemede FORTRAN programlama dilinde bir kod gelitirilmitir. Gelitirilen kodun doruluu, Hussainin (2001) teorik ve Velic vd.nin (2004) deneysel sonular ile sorgulanmtr. Hussain (2001), 0.02 x 0.03 m boyutlarnda olan iki boyutlu bir elmann kuruma davrann teorik olarak incelemi ve rndeki scaklk ve nem dalmlarn elde etmitir. almada, rn ve havann termofiziksel zelliklerini Mi = 7.196 kg/kg (k.b.), k = 0.576 W/mK, = 856 kg/m3, cp = 1929 J/kgK, Ti=298 K, Td=323 K, h=25-250 W/m2K ve hm=0.0001 m/s olarak almtr. Ayn rnn termofiziksel zellikleri, gelitirilen koda girilmi ve elde edilen scaklk ve nem dalmlar ekil 3.1 ve 3.2de gsterilmitir. Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk ve nem dalmlarnn, Hussainin (2001) teorik alma sonularyla uyumlu olduu tespit edilmitir. Velic vd. (2004), 20 x 20 x 5 mm boyutlarnda kesilen elmann kuruma davrann deneysel olarak incelemi ve boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimini elde etmitir. Ayn rnn, boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimini teorik olarak elde etmek iin, rn ve havann termofiziksel zellikleri koda girilmi ve elde edilen sonular ekil 3.3te gsterilmitir. Sonuta, gelitirilen matematiksel model ve programn, Velic vd.nin (2004) deneysel sonularyla uyumlu olduu belirlenmitir.

63

0.02

0.015

0.01

0.005

0.005

0.01

0.015

0.02

0.025

0.03

(a)

(b) ekil 3.1. Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk dalmnn (a), Hussainin (2001) teorik sonularyla karlatrlmas (b)

64

0.02

0.015

0.01

0.005

0.005

0.01

0.015

0.02

0.025

0.03

(a)

(b) ekil 3.2. Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen nem dalmnn (a), Hussainin (2001) teorik sonularyla karlatrlmas (b)

65

1.0 0.8 Boyutsuz nem ierii 0.6 0.4 0.2 0.0 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 Kurutma sresi (s) Velic vd. (2004) Bu alma

ekil 3. 3. Teorik olarak elde edilen boyutsuz nem ieriiyle kurutma sresiyle deiiminin, Velic vd.nin (2004) deneysel sonularyla karlatrlmas 3.1.2. Silindirik rn 3.1.2.1. Aka Paralel Konumdaki rn Hussain (2001), 0.08 apnda ve 0.02 m uzunluunda, aka paralel olan silindir ekilli brokolinin kuruma davrann teorik olarak incelemi ve kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk ve nem dalmlarn elde etmitir. almada, rnn termofiziksel zelliklerini Mi = 9.57 kg/kg (k.b.), k = 0.148+0.493 M W/mK, = 2195.27 kg/m3, cp = (0.837+1.256 M)x1000 J/kgK, Ti=298 K, Td=333 K, h=25-250 W/m2K, hm=0.0001 m/s olarak almtr. Silindirik rnlerde s ve ktle transferini elde etmek iin gelitirilen kodun doruluunu tespit etmek iin ayn deerler, gelitirilen koda girilmi ve elde edilen scaklk ve nem dalmlar ekil 3.4 ve 3.5de gsterilmitir. Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk ve nem dalmlarnn, Hussainin (2001) teorik almasyla uyumlu olduu grlmtr. Silindir ekilli brokolinin boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimini, Simal vd. (1998a) deneysel ve Hussain ve Dincer (2003) teorik olarak elde etmitir. Ayn rn ve havann termofiziksel zellikleri koda girilmi ve boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi ekil 3.6da verilmitir. ekillerden de grld gibi, aka paralel

66

konumdaki silindirik rnlerin kurumasn karakterize eden denklemlerin zm ve gelitirilen kod literatrle uyumludur.

0.004 0.003 0.002 0.001 0

0.005

0.01
(a)

0.015

0.02

(b) ekil 3. 4. Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk dalmnn (a), Hussainin (2001) teorik sonularyla karlatrlmas (b)

67

0.004 0.003 0.002 0.001 0

0.005

0.01
(a)

0.015

0.02

(b) ekil 3. 5. Kurutmann 200nc saniyesinde rnde meydana gelen nem dalmnn (a), Hussainin (2001) teorik sonularyla karlatrlmas (b)

68

1.0 0.8 Boyutsuz nem ierii 0.6 0.4 0.2 0.0 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 Kurutma sresi (s) Simal vd. (1998a) Hussain ve Dincer (2003) Bu alma

ekil 3. 6. Teorik olarak elde edilen boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiiminin, Simal vd. (1998a)nin deneysel ve Hussain ve Dincerin (2003) teorik sonularyla karlatrlmas 3.1.2.2. Aka Dik Konumdaki rn ekil 3.7de, aka dik konumdaki silindirik bir rnde, kurutmann 500nc saniyesinde meydana gelen scaklk ve nem dalm gsterilmitir. Bu geometride kurutulan rn iin, elde edilen scaklk ve nem dalmnn karlatrlabilecei teorik bir kaynak literatrde mevcut deildir. Aka dik olarak yerletirilen silindirik rnn kurumasn karakterize eden matematiksel ifadelerin zm iin gelitirilen kodun doruluu, Queiroz ve Nebrannn (2001) deneysel sonularyla karlatrlmtr. Queiroz ve Nebra (2001), aka dik konumdaki muzun kuruma davrann deneysel ve teorik olarak inceleyerek, boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimini belirlemitir. Ayn rn ve havann termofiziksel zellikleri gelitirilen koda girilmi ve boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi elde edilerek ekil 3.8de gsterilmitir. Aka dik konumdaki silindirik rnlerin s ve ktle transferini karakterize eden denklemler ve gelitirilen kodun literatrle uyumlu olduu grlmtr.

69

(a)

(b) ekil 3.7. Kurutmann 500nc saniyesinde rnde meydana gelen scaklk (a) ve nem dalm (b)

70

1.0 0.8 Boyutsuz nem ierii 0.6 0.4 0.2 0.0 0 5 10 15 20 25 Kurutma sresi (h) Queiroz ve Nebra (2001) Bu alma

ekil 3.8. Teorik olarak elde edilen boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiiminin, Queiroz ve Nebrann (2001) deneysel sonularyla karlatrlmas 3.1.3. Kresel rn ki boyutlu kresel rnlerdeki scaklk ve nem deiimini belirlemek iin gelitirilen kodun doruluu, Hussain ve Dincerin (2003) teorik ve Mc Laughlin ve Mageenin (1999) deneysel sonular ile karlatrlmtr. Hussain ve Dincer (2003), kre ekilli patatesin kuruma davrann teorik, Mc Laughlin ve Magee (1999) ise deneysel olarak incelemi ve boyutsuz scakln kurutma sresiyle deiimini elde etmitir. Ayrca Hussain ve Dincer (2003), rn merkez ve yzey boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimini teorik olarak belirlemitir. Ayn rn ve havann termofiziksel zellikleri gelitirilen koda girilmi, hem rn boyutsuz scaklnn hem de rn merkez ve yzey boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi elde edilmi ve ekil 3.9 ve ekil 3.10da gsterilmitir. ekillerden de grld gibi, gelitirilen kod sonularnn her iki almayla da son derece uyumlu olduu tespit edilmitir.

71

1.0 0.8 Boyutsuz scaklk 0.6 0.4 0.2 0.0 0 1000 2000 Kurutma sresi (s) 3000 4000 Hussain ve Dincer (2003) Mc Laughlin ve Magee (1999) Bu alma

ekil 3.9. Teorik olarak elde edilen rn merkezindeki boyutsuz scakln kurutma sresiyle deiiminin, Hussain ve Dincerin (2003) teorik, Mc Laughlin ve Mageenin (1999) deneysel sonularyla karlatrlmas

1.0 0.8 Boyutsuz nem ierii 0.6 0.4 0.2 0.0 0 200 400 600 800 1000 1200 Kurutma sresi (s) Hussain ve Dincer (2003) Bu alma Merkez

Yzey

ekil 3.10. Teorik olarak elde edilen rn merkez ve yzeyindeki boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiiminin, Hussain ve Dincerin (2003) teorik sonularyla karlatrlmas

72

3.1.4. rn Etrafnda Akn ncelenmesi 3.1.4.1. Dikdrtgen ekilli rn Kurutma havasnn arpt n yzeyin dier yzeylere gre daha abuk kurumas, homojen kurumaya engel tekil etmektedir. Bu duruma rnek olarak pestil reticilerinin uyguladklar yntem verilebilir. Pestil reticileri, kurutma yaptklar ortamda, kurutma havasnn arpt yzeyin erken kurumas sebebiyle, belirli bir sre sonra, rnn arka ksmn n tarafa evirerek homojen kurutmay amalamaktadrlar. Birok iletmede, bu ilem otomasyona balanmad iin, kuruma ileminde homojenlik salanamamaktadr. rn etrafndaki akn kurutma zerindeki nemi belirlendiinde, bir kuruma kusuru olan homojen kurumama problemi zlebilecektir. Bu problemin zmyle, rnn btn yzeylerinin ayn hzda kurumasn salayacak kurutucu tasarmlar gelitirilecek ve daha kaliteli ve homojen kurutulmu gda eldesi mmkn olacaktr. Bu blmde, ekil 2.8 de gsterilen konvektif kurutucuda, dikdrtgen ekilli rn etrafndaki hz ve scaklk alanlar ile rnn kuruma davran incelenmitir. rn etrafndaki scaklk dalmnn belirlenmesiyle, rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylar belirlenmitir. rnn karakteristik boyutunun kuruma davran zerine etkisi teorik olarak aratrlmtr. Bu amala, iki boyutlu rnn ykseklii sabit tutularak uzunluu deitirilmi ve farkl boyut oranlarnda rnler elde edilmitir. Farkl boyut orannn rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylarna ve rnn kuruma davranna etkisi belirlenmitir. rnler etrafndaki hz ve scaklk dalmn belirlemede bir ticari yazlm olan Fluent paket program kullanlmtr. Farkl boyut oranna sahip rnlerin, yzeyi boyunca deiimi belirlenen yerel s ve ktle tanm katsaylar, iki boyutlu s ve ktle transferi denklemlerinin zmnde yzeyde konvektif snr koulu olarak kullanlmtr. ncelikle, zmler sonucunda elde edilen verilerin doruluundan emin olmak iin, d ak problemlerinin zmlerinde kullanlan Fluent paket programnn doruluu snanmtr. Dikdrtgen ekilli rn iin, snama ayr ekilde gerekletirilmitir. lk olarak; ekil 2.8de gsterilen problem, a yaps oluturulduktan sonra (ekil 2.9) Fluent programyla zlmtr. zmleme, boyut oran 4 (AR=4) olan rn iin zorlanm tanm koullarnda gerekletirilmitir. rnn st yzeyi bir levha gibi dnlm ve

73

ortalama s tanm katsays 9.76 W/m2K olarak hesaplanmtr. Bu deer, Nu L = hL / k formlnde yerine konulmu ve ortalama Nusselt says belirlenmitir. Zorlanm tanmda, bir levha zerinden ak iin ortalama Nusselt says, NuL = 28.875 olarak

NuL = 0.664 Re1/ 2 Pr1/ 3 ve Pr; Prandtl saysdr.

(3.1)

bantsyla hesaplanmaktadr (Incropera ve De Witt, 2001). Burada Re; Reynolds says Kurutma havas hz, levha (rn st yzey) boyu ve havann termofiziksel zellikleri (3.1) numaral bantda yerine yazlm ve ortalama Nusselt says NuL = 28.756 olarak belirlenmitir. Teorik alma (Fluent) ile bant sonular arasnda %0.41 orannda fark olduu belirlenmitir. Fluent paket programnn doruluunu snamada ikinci adm, Sun (2001) tarafndan yaplan bir almann tekrar modellenmesidir. Sun (2001); ekil 3.11de boyutlar ve ekli verilen problemin ak alann Fluent programn kullanarak zmtr. Ayn problem, Gambitte tekrar modellenerek Fluent program ile zlm ve elde edilen sonular ekil 3.12de gsterilmitir. Akm izgilerinin, ilk blok yzeyinde, iki blok arasnda ve nc blok arkasndaki davranlarnn birbiriyle uyumlu olduu belirlenmitir.

Periyodik snr koulu Hz giri koulu 0.0125 m 0.025 m 0.0125 m 0.1 m 0.1 m 0.001 m 0.1 m 0.1 m 0.1 m Atmosfere ak koul

ekil 3.11. Problem tanm ve kullanlan snr koullar (Sun, 2001). Fluent almalarnda, a yapsnn (yaplandrlm ve yaplandrlmam a hcresi) sonucu etkilemedii buna karn a saysnn sonuca az da olsa tesir ettii ifade edilmitir (Alta ve nalan, 2007). A saysnda ok yksek deerlere kabilecek kapasitede

74

bilgisayarlarn olmay sebebiyle, daha az a iin yaplan zmler karlatrlm ve sonularda az da olsa farklln olduu grlmtr. Cismin n yzeyinde ve iki cisim arasndaki akm izgileri uyumlu iken, cismin arka yzeyi iin elde edilen sonularda az da olsa farkllk olduu tespit edilmitir.

(a)

(b)

ekil 3.12. Fluent zm ile elde edilen akm izgilerinin (a) Sunn (2001) teorik sonularyla karlatrlmas (b)

75

Fluent programn snamada nc adm ise, iki boyutlu, dikdrtgen ekilli bir katdaki scaklk ve nem dalmlarnn elde edilmesidir. Boyutlar ve termofiziksel zellikleri ayn olan dikdrtgen ekilli bir rnde scaklk ve nem dalm hem Fluent paket programyla hem de Fortran kodu kullanlarak elde edilmitir. Elde edilen sonularn uyumlu olduu ekil 3.13de gsterilmitir. Yaplan bu karlatrma sonucunda, Fluent sonularnn tanmladmz problemler kapsamnda gvenilir olduu belirlenmitir.

(a)

(b)

ekil 3.13. Fluent paket program (a) ve Fortran kodu (b) kullanlarak elde edilen iki boyutlu rnde scaklk ve nem dalmlarnn karlatrlmas Fluent paket program kullanlarak elde edilen sonularn gvenilir olduu grldkten sonra, ekil 2.8 de tanmlanan problem, verilen giri artlarnda ve her bir boyut oran iin zlmtr. zmde, rn etrafndaki hz ve scaklk dalm elde edilmitir. rnn arka yzeyindeki akta girdaplar olutuu belirlenmitir (ekil 3.14). rn yzeyi boyunca, edal scaklk alan olumad ekil 3.15ten grlmektedir.

76

Edal scaklk alannn olumamasyla rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylarnn da edal olmad belirlenmitir. rn yzeyi boyunca yerel s tanm katsays (2.29) numaral bant kullanlarak hesaplanmtr. Yerel s tanm katsays belirlendikten sonra, termal ve konsantrasyon snr tabakalarnn benzeiminden faydalanarak, yzey boyunca deien yerel ktle tanm katsays (2.30) numaral bant kullanlarak tespit edilmitir. Yerel s ve ktle tanm katsaylarnn rn yzeyi boyunca deiimi ekil 3.16 ve 3.17de gsterilmitir. Kurutma havasnn rne arpt yzeyde s ve ktle tanm katsaylarnn daha yksek, rn arkasnda ise daha dk olduu tespit edilmitir. Snr tabaka kalnlnn artmasyla s ve ktle tanm katsaylarnn azald boyut oran 4 (AR=4) olan rnde net bir ekilde ortaya kmtr. Her bir boyut oran iin rn etrafndaki hz ve scak dalm elde edilmi, rnn alt ve st yzeylerinde snr tabakalarn ayn olduu grlmtr. Yerel s tanm katsaysnn rn yzeyi boyunca deiimi elde edilmi, rn st ve alt yzeylerinde bu deerlerin eit olduu belirlenmitir. Ayrca, rn boyut orannn klmesiyle, rn arkasnda, aka etkiyen ters basn gradyannn artmasyla girdap etkisi artm ve arka yzeyde yerel s tanm katsays artrmtr. Kurutma havasnn arpt yzeyde, tm boyut oranlar iin yerel s ve ktle tanm katsays eitken, boyut orannn azalmasyla, rn st, alt ve arka yzeylerinde bu deerler artmtr.

77

(a)

(b)

(c)

(d)

(e) ekil 3.14. Dikdrtgen ekilli rn etrafndaki akm izgileri, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e)

78

(a)

(b)

(c)

(d)

(e) ekil 3.15. Dikdrtgen ekilli rn etrafndaki scaklk dalm AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e)

79

40

AR=4 a
s

b c d d

30 h (W/m K) a 20 b c
2

10

0 0 5 10 s (cm) 15 20

(a)
50 AR=2 40
s

b a d c

h (W/m K)

30 a 20

10

0 0 2 4 6 s (cm) 8 10 12

(b) ekil 3.16. Yzey boyunca s tanm katsays deiimi, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e)

80

ekil 3.16nn devam

50 AR=1 40 a
s

b c d

h (W/m K)

30 a 20

10

0 0 2 4 s (cm) 6 8

(c)
80 70 60 h (W/m K) 50 40 30 20 10 0 0 1 2 3 s (cm) 4 5 6 a b c d AR=0.5 a
s

b c d

(d)
100 AR=0.25 80 a
s

b c d

h (W/m K)

60

40

20

0 0 1 2 s (cm) 3 4 5

(e)

81

0.04 AR=4 a 0.03 hm (m/s) b c

s

b c d d

0.02

0.01

0.00 0 5 10 s (cm) 15 20

(a)
0.05 AR=2 0.04
s

b a d c

hm (m/s)

0.03 a b c d

0.02

0.01

0.00 0 2 4 6 s (cm) 8 10 12

(b) ekil 3.17. Yzey boyunca ktle tanm katsays deiimi, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e)

82

ekil 3.17nin devam

0.05 AR=1 0.04 a
s

b c d

hm (m/s)

0.03 a 0.02 b c d

0.01

0.00 0 2 4 s (cm) 6 8

(c)
0.07 AR=0.5 0.06
s

b a d d c

0.05 hm (m/s) 0.04 0.03 0.02 0.01 0.00 0 1 2 3 s (cm) 4 a b c

(d)
0.08 0.07 0.06 0.05 hm (m/s) 0.04 0.03 0.02 0.01 0.00 0 1 2 s (cm) 3 4 5 a b c d AR=0.25 a
s

b c d

(e)

83

Hussain ve Dincer (2003a, 2003b, 2003c) silindir, kre ve dikdrtgen ekilli rnlerin kurumasn karakterize eden s ve ktle transferi denklemlerinin zmnde, s ve ktle tanm katsaylarn sabit alm ve rnde scaklk ve nem dalmnn simetrik olduunu belirlemilerdir. Bu almada ise, dikdrtgen ekilli rndeki scaklk ve nem dalmn belirlemek amacyla, iki boyutlu kartezyen koordinatlardaki s ve ktle transferi denklemleri konvektif snr koulu altnda zlmtr (Blm 2.1.1.1). rnn termofiziksel zellikleri; Mi = 7.196 kg/kg (k.b.), k = 0.576 W/mK, = 856 kg/m3, cp
= 1929 J/kgK olarak literatrden (Hussain, 2001) alnm ve havann hz ve scakl ile

rnn yzey scakl ise, srasyla, Ud=0.5 m/s, Td=323 K ve Ts=298 K olarak seilmitir. Bu deerler ile rn yzeyi boyunca deiimi belirlenen yerel s ve ktle tanm katsaylar gelitirilen koda girilmi ve rndeki scaklk ve nem dalmlar elde edilmitir. ekil 3.18 ve 3.19da, kurutma sresinin 1000inci saniyesinde rndeki scaklk ve nem dalmlar gsterilmitir. Literatrde yaplan almalarn aksine, kurutma havasnn arpt n yzeyde yksek s ve ktle tanm katsaylarndan dolay kuruma ileminin daha hzl, arka yzeyde ise dk s ve ktle tanm katsaylarndan dolay daha yava gerekletii belirlenmitir. rn st ve alt yzeylerinde, snr tabakann ayn olmas ve bu yzeylerde elde edilen yerel s ve ktle tanm katsaylarnn eit olmas sebebiyle, rnn st ve alt yzeylerinde, kurumann ayn olduu grlmtr. Boyut orannn, rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylarna ve kuruma davranna etkisi incelenmitir. rn boyut orannn klmesiyle, rn yzeyi boyunca deiimi belirlenen yerel s ve ktle tanm katsaylar arttndan, kuruma ileminin hzland ve buna bal olarak kurutma sresinin azald tespit edilmitir (ekil 3.20 a ve b).

84

0.02

0.02

0.01

0.01

0.02

0.04

0.06

0.08

0.01

0.02

0.03

0.04

(a)
0.02

(b)
0.02

0.01

0.01

0.005

0.01

0.015

0.02

0.005

0.01

(c)
0.02

(d)

0.01

0.0025

0.005

(e) ekil 3.18. Kurutmann 1000inci saniyesinde rndeki scaklk dalm, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e)

85

0.02

0.02

0.01

0.01

0.02

0.04

0.06

0.08

0.01

0.02

0.03

0.04

(a)
0.02

(b)
0.02

0.01

0.01

0.005

0.01

0.015

0.02

0.005

0.01

(c)
0.02

(d)

0.01

0.0025

0.005

(e) ekil 3.19. Kurutmann 1000inci saniyesinde rndeki nem dalm, AR=4 (a), AR=2 (b), AR=1 (c), AR=0.5 (d), AR=0.25 (e)

86

1.0 0.8 AR=0.25, 0.5, 1.0, 2.0, 4.0 0.6 cp 0.4 0.2 0.0 0 2000 4000 6000 Kurutma sresi (s) 8000 10000

(a)
1.0

0.8

0.6 cp AR=0.25, 0.5, 1.0, 2.0, 4.0

0.4

0.2

0.0 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 Kurutma sresi (s)

(b) ekil 3.20. rn merkezindeki boyutsuz scaklk (a) ve nem ieriinin (b) kurutma sresiyle deiimine boyut orannn (AR) etkisi
3.1.4.2. Aka Dik Konumda Tutulan Silindir ekilli rn

Aka dik konumdaki silindirik rn etrafndaki hz ve scaklk alanlarn elde etmek iin, iki boyutlu Navier-Stokes denklemleri teorik olarak zlm ve elde edilen sonular ekil 3.21a ve bde gsterilmitir. Elde edilen akm izgilerinden, basn gradyannn etkisiyle rnn arkasnda girdaplarn olutuu ve dzensiz aklarn gerekletii tespit

87

edilmitir (ekil 3.21a). rn yzeyi boyunca elde edilen scaklk profillerinin ise edal olmad grlmtr. rn n yzeyinde scaklk gradyan daha bykken, bu gradyan yzey boyunca klm ve rnn arkasnda tekrar bir miktar art gstermitir.

(a)

(b) ekil 3.21. Silindirik ekilli rn etrafndaki akm izgileri (a) ve scaklk dalm (b) rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylarnn, yzeyde oluan snr tabakann geliiminden nemli lde etkilendii belirlenmitir. Yerel s ve ktle tanm katsaylar, durma noktasndan balayarak, laminer snr tabaka geliimi sonucu olarak, yzey boyunca azalmtr. Ancak, rnn arka blgesindeki girdap oluumu ve karma nedeniyle bu blgedeki s ve ktle tanm katsaylarnn artmaya balad belirlenmitir (ekil 3.22 a ve b). Literatrde, yksek Reynolds saylarnda silindir etrafnda ak ve s transferi almalar yaplm, s tanm katsaysnn silindir boyunca deiimi belirlenmitir. Giedt (1949), 0.71x105<ReD<2.19x105 aralnda yapt almada, s tanm katsaysnn, silindirin n durma noktasndan itibaren yzey boyunca azaldn, silindirik cismin arka

88

tarafnda ise art gsterdiini tespit etmitir. Yksek Reynolds saylarnda (Re>105) silindirin arka tarafndaki art ok daha fazlayken, dk Reynolds saylarnda (Re<105) daha az olmutur. Buna benzer almalar Adachi vd. (1979), Small (1935) ve Khan vd. (2005) tarafndan da yaplmtr. Fluent paket programyla elde edilen s tanm katsaysnn silindirik rn yzeyi boyunca deiiminin Giedt (1949), Adachi vd. (1979), Small (1935) ve Khan vd. (2005)in almalaryla benzerlik gsterdii belirlenmitir. Silindirik ekle sahip rn etrafndaki hz ve scaklk alanlarn belirlemede kullanlan Fluent paket programnn doruluu sorgulanmtr. Snamada, literatrde zorlanm tanmda n arpma noktas iin tanmlanan Nusselt saysn veren bant kullanlmtr. Bu bant: NuD ( = 0) = 1.15 Re1/ 2 Pr1/ 3 D ile verilmitir (Incropera ve De Witt, 2001). Verilen ak artlar iin belirlenen Reynolds ve Prandtl saylar bantda yerine konulduunda,n arpma noktas iin Nusselt says NuD ( = 0) = 34.65 olarak elde edilmitir. Teorik almada, rnn n durma noktasnda s tanm katsays 23.7 W/m2K olarak elde edilmitir. Bu deer, NuD = hD / k formlnde yerine konulduunda n durma noktas iin Nusselt says NuD ( = 0) = 34.54 olarak elde edilmitir. Elde edilen bu deerlere bakldnda, literatrde verilen ampirik bant ile bu almadan elde edilen sonucun olduka yakn olduu grlmtr. Silindirik ekilli rn yzeyi boyunca s ve ktle tanm katsaylar belirlendikten sonra, rndeki scaklk ve nem dalm belirlenmitir. Bu amala, silindir ekilli rnlerin kurumasn modelleyen denklemler konvektif snr koulu altnda zlmtr (Blm 2.1.1.4.3.). rnn termofiziksel zellikleri; Mi = 9.57 kg/kg (k.b.),
k = 0.148 + 0.493 M

(3.2)

W/mK,

=2195.27

kg/m3,

D=3.41x10-9

m2/s,

c p = 0.837 + 1.256 M J/kgK olarak literatrden alnm (Hussain, 2001); kurutma havas hz, scakl ve rn yzey scakl ise, srasyla, Ud=0.5 m/s, Td=323 K, Ts=298 K olarak seilmitir. Bu deerler ile rn yzeyi boyunca deiimi belirlenen yerel s ve ktle tanm katsaylar gelitirilen koda girilmi ve rndeki scaklk ve nem dalmlar elde edilmitir. Denklemler zldnde, s ve ktle tanm katsaylarnn yksek olduu n yzeyde daha hzl, dk olduu arka yzeyde ise daha ge kuruma olduu tespit edilmitir (ekil 3.23a ve b).

89

25

20 h (W/m K) b 15 a b

10

5 0.00

0.02

0.04 s (cm)

0.06

0.08

(a)
0.025 a

0.020 b hm (m/s) a 0.015 b

0.010

0.005 0.00

0.02

0.04 s (cm)

0.06

0.08

(b) ekil 3.22. rn yzeyi boyunca yerel s (a) ve ktle (b) tanm katsaylarnn deiimi

90

(a)

(b)

ekil 3.23. Kurutmann 1000inci saniyesinde rn ierisindeki scaklk (a) ve nem (b) dalm ekil 3. 24 a ve b de rn merkezindeki boyutsuz scaklk ve nem ieriinin kurutma sresiyle deiimleri gsterilmitir. Kurutma prosesinin ilerlemesiyle, rn merkez scaklnn kurutma havas scaklna eritii grlmektedir (ekil 3.24 a). ekil 3.24bde ise kurutma sresinin ilerlemesiyle nem ieriinin hzla azald grlmtr. rn scaklnn ortam scaklna erimesi, nem ieriinin denge nem ieriine erimesinden ok daha hzl gerekletii ekil 3.24 a ve bden aka grlmektedir.

91

1.0 0.8 0.6 cp 0.4 0.2 0.0 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Kurutma sresi (dk)

(a)
1.0

0.8

0.6 cp 0.4 0.2 0.0 0 200 400 600 800 1000 Kurutma sresi (dk)

(b) ekil 3.24. rn merkezindeki boyutsuz scaklk (a) ve boyutsuz nem ieriinin (b) kurutma sresiyle deiimi
3.1.4.3. Kurutma Havasnn Optimum Giri ve k Konumu

Bu blmde, ekil 2.12de gsterilen, kurutma havas giri ve k konumu farkl olan kurutucularda, rn etrafndaki hz ve scaklk alanlar zlmtr. Bu amala, be farkl konfigrasyon incelenmi, her bir konfigrasyonda kurutma havasnn kurutucuya giri ve k konumu farkl tutulmutur. Her konfigrasyonda hz ve scaklk alanlar

92

zlerek, kurutma havas giri ve k konumunun, homojen kurumaya ve rnn kuruma davranna etkisi aratrlmtr. zmlemede, daha nceki d ak problemlerinde de kullanlan Fluent paket program kullanlmtr. almada elma dilimi kurutulmu ve elmaya ait termofiziksel zellikler; Mi = 7.196
kg/kg (k.b.), k = 0.576 W/mK, = 856 kg/m3, cp = 1929 J/kgK olarak literatrden

(Hussain, 2001) alnm ve havann hz, scakl ve rn yzey scakl, srasyla, Ud=0.5 m/s, Td=333 K, Ts=298 K olarak seilmitir. Kurutma havas giri ve k konumuna bal olarak, rn etrafnda hz ve scaklk dalmlar tespit edilmi, birinci ile ikinci konfigrasyonda; rnn sol ve st yzeylerindeki ve nc ile drdnc konfigrasyonda; rnn sa ve alt yzeylerindeki hz ve scaklk dalmlarnn benzer olduu grlmtr (ekil 3.25 a-d ve ekil 3.26 a-d). Edal hz ve scaklk alanlarnn olumad, buna bal olarak rn yzeyi boyunca deiimi elde edilen yerel s ve ktle tanm katsaylarnn edal olmad belirlenmitir. Beinci konfigrasyonda ise, hz ve scaklk dalmlar elde edildiinde, rn etrafndaki hz ve scaklk profillerinin simetrik olduu tespit edilmitir (ekil 3.25 e ve ekil 3.26 e). Bu durumda ise, rnn sa ve sol yzeyleri boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylarnn ayn olduu belirlenmitir. rn etrafndaki ak alan belirlendikten sonra, (2.29) ve (2.30) numaral bantlar kullanlarak rn yzeyi boyunca yerel s ve ktle tanm katsaylarnn deiimi belirlenmitir. Her bir konfigrasyon iin rn yzeyi boyunca belirlenen yerel s ve ktle tanm katsaylar ekil 3.27de gsterilmitir. Kurutma havasnn, kurutucunun alt orta ksmndan girip st orta ksmndan kt beinci konfigrasyonda, yerel s ve ktle tanm katsaylarnn en yksek deerlerde olduu tespit edilmitir. Birinci ile ikinci ve nc ile drdnc konfigrasyonlarda, rn yzeyi boyunca deiimi elde edilen yerel s ve kle tanm katsaylarnn hemen hemen ayn olduu, beinci konfigrasyonda ise bu katsaylarn en yksek deerde olduu tespit edilmitir (ekil 3.27). Kurutma havasnn, kurutucuya optimum giri ve k konumu belirlendikten sonra, rn boyut orannn kuruma davranna etkisi aratrlmtr. Bu amala, rnn alt ve st yzeyleri kltlerek ve yan yzeyleri ykseltilerek farkl boyut oranlar (AR=L/H) elde edilmitir. farkl boyut oranna sahip rn etrafndaki hz ve scaklk alan belirlenerek ekil 3.28 ve ekil 3.29da gsterilmitir. Hz ve scaklk profillerinin, rn sa ve sol yzeylerinde simetrik olduu tespit edilmitir.

93

Her bir boyut orannda, rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylar belirlenmi ve elde edilen dalm ekil 3.30 ve ekil 3.31de gsterilmitir. Alt ve st yzeyler kltlp sa ve sol yzeyler artrldnda (boyut oran azaldka) s ve ktle tanm katsaylarnn yerel deiimleri artm, yan yzeylerde ise azalmtr. Alt ve st yzeylerde art miktarnn daha fazla olmas sebebiyle, kuruma hz boyut oran kldke artm ve kuruma sresi ksalmtr. Yzey boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylar belirlendikten sonra, rnde scaklk ve nem dalmn belirlemek iin, kartezyen koordinatlarda iki boyutlu s ve ktle transferi denklemleri, Blm 2.1.1.1de anlatld gibi zlmtr. Her bir konfigrasyon iin belirlenen s ve ktle tanm katsaylar, gelitirilen koda girilmi, kurutmann belirli bir sresinde, rndeki scaklk ve nem dalmlar belirlenmitir. ekil 3.32 ve 3.33te, kurutma prosesinin 1000inci saniyesinde, rndeki scaklk ve nem dalmlar belirlenmitir. Birinci ile ikinci ve nc ile drdnc konfigrasyonlarda, rn yzeyi boyunca elde edilen yerel s ve ktle tanm katsaylar deerlerinin birbirine ok yakn olmas sebebiyle, elde edilen scaklk ve nem dalmlarnn hemen hemen ayn olduu tespit edilmitir (ekil 3.32 ve 3.33, a-b, c-d). Bu konfigrasyonlarda elde edilen scaklk ve nem profillerinde, rn alt ve sol yzeylerinin daha abuk kuruduu, kuruma ileminin ise homojen olmad grlmtr. Beinci kurutucuda kurutulan rnn alt yzeyinde yksek s ve ktle tanm katsays, yan yzeylerde ise bu katsaylarn birbirine eit olduu daha nce verilmiti (ekil 3.29). Bu yzden, yksek s ve ktle tanm katsaylarnn olduu alt yzeyde kurumann daha hzl olduu, yan yzeylerde ise kuruma hznn eit olduu tespit edilmitir (ekil 3.32e ve ekil 3.33e). Be konfigrasyon iinde, homojen kurumaya en yakn sonucun, bu konfigrasyonda gerekletii belirlenmitir. Homojen kuruma asndan, rnn alt yzeyinin artrlmasnn (boyut orannn artrlmasnn) daha iyi sonu verdii tespit edilmitir (ekil 3.34 ve 3.35). rn merkezinde, boyutsuz scaklk ve nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi ekil 3.36da gsterilmitir. Merkezde, ilk drt konfigrasyonda scaklk ve nem ierii deiiminin ayn olduu, beinci konfigrasyonda ise kurutma sresinin daha ksa olduu grlmtr. ekil 3.37de boyutsuz merkez scaklk ve nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine rn boyut orannn etkisi gsterilmitir. Artan boyut oran ile kurutma sresinin bir miktar art gsterdii tespit edilmitir.

94

(a)

(b)

(c)

(d)

(e) ekil 3.25. Kurutma havasnn giri ve k konumuna gre rn etrafndaki akm izgileri, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d), 5. Kurutucu (e)

95

(a)

(b)

(c)

(d)

(e) ekil 3.26. Kurutma havasnn giri ve k konumuna gre rn etrafndaki scaklk dalm, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d), 5. Kurutucu (e)

96

20

15 h (W/m K) a

1. KURUTUCU 2. KURUTUCU a 3. KURUTUCU 4. KURUTUCU 5. KURUTUCU b

b c d c d

10

0 0 2 4 6 8 s (cm) 10 12 14 16

(a)
0.020 1. 2. 3. 4. 5. a KURUTUCU KURUTUCU KURUTUCU KURUTUCU KURUTUCU b b a d c

0.015 hm (m/s)

0.010

0.005

0.000 0 2 4 6 8 s (cm) 10 12 14 16

(b) ekil 3.27. Kurutma havas giri ve k konumunun, rn yzeyi boyunca deien yerel s (a) ve ktle (b) tanm katsaylarna etkisi

97

(a)

(b)

ekil 3.28. rn etrafndaki akm izgilerinin deiimine boyut orannn (AR) etkisi, AR=1.66 (a), AR=0.66 (b)

(a)

(b)

ekil 3.29. rn etrafndaki scaklk dalmna boyut orannn (AR) etkisi, AR=1.66 (a), AR=0.66 (b)

98

18 16 14 h (W/m K) 12 10 8 6 4 2 0 2 4 6 a b AR=1.66 a

b c d c d

8 s (cm)

10

12

14

16

(a)
25 AR=1 a d h (W/m K) 15 a b c d
2

b c

20

10

0 0 2 4 6 8 s (cm) 10 12 14 16

(b)
25 AR=0.6 a a d b b c c d

20

h (W/m K)

15

10

0 0 2 4 6 8 s (cm) 10 12 14 16

(c) ekil 3.30. rn yzeyi boyunca deien yerel s tanm katsaysna boyut orannn (AR) etkisi, AR=1.66 (a), AR=1 (b), AR=0.66 (c)

99

0.016 AR=1.66 0.014 0.012 hm (m/s) 0.010 0.008 0.006 0.004 0.002 0 2 4 a a

b c d b c d

8 s (cm)

10

12

14

16

(a)
0.025 AR=1 a d hm (m/s) 0.015 a b c d b c

0.020

0.010

0.005

0.000 0 2 4 6 8 s (cm) 10 12 14 16

(b)
0.025 AR=0.6 0.020 a b c a d b c d

hm (m/s)

0.015

0.010

0.005

0.000 0 2 4 6 8 s (cm) 10 12 14 16

(c) ekil 3.31. rn yzeyi boyunca deien yerel ktle tanm katsaysna boyut orannn (AR) etkisi, AR=1.66 (a), AR=1 (b), AR=0.66 (c)

100

0.04

0.04

0.03

0.03

0.02

0.02

0.01

0.01

0.01

0.02

0.03

0.04

0.01

0.02

0.03

0.04

(a)
0.04 0.04

(b)

0.03

0.03

0.02

0.02

0.01

0.01

0.01

0.02

0.03

0.04

0.01

0.02

0.03

0.04

(c)
0.04

(d)

0.03

0.02

0.01

0.01

0.02

0.03

0.04

(e) ekil 3.32. Kurutmann 1000inci saniyesinde, kurutma havas giri ve k konumunun rndeki scaklk dalmna etkisi, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d), 5. Kurutucu (e)

101

0.04

0.04

0.03

0.03

0.02

0.02

0.01

0.01

0.01

0.02

0.03

0.04

0.01

0.02

0.03

0.04

(a)
0.04 0.04

(b)

0.03

0.03

0.02

0.02

0.01

0.01

0.01

0.02

0.03

0.04

0.01

0.02

0.03

0.04

(c)
0.04

(d)

0.03

0.02

0.01

0.01

0.02

0.03

0.04

(e) ekil 3.33. Kurutmann 1000inci saniyesinde, kurutma havas giri ve k konumunun rndeki nem dalmna etkisi, 1. Kurutucu (a), 2. Kurutucu (b), 3. Kurutucu (c), 4. Kurutucu (d), 5. Kurutucu (e)

102

0.03

0.05 0.04

0.02

0.03 0.02 0.01

0.01

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.01

0.02

0.03

(a)

(b)

ekil 3.34. Kurutma havasnn optimum giri ve k konumunda ve kurutmann 1000inci saniyesinde, boyut orannn rndeki scaklk dalmna etkisi, AR=1.66 (a), AR=0.66 (b)
0.03 0.05 0.04 0.02 0.03 0.02 0.01 0 0

0.01

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.01

0.02

0.03

(a)

(b)

ekil 3.35. Kurutma havasnn optimum giri ve k konumunda ve kurutmann 1000inci saniyesinde, boyut orannn rndeki nem dalmna etkisi, AR=1.66 (a), AR=0.66 (b)

103

1.0 0.8 0.6 cp 0.4 0.2 0.0 0 100 200 300 400 500 600 Kurutma sresi (dk) 1. KURUTUCU 2. KURUTUCU 3. KURUTUCU 4. KURUTUCU 5. KURUTUCU

(a)
1.0 1. KURUTUCU 2. KURUTUCU 3. KURUTUCU 4. KURUTUCU 5. KURUTUCU

0.8

0.6 cp 0.4 0.2 0.0 0 200

400

600

800

1000

Kurutma sresi (dk)

(b) ekil 3.36. Kurutma havasnn giri ve k konumuna gre, rn merkezindeki boyutsuz scaklk (a) ve nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi (b) Prakash vd. (2004), gnee ak ortamda, mikrodalga ve akkan yatakl kurutucularda, havucun kuruma davrann, gda kalitesini ve kurutucu tiplerinin rnn homojen kurumasna etkisini aratrmtr. Akkan yatakl kurutucuda kurutulan rnlerin, dierlerine gre daha homojen kuruduunu tespit etmilerdir.

104

1.0

0.8 AR=0.66,1.0, 1.66

0.6 cp 0.4 0.2 0.0 0 20

40

60

80

100

Kurutma sresi (dk)

(a)
1.0

0.8

0.6 cp AR=0.6, 1.0, 1.66

0.4

0.2

0.0 0 100 200 Kurutma sresi (dk) 300 400

(b) ekil 3.37. Kuruma havasnn optimum giri ve k konumunda, boyut orannn rn merkezindeki boyusuz scaklk (a) ve nem ieriinin (b) kurutma sresiyle deiimine etkisi Aratrlan kurutucu tiplerinden beinci tip kurutucunun, dier kurutucu tiplerine gre daha homojen ve daha ksa srede kuruma salamas, bu kurutucunun akkan yatakl kurutucu zellii tadn gstermitir.

105

3.2. Deneysel alma Sonular

Karadeniz Blgesinde yaygn olarak yetitirilen kivi ve karayemiin kuruma davran ve denge nem ierii deneysel olarak belirlenmitir. Geometrik yaplar farkl olan bu rnler; farkl hz, scaklk ve bal nem deerlerinde kurutulmutur. Kurutma havas artlarnn kuruma davran zerindeki etkisi aratrlm ve elde edilen sonular bu blmde sunulmutur. Kurutma ilemine balamadan nce, her iki kurutucu bir saat kadar altrlarak istenilen scaklk ve bal nem deerlerine getirilmitir. Kurutulan rnlerin deneye hazrlan Blm 2.2.5de anlatld gibi yaplmtr.
3.2.1. Kivi Kurutma Sonular

Deneye hazrlanan kiviler, test blgesi hem dey hem de yatay konumda tutulan kurutucularda kurutulmutur. Test blgesi dey konumda tutulan konvektif kurutucuda, 7 mm dilim kalnlndaki kivinin kuruma davran farkl hz (0.3, 06 ve 0.9 m/s), drt farkl scaklk (35, 45, 55 ve 65oC) ve drt fakl bal nemde (%40, 55, 70 ve 85) aratrlm ve bu parametrelerin kuruma sresine etkisi belirlenmitir. Test blgesi yatay konumda tutulan konvektif kurutucuda ise dikdrtgen (25 x 45 mm) eklinde kesilen kivi test blgesine yerletirilmi ve kuruma davran deneysel ve teorik olarak incelenmitir. Deneysel alma kapsamnda, dikdrtgen ekilli kivinin kuruma davran fakl kurutma havas hz (0.3, 06 ve 0.9 m/s), be farkl scaklk (25, 30, 40, 50 ve 60oC) ve drt fakl bal nemde (%25, 40, 55 ve 70) aratrlmtr. Teorik alma kapsamnda ise, test blgesinde kurutma havasnn rn etrafndaki hz ve scaklk alanlar teorik olarak zlm ve rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylar belirlenmitir. Test blgesinin, rnn kuruma davranna etkisini belirlemek amacyla, dikdrtgen (25 mm x 45 mm) eklinde kesilen kivi sabit hz (U=0.3 m/s), sabit scaklk (T=40oC) ve sabit bal nemde (%25) kurutulmutur. Elde edilen sonular karlatrlm ve test blgesi konumunun kurutma sresine etkisi belirlenmitir.

106

3.2.1.1. Test Blgesi Dey Konumda Tutulan Kurutucu

Deneye hazrlanan kivi dilimleri (7 mm), kurutucunun dengeye gelmesiyle kurutma tepsilerine yerletirilmitir. Veri okuma ve kaydetme sistemiyle her 10 dakikada bir alnan lmler 60 dakikalk zaman dilimlerinde bilgisayara dorudan aktarlmtr. Yaplan deneylerde, kurutma havas hz 0.3, 0.6 ve 0.9 m/s, kurutma havas scakl 35, 45, 55 ve 65oC ve kurutma havas bal nemi %40, 55, 70 ve 85 olarak alnmtr. Nem tayin cihazyla ilk nem ierii %81 y.m. (4.26 g H2O/g k.m.) olarak belirlenen kivinin kuruma davran, farkl havas koullarnda incelenmi ve kurutma havas artlarnn C vitamini zerine etkisi aratrlmtr. Bu amala, kurutma havas scakl sabit tutularak bal nem etkisi ve bal nem sabit tutularak scaklk etkisi aratrlmtr. Her iki durumda da, farkl kurutma kanal olduundan, ayn artlarda, farkl hzda deney yapmak mmkn olmutur. ncelikle, kuru kivinin denge nem ierii, Blm 2.2.6.1de anlatld gibi Statik Gravemetrik yntemiyle tayin edilmitir. Kivinin denge nem ieriinin scaklkla deiimi ekil 3.38de gsterilmitir. Artan scaklkla denge nem ierii azalrken, artan denge bal nemiyle denge nem ieriinin artt tespit edilmitir. Bu beklenen bir durumdur ve benzer sonulara birok gda rnnde rastlanmtr (Lopez vd., 1998; McLaughlin ve Magee, 1998; Palipane ve Driscoll, 1992; Litchfield ve Okos, 1992; Sogi vd., 2003; NogueiraTerrones vd., 2004; Roman vd., 2004; Wads vd., 2004; Cordeiro vd., 2006; Abalone vd., 2006; Kaur, vd., 2006).
0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Denge bal nemi T=25oC o T=35 C o T=45 C T=55oC o T=65 C

ekil 3.38. Kivinin denge nem ieriinin denge bal nemiyle deiimine scakln etkisi

Denge nem ierii (g H2O/g k.m.)

107

Gda rnlerinin kurutulmasnda, kurutma havas hznn 1 m/s zerinde olduu durumlarda, hzn kuruma sresine tesiri olmad birok aratrmac tarafndan ortaya konulmutur (Simal vd., 1998 a; Hatamipour ve Mowla, 2003; Babalis ve Belessiotis, 2004; Bozkr, 2006; Marquez vd., 2006; Kashaninejad vd., 2007). Bu bilgiler nda, deneysel alma kapsamnda, kurutma havas hz 0.3 m/s ile 0.9 m/s aralnda alnm, daha yksek hzlara klmamtr. Sabit hzda kuruma periyodunda, rn yzeyi tamamen slaktr ve bu periyotta yalnzca tanm etkileri hakimdir. Bu periyotta kurutma havas hz nemli bir parametredir. Ancak, gda rnlerinin kurumasnda, sabit kuruma periyodu ya ok ksa srmekte veya hi rastlanmamaktadr (Simal vd., 1997; Bon vd., 1997; Simal vd., 1998 a; Roberts, 1999; Lopez vd., 2000; Senadeera vd., 2003; Akgun ve Doymaz, 2005; G ve Maskan, 2006; Srikiatden ve Roberts, 2006; Wang vd., 2007; Kashaninejad vd., 2007). Bu yzden de kurutma havas hznn, gda rnlerinin kurumasnda nemli bir parametre olmad belirlenmitir. Denge nem ierii belirlendikten sonra, sabit scaklk ve bal nemde kurutma havas hznn, kurutma sresine etkisi aratrlmtr. Artan kurutma havas hzyla s ve ktle tanm katsaylarnn bir miktar artt ve toplam kurutma sresinin %8.33 orannda azald belirlenmitir (ekil 3.39).

5 U=0.3 m/s U=0.6 m/s U=0.9 m/s T=35 C =40%

o

Nem ierii (g H2O/g k.m.)

0 0 5 10 15 20 25 Kurutma sresi (h)

ekil 3.39. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine hzn etkisi

108

Kurutma havas scaklnn yksek deerlerinde, rn yzeyi sertletiinden istenmeyen kusurlar ortaya kabilmektedir. Ayrca, sertleen kabuk nemin yzeye difzyonuna kar bir diren oluturmaktadr. Simal vd. (1997), kurutma havas scaklnn 30oC ile 90oC deerleri arasnda elmann kuruma davrann incelemitir. Scakln 30oC den 60oCye kartlmasyla, kurutma sresinin nemli lde azaldn tespit etmilerdir. Kurutma havas scaklnn 70oCden byk deerlerinde ise, scakln kurutma sresi zerindeki etkisinin nemli lde azaldn ve rn yzeyinde sertleme olduunu belirlemilerdir. Bu alma ile gda rnlerinin 70oC zerinde kurutulmamalar gerektii belirtilmitir. Ayn ekilde Simal vd. (1998 a), brokolinin kuruma davrann incelerken, kurutma havas scaklnn 80oC ve zeri deerlerinde, scakln kuruma sresine etkisinin nemli lde azaldn belirlemitir. Deneysel alma kapsamnda, gda rnlerinin kuruma davrann incelerken, kurutma havas scakl, yukarda verilen bilgiler dorultusunda maksimum 65oC olarak seilmitir. ekil 3.40da, sabit bal nem (=%40) ve sabit hzda (U=0.3 m/s), kurutma havas scaklnn kurutma sresine etkisi gsterilmitir. Kurutma havas scaklnn artmas, hem rn denge nem ieriini azaltmakta hem de rn iindeki nemin yzeye hareketini hzlandrmaktadr. Bu durumda ise kurutma sresi olduka ksalmaktadr. Kurutma havas scakl, kurutma ilemindeki en nemli parametredir. Artan kurutma havas scaklyla, hem s ve ktle tanm katsaylar, hem de difzyon katsays artarken, denge nem ierii azalmaktadr. Bu parametreler ise dorudan kurutma sresiyle alakaldr. Kurutma havasnn sabit hz ve bal neminde, scaklk 35oC den 65oC ye kartldnda, toplam kurutma sresinin % 62.5 orannda azald tespit edilmitir. Bu oranda azalma, zaman tasarrufu asndan son derece nemlidir. Kurutma sresi ve kuru gda kalitesini nemli lde etkileyen kurutma havas bal nemi, yaplan almalarn ounda gz ard edilmitir. Karadeniz Blgesinin yaz aylarnda, atmosferik havann bal nemi % 60 ile 90, scakl ise 25 ile 35oC aralndadr. Blgede, yaz aylarnda bu kadar yksek bal nem olmasna ramen, gne altnda ve akta kurutma ilemi hala yaygn olarak yaplmaktadr. Gda kurutma ileminde, kurutma havas bal neminin %5 ile %20 deerleri arasnda yaplan deneylerde, bal nemin kuruma sresine etkisinin olmad (Kashaninejad vd., 2007), bal nemin %20 ile %40 deerleri arasnda ise kuruma sresini azda olsa etkiledii grlmtr (Krokida vd., 2003).

109

5 T=35oC T=45oC T=55oC o T=65 C U=0.3 m/s =40%

Nem ierii (g H2O/g k.m.)

0 0 5 10 15 20 25 Kurutma sresi (h)

ekil 3.40. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine scakln etkisi

Kurutma havas bal neminin, kuburnunun kuruma davran zerindeki etkisi aratrlrken, bal nemin %4 ve %15 olmasnn kuruma sresi zerinde bir etkisi olmad tespit edilmitir. Bal nemin %60 dan %45 e indirilmesi durumunda ise kuruma sresinin ksald belirlenmitir. Ayrca, bal nemin azaltlan her deerinde, denge nem ieriinin de azald tespit edilmitir (Erentrk vd., 2004). Bu almalar ile kurutma havas bal neminin %45 ve altndaki deerlerinde, kurutma sresi zerinde belirgin bir etkisi olmad, %45 ve zerindeki deerlerde ise etkinin artt tespit edilmitir (Krokida vd., 2003; Erentrk vd., 2004; Kashaninejad vd., 2007). Bal nem etkisi allrken, bu bilgiler nda alma aral seilmitir. ekil 3.41de kurutma havas scakl 35oC ve kurutma havas hz 0.3 m/s de sabit tutularak, bal nemin kivinin kuruma davran zerine etkisi aratrlmtr. Kurutma havas bal neminin %85 den %40a indirilmesiyle, toplam kuruma sresinin % 56.36 orannda azald belirlenmitir. Is transferi iin potansiyel scaklk fark iken, ktle transferinde konsantrasyon farkdr. Yksek bal nemli ortamlarda, rn yzeyi ile ortam arasndaki konsantrasyon farknn az olmas, rn ile ortam arasndaki ktle transferini nemli lde yavalatmaktadr. Ktle transferinin yava olmas, rn yzeyindeki su moleklnn ortama tanmasn etkilemektedir. rn yzeyindeki su moleklnn ge transfer olmas, merkezdeki su moleklnn rn yzeyine difzyonunu da yavalatmaktadr. Dolaysyla,

110

bal nemin yksek olmas difzyon katsaysn da etkilemektedir. Ayrca, bal nemim yksek olmas, rn denge nem ieriini de artrmaktadr. Btn bunlar nem transfer mekanizmasn yavalatmakta ve kurutma sresini uzatmaktadr.

Nem ierii (g H2O/g k.m.)

=85% =70% =55% =40%

U=0.3 m/s T=35oC

0 0 10 20 30 40 50 60 Kurutma sresi (h)

ekil 3.41. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine bal nemin etkisi Birim zamanda rnden transfer edilen nem miktar, o rnn kuruma hz (DR) olarak tanmlanr. Kivinin kuruma hz, daha nce elde edilen kuruma erilerinden tretilmitir. ekil 3.42de, kurutma havas hznn, rnn kuruma hzna olan etkisi gsterilmitir. Grld gibi, birok gda rnnde olduu gibi kivinin kuruma srecinde de, sabit hzda kuruma periyoduna rastlanlmamtr. Kurutma, tamamen azalan kuruma hz periyodunda gereklemitir. Azalan kuruma periyodunda ise ktle transferi tamamen sv difzyonuyla gereklemektedir (zdemir ve Devres, 1999; Panchariya vd., 2002; Doymaz, 2004b; Chemkhi ve Zagrouba, 2005; Simal vd., 2004; Kaya vd., 2007b). Kurutma sresinin ilerlemesiyle, rn nem ierii azaldndan, rnden transfer olan nem miktar da azalmaktadr. rn denge nem ieriine eriince, artk rnden nem transferi olmayaca iin kuruma hz sfr olmutur. ekilden de grld gibi, kurutma havas hz arttka, kuruma hz artmaktadr.

111

0.7 0.6 0.5 0.4 DR 0.3 0.2 0.1 0.0 0 5 10 15 20 25 Kurutma sresi (h) U=0.3 m/s U=0.6 m/s U=0.9 m/s T=35 C =40%
o

ekil 3.42. Kuruma hznn kurutma sresiyle deiimine hzn etkisi Kurutma havas scaklnn, kuruma hzna etkisi ekil 3.43te gsterilmitir. Kurutma havas scaklnn artmas, kuruma hzn artrmakta ve kurutma sresini azaltmaktadr. Yksek bal nemli ortamda, ortam ile rn arasndaki konsantrasyon farknn az ve denge nem ieriinin yksek olmas sebebiyle, kuruma hz olduka yavatr. ekil 3.44de kurutma havas bal neminin kuruma hzna etkisi gsterilmitir. Bal nemin artmas ktle tanm katsaysn azaltp denge nem ieriini artrd iin kuruma hz azalmakta ve kurutma sresi artmaktadr.

2.0 T=35oC T=45oC T=55oC T=65oC U=0.3 m/s =40%

1.5

DR

1.0

0.5

0.0 0 5 10 15 20 25 Kurutma sresi (h)

ekil 3.43. Kuruma hznn kurutma sresiyle deiimine scakln etkisi

112

0.6 0.5 0.4 DR 0.3 0.2 0.1 0.0 0 10 20 30 Zaman (h) 40 50 60 =80% =70% =55% =40% T=35 C U=0.3 m/s
o

ekil 3. 44. Kuruma hznn kurutma sresiyle deiimine bal nemin etkisi Farkl kurutma havas koullarnn, kivinin C vitaminine etkisi aratrlmtr. C vitamininin, kurutma havas scakl ve rnn nem ieriine bal olarak deitii tespit edilmitir. Benzer sonulara literatrde de rastlanmtr (Erentrk vd., 2005; Qing-guo vd., 2006; Erenturk vd., 2006; Goula ve Adamopoulos, 2006; Al-Zubaidy ve Khalil, 2007). Kurutma havas scaklnn artmas ve nem ieriinin azalmasyla, rn C vitamini deerinde azalma olduu, en az C vitamin kaybnn rn nem ieriinin en yksek deerinde olduu (%85 bal nem, 35oC scaklk) belirlenmitir. Ya halde, 100 g kivide 232.18 mg C vitamini olduu tespit edilmi, her bir kurutma koulu sonrasnda, rnde kalan C vitamin deeri tespit edilmi ve sonular Tablo 3.1de gsterilmitir. Sabit bal nemde, scakln artmasyla C vitamininin azald; sabit scaklkta, bal nemin artmasyla C vitamininin artt tespit edilmitir. ekil 3.45de, kurutma havas artlaryla C vitamini deiimi daha ak bir ekilde gsterilmitir.

113

Tablo 3.1. Kurutma koullarna gre rnn C vitamini deiimi

Parametre T (oC) A1 A2 A3 AB B2 B3 B4 B5
250

(%) rn Bnyesinde tutulan C Vitamini (mg/100g kivi) 85 70 55 40 40 40 40 117.65 62.31 51.26 39.25 33.29 30.98 27.47 232.18

35 35 35 35 45 55 65 ya

200

mg/100g kivi

150

100

50

A1

A2

A3

B1

B2

B3

B4

B5

ekil 3.45. Kurutma havas koullarnn kivinin C vitaminine etkisi

3.2.1.2. Test Blgesi Yatay Konumda Tutulan Kurutucu

Test blgesi yatay konumda tutulan konvektif kurutucuda, dikdrtgen ekilli kivinin kuruma davran deneysel ve teorik olarak aratrlmtr. Deneysel almada, dikdrtgenler prizmas eklinde kesilen kivinin (25 mm x 25 mm x 45 mm) kuruma davran, be farkl scaklk (25, 30, 40, 50 ve 60oC), drt farkl bal nem (%25, 40, 55 ve 70) ve farkl hzda (0.3, 0.6 ve 0.9 m/s) aratrlmtr. Sistem hazr hale geldikten sonra 500 gr arlndaki dikdrtgen ekilli rnler, yk hcresine aslan kurutma tepsilerine yerletirilmitir. Veri okuma ve kaydetme sistemiyle her 10 dakikada bir alnan lmler 120 dakikalk zaman dilimlerinde bilgisayara dorudan aktarlmtr. rn merkezindeki scaklk ise her 2.5 dakika aralkla

114

termoelemanla llerek kaydedilmitir. Elde edilen sonularn doruluundan emin olmak iin deneyler kez tekrarlanmtr. Kurutma ilemi, rnn denge nem ieriine erimesiyle sonlandrlmtr. Kivinin denge nem ierii daha nceki almada tespit edilmi ve ekil 3.38de gsterilmitir. lk olarak, sabit kurutma havas scakl (T=25oC) ve sabit bal nemde (=%25), kurutma havas hznn kurutma sresine etkisi aratrlmtr. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi davran olarak, test blgesi dey konumda tutulan kurutucudaki gibidir. Ancak kivi dilim boyutlar farkl olduundan, kurutma sreleri birbirinden farkldr. rn karakteristik boyutunun kurutma sresine etki eden bir baka parametre olduu bilinmektedir. rn boyutunun artmasyla, kurutma sresinin artt birok aratrmac tarafndan deneysel olarak ortaya konulmutur (Maskan vd., 2002 b; Mwithiga ve Olwal, 2005; G ve Maskan, 2006; Sacilik ve Elicin, 2006; Lopes vd., 2007). Kurutma havas hznn kurutma sresine olan etkisi ekil 3.46da gsterilmitir. Gda rnlerin kurutulmasnda kurutma havas hznn, scaklk ve bal nem kadar etkin olmad grlmtr. Kurutma ileminde en nemli d etkenlerden biri de scaklktr. Kurutma havas scaklnn kurutma sresine etkisi ekil 3.47de gsterilmitir. Artan kurutma havas scaklyla kurutma sresinin azald tespit edilmitir.

5 U=0.3 m/s U=0.6 m/s U=0.9 m/s T=25oC =%25

Nem ierii (g H2O/g k.m.)

0 0 10 20 30 40 50 60 Kurutma sresi (h)

ekil 3.46. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine hzn etkisi

115

5 T=25oC o T=30 C T=40oC o T=50 C T=60oC U=0.3 m/s =25%

Nem ierii (g H2O/g k.m.)

0 0 10 20 30 40 50 60 Kurutma sresi (h)

ekil 3.47. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine scakln etkisi Sabit kurutma havas hznda (U=0.3 m/s) ve sabit scaklkta (T=25oC), kurutma havas bal neminin, kurutma sresine etkisi ekil 3.48de gsterilmitir. Kurutma havas bal neminin azalmasyla hem kurutma sresi hem de rn denge nem ieriinin azald belirlenmitir.

5
o =%70 T=25 C =%55 U=0.3 m/s =%40 =%25

Nem ierii (g H2O/g k.m.)

0 0 20 40 60 80 100 Kurutma sresi (h)

ekil 3.48. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine bal nemin etkisi

116

Teorik alma kapsamnda ise rn etrafndaki hz ve scaklk dalm tespit edilirken, farkl kurutma havas hz (0.3, 0.6 ve 0.9 m/s) ve sabit scaklk (50oC) kullanlmtr. Elde edilen hz ve scaklk dalmlar ekil 3.49a ve bde gsterilmitir. rn etrafnda hz dalm elde edilmi ve rn arkasnda ise girdaplarn olutuu grlmtr. Ayn ekilde rn etrafnda scaklk dalm elde edilmi ve bu dalmnn edal olmad belirlenmitir. rn etrafnda scaklk dalm belirlendikten sonra, yerel s ve ktle tanm katsaylar (2.29) ve (2.30) numaral bantlar kullanlarak elde edilmitir. Kurutma havas scakl 50oC, kurutma havas hz 0.3, 0.6 ve 0.9 m/s ve kuru hava iin yzey boyunca deiimi elde edilen yerel s ve ktle tanm katsaylar ekil 3.50de verilmitir. Hzn artmasyla, yzey boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylarnn artt tespit edilmitir. rnn n yzeyinde, yerel s ve ktle tanm katsaylar hzla artm, arka yzeyinde ise hzla azalmtr. rnn st yzeyi dz levha gibi dnldnde, literatrden bilinen davrana ekil 3.50de de rastlanlmtr. Snr tabaka kalnlyla s ve ktle tanm katsaylarnn azald belirlenmitir. rnn alt yzeyi yaltml olduundan, s ve ktle tanm katsaylar bu yzeyde sfrdr.

(a)

(b) ekil 3.49. Dikdrtgen ekilli rn etrafnda hz (a) ve scaklk (b) dalm

117

rn yzeyi boyunca deien yerel s ve ktle tanm katsaylar elde edildikten sonra, kurutulan rndeki s ve ktle transferi incelenmitir. rn yzeyi boyunca deiimi belirlenen yerel s ve ktle tanm katsaylar yzeyde konvektif snr koulu olarak kullanlm ve rnde scaklk ve nem dalm belirlenmitir. Teorik zm sonucunda elde edilen scaklk ve nem dalmlar ekil 3.51 ve ekil 3.52de gsterilmitir. Beklendii gibi, s ve ktle tanm katsaylarnn yksek olduu yzeylerde daha hzl kuruma (n ve st), daha dk olduu yzeyde ise (arka) daha ge kuruma gereklemitir. Elde edilen teorik ve deneysel sonular karlatrlarak, bu tr problemlerde hem Fluent paket programnn hem de rne ait termofiziksel zelliklerin belirlendii ampirik bantlarn ((2.34), (2.35) ve (2.36) numaral bantlar) doruluu gsterilmitir. rn merkezine yerletirilen termoelemanla her 2.5 dakikada alnan scaklk lmleriyle teorik sonular karlatrlm ve ekil 3.53de gsterilmitir. ekilden de grld gibi, artan kuruma sresiyle merkez scakl hzla ykselmekte ve kurutma havas scaklna yaklamaktadr. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimi deneysel ve teorik olarak elde edilmi ve ekil 3.54de gsterilmitir. Deneysel alma; kurutma havas scakl 50oC, kurutma havas hz 0.3 m/s ve kurutma havas bal nemi %25 olan ortamda gerekletirilmiken, teorik zmn kuru hava koullarnda gerekletirildii gz nne alndnda, elde edilen sonularn uyumlu olduu grlmtr.

118

50 T=50 C 40
o

U=0.3 m/s U=0.6 m/s s a U=0.9 m/s

b c

h (W/m K)

30

20

10

0 0.00

0.02

0.04 s (m)

0.06

0.08

(a)
0.04 T=50oC b c c

0.03 a hm (m/s) 0.02

U=0.3 m/s U=0.6 m/s s a U=0.9 m/s b

0.01

0.00 0.00

0.02

0.04 s (m)

0.06

0.08

(b) ekil 3.50. rn yzeyi boyunca deien yerel s (a) ve ktle tanm (b) katsaylar

119

0.025

0.0125

0.015

0.03

0.045

ekil 3. 51. Kurutmann 10uncu dakikasnda rndeki scaklk dalm

0.025

0.0125

0.015

0.03

0.045

ekil 3.52. Kurutmann 30uncu dakikasndaki nem dalm

120

330 320 310 T (K) 300 290 280 270 0 10 20 30 40 50 60 70 Kurutma sresi (dk) Deneysel Saysal

ekil 3. 53. Teorik ve deneysel olarak elde edilen rn merkez scaklnn kurutma sresiyle deiiminin karlatrlmas

5
o Deneysel T=50 C U=0.3 m/s Saysal

Nem ierii (g H2O/g k.m.)

0 0 5 10 15 20 25 30 Kurutma sresi (h)

ekil 3. 54. Teorik ve deneysel olarak elde edilen rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimin karlatrlmas
3.2.1.3. Kurutucularn Karlatrlmas

Kurutma almalarnda, kurutulan rnn homojen kurumas, kuru rn kalitesini artran en nemli zelliklerden biridir. Bunun yannda, kurutulan bir rnn, ksa srede kurumas zaman ve enerji tasarrufu asndan son derece nemlidir. Dikdrtgen eklinde kesilen kivinin (25 x 45mm) kuruma davran farkl kurutucu tiplerinde aratrlmtr. Her

121

iki deney dzeneinde de kurutma havas hz 0.3 m/s, kurutma havas scakl 40oC ve kurutma havas bal nemi %25 olarak alnmtr. ekil 3.55de, iki farkl kurutucuda kurutulan dikdrtgen ekilli kivinin kuruma erisi gsterilmitir. Test blgesi dey konumda tutulan kurutucuda, kurutma havas rnn btn yzeylerine temas ederken, test blgesi yatay konumda tutulan kurutucuda, rnn alt yzeyine temas etmemitir. Bu durumda beklendii ve teorik almalarda da belirlendii gibi, test blgesinin dey konumda olduu durumda daha ksa srede ve daha homojen kuruma elde edilmitir.

5 U=0.3 m/s T=40oC =25%

Nem ierii (g H2O/g k.m.)

Yatay test blgesi Dey test blgesi

0 0 10 20 30 40 50 60 Kurutma sresi (h)

ekil 3.55. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine test blgesinin etkisi
3.2.1.4. Kurutma Katsaylarnn Belirlenmesi

Farkl kurutma havas artlar iin, Blm 2.2.8de verilen ince tabakal kurutma modellerindeki kurutma katsaylar regresyon analiziyle belirlenmi ve sonular Tablo 3.2de gsterilmitir. Kurutma havas scaklnn ve hznn artmasyla ve kurutma havas bal neminin azalmasyla kurutma sabitlerinin azald (a,b) ve kurutma katsaylarnn artt (k,k0,k1) tespit edilmitir. Bu kurutma katsaylar, difzyon ve ktle transferi katsaylarnn fonksiyonu olduundan, d etkenlere bal olarak deimitir. Ayn tr davrana literatrde yaplan birok almada rastlanmtr (Lopez vd., 2000; Varadharaju vd., 2001; Doymaz, 2004; Prakash vd., 2004; Mwithiga, G., Olwal, 2005; Hayaloglu vd.,

122

2005; Menges ve Ertekin, 2006; Kaleemullah ve Kailappan, 2006; Torul, 2006; Lopes vd., 2007). Katsaylarn doruluunu belirlemede en nemli parametre olan regresyon katsays r2, btn modellerde 0.96 nn stnde olduu tespit edilmitir. Regresyon katsaysnn 0.90dan byk olmas, elde edilen katsaylarn kullanlabilirliini gstermektedir (Madamba vd., 1996; Erenturk vd., 2004). Deneysel verilerden elde edilen kurutma katsaylar, verilen kurutma modellerine yerletirilmi ve deneysel sonulara en yakn sonucu iki-terimli eksponansiyel modelin verdii tespit edilmitir (ekil 3.56).

1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 0.0 0 5

Boyutsuz nem ierii

o Deneysel T=45 C ki-terimli eksponansiyel U=0.3 m/s =40% Henderson ve Pabis Lewis

10 Kurutma sresi (h)

15

20

ekil 3.56. Deneysel ve yar-teorik modellerin kullanmyla elde edilen boyutsuz nem ieriinin kurutma sresiyle deiimlerinin karlatrlmas

123

Tablo 3.2. Belirlenen model katsaylar

Kurutma havas koullar T=35oC =40% T=45oC =40% ki-terimli eksponansiyel U, m/s Parametre 0.3 0.6 0.9 a 0.5564 0.5493 0.5434 k0 0.1873 0.2004 0.2139 0.5071 b 0.5103 0.5090 0.1873 0.2004 0.2139 k1 a 0.5278 0.5226 0.5179 k0 0.2483 0.2629 0.2779 b 0.5046 0.5035 0.5023 k1 0.2483 0.2629 0.2779 a 0.5059 0.5014 0.4960 k0 0.3301 0.3472 0.3740 0.4872 b 0.5013 0.5008 k1 0.3301 0.3472 0.3740 a 0.4856 0.4821 0.4795 k0 0.4136 0.4232 0.4358 0.4745 b 0.4823 0.4801 k1 0.4136 0.4232 0.4358 a 0.5847 0.5811 0.5774 k0 0.1411 0.1473 0.1535 0.5151 b 0.5173 0.5161 k1 0.1411 0.1473 0.1535 a 0.6190 0.6147 0.6109 k0 0.0905 0.0962 0.1021 0.5232 b 0.5252 0.5243 0.0905 0.0962 0.1021 k1 a 0.6210 0.6174 0.6147 k0 0.0661 0.0691 0.0724 b 0.5265 0.5255 0.5247 k1 0.0661 0.0691 0.0724 Kor. kat. r2 0.9957 Henderson ve Pabis Kor. kat. U, m/s r2 Parametre 0.3 0.6 0.9 a 1.0667 1.0583 1.0505 0.9953 k 0.1873 0.2004 0.2139 Lewis Kor. kat. U, m/s r2 Parametre 0.3 0.6 0.9 k 0.1764 0.1901 0.2042 0.9935

0.9987

a k

1.0024 1.0261 1.0202 0.9983 0.2483 0.2629 0.2779

0.2310 0.2466 0.2527 0.9983

T=55oC =40%

0.9997

a k

1.0072 1.0032 0.9981 0.9991 0.3301 0.3472 0.3740

0.3278 0.3461 0.3747 0.9995

123

T=65oC =40%

0.9977

a k

0.9887 0.9871 0.9867 0.9970 0.4998 0.5385 0.5833

0.5052 0.5452 0.5907 0.9972

=55% T=35oC

0.9913

a k

1.1020 1.0973 1.0925 0.9906 0.1411 0.1473 0.1535

0.1290 0.1352 0.1414 0.9841

=70% T=35oC

0.9880

a k

1.1442 1.1390 1.1340 0.9874 0.0905 0.0962 0.1021

0.0799 0.0854 0.0909 0.9740

=85% T=35oC

0.9863

a k

1.1475 1.1429 1.1394 0.9854 0.0661 0.0691 0.0724

0.0581 0.0610 0.0641 0.9698

124

3.2.2. Karayemi Kurutma

Karadeniz blgesinde yaygn olarak yetien karayemiin kuruma davran, farkl kurutma havas hz (0.3, 0.6 ve 0.9 m/s), drt farkl kurutma havas scakl (35, 45, 55 ve 65oC) ve drt farkl kurutma havas bal neminde (%40, 55, 70 ve 85) aratrlmtr. Nem tayin cihazyla ilk nem ierii %77.78 y.m. (3.5 g H2O/g k.m.) olarak belirlenen karayemi, kurutucunun istenilen scaklk ve bal nem deerlerine erimesiyle, kurutma tepsilerine yerletirilmitir. Veri okuma ve kaydetme sistemiyle her 10 dakikada bir alnan lmler 120 dakikalk zaman dilimlerinde bilgisayara dorudan aktarlmtr. Deneyler, test blgesi dey konumda tutulan konvektif kurutucuda yaplmtr. lk olarak, kuru karayemiin denge nem ierii drt farkl scaklkta (35, 45, 55 ve 65oC) aratrlmtr. Sabit denge bal neminde, artan kurutma havas scaklyla denge nem ieriinin azald, sabit scaklkta ise artan denge bal nemiyle, denge nem ieriinin artt belirlenmitir (ekil 3.57).

0.6 Denge nem ierii (g H2O/g k.m.) 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0.0 0 20 40 60 80 100 Denge bal nemi T=35 C o T=45 C o T=55 C o T=65 C
o

ekil 3.57. Denge nem ieriinin denge bal nemiyle deiimine scakln etkisi Konvektif kurutucuda, sabit kurutma havas scakl (T=35oC) ve sabit kurutma havas bal neminde (=40%), kurutma havas hznn, karayemiin kuruma davran zerine olan etkisi ekil 3.58de gsterilmitir. Karayemiin kurumasnda da, kurutma havas hznn artrlmasnn, kuruma sresine ok az etkisi olduu belirlenmitir. Kabuklu

125

ve zarl gda rnleri kurutulurken, kabuk ve zarn nemin difzyonuna bir engel tekil ettii, bu etkininde kurutma sresini uzatt belirlenmitir (Lopez vd., 1998; Prachayawarakorn vd., 2006). rn yzeyinin zarla kapl olmasnn kurutma sresine etkisi olduu dlmtr.
4.0 3.5 Nem ierii (g H2O/g k.m.) 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 0 10 20 30 40 50 Kurutma sresi (h) U=0.3 m/s U=0.6 m/s U=0.9 m/s T=35 C =40%
o

ekil 3.58. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine hzn etkisi Kurutma havasnn sabit hz (U=0.3 m/s) ve sabit bal neminde (=40%), kurutma havas scaklnn kuruma sresine etkisi ekil 3.59da gsterilmitir. Kurutma havas scaklnn artmasyla kurutma sresinin azald tespit edilmitir.

4.0 3.5 Nem ierii (g H2O/g k.m.) 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 0 10 20 30 40 50 Kurutma sresi (h) T=35oC T=45oC o T=55 C o T=65 C U=0.3 m/s =%40

ekil 3.59. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine scakln etkisi

126

Kurutma havas bal neminin kuruma sresine etkisi ekil 3.60da gsterilmitir. Kurutma havas bal neminin azalmasyla, kurutma sresinin ksald tespit edilmitir.

4.0 3.5 Nem ierii (g H2O/g k.m.) 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 0 10 20 30 40 50 60 70 Kurutma sresi (h) =85% U=0.3 m/s o =70% T=35 C =55% =40%

ekil 3.60. rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiimine bal nemin etkisi Karayemiin kuruma davrannn teorik olarak belirlenebilmesi iin, denge nem ierii Me, difzyon katsays Deff ve ktle tanm katsays hmin bilinmesi gerekir. rn denge nem ierii, ekil 3.57 ile verilen sorpsiyon erisinden kolaylkla elde edilebilir. Difzyon katsays Deff ise; literatrde kresel rnler iin nerilen (2.43) numaral denklemin kullanmyla belirlenmitir. Literatrde birok gda rnn difzyon katsaysn belirlemede (2.41), (2.42) ve (2.43) numaral denklemler kullanlm ve difzyon katsaysnn 1011 ile 109 m2/s aralnda deitii belirlenmitir (Mujumdar, 1987; Madamba vd., 1996; Kaleemullah ve Kailappan, 2006; Kingsly vd., 2007; Wang vd., 2007). Karayemiin kurutulmasyla elde edilen kuruma erilerinden faydalanarak difzyon katsays belirlenmi ve kurutma havas artlarna gre deiimi Tablo 3.3de gsterilmitir. Difzyon katsaysnn, artan kurutma havas scaklyla ve hzyla artt, artan kurutma havas bal nemiyle azald tespit edilmitir. Kurutma havas koullarna gre difzyon katsaysn deiimini veren birok alma mevcuttur (Chemkhi ve Zagrouba, 2005; Karim ve Hawlader, 2005; Babalis ve Belessiotis, 2004; Johnson vd., 1998; Vegenas ve Marinos-Kouris, 1991; Hawlader vd., 1991). Elde edilen sonularn literatrde belirtilen aralkta olduu grlmtr.

127

Tablo 3.3. Difzyon katsaysnn kurutma havas koullarna gre deiimi

T( C) 35 45 55 65 (%) 40 55 70 85
o

=40%

Deff x1010 m2/s U=0.3 m/s U=0.6 m/s 1.896 2.101 2.192 2.373 2.634 2.910 3.186 3.437 U=0.3 m/s 1.896 1.785 1.572 1.287 U=0.6 m/s 2.101 1.984 1.773 1.490

U=0.9 m/s 2.327 2.581 3.217 3.728 U=0.9 m/s 2.327 2.221 2.005 1.716

r2 0.991 0.993 0.992 0.996 r2 0.991 0.994 0.996 0.998

T=35oC

Ortam ile rn yzeyi arasndaki ktle tanm katsays hm, toplam ktle yaklamnn ((2.45) numaral denklem) kullanmyla belirlenmitir. Kurutma havas koullarna gre deiim gsteren ktle tanm katsays Tablo 3.4te gsterilmitir. Ktle tanm katsaysnn, artan kurutma havas hz ve scaklyla artt, artan kurutma havas bal nemiyle azald tespit edilmitir. Baz aratrmaclar, farkl gda rnlerinin ktle tanm katsaysn, hem toplam ktle yaklam ile hem de ilgili ampirik bantlarla belirlemilerdir. Literatrde, havu diliminin ktle tanm katsays 1.371 x 10-7 m/s (Markowski, 1997); farkl scaklk koullarnda piirilen kekin ktle tanm katsays 4.05-7.10x10-6 m/s aralnda (Demirkol vd., 2006); patatesin ktle tanm katsays 2.99x10-5 m/s (McMinn vd., 2003); kereviz kknn ktle tanm katsays 1.2x10-4 ile 7.9x10-8 m/s aralnda (Bialobrzewski, 2007b); muzun ktle tanm katsays 6.96x10-7 -9.19x10-8 m/s aralnda (Queiroz ve Nebra, 2001); kavun diliminin ktle tanm katsays 1.226x10-6 m/s olarak belirlenmitir (Dincer ve Hussain, 2004). Denge nem ierii, Me, difzyon katsays, Deff ve ktle tanm katsays, hm, belirlendikten sonra, iki boyutlu ktle transferi denklemi ((2.17) numaral denklem) sabit konsantrasyon ve konvektif snr koullar altnda zlmtr. Yzeyde konvektif snr koulunun uygulanmasyla elde edilen sonularn deneysel sonularla daha uyumlu olduu tespit edilmitir (ekil 3.64). Benzer sonulara, Markowski (1997) ve Demirkol vd.nin (2006) almalarnda da rastlanmtr.

128

Tablo 3.4. Ktle tanm katsaysnn kurutma havas koullarna gre deiimi
T( C) 35 45 55 65 (%) 40 55 70 85
o

=40%

hm x108 m/s U=0.3 m/s U=0.6 m/s 1.628 1.724 1.861 1.938 2.292 2.406 2.757 2.908 U=0.3 m/s 1.628 1.529 1.296 1.098 U=0.6 m/s 1.724 1.637 1.368 1.171

U=0.9 m/s 1.822 2.013 2.522 3.020 U=0.9 m/s 1.822 1.746 1.446 1.244

r2 0.998 0.995 0.996 0.994 r2 0.998 0.995 0.994 0.996

T=35oC

4.0 3.5 Nem ierii (g H2O/g k.m.) 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 0 10 20 30 40 50 Kurutma sresi (h) Deneysel konvektif snr koulu sabit konsantrasyon U=0.3 m/s T=35oC =40%

ekil 3.61. Deneysel olarak elde edilen rn nem ieriinin kurutma sresiyle deiiminin teorik sonularla karlatrlmas Her rnn kuruma davrannn farkl olaca bir gerektir. Bu yzden, kivinin kuruma davran ile karayemiin kuruma davran ayn yolu izlememitir. Karayemiin ortam scaklyla dengeye gelmesi daha uzun srmtr. rn scakl ortam scaklyla dengeye gelince (kurutmann ilk iki saatinde) kurutma ileminin hzland ekil 3.61den grlmektedir.

3.2.3. Belirsizlik Analizinden Elde Edilen Bulgular

Deneylerin yapl esnasnda, deney aralarnn hassasiyetinden ve lm hatalarndan kaynaklanabilecek hatalar (2.51) ve (2.52) numaral denklemler kullanlarak

129

hesap edilmitir. lm cihazlarnn hassasiyetinin ok kk olmas ve llen byklklerin fazla olmamas sebebiyle, elde edilen belirsizlik deerleri de kk kmtr. Tablo 3.5te, difzyon ve ktle tanm katsaylarnn hesaplanmas sonucu ortaya kan belirsizlik deerleri verilmitir. Grld gibi hesaplanan deerlerin %12 arasnda deiebilmektedir.

Tablo 3.5. lgili parametrelerin belirsizlik dzeyi

Belirsizlik tipleri Difzyon katsays, Deff Ktle tanm katsays, hm Tekrarlanabilirlik Hesaplanan deerler (%) 1.18 1.56 2.0

3.2.4. Termoekonomik Analiz

Kurutma ilemi sresince, kurutma havas scaklk ve bal neminin sabit deerlerde tutulmas iin, kurutma havas baz iklimlendirme ilemlerine tabii tutulmutur. Sabit scaklkta tutulan havann bal neminin azaltlmas iin, kurutma havasnn tabii tutulduu iklimlendirme ilemi ekil 3.62de psikrometrik diyagram zerinde gsterilmitir. Ortam bal nemini drmek iin kurutma havas nce soutulmu ve ardndan stlmtr. Bu iklimlendirme ileminde; balangtaki atmosferik hava (1), doyma noktasna kadar sabit zgl nemde soutulmutur (2). Doyma noktasnda ise istenilen bal nem seviyesine kadar soutulmaya devam edilmitir (3). Sonrasnda ise balangtaki scaklk deerine kadar sabit zgl nemde stlmtr (4). Bylece kurutma havas bal nem deeri drlmtr. Bu proses boyunca, hem soutma hem de stma ilemi iin enerji harcanmtr. Atmosferik havann stlmas ise sabit zgl nemde gerekletirilir. ekil 3.63te havann istenilen zelliklere erimesi iin stlmas (1-2) gsterilmitir. ekilden de grld zere, sabit zgl nemde stlan kurutma havas bal nemi azalmaktadr. Bal nemin bir miktar artrlabilmesi iin zgl nemin ykseltilmesi gerekmektedir. Bu da ancak kurutma havasna su buhar pskrtmekle mmkndr. Isnan havann scaklna, pskrtlen buharn scaklnn da bir miktar katk yapaca hesaplamalarda gz nne alnmtr (2-3). Bu proseste de hem stma hem de su buhar eklemek iin enerji harcanmtr.

130

2 3

1 4

%70

w1=w2 w3=w4

%55

15.35oC

25oC

ekil 3.62. Sabit scaklkta tutulan havadan nem alma ileminin psikrometrik diyagramda gsterimi klimlendirme ilemine tabi tutulan kurutma havasnn btn deerleri psikrometrik diyagramdan okunmutur. (2.53), (2.54) ve (2.55) numaral denklemlerinin kullanmyla youan/ pskrtlen su/buhar ve harcanan elektrik enerjisi belirlenmitir. Tablo 3.6da kurutma havas bal neminin drlmesiyle havadan youan su ve harcanan enerji miktar sonular gsterilmitir. Kurutma havasnn hem soutulup hem de tekrar stlmasyla olduka fazla miktarda enerji tketimi olduu grlmtr. Yksek bal nemden daha dk bal nem deerlerine ulaabilmek iin, kurutma havasndan youan su miktarnn artt tespit edilmitir. Ayrca verilen artlarda kurutma ilemi yaplm ve btn proses boyunca harcanan enerji miktar da belirlenerek Tablo 3.6da gsterilmitir. Kurutma havas bal neminin azaltlmasyla, harcanan toplam enerji miktarnda artma olduu grlmtr. Enerjinin en ok harcand iklimlendirme ileminin, havann sabit scaklkta tutulup (T=25oC) bal nemin en aza indirildii ( =%25) durumda olduu tespit edilmitir.

131

3 1 %70 2 %19

%25

w3 w1=w2

25oC

49oC 50oC

ekil 3.63. Atmosferik havann stlma ve nemlendirme ileminin psikrometrik diyagramda gsterilmesi Tablo 3.6. Sabit scaklkta nem alma ileminde harcanan enerji
Parametreler Youan su, kg/h Youturucunun harcad enerji, kW Istcnn harcad enerji, kW Harcanan toplam enerji, kW Kurutma sresi, h Proses boyunca harcanan enerji, kWh =%55 0.492 -0.784 0.445 1.229 76 93.40 =%40 0.979 -1.346 0.665 2.011 64 128.70 =%25 1.462 -2.000 0.974 2.974 58 172.49

Sabit bal nemde yaplan kurutma ileminde, atmosferik havann stlmasyla harcanan enerji miktar Tablo 3.7de gsterilmitir. Kurutma havas sabit zgl nemde stlarak 49oCye getirildiinde, ortam bal nemi azalmaktadr (%19). Bal nemi ykselterek %25e getirmek iin ortama su buhar pskrtlmelidir. Suyun buhar fazna getirilmesi iin de enerji harcanmaktadr. Tablo 3.7de grld gibi, kurutma havasnn en yksek scaklnda, suyun buharlatrlmas iin harcanan enerji, atmosferik havann stlmas iin harcanan enerjiden daha fazla olmutur. Atmosferik havann iklimlendirilmesi kurutma ilemi boyunca srdnden, suyun buharlatrlarak kurutma havasna pskrtlmesi enerji maliyetini artrmtr.

132

Tablo 3.7. Sabit bal nemde stma ilemi iin harcanan enerji
Parametreler Eklenen buhar miktar, kg/h Buharlatrcnn harcad enerji, kW Istcnn harcad enerji, kW Harcanan toplam enerji, kW Kurutma sresi, h Proses boyunca harcanan toplam enerji, kWh T=30oC -1.188 (youan su) -1.614 (you. en.) 1.013 2.627 52 136.60 T=40oC -0.396 (youan su) -0.602 (you. en.) 1.097 1.699 40 67.96 T=50oC 0.9 0.643 1.125 1.768 28 49.50 T=60oC 2.952 2.108 1.500 3.608 18 64.94

Atmosferik havann iklimlendirilmesiyle, harcanan enerji miktar Tablo 3.8 ve ekil 3.64te ayrntl olarak gsterilmitir. Tablo 3.8 ve ekil 3.64ten de grld gibi, proses boyunca harcanan toplam enerjinin, atmosferik havann iklimlendirilerek, scakl 50oC ve bal nemi %25 olan kurutma havas koullarnda yaplan kurutma ileminde en az olduu tespit edilmitir. Tablo 3.8. Atmosferik havann iklimlendirilmesiyle harcanan enerji miktar
Parametre A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7
180 160 140 120 Q (kW h) 100 80 60 40 20 0 A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7

Kurutma havas artlar Harcanan toplam elektrik enerjisi T (oC) Q (kWh) 30 25 136.60 40 25 67.96 50 25 49.50 60 25 64.94 25 55 93.40 25 40 128.70 25 25 172.49

ekil 3.64. Kivinin kurutulmas srasnda kurutma havas koullarna gre harcanan enerji miktar

4. SONULAR Bu almada, kurutmada s ve ktle transferi teorik ve deneysel olarak incelenmitir. Elde edilen teorik ve deneysel bulgular aada maddeler halinde sunulmutur. 1. Literatrde yaplan ou almada, bir boyutlu s ve ktle transferi denklemleri kullanlarak kurutma prosesi tanmlanmtr. Bu almada ise, rnlerin kurumasn karakterize etmede iki boyutlu s ve ktle transferi denklemleri kullanlmtr. kinci boyut etkilerinin analize dahil edilmesiyle, kurutma prosesinde rnde meydana gelen scaklk ve nem dalmnn daha kolay tespit edildii grlmtr. 2. Dikdrtgen ve aka dik konulmu rnler etrafnda hz ve scaklk dalmn belirlemede bir ticari yazlm olan Fluent paket program kullanlmtr. Fluent paket programyla elde edilen zm sonularnn doruluunu snamak iin: i. ii. iii. Teorik alma sonucu ile elde edilen ortalama s tanm katsays, mevcut ampirik bantlarla karlatrlmtr. Literatrde yaplan bir alma tekrar modellenerek zlmtr. Termofiziksel zellikleri ayn olan dikdrtgen ekilli bir rnde, scaklk ve nem dalm hem Fortran kodu ile hem de Fluent paket program ile zlmtr. Elde edilen sonularn olduka uyumlu olduu gsterilmitir. 3. Fluent paket programnn kullanmyla, dikdrtgen ekilli rnn yzeyi boyunca deien yerel s tanm katsays tespit edilmitir. Kurutma havasnn arpt n yzeyde yerel s tanm katsaysnn yksek, arka yzeyde ise bu katsaylarn dk olduu belirlenmitir. 4. Termal ve konsantrasyon snr tabakalar benzeiminden faydalanarak, dikdrtgen ekilli rnn yzeyi boyunca deien yerel ktle tanm katsays tespit edilmitir. Yerel ktle tanm katsaysnn rn yzeyi boyunca deiiminin de, yerel s tanm katsaysna benzer bir davran gsterdii grlmtr. 5. Her bir boyut oran iin, rn etrafnda hz ve scaklk dalm belirlenmi, boyut orann klmesiyle, st, alt ve arka yzeylerde s ve ktle tanm katsaylarnn yerel deiimlerinin artt, n yzeyde ise deimedii belirlenmitir.

134

6.

rn yzeyi boyunca deiimi elde edilen yerel s ve ktle tanm katsaylar, iki boyutlu s ve ktle transferi denklemlerinin zmnde yzeyde konvektif snr koulu olarak kullanlmtr. Kurutmann herhangi bir zamannda, rndeki scaklk ve nem dalm tespit edildiinde, s ve ktle tanm katsaylarnn yksek olduu n yzeylerde daha hzl kuruma, dk olduu arka yzeylerde daha yava kuruma olduu grlmtr.

7.

Boyut orann azalmasyla, rnn st, alt ve arka yzeylerindeki yerel s ve ktle tanm katsaylarnn artmas sebebiyle kuruma sresi azalm, en ksa srede kuruyan rnn boyut oran en kk olan (AR=0.25)rn olduu belirlenmitir.

8.

Aka dik konumdaki silindir ekilli rn etrafnda hz ve scaklk dalm belirlenmi, yerel s ve ktle tanm katsaylarnn, laminer snr tabakann geliimine bal olarak, rnn n durma noktasndan balayarak azald tespit edilmitir. rn arka yzeyinde ise, yzeyden ayrlmalarn etkisiyle oluan girdaplar sebebiyle, bu katsaylarn tekrar art gsterdii belirlenmitir.

9.

rnde scaklk ve nem dalm elde etmek iin belirlenen yerel s ve ktle tanm katsaylar yzeyde konvektif snr koulu olarak kullanlm, s ve ktle tanm katsaylarnn yksek olduu n yzeyde daha hzl kuruma, dk olduu arka yzeyde ise daha yava kuruma olduu tespit edilmitir.

10. Homojen kurumay salamak maksadyla, kurutma havasnn kurutucuya optimum giri ve k konum aratrlmtr. Bu amala, be farkl konfigrasyon karlatrmal olarak incelenmitir. Kurutma havasnn, kurutucuya alt orta yzeyden girip st orta yzeyden kt durum, homojen kurutma ve kurutma sresi asndan optimum giri ve k konumu olarak belirlenmitir. 11. Deneysel alma kapsamnda iki farkl konvektif kurutucu tasarlanarak TermoAkkanlar laboratuvarna kurulmutur. 12. Kivi test blgesi dey konumda tutulan kurutucuda kurutulmu ve kurutma havas koullarnn kurutma sresine etkisi aratrlmtr. Toplam kurutma sresi; kurutma havas hznn 0.3 m/s den 0.9 m/sye ye kartlmasyla %8.3, kurutma havas scaklnn 35oC den 65oC ye kartlmasyla %62.5 ve kurutma havas bal neminin %85ten %40a indirilmesiyle %56.36 orannda azald belirlenmitir. 13. Kurutma havas bal neminin %70 ve zeri deerlerinde ve scakln 65oC olan ortamda yaplan kurutmada, rnde renk deiimi olduu grlmtr.

135

14. Denge nem ierii ile denge bal nemi arasndaki iliki olan sorpsiyon erisi, kuru kivi ve karayemi iin, farkl scaklk koullarnda belirlenmitir. Sabit ortam scaklnda, artan denge bal nemiyle rnn denge nem ierii artmtr. Sabit denge bal neminde ise, artan ortam scaklyla denge nem ierii azalmtr. Bu sonuca gre, kuru rn yksek bal nemli ortamlarda saklanmamaldr. 15. Kivinin C vitamini deerine kurutma havas scakl ve bal nemin etkisi aratrlmtr. C vitamininin, kurutma havas scakl ve rn nem ieriine bal olarak deitii tespit edilmitir. En az vitamin kaybnn, kurutma havas scakl 35oC ve kurutma havas bal nemi %85 olan ortamda gerekletii belirlenmitir. 16. Test blgesi dey konumda tutulan kurutucuda kurutulan kivi iin maliyet analizi yaplmtr. Hesaplamalarda, Trabzonda yaz aylarnn ortalama scaklk ve bal nem deeri, atmosferik hava koullar olarak alnmtr. Scakln sabit bal nemde ykseltilmesi ve bal nemin sabit scaklkta azaltlmas srasnda harcanan enerji miktar hesaplanmtr. Kivinin kurutulmas srasnda harcanan toplam enerji maliyeti hesaplanm, scakl 50oC ve bal nemi %25 olan ortamnn en ekonomik kurutma havas olduu tespit edilmitir. 17. Kivide C vitamin kaybn en aza indirmek, kurutma sresini ksaltmak ve harcanan enerji maliyetini azaltmak iin, kurutma havas scakl 50oC olmal ve kivinin son nem ierii, denge nem ieriine erimeden kurutma ilemi sonlandrlmaldr. 18. Kivi, test blgesi hem dey hem de yatay konumda tutulan kurutucularda, ayn kurutma havas arlarnda kurutulmu, test blgesi dey konumda tutulan kurutucuda daha hzl kuruma olduu belirlenmitir. 19. Literatre kazandrlan taflan kurutma almasnda, difzyon katsays ve ktle tanm katsays belirlenmitir. Difzyon ve ktle tanm katsaylarnn, artan kurutma havas hz ve scaklyla ve azalan bal nem ile artt belirlenmitir. 20. Taflann kuruma davrann teorik olarak belirlemek amacyla, iki boyutlu kresel rnler iin ktle transferi denklemi iki farkl snr koulu altnda (sabit konsantrasyon ve konvektif) zlmtr. Konvektif snr koulunun uygulanmasyla elde edilen sonularn, deneysel sonularla uyumlu olduu grlmtr.

5. NERLER 1. Doadaki btn rnler boyutludur. Bu almada, iki boyutlu durum iin kullanlan matematiksel formlasyonlar ve saysal zmleme yntemi, boyutlu durum iin dzenlenmelidir. 2. 3. Saysal almada hacim deiimi etkisi gz nne alnabilir. almada kullanlan Fluent paket programyla, ok daha farkl fiziksel geometri ve farkl snr koullar altnda kurutma almalar yaplabilir (rnein; titreimli giri koulunda kurutma, kurutucuda farkl ekilde konumlandrlan rnlerin kurutulmas, vb.). 4. Disiplinler aras ortak almayla, konvektif kurutucuda kurutulan rnlerde, gdann besin deerlerinin (protein, ya, A, B ve C vitaminleri, vb.) kurutma koullaryla deiimi aratrlabilir. 5. Disiplinler aras ortak almayla, farkl kurutma yntemlerinin (mikrodalga, konvektif, akkan yatakl, vakum), hem kurutma sresine hem de rnn besin deerlerine etkisi incelenmelidir. 6. Kivinin konvektif kurutucuda kurutulmasnda olduka fazla enerji harcand tespit edilmitir. Konvektif kurutucularda, kurutma havasnn stlmasnda atk enerji ve gne enerjisi kullanm aratrlmaldr.

6. KAYNAKLAR Abalone, R., Gaston, A., Cassinera, A. ve Lara, M.A., 2006. Thin Layer Drying of Amaranth Seeds, Biosyst. Eng., 93, 2, 179188. Adachi T., Okamoto, S. ve Adachi, M., 1979. The Effect of Sound on The Rate of Heat Transfer from A Cylinder Placed Normal to an Air Stream, Bulletin JSME, 22, 14071415. Ajibola, O. O., 1989. Thin Layer Drying of Melon Seed, J. Food Eng., 9, 4, 305320. Akanbi, C.T., Adeyemi, R.S. ve Ojo, A., 2006. Drying Characteristics and Sorption Isotherm of Tomato Slices, J. Food Eng., 73, 157163. Akgun, N.A. ve Doymaz, ., 2005. Modelling of Olive Cake Thin Layer Drying Process, J. Food Eng., 68, 455-461. Alasalvar, C., Al-Farsi, M. ve Shahidi, F., 2005. Compositional Characteristics and Antioxidant Components of Cherry Laurel Varieties and Pekmez, J. Food Sci., 70, 1, 47-52. Alta, Z. ve nalan, A., 2007. Eliptik Borularda Sabit Duvar Scakl ve Sabit Is Aks in Tam Gelimi ve Gelimekte Olan Laminar Akn ncelenmesi, 16.Ulusal Is Bilimi ve Teknii Kongresi, 30 Mays-2 Haziran 2007, Kayseri, Bildiriler Kitab, 225230. Al-Zubaidy, M.M.I. ve Khalil, R.A., 2007. Kinetic and Prediction Studies of Ascorbic Acid Degradation in Normal and Concentrate Local Lemon Juice during Storage, Food. Chem., 101, 254-259. Anwar, S.I. ve Tiwari, G.N., 2001. Convective Heat Transfer Coefficient of Crops in Forced Convection Drying - An Experimental Study, Energ. Convers. Manage., 42, 687-1698. Ataseven Ik, E., ahin, A. ve Yazc, K., 2002. Baz zms Meyvelerin (Frenkzm, ahududu, brtlen ve nar) Ekolojik Yetitiricilie Uygunluu, Trkiye 2. Ekolojik Tarm Sempozyumu, Antalya, 286-295. Aydn, O., 1998. Komu Duvarlar Farkl Scaklkta Tutulan Dikdrtgensel Kapal Ortamlarda Doal Tanm, Doktora Tezi, K.T.., Fen-Bilimleri Enstits, Trabzon Ayensu, A., 1997. Dehydration of Food Crops Using A Solar Dryer with Convective Heat Flow, Sol. Energy, 59, 121126. Azzouz, S., Guazini, A., Jomaa, W. ve Belghith, A., 2002. Moisture Diffusivity and Drying Kinetic Equation of Convective Drying of Grapes, J. Food Eng., 55, 323-330.

138

Babalis S.J. ve Belessiotis V.G., 2004. Influence of The Drying Conditions on The Drying Constants and Moisture Diffusivity During The Thin-Layer Drying of Figs, J. Food Eng., 65, 449-458. Babalis S.J., Papanicolaou, E., Kyriakis, N., ve Belessiotis V.G., 2006. Evaluation of Thin Layer Drying Models for Describing Drying Kinetics of Figs, J. Food Eng., 75, 205214. Baker, C.G.J., 1997. Industrial Drying of Foods, First edition, Blackie Academic and Professional, New York. Balaban, M. ve Pigott, G.M., 1988. Mathematical Model of Simultaneous Heat and Mass Transfer in Food with Dimensional Changes and Variable Transport Parameters, J. Food Sci., 53, 3, 935-939. Baytop, T., 2001. Therapy with Medicinal Plants in Turkey (Past and Present), Istanbul University: Istanbul, Turkey. Besco, E., Braccioli, E., Vertuani, S., Ziosi, P., Brazzo, F., Bruni, R., Sacchetti, G. ve Manfredini, S., 2007. The Use of Photochemiluminescence for The Measurement of The Integral Antioxidant Capacity of Baobab Products, Food. Chem., 102, 4, 13521356. Bialobrzewski I., Myhan R., Cydzik R., 2005. Effective Water Diffusion Coefficient in Faba Bean Seeds During Drying. Part I. Determination of Values, Electronic Journal of Polish Agricultural Universities., 8, 2, 29-33, http://www.ejpau.media.pl/ volume8/ issue2/art-29.html. 04 Nisan 2008. Bialobrzewski, I., 2007a. Determination of The Heat Transfer Coefficient by Inverse Problem Formulation During Celery Root Drying, J. Food Eng., 74, 383-391. Bialobrzewski, I., 2007b. Determination of The Mass Transfer Coefficient During Hot-AirDrying of Celery Root, J. Food Eng., 78, 1388-1396. Bon, J., Simal, S., Rossell, O. C. Ve Mulet, A., 1997. Drying Characteristics of Hemispherical Solids, J. Food Eng., 34, 109122. Boyer, R.F., 1986. Modern Experimental Biochemistry, The Benjamin/ Cummings Publishing Company, INC., Menlo Park, California. Bozkr, O., 2006. Thin Layer Drying and Mathematical Modelling for Washed Dry Apricots, J. Food Eng., 77, 146-151. Brennan, J.G., Butters, J.R., Cowell, N.D. ve Lilly, A.E.V., 1976. Dehydration, Food Enginnering Operations, Applied Science Publishers Limited, London. Broker, D.B., Bakker-Arkema, F.W. ve Hall, C.W., 1974. Drying Ceral Grains, Conn.: AVI Publishing Company Inc, Westport.

139

Bruce, D. M., 1985. Exposed Thin Layer Drying, Three Models Fitted to New Data up to 150oC, J. Agr. Eng. Res., 32, 337347. Can, A., 2007. An Analytical Method for Determining The Temperature Dependent Moisture Diffusivities of Pumpkin Seeds During Drying Process, Appl. Therm. Eng., 27, 682-687. Carbonell, J. V., Pinaga, F., Yusa, V. ve Pena, J. L., 1986. Dehydration of Paprika and Kinetics of Color Degradation. J. Food Eng., 5, 3, 179193. Carl, P.E. ve Hall, W., 1980. Drying and Storage of Agricultural Crops, The Avi Publishing Company, INC., Westporn. Chemkhi, S. Ve Zagrouba, F., 2005. Water Diffusion Coefficient in Clay Material From Drying Data, Desalination, 185, 491-498. Chinnan, M. S., 1984. Evaluation of Selected Mathematical Models for Describing Thin Layer Drying of in-Shell Pecans, Transactions of The ASAE, 27, 2, 610615. Chua, K.J., Chua, S.K., Hawlader, M.N.A., Mujumdar, A.S. ve Ho, J.C., 2002. Modelling The Moisture and Temperature Distribution within An Agricultural Product Undergoing Time-Varying Drying Schemes, Biosyst. Eng., 81, 1, 99-111. Cordeiro, D.S., Raghavan, G.S.V. ve Oliveira, W.P., 2006. Equilibrium Moisture Content Models for Maytenus Ilicifolia Leaves, Biosyst. Eng., 94, 2, 221228. Crank, J., 1975. The Mathematics of Diffusion, Second Edition, Oxford University Press, London. engel, Y.A. ve Boles,M.A., 1996. Mhendislik Yaklamyla Termodinamik, McgrawHill-Literatr, stanbul. Dandamrongrak, R., Young, G. ve Mason, R., 2002. Evaluation of Various Pre-Treatment for Dehydration of Banana and Selection of Suitable Drying Models, J. Food Eng., 55, 139146. Demir, V., Gunhan, T., Yagcioglu, A.K. ve Degirmencioglu, A., 2004. Mathematical Modelling and The Determination of Some Quality Parameters of Air-Dried Bay Leaves, Biosyst. Eng., 88, 3, 325335. Demirkol, E., Erdodu, F. ve Palazolu, T.K., 2006. Experimental Determination of Mass Transfer Coefficient: Moisture Content and Humidity Ratio Driving Force Approaches During Baking, J. Food. Process Eng., 29, 188-201. Demirtas, C., Ayhan, T. ve Kaygusuz, K., 1998. Drying Behaviour of Hazelnuts, J. Sci. Food Agr., 76, 559-564. Demirta, C., 1998. Fndk Kurutma artlarnn Belirlenmesi, Doktora Tezi, K.T.., Fen Bilimleri Enstits, Trabzon.

140

Desmorieux, H. ve Decaen, N., 2005. Convective Drying of Spirulina in Thin Layer, J. Food Eng., 66, 497-503. Diaz, G.R., Monzo, J.M., Fito, P. ve Chiralt, A., 2003. Modelling of DehydrationRehydration of Orange Slices in Combined Microwave/Air Drying, Inn. Food Sci. Emer. Tech., 4, 203-209. Dincer, I. ve Dost, S., 1995. An Analytical Model for Moisture Diffusion in Solid Objects During Drying, Dry. Technol., 13, 1-2, 425-435. Dincer, I. ve Dost, S., 1996. A Modelling Study for Moisture Diffusivities and Moisture Transfer Coefficients in Drying of Solid Objects, Int. J. Energ. Res., 20, 531-539. Dincer, I. ve Hussain, M.M., 2004. Development of A New Biot Number and Lag Factor Correlation for Drying Applications, Int. J. Heat Mass Tran., 47, 653658. Dincer, I., 1997. Heat Transfer in Food Cooling Applications, Taylor & Francis, Washington, D.C. Dincer, I., 1998. Moisture Loss from Wood Products During Drying- Part I: Moisture Diffusivities and Moisture Transfer Coefficients, Energ. Source., 20, 67-75. Doymaz, ., 2006. Thin-Layer Drying Behaviour of Mint Leaves, J. Food Eng., 74, 370375. Doymaz, ., 1998. zm ve Kahramanmara Biberinin Kuruma Karakteristiklerinin ncelenmesi, Doktora Tezi, Y.T. ., Fen-Blimleri Enstits, stanbul. Doymaz, ., 2006. Drying Kinetics of Black Grapes Treated with Different Solutions, J. Food Eng., 76, 212-217. Doymaz ., 2004a. Drying Kinetics of White Mulbery, J. Food Eng., 61, 341-346. Doymaz, ., 2004b. Convective Air Drying Characteristics of Thin Layer Carrots, J. Food Eng., 61, 359-364. Duarte, C.R., Murata, V.V. ve Barroza, M.A.S., 2005. A Study of The Fluid Dynamics of The Spouted Bed Using CFD, Braz. J. Chem. Eng., 22, 2, 263-270. Dutta, S.K, Nema, V.K. ve Bhardwaj, R.K., 1988. Drying Behaviour of Spherical Grains, Int. J. Heat Mass Tran., 31, 4, 855-861. Ece, M. C. ve Cihan, A., 1993. A Liquid Diffuusion Model for Drying Rough Rice, Transactions of American Society of Agricultural Engineers, 36, 837-840. El-Aouar, A.A., Azoubel, A.M. ve Murr, F.E.X., 2003. Drying Kinetics of Fresh and Osmotically Pre-Treated Papaya (Carica Papaya L.), J. Food Eng., 59, 85-91.

141

Elbert, G., Tolaba, M.P., Aguerra, R.J. ve Suarez, C., 2001. A Diffusion Model with A Moisture Dependent Diffusion Coefficient for Parboiled Rice, Dry. Technol., 19, 1, 155-166. Ercisli, S., Esitken, A., Cangi, R. ve Sahin, F., 2003. Adventitious Root Formation of Kiwifruit in Relation to Sampling Date, IBA and Agrobacterium Rubi Inoculation, Plant Growth Regul, 41, 133137. Erenturk, S., Gulaboglu, M.S. ve Gultekin, S., 2004. The Thin-Layer Drying Characteristics of Rosehip, Biosyst. Eng., 89, 2, 159166. Erenturk, S., Gulaboglu, M.S. ve Gultekin, S., 2005. The Effects of Cutting and Drying Medium on The Vitamin C Content of Rosehip During Drying, J. Food Eng., 68, 513518. Fennema, O., 1981. Water Activity of Subfreezing Temperatures. In: Water Activity: Influences on Food Quality. (Edited By L.B. Rockland ve G.F. Stewart), Academic Pres, New York. Fluent 6 Users Guide, Fluent Inc., Lebanon, Nh. Fortes, M. ve Okos, M. R., 1981. Non-Equilibrium Thermodynamics Approach to Heat and Mass Transfer in Corn Kernels, Transactions of American Society of Agricultural Engineers, 22, 761-769. Gambit 2 Users Guide, Fluent Inc., Lebanon, Nh. Garau, M.C., Simal, S., Femenia, A. ve Rossello, C., 2006. Drying of Orange Skin: Drying Kinetics Modelling and Functional Properties, J. Food Eng., 75, 288-295. Geankoplis, C.J., 1993. Transport Processes and Unit Operations, 3rd Edition, Prentice Hall, Englwood Cliffs, NJ, London. Giedt, W. H., 1949. Investigation of Variation of Point Unit Heat-Transfer Coefficient Around A Cylinder Normal to An Air Stream, Trans. ASME, 71, 375381. Giovanelli, G., Zanoni, B., Lavelli, N. ve Nani, R., 2002. Water Sorption, Drying and Antioxidant Properties of Dried Tomato Products, J. Food Eng., 52, 135-141. Giraldo-Zuniga, A., Arevalo-Pinedo, A., Rezende, J. R., Silva, C.S. ve Monteiro, J.A., 2006. Drying Kinetics of Murici (Byrsonima Crassifolia) Fruit, J. Food. Process Eng., 30, 699-705. Goula, A.M. ve Adamopoulos, K.G., 2006. Retention of Ascorbic Acid During Drying of Tomato Halves and Tomato Pulp, Dry. Technol., 24, 57-64. Goula, A.M. ve Adamopoulos, K.G., 2004. Influence of Spray Drying Conditions on Residue Accumulation-Simulation Using CFD, Dry. Technol., 22, 5, 1107-1128.

142

G, F. ve Maskan, M., 2006. Air Drying Characteristics of Solid Waste (Pomace) of Olive Oil Processing, J. Food Eng., 72, 378-382. Guine, R.P.F. ve Fernandes, R.M.C., 2006. Analysis of The Drying Kinetics of Chestnuts, J. Food Eng., 76, 460-467. Guine, R.P.F., 2006. Moisture Diffusivity in Pears: Experimental Determination and Derivation of A Mathematical Prediction Model, Int. J. Food Sci. Tech., 41, 11171181. Hamdami, N., Monteau, J.Y. ve Bail, A.L., 2006. Moisture Diffusivity and Water Activity of Part-Baked Bread at Above and Sub-Freezing Temperatures, Int. J. Food Sci. Tech., 41, 33-44. Hansen, R. C., Keener, H. M. ve Elsohly, H. N., 1993. Thin-Layer Drying of Cultivated Taxus Clippings, Transactions of The ASAE, 36, 6, 18731877. Hatamipour, M.S. ve Mowla, D., 2003. Correlations for Shrinkage, Density, and Diffusivity for Drying of Maize and Gren Peas in A Fluidized Bed with Energy Carrier, J. Food Eng., 59, 221-227. Hatamipour, M.S. ve Mowla, D., 2003. Experimental and Theoretical Investigation of Drying of Carrots in A Fluidized Bed with Energy Carrier, Dry. Technol., 21, 1, 83101. Hawlader, M.N.A., Perera, C.O., Tian M. ve Yeo, K.L., 2006. Drying of Guava and Papaya: Impact of Different Drying Methods, Dry. Technol., 24, 77-87. Hawlader, M.N.A., Uddin, M.S., Ho, J.C. ve Teng, A.B.W., 1991. Drying Characteristics of Tomatoes, J. Food Eng., 14, 259-268. Hayaloglu, A.A., Karabulut, I., Alpaslan, M. ve Kelbaliyev, G., 2005. Mathematical Modeling of Drying Characteristics of Strained Yoghurt in A Convective Type TrayDryer, J. Food Eng., 78, 109-117. Henderson, S. M. ve Pabis, S., 1961. Grain Drying Theory I. Temperature Effect on Drying Coefficient, J. Agr. Res. Eng., 6, 3, 169174. Henderson, S.M., 1974. Progress in Developing The Thin Layer Drying Equation, Transactions of American Society of Agricultural Engineers, 17, 1167-1172. Herman E., Rodriguez, G.C. ve Garcia, M.A., 2001. Mathematical Modeling for FixedBed Drying Considering Heat and Mass Transfer Interfacial Phenomena, Dry. Technol., 19, 1, 137-154. Hernandez, J.A., Pavon, G. ve Garcia, M.A., 2000. Analytical Solution of Mass Transfer Equation Considering Shrinkage for Modeling Food-Drying Kinetics, J. Food Eng., 45, 1-10.

143

Hoffmann, K.A., 1989. Computational Fluid Dynamics for Engineering, Engineering Education System Pub., Auistin, Texas. Holman, J.P., 1989. Experimental Methods for Engineers, Mcgraw-Hill, New York. Huang, L., Kumar, K. ve Mujumdar, A.S., 2003a. Use of Computational Fluid Dynamics to Evaluate Alternative Spray Dryer Chamber Configurations, Dry. Technol., 21, 3, 385-412. Huang, L., Kumar, K. ve Mujumdar, A.S., 2003b. A Parametric Study of The Gas Flow Patterns and Drying Performance of Co-Current Spray Dryer: Results of A Computational Fluid Dynamics Study, Dry. Technol., 21, 6, 957-978. Hussain, M.M. ve Dincer, I., 2003a. Two-Dimensional Heat and Moisture Transfer Analysis of A Cylindrical Moist Object Subjected to Drying: A Finite-Difference Approach, Int. J. Heat Mass Tran., 46, 40334039. Hussain, M.M. ve Dincer, I., 2003b. Analysis of Two-Dimensional Heat and Moisture Transfer During Drying of Spherical Objects, Int. J. Energ. Res., 27, 703713. Hussain, M.M. ve Dincer, I., 2003c.Numerical Simulation of Two-Dimensional Heat and Moisture Transfer During Drying of A Rectangular Object, Numer. Heat Tr.r, Part A, 43, 867-878. Hussain, M.M., 2001. Investigation of Heat and Moisture Transfer During Solids Drying, Yksek Lisans Tezi, King Fahd University of Petroleum and Minerals, Dhahran, Suudi Arabia. Hutchinson, D. ve Otten, L., 1983. Thin-Layer Air Drying of Soybeans and White Beans, J. Food Tech., 18, 507-522. Iglesias, O. ve Bueno, J.L., 1999. Water Agar-Agar Equilibrium: Determination and Correlation of Sorption Isotherms, Int. J. Food Sci. Tech., 34, 209-216. Iguaz, A., San Martin, M.B., Mate, J.I., Fernandez, T. ve Virseda, P., 2003. Modelling Effective Moisture Diffusivity of Rough Rice (Lido Cultivar) at Low Drying Temperatures, J. Food Eng., 59, 253-258. Incropera, F.P. ve De Witt, D.P., 2001. Fundamentals of Heat and Mass Transfer, 3nd Edition, John Wiley&Sons, New York. Irudayaraj, J., Haghighi, K. ve Stroshine, R. H., 1992. Finite Element Analysis of Drying with Application to Cereal Grains, J. Agr. Res. Eng., 53, 209-229. Islam, Md.R. ve Mujumdar, A.S., 2003. Role of Prduct Shrinkage in Drying Rate Predictions Using A Liquid Diffusion Model, Int. Commun. Heat Mass., 30, 3, 391400.

144

Jain, D. ve Tiwari, G.N., 2004. Effect of Greenhouse on Crop Drying under Natural and Forced Convection I: Evaluation of Convective Mass Transfer Coefficient, Energ. Convers. Manage., 45, 765-783. Jain, D. ve Tiwari, G.N., 2004. Effect of Greenhouse on Crop Drying under Natural and Forced Convection II: Thermal Modelling and Experimental Validation, Energ. Convers. Manage., 45, 2777-2793. Jamali, A., Kouhila, M., Mohamed, L.A., Idlimam, A. ve Lamharrar, A., 2006. Moisture Adsorption-Desorption Isotherm of Citrus Reticulate Leaves at Three Temperatures, J. Food Eng., 77, 71-78. Johnson, P.N.T., Brennan, J.G. ve Yobo, F.Y.A., 1998. Air-Drying Charecteristics of Plantain (Musa AAB), J. Food Eng., 37, 233-242. Kaleemullah, S. ve Kailappan, R., 2006. Modelling of Thin-Layer Drying Kinetics of Red Chillies, J. Food Eng., 76, 531-537. Karatas, S. ve Battalbey, F. M., 1991. Determination of Moisture Diffusivity of Pistachio Nut Meat During Drying, Lebensmittel Wissesschaft und Technologie, 24, 484-487. Karel M., 1975. Dehydration of Foods. In: Principles of Food Science, Part II, Physical Principles of Food Preservation. (Edited by O.R. Fennema, D.B. Lund ve M.Karel). Marcel Dekker, Inc., New York. Karim, M.A. ve Hawlader, M.N.A., 2005. Mathematical Modelling and Experimental Investigation of Tropical Fruits Drying, Int. J. Heat Mass Tran., 48, 4914-4925. Kashaninejad, M. ve Tabil, L.G., 2004. Drying Characteristics of Purslane (Portulaca Oleracea L.), Dry. Technol., 22, 9, 2183-2200. Kashaninejad, M., Mortazavi, A., Safekordi, A. ve Tabil, L.G., 2007. Thin-Layer Drying Characteristics and Modeling of Pistachio Nuts, J. Food Eng., 78, 98108. Kaur, D., Wani, A.A., Sogi, D.S. ve Shivhare, U. S., 2006. Sorption Isotherms and Drying Characteristics of Tomato Peel Isolated from Tomato Pomace, Dry. Technol., 24, 15151520. Kaya, A., Aydin, O., Demirtas, C. ve Akgun, M., 2007a. An Experimental Study on The Drying Kinetics of Quince, Desalination, 212, 328-343. Kaya, A., Aydn, O. ve Demirta, C., 2007b. Drying Kinetics of Red Delicious Apple, Biosyst. Eng., 96, 4, 517-524. Kaymak-Ertekin, F. ve Gedik, A., 2000. Sorption Isotherms and Isosteric Heat of Sorption for Grapes, Apples and Potatoes, LWT: J. Food Sci., 37, 429-438. Keey, R.B., 1972. Drying Principles and Practice, Pergamon Press, Oxford.

145

Khan, W. A., Culham, J. R. ve Yovanovich, M. M., 2005. Fluid Flow Around and Heat Transfer From an Infinite Circular Cylinder, Journal of Heat Transfer, 127, 785-790. Kim, S., Lee, K.W., Park, J., Lee, H.J. ve Hwang, I.K., 2006. Effect of Drying in Antioxidant Activity and Changes of Ascorbic Acid and Colour by Different Drying and Storage in Korean Red Pepper (Capsicum Annuum, L.), Int. J. Food Sci. Tech., 41, 9095. Kingsly, R.P., Goyal, R.K., Manikantan, M.R. ve Ilyas, S.M., 2007. Effects of Preatreatments and Drying Air Temperature on Drying Behaviour of Peach Slice, Int. J. Food Sci. Tech., 42, 65-69. Kiranoudis, C.T., Tsami, E., Maroulis, Z.B. ve Marinos-Kouris, D., 1997. Drying Kinetics of Some Fruits, Dry. Technol., 15, 5, 1399-1418. Kneule F., 1970. Suszenie [Drying], Arkady, Warsaw. Kolayli, S., Kk, M., Duran, C., Candan, F. ve Diner, B., 2003. Chemical and Antioxidant Properties of Laurocerasus Officinalis Roem. (Cherry Laurel) Fruit Grown In Black Sea Region, J. Agr. Food Chem., 51, 7489-7494. Kongsoontornkijkul, P., Ekwongsupasarn, P., Chiewchan, N. ve Devahastin, S., 2006. Effects of Drying Methods and Tea Preparation Temperature on The Amount of Vitamin C in Indian Gooseberry Tea, Dry. Technol., 24, 1509-1513. Konishi, Y., Horiuchi, J.I. ve Kobayashi, M., 2001. Dynamic Evaluation of The Dehydration Response Curves of Food Characterized by A Poultice-up Process Using A Fish-Paste Sausage. II. A New Tank Model for Computer Simulation, Dry. Technol., 19, 12711285. Koyuncu, T., Pnar, Y. ve Lule, F., 2006. Convective Drying Characteristics of Azarole Red (Crataegus Monogyna Jacq.) and Yellow (Crataegus Aronia Bosc.) Fruits, J. Food Eng., 78, 1471-1475. Krokida M.K., Karathanos V.T., Maroulis Z.B. ve Kouris D.M.,2003. Drying Kinetics of Some Vegatables, J. Food Eng., 59, 391-403. Lee, H.S., Carr, W.W., Beckham H.W. ve Leisen, J., 2002. A Model of Through-Air Drying of Tufted Textile Materials, Int. J. Heat Mass Tran., 45, 357-366. Leeratanarak, N., Devahastin, S. ve Chiewchan, N., 2006. Drying Kinetics and Quality of Potato Chips Undergoing Different Drying Techniques, J. Food Eng., 77, 645-643. Lewis, W. K., 1921. The Rate of Drying of Solid Materials, Journal of Industrial and Engineering Chemistry, 13, 5, 427432. Lewis, W. K., 1921. The Rate of Drying of Solid Materials, Journal of Industrial and Engineering Chemistry, 13, 5, 427432.

146

Litchfield, B.J. ve Okos, M., 1992. Moisture Diffusion in Pasta During Drying, J. Food Eng., 17, 117-142. Liu, Q. ve Bakker-Arkema, F. W., 1997. Stochastic Modeling of Grain Drying, Part 2: Model Development, J. Agr. Eng. Res., 66, 275280. Liyana-Pathirana, C.M., Shahidi, F. ve Alasalvar, C., 2006. Antioxidant Activity of Cherry Laurel Fruit (Laurocerasus Officinalis Roem.) and its Concentrated Juice, Food. Chem., 99, 121128. Lopes, E. J., Zepka, L. Q., Pinto, L. A. A. ve Queiroz, M. I., 2007. Characteristics of Thin Layer Drying of The Cyanobacterium Aphanothece Microscopica Nageli, Chem. Eng. Process., 46, 63-69. Lopez, A., Iguaz, A., Esnoz, A. ve Virseda, P., 2000. Thin Layer Drying Behaviour of Vegatable Wastes from Wholesale Market, Dry. Technol., 18, 4-5, 995-1006. Lopez, A., Pique, M.T., Boatella, J., Ferran, A., Garcia, J. ve Romera, A., 1998. Drying Characteristics of The Hazelnut, Dry. Technol., 16, 3-5, 627-649. Madamba, P. S., Driscoll, R. H. ve Buckle, K. A., 1996. The Thin Layer Drying Characteristic of Garlic Slices, J. Food Eng., 29, 7597. Margaris, D.P. ve Ghiaus, A.G., 2007. Experimental Study of Hot Air Dehydration of Sultana Grapes, J. Food Eng., 79, 1115-1121. Markowski, M., 1997. Air Drying of Vegetables: Evaluation Coefficient of Mass Transfer, J. Food Eng., 34, 55-62. Marquez, C.A., De Michelis, A. ve Giner, S.A., 2006. Drying Kinetics of Rose Hip Fruits, J. Food Eng., 77, 566-574. Maskan, A., Kaya, S. ve Maskan, M., 2002a. Effect of Concentration and Drying Process on Color Change of Grape Juice and Leather (Pestil), J. Food Eng., 54, 75-80. Maskan, A., Kaya, S. ve Maskan, M., 2002b. Hot Air Drying of Grape Leather (Pestil), J. Food Eng., 54, 81-88. Maskan, M. ve G, F., 1998. Sorption Isotherm and Drying Characteristics of Mulberry, J. Food Eng., 37, 437-449. Maskan, M., 2001. Drying, Shrinkage and Rehydration Characteristics of Kiwifruits During Hot Air and Microwave Drying, J. Food Eng., 48, 177-182. Mclaughlin C.P. ve Magee T.R.A., 1999. The Effects of Air Temperature, Sphere Diameter and Puffing with CO2 on The Drying of Potato Spheres, Dry. Technol., 17, 119136. Mclaughlin, C.P. ve Magee, T.R.A., 1998. The Determination of Sorption Isotherm and The Isosteric Heats of Sorption for Potates, J. Food Eng., 35, 267-280.

147

Mcminn, W.A.M. ve Magee, T.R.A., 1997. Physical Characteristics of Dehydrated Potatoes-Part 1, J. Food Eng., 33, 37-48. Mcminn, W.A.M., Khraisheh, M.A.M. ve Magee, T.R.A., 2003. Modelling The Mass Transfer During Convective, Microwave and Combined Microwave-Convective Drying of Solid Slabs and Cylinders, Food Res. Int., 36, 977983. Menges, H. O. ve Ertekin, C., 2006. Mathematical Modeling of Thin Layer Drying of Golden Apples, J. Food Eng., 77, 119-125. Menges, H. O. ve Ertekin, C., 2006. Thin Layer Drying Model for Treated and Untreated Stanley Plums, Energ. Convers. Manage., 47, 2337-2348. Mhimid, A., Nasrallah, S.B. ve Fohr, J.P., 2000. Heat and Mass Transfer During Drying of Granular Products Simulation with Convective and Conductive Boundary Conditions, Int. J. Heat Mass Tran., 43, 2779-2791. Mohapatra, D. ve Rao, P.S., 2005. A Thin Layer Drying Model of Parboiled Wheat, J. Food Eng., 66, 513518. Moss, J. R. ve Otten, L., 1989. A Relationship Between Color Development and Moisture Content During Roasting of Peanut, Can. Ins. Food Sci. Tech. J.l, 22, 34-39. Mujumdar, A. S., 1987. Handbook of Industrial Drying. Marcel Dekker, New York Mujumdar, A.S., 1999. Energy and Environment Aspects in Industrial Drying, The International Symposium on Energy & Environment, Yokohama and Hakone, Japan. Mulet, A., Berna, A. ve Rossello, C., 1989. Drying of Carrots. I. Drying Models, Dry. Technol., 7, 3, 537-557. Murugesan, K., Suresh, H.N., Seetharamu, K.N., Narayana, P.A.A. ve Sundararajan, T., 2001. A Theoretical Model of Brick Drying as A Conjugate Problem, Int. J. Heat Mass Tran., 44, 4075-4086. Mwithiga, G. ve Olwal, J. O., 2005. The Drying Kinetics of Kale ( Brassica Oleracea) in A Convective Hot Air Dryer, J. Food Eng., 71, 373-378. Nogueira-Terrones, H., Herman-Lara, E., Garcia-Alvardo, M.A. ve Monroy-Rivera, J.A., 2004. Drying Kinetics and Sorption Isotherms of The Nejayote, Dry. Technol., 22, 9, 21732182. zdemir, M. ve Devres, Y. O., 1999. The Thin Layer Drying Characteristics of Hazelnuts During Roasting, J. Food Eng., 42, 225-233. Pabis, S., Jayas, S.D. ve Cenkowski, S., 1998. Grain Drying: Theory and Practice, John Wiley & Sons. Inc., New York.

148

Pahlavanzadeh, H., Basiri, A. ve Zarrabi, M., 2001. Determination of Parameters and Pretreatment Solution for Grape Drying, Dry. Technol., 19, 1, 217-226. Pal, U.S. ve Chakraverty, A., 1997. Thin Layer Convection-Drying of Mushrooms, Energ. Convers. Manage.,38, 2, 107-113. Palipane, K.B. ve Driscoll, R.H., 1992. Moisture Sorption Characteristics of in-Shell Macadamia Nuts, J. Food Eng. ,18, 63-76. Panchariya, P.C., Popovic, D. ve Sharma, A.L., 2002. Thin-Layer Modelling of Black Tea Drying Process, J. Food Eng., 52, 349-357. Park, K.J., Vohnikova, Z. ve Brod, F.P.R., 2002. Evaluation of Drying Parameters and Desorption Isotherms of Garden Mint Leaves (Mentha Crispa L.), J. Food Eng., 51, 193-199. Parti, M., 1993. Selection of Mathematical Models for Drying Grain in Thin Layers, J. Agr. Eng. Res., 54, 339-352. Pathare, P. B. ve Sharma, G.P., 2006. Effective Moisture Diffusivity of Onion Slices Undergoing Infrared Convective Drying, Biosyst. Eng., 93, 3, 285291. Peaceman, D. ve Rachford, H., 1955. The Numerical Solution of Parabolic and Elliptic Equations, J. Soc. Ind. App. Math., 3, 28-41. Pott, I, Neidhart, S., Mhlbauer, W. ve Carle, R., 2005. Quality Improvement of NonSulphited Mango Slices by Drying at High Temperatures, Inn. Food Sci. Emer. Tech., 6, 412-419. Prachayawarakorn, S., Kaewnin, N., Nathakaranakule, A. ve Soponronnarit,S., 2006. Effects of Peeled and Unpeeled Garlic Cloves on The Changes of Drying Rate and Quality, Dry. Technol., 24, 6575. Prakash, S., Jha, S.K. ve Data, N., 2004. Performance Evaluation of Blanched Carrots Dried by Three Different Driers, J. Food Eng., 62, 305-313. Qing-Guo, H., Min, Z., Mujumdar, A.S., Wei-Hua, D. ve Jin-Cai, S., 2006. Effects of Different Drying Methods on The Quality Changes of Granular Edamame, Dry. Technol., 24, 10251032. Queiroz M.R. ve Nebra S.A., 2001. Theoretical and Experimental Analysis of The Drying Kinetics of Bananas, J. Food Eng., 47, 127-132. Quirijns, E.J., Boxtel, A.J.B., Loon, W.K.P ve Straten G., 2005. Sorption Isotherms, GAB Parameters and Isosteric Heat of Sorption, J. Sci. Food Agr., 85, 1805-1814. Rahman, M. S., Perera, C. O. ve Theband, C., 1998. Desorption Isotherm and Heat Pump Drying Kinetics of Peas, Food Res. Int., 30, 485491.

149

Rajkumar, P., Kulanthaisami, S., Raghavan, G.S.V., Gariepy, Y. ve Orsat, V., 2007. Drying Kinetics of Tomato Slices in Vacuum Assisted Solar and Open Sun Drying Methods, Dry. Technol., 25, 1349-1357. Ramallo, L.A., Pokolenko, J.J., Balmaceda, G.Z. ve Schmalko, M. F., 2001. Moisture Diffusivity, Shrinkage, and Apparent Density Variation During Drying of Leaves at High Temperatures, Int. J. Food Prop., 4, 163170. Ratti, C. ve Crapiste, G.H., 1995. Determination of Heat Transfer Coefficients During Drying of Foodstuffs, J. Food Process Eng., 18, 41-53. Ratti, C. ve Mujumdar, A., S., 1997. Solar Drying of Foods: Modeling and Numerical Simulation, Sol. Energy, 60, 3-4, 151-157. Rizvi, S.S.H., 1986. Thermodynamic Properties of Foods in Dehydration. In: Engineering Properties of Foods. (Edited By M.A. Rao ve S.S.H. Rizvi), Marcel Dekker, New York. Roberts, J.S., 1999. Understanding The Heat and Mass Transfer of Hygroscopic Porous Materials, Doktora Tezi, The State University Of New Jersey, Food Science, New Brunswick, New Jersey. Roman, A.D., Herman-Y-Lara, E., Salgado-Cervantes, M.A. ve Garcia-Alvarado, M.A., 2004. Food Sorption Isotherms Prediction Using The Ross Equation, Dry. Technol., 22, 8, 18291843. Sacilik, K. ve Elicin, A.K., 2006. The Thin Layer Drying Characteristics of Organic Apple Slices, J. Food Eng., 73, 281-289. Sankat, C.K., Castaigne, F. ve Maharaj, R., 1996. The Air Drying Behaviour of Fresh and Osmotically Dehydrated Banana Slices, Int. J. Food Sci. Tech., 31, 123-135. Saravacos, G.D. ve Charm, S.E., 1962. A Study of The Mechanism of Fruit and Vegetable Dehydration, Food Tech., 16, 1, 78-81. Schmalko, M.E. ve Alzamora, S.M., 2005. Modelling The Drying of A Twig of Yerba Mate Considering as A Composite Material Part II: Mathematical Model, J. Food Eng., 67, 267272. Senadeera, W., Bhandari, B.R., Young, G. ve Wijesinghe, B., 2003. Influence of Shapes of Selected Vegatable Materials on Drying Kinetics During Fluidezed Bed Drying, J. Food Eng., 58, 277-283. Sharaf-Elden, Y. I., Blaisdell, J. L. ve Hamdy, M. Y., 1980. A Model For Ear Corn Drying, Transactions of The ASAE, 23, 5, 12611265. Sherwood, T.K., 1929. The Drying of Solids-I, Ind. Eng. Chem., 21, 1,12-16

150

Simal, S., Deya, E., Frau, M. ve Rossello, C., 1977. Simple Modelling of Air Drying Curves of Fresh and Osmotically Pre-Dehydrated Apple Cubes, J. Food Eng., 33, 139150. Simal, S., Femenia, A., Carcel, J.A. ve Rossello, C., 2005. Mathematical Modelling of The Drying Curves of Kiwi Fruits: Influence of The Ripening Stage, J. Sci. Food Agr., 85, 425-432. Simal, S., Femenia, A., Garau, M.C. ve Rossello, C., 2004. Use of Exponential, Pages and Diffusional Models to Simulate The Drying Kinetics of Kiwi Fruit, J. Food Eng., 66, 323-328. Simal, S., Femenia, A., Pascual, P.G. ve Rossello, C., Simulation of Drying Curves of A Meat-Based Product: Effect of The External Resistance to Mass Transfer, J. Food Eng., 58 (2003) 193-199. Simal, S., Rossello, C., Berna, A. ve Mulet, A., 1998a. Drying of Shrinking CylinderShaped Bodies, J. Food Eng., 37, 423-435. Singh, B. ve Gupta, A.K., 2007. Mass Transfer Kinetics and Determination of Effective Diffusivity During Convective Dehydration of Pre-Osmosed Carrot Cubes, J. Food Eng., 79, 459-470. Small, J., 1935. The Average and Local Rates of Heat Transfer from The Surface of A Hot Cylinder in A Transverse Stream of Fluid, Philosophical Magazine, 7, 49, 251-260. Sogi, D.S., Shivhare, U.S., Garg, S.K. ve Bawa A.S., 2003. Water Sorption Isotherm and Drying Characteristics of Tomato Seeds, Biosyst. Eng., 84, 3, 297301. Srikiatden, J. ve Roberts, J.S., 2006. Measuring Moisture Diffusivity of Potato and Carrot (Core And Cortex) During Convective Hot Air and Isothermal Drying, J. Food Eng., 74, 143152. Suarez, C., Viollaz, P. ve Chirife, J., 1980. Kinetics of Soybean Drying, In: Drying'80. (Edited by A. S. Mujumdar), Hemisphere, Washington, D.C. Sun ,Z.F., 2001. Numerical Simulation of Flow in An Array of in-Line Blunt Boards: Mass Transfer and Flow Patterns, Chem.l Eng. Sci., 56, 1883-1896. Suresh, H.N., Narayana, P.A.A. ve Seetharamu, K.N., 2001. Conjugate Mixed Convection Heat and Mass Transfer in Brick Drying, Heat Mass Trans., 37, 205-213. Szafran, R.G. ve Kmiec, A., 2004. CFD Modeling of Heat and Mass Transfer in A Spouted Bed Dryer, Ind. Eng. Chem. Research, 43, 1113-1124. Timoumi, S. ve Zagrouba, F., 2005. Water Sorption and Dehydration Kinetics of Tunisian Rosemary Leaves, Desalination, 185, 517-521. Tiwari, G.N., Kumar, S. ve Prakash, O., 2004. Evaluation of Convective Mass Transfer Coefficient During Drying of Jaggery, J. Food Eng., 63, 219-227.

151

Togrul, I. T. ve Pehlivan, D., 2002. Mathematical Modeling of Solar Drying of Apricots in Thin Layers, J. Food Eng., 55, 3, 209216. Torul, H., 2006. Suitible Drying Model for Infrared Drying of Carrot, J. Food Eng., 77, 610-619. Topuz, A., Gur, M. ve Gul, M.Z., 2004. An Experimental and Numerical Study of Fluidized Bed Drying of Hazelnuts, Appl. Therm. Eng., 24, 1535-1547. Tubitak Gda Bilimi ve Teknolojisi Enstits, Fndklarda Aflatoksin Oluumuna Etki Eden Faktrlerin ve nleyici Tedbirlerin Belirlenmesi Projesi, Tubitak Sonu Raporu, Mays 2002 Mays 2005 URL-1, http://www.kobifinans.com.tr/tr/sektor/011302/10198, Trkiyede Sebze Meyve retimi, 31 Ocak 2008 URL-2, http://www.tb-yayin.gov.tr/basili/2002/tarimda_insan_sagligi__orta.htm, Krmz Biberde Aflatoksin, 31 Ocak 2008. URL-3, http://www.tarim.gov.tr/arayuz/10/icerik.asp?efl=uretim/bitkisel/bitkisel.htm&curdir=%5curetim%5cbitkisel&fl=yetistiricilik_bilgi/kivi/kivi.htm, Kivi Yetitiricilii. 14 Aralk 2007. Van Arsdel, W.B., Copley, M.J. ve Morgan, A.I., 1963, Food Dehydration, AVI Publishing, Co., Westport, CT. Varadharaju, N., Karunanidhi, C. ve Kailappan, R., 2001. Coffe Cherry Drying : A TwoLayer Model, Dry. Technol., 19, 3-4, 709-715. Vega, A., Fito, P., Andres, A. ve Lemus, R., 2007. Mathematical Modeling of Hot-Air Drying Kinetics of Red Bell Pepper (Var. Lamuyo), J. Food Eng., 79, 1460-1466. Veganas, G.K. ve Marinos-Kouris, D., 1991. Drying Kinetics of Apricots, Dry. Technol., 9, 3, 735-752. Velic, D., Planinic, M., Tomas, S. ve Bilic, M., 2004. Influence of Airflow Velocity on Kinetics of Convection Apple Drying, J. Food Eng., 64, 97-102. Wads, L., Svennberg, K. ve Dueck, A., 2004. An Experimentally Simple Method for Measuring Sorption Isotherms, Dry. Technol., 22, 10, 2427-2440. Wang, C. Y. ve Singh, R. P., 1978. Use of Variable Equilibrium Moisture Content in Modeling Rice Drying, ASAE Paper 78-6505, ASAE, St. Joseph, MI 49085. Wang, N. ve Brennan, J.G., 1995. A Mathematical Model of Simultaneous Heat and Moisture Transfer During Drying of Potato, J. Food Eng., 24, 47-60. Wang, Z., Sun, J., Liao, X., Chen, F., Zhao, G., Wu, J. ve Hu, X., 2007. Mathematical Modeling on Hot Air Drying of Thin Layer Apple Pomace, Food Res. Int., 40, 39-46.

152

Watson, E. L. ve Bhargava, V. K., 1974. Thin Layer Studies on Wheat, Can. Agr. Eng., 16, 18-22. Whitaker, T., Barre, H. J. ve Hamdy, M. Y., 1969. Theoretical and Experimental Studies of Diffusion in Spherical Bodies with A Variable Diffusion Coefficient, Transactions of American Society of Agricultural Engineers, 11, 668-672. Wu, B., Yang, W. ve Jia, C., 2004. A Three-Dimensional Numerical Simulation of Transient Heat and Mass Transfer Inside A Single Kernel During The Drying Process, Biosyst. Eng., 87, 2, 191-200. Yaldiz, O., Ertekin, C. ve Uzun, H. I., 2001. Mathematical Modeling of Thin Layer Solar Drying of Sultana Grapes, Energy, 26, 457465. Yilbas, B.S., Hussain, M.M. ve Dincer, I., 2003. Heat and Moisture Diffusion in Slab Products Due to Convective Boundary Condition, Heat Mass Trans., 39, 471476. Youcef-Ali, S., Moummi, N., Desmons, J.Y., Abene, A., Messaoudi, H. ve Ray, M.L., 2001. Numerical and Experimental Study of Dryer in Forced Convection, Int. J. Energ. Res., 25, 537-553.

ZGEM Ahmet Kaya, 1978 ylnda Kayserinin Sarz ilesinde dodu. 1995 ylnda Kayseri Lisesinden mezun oldu. 1999 ylnda Nide niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Makina Mhendislii Blmnden lisans, 2001 ylnda ise Nide niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makina Mhendislii Anabilim Dalndan yksek lisans derecesini ald. 1999-2002 yllar arasnda Aksaray niversitesi Mhendislik Fakltesi Makina Mhendislii Blmnde aratrma grevlisi olarak alt. 2002 ylnda Yksek retim Kurumunun 35/b maddesi uyarnca Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makina Mhendislii Anabilim Dalna doktora renimi iin grevlendirildi. Halen Karadeniz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Anabilim Dalnda aratrma grevlisi olarak almaktadr. Yurt ii ve yurt d bildirileri ve makaleleri vardr. Gerekli kaynaklar kullanabilecek dzeyde ngilizce bilmektedir.