Ileri Seviye PLC Seminer Notları 2005 - 1 - 4

Mnzhnr ZorIu AnndoIu ToknIk !
IsosI
IndusfrIyoI Ofomnsyon ToknoIojIIorI IoIumu
IIorI SovIyo I!C IrogrnmInmn Kursu Tommuz 2005 Iornovn / IzmIr
l

PLC Hakkinda Temel Bilgi

Programlanabilen mantk denetleyicisi, (bundan sonra PLC olarak ifade edilecek)
ierisinde mikrobilgisayar bulunan ve ardk kontrol devrelerinde kullanlan elektronik bir
kontrol elemandr.
PLC, balangta rle ile kontrole alternatif olarak gelitirildi. Fakat sonradan, sadece
rle yerine kullanlmad ve PLCnin yeni fonksiyonlar gelitirildi. PLCnin rleli kontrolden
en nemli fark, kontrol elemanlarn kontrol etme yntemidir. Rleli kontrolde, her bir rle
ve dier ekipmanlar birbirlerine kablolama ile balanr. PLCde ise bu ilemlerin tamam
bilgisayarda yada programlama konsolunda yazlan programn PLCye yklenmesi ile yaplr
ve kablolama ilemi sadece giri sinyalleri ve k elemanlar iin yaplr.
Gnmzde, MITSUBISHI, OMRON SIEMENS gibi pek ok firma PLC retimi
yapmaktadr. Her firma, rettii PLC iin, kendine zel programlama programlarn da
retmektedir. Fakat tm PLCler iin program yapma mant ve dnce ekli neredeyse
ayndr, sadece baz zel fonksiyonlar ve programlama dili farkll olabilir.
Bu seminer notunda, kullanacamz PLCler MITSUBISHI rn olduu iin, ayn
firmaya ait olan PLC rnlerine ait ierikler ve programlama anlatlacaktr.

Mnzhnr ZorIu AnndoIu ToknIk !IsosI
2

PLC icat edilmeden nce, kontrol sistemleri rle ile yaplmaktayd. Rleli kontrol,
aada aklanan eitli kusurlara sahiptir.

1. Kontak kusuru.
2. Kontak anmas.
3. Bir ok rleyi eklemek ve kablolamak ynnden ok zor bir grev.
4. Kontrol edilen iin ieriini deitirmek ok kark ve zordur.

Aadaki ekilde de grlecei gibi PLC, ierisinde mikrobilgisayarl (CPU)
elektronik devreler ve hafza (memory) bulunduran bir endstriyel mikrobilgisayar gerecidir.
PLC ile kontrolde, programlama konsolundan PLCye eitli giri sinyalleri ve kontrol
ierikleri gnderilir. Sonu olarak da k sinyalleri, k elemanlarna yneltilir.
Giri, k gereleri ve PLC arasndaki sinyal deiiminde giri arabirimi ve k
arabirimi olarak adlandrlan tekrarlayc (repeater) gereklidir.

ekil - 1 PLCnin i yaps

PLCnin yaps
PLCnin temel teknolojisi
Her PLC iin uygun
programlama dili ile yaplan
program, hafzaya gnderilir.
Program buraya
kaydedilir.
Giri bilgisi
mikrobilgisyara gelir. k bilgisi k gerelerini
kontrol etmede kullanlr.
Program
Hafza Giri arabirimi
Mikrobilgisayar
(CPU)
k arabirimi
3
Aadaki ekil, PLC ile balantya somut bir rnei gstermektedir. Anahtardan
gelen (buton, anahtar, seici anahtar, dijital anahtar) giri sinyalleri, sensrden gelen giri
sinyalleri ( snr anahtar, foto elektrik anahtar, yaklam anahtar) PLCnin
mikrobilgisayarna giri arabirimi aracl ile gnderilir.
Mikrobilgisayar (CPU), hafzada kaydedilmi olan programn ieriine ve giri
sinyallerine gre k sinyallerini kontrol eden bir geretir. (Elektromanyetik anahtar,
elektromanyetik valf, ana gereleri altrmada kullanlan yardmc kontrol elemanlardr.
Elektromanyetik kavrama ise display nitelerini ve gereleri srmede kullanlan kontrol
ekipmanlardr.)

Motor Elektromanyetik kontaktr Solenoid valf Lamba Dijital display

ekil 2 PLC ile giri k gereleri arasndaki balant

PLC
Giri gereleri Sensr giri gereleri
Buton Deitirme (gei ) anahtar Snr anahtar Fotoelektrik anahtar
Giri terminali
k terminali
Programlama Konsolu
k gereleri k grntleyici
4

Referans Programlama konsolu komut listesindeki komutlar kullanarak program yazmak ve
bu program PLC ye gndererek kaydetmek iin kullanlan bir programlama gerecidir. (Yukardaki
ekle referanstr.)

Hafzada kaydedilen program mikrobilgisayar (CPU) tarafndan aada gsterildii
gibi okunur. Okunduktan sonra da programn ierii yaplabilirliine gre kontrol edilir.
Program uygulanabilir olduunda, CPU tarafndan altrlr ve bir sonraki adma geilir.
Hafzadaki tm program tamamlandktan sonra bu ilem baarl bir ekilde tekrar edilir ve
bitirilir.
PLCnin hafza kapasitesi, tipine bal olarak deiir. rnein MITSUBISHI
firmasnn kk tip PLCsi olan FX2 serisinde, program kapasitesi 2000 adm (adm 0dan
adm 1999a kadar) ve program kapasitesi 8000 adm (adm 0dan adm 7999a kadar) olan
iki tip PLCsi vardr. Program kapasitesi, kk makinelerden byk makinelere kadar uygun
bir ekilde kullanlabilmesi iin mteri tarafndan talep edilir. OMRON firmas da SYSMAC
S6 ve C500 gibi rnleri ile mterinin farkl ihtiyalarna cevap verebilecek program
kapasitesine ve giri-k terminallerine sahip PLC leri piyasaya sunmutur.

Program oku

Program kontrol et

Program altr

Sonraki programa git

ekil 3 Program altrma metodu

Sonraki
program oku
Eer programda herhangi
bir hata yoksa altr.
Programn ieriini
kontrol et
Mikrobilgisayar hafzadaki program okur
5

Kontrol ieriini PLC hafzasnda saklamak iin programlama konsolunu kullanmak
yada kiisel bilgisayar kullanmak gibi farkl yollar vardr. Tipik programlama sisteminin ana
hatlar aadan itibaren aklanacaktr.

Merdiven diyagram ile programlama, kolay programlama iin ardk diyagram ile
yaplr. Merdiven diyagram ile program yapmann, insanlarn daha nceden alkn olduklar
elektrik devrelerinden yararlanarak program yapma gibi bir karakteristii vardr. Ardk
diyagrama ok benzerdir fakat ardk diyagramda kullanlan semboller ile merdiven
diyagramnda kullanlan semboller farkldr. Rleye rnek olarak semboller aada
gsterilecektir.

a kontak

b kontak

Bobin

Ardk diyagram Merdiven diyagram

Aada basit bir devre gsterilmektedir. Rlenin bobin ve konta ardk diyagramda
kullanlr. Bunun yerine, ladder diyagramda rlenin bobin ve kontan izmeye gerek yoktur.
Giri ve k dorudan izilmelidir. Dier bir ifade ile, PLC rlenin fonksiyonlarna da
sahiptir. Bu nedenle rleyi izmeye gerek yoktur.
Aadaki diyagram X1 (a kontak), X2 (b kontak) ve Y0 n kullanld bir
ardk diyagram ve merdiven diyagramn gstermektedir.

X1 X2 R X1 X2 Y0

R
Y0

Ardk diyagram Merdiven diyagram
PLC ye programlama
Ladder diyagram ile programlama (Merdiven diyagram)
6
Merdiven diyagram zel retici dil kullanlarak da aklanabilir. retici dil ile
yaplan programda, ilemin srasn ve yntemini grebiliriz. lemin sras ve yntemi,
programn analizi asndan gereklidir. Programn, sol ana hattan balayp sa ana hatta doru
alan her satr nite olarak tanmlanmaktadr. Bir satr, merdiven diyagramnda bir nitedir.
Bir nite baladnda, bu retici dilde LD komutu kullanlarak gsterilmelidir ve
nite sa tarafta sona erdiinde de retici dil iin OUT komutu kullanlmaldr. Aadaki
ekil bu anlatma bir rnek olarak verilmitir. Bu retici dil her firma iin farkldr. Fakat
teorisi hemen hemen tm rnler iin ayndr. Bu seminer notunda, donanmmz
MITSUBISHI firmasna ait olduu iin ayn firmaya ait olan belletici dil kullanlmtr.

X0 0 LD X0
M0 1 OUT M0
2 OUT M1
M1 3 END

retici dil
END

Merdiven diyagram

Aadaki tablo farkl firmalara ait retici dil ile ilgili bilgi vermektedir.

Firma Mantksal ifade Sembol
MITSUBISHI OMRON SHARP HITACHI
Mantksal ifadeyi a
kontak tan balat
(LoaD)

LD

LD

STR

ORG
Mantksal ifadeyi b
kontak tan balat (LoaD
Inverse)

LDI

LD NOT

STR NOT

ORG NOT
a kontan mantksal
oaltlmas, seri
balant (AND)

AND

AND

AND

AND
b kontan mantksal
oaltlmas, seri
balant (AND Inverse)

ANI

AND NOT

AND NOT

AND NOT
a kontan paralel
balanmas, mantksal
ekleme (OR)

OR

OR

OR

OR
b kontan paralel
balanmas, mantksal
ekleme (OR Inverse)

ORI

OR NOT

OR NOT

OR NOT
Mantksal bloun seri
balants (AND Block)

ANB

AND LD

AND STR

AND ORG

?
Mantksal bloun paralel
balants
(OR Block)

ORB

OR LD

OR STR

OR ORG
Mantksal ilemin k
(OUT)

OUT

OUT

OUT

OUT
Mantksal ilemde
boluk (Hibir ey
yaplmamas)

NOP

NOP

NOP

NOP
Program sonunun
tanmlanmas (Bu
programn bitmesi deil,
ilemin sona gelmesi
demektir.)

END

END

END

END

Grafik: Farkl firmalara ait retici dil grafii

Her firma, i rle, zamanlayc, sayc gibi elemanlar iin kendine zg yerleime
sahiptir. Aadaki tabloda bu duruma ait bilgiler verilmektedir.

MITSUBISHI
A1SH
MITSUBISHI
FX2N
OMRON
CQM1H
OMRON
C200HE
OMRON
CS1
HITACHI
H-200

Giri k
rlesi
(Maksimum,
toplam)

256 points
X00-XFF
Y00-YFF
(X ve Y st
ste gelmez)
256 points
X00-X267
Y00-Y267
(X ve Y st
ste gelir)
Input
256 points
0CH-15CH
Output
256 points
100CH-
115CH
640 points
0CH-29CH
300CH-
309CH
(Giri ve k
st ste
gelmez)
5120 points
0CH-319CH
256 points
X00-X1515
Y00-Y1515
(X ve Y st
ste gelmez)

Yardmc rle
2048 points
M0-M999
L1000-L2047
500 points
M0-M499
2368 points
16CH-89 CH
116CH-
189CH
6464 points
30CH-231CH
310CH-
511CH
42304 points
1200CH-
1499CH
3800CH-
6143CH
1984 points
R0-R7BF
100ms
zamanlayc

200 points
T0-T199
M1000-L2047
200 points
T0-T199
10ms
zamanlayc

56 points
T200-T255
46 points
T200-T245
4096 points
T0-T4095

Sayc
256 points
C0-C255
200 points
C0-C199
512 points
(Zamanlayc
ve saycnn
toplam)
Zamanlayc
TIM0-TIM511
Sayc
CNT0-
CNT511
Yksek hzl
zamanlayc
TIM0-TM15
(Sayc ve
zamanlayc
st ste
gelmez)
512 points
(Zamanlayc
ve saycnn
toplam)
Zamanlayc
TIM0-TIM511
Sayc
CNT0-
CNT511

(Zamanlayc
ve sayc st
ste gelmez)
4096 points
C0-C4095
512 points
(Zamanlayc
ve saycnn
toplam)
Zamanlayc
TD0-TD255
Sayc
CU0-CU511

(Zamanlayc
ve sayc st
ste gelmez)
CH Kanal anlamna gelir. Eer 0 dan 15 e
kadar iki basamakl bir say her bir kanaln
sonuna eklenirse, bu rle numaras olarak
gsterilecektir.

Tablo. PLCler iin tahsisat tablosu
Farkl firmalarn PLClerine ait tahsisat tablosu
8

PLC iin bir devre dizayn edilip altrlacaksa, devre dizaynna ait aada
gsterilen yntemi izlemek gereklidir.

Kontroln ierii ve artlar kavranlmaldr.

Hareketin zaman grafii izilmelidir.
Terminallere giri k gereleri ayrlmaldr. (Ayn tr
gerelerin kullanlmas durumunda birlikte ayrlabilir.)

Gerelerin ayrlmas ve ladder diyagramnn izilmesi
genellikle ayn zamanda yaplmaktadr.
st ste kullanmdan kanmak iin tahsisat tablosu
yapmak faydaldr.

Devre, kontrol srasna uygun olarak izilmelidir. ( Bu
durumda devrenin anlalmas ve izilmesi
kolaylaacaktr. rnein kontrol devresi ile operasyon
devresi birbirinden blok olarak ayrlrsa anlalmas daha
kolay olacaktr.)

Ladder diyagram zerinde program yaplmasna kodlama
(coding) denilmektedir.

Programn kontrol edilmesi, debug olarak adlandrlr.
PLC ve yazlm, yaplan program kontrol etme
fonksiyonuna sahiptir. Eer programda bir hata varsa,
hata mesaj ve hata kod numaras grntlenmelidir.

Test edilirken programn yapld zelliklere uygun
olarak alp almad kontrol edilmelidir. Program
EPROM veya EEPROM ierisine kaydedilmelidir.

altrmaya balanmaldr.

ekil 5 Devre dizayn ak

Devre dizayn
Devre dizaynnn ak
Kontrol ierii kavranlmal
Giri k gereleri ayrlmal
PLC ile giri - k balanmal
Yardmc rle, zamanlayc,
sayc vb. ayrlmal
Ladder diyagram izilmeli
Program kodlanarak PLC ye
yklenmeli
Hatas varsa giderilmeli
altrlp test edildikten sonra
program kayt edilmeli
altrlmal
9

PLCye programn yapld iki popler metod vardr. Birisi, programlama konsolu
ile, dieri ise kiisel bilgisayar ve zel yazlm kullanarak program yapmadr.

(1) Programlama konsolu

Programlama konsolu, komut listesindeki komutlar (retici dil) kullanarak
PLCye program yazmaya ve yklemeye yarayan bir geretir. Bu eleman klavye
ve gsterge blmlerine sahiptir.

(2) zel yazlm

Bilgisayar ve zel bir yazlm
kullanarak ardk diyagram izmek
mmkndr. Bu yntem, PLC ye program
yazmak ve transfer etmek iin kullanlan en
yaygn yntemdir. Fabrikalarda programlar
dorudan deitirmek iin Laptop
kullanlmaktadr. Yukarda bahsettiimiz zel yazlmlardan bazlar aada ifade edilmitir.

MITSUBISHI FX-PCS/WIN
GX-Developer
OMRON CX-Programmer
SIMENS STEP7

PLC reticileri, kendi rnleri iin farkl programlama dili (retici dil - komut dili)
kullanmaktadr. Bu farkl dil, PLC programlama metodunun farkllndan yada PLCnin
fonksiyonlarnn farkllndan kaynaklanmaktadr. Fakat temelde birbirlerine benzerdirler.
PLC komut kelimeleri, 16dan 32ye kadar olan giri ve klar ile ve
karlatrmal olarak, kolay anlalabilir bir ekilde, basit elektrik devrelerine karlk gelecek
ekilde aklanacaktr.

Aadaki tablo, MITSUBISHI rnleri iin, basit elektrik devrelerine gre komut
kelimeleri hakknda aklayc bilgi vermektedir.

Programlama gereleri
PLC iin komut dili (retici dil)
l0
MCR N
MC N

Sembol ad Fonksiyon Devre, Eleman
LD Load lemi balat (a kontak)

LDI Load inverse lemi balat (b kontak)

AND And

Seri balant (a kontak)
ANI And Inverse

Seri balant (b kontak)
OR Or

Paralel balant (a kontak)
ORI Or Inverse

Paralel balant (b kontak)

ANB And Block

Bloklar arasnda seri balant

ORB Or Block

Bloklar arasnda paralel balant

OUT Out Bobine enerji verili

NOP Nop

lem yok Boluk
SET Set

Bobine enerji verili (Mhrlemeli)
RST Reset

Bobin enerjisi kesili
PLS Pulse

Enerji verildii anda bir seferlik
ykselen sinyal

PLF Pulf

Enerji kesildii anda bir seferlik
ykselen sinyal

MC Master control

Master Control Blockun
balamas

MCR Master control
reset

Master Control Blockun bitmesi

MPS Push

Hafzann set edilmesi
MRD Read

Hafzann okunmas
MPP Pop

Hafzann okunmas ve
resetlenmesi

END End Programn tamamlanmas Programn tamamlanmas
(0nc adma dn)

ekil 6 Temel ardk komutlar (retici dil komutlar) (MITSUBISHI)

SET
RST
PLS
PLF
MPS
MRD
MPP
ll

(1) LD
Load kelimesinin ksaltlm halidir. Normalde ak olan a kontakn ana enerji hattna
balanmasn ifade eden komut kelimesidir.

(2) LD
Load inverse kelimelerinden alnmtr. Normalde kapal olan b kontakn ana enerji hattna
balanmasn ifade eden komut kelimesidir.

Aada ardk diyagram ve retici dil (komut kelimeleri ) birlikte grlmektedir.

Ardk diyagram retici dil
ekil 7 LD ve LDI

(3) AND
Bu komut VE olarak aklanr ve normalde ak olan bir konta (a kontak) baka bir kontaa
seri olarak balamay ifade eden komut kelimesidir.

(4) AN
AND inverse komut kelimelerinin birletirilmesi ile oluturulmutur. Normalde kapal olan (b
kontak) konta baka bir kontaa seri balamay salayan komut kelimesidir.

(5) OR
Bu komut, VEYA olarak aklanr ve normalde ak olan bir konta baka bir kontaa paralel
balamay salayan komut kelimesini ifade eder.

(6) OR
OR inverse komut kelimelerinin birletirilmesinden oluturulmutur. Normalde kapal olan bir
konta (b kontak) baka bir kontaa paralel balamay ifade eden komut kelimesidir.

(7) OUT
k yada bobini enerjilendirmeyi salayan komut kelimesidir.
Temel bilgi
Step No. Operation Address
000 LD X000
001 OUT Y000
002 LDI X001
003 OUT Y001
004 END
Adres
Adres
Ana enerji hatt
l2

Aadaki ardk diyagram ve retici dil, yukarda anlatlan (1) (7) arasndaki komutlar
gstermektedir.

X000 X001 X002

X003

X004

X005

ekil 8 (1)(7)

(8) ANB ANB ANB ANB
Bu komut VE Blok olarak aklanr. Bloklar birbirine seri balamak iin kullanlan
komut kelimesidir.

(9) ORB ORB ORB ORB
Bu komut Veya blok (OR Block ) olarak aklanr. Genellikle seri olarak balanm
olan kontaklarn blok halinde paralel balanmas amac ile kullanlr.

Aadaki ardk diyagram ve retici dil (1) (9) arasndaki komutlara rnek
olarak verilmitir. zleyen retici dilde, adm numaras 006 007 ve 008 009 da program
paralel devreler halinde yapldktan sonra birbirlerine ANB komutu ile balanmaldr.
OR X004
OUT Y000
Y001
Y000
000 LD X000
001 AND X001
002 ANI X002
003 OUT Y000
004 LD X003
005 OR X004
006 ORI X005
007 OUT Y001
008 END
Bus
LD X000 AND X001 ANI X002
LD X003
ORI X005
OUT Y001
Ana hatta
bal
Ana hatta
bal
Irogrnm sonundn I
komufunu kuIInniniz.
l3
Y001
Y000
000 LD X000
001 AND X001
002 LD X002
003 ANI X003
004 ORB
005 OUT Y000
006 LD X004
007 OR X005
008 LD X006
009 ORI X007
010 ANB
011 OUT Y001
012 END
Bus
LD X000 AND X001
ANI X003
OUT Y000
LD X002
OR X005
OUT Y001
LD X006
ORI X007
ANB
ORB

X000 X001

X002 X003

X004 X006

X005 X007

ekil 9 (1)(9)

X000 X002 X005 X006

X001 X007 X008

X003 X009 X010

X004 X011

ekil 10 (1)(9)

X005 X011 arasndaki program paralel olarak tamamlandktan sonra ANB komutu
kullanlarak nceden yaplan program ile birbirine seri olarak balanr.
LD X004
ANB
Y000
000 LD X000
001 OR X001
002 ANI X002
003 ORI X003
004 OR X004
005 LD X005
006 AND X006
007 LD X007
008 ANI X008
009 ORB
010 LDI X009
011 ANI X010
012 ORB
013 OR X011
014 ANB
015 OUT Y001
016 END
Bus
LD X000
ANI X002
OUT Y000
OR X001
ORI X003
OR X004
ANI X010 LDI X009
OR X011
LD X005 AND X006
LD X007 ANI X008
l4

(10) 8ET 8ET 8ET 8ET
Bu komut bit aygtn srekli olarak ON konumuna getirir.

(11) R8T R8T R8T R8T
Bu komut bit aygtn srekli olarak OFF konumuna getirir.

Aadaki ardk diyagram, retici dil ve zaman grafikleri, SET ve RST
komutlarnn uygulamasn gstermektedir.
SET komutu, ayn k aygt iin birden fazla kullanlabilir. Kark ladder
diyagramlarnda SET komutu ve her bir giri kouluna uygun k adresi, ayn k adresi
kullanlsa bile giri koullarnn farkllna baklmaz.


ekil 11 SET ve RST

X000

X001

X002

X003

Y000

ekil 12 Zaman Grafii
(12) MP8 MP8 MP8 MP8
Bu komut, PLCnin o andaki aktif ileminin sonucunu hafzaya almaya yarar. MPS
ladder diyagramnda balant noktasna set edilir.

000 LD X000
001 SET Y000
002 LD X001
003 SET Y000
004 LD X002
005 SET Y000
006 LD X003
007 RST Y000
008 END
l5
(13) MRD MRD MRD MRD
Bu komut bir hafza okuma komutudur ve kullanld yerdeki PLC nin aktif ileminin
sonucunu okur. MRD komutu, MPS komutundan sonraki noktaya set edilir ve bir nce set
edilen noktadaki veri okunur, ayn zamanda bir sonraki balant noktasn da bu nokta ile
balant kurmaya zorlar.

(14) MPP MPP MPP MPP
Bu komut kullanld noktada, PLCnin ierisindeki ilemlerin sonucunu okumaya ve
reset etmeye yarar. MPP komutu, birden ok kola ayrlan devrede, en son k noktasna set
edilir. MPS komutu kullanlan bir devrede MPP komutu da son olarak kullanlmaldr.
MPS, MRD ve MPP komutlar, k bobinlerini kontan sol tarafna balamak iin
kullanlr. Eer bunlar bu ilem iinde kullanlmazlarsa, sadece son kontan sa taraf
yaplabilir. Aadaki uygulama, MPS, MRD ve MPP komutlarna rnek olarak verilmitir.
Ayn ardk diyagram iin sa tarafnda iki adet retici dil kullanlarak yaplm program
verilmitir. Bu programlardan sol taraftakinde MPS, MRD ve MPP komutlar kullanlm, sa
taraftakinde ise bu komutlar kullanlmamtr. Bu iki program birbirisinin aynsdr.

X000 X001 X002

X003

X004

X005

ekil 13 MPS, MRD ve MPP
Step Op. Add.
000 LD X000
001 AND X001
002 MPS
003 AND X002
004 OUT Y001
005 MRD
006 AND X003
007 OUT Y002
008 MRD
009 AND X004
010 OUT Y003
011 MRD
012 OUT Y004
013 MPP
014 AND X005
015 OUT Y005
016 END
Y001
Y002
Y003
Y004
Y005
MPS
MRD
MRD
MRD
MPP
Step Op. Add.
000 LD X000
001 AND X001
002 AND X002
003 OUT Y001
004 LD X000
005 AND X001
006 AND X003
007 OUT Y002
008 LD X000
009 AND X001
010 AND X004
011 OUT Y003
012 LD X000
013 AND X001
014 OUT Y004
015 LD X000
016 AND X001
017 AND X005
018 OUT Y005
019 END
l6

ekil 13 gibi dallara ayrlan bir ardk diyagramda, MPS, MRD, MPP gibi komutlar
kullanlmazsa, LD X000 ve AND X001 komutlar her bir daln bana eklenmelidir. O
nedenle, kark bir devre yaplmas gerektii durumlarda, programn adm says ok
artacaktr. Buna bal olarakda programlama konsolu ile program yapmak ok daha zor bir
hal alacaktr.

l?
MC N
Nest

15) PL8 PL8 PL8 PL8
Bu bir sinyal komutudur. Bu komut uygulandnda sadece ilk deiim sinyali alnr.

(16) PLF PLF PLF PLF
Bu bir sinyal dme komutudur. Bu komut uygulandnda sadece son deiim sinyali
alnr.
Aadaki ardk diyagram ve retici dil PLS ve PLF komutlarn gstermektedir.

X000

M0

X001

M1

ekil 14 PLS ve PLF

X000

X001

M000

M001

Y000

ekil 15 Zaman grafii

(17) MC MC MC MC
MC (Master Control), ynetici kontrol blounun balangcn ifade eder. (Program
adm 3)

Ynetici kontrol blounun grup seviyesi, (Nest) 0 dan 7 ye kadardr. (Toplam sekiz
adet)

000 LD X000
001 PLS M000
003 LD M000
004 SET Y000
005 LD X001
006 PLF M001
008 LD M001
009 RST Y000
010 END
PLS MO
SET Y0
PLF M1
RST Y0
l8
MCR N
000 LD X000
001 MC N0
SP M100
004 LD X001
005 OUT Y001
006 LD X002
007 OUT Y002
008 MCR N0
010 END
Y001
Y002
MC N0 M100
MCR N0
(18) MCR MCR MCR MCR
MCR (Master Control Reset), ynetici kontrol blounun bitiini ifade eder.
(Program adm 2)

Aadaki ardk diyagram ve retici dil, MC ve MCR komutlarnn kullanmna
rnek olarak verilmitir.

X000

N0 M100
X001

X002

ekil 16 MC ve MCR

X0 butonuna basldnda ( Master Control ON olduunda) MC ve MCR komutlar
arasnda kalan ilemler gerekletirilir. X0 butonu serbest brakldnda ise, bu iki komut
arasnda kalan ilemler gerekletirilmeden atlanr.
(a) MC komutu, yardmc rle (M) ve k rlesi (Y) iin etkilidir.
(b) LD komutu, MC komutundan sonra uygulanr.
(c) MC komutu uyguland anda, ana elektrik hatt (bus line) MC komutunun bir
altna kayar. MCR komutu ile de orijinal noktasna dner.
(d) Grup (Yuva) seviye numaras kk numaradan byk numaraya doru (N0,
N1, N7) kullanlmaldr.
(e) MCR komutu kullanldnda (Nest seviyesi ile birlikte), kullanld grup
seviyesi ve zerindeki seviyeleri resetler. En sonunda N0 nest seviyesi de
resetlenmelidir.

Aadaki ardk diyagrama gre retici dilde program yaznz ve almasn
aklaynz.

Uygulama 1
l9

X000

N0 M10
X001

X002

N1 M11
X003

X004

X005

(18) NOP NOP NOP NOP
Bu, ilem yok yada nemsiz satr anlamnda bir komuttur. PLC ierisindeki program
silindiinde, tm komutlar NOP eklinde olmaldr. Program ierisinde de NOP komutu
kullanlabilir, bu durumda program iletilirken bu satrlar atlatlr ve dier komutlar
altrlr. Fakat gerekli olmad durumlarda, program admnn daha da uzamasna
meydan vermemek iin bu satrlarn silinmesi daha uygundur.

(19) END END END END
PLC giri ilemini, k ilemini ve program altrmasn tekrar edebilir.
Programn en son satrna END komutunun yazlmas durumunda, PLC, bundan sonra
yazlan komutlar altrmaz ve hemen k ilemini altrr.
Ve end komutu, test altrmasnda, programn blmlerine konularak programn
her bir blounun sras ile kontrol salanabilir.

000
001

004
005
006
007

010
011
012
014
015
016
018
019
020
Y000
Y002
Y001
Y1
MC N0 M10
MCR N1
MC N1 M11
MCR N0
END
20
MC N0 M100
MCR N0

(20) 8P 8P 8P 8P
SP (Space, boluk). Boluk tuu, sayc ve zamanlaycya sabit sayy girmede, MC
komutunda vb. kullanlr. Bu bir komut olarak alglanmamaldr.

X000

N0 M100
X001

X002

Aadaki izelge, fonksiyon komut snflandrmasn gsterir.

Fonksiyon (Grev) Komut
Komut, kontak olarak ele alnr. LD AND OR
LDI ANI ORI
Komut, bobin olarak ele alnr. OUT PLS SET
PLF RST
Komut, balant olarak ele alnr. ANB MPS MPP
ORB MRD
Dier tr komutlar. MC NOP
MCR END
000 LD X000
001 MC N0
SP M100
004 LD X001
005 OUT Y001
006 LD X002
007 OUT Y002
008 MCR N0
010 END
Y001
Y002
INPUT ilemi

000 LD X000
001

OUT Y000
END
NOP
NOP
NOP
NOP

OUTPUT ilemi
END komutu, programn sonuna
konulmaldr. Eer program
sonunda END komutu
kullanlmazsa, hata meydana
gelir.
2l

(1) Programn uygulama sras

Kontak ve adrm
1-LD 5-OUT 1-LD 2-AND 4-OUT

2-LD 3-AND 4-ORB 3-LD

Programlama srrasr
A B C G H K

D E I J M

F

A B C 1 G H 5 K 10

D E 2 3 I J 6 7 M
9
8 11
F 4

Program, soldan saa ve yukardan aaya doru altrlacaktr.
(2) Ayn bobin iin akm ve hazrlk

Aynr bobin iin akrm
PLC programnda ayn bobin birden fazla yerde altrlacaksa, en son kullanlan
kontak ncelie sahip olur. (Bobin, en son kullanlan kontan durumuna gre k verir.)
Programlama iin uyarc ifadeler
Y001
Y001
ORB komutuna gerek yoktur.
L
N
L
N
22
Y001
Y002
Y001
X001
Y001
X002

Giriler X001=ON X002=OFF

Yandaki ekilde, ayn devre ierisinde Y001
bobini iki kez kullanlmtr.
X0 ON olduu iin, ilk Y001 bobini de ON
olur. Dolaysyla Y002 de ON olur.
X2 konta OFF olduu iin ikinci kez
kullanlan Y001 bobini de OFF durumuna
gelecektir. Sonu olarak Y001 bobininin son hali
OFF olacaktr.

k durumu Y001=OFF Y002=ON

Aynr bobin iin hazrrlrk
Program ierisinde ayn bobinin birden fazla kullanm yasaklanmamtr ancak bu
kullanm ile ilemler karmak bir hal alacaktr. Bu sebeple ayn bobini birden fazla
kullanmak yerine, aadaki deiiklie benzer deiiklikler yapmak daha uygun olacaktr.

Y001
Y001
Bu ihmal edilecektir.
Y001
M000
M001
Y001
X000 X001 X000 X001
X002 X003
X004
X002 X003
X004
X000 X001
X002 X003
X004
M000
M001
23

(3) Programlama iin yasaklanm konu

Kpr devresi

Yukardaki her iki devreye de akm vermemiz gerekirse, soldaki devreyi ncelikle
sadaki devre haline sokmalyz. Bu iki devre birbirisinin aynsdr fakat soldaki devre
programlama olarak hatal bir devredir. Sadaki devre, X001 ve X003 dikkate almaz isek,
dier kontaklarn yalnz yada blok halinde paralel balantsndan meydana gelmitir.

Bobinin baglantrsr

Bobinin sa tarafna kontak izilmemelidir.
Y001 Y001
X000 X001
X002 X003
X004
X002 X004
X001
X000
X000 X004
X002
X003
Y000
Y001
Y000
Y001
X000 X001 X002
X000 X001 X002
24

LER SEVYE PLC

PLC deki veri ilemenin temeli, ekleme, karma, arpma ve blme gibi matematiksel
ilemler kullanlarak verilerin ilenmesidir. Bu almalar uygulandnda verilerin boyutu ve
ekli dikkate alnmaldr. Sadece on tabanl (decimal) saylar kullanlmad iin veri
boyutunda kstlamalar vardr.
Dier taraftan merdiven diyagram kullanlarak matematiksel ilem bilgisi tanmlanaca
zaman, bu tanmlama PLC ierisine entegre edilmemitir. PLCnin temel prensipleri ayn
olmakla birlikte baz gelimi fonksiyonlar retici firmaya bal olarak deiiklik
gstermektedir. Ekipmanlarmz MITSUBISHI olduu iin bu seminer notunda Mitsubishi
rnleri alnmtr.

Genellikle gnlk hayatta 1,2,3,...9,10,11 gibi saysal veriler kullanlr. Bu saylar Decimal
(onlu) say olarak adlandrlr. Decimal saylar gnlk hayatta hesaplamalar yapmak iin
kullanlr.
PLC ierisinde ilem yapmak iin Binary (kili) saylar kullanlr. Fakat binary saylarn
kullanlmas ierisinde pek ok 0 ve 1 olduu iin ilemlerin anlalmasn
zorlatrmaktadr. Dier yandan bilgi gnderme yada alma ileminde sinyal hatlarnn
kodlanmas binary saylarla daha kolaylkla yaplabilir. Ayn zamanda octal (sekizli ),
hexadecimal (onaltl) ve BCD (Binary kodlanm decimal) say kodlar da kullanlmaktadr.
Sral kontrol teknolojisinde Binary ve BCD kod sistemi en ok kullanlan sistemdir.

Bir sinyal hatt, ikili say sistemi kullanlarak aklanabilir ve bu sinyal hattnda 0
ve 1 olmak zere sadece iki durum vardr. rnein, 16 (Decimal) says ikili say sistemi
ile 10000 olarak yazlabilir ve bu gsterim eklinde her bir saynn bir arl vardr, bu
da birinci say iin;2
0
, beinci say iin 2
4
eklinde ifade edilebilir.
Ayn zamanda devreye enerji verip kesmek yada PLC ierisindeki rleleri yada
hafzalar aktif yada pasif yapmak iin de ikili say sistemi kullanlr. Devreye enerji
verilmesi yada herhangi bir elemann aktif olmasn 1 bunun tersi yani devre enerjisinin
olmamas yada herhangi bir elemanin pasif durumda olmasn da 0 sinyali ile gstermek
devre aklamalarnda bize kolaylk salayacaktr.

Octal (Sekizli) Say Sistemi :
Octal say sistemi 0 ile 7 arasndaki rakamlarn kullanld say sistemidir.
Binary sayy en sadan itibaren erli gruplara blerek ve 0 ile 7 arasndaki
rakamlar kullanarak octal say sistemine dntrebiliriz.

Saysal Veri Kavram
kili Say Sistemi
Sekizli Ve Onaltl Say Sistemi
25
Hexadecimal (Onaltl) Say Sistemi :
Onaltl say sistemi 16 tr durum ile aklanabilir. Bunlar 0 ile 9 aras rakamlar
ve A ile F aras harflerdir (Decimal say ile 0-15 arasndaki saylar) . Binary say,
drderli gruplara blnerek ve her bir drtl grubun hexadecimal karl bulunarak
dnm ilemi yaplabilir.
Say olarak hexadesimal say kullanlmak isteniyorsa, karkla meydan
vermemek iin saynn sonuna yada bana H harfi eklenmelidir. rnein; H10
yada 10H (decimal karl 16), H2A yada 2AH (decimal karl 42).

kili (Binary) say
Y007 Y006 Y005 Y004 Y003 Y002 Y001 Y000
0 0 0 1 1 1 0 1
128 64 32 16 8 4 2 1

168 164 162 161

0 0 0 1 1 1 0 1
8 4 2 1 8 4 2 1

16
1
say 16
0
say
Hexadecimal 11=1 18+14+11=13 D
1 D
16 1

Y007 Y000 arasna H1D saysn yerletirdiimizi dnrsek; bunun
anlam Y4, Y3, Y2 ve Y0 klarnn aktif olmas demektir ve bu ikili say sisteminde
00011101 eklinde gsterilebilir. Ayn say decimal say sisteminde 29 a eittir.
H1D (Hexadecimal) = 00011101 (Binary) = 29 (Decimal)

BCD, Binari kodlanm decimalin ksaltlm halidir. Bu say sistemi, ikili say
sisteminin en sadan itibaren drderlik bitlere blnmesi ile gsterilir. Her drtl bit
sfrdan dokuza (decimal) kadar olan saylar alabilir. BCD say sistemi, binary say
sistemi ile bilgisayar dnyas arasndaki iletiimde kullanlr.
BCD say sistemini kullanrken her bir drtl bitin decimal deerinin dokuzu
gememesine zen gsterilmelidir.
BCD kod sisteminde drderlik bitler kullanyoruz ve bu drderli bitler ierisinde
8 ile ayn anda 2 yada 4 ve 80 ile ayn anda 20 yada 40n kullanlmas mmkn
deildir, nk bunlar birlikte kullanlrsa toplam deer 9 ( yada 90) u aacaktr.

BCD Say Sistemi
26

Binary, octal, hexadecimal ve BCD say sistemleri u ana kadar akland.
Aadaki tablo her bir say sistemindeki bit yaplarn gstermektedir.

Decimal
0
BCD
0 0 0 0 0 0 0 0
Hexadecimal
0 0
Binary
0 0 0 0 0 0 0 0
Oktal
0
1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1
2 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 0 0 0 0 0 0 1 0 2
3 0 0 0 0 0 0 1 1 0 3 0 0 0 0 0 0 1 1 3
4 0 0 0 0 0 1 0 0 0 4 0 0 0 0 0 1 0 0 4
5 0 0 0 0 0 1 0 1 0 5 0 0 0 0 0 1 0 1 5
6 0 0 0 0 0 1 1 0 0 6 0 0 0 0 0 1 1 0 6
7 0 0 0 0 0 1 1 1 0 7 0 0 0 0 0 1 1 1 7
8 0 0 0 0 1 0 0 0 0 8 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0
9 0 0 0 0 1 0 0 1 0 9 0 0 0 0 1 0 0 1 1 1
10 0 0 0 1 0 0 0 0 0 A 0 0 0 0 1 0 1 0 1 2
11 0 0 0 1 0 0 0 1 0 B 0 0 0 0 1 0 1 1 1 3
12 0 0 0 1 0 0 1 0 0 C 0 0 0 0 1 1 0 0 1 4
13 0 0 0 1 0 0 1 1 0 D 0 0 0 0 1 1 0 1 1 5
14 0 0 0 1 0 1 0 0 0 E 0 0 0 0 1 1 1 0 1 6
15 0 0 0 1 0 1 0 1 0 F 0 0 0 0 1 1 1 1 1 7
16 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 2 0

99 1 0 0 1 1 0 0 1 6 3 0 1 1 0 0 0 1 1 1 4 3

Farkl say sistemlerini ieren tablo

kili say sisteminin her bir rakam 1(ON) yada 0(OFF) ile gsterilir. 1 veya 0 ile
gsterilen en kk birime bit ismi verilir.

kili
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0bit

Bir bayt Bir bayt

Bir kelime

Sfr ile yedinci bit arasndaki sekiz bitten oluan veriye (one byte) bir bayt ad
verilir. Onalt bitten meydana gelen veriye ise (one word) bir kelime ad verilir.

Veri Biimi
2?

Aadaki ekil 16 bitlik verinin durumunu gstermektedir. aret biti olan ilk bit
en nemli zellie sahiptir. Bu rakamn 0 olmas, saynn Pozitif, aksine 1 olmas
ise Negatif olmas demektir. aret bitinin + veya yaplmas ile (Pozitif veya
negatif) verinin pozitif yada negatif deer almas deitirilebilir.

16 bit

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1
6
3
8
4

8
1
9
2

4
0
9
6

2
0
4
8

1
0
2
4

5
1
2

2
5
6

1
2
8

6
4

3
2

1
6
8 4 2 0

aret biti
0:Pozitif
1:Negatif

Negatif saylarla almak
2-5= - 3 gibi bir hesaplamada, negatif say olan 3, nne konulan iareti ile
gsterilir. Dier yandan ayn durum, bir st rakamdan bor alnarak da ifade edilebilir.
2-5=-10+(12-5)=-10 7=- 7. Bu dzenleni ona tamamlayan tens complement-
olarak adlandrlr.
PLC ierisinde iaret binary olarak ve saynn ikiye tamamlayan alnarak
gsterilir. rnein, D10 veri kaydedicisinin (Data register) ierii negatif bir say ise,
bu veri kaydedici ierisinde saynn ikiye tamamlayan kullanlarak gsterilebilir. Tam
say, her bir bitin tersinin alnp sonuca 1 eklenmesi ile elde edilebilir.
- 3n ikiye tamamlayannn ve gerek saynn gsterimi aadaki gibidir.

kiye tamamlayan
Verinin tersinin alnmas
Bir eklenmesi

16 ve 32 bitlik verinin ynetimi
!ofor !ofor !ofor !ofornns nns nns nns
Eer zamanlayc yada sayc negatif sayya ayarlanrsa, hata mesaj ile
karlalr ve zamanlayc yada sayc asla almaz. nk
zamanlayc ve sayc sadece 0 ile 32,767 arasndaki pozitif saylar
kullanr. (Yukar aa sayc negatif saylar da kullanabilir. )
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1
28
Aadaki tablo ikili ve onlu say sistemindeki tipik pozitif ve negatif saylar gsterir.

Binary Decimal

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1
0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 32,766
0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 32,767
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 -1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 -2
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 -32,767
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 -32,768

32 bit veri st 16 bit ve alt 16 bitlik verilerin birlemesinden oluur. st ve alt
bitlerin dzenlenmesi ile oluan 32 bitlik veri ierisine 2,147,483,648 ile
+2,147,483,647 arasndaki saylar girmek mmkndr.

st 16 bit Alt 16 bit

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1
0
7
3
7
4
1
8
2
4

5
3
6
8
7
0
9
1
2

2
6
8
4
8
5
4
5
6

1
3
4
2
1
7
7
2
8

6
7
1
0
8
8
6
4

3
3
5
5
4
4
3
2

1
6
7
7
7
2
1
6

8
3
8
8
6
0
8

4
1
9
4
3
0
4

2
0
9
7
1
5
2

1
0
4
8
5
7
6

5
2
4
2
8
8

2
6
2
1
4
4

1
3
1
0
7
2

6
5
5
3
6

3
2
7
6
8

1
6
3
8
4

8
1
9
2

4
0
9
6

2
0
4
8

1
0
2
4

5
1
2

2
5
6

1
2
8

6
4

3
2

1
6

8

4

2

1

Sral kontrol teknolojisini anlamada aygt ok nemlidir. nk, tm veriler
aygt kullanlarak aklanmaldr. PLC de bit ve kelime aygt olmak zere iki tr
aygt vardr. Bit aygt sadece 1 ve 0 sinyallerini gsterebilir. (rnein, X, Y, M, S
birer bit aygtdr.) Kelime aygt ise saysal deerleri gsterebilir. (rnein T, C, D
birer kelime aygtdr.)

Kelime aygt bir kaydedicidir ve 16 yada 32 bitlik veriyi kaydetmek zere
tasarlanmtr. Aadaki ekilde gsterilir.
Aygt (Device)
aret biti
0:Pozitif
1:Negatif
29

(1) Veri Kaydedicisi (Data resister) (D)
Bu veri kaydedicisi ile 16 bitlik veri yada iki adet 16 bitlik veri kaydedicisinin
birlikte kullanlmas ile 32 bitlik veri kontrol edilebilir.

16 bit veri D0

32 bit veri
D1 D0

Eer dk numaral veri kaydedicisi 32 bitlik data iin ayarlanr ise, otamatik
olarak bir st numaral veri kaydedicisi ayrlr.

(2) Zaman kaydedicisinin gncel deeri (T)
Zamanlaycya, gncel deer olarak saysal bir deer verilebilir. Bu kaydedici,
bir st bitte bulunan sfr 0 yznden 16 bitlik bir kaydedicidir ve 0 ile 32.767
arasndaki deerleri alabilir. Zamanlaycya verilen deer eer negatif bir deer
olursa, zamanlayc almaz.
Zamanlaycnn birimi ayarlanan zamanlayc numarasna gre 100ms, 10ms
ve 1ms olarak deiiklik gsterir.
(3) Saycnn gncel deeri ( C )
Saycya gncel deer olarak saysal bir veri girilebilir. Ayar numarasn deitirmek
sureti ile yukar sayc ve aa sayc elde edilebilir.
(Yukar sayc iin)
st bitteki 0 nedeniyle bu kaydedici 16 bitliktir ve 0 ile 32.767 arasndaki
saylar deer olarak alabilir. (Eer bu say negatif olarak girilirse, sayc alamaz.)
(Aa sayc iin)
Bu kaydedici 32 bitlik bir kaydedicidir ve negatif saylar da alabilir. Alabilecei
saylar; -2147483648 ile +2147483647 arasndaki saylardr.

Bit aygt sadece 1 ve 0 bilgisini gstermek iin kullanlr. rnein giri
rlesi (X), k rlesi (Y), yardmc rle (M), durum (S) vb. Bit aygt sadece 1,
kapal yada 0, ak bilgilerini tamasna ramen, bu aygtlarn birletirilmesi sureti
ile saysal bilgiler de tanabilir.
Her bir nitesi drt bitten oluan, 1-8 nitelik bit aygt birletirilir ise, bununla
32 bite kadar olan bilgileri kaydetmek mmkndr.
Kelime Aygt (Word Device)
Bit aygt (Bit Device)
30

( K4Y0 )
st 4. say 3. say 2. say 1. say Alt

Y17 Y16 Y15 Y14 Y13 Y12 Y11 Y10 Y7 Y6 Y5 Y4 Y3 Y2 Y1 Y0
aret biti 0:Pozitif 1:Negatif

( K4M0 )
st 4.say 3. say 2.say 1. say Alt

M15 M14 M13 M12 M11 M10 M9 M8 M7 M6 M5 M4 M3 M2 M1 M0
aret biti 0:Pozitif 1:Negatif

K 4 Y 0
K: Basamak saysnn aka belirtilmesi gereklidir ve basamak saysnn nne
K harfi konulur.
4: Basamak says. (4 basamak ayrld durumda)
16 bitlik ilemlerde basamak (digit) says K1, K2, K3, K4 eklinde belirtilir. 32
bitlik ilemlerde ise basamak says K1, .....K8 eklinde belirtilir. Burada bir
basamak 4 bit anlamna gelmektedir.
Y: k aygtlar Y harfi ile belirtilir. Bit aygtlar; X, Y, M, S eklinde ifade
edilirler.
0: Belirtilen en kk bit numaras.

Kstlamann olmad durumlarda en kk bit istee bal olarak belirtilebilir.
(rnein, K4M11) Fakat bu numaray 0 yada 10un katlar olarak belirtmek daha
iyidir. Burada K4, 4 basamakl bir niteyi gsterir. K2, 2 basamakl bir niteye
karlk gelir.

Tama, karlatrma, ekleme, karma, arpma ve blme gibi veri ileme
ilemleri bu blmde aklanmaktadr. 32 ve 16 bit ilemler, ksa sreli sinyal bilgisi
(pulse instruction) vb veri ileme ile gsterilir. Gerektii ekilde anlaldktan sonra,
bu fonksiyonlarn tam kullanm salanabilir.

Saysal deer, veri kaydedicide, X,Y,M,S gibi birletirilmi bit aygtlarnda,
zamanlayc yada saycda geerli deer olarak tutulur ve farkl kaydedicilere
tanabilir. Bu ilem Data transfer (veri tama) olarak adlandrlr ve MOV komutu
ile gerekletirilir. Basit tama fonksiyonunun yannda onlu saylarda tama ilemi
de yaplabilir. (rnein onlu 25 saysn tamak iin kaynak, K25 eklinde
yazlmaldr.)
leri aklama
Veri tama
3l

Tama butonu kapandktan sonra tekrar almasna ramen, hedefin ierii eski
durumuna dnmez. (Tanan deer hedef ierisinde sakl tutulur. Butonun kapal
olmas, elektrik akmnn iletilmesi, ak olmas ise elektrik akmnn iletilmemesi
anlamnda kullanlmaktadr.)

X0OFF D100

X0ON D105

X0OFF D105

Aadaki ilemleri gerekletiren bir program yaznz.

(1) X0 butonuna basld zaman 3 saysn D0 kaydedicisine tayacak olan
program yaznz.
(2) X1 butonuna basld zaman D1 kaydedicisinin ieriini D2 kaydedicisine
tayacak olan program yaznz.
(3) X2 butonuna basld zaman X10-X13 arasn D3 kaydedicisine tayacak olan
program yaznz.
(4) X3 butonuna basld zaman 5 saysn Y10-Y13 arasna tayacak olan
program yaznz.
(5) X4 butonuna basld zaman X14-X17 arasn Y14-Y17 arasna tayacak olan
program yaznz.

Uygulama 1
X0 butonuna basldnda
D0 n ierii D1 e tanr.
X0
MOV D0 D1
10 says D2 ye tanr. MOV K10 D2
X1
X10-13 aras D3 e tanr.
X2
MOV K1X10 D3
Kaynak
Tama
Hedef
MOV
32

MOV MOV MOV MOV
Saysal verinin uzunluuna gre 16 bit yada 32 bitlik veriler vardr. 32 bitlik veri
ile ilgili almalarda D (Double), komutun bana eklenmelidir. Burada kaynak ve
hedef says istee bal olarak ayrlabilir. Fakat herhangi bir karkla meydan
vermemek iin, en dk bit numarasn ift say olarak semek iyi olacaktr.

D10un ierii D12 ye tanr.

D20,D21in ierii D22,D23 e
tanr.

MOVI MOVI MOVI MOVI

Eer tama ilemini, tama butonuna bastmzda sadece bir seferlik
yapmak istiyorsak bunu gerekletirebilmek iin MOV komutunun sonuna P harfini
eklemeliyiz. (MOVP) P nin anlam Pulse, yani bir seferlik sinyal demektir.

X0 butonuna basld srece D20 deki
bilgiler D30a tanr. Eer bu esnada
D20nin ierii Deiirse, D30un ierii de
deiecektir.
X0 butonuna srekli baslsa bile D20 deki
bilgiler sadece bir seferlik D30a tanr. Bu
esnada D20nin ierii deise bile D30un
ierii deimeyecektir. Bu komut kullanld
zaman ilem sresi azalacaktr.

MOV tama MOV tama MOV tama MOVP tama MOVP atlama MOVP atlama

1. devir 2. devir 3. devir 1. devir 2. devir 3. devir

PLC ierisinde binary (BIN) kodlu ve binary kodlanm decimal (BCD)
ilemlerin ayn anda yaplmas mmkn deildir. nk bu kod sistemlerinin yaplar
tamamen farkldr.
BCD komutu ile 16 yada 32 bitlik binary say, BCDye evrilir. lem aral 16
bitlik ilemlerde 0 ile 9999 arasndadr. Bu komut 7 segment displaye dorudan veri
k komutu olarak kullanlabilir.
Verilerin kodlarnn deitirilerek tanmas (BCD/BIN)
33
BIN komutu ile 16 yada 32 bitlik BCD say, binary sayya evrilir. Eer kaynak
tarafndan BCD biiminde say salanmaz ise hata meydana gelir.

Hata meydana geldii zaman M8067 konta kapanr. (Bu konta kullanarak
hata durumunu anlayabiliriz.) Bu komut, dijital anahtardan dorudan bilgileri okumak
iin kullanlabilir.

Binary olan kaynak ierisindeki veri, BCD koduna evrilerek hedef ierisinde
saklanr.

BCD kodunda olan kaynaktaki veri, Binary koduna evrilerek hedef ierisinde
saklanr

X0-X7 aras, binary sayya evrilerek D0 ierisinde
kaydedilir.
Binary olan D0n ierii BCD koduna evrilir ve Y0-Y7ye
k olarak gnderilir.

5 8 BCD

X7 X6 X5 X4 X3 X2 X1 X0

BCD
BIN (PLC) BIN
BCD

Y7 Y6 Y5 Y4 Y3 Y2 Y1 Y0

BCD

Hedef Kaynak BCD
Hedef Kaynak BIN
Tama
komutu
0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0
5 8
0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0
5 8
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0
58
Tama
komutu
34

Irogrnmin hor dovrIndo nynrInnnn hodofdokI dogorI l nrfirnn komuf
nrfirmn IC komufudur. Iunun forsIno hodofdokI dogorI l nznIfnn komuf
Iso nznIfmn IC komufudur.

Komut Komutun ierii
INC data + 1 = data
DEC data 1 = data

INC
Tama butonuna basld srece programn her devrinde hedefe 1
eklenir. (Hedefteki say bir artar.)
Bu 16 bitlik bir komuttur, bundan dolay hedef +32767 saysna ulanca,
otamatik olarak tekrar -32768 saysndan itibaren artmaya balayacaktr. 32 bitlik
komut olmas isteniyorsa, komut INCD eklinde yazlmaldr. Bu durumda hedefteki
say +2,147,483,647 deerine ulatktan sonra otamatik olarak 2,147,483,648
saysndan itibaren tekrar artmaya balayacaktr.
DEC
Tama butonuna basld srece programn her devrinde hedeften 1
kartlr. (Hedefteki say bir azalr.)
Bu 16 bitlik bir komuttur, bundan dolay hedef -32768 saysna ulanca,
otamatik olarak tekrar +32767 saysndan itibaren azalmaya balayacaktr. 32 bitlik
komut olmas isteniyorsa, komut DECD eklinde yazlmaldr. Bu durumda hedefteki
say -2,147,483,648 deerine ulatktan sonra otamatik olarak +2,147,483,647
saysndan itibaren tekrar azalmaya balayacaktr.
Tama komutuna basl olduu srece bu ilem gerekleecektir. Bu ilemde
kelime aygt kullanlr ve hedefte bit aygt olarak birletirilir.

ICI ICI ICI ICI ICI ICI ICI ICI
Tama butonuna srekli baslsa bile, komut sadece bir kere ve programn ilk
devrinde alr.

Aadaki ilemleri gerekletiren program yapnz ve dorulaynz.

(1) X0 butonuna basl olduu srece D0n deerini srekli artracak program
yapnz.
Artma / Azalma (Increment / Decrement)
Uygulama 2
Tama komutu
Komut Hedef
35
(2) X1 butonuna basl olduu srece D1in deerini srekli azaltacak program
yapnz.
(3) X2 butonuna basldnda Y0-Y17 arasn binary olarak sadece ilk devirde, bir
kere artracak program yaznz.
(4) X3 butonuna basldnda D2nin deerini sadece bir kere azaltacak program
yaznz.
(5) X4 butonuna basldnda Y0-Y3 arasn BCD olarak ve sadece bir kere artracak
program yaznz.

Veri kaydedicide bulunan saysal bir veri ile; zamanlayc yada saycnn aktif
deerinin , X, Y, M, S gibi bit aygtlarnn birletirilmesinden oluan saynn, K gibi
sabit bir saynn karlatrlmas mmkndr. Farkl elemanlar ve ayn elemanlar
karlatrlabilir.

Karlatrmann sonucuna gre; eer 1. deer 2. deerden byk ise, 1. bit
ON olur. Eer 1. deer 2. deere eit ise, 2. bit (1. bitten sonra gelen bit) ON olur.
Eer 1. deer 2. deerden kk ise, 3. bit ON olur.
1.deer > 2. deer 1. bit ON
1.deer = 2. deer 2. bit ON (2. bit 1. bitten sonra gelen bittir.)
1.deer < 2. deer 3. bit ON (3. bit 2. bitten sonra gelen bittir.)

X0 butonuna basldnda 20 deeri ile D10 veri kaydedicisinin ieriini
karlatracak ve 20 saysnn D10un ieriinden byk olmas durumunda Y0, 20
saysnn D10un ieriine eit olmas durumunda Y1 ve 20 saysnn D10un
ieriinden kk olmas durumunda da Y2 kn aktif yapacak olan program
yaznz. Yaptnz program dorulaynz.

(1)

Karlatrma (Comparison)
rnek 1
Giri
CMP
1. deer 2. deer 1. bit
36

(2)

Yukarda gsterilen iki program ayn amaca yneliktir. ekil 1de M0-M2
yardmc rle olarak kullanlmtr. Ve bu yardmc rlenin kontaklar kullanlarak Y0-
Y2 klar altrlmtr. ekil 2 de ise Y0-Y2 aras direkt olarak belirtilmitir.

(1-1) X0 butonuna basldnda 10(Decimal) sabit says D10 veri kaydedicisine
tanacaktr.
tanacaktr.
tanacaktr.
(2) X3 butonuna basldnda karlatrma yaplacaktr. D10 ile 20 sabit saysnn
karlatrlmasndan sonra ,
D10>20(decimal) ise Y2 ON,
D10=20(decimal) ise Y4 ON,
D10<20(decimal) ise Y6 ON olacaktr.

Uygulama 3
3?

!ofor !ofor !ofor !ofornns nns nns nns Alan Karlatrmas (Zone compare)

ZCP komutu 3. deer hari, karlatrma komutu ile ayndr. Bu komut veri aralna gre
karlatrma yapar. (1. deer 2. deer)

Karlatrmann sonucuna gre, eer 3. deer 1. ve 2. deerlerden kk ise,
1. bit ON olur. Eer 3. deer 1. ve 2. deere eit yada iki deerin arasnda ise 2. bit
ON olur. Eer 3. deer 1. ve 2. deerlerden daha byk ise 3. bit ON olur.

1. deer, 2. deer > 3. deer 1. bit ON
1. deer 3. deer 2. deer 2. bit ON (2. bit, 1. bitten sonra gelen bittir.)
1. deer, 2. deer < 3. deer 3. bit ON (3. bit, 2. bitten sonra gelen bittir.)

X0 a basldnda D0 n ierii srekli olarak artacak. X1 e basldnda
D0n deeri ile decimal 10.000 ve 20.000 saylar karlatrlacak. Karlatrmann
sonucuna gre;
- Eer D0 n deeri 10.000 den kk ise Y0 k aktif olacak.
- Eer D0 n deeri 10.000 yada 20.000e eit olursa veya bu iki deer
arasnda olursa Y1 k aktif olacak.
- Eer D0 n deeri 20.000den byk olursa Y2 k aktif olacak.

2. deerin 1. deerden kk olmas durumunda, 2. deer 1. deer olarak ayarlanr.

rnek 2
Tama komutu
ZCP 1. deer 2. deer 3. deer 1. bit
38

Aadaki ilemleri gerekletirecek program dizayn ediniz.
(1) X1e basldnda zaman sayc saymaya balayacak.
(2) Eer 20 saniye getii dnlyorsa X1 butonu serbest braklacak.
(3) 20 saniye ile zaman saycnn ieriini Karlatrma komutunu kullanarak
karlatrnz. (k, Y0-Y2)
(4) 19 saniyeden 21 saniyeye kadar olan zaman aral ile zaman saycnn ieriini
Alan Karlatrma komutunu kullanarak karlatrnz. (k Y10-Y12)
* 60 saniye sonra zaman sona erecek.
Referans
M8011 10ms clock ZRST Alan reset komutu
M8012 100ms clock ZRST M0 M10
M8013 1 sec clock M0 dan M10a kadar olan blgeyi resetler.
M8014 1 min clock

20 sec

X1 X1 X1

Uygulama 4
39

Ekleme ve karma ilemleri ADD ve SUB komutlarn kullanarak yaplr.
Aadaki diyagram bu komutun kullanmn gstermektedir.

X0
ADD K7 K2 D0

X1
SUB K5 K1 D1

Bu komut 16 bitlik bir komuttur, eer 32 bitlik ilem yaptrlmak isteniyorsa
DADD, DSUB komutlar kullanlmaldr.

D1,D0 + D11,D10 D21,D20
D3,D2 D13,D12 D23,S22

Eer hesaplamann sonucu 0 olursa, zel yardmc rle M8020 (zero flag)
alr. Eer hesaplamann sonucu 16 bitlik ilemlerde 32.767 yi ve 32 bitlik
ilemlerde de 2.147.483.647yi geerse zel yardmc rle M8022 (carry flag) alr.
Ayn ekilde hesaplama sonucu 16 bitlik ilemlerde -32.768i ve 32 bitlik ilemlerde
de -2.147.483.648i geecek olursa (negatif ynde), zel yardmc rle M8021
(borrow flag) alr.

Zero flag, Carry flag ve Borrow flagn ON olaca bir program yapnz ve dorulaynz.

Komut Yazlm Komut Ad
ADD
BINARY ekleme
SUB
BINARY karma
Ekleme ve kartma (Addition and subtraction)
Uygulama 5
Komut Deer1 Deer2 Sonu
Komut
X0a basldnda 7 ile 2 says toplanr
ve sonu D0 kaydedicisinde saklanr.
K7 + K2 = D0 (9)
X1 butonuna basldnda 5den 1
kartlr ve sonu D1e kaydedilir.
K5 K1 = D1 (2)
40

arpma ve blme ilemleri MUL ve DIV komutlar kullanlarak yaplr.
Aadaki tablo arpma ve blme komutlarn gstermektedir.

D0 D2 = D5,D4 (32 bit)

D10 / D12 = D14 (16bit)(Blm)
D15(16bit)(Kalan)

X0
MUL K500 K800 D0

X1
DIV K50 K3 D2

Yukardaki ilemler 16 bitlik ilemler iindir. Eer 32 bitlik ilem yapmak
istiyorsak komutu DMUL, DDIV eklinde kullanmamz gerekir.

D1,D0 D3,D2 = D7,D6,D5,D4 (64 bit)

D11,D10 / D13,D12 = D15,D14 (32bit) (Blm)
D17,D16 (32bit) (Kalan)

Komut Yazlm Komut Ad
MUL
BINARY arpma
DIV
BINARY blme
arpma ve Blme (Multiplication and division)
Komut Deer1 Deer2 Sonu
Komut
X0a basldnda 500 says ile 800 says
arplr ve sonu D1,D0 e kaydedilir.
K500 K800 = D1,D0 (400,000)
X1e baslnca 50 says 3e blnr ve
sonu D2 ye kaydedilir. (Tam ksm)
Kalan D3 e aktarlr.
4l

Dijital yada thumbwheel anahtar ve seven segment
display kullanlarak aadaki sorular cevaplandrnz.

(1) Dijital yada thumbwheel anahtarn deerini seven
segment displaye evirecek program yapnz. (2 basamakl)

(2) X10 a basldnda byk say D1e yerletirilecek.
X11e basldnda kk say D2ye yerletirilecek.

(3) X12ye basldnda D1 ile D2 toplanacak ve sonu
seven segment displayde gsterilecek.

(4) X13e basldnda byk saydan (D1) kk say (D2)
kartlacak ve sonu seven segment displayde gsterilecek.

X14e basldnda kk saydan (D2) byk say (D1)
kartlacak ve sonu seven segment displayde gsterilecek.

(5) X15 e basldnda D1 ile D2 nin arpm yaplacak ve
seven segment display de gsterilecek.

(6) X16 ya basldnda D1in ierii D2 ye blnecek ve seven segment display de
gsterilecek.( Blm sonucu seven segment displayn onlar basamanda, kalan ise
birler basamanda gsterilsin.)
X17ye basldnda D2nin ierii D1e blnecek ve sonu ayn ekilde seven segment
displayde gsterilecek.

Zaman kontrolu yapabilmek iin PLCnin zamanlaycya sahip olmas gerekir.
Bu blmde zaman kontrol ile ilgili eitli komutlar tantlacaktr. Bu fonksiyonlarn
salam bir ekilde anlalmas, sral kontrol dizaynnda nemli rol oynayacaktr.

PLC deki zamanlayc 1ms, 10ms veya 100 mslik clock sinyali olarak
saylabilir ve toplanabilir. Zamanlaycnn deeri, nceden ayarlanan deere
ulatnda k kontaklar konum deitirir. Program hafzasndaki sabit bir say
yada veri kaydedicinin (D) ierii zamanlaycya nceden belirlenen say olarak
verilebilir.
Uygulama 6
Zaman Kontrol Komutlar
Zamanlayc lemleri (Timer operation)
6 9
X7 X6 X5 X4 X3 X2 X1 X0
BCD
BIN (PLC)
BCD
Y7 Y6 Y5 Y4 Y3 Y2 Y1 Y0
42

n ayar deeri olarak 457 says verilen 10 mslik bir zamanlaycnn gerek
ilem zaman aadaki ekilde hesaplanr.
45710ms
4570.01s = 4.57s

Hatrlamayan zamanlayc Hatrlayan Zamanlayc
(Non-retentive timer) (Retentive timer)
100ms zamanlayc T0-199 (200p) 1ms hatrlayan zamanlayc T246-249(4p)
(0.1-3276.7s) (0.001-32.767s)
10ms zamanlayc T200-245(46p) 100ms hatrlayan zamanlayc T250-255(6p)
(0.01-327.67s) (0.1-3276.7s)

(MITSUBISHI FX) (MITSUBISHI FX)

X01 X02
T200 K525 T250 K615
T250
T200 Y02
Y01 X03
RST T250

5.25s t1 t2 t1+t2=61.5s
X01 X02

525 615
Current Current
value value

Y01 Y02

X03

Hatrlayan zamanlayc (retentive timer) ulat sayy elektrik kesilse bile hafzada
tutabilme yeteneine sahiptir. Tekrar elektrik verilince kald yerden saymaya devam eder.
Bunun anlam, hatrlayan zamanlaycy resetlemek iin bobin enerjisinin kesilmesi yeterli
deil demektir, reset iin zel reset komutu kullanlmaldr.
43

Zamanlayc iin n deeri ayarlamak, sadece sabit bir sayy nceden vermekle
yaplabilecei gibi ayn zamanda belirli bir veri kaydedicinin ieriini kullanarak da yaplabilir.
Sabit say veya veri kaydedicinin ierii, program hafzasnda bulunur. Fakat veri
kaydedicisi hafzann ierisindedir ve ilk deer verilmesi gereklidir. Eer veri kaydedicinin
deeri negatif bir say ise zamanlayc almayacak ve ilem hatas meydana gelecektir.

ki sayl dijital yada thumbwheel anahtar kullanarak zamanlaycnn n deerini
saniye olarak ayarlaynz.

X10a basldnda Y10 k aktif olacak.(n
ayar zaman sresince) n ayar zamann saniye olarak
ayarlamak iin dijital yada thumbwheel anahtar
kullanlacak.
Bu dijital yada thumbwheel anahtar PLCnin X0-
X7 girilerine balanacak. Zamanlaycnn 100 mslik
nitesi kullanlacak.

BCD olan X0-X7 aras BINARY sayya
evrilir ve D0 da saklanr.
D0K10=D3,D2
T0, 100ms lik zamanlayc olduu iin, n
deer 10 ile arplmaldr.
Mhrleme konta kullanlarak, n ayar
deerine ulaldnda Y10 un enerjisiz
kalmas salanr.

n deeri dolayl olarak belirlemek
rnek 3
1 5 (Sec)
n ayar zaman
Y10
X10
44
{1} {1} {1} {1} Zamanlayc deerinin semeli ayarlanmas

T0 zamanlaycnn n deeridir. 0.5 saniye ile 5 saniye
arasnda 10 eit deer zamanlayc iin kullanlacaktr. Dijital
yada thumbwheel anahtara basldnda bu on deerden birisi
seilecektir.
eitli n deerler semenin avantaj vardr.

0--0.5sec 1--1.0sec 2--1.5sec 3--2.0sec 4--2.5sec
53.0sec 63.5sec 74.0sec 84.5sec 95.0sec

M8000: alma habercisi
X3-0 arasnn kodu M15-0 arasna zlr.
X3-0 aras binary olarak ele alnr.
M0:ON(X3-X0:OFF) K5 D0

M1:ON(X3-X1:OFF X0:ON) K10 D0

Yukardaki dzen ile ayn.

X10:ON Zamanlayc alr. (T0)
(n deer 5 ile 50 arasnda olacaktr.
0.5sn 5sn.)
T0:ON Y10:ON

Zamanlayc devresine rnek
rnek 4
X0 X1 X2 X3
PLC
7

Ileri Seviye PLC Seminer Notları 2005 - 1 - 4

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ileri Seviye PLC Seminer Notları 2005 - 1 - 4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mnzhnr ZorIu AnndoIu ToknIk !

You might also like