T.C.

GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LETME ANABLM DALI
RETM YNETM VE PAZARLAMA BLM DALI



LETMELERDE VERMLLK ARTIRIMINDA LM TEKN
ve
BR UYGULAMA



MASTER TEZ



Hazrlayan
Fatma OUZ




Tez Danman
Prof. Dr. Rasih DEMRC



Ankara - 2007
Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne,


Fatma OUZa ait letmelerde Verimlilik Artrmnda lm
Teknii ve Bir Uygulama adl alma, jrimiz tarafndan letme
Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.




Bakan Prof. Dr. Tamer Arpac






ye Prof. Dr. Rasih Demirci






ye Do. Dr. Abdullah Ersoy






NSZ

Gnmzde gelimilik ya da ekonomik sistem farkll olmakszn tm
lkelerde, verimliliin ulusal refahn artrlmasnda byk nemi olduu
dncesi kabul grmektedir. Verimlilik art ekonomik byme ve
kalknmann ana kaynaklarndan biri olarak grlrken; dk verimlilik
tuza ekonomideki durgunluk ya da enflasyonun ana nedenlerinden biri
olarak grlmektedir. lkelerin kresel ekonomiye entegrasyonunda, verimlilik
artnn hayati bir rol vardr. Kresellemenin getirdii retim ve ticaretteki
byme frsatlar ve artan rekabet, verimlilik artn gerekli klmaktadr.

Globallemenin etkisiyle tm sektrlerde mevcut olan rekabet ortamnda
iletmelerin rekabet stnl yakalayabilmesi asndan verimliliin nemi
olduka fazladr. Kaynaklar her geen gn azalrken, ihtiyalar srekli olarak
artmaktadr. Bu da iletmelerde kaynaklarn verimli kullanlmas gereini
artrmaktadr. Uygulamada, verimlik art salamaya ynelik pek ok etkili
yntem mevcuttur. etd teknii bu tekniklerden biridir ve bnyesinde
lm ve Metot Etd tekniklerini barndrmaktadr. etd, retim
faktrlerinin kullanm etkinliini ykseltmekte ve zellikle emein verimliliini
artrmada yaygn ekilde kullanlmaktadr. Ayrca zaman etd tekniinin
maliyetinin olduka dk olmasna karn ciddi verimlilik artlar
salayabiliyor olmas, bu teknii zellikle kk boyutlu iletmeler iin gerekli
ve faydal klmaktadr.

Bu almada, verimlilik konusunun nemi sade bir dille aklanmaya
allm ve iletme dzeyinde verimlilii artrmaya ynelik olarak Etd
teknii ayrntl ekilde incelenmitir. Son olarak Zaman Etd uygulamasna
yer verilmitir. Bu almann gerek metin blmnn gerekse uygulama
blmnn, konuyla ilgili herkese yardmc olaca dnlmektedir.






ii

NDEKLER

NSZ ................................................................................................................i
NDEKLERi ....................................................................................................ii
KISALTMALAR CETVEL .................................................................................vi
TABLOLAR CETVEL .......................................................................................vii
EKLLER CETVEL .........................................................................................viii
GR ...................................................................................................................1


BRNC BLM
VERMLLK KONUSUNA GENEL BR BAKI


1.1 Verimlilik Tanm ............................................................................................3
1.2 letmelerde ve Ulusal Dzeyde Verimliliin nemi ve Amalar ..................5
1.3 Verimliliin Evrimi ..........................................................................................6
1.4 Verimliliin Baz Kavramlarla likisi .............................................................8
1.4.1 Verimlilik ve Kar .......................................................................................8
1.4.2 Etkenlik ve Etkililik ...................................................................................9
1.4.3 Verimlilik ve Kalite .................................................................................10
1.4.4 Verimlilik ve Performans ........................................................................11
1.4.5 Verimlilik ve Maliyet Ksnts .................................................................12
1.4.6 Verimlilik ve Teknoloji ............................................................................12
1.5 Verimlilik Trleri ...........................................................................................13
1.5.1 Ksmi ve Toplam Verimlilik ....................................................................13
1.5.2 Fiziki ve Parasal Verimlilik .....................................................................14
1.5.3 Ortalama ve Marjinal Verimlilik ..............................................................15
1.6 Verimlilik lm .........................................................................................15
1.6.1 Verimlilik lme Nedenleri ....................................................................16
1.6.2 kt ve Girdi ltleri ...........................................................................16
1.7 Verimlilii Etkileyen Faktrler ......................................................................17
1.8 Verimlilik Artrma Teknikleri .........................................................................19
1.9 Trkiyede Verimlilik ....................................................................................22





iii

1.9.1 Genel Durum .........................................................................................22
1.9.2 Milli Prodktivite Merkezi .......................................................................23



KNC BLM
ETD

2.1 Etd Tekniinin Tarihesi ......................................................................25
2.1.1 Frederick W. Taylor ...............................................................................25
2.1.2 Frank ve Lillian Gilbreth .........................................................................26
2.2 Etd Tekniinin Tanm, nemi ve Amalar .........................................27
2.3 Etd Tekniinin Temel zellikleri ..........................................................28
2.4 Trkiyede Etd Tekniklerinin Uygulanma Dzeyi .................................29
2.5 Etd Tekniinin Aamalar .....................................................................30
2.6 Etd Teknikleri ve Birbirleri ile likileri ..................................................30
2.7 Metot Etd .................................................................................................31
2.7.1 Metot Etdnn Tanm ve Amalar .....................................................31
2.7.2 Metot Etdnn Aamalar ....................................................................32
2.7.2.1 Metot Etd Yaplacak in Seimi ..................................................32
2.7.2.2 in Mevcut Yapl Ynteminin Belirlenerek Kaytlanmas ..............32
2.7.2.3 Metot Etd Yaplacak Olan in Analizi ..........................................33
2.7.2.4 Yeni Yntemin Gelitirilmesi ............................................................34
2.7.2.5 zmn Uygulamaya Konmas ve Hedef Kontrol .......................34
2.7.2.6 Yeni Yntemin Kullanmnda Devamlln Salanmas ..................35
2.7.3 Metot Etdnn Uygulanma Alanlar .....................................................35
2.7.3.1 alma Yeri ve lem Dzenleme ...................................................35
2.7.3.1.1 Ergonomik Adan alma Yeri Dzenleme .............................35
2.7.3.1.2 Hareket Aklarn Dzenleme ...................................................36
2.7.3.1.3 rgtsel alma Yeri Dzenleme ............................................36
2.7.3.1.4 Teknolojik Tasarm ve Mekanizasyon ........................................37
2.7.3.1.5 retim Aralarnn Kullanm ......................................................37






iv

2.7.3.2 Ak Dzenleme ..........................................................................37
2.7.4 Metot Etdnde Kullanlan Aralar ........................................................38
2.7.4.1 Sre Ak emalar .......................................................................38
2.7.4.2 ok Faaliyetli emalar .....................................................................38
2.7.4.3 Sa-Sol El emalar ........................................................................39
2.7.4.4 SIMO emalar ................................................................................40
2.7.5 Metot Etdnn Faydalar .....................................................................42
2.8 lm ....................................................................................................42
2.8.1 lmnn Tanm ............................................................................42
2.8.2 lmnn Amac .............................................................................43
2.8.3 lmnn Faydalar ........................................................................43
2.8.4 lm Teknikleri ..............................................................................44
2.8.4.1 Zaman Etd ...................................................................................44
2.8.4.2 rneklemesi .................................................................................44
2.8.4.3 nceden Belirlenmi Zamanlar Sistemi (PMTS) .............................48
2.8.4.4 Karlatrma ve Tahmin ..................................................................50
2.8.4.5 Plan Zamanlar Sistemi ....................................................................51
2.9 Zaman Etd ..............................................................................................51
2.9.1 Zaman Etdnn Tanm, nemi ve Kullanm Alanlar .........................52
2.9.2 Zaman Etd Aralar ...........................................................................52
2.9.3 Zaman Etdnn Aamalar ..................................................................54
2.9.3.1 Ett Edilecek in Seimi .................................................................55
2.9.3.2 grenin Seilmesi .........................................................................55
2.9.3.3 Bilgilerin Toplanlmas ve Kaydedilmesi ..........................................56
2.9.3.4 in elerine Ayrlmas ...................................................................57
2.9.3.4.1 in elere Ayrlmasnda Uyulmas Gereken Kurallar .............58
2.9.3.4.2 esi Trleri ...........................................................................58
2.9.3.5 Gerekli Gzlem Saysnn Hesaplanmas ........................................59
2.9.3.6 Her enin Zamannn llmesi ....................................................61
2.9.3.7 Derecelendirme ...............................................................................63
2.9.3.7.1 Derecelendirme Kavramnn Tanm ve nemi ..........................63





v

2.9.3.7.2 Standart Derecelendirme ve Standart Performans ....................64
2.9.3.7.3 Dier Derecelendirme Metotlar .................................................66
2.9.3.8 Ett Analiz Formunun Dzenlenmesi ..............................................68
2.9.3.9 Temel Zamanlarn Hesaplanmas ....................................................69
2.9.3.10 Temsili Zamann Seilmesi ............................................................69
2.9.3.11 Paylarn Belirlenmesi .....................................................................70
2.9.3.12 Standart Zamann Hesaplanmas ..................................................72
2.9.4 Makine leri in Standart Zamanlarn Saptanmas ..............................72
2.9.4.1 Makine Sreleri ................................................................................72
2.9.4.2 i ve Makine .................................................................................74
2.9.4.3 Dinlenme Paylarnn Hesaplanmas ................................................74
2.9.4.4 Standart Zaman ...............................................................................75


NC BLM
BR BORU RETM ATLYESNDE
ZAMAN ETD UYGULAMASI

3.1 Fiberglas Nedir ............................................................................................76
3.2 Aratrmann Amac ....................................................................................77
3.3 Aratrmann Yntemi .................................................................................77
3.4 Varsaymlar .................................................................................................78
3.5 Aratrmann Hipotezi .................................................................................78
3.6 Aratrmann Snrllklar ............................................................................78
3.7 Zaman Etd Uygulamas ..........................................................................78
3.7.1 Zaman Etd Uygulamas Yaplacak Olan in Seimi .........................78
3.7.2 in elerine Ayrlmas ........................................................................79
3.7.3 Gerekli Gzlem Saysnn Saptanmas .................................................81
3.7.4 Her enin Zamannn llmesi, Derecelendirme ve .
Temel Zaman Hesaplamas ...................................................................86
3.7.5 Temsili Zamann Hesaplanmas ...........................................................94
3.7.6 Paylarn Hesaplanmas .........................................................................97
3.7.7 Standart Zamann Hesaplanmas .........................................................99





vi

SONU ...........................................................................................................100
KAYNAKA ....................................................................................................103
EKLER ...........................................................................................................108
ZET ..............................................................................................................121
ABSTRACT ....................................................................................................122































vii

KISALTMALAR CETVEL

GSYH :Gayri Safi Yurt i Hasla
HTTP :Hypertext Transfer Protocol (wwwnin standart dili)
ILO :International Labour Organization
IMF :International Money Fund
KOB :Kk ve Orta Boyutlu letmeler
MDS :Makine Denetimli Sre
MPM :Milli Prodktivite Merkezi
MTM :Methods Time Measurement (Zaman lm Metotlar)
REFA : Tasarm letme Organizasyonu ve Gelitirme Birlii
SMS :Standart Makine alma Sresi
TOBB :Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
WWW :World Wide Web
SIMO :Simultaneus Motione (E Anl Hareket)
PMTS :Predetermined Motion Time Systems (nceden Belirlenmi
Zamanlar Sistemi)



















viii

TABLOLAR CETVEL

TABLO 1. Verimliliin Evrimi .............................................................................7
TABLO 2. Sre emalar Simgeleri ...............................................................39
TABLO 3. Therbligler ......................................................................................41
TABLO 4. alma Devrelerinin Uzunluuna Gre Tavsiye Edilen
Gzlem Says ................................................................................61
TABLO 5. Deiik alma Hzlarna Ait Derecelendirme lekleri ...............65
TABLO 6. Westinghouse Performans Deerlendirmede Tablosu ...................67
TABLO 7. A esi n Gzlem Tablosu .....................................................81
TABLO 8 B esi n Gzlem Tablosu .....................................................82
TABLO 9. C esi n Gzlem Tablosu ......................................................82
TABLO 10. D esi n Gzlem Tablosu .....................................................83
TABLO 11. E esi n Gzlem Tablosu .....................................................83
TABLO 12. F esi n Gzlem Tablosu .....................................................84
TABLO 13. G esi n Gzlem Tablosu ....................................................84
TABLO 14. H esi n Gzlem Tablosu ....................................................85
TABLO 15. I esi n Gzlem Tablosu ......................................................85
TABLO 16. J esi n Gzlem Tablosu .....................................................86
TABLO 17. Zaman Etd n Formu (1. Gn) .................................................88
TABLO 18. Zaman Etd Devam Formu (1. Gn) ...........................................89
TABLO 19. Zaman Etd n Formu (2. Gn) ..................................................90
TABLO 20. Zaman Etd Devam Formu (2. Gn) ...........................................91
TABLO 21. Zaman Etd n Formu (3. Gn) ..................................................92
TABLO 22. Zaman Etd Devam Formu (3. Gn) ...........................................93
TABLO 23. Temel Zamanlar Tablosu ...............................................................95
TABLO 24. Ett Analiz Formu ..........................................................................96
TABLO 25 Dinlenme Paylar Tablosu ..............................................................98
TABLO 26 Standart Sreler Tablosu ...............................................................99







ix

EKLLER CETVEL

ekil 1. letme Verimlilik Faktrlerinin Btnlemi Model ..............................19
ekil 2. Etd Tekniklerinin Birbirleri ile likileri ...........................................31
ekil 3. Paylar ...................................................................................................70
ekil 4. Makine Sreleri ....................................................................................73
ekil 5. , D , MDS ve Uralmayan Sre Arasndaki liki ..................74




GR

Gnmzn rekabeti piyasa koullarnda hi bir irket ya da rgt,
verimlilik konusunu dikkate almad ve bu konuda belirli bir dzeye
ulamad srece varln srdremez. Bu gerein farkna varamayan
irketler ise nce durgunlua daha sonra da iflasa mahkumdurlar. Verimlilik,
sadece rgtlerin ve. bireylerin baars iin deil, ulusal ekonomik ve
toplumsal kalknma iin de uzun dnemde en nemli kaynaklardan biridir.
Ayrca verimlilik kavram, olduka geni bir kapsama sahip olan ve bir
iletmede her trl alanda karmza kan bir baar ltdr. Bu geni
kapsam nedeniyle verimlilie ulama konusunda, verimlilik artrma
tekniklerinden zaman etd teknii incelenmitir.

Dk verimlilik ulusal ekonomide byk olumsuzluklar yaratmaktadr.
Ancak u nokta ok nemlidir; verimlilik artnn asl saland yer
iletmelerdir. Ulusal ekonomilerin ekirdeini oluturan iletmelerin verimsiz
almalar halinde ulusal ekonomide verimlilikten sz edilemez.

Dk verimliliin sebep olaca tm bu olumsuz sonulardan uzak
durabilmek iin pek ok verimlilik artrrc yntem gelitirilmitir. Farkl
kapsamda ve ok sayda teknik vardr. Bu teknikler farkl kiiler tarafndan
farkl ekillerde kategorize edilmitir. Bunlardan biri Endstri Mhendislii
Teknikleri ve Davransal Teknikler eklinde yaplan tanmdr.

etd teknii endstri mhendislii tekniklerinden biridir. etd,
insanlarn almasn incelemek ve verimi etkileyen faktrleri belirlemek iin
kullanlan iki grup tekniin; metot etdnn ve i lmnn bileimidir.
etd ok az bir sermaye ile veya hi sermaye yatrm yapmakszn, belirli
miktardaki kaynaklardan elde edilecek kt miktarn artrmaya ynelik
almalar iin kullanlmaktadr.

Metot etd, insann performans ve gereksinimlerini de dikkate alarak, i
sistemlerinin amaca uygun organizasyonu yoluyla, insan, retim arac ve
zerinde allan nesne arasnda greve uygun bir ortak etkimenin





2

salanmasdr. lm ise; nitelikli bir iinin, belli bir ii, standart bir
alma hzyla yapmas iin gereken zaman saptamak amacyla gelitirilmi
tekniklerin uygulanmasdr. lmnde kullanlan balca teknikler: Zaman
Etd, rneklemesi, nceden Belirlenmi Zamanlar Sistemi,
Karlatrma Tahmin, Plan Zamanlar Sistemi dir. Bu almada
incelenecek olan yntem Zaman Etd dr. Zaman etd; belirli koullar
altnda yaplan belirli bir iin elerinin zamann ve derecesini kaydederek ve
bu yolla toplanan verileri zmleyerek, o iin tanmlanan bir alma hznda
yaplabilmesi iin gereken zaman saptamakta kullanlan bir i lme
tekniidir.

Bu alma ile, verimlilik kavramnn ve i etdnn ayrntl olarak
aklanmas ve verimlilik artrmada zaman etd ynteminin, bir retim
firmasnda uygulanarak, etdn verimlilie etkilerinin aratrlmas
amalanmaktadr.

Bu erevede birinci blmde verimlilik kavram aklanmaya
allmtr. eitli ynlerden ele alnan verimlilik kavramnn
tanmlanmasndaki bir dier ama ise bu kavram kendisine benzer dier
kavramlardan ayrt etmektir. kinci olarak, i etd ve aamalar incelenmi,
daha sonra zaman etd detayl ekilde aklanmtr. Son olarak da bir boru
retim atlyesinde zaman etd uygulamasna yer verilmi ve bu iletmede
nasl daha verimli allaca konusunda neriler gelitirilmitir.
BRNC BLM

VERMLLK KONUSUNA GENEL BR BAKI


1.1 Verimlilik Tanm

Genel bir tanmlama yaplrsa, verimlilik, bir retim ya da hizmet
sisteminin rettii kt ile bu kty yaratmak iin kullanlan girdi arasndaki
ilikidir. Yksek verimlilik, ayn miktardaki girdi ile daha fazla kt elde etmek
ya da ayn miktarda kt iin daha az girdi kullanmaktr. Bu iliki genelde
aadaki gibi ifade edilmektedir (Prokopenko, 2003: 3).

Verimlilik = Fiziki kt / Fiziki Girdi

Baka bir deyile verimlilik, eldeki kaynaklarla en ok retimi
gerekletirme urasdr. Refah dzeyini ykseltmek isteyen her toplumun
temel hedefi, mevcut kaynaklarn en yararl yerlerde ve en yararl biimde
kullanarak retimini en oa karmak olacandan, bu lkeler iin verimlilik
nemli bir kavramdr. zellikle, lkemiz gibi kt kaynaklarla kalknma
abasnda olan lkeler iin verimliliin anlam ok daha byktr (Doan,
1989: 13).

Gemiten gnmze kadar verimlilik kavram farkl yazarlar tarafndan
farkl ekillerde tanmlanmtr;

Littre (1883) retme yetenei,
Early (1900ler) rnler ile onun retiminde kullanlan kaynaklar
arasndaki iliki,
Davis (1955) Kullanlan retim faktrlerine gre elde edilen rn
miktarndaki deiim,
Kendrick (1965) Ksmi, toplam faktr ve toplam verimlilik kavramlar
ile yaplan tanmlar,





4

Sumanth (1979) Toplam verimlilik, gerekleen ktnn kullanlan
girdiye orandr,
Bain (1982) ktlarn kendileriyle ilgili birtakm girdilere orandr,
(Kuruzm, 1992: 4).

Yukarda anlatld lde ok yaln bir anlam olan verimlilik, toplumsal
olarak bylesine ak deildir. Verimlilikten iiler baka, iverenler baka,
hkmet de baka bir anlam karma eilimi sergilemektedir. iler ynnden
cret karl olmakszn daha ok alma biiminde anlamlandrld iin
olumsuz karlanan verimlilik iverenler ynnden karllkta bir ykselme,
hkmet ynnden ise vergilerdeki bir artma eklinde anlalabilmektedir.
Ancak btn bu yorumlar, verimliliin ok farkl tanmlar olduunu deil,
yalnzca ok farkl kesimleri ilgilendiren bir kavram olduunu gstermektedir
(Verimlilik lme, Verimlilii Arttrc Yaklam Ve Teknikler Dizisi, 1997: 3).

Bazen verimlilik emek ve makine gibi kaynaklarn daha youn kullanm
olarak grlmektedir. Oysa doru ekilde lldnde bunlar performans ya
da verimi gstermektedir. Verimlilik art sadece daha ok alma ile
salanmaz. nsann fiziki kstll nedeniyle, daha ok almak ancak snrl
lde bir verimlilik art salamaktadr.

ILO (Uluslararas alma rgt) yllardr emee ek olarak tm
kaynaklarn; sermaye, arazi, malzeme, enerji ve bilginin etkili ve verimli
kullanmna dayanan bir verimlilik anlaynn benimsetilmesine almaktadr.
Byle bir verimlilik anlay yerletirilmeye allrken, verimlilik konusundaki
baz yanl anlamalarla savalmas gerekmektedir (Prokopenko, 2003: 4).

Verimlik kavramna getirilen yanl yorumlardan yola karak, aslnda
verimliliin ne olmad u ekilde zetlenebilir;

retim, verimlilik deildir.
Karllk ,verimlilik deildir.
Maliyetleri ksmak, her zaman verimlilii artrmaz.
Verimlilik yalnz retime uygulanmaz.





5

Ksmi verimlilik iyiletirme yeterli deildir.
verimlilik, kalite ile ayn ey deildir.
evre kirliliine ramen temiz retim yapmamak verimlilik deildir.

Bu yanl anlamalar verimliliin artk yalnzca Girdilerin hangi etkenlikle
ktya dnt ifadesi ile tam olarak tanmlanamayacan gstermektedir.
Gnmzde artk verimlik kavramna baz boyutlarn eklenmesi gerektii
aktr. Gncel bir yaklamla verimlilik; pazar iin doru rn, doru
miktarda, doru zamanda, evreye zarar vermeden, insan kaynaklarn
gzeterek, beklenen kalitede ve daha ok katma deer salayacak biimde ve
en az maliyetle retmek olarak tanmlanabilmektedir (Bykkl, 2001:4).

1.2 letmelerde ve Ulusal Dzeyde Verimliliin nemi ve Amalar

Verimlilik bir sektrn veya bir iletmenin ekonomik anlamda byme ve
gelime dzeyinin tespitinde en nesnel ltlerden birisi olarak
kullanlmaktadr (Yercan, Abay, Ard, 1991: 4). nk serbest rekabete
dayanan bir ekonomik dzende, iletmelerin varln devaml klmak bir nevi
verimlilii artrma yarnda derece almaya baldr. Modern toplumlarn
ekonomik etkinlikleri kitle halinde retim ve tketime ynelmitir. Byle bir
ortamdaki endstriler iin verimlilik ile ilgili tedbirlerin alnmas zorunludur
(Haftac, 1994: 299).

letme baznda verimlilie, retim srecinde kullanlan ilkmadde ve
malzeme, i gc, arazi, bina, makine, donanm ve enerji gibi kaynaklarn ne
lde etken kullanldn belirleyen bir gsterge olarak baklmaktadr.
Bilindii gibi, retim srecinde i gcnn yan sra baka retim girdileri de
kullanlmaktadr. Bu nedenle, i gcnn yannda dier girdilerin retimle
ilikilerini belirleyen kendi verimlilik oranlarnn bilinmesi ve bunlarn deiik
koullar altnda eilimlerinin izlenmesi, gerektiinde bir ya da birkann nitelik
ve niceliini deitirip dierleri yerine konulmas, en iyi girdi bileimi ile en
yksek retim dzeyine ulalmasna olanak salamaktadr (Doan, 1989:
15).





6

letmelerde byme ve gelimenin en nemli gstergelerinden biri olan
verimlilik, kt deerinin girdi deerinden daha yksek klnmas olarak
tanmlanabilmektedir. Daha az girdi ile ayn miktarda veya daha ok ktnn
elde edilmesi retim maliyetinin etkili bir kontroln de gerekletirmektedir.

1.3 Verimliliin Evrimi

nsanlarn, belki de toplayclk ve avclk dnemleri bir yana braklrsa,
btn tarihleri boyunca verimlilii artrma kaygs tadklarn ve bu ynde
aba harcadklarn sylemek mmkndr. Ancak birka yzyl ncesine
kadar insanlar, bu abalarnn verimlilii artrmak olduunun farknda
deillerdi (Odaba, 1997: 141). Mikro adan, tek tek iletmeler baznda
olaya bakldnda, verimlilik artrma abalarnn ok eskilere dayand
sylenebilir. Ancak verimlilik kurulularnn ulusal dzeyde rgtleniinin
yaygnlamas, ancak kinci Dnya Savann yaratt byk ekonomik
ykmn hemen sonrasnda balamtr.

Verimliliin geliimini be dnemde ele almak mmkndr. lk dnem
sanayileme olarak adlandrlan 19001939 arasndaki dnemdir. Bu dnem
boyunca pek ok rgtn lei ve kapsam ar genilemitir. srelerinin
rasyonellemesi zerine verimlilik stratejileri genellikle Taylorun gelitirdii
Bilimsel Ynetim erevesinde tartlmtr. 1912de tanmlanan bu
yaklamn amac, en iyi i deneyimini tanmlayarak srelerin etkenlik ve
etkililiini artrmaktr.

II.Dnya Sava, zellikle retimde iyiletirilmi performans ve
gvenilirlii gerektirmitir. Yerli reticiler sava zaman gelitirilen yeni kalite
kontrol tekniklerini toplu retimlere uyarlamlardr. Ancak bu yaklamlar
savatan hemen sonra devam edememitir. Bununla birlikte bu stratejiler
Japon firmalar tarafndan rafine edilmi ve 1970lerin sonunda ABDde
Toplam Kalite Ynetimi olarak tantlmtr (Bykkl, 2002: 42).







7

Tablo 1. Verimliliin Evrimi (Bykkl, 2002:42)

II.Dnya Savann bitimini izleyen bu yllarda, verimlilii artrma
abalarnn ulusal dzeyde egdmlendirilip zendirilmesini amalayan
kurulular, verimlilik szcn adnda barndrarak ya da baka adlar
altnda ama benzer amalarla, nce Avrupada daha sonra da Japonya ve
Hindistanda ortaya kmaya balamtr (Odaba, 1997: 142).

nc dnem, Sava Sonras olarak adlandrlmakta ve 1945-1965
dnemini kapsamaktadr. Bu dnemde kamu harcamalarndaki nemli
ykseli karsnda, maliyetleri kontrol iin yeni bte stratejileri gelitirilmitir.
Bu dnemde aratrmaclar, alanlarn motivasyonunun verimlilii artrdn
Dnem Sorun Seilen Stratejiler
1900- 1939
Sanayileme
rgtlerin bymesi
Hiyerarik tasarm
srelerinin rasyonellemesi
alanlarn denetimi ve motivasyonu
Yneticilerin ilevi

1939-1945
II. Dnya
Sava
Kaliteli rnler
Kaliteli retim ve kontrol
1945-1965
Sava Sonras
Byme
Bymenin kontrol
alanlarn motivasyonu
Program ve performans bteleri
Aratrma: Y Teorisine karlk X
Teorisi
1965-1980
Program Analizi
Program etkenlii ve
etkinliin artmas,
alanlarn motivasyonu
Yneylem aratrmas,
Maliyet fayda analizi
Stratejik planlama
rgtsel gelime
1980den
gnmze
Kalite
Paradigmas
rgtlenme ile etkenliin
ve etkililiin artmas,
Paydalarn gveni
i darya yaptrma,
Ortaklklar,
Yaln organizasyonlar,
Bilgi teknolojileri kullanm
Geni tabanl stratejik planlama,
Toplam kalite ynetimi ve bununla ilgili
stratejiler





8

da fark ederek bu alana ynelmilerdir. Maslow (1954), htiyalar Hiyerarisi
grn ileri srmtr. Mc Gregor X Teorisine karlk, Y Teorisini
tartmtr. Bu teoriler 1970ler boyunca sregelen deneyimlerin temeli
olmutur (Bykkl, 2002: 44).

Drdnc dnem, 1965 ile 1980leri kapsamaktadr. Bu dnemdeki
gelimelerden ilki yneylem aratrmas zerinedir. kinci gelime, ekonomik
tekniklerin evre ynetimi ve alt yap yatrm kararlarnda kullanlmas ile
olmutur. nc gelime, programlarn etkililiini deerlendirecek tekniklerde
olmutur. Bu teknikler ok geni ve hantal olduklar iin baarsz kalmlardr.
Drdnc gelime, rgt ve strateji arasndaki ilikinin dikkate alnmasnda
olmutur. Bylece stratejik planlama gelimitir.

1980lerde balayan son dnem, "Kalite Paradigmas olarak
adlandrlmaktadr. Mteri ilikileri ve hizmet kalitesi olgular, pek ok rgt
toplam kalite ynetimine ynlendirmitir. Son dnem ayn zamanda rgtsel
tasarm yeniden gzden geirmeyi de iermektedir ( Bykkl, 2002: 44).

1.4 Verimliliin Baz Kavramlarla likisi

Verimlilik kavramnn; kar, etkenlik, etkililik, kalite, performans, maliyet
ksnts ve teknoloji gibi kavramlarla yakndan ilikili olmas sebebiyle, bu
kavramlar detayl ekilde incelemek yararl olacaktr.

1.4.1 Verimlilik ve Kar

Verimlilik ve kar iki ayr kavramdr; ancak bu durum her zaman ok iyi
anlalmamaktadr. ounlukla karla verimliliin ayn ynde deiim gsterdii
dnlr. Uzun dnemde bu dncenin doruluundan sz edilebilir ancak
ksa dnemde her zaman gerei yanstmaz.

ki kavram arasndaki temel fark, kar fiyat unsurunu olaya katarken;
verimliliin, kavramsal olarak kaynaklarn fiziki kullanm asndan





9

tanmlanmasdr. Verimlilik, fiyat deiikliklerini soyutlarken, fiyat deiiklikleri
karn temel belirleyicilerinden biridir (Rivest, 1991: 81).

1.4.2 Etkenlik ve Etkililik

Etkenlik ve Etkililik, farkl anlamlar iermelerine ramen ska birbirinin
yerine kullanlan kavramlardr. zellikle ticari olmayan iletmelerde bu iki
kavram arasndaki farkllk daha da nem kazanmaktadr.

Etkenlik, yararl ktlarn retilmesi iin kullanlan iilik, hammadde ve
malzeme, dardan salanan fayda ve hizmetler gibi kaynaklarn ne denli
etken kullanldn anlatan bir kavramdr. Bu tanmdaki "yararl" kavram,
salanan mal ve hizmetlerin gerekten gereksinilen mal ve hizmetler olduunu
anlatmaktadr. Kaynaklarn etken kullanm ile kastedilen ey ise; fiili deer
standart deer ile karlatrldnda kaynak kullanmnda gerekleen
performansn ne olduudur (Lawor, 1985: 36).

Daha genel bir ifadeyle, yaplan her ite, verimli sonu elde etmeye
yarayan yntemlere tmyle "etkenlik" denmektedir. Bu tanmdan da
anlalaca zere, etkenlik ve verimlilik birbirine ok yakn kavramlardr.
Aradaki fark, etkenliin bir kabiliyeti, bir tutum tarzn, olumlu netice almay
amalayan bilinli davran, akla dayal tm insan davran ve abalarn
ifade etmesidir. Verimlilik ise; ortaya konmu maddi sonular kyaslanarak
belirtilmektedir. Birisinde maddi bir art vardr, dierinde ayn sonucu douran
tutum ve davranlar sz konusudur (Grsoy, 1985: 42- 44). Etkenlik
hesaplamas aadaki basit rnek zerinde daha kolay anlalabilir.

Bir iin standart dzeyde yaplmasna ilikin standart sre 2 saat ise ve
bu i bir igren grubu tarafndan 3 saatte baarlrsa etkenlik u ekilde
hesaplanr;

Etkenlik = Standart deer / Fiili Deer = 2 / 3 = 0,66 yani %66 'dr.

Etkenlik orannn 1 deerinin altnda kalmas, faaliyet sonucunun
istendii gibi gereklemediini gsterir. Orann 1 deerini amas, sz





10

konusu faaliyetin gerekletirilmesinde hedefin zerinde bir performans
gsterildiini ifade eder (Ba, Artar, 1990: 34).

Etkenliin mevcut kaynaklarn kullanmyla ilgili olmasna karn, etkililik
amalarla daha dorusu ktlarla ilgili bir kavramdr. Bir teebbs etken
olmakla birlikte etkili almayabilir, ya da tam tersi olarak etkili almakla
birlikte etken almayabilir. Etkililik kavram ulalacak bir kt hedefi, yeni bir
performans standardnn baarlmas veya btn kstlamalar kaldrldnda
olanakl olan ideal potansiyeli iermektedir (Ba, Artar, 1990: 34). Etkililiin
llmesini bir rnek ile aklamann konunun anlalmas asndan faydal
olaca dnlmektedir. Planlanan ktnn 120 birim, gerekleen ktnn
ise 90 birim olduu bir durumda etkililik;

Etkililik = Gerekleen kt / Planlanan kt = 90 birim / 120 birim = %75
olur.

zetle, etkenlik bir eyin doru yaplmas olarak dnlrken, etkililik
doru eyin yaplmasn ifade etmektedir. Yani bir iletmenin kts hem
etkenlik hem de etkililik dzeyinin bir ls olarak kabul edilebilir (Rivest,
1991: 85) .

1.4.3 Verimlilik ve Kalite

Kalite ve verimlilik, daha kapsamal bir kavram olan performansn iki
nemli boyutunu oluturmaktadr. Hangi terimin kullanld ok nemli
deildir. Asl nemli olan, bu iki kavramn da retim sistemini oluturan insan
ve makine unsurlar ile olan balantsn ve aralarndaki gl ilikiyi
anlamaktr (Kaydos, 1991: 22-23) .

Bir rnn veya hizmetin spesifikasyonlarnda yaplacak herhangi bir
deiiklik, retim fonksiyonundaki girdiler yoluyla verimlilii ve sonunda da kar
ve yatrm getirisini etkileyecektir. Beklenecei gibi artan kalite sonucunda
sre maliyetleri azalmakta ve verimlilik artmaktadr (Muan, 1997: 429 ).





11

zetle, kalite yatrmlar verimlilii artrmakta, dolaysyla azalan maliyetler
pazar pay artna yol amaktadr.

okuluslu Kanada irketi olan Northern Telecom, verimlilii; kalitenin,
maliyet etkenliinin ve zamanlamann birletirilmesi biiminde
tanmlamaktadr. Bir irketin nihai ktsnn bykl , irketin mallarnn ya
da hizmetlerinin kalitesine ve rnleri zamannda sevk etme kabiliyetine gre
belirleneceinden bu tanm son derece anlamldr (Rivest, 1991: 85).

1.4.4 Verimlilik ve Performans

Bu iki kavram genelde birbirleri ile kartrlmaktadr. Bir iletmenin
performans sz konusu olduunda faaliyet alanndaki tm etkinliklerin
deerlendirilmesi anlalmaldr. Genel bir ifade ile performansn, verimlilik
art, etkenlik art ve kuruluun neminin art gibi ana kavram
kapsad sylenebilir. Verimlilik art zetle; dk iletme maliyeti, makine
ve iilik zamanlarndan tasarruf ve daha az malzeme firesi gibi faktrlerden
ibarettir. Etkenlik art ise aada belirtilen konular kapsamaktadr;

Toplam gelirdeki art,
Karllk art,
Daha iyi karar verme ve uygulama yetenei,
retimin kalitesini artrmak,
kazalarn en aza indirmek.

Kuruluun nemini artrmak sz konusu olduunda da igc gvenlii
ve i tatmini salamak, beeri ilikiler ve kurulular aras ilikiler anlalmaldr.

Verimlilik ok geni kapsaml bir terimdir. nk ekonomik evre, pazar,
teknik yaklamlar, rgtsel deiim, bilgi ak sistemi, tevikler ve ynetim,
verimliliin artmasna ya da azalmasna etki eden faktrlerdir. Daha genel bir
ifade ile tm bu faktrler, iletmeye ilikin performans belirlemektedir.
Gnmzde birok iletmede sadece verimlilii artrmaya ynelik almalar,





12

giderek kuruluun tm performansn artrc almalar ekline dnmektedir
(Tezeren, 1985: 31).

1.4.5 Verimlilik ve Maliyet Ksnts

letmelerde girdi maliyetlerinin kslmas yoluyla verimliliin arttrlmas
salanabilmektedir. Ancak verimlilik ile maliyet ksntsnn ayn anlama geldii
dnlmemelidir. Verimlilik ve maliyet ksnts kavramlar birbirine ok yakn
olmakla birlikte aralarnda iki nemli fark mevcuttur. lk olarak, maliyet
ksntsnn verimlilii artrmas iin, kslan maliyetin retimde bir azalma
yaratmamas gerekmektedir. Genellikle maliyet kstlamasnda ama, ksa
dnemli tasarruf salamaktr. Ynetici bu yzden retimin azalmasna raz
olmak durumundadr. Verimlilik konusunun geni anlamda ele
alnmamasndan ve maliyet sistemlerinde gereince deerlendirilmemesinden
dolay iletme, bir alanda yaplan maliyet kstlarnn bir dier alanda
maliyetleri arttrdnn farknda olmamaktadr.

kinci fark ise, verimliliin, tm ynetim ilevlerini tamamlayc bir nitelik
tamasdr. Verimliliin tamamlayc olma zellii ile ilgili ilkeler aada
zetlenmitir;

Verimlilik konusundaki almalar firmann amalar ile uygunluk
iinde olmaldr.
Verimlilik almalar, uzman ve danman kadrolarca deil
ynetimin dorudan sorumluluunda olmaldr.
Bu almalar firma iin nem tayan zel amalar ok yakndan
izlemelidir.
Verimlilik ile ilgili program ve faaliyetlere kesin bir ncelik
tannmaldr (Grene, 1988: 18-20).

1.4.6 Verimlilik ve Teknoloji

letmelerde kullanlan teknoloji ile verimlilik dzeyi arasnda yakn bir
iliki mevcuttur. Teknoloji fiziksel bir kavramdr. retimde kullanlan girdiler ve





13

bu girdileri nceden belirlenmi kalitede ktya dntren ilemlerin tm
retim teknolojisini oluturur. Verimlilik deiimi, teknolojik deiimin nemli
bir gstergesi olduu iin; verimlilik lmnn, teknolojik deiimlerin
etkilerini deerlendirmedeki rol olduka nemlidir.

Teknolojik deiimin etkilerini yanstacak en etkili gsterge toplam faktr
verimliliidir. Teknolojik deiim, retimde kullanlan bilimsel tekniklerin ve
mhendisliin fiziksel olarak llmesi temeline dayanan bir kavramken;
toplam faktr verimlilii, teknolojik deiimin ekonomik etkilerini lmektedir.
Sadece teknolojik deiimin maliyetinin deil, bu maliyetin deiik girdi ve kt
kalemleri arasnda ne ekilde daldn grmek olduka nemlidir. Ulusal
politikalar, uluslararas rekabet ve makroekonomik durum; teknolojik deiim
ve verimlilii etkilemektedir (Norsworhty ve Jang, 1992: 8-11).

1.5 Verimlilik Trleri

Verimliliin, pek ok farkl amaca ynelik olarak uygulanabilecek trleri
mevcuttur. En ok kullanlan verimlilik trlerini aklamann faydal olaca
dnlmektedir.

1.5.1 Ksmi ve Toplam Verimlilik

Ksmi verimlilik, elde edilen ktnn belirli bir girdiye oran eklinde
tanmlanrken toplam verimlilik oran net ktnn emek ve sermaye ile ilgili
girdiler toplamna oran olarak tanmlanmaktadr (Kuruzm, 1992: 8).

Verimlilik, retime katlan temel girdilerden (igc ve sermaye) veya ara
girdilerden (hammadde, yarmamul, enerji vb.) her biri iin tek tek llebilir.
Bunun iin toplam retim, retim ilemine katlm olan her bir girdiye ayr ayr
blnecektir. Bu ekilde llen verimlilik oranna Ksmi Verimlilik ad
verilmektedir (MPM, Sanayi letmelerinde Verimlilik lm ve Analizi
Seminer Notlar, 1986: 7). rnein;







14

gc Verimlilii : Toplam retim / gc
Sermaye Verimlilii : Toplam retim / Sermaye
Hammadde Verimlilii : Toplam retim / Hammadde

Bugn en yaygn kullanlan verimlilik gstergeleri, ksmi verimlilik
gstergeleridir. Ksmi gstergelerin sakncal yn, iletmenin toplam
grntsn yeterince gstermemesidir (Akal, 1994: 26).

Toplam verimlilik veya toplam faktr verimlilii ad verilen verimlilik
kavram ise, toplam retimin tek tek girdilere oranlanmas yerine, retime
katlan girdilerin toplamna oranlanmas ile elde edilmektedir (MPM, Sanayi
letmelerinde Verimlilik lm ve Analizi Seminer Notlar, 1986: 7). zetle u
ekilde ifade edilebilir;

Toplam Verimlilik = (Toplam retim) / (gc+Sermaye+Hammadde)

retim faktrlerinden hibiri tek bana verimlilikteki deimeleri tmyle
aklayamadndan, bylesi bir l, bir firmann performans iin ideal bir
l olarak kabul edilebilir. Bununla birlikte, toplam verimlilik llerini
hesaplamak zordur; nk tm retim faktrlerinin ortak bir l birimi altnda
toplanmasn gerekmektedir (Rivest, 1991: 81).

1.5.2 Fiziki ve Parasal Verimlilik

Verimlilik eitlerinin snflandrmasnda yaplabilecek baka bir ayrm,
verimlilik orannn pay ve paydasnda yer alan deikenlerin homojenlik
derecesine gre yaplan fiziki ve parasal verimlilik ayrmdr. Eer hem girdi
hem kt homojen fiziki birimlerden oluuyorsa, bunlarn ortalamas sonucu
elde edilen verimlilik de girdinin fiziki verimliliini verecektir. rnein;

Verimlilik = kt (kg) / Girdi (saat)

Hemen belirtmek gerekir ki; fiziki verimlilik oran en kaba ve basit oran
olmakla birlikte kapsam, anlam ve yorumu en tartmasz olan verimlilik
tanmdr. Ancak verimlilik orannn kullanm amacna gre, kt ve girdi
toplamn her zaman tek bir fiziki birim ile lebilme olana olmayabilir.





15

Girdi ve kt birimlerinin homojenlik niteliinin azald durumlarda,
heterojen birimlerin bir araya toplanmas iin fizik birimleri kullanma olasl
kalmayacaktr. Bu durumda toplama iinin deer birimleri ile yaplmas gerekir.
Deer birimleri parasal ifadelerdir ve girdi ile kt toplamlarna giren birimlerin
fiyatlarndan olumaktadr.

Verimlilik = kt (TL) / Girdi (TL)

Bu ekilde parasal ifadelerle verimlilik lmleri yaplrken fiyat
deiimlerinin dikkate alnmas gerekmektedir (MPM Sanayi letmelerinde
Verimlilik lm ve Analizi Seminer Notlar, 1986: 10-13).

1.5.3 Ortalama ve Marjinal Verimlilik

Belli bir dnem iin verimlilik oran o dnemin toplam ktsnn, girdinin
dnem iinde kullanlan toplamna oranlanmasyla elde edilebilmektedir. Buna
ortalama verimlilik denir. Verimlilik oran, dnem iinde ktda grlen
artn, yine ayn dnem iinde girdide grlen arta oranlanmas ile elde
edilebilmektedir. Buna da marjinal verimlilik denir. Grld gibi verimlilik
lm toplamlar asndan yaplrsa ortalama; deimeler asndan yaplrsa
marjinal verimlilik oranlarna ulalmaktadr. Uygulamada kullanlan genellikle
ortalama verimlilik orandr. Marjinal verimlilik ise daha ok soyut bir kavramsal
ara olarak ekonomi biliminde nemli yer tutan kuramsal modellerde yer
almaktadr (MPM, Sanayi letmelerinde Verimlilik lm ve Analizi Seminer
Notlar, 1986: 16).

1.6 Verimlilik lm

Verimlilik lm bir iletmede ynetimin gerek yeterliliini lebilmede
etkili bir lt olup, ayn zamanda iletme iinde farkl blmlerdeki
ynetimlerle dier iletmelerdeki ynetimler arasnda karlatrmalar yapmay
salayan bir lttr. Bylece verimlilik iletmenin katkda bulunduu her
abay iermekte; iletmenin denetimde bulunamad her eyi darda
brakmaktadr (Pazarck, 1990: 14).





16

1.6.1 Verimlilik lme Nedenleri


Verimlilik lme nedenleri u ekilde zetlenebilir;

Bir irketin harekete gemeden nce bulunduu yeri tam olarak
bilmesi son derece nemlidir.
lm bir kurulu iindeki daha zayf ilemlerin belirlenebilmesini
salamaktadr.
lme, yeni ekipman alm ve grevlendirme gibi nemli konulardaki
karar alma srecinde yneticilere yol gstermektedir.
lme ayn zamanda ynetimin mevcut ilemleri geniletmenin ne
derece istenir olduu konusunda rasyonel bir deerlendirme yapmasna
yardmc olmaktadr.
lme, ama belirleme ve performans deerlendirmede bir temel
salamaktadr.
lme ii cretlerinin grlmesinde daha objektif bir temel
oluturabilmektedir.
lme sreci, ilemlerin her ynnn batan sona gzden
geirilmesini ve kavranmasn gerekli kldndan, ynetimin, kuruluun btn
paralarn tanmasna yardmc olmaktadr (Rivest, 1991: 86).

Gnmzde verimlilik, karllk, yenilik ve kalite gibi performans boyutlarn
birlikte deerlendirebilmek olduka nemlidir. Verimlilik, hem nicel hem de
nitel boyutlar olan bir kavramdr ve bir yaam felsefesidir. letme dzeyinde
bu felsefenin benimsenmesi, uzun dnemde rekabet gc ve istikrarl bir
karllk asndan gereklidir (zdamar, 1993: 8).

1.6.2 kt ve Girdi ltleri

Verimlilik maddi bir ile ilgili olduundan, ktlarn retilen rn says
gibi maddi terimlerle ifade edilmesi gerekmektedir (Rivest, 1991: 88). Gerek
ktlar, belli bir dnem iinde gerekten satlan mal ve hizmetlerden ve
bunlara ilikin fiyat deiikliklerinden bamsz olarak, retilen tm rnleri ve





17

gerekletirilen hizmetleri iermektedir. Bir iletme iin ortak kt ltleri
unlar olabilir;

Cari deerlerle satlar,
Sabit deerlerle satlar,
Fiziksel rn,
Hizmet verilen mteri says,
Arlklandrlm rn miktar,
Katma deer (Akal, 1994: 32).

Verimlilik lmnde kullanlacak girdilerden en nemlileri emek ve
sermayedir. Emek, maddi olarak llmelidir. Fiilen allan saatlerin,
ktlarn retimiyle yakndan ilgili olmas bakmndan, emek girdisi iin en iyi
lm olduu dnlebilir.

letmelerde girdi ve kt unsurlarnn eitlilii sonucu birok farkl
toplam ve ksmi verimlilik oranlar hesaplanabilmektedir. kt ve girdi unsuru
olarak farkl farkl faktrlerin seilmesi, iletmeye karlatrmal analiz yoluyla
verimlilik lmne esneklik kazandrmakta, sorun alanlarnn belirlenmesine
yardmc olmaktadr (Snmez, 2003: 25).

1.7 Verimlilii Etkileyen Faktrler

Firma dzeyinde, ekonomik ve toplumsal dzeylerde verimlilii etkileyen
faktrler olduka geni bir yelpazeye sahiptir. Bu eitlilik, verimliliin deiik
dzeylerinden ve aratrmac yazarlarn verimlilie kendi bak alarndan
kaynaklanmaktadr.

Verimlilii toplumsal dzeyde etkileyen en nemli faktrler, kltrel yap
ve eitim dzeyine ilikin olanlardr. Genel ekonomi dzeyinde verimlilii
etkileyen faktrler ise; sahip olunan retim faktrlerinin zelliklerine, hkmet
program ve uygulamalarna, dnya ekonomisi ile olan ilikilere baldr. Firma
dzeyinde verimlilii etkileyen faktrler ise retim kaynaklarnn kullanmyla
ve ynetim politikalaryla ilgilidir.






18

Prokopenko (2003, 12) verimlilii etkileyen faktrleri isel ve dsal olarak
ikiye ayrmtr.

letme verimliliini etkileyen i faktrler iletme tarafndan kontrol
edilebilen faktrlerdir. Kimi i faktrler daha kolay deiebileceinden bunlar
kat faktrler ve esnek faktrler olmak zere ikiye ayrlr. Bu snflama
ncelikleri hangi faktrlerin kolayca ele alnabilecei, hangilerinin daha gl
mali ve kurumsal mdahale gerektirdiinin belirlenmesine yardmc
olmaktadr. D faktrler de iletmenin verimliliini etkilemekte; ancak iletme
bunlar denetleyememektedir. Bu faktrler bilinmeli ve ynetim, verimlilik
programlarnn planlanmas ve uygulanmas srasnda bunlar dikkate
almaldr (Prokopenko,2003: 11-18).

Teknoloji dzeyi verimlilii etkileyen en nemli faktrlerden biridir.
Yksek teknolojileri reten ve uygulayan lkelerdeki verimlilik dzeyleri, teki
lkelerdeki verimlilik dzeylerine gre ezici bir stnle sahiptir. Emein
kalitesinin de verimlilik zerindeki etkisi teknoloji dzeyi kadar nemlidir.
nsanlarda yaratt yabanclama sorununa ok dikkat ekilmi olmasna
ramen, uzmanlama yksek verimlilik dzeylerine ulamada nemli bir
aratr.

















19


















ekil 1. letme Verimlilik Faktrlerinin Btnlemi Modeli
(Prokopenko, 2003:12)

rgtlenme yaps verimlilikteki deimeleri derinden etkileyen bir dier
unsurdur. rgtlenme biiminin verimlilie katks olup olmadn
saptayabilmek iin uygulanacak yntem, teki etkenler deimezken rgt
yapsn deitirmek ve sonular karlatrmaktr. Teknoloji dzeyi,
deitirilmesi en g etkenlerden biridir. Emein kalitesini iyiletirmek de zor
olmakla birlikte eitim yoluyla ve deneyimlerin artrlmasyla gerekletirilebilir.
rgtlenme yapsn deitirmek ise greli olarak daha kolaydr (Verimlilik
lme, Verimlilii Arttrc Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 9).

1.8 Verimlilik Artrma Teknikleri

Verimlilik artrma teknikleri ile ilgili almalar yapan deiik disiplinlerdeki
(endstri, sistem, bilgisayar ve makine gibi mhendislikler, iletme ve
ekonomi, psikoloji ve davran bilimleri vb.) aratrmac yazarlar, verimlilii
letmelerde Verimlilik Faktrleri

D Faktrler

Faktrler

Kat
Faktrler

Esnek
Faktrler

Doal
Kaynaklar

Hkmet ve
Altyap

Yapsal
Dzenlemeler

rn

Fabrika
ve
Tehizat

Teknoloji

Malzeme
ve enerji

nsan

Organizasyon
ve sistemler

alma
Metotlar

Ynetim
Biimleri

Ekonomik
Deimeler

Nfus ve
Sosyal
Deiim

nsangc

Arazi

Enerji

Hammadde


Kurumsal
Mekanizmal
ar

Politika ve
Stratejiler

Altyap

Kamu
letmeleri






20

artrma ya da gelitirme konusunda farkl teknikler nermektedirler. Ancak
bunlar ortak zelliklerine gre snflandrmak mmkndr (Kuruzm,1992:
22).

Prokopenko verimlilik artrma tekniklerini Endstri Mhendislii
Teknikleri ve Davransal Teknikler olmak zere iki balk altnda
incelemitir (Prokopenko, 2003: 149-184).

Endstri Mhendislii Teknikleri:
Etd
Basitletirme
Pareto Analizi
Tam Zamannda retim Yntemleri
Deer Analizi
Maliyet-Fayda Analizi
Sfr Bazl Bte
Maliyet-Verimlilik Tahsisi

Davransal Teknikler
rgt Gelitirme
Beyin Frtnas
G Alan Analizi
Nominal Gruplama Teknii

Verimlilik artrma teknikleri, teknolojik yenilik ierip iermemesine bal
olarak iki balk altnda incelenebilmektedir. Birinci gruptakiler uzun dnemde
bireysel ve toplumsal refah dzeyinin artnda tek etken olan teknolojik
yenilikleri gerektirir. Bu vesileyle ya bilinen rnlerin retim yntemlerinde bir
deiim olmakta; ya da yeni rnler retilmektedir. Teknolojik deiim
ierenler de dahil olmak zere verimlilik art salayan ve en yaygn kullanlan
onbir yntem, aada sralanmtr. Bunlarn ilk ikisi yeni teknoloji retimi
gerektiren, geri kalan dokuzu ise yeni teknoloji gerektirmeyen yntemlerdir.








21

Yeni retim Yntemi
Yeni rnler ve retim Yntemleri
Teknoloji Transferi
Yeniden Yaplanma
retimin Reorganizasyonu
Kapasite Kullanmn Arttrma
Vardiyal alma
Kaynaklarn Yeniden Dalm
Eitim ve Beceri Dzeyini Arttrma
yerinde Mesleki Eitim ve Deneyim
yeri Salk Gvenlik Koullarnn yiletirilmesi
letmede Demokrasi (Grak, 2003: 25).

Verimliliin arttrlmas, zellikle sanayi kesiminde lkenin geliimini
srdrebilmesi asndan olduka nemlidir. Daha nce de belirttiimiz gibi
verim d, mevcut enflasyon seviyesini ve isizlii nemli lde etkiledii
gibi irket dzeyinde dk karllk ve uluslararas rekabet gcn azaltc
etkiler yapmaktadr. Nfusu alt milyara yaklaan ve doal kaynaklar her gn
azalan dnyamzda varolmamz ve rahat yaama ansmz verimlilik ilkelerine
bal davranlar, politikalar ve teknikler retip uygulamamza baldr.
Verimlilik arttrc tekniklerden yeterince yaygn ve etken olarak
yararlanabilmek iin alnmas gereken nlemler u ekilde zetlenebilir;

alanlarn maddi ve manevi zendiriciler yoluyla verimli almaya
yneltilmesi,
e alma ve yerletirmede kiisel yeteneklerin gz nne alnmas,
Eitim sistemimizin aksayan ynlerinin dzeltilmesi,
Verimlilik attrc teknikeri bilen, iletmecilik ve yneticilik
fonksiyonlarn uygulayabilecek yetenekli kiilerin ynetici kadrolarna girmesi,
letme iindeki aratrma abalarna nem verilmesi (Usta,
1991:678).






22

1.9 Trkiyede Verimlilik

Trkiyede verimlilik konusunu makro ekonomik adan ele aldktan
sonra, Milli Prodktivite Merkezinin genel zelliklerini aklamann faydal
olaca dnlmektedir.

1.9.1 Genel Durum

Byme ve kalknma abas iinde olan ve Gmrk Birliine girilmesiyle
d rekabete daha da ak hale gelen Trk ekonomisinde, verimlilik daha da
nem kazanmtr. Kalknma planlarnda da istikrarl bir byme ve kalknma
dzeyini yakalayabilmek ve srdrebilmek iin verimliin nemi byktr.

Trkiyede 1980 sonrasndan itibaren izlenen da ak, liberal ekonomik
politikalarla kapasite kullanmnda salanan artlar verimlilii olumlu ynde
etkilemi bulunmaktadr. Ancak retim kapasitesini arttracak yeni yatrmlarn
gerekletirilmesi ve yksek enflasyon nedeniyle i talebi daraltmaya ynelik
uygulamalar, verimlilik artn olumsuz ynde etkilemektedir. Ekonomik ve
siyasi istikrarn salanamamas ise verimlilik arttrma abalarn olumsuz
ynde etkileyen en nemli faktrdr (Anahtar, Mart 1997,10).

Ayn retim girdileri ile daha fazla mal ve hizmet retmeye "verimlilik" ad
verilmektedir. IMF (Uluslararas Para Fonu) destekli istikrar program,
Trkiye'de enflasyonsuz bymenin verimlilik artna dayal olarak
gerekleeceini varsaymaktadr.

Oysaki Trkiyede genel olarak verimlilik, gelimi lkelere gre 3 - 4 kat
daha dktr. Sektrler itibariyle verimlilik lleri farkldr. Trk
ekonomisinde byk arl olan hazr giyim, gda, ayakkab, aa mobilya
gibi emek youn sektrlerde verimlilik ok dktr. Oysa ki bu sektrler,
Trkiye'nin toplam ihracatnda byk arl olan sektrlerdir (Uras, 2003 :
14).






23

1.9.2 Milli Prodktivite Merkezi

MPM (Milli Prodktivite Merkezi) 1965 ylnda kurulmutur. Merkezin
temel misyonu; yurt ekonomisinin prodktivite esaslarna uygun olarak
gelimesine yarayacak tedbirleri aratrmak, bu tedbirlerin uygulanmasna
almaktr. Merkez 35 yldr bu dorultuda aratrma, eitim, danmanlk,
yayn ve bilinlendirme faaliyetleri gerekletirmektedir.

MPM 1965-1980 yllar arasnda youn olarak aratrma kurumu olarak
alm ve bu dnemde verimlilikle ilgili ok sayda aratrma projesini
sonulandrarak bunlarn sonularn kamuoyuna aklamtr.

MPM, 1980 ylnda yeniden yaplanmaya gitmi ve bunun sonucunda
uzun bir dnemde elde ettii bilgi birikimi ve deneyimini iletmelere ve
kurululara aktarmak zere danmanlk ve eitim faaliyetlerine ncelik
vermitir. Bunun sonucu olarak, verimlilik artrma tekniklerinin yaygn ve etken
kullanmn salamak zere ok sayda iletme ynetimine, i etd ve iletme
organizasyonu konularnda danmanlk projeleri gerekletirilmitir. Merkez,
verimlilik tekniklerini retmek ve verimlilik bilincini yaymak amacyla seminer,
kongre, kurs, konferans, panel, eitli yarma ve dller gibi bir dizi
etkinliklerde de bulunmaktadr.

MPM 1998 ylndan beri lkenin gelime potansiyeli yksek baz illerinde
(Gaziantep, Denizli, orum, Kayseri, Afyon) arlkla KOB (Kk ve Orta
Boyutlu letmeler)ler olmak zere iletmelerde lme, izleme, aratrma,
eitim, danmanlk ve bilinlendirme almalar yrtm ve bu illerde bir
"verimlilik" atei yakabilmitir.

te yandan MPM, toplumda verimlilik bilincini oluturmak ve gelitirmek,
verimlilikle ilgili konular lke gndemine tamak ve verimlilik artrc
yntemleri aratrarak bunlar ii, iveren, bilim ve meslek kurulularn
ulatrmak amacyla; ayda bir yaymlanan Verimlilik Dergisi, her ay
yaymlanan Anahtar Gazetesi ile her ay hazrlanarak lke genelinde 600
dolayndaki yerel basn kurulularna gnderilen Verimlilik Blteni





24

karmaktadr. MPM belirtilen hizmetlerine ek olarak niversitelerde yapmas
ve konusu verimlilikle ilgili olan yksek lisans ve doktora tezlerine de parasal
destek, yayn ve kaynak destekleri vermektedir (Dzenli, 2001: 16).

2 KNC BLM


ETD

etd verimlilikle dorudan ilikilidir. Sahip olunan kaynaklar ile daha
fazla ktya ulamak i etd teknii ile mmkn olabilmektedir. Bu nedenle i
etd teknii tm dnyada en yaygn ekilde kullanlan verimlilik artrma
tekniklerinden biridir.

2.1 Etd Tekniinin Tarihesi

etd tekniinin tarihesi, zaman etdnn kurucusu kabul edilen
Taylor ve metot etdnn yaratclar kabul edilen Gilbrethler hakknda detayl
bilgi verilerek aklanacaktr.

2.1.1 Frederick W. Taylor

etdnn iki bileeninden ilki olan Zaman Etdnn ve Bilimsel
Yntemin babas olarak nitelendirilen Taylor, 1856 ylnda Philadelphiada
zengin bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelmitir. Harward niversitesine
dereceyle girmi ancak salk problemlerinden dolay hukuk eitimini yarda
brakm ve endstriye basit bir ii olarak girmitir. i olarak girdii Midvale
elik Fabrikasnda ksa srede ustabala ykselen Taylor, bu esnada gece
okuluna giderek mhendislik eitimini tamamlam ve 31 yanda Midvale
elik Fabrikasnn ba mhendisi olmutur (Meyers, 1992: 6).

Fabrikadaki israf, kayplar, kt ynetim ve koordinasyon eksiklii
Taylorun dikkatini ekmitir. iler ve yneticiler arasndaki uyumu ve
ibirliini engelleyen balca sorunun, yneticilerin bir gnlk normal i
miktarn belirlememeleri olduunu tespit etmitir. Bir iinin en az srede en
ok ne kadar i yapabileceini deil, bir gnlk normal i miktarn belirlemeye
alm ve bir ii yapmann en iyi yolunu bulmamann gerekliliini





26

vurgulamtr (Barnes, 1980: 12-13). Taylor, yapt almalarda, verimlilii
artrmak iin standart i yntemlerinin gelitirilmesi ve standartlatrlmas gibi
nlemlerin alnmas gerektiine inanm ve bunu savunmutur. Bu nedenle
almalarnda standart i sreleri ve yntemleri belirlemitir. Taylor,
yneticilerin yeni grevleri olarak nitelendirdii Bilimsel Ynetimin temel
esaslarn u ekilde zetlemitir;

Geleneksel i grme yntemleri yerine, bilimsel ynteme dayal
olarak belirlenmi i grme yntem ve tekniklerinin gelitirilmesi,
alanlarn bilimsel yntemle seilmesi, eitilmesi ve ibirliinin
gelitirilmesi,
Bilimsel ynteme dayal olarak belirlenen i grme yntemlerinin
iiler tarafndan benimsenmesi iin alanlarla ibirilii yaplmas,
ve sorumluluklarn iiler ve yneticiler arasnda eit ekilde
datlmas (Alpugan, Oktav, 1997; 126).

2.1.2 Frank ve Lillian Gilbreth

Frank ve Lillian Gilbreth, i etdnn dier bileeni olan metot
etdnn yaratclar olarak nitelendirilmektedirler. Haytalar boyunca belirli
bir ii yapmann en iyi yntemini aratrm ve pek ok teknik gelitirmilerdir.
Frank Gilbrethin mhendislik, Lillian Gilbrethin ise psikoloji eitimi grm
olmas onlarn ok gl bir takm olmalarn salamtr (Meyers, 1992; 9).

1885 ylnda henz 17 yanda olan Frank Gilbreth, bir mteahhidin
yannda almaya balam, hzl bir ekilde ykseldikten sonra 20. yzyln
banda kendi iini kurmutur. almalar esnasnda ilk olarak, her bir iinin
kendine zg yntemiyle i yaptn ve her bir iinin ynteminin bir
dierinden farkl olduunu gzlemlemitir. Bu gzlemleri Frank Gilbrethi Bir
ii yapmann en iyi yolunu bulmaya sevk etmitir. Bu almalarn iyi sonular
vermesi zerine Gilbreth, kurduu inaat iini, kendini hareket etdne
adamak iin brakmtr (Barnes, 1980; 9).






27

Frank Gilbreth, alanlarn teknik adan verimli almalaryla
ilgilenirken, Lillian Gilbreth, i grenlerin psikolojik ve sosyolojik durumunun
nemini fark etmi ve cretler gibi iilerin motivasyonunu dorudan etkileyen
unsurlarn yan sra motivasyonu dolayl olarak etkileyen i tatmini gibi
unsurlarn nemini vurgulamtr. Lillian Gilbrethin bu almalar, Frank
Gilbrethin Standardizasyonu, Basitletirme ve Tevikli cret
Sistemini gelitirmesine yardmc olmutur. Ayrca, Lillian Gilbreth, igrenler
zerindeki stres ve yorgunluun etkilerinin nemini ilk fark eden kiilerden biri
olmutur (http://www.gilbrethnetwork.tripod.com/bio.html).

Ei Frank Gilbreth 1924 ylnda ldkten sonra almalarna yalnz
devam eden Lillian Gilbreth, Amerika Makine Mhendisleri Derneinin ilk
kadn yesi olmay baarmtr. Kurucusu olduu danmanlk firmas bata
General Motors olmak zere pek ok firmayla alm, pek ok mutfak ve ev
aletleri tasarmna imza atm ve engelli kadnlarn gnlk ilerini
kolaylatracak cihazlar gelitirmitir. 1966 ylnda Amerika naat
Mhendisleri Derneinin Hoover dln alm ve 92 yanda hayatn
kaybetmitir (http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/gilbreth.html).

2.2 Etdn Tekniinin Tanm, nemi ve Amalar

etd, mevcut kaynaklardan bilinen yntemlerle salanan retimi, ok
az yatrmla ya da hi yatrm gerektirmeksizin artrmak amacyla kullanlmakta
ve temelde mevcut sistemleri inceleyerek gereksiz etkinliklerinin kaldrlmas,
iin en ksa zamanda, en az enerji harcanarak, en dk maliyetle yaplmas
amacn gtmektedir. etd, verimlilii artrma sorununa, mevcut ilemlerin,
srelerin ve yntemlerin etkinliini artrarak zme yaklamaktadr. Ana
ama; Yaplan ii kolaylatrmak yapl iin daha ekonomik yntemler
gelitirmek ve iin ne kadar zamanda yaplacan belirlemek eklinde
zetlenebilmektedir (Tezeren, 1990: 11).

etd, hareket etd ve i lm olmak zere balca iki grupta
toplanan almalardan meydana gelmektedir. Bu tekniklerin uygulanmasyla





28

mevcut i gc, malzeme, makine, ara gere ve iyeri imkanlarndan daha
fazla yararlanmak mmkn olabilecektir. Bunun sonucunda igc, makine,
ara gere ve iyeri kullanmnda etkinlik ve verimlilik salanarak maliyetlerde
nemli dler meydana gelecektir. etd ile iilik maliyetlerinin kontrol
ve azaltlabilmesi mmkn olacaktr (Tekin, 1996: 142).

Etdn genel amac ksaca mevcut retim sistemlerinde verimlilii
artrmaktr. Bu amaca ulamak iin baz faaliyetleri yerine getirmek
gerekmektedir. Bu faaliyetler;

Gereksiz faaliyetlerden kurtulmak,
Gerekli faaliyetleri mmkn olan en ekonomik ekilde dzenlemek,
Uygun alma yntemlerini standartlatrmak,
ile ilgili doru zaman standardn saptamak,
retimde kullanlan faktrlerden yararlanma orann artrmak,
gcn eitmek,
Mevcut alma koullarndan daha iyi alma koullarna gemek
olarak sralanabilmektedir (Kuruzm, 1992: 32).

2.3 Etd Tekniinin Temel zellikleri

etdnn temel zelliklerini u ekilde zetlemek mmkndr;

etd mevcut kaynaklardan faydalanarak ii yeniden dzenlemekte
ve bu yolla verimlilii artrmaktadr. Dolaysyla ok az yatrm gerektirmekte
baz durumlarda ise hi yatrm harcamas gerektirmemektedir.
etd sistematiktir. Ett edilen ilemi etkileyen faktrlerden
hibirinin gzard edilmemesini ve ilemle ilgili tm olaylarn gz nnde
bulundurulmasn salamaktadr.
Etken bir retim planlama ve kontrol iin temel saylan zaman
standartlarnn saptanmasnda bugne kadar gelitirilmi en doru yoldur.





29

Her yerde uygulanabilen bir tekniktir. Yalnzca imalat alnnda deil,
ofislerde, laboratuarlarda ve hizmet retilen yerlerde de kullanlmaktadr (
Etd, Verimlilii Artrc Teknikler Dizisi, 1997; 2).

2.4 Trkiyede Etd Tekniklerinin Uygulanma Dzeyi

letmelerde verimlilik artma arac olarak yararlanlabilecek olan i etd
almalarnn, iletmelerin i ve d piyasalardaki rekabet ortamlarnda
varlklarn srdrebilmeleri iin, maliyetinin ok dk olmasna karn nemli
faydalar salad aktr. Bu yarg, 1996 ylnda MPM tarafndan
gerekletirilen aratrma bulgular ile de byk lde desteklenmektedir.
rnein, aratrmann yapld TOBBa (Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii)
kaytl iletmelerin sadece %9unun, alnan hizmetlerin hibir yarar olmadn
ve %10 gibi az bir ksmnn alnan hizmetler karl talep edilen cretin
yksek olduunu belirtmesi, bu yargy glendiren bulgulardr. Bununla
birlikte aratrmaya katlan iletmelerin %60 i etd ile ilgili olarak eitim ve
danmanlk hizmeti almadklarn belirtmilerdir. Bunun nedenlerinin banda
Hizmet veren kurulularn yeterince tannmamas (%26) gelmektedir. Bu da
gsteriyor ki iletmeler ile i etd konusunda eitim ve danmanlk hizmeti
veren kurulular arasnda ciddi bir kopukluk bulunmaktadr.

Sz konusu iletiim eksikliini amada MPM Etd ve letme
Organizasyonu Bakanl bir dizi alma balatmtr. Bu almalardan biri,
Etkileimli Etd Eitimi Bilgisayar Paket Programnn hazrlanmasdr.
Hizmete hazr halde bulunan bir dier alma ise, bilgisayarda zaman lm
ve deerlendirmesi paket programdr. Btn bu almalarla, iletmelerle
daha yakn temas ve scak ilikiler kurulaca dnlmektedir (ncer,
zkanl, 1997: 8).









30

2.5 Etd Tekniinin Aamalar

etd metot etd ile balamakta ve i lm ile tamamlanmaktadr.
etd ile ilgili almalarn aadaki sraya uygun olarak tamamlanmas
gerekmektedir;

etd uygulanacak olan ilerin seilmesi,
Mevcut ynteme gre btn faaliyetlerin direkt gzlemle i ak
emasna kayt ileminin yaplmas,

Kayt ilemi yaplan faaliyetlerin ve ilemlerin ayrntl bir ekilde
incelenerek; iin amac, yaplaca yer, yaplma sras, yapan kii ve yapld
yol bakmndan yeniden gzden geirilmesi,
Mevcut retim faktrleri ve imkanlara gre en ekonomik ve en etkin
yntemin gelitirilmesi,
Seilen ynteme gre yaplamas gerekli ilerle ilgili lme ileminin
sonucuna gre standart zamann belirlenmesi,
letme ynetimi tarafndan en uygun yntemin seilerek uygulamaya
konulmas,
Yeni yntemle ilgili etkin bir kontrol sisteminin gelitirilmesi (Tekin,
1996: 144).

2.6 Etd Teknikleri ve Birbirleri le likileri

etd, lm ve Metot Etd tekniklerini kapsamaktadr. Bu
tekniklerin birbirleri ile ilikileri ekil 2de gsterilmitir.

Metot etd ve i lm birbirlerine ok baldrlar. Metot etd, ilemin
i kapsamnn azaltlmasyla ilgilenirken, i lm ise, metot etd ile
belirtilen i kapsamna dayanarak etken olmayan srenin incelenmesi ve
azaltlmas ve ilem iin standart zamanlarn konmas ile ilgilenmektedir
(Kanawaty, 2004: 33).







31
















EKL2. Etd Teknikleri ve Birbirleri ile likileri (Kanawaty, 2004:36)

2.7 Metot Etd

Gilbreth ifti tarafndan gelitirilen metot etd, iin yapl yntemlerinin
iyiletirilmesi ile ilgili detayl konular kapsamaktadr.

2.7.1 Metot Etdnn Tanm ve Amalar

Metot etd, daha kolay ve etken yntemlerin gelitirilmesi, uygulanmas
ve maliyetlerin drlmesi amacyla, bir iin yaplndaki mevcut ve nerilen
yollarn sistematik olarak kaydedilmesi ve eletirilerek incelenmesidir.

Frank Gilbreth tarafndan ortaya atlan hareket etd, metot etd ile
ayn alan kapsamakla birlikte, bugnk uygulamada hareket etd yerine ok
daha yaygn olarak metot etd terimi kullanlmaktadr (Kanawaty, 2004:
83).




ETD

YKSEK
VERMLLK
LM

in ne kadar zamanda
yaplacan saptamak
METOT ETD

i kolaylatrmak ve
yapl iin daha
ekonomik yntemler
gelitirmek





32

2.7.2 Metot Etdnn Aamalar

Metot etdn oluturan aamalar, alt balk altnda zetlemek
mmkndr.

2.7.2.1. Metot Etd Yaplacak in Seimi

Metot etd yaplacak olan iin seimine karar verirken gz nnde
bulundurulmas gereken faktr sz konusudur.

Ekonomik Faktrler : Metot etdnn her aamasnda ekonomik
faktrler nemli rol oynamaktadr. Etd yaplacak olan iler, ekonomik olmak
ve zaman ayrmaya demek kaydyla analiz ilemine tabi tutulmaldr
(Tekin,1996: 147). Yntem gelitirmenin iletmeye ykledii maliyetlerden
dolay, iletmedeki tm iler iin bu almay yapmak yerine, sadece buna
ihtiya gsteren ilerin seimi yoluna gidilmelidir (Niebel, 1993: 207).

Teknik Grler : Metot etdnn uygulanabilmesi iin yeterli teknik
bilgiye sahip olunmas gereklidir. Yntem deiikliini engelleyen teknik
nedenler bulunabileceinden, bu deiiklik yaplmadan nce teknik bilgi ve
grler deerlendirilmelidir.

Kiisel Tepkiler : letmede alan personel, metot etd
sonucunda yaplacak olan deiikliklere olumsuz tepki gsterebilir. Bu durdum
yeni yntemin uygulanmasnda glklere neden olacaktr. Bu olumsuzluu
ortadan kaldrmak iin, sendika temsilcileri ve iiler yeni tekniin genel ilkeleri
ve amalar dorultusunda eitilmeleri gerekmektedir (Tekin, 1996: 149).

2.7.2.2. in Mevcut Yapl Ynteminin Belirlenerek Kaytlanmas
4
Bu aamada zerinde alma yaplacak olan iin tm ayrntlar
belirlenmeli ve kaytlanmaldr. Kaytlanan bilgiler igc, malzeme, ara-
gere ve makine-tehizat kullanmnn btn ynlerini kapsamaldr. Kaytlama
amacyla, iin ne ekilde yapldn gsteren emalar, grafikler ve yazl
aklamalar kullanlabilmektedir. Sre Ak emas, nsan-Makine





33

emas, Sa-Sol El lem emas, E Anl Hareket (SIMO) emas metot
etdnde kullanlan emalardr. Sre ak emalar, alanlarn ve
malzemenin hareketini analiz etmek amacyla; insan-makine emalar,
igrenlerle makinelerin birbirleriyle etkileimli alma dzeyini incelemek
amacyla; simo emalar ise vcut hareketlerinin analizi amacyla
kullanlmaktadrlar (reten, 2002: 457).

2.7.2.3. Metot Etd Yaplacak Olan in Analizi

Metot etdnn bu nc aamas, metot gelitirme abalarnn
balangcn oluturmaktadr. Bu aamada soruturma teknii
kullanlmaktadr. Soruturma teknii, srasyla her etkinlii sistematik ve
ilerleyen bir soru dizisi ile eletirerek inceleyen bir aratr. Soruturma
tekniinin birinci aamasnda her etkinliin amac, yeri, sras, kiisi ve yolu
sistematik bir soruturma ile kaydedilmekte ve her cevap iin bir neden
aratrlmaktadr (Acar, 1989: 43). Faaliyetlere ilikin bu tr sorular, ama,
yer, sra, kii ve biim faktrleri iin aadaki ekilde sralamak mmkndr
(reten, 2002: 457);

Ama: Ne yaplyor? Neden yaplyor? Baka ne yaplabilir? Ne
yaplmal?
Yer :Nerede yaplyor? Neden orada yaplyor? Baka nerde yaplabilir?
Nerede yaplmal?
Sra : Ne zaman yaplyor? Neden o zaman yaplyor? Baka ne zaman
yaplabilir? Ne zaman yaplmal?
Kii : Kim yapyor? Neden o kii yapyor? Baka kim yapabilir? Kim
yapmal?
Yol : Nasl yaplyor? Neden o yoldan gidilerek yaplyor? Baka nasl
yaplabilir? Nasl yaplmal?

Bu basamakta, i dzenleme ileminin asl yaratclk fonksiyonu
grlmektedir. deal yntem ile ilgili fikirlerin ortaya atlmas iin kstlar ve
asgari istekler dikkate alnmamaktadr. Bylelikle; hayal gc ile dnlebilen





34

tm zm imkanlar dzenleme iin ortaya konabilmektedir (Yldrm, 1989a:
65).

2.7.2.4. Yeni Yntemin Gelitirilmesi

Drdnc aamada, sistematik bir yaklamla bilgiler deerlendirilerek
yeni bir yntem gelitirilmektedir. Yeni bir yntem gelitirilmesi, mevcut
yntemde birtakm deiiklikler yaplmasyla olabilecei gibi, iletmede ilk defa
kullanlacak olan yeni bir yntemin uygulanmasyla ilgili faaliyetler eklinde de
olabilmektedir. Yeni yntemle ilgili almalar, i akm emasna kaydedilerek
mevcut yntemle karlatrma yaplabilmektedir (Tekin, 1996: 155).

2.7.2.5. zmn Uygulamaya Konmas ve Hedef Kontrol

Yeni zmn uygulamaya konmas ile ynetimin karar gerekleir.
Ancak bu yeni durum teknik ve psikolojik adan incelenmelidir.

Teknik Dnceler
Yntem bir btn olarak m, yoksa blm blm m uygulanmaya
konmaldr?
Yntem iletme iinde mi, yoksa dardaki uzmanlara m
yaptrlmaldr?
Yntem deiiklii ile ilgili olarak retim programndaki duraklamalar
nasl nlenebilir?
Yntemin uygulamaya konmasyla ilgili zamansal ak nasl olmaldr?
Gerekli igc nasl yerletirilmelidir?


Psikolojik Dnceler
Gelitirme teklifleri deerlendirilmi midir?
Planlanan yntem deiiklii, ilgili alanlara bildirilmi midir?

Yukardaki dnceler nda uygulamaya konan zm nerisi,
periyodik olarak kontrol edilmelidir. Bylece i teknii, alma yntemi ve
planlanan verim, garanti altna alnabilecektir (Yldrm, 1989b: 106).





35

2.7.2.6. Yeni Yntemin Kullanmnda Devamlln Salanmas

Yeni yntemin gelitirme ve uygulama ilemi ile birlikte bu yntemin
kullanmnn devamllnn da salanmas gerekmektedir. zellikle
igcnn, yeni yntemin kullanmnda nceleri birtakm uyum zorluklar
gstermeleri beklenebilmektedir. Ancak zamanla bu zorluklarn alarak, yeni
yntemin yaygn olarak kullanmnda sreklilik salanabilir. Gelitirilen
yntem, ne kadar stn zelliklere sahip olursa olsun, uygulamada devamllk
salanamad srece, metot etdnde baarl sonular salanamayacaktr
(Tekin,1996: 155).

2.7.3 Metot Etdnn Uygulanma Alanlar

Metot etdnn konusu, i sistemleridir. Sadece bir alma yeri sz
konusu ise alma yeri dzenlemeden, birden ok ve birbiri ile ilikili
alma yerleri varsa i ak dzenleme den sz edilmektedir ( Etd,
Verimlilii Artrc Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 5) .

2.7.3.1 alma Yeri ve lem Dzenleme

alma yeri ve ilem dzenleme almalarnda, ergonomik adan
alma yeri dzenlemesi, hareket aklarnn dzenlenmesi, rgtsel alma
yerinin dzenlenmesi, teknolojik tasarm ve retim aralarnn kullanm olmak
zere toplam be adet dzenlemeden sz edilebilir.

2.7.3.1.1. Ergonomik Adan alma Yeri Dzenleme

alma yerlerinin insana uyumunun salanmas iin yaplan almalar,
ergonomik alma yeri dzenleme olarak adlandrlmaktadr. Bu sahada
yaplan almalar be grupta toplanmaktadr (Yldrm, 1989b: 115) .
Antropometrik Dzenlemeler: alma yerinin insan boyutlar ile
uyumlu hale getirilmesi iin yaplan dzenlemeleri kapsamaktadr.
Fizyolojik Dzenlemeler: nsan vcudunun fizyolojik adan daha az
zorlanmas iin i yk ve evre koullarnda yaplan dzenlemelerdir.





36

Psikolojik Adan Dzenlemeler: alanlarn motivasyonunu
artracak rahat bir evre oluturacak dzenlemeleri kapsamaktadr.
Bilgi Alma Konusundaki Dzenlemeler: alma srasnda
kullanlan bilgilerin en etken ekilde alglanabilmesi iin yaplan dzenlemeleri
iermektedir.
Gvenlikle lgili Dzenlemeler: alanlar kaza ve hastalklardan
korumaya ynelik dzenlemeleri iermektedir ( Etd, Verimlilii artrc
Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 7) .

2.7.3.1.2. Hareket Aklarn Dzenleme

Hareket ak, el ile yaplan ilerdeki i ak anlamnda kullanlmaktadr.
Hareket aknn dzenlenmesi de genellikle hareket etd olarak
adlandrlmaktadr. Hareket etd, byk miktarlarda seri retim yaplan, ok
sayda paradan oluan kk para imalatnda nem kazanmaktadr
(Yldrm, 1989b: 117).

Hareket aklarnn incelenmesi, analiz edilmesi ve bilgilerin
kaydedilmesinde, Zaman lm, ubuk Diyagram, A Plan, Ak
emas, Ak Diyagramlar Yerletirme Dzeni Planlar, p Diyagramlar,
Filmler gibi eitli yntemlerden faydalanlmaktadr ( Etd, Verimlilii
artrc Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 6-7).

2.7.3.1.3. rgtsel alma Yeri Dzenleme

rgtsel alma yeri dzenleme, insann alma yerindeki zamana ve
i akna bal davranlarn incelemektedir. alanlarn ilerinden memnun
kalmalar dolaysyla verim artnn salanmas bakmndan alma yeri
dzenlemelerine gidilmektedir. alma yeri dzenleme ile ilgili olarak, i
geniletme, i zenginletirme, i deitirme ve grup almas olmak zere
drt uygulama ekli mevcuttur (Yldrm,1989b: 120).







37

2.7.3.1.4. Teknolojik Tasarm ve Mekanizasyon

alma yerinin ergonomi ilkelerine gre dzenlenmesi ve hareket
etdnn yan sra alma tekniinin doru seimi ve uygulanmas da i
aklarnn ekonomikliini artrmaktadr. Doru tekniin belirlenmesinde;
rnn ekil ve lleri, kalite dzeyi, retim miktar, retim aracnn insana
uygunluu gibi zellikler gz nnde bulundurulmaldr ( Etd, Verimlilii
Artrc Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 6-7) .

2.7.3.1.5. retim Aralarnn Kullanm

retim aralarnn tam kapasite ve verimli almalar iletme asndan
ok nemlidir. retim aralarnn kullanm ile ilgili olarak, zamansal
faydalanma ve teknik faydalanma esastr. Zamansal faydalanama, yeterli
sipari olmamas, planlama hatalar, ii eksiklii ve arzalanma gibi
sebeplerle azalmaktadr. retim aralarnn teknik gcne uygun ilerde
kullanlmamas ise teknik faydalanmay azaltmaktadr (Yldrm, 1989b: 122).

retim aralarnn zamansal ve teknik kullanmlarnn dk olduu
durumlarda; hazrlk zamanlarnn ksaltlmas, ek kullanmlarn azaltlmas ve
aksamalarn ortadan kaldrlmas gibi nlemler alnabilmektedir ( Etd,
Verimlilii Artrc Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 7).

2.7.3.2. Ak Dzenleme

alma yerleri arasndaki i aknn dzenlenmesinde hammadde
almndan, son rnn oluturulmas aamasna kadarki retim sreci
boyunca rnn ve malzemenin en dk maliyette, en kolay akn ve
olanaklar elverdiince az dolamn salayacak bir planlama ve yerletirme
yaplmaktadr.

Bir rn ya da srece ilikin olarak ak gelitirmekte kullanlan en genel
yol i ak emalar ile birlikte ak diyagramlarnn kullanlmasdr. ak
emas, rn ya da yntemle ilgili tm olaylarn akn uygun semboller





38

kullanarak sralamaktadr. Ak diyagram ise makinelerin konumlarn,
alma yerlerini ve buradaki hareketleri gsteren lekli planlardr. Bu
emalara gerekli bilgilerin kaydedilmesinin ardndan yaplan eletirerek
inceleme sonucu yeni yntem gelitirilmektedir.

Malzeme alnn dzenlenmesinde tama aralarnn ve trlerinin doru
seimi de ok nemlidir. Konveyr, endstriyel araba, vinler ve kaplar olmak
zere drt gruba ayrlan tama aralarnn seiminde, malzeme zellikleri,
bina ve yerleim dzeni, retim ak ve maliyet gz nne alnmaktadr (
Etd, Verimlilii Artrc Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 9).

2.7.4. Metot Etdnde Kullanlan Aralar

Metot etdnde, sre ak emalar, ok faaliyetli emalar, sa sol el
emalar ve Simo emalar en yaygn olarak kullanlan aralardandr.

2.7.4.1. Sre Ak emalar

Metot etdnde kullanlan sre emalar u ekilde zetlenebilmektedir
(Tekin, 1996: 152);

Temel Sre emalar
Akm emas- i Tipi
Akm emas- Malzeme Tipi
Akm emas- Donatm Tipi

Sre emalarnda herhangi bir iin ya da ilemin kaydedilmesi be
standart simgenin kullanlmas ile olduka kolaylatrlmtr. Bu simgelerin her
biri, her fabrikada veya broda gerekleen olaylar gstermektedir. Bu
sreteki etkinlikler Tablo 2.de gsterilmitir.

2.7.4.2. ok Faaliyetli emalar

retim srecinde baz durumlarda igc ve makinelerin birlikte
kullanlmas gerekli olup, igc ve makinelerin eitli ekilde datmlar





39

yaplabilmektedir. Bu emalar, igcnn makinelere ve tezgahlara
datmnda kullanlmaktadr. ok faaliyetli emalar araclyla igcnn
optimum datm yaplarak, iletmede igc etkinliini ve verimliliini
artrmak mmkn olabilecektir (Tekin, 1996: 152).

Tablo 2. Sre emas Simgeleri (Kanawaty, 2004:93-94)



lem: Sre, yntem ya da ilemdeki asal basamaklar gsterir. lem
srasnda herhangi bir para, malzeme ya da rn deiiklie urar,
dzeltilmektedir.


Yoklama: Nitelik ve nicelikle ilgili olarak yaplan yoklamalar gstermektedir


Tama: ileri, malzemelerin ya da aralarn bir yerden bir yere hareketlerini
ya da tanmalarn gstermektedir.



Gecikme/Geici Depolama: Olaylarn ak srasnda oluan gecikmeleri
gstermektedir.




Srekli Depolama: Bir kayt ya da yetkiye bal olarak malzemenin depoya
girii ya da kndaki denetimli bir depolama; ya da rnek olarak tutuma
amac ile bir nesnenin saklanmasn gstermektedir.



Birleik Etkinlikler: Ayn i yerinde, ayn ii tarafndan, ayn zamanda
yaplan etkinlikler gsterilmek istendiinde, bu etkinlikler ile ilgili simgeler
birletirilmektedir.

2.7.4.3. Sa-Sol El emalar

Sa-sol el ilem emas, iin daha iyi yapl ynteminin belirlenmesi iin
yaplan hareket etd almasnda kullanlan bir aratr. Genellikle, ksa





40

sreli ve tekrarlanan ilerin analizinde kullanlmaktadr. Bu emalar, sabit
konumda alan bir igrenin kulland el hareketlerini gsteren mikroanalitik
aralardr. Bu emalarda byk ve kk yuvarlaklardan yararlanlarak, belli
bir ilemin yerine getirilmesi srasnda iki elin hareketlerinin ayrntl analizi
gerekletirilmektedir.

Sa-sol el emasnda, byk yuvarlak elle yaplan belli bir ilemi; kk
yuvarlak ise tama veya elin bir hareketini gstermektedir. ki elin
hareketlerini bu tr bir ema ile incelemenin amac; zerinde allan ii
iyiletirme yollarn bulmaktr. Baka bir deyile, bu analiz sonucunda i
ynteminin basitletirilmesi, el hareketlerinin kolaylatrlmas veya azaltlmas
amalanmaktadr (reten, 2002: 466).

2.7.4.4. SIMO emalar

Simo emalar, insan gc en kk ayrntlarnn geirilmesine yarayan
sistematik ve sembolik izelgelerdir. Bu emalarda hareketler en kk
paralara blnmtr. Bu emalar ounlukla tek iyerinde yaplan
almalar iin kullanlmakta ve hareket ekonomisine dayanmaktadr. Simo
emalarnn kullanm ile i srasnda oka tekrarlanan ve gereksiz olan
hareketler saptanmaktadr (Himmetolu, 1972: 29).

Simo emalar; iin mevcut yapl ynteminin, sa-sol el emalar ile
gsterilenden daha ayrntl ekilde incelenmesini salamaktadr. zerinde
allan iin filme alnmas ve daha sonra filmin her karesinin teker teker
incelenerek her bir elin yapt hareketlerin belirlenmesi gerekir. Belirlenen
hareketler, Therblig
1
ad verilen temel el hareketleri cinsinden ifade edilerek
simo emasna kaydedilmektedir. Tablo 3de gsterilen Therbligler temel
hareketlerdir ve toplam 17 adettir (reten, 2002: 466)




1
Gilbrethin tersten okunuudur.





41

Tablo 3. Therbligler (http://www.gilbrethnetwork.tripod.com/bio.html).
Therblig Renk Sembol Therblig Renk Sembol

Arama

Siyah


Kullanma Mor


Bulma

Gri


Ayrma Eflatun


Seme

Ak Gri

Kontrol
Koyu
Turuncu

Kavrama


Krmz

Geri Dnme Gk Mavisi

Tutma


Altn
Rengi

Brakma
Koyu
krmz
Yk
Tama

Yeil

Zorunlu
Bekleme
Altn Sars

Yksz
Tama

Zeytin
Yeili
Bekleme
Limon
Sars

Yerletirme Mavi

Planlama
Kahve
Rengi


Montaj

Koyu
Meneke

Dinlenme Turuncu


Simo emalar btn bir vcut iin hazrlanaca gibi yalnzca el veya
parmaklar iin de hazrlanabilmektedir. Baz iler ok kktr ve bazen
sadece parmaklarla yaplr. Bu tip iler iin dzenlenecek simo emalarnda
therblig says daha ok olacaktr (Himmetolu, 1972: 29).





42

2.7.5. Metot Etdnn Faydalar

Metot etd almalar ile retim kaynaklarnn kullanmndaki iletme ii
kstlayc koullar ortadan kaldrlarak sistemde performans art
salanmaktadr. Salanan performans artlar mevcut kapasiteyle snrldr.
Uzun ve orta dnemde yeni yatrmlar ve teknolojik deiimlerle salanacak
performans artlar, metot etdnn uygulama kapsam dndadr. Metot
etd bu gelimelere sadece k tutabilecek nitelik tamaktadr. Ancak metot
etdnde sreklilik vardr. Yeni koullar ortaya ktktan sonra bu kez yeni
ortamda grevini srdrr. Metot etd almalar ile;

Sre ve alma yntemleri,
yeri yerleim dzeyleri,
Malzeme tama ilemleri,
alma koullar, salk ve gvenlik koullar,
Son rn tasarm, belirlemeleri ve kalitesi gelitirilir.

Sonuta, igcnn, makine ve malzemelerin kullanmnda her ynden
tasarruf salanarak israflar nlenmekte, maliyetler drlerek retim
artrlmakta; buna bal olarak da verimlilik, etkenlik ve karllk artrlmaktadr
(Akal, 2005: 259).

2.8. lm

Daha nce de belirtildii gibi, i lm teknii, metot etdnden sonra,
i etd tekniinin ikici bileenini oluturmaktadr.

2.8.1. lmnn Tanm

lm, nitelikli bir iinin, belli bir ii, belli bir alma hzyla, yapmas
iin gereken zaman saptamak amacyla gelitirilmi tekniklerin
uygulanmasdr. Tanmdaki nitelikli ii, elindeki ii saptanm nicelik, nitelik ve
emniyet kurallarna uygun olarak yerine getirebilmek iin, gerekli fiziki
yetenee, eitime, bilgi ve beceriye sahip olan kimsedir. Belli bir alma hz





43

ise Belli bir yntemi bilmeleri iin zendirilmi olmalar koulu ile nitelikli
iilerin, ar bir aba gstermeden, bir i gn sresince doal olarak
eriebilecei ortalama retim orandr (Kanawaty, 2004: 199) .

2.8.2. lmnn Amac

Dk verimlilie sebep olan iki temel etmen vardr. Bunlardan birisi ek
i kapsam dieri ise zaman kaybdr. Metot etd ek i kapsamn en alt
dzeye indirerek verimlilii artrmaktadr. lmnn amac ise; bir iin
yaplmasnda harcanan zaman, zaman kaybn ortaya karacak ekilde
lerek ynetime bu lleri vermektir. Bu yolla, daha nce iin toplam sresi
ierisinde gizlenmi olan zaman kaybnn varl, nitelii ve derecesi, btn
akl ile ortaya konularak ynetimin harekete gemesi salanmaktadr

lm sonucu saptanan standart zamanlara gre yaplacak i, retim,
kontrol vb planlar, iiden ve ynetimden kaynaklanan zaman kayplarnn en
alt dzeye indirilmesini ve verimliliin artrlmasn salamaktadr (Timur, 1984:
25).

2.8.3. lmnn Faydalar

lmnn temel amac, zaman kaybn ve nedenlerini ortaya
karmak ve nlem alnmasn salamaktr. Bu temel amaca ek olarak i
lmnden aadaki konularda da yararlanma olana vardr;

Baz ynetim teknikerinin iyi bir biimde uygulanabilmesi iin gerekli
veriler ancak i lm ile salanabilmektedir. Performans standartlar yalnz
i lm teknii ile konabilmektedir.

Verimlilik esine dayanan cret sistemlerinin uygulanabilesi iin
gerekli olan standart zamanlar saptamada i lmnden yararlanlmaktadr
(Timur, 1984: 26-27).







44

2.8.4. lm Teknikleri

lmnn uygulamada en yaygn olarak kullanlan, zaman etd, i
rneklemesi, plan zamanlar sistemi, karlatrma ve tahmin ve PMTS olmak
zere be tr mevcuttur.

2.8.4.1. Zaman Etd

Zaman etd belirli koullar altnda yaplan belli bir iin elerinin
zamann ve derecesini kaydederek, bu yolla toplanan verileri zmleyerek, o
iin tanmlanan bir alma hznda yaplabilmesi iin gereken zaman
saptamakta kullanlan bir i lme tekniidir (Kanawaty, 2004: 219).

2.8.4.2. rneklemesi

Etkinlik rneklemesi, gecikme oran metodu, ani okuma yntemi gibi
isimlerle de anlan i rneklemesi, adndan da anlalaca gibi bir rnekleme
tekniidir.

rneklemesi, belli bir etkinliin olu yzdesini istatistiki rnekleme ya
da rasgele gzlemler yolu ile saptama yntemidir. Masrafl ve pek pratik
olmayan srekli gzlem ynteminden farkl olarak, rnekleme temelde olaslk
kuramna dayanmaktadr (Kanawaty, 2004: 207).

rneklemesinin zaman etd tekniine gre salad baz avantajlar
mevcuttur. Bu avantajlar ksaca u ekilde zetlenebilir;

Zaman etd ile yaplmas imkansz ya da ok pahal olan lmler i
rneklemesi ile kolaylkla yaplabilmektedir.
Farkl kiiler ve makineler iin i rneklemesi tek bir gzlemci ile
yaplabilmekte ancak; zaman etdnde, her bir makine ve kii iin ayr bir
ettye ihtiya duyulmaktadr.
lm iin harcanacak zaman, zaman etd iin harcanacak
olandan daha ksadr.





45

Gzlemciler srekli olarak alanlarn yannda olmadklar iin
alanlar kendilerini bask altnda hissetmezler ve bu baskdan doan
yanltc sonular elde etme ihtimali daha azdr.
lm ile istenilen emniyet derecesi ve greceli hata nceden
tayin edilebilmektedir.

rneklemesi tm bu avantajlarn yan sra zaman etd karsnda
birtakm dezavantajlara da sahiptir. Bunlar;

lm metodu, tek bir makine ya da iinin incelenmesinde veya
ok geni bir alana dalm makine ve iilerin etdnde ekonomik deildir.
Zaman etd ile daha ince lmler yaplabilmektedir. lm
genellikle zaman lm kadar detayl bilgi vermemektedir.
lm ile bir grubun almas incelendiinde grubu meydana
getiren kimseler hakknda teker teker bilgi edinilememektedir.
Yneticiler ve alan kimseler i lmnn istatistik temellerini
zaman etdn anladklar kadar anlamayabilmektedirler (zok, elebiolu,
Eren, 1986: 8-10).

rneklemesi, sekiz basamakl bir i sras esas alnarak
gerekletirilmektedir.

1. Hedef Belirleme : ncelikle i rneklemesi ile ulalmak istenen
ama tanmlanmaldr. Amacn belirlenmesi ile balantl dier ilemler, i
sistemlerinin seilmesi ve gzlemlenecek insan ve retim aralarnn
saptanmasdr. Toplam ett giderlerini mmkn olduu kadar fazla i
sistemine databilmek iin, i rneklemesi planlanrken mmkn olduu
kadar ok i sistemi kapsanmaya allmaktadr. Bu nedenle i
rneklemesinin uygulanabilecei, baka amalarn varolup olmad mutlaka
gzden geirilmeli ve bunlarn genel ama-grev tanm iine alnp
alnmayaca incelenmelidir (MPM-REFA Etd Yntem Bilgisi, 1988: 238).






46

2. Ak Trlerinin Tanm ve Tespiti: Bu aamada etdn kullanm
amacna uygun olarak i ak trleri tespit edilerek yaplacak gzlemin daha
salkl gereklemesi salanmaktadr (Yldrm, 1989b: 161).

Ak trleri saptanrken ksa sreli gzlemler ile kolayca tannabilir
olmalarna dikkat edilmelidir. rnein alan bir insann gzetim mi yapt,
yoksa faaliyetine ak gerei ara m verdiini anlamak zordur. Bu nedenle ayrt
edilecek ak trlerinin ad ile asla yetinilmemeli, ek olarak ayrca basit ve
yanl alglanmayacak tantc zellikler de belirtilmelidir (MPM-REFA Etd
Yntem Bilgisi, 1988: 238).

3. Tur Plannn Belirlenmesi : Yaplacak gzlem iin, nc admda
ett yerinin krokisi zerinde bir dolama plannn belirlenmesi gerekmektedir.
Bu dolama planna uygun olarak gzlemler yaplmaktadr. Ayrca gzlem
sras ve gzlem noktasnn da bu aamada tespiti gereklidir (Yldrm,
1989b: 161).

Gzlem yeri; i sisteminin yaknndan geerken her bir gzlemin
yaplaca yerdir. Gzlemlerin birbirini nasl izleyecei ise gzlem sras ile
verilmektedir. Tur, saat ynnde ya da tersi ynnde gerekletirilebilmekte
ve eitli gzlem noktalarndan balatlabilmektedir (MPM-REFA Etd
Yntem Bilgisi, 1988: 238).

4. Gzlem Saysnn Tespiti : rnekleme ile yalnzca belli doruluk
derecelerine ilikin sonular salanmas mmkndr. Elde edilecek sonucun,
kitlenin tamamnn incelenmesi ile bulunacak sonuca eit olaca iddia
edilemez. Dolaysyla, bir rnekleme almas ile belli bir hata dzeyine raz
olmak durumunda kalnmaktadr. lm amacyla rnekleme almas
yaplabilmesi iin yneticilerden arzuladklar gven dzeyini ve kabul
edebilecekleri hata derecesini belirlemeleri istenmektedir. Daha sonra rnek
bykl u denklem ile hesaplanabilmektedir;








47

n = [z
2
(1 p)] / [e
2
(p)]
z = arzulanan gven derecesinin elde edilmesi iin gerekli standart
sapma says
p = ilgilenilen sonu saysnn toplam iindeki yzde pay
n = rnek bykl
e = arzulanan doruluk derecesi

Denklemden de anlalaca gibi arzulanan gven dzeyi arttka ya da
kabul edilebilir hata derecesi azaldka daha byk rneklerle almak
gerekmektedir. Bu istatistiksel yntem dnda, i rneklemesinde rnek
byklnn hesaplanmas amacyla belli gven ve doruluk dzeyleri iin
hazrlanm nomogram ve tablolardan da yararlanlmaktadr (reten, 2002:
509).

5. Tur Zamanlarnn Belirlenmesi : Bu aamada her turun balang
zaman saptanmaktadr. Burada nemli olan bu anlarn rastsal bir biimde
elde edilmesidir. Bylece hem istatistiksel koullar yerine getirilmekte hem de
gzlemcinin sonular bilinsiz de olsa etkileyebilme olasl ortadan
kalkmaktadr. Tur zamanlarnn belirlenmesinde u yol izlenmektedir (MPM-
REFA Etd Yntem Bilgisi, 1988: 238);

n
t
= n / t
n
t
= gnlk gzlem says
n = gerekli gzlem says
t = i rneklemesinin uygulanma sresi

6. Etdn Uygulanmas : Uygulama srasnda dolama planna kesin
olarak uyulmal, alma koullar devaml kontrol edilmeli, anormal arzalar
tespit edilmeli, alma yerinde etd etkileyen herhangi bir aksama olup
olmad kontrol edilmeli ve gerekirse gzleme ara verilmelidir (Yldrm,
1989b: 162).

7. Ara Deerlendirme :Yaplan gzlemler sonucunda bir ara
deerlendirme yaplarak istenen gvenlik kontrol edilmektedir. Gvenilirlik





48

alan bu amala gelitirilen nomogram yardm ile kontrol edilmektedir.
Gvenilirlik alannn yeterli olmad hallerde gzlem says kesin olarak
hesaplanarak etde devam edilmektedir (Yldrm, 1989b: 162).

8. Son Deerlendirme :Son deerlendirme, u aamalardan
olumaktadr;

Her ak tr ile ilgili toplam gzlem saysnn hesaplanmas,
Her ak tr iin p paynn hesaplanmas,
Ulalan mutlak gven aralnn her ak tr iin tespiti,
Sonularn, sonu formunda toplanmas,
Her ak trnn pay deerine ait gven aralnn i rneklemesi
srasnda daralmasn belgeleyebilmek amacyla kontrol kartlarnn
hazrlanmas,
rneklemesinin kullanlabilirlii konusunda karar verilmesi (MPM-
REFA Etd Yntem Bilgisi, 1988: 258).

2.8.4.3. nceden Belirlenmi Zamanlar Sistemi (PMTS)

nceden saptanm zaman standard, temel beden hareketleri iin
hesaplanm zamanlardan (bunlar hareketin doal zelliine ve yapld
andaki koullara gre snflandrlmtr) yararlanarak belli bir performans
dzeyinde yaplan bir iin zamannn saptanmasnda kullanlan bir i lme
tekniidir (Kanawaty, 2004: 333).

Gnmze kadar ok sayda deiik, nceden belirlenmi zamanlar
sistemi gelitirilmitir. Bunlar iinde en yaygn kullanlan MTM (Methods-
Time-Measurement) yntemidir. MTM Ynteminde i aklar, baz standart
hareket eleri ile ifade edilmektedir. Bunlarn en nemlileri; uzanma, hareket
ettirme, kavrama, dzeltme, yerletirme ve brakma hareketleridir. MTM
tablolarnda bu hareket elerinin deiik snflarna ve etkileyen faktrlerine
gre hesaplanm zaman deerleri bulunmaktadr. Yntemin aamalar u
ekildedir;






49

1. ncelenecek i ak, hareket elerine ayrlr,
2. Her hareket esinin snf belirlenir,
3. Hareketleri etkileyen faktrler ve bunlarn deerleri belirlenir,
4. MTM tablolarndan, hareket, snf ve faktr bilgileri kullanlarak zaman
deerleri bulunur,
5. Hareket elerinin zaman deerleri toplanr ve toplam zaman elde
edilir ( Etd, Verimlilii Artrc Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 12).

En basit haliyle be aamadan oluan PMTS sistemlerinde ayr ayr
tartlabilecek drt ama vardr;

Derecelendirmedeki znellii azaltarak i lmlerindeki kesinlii
gelitirmek: Klasik i lm tekniklerinin (zaman etd) en ok eletiri
aldklar nokta derecelendirmedir. Derecelendirme ileminde her zaman belli
bir dzeyde znellik vardr. PMTS sistemlerinde ise derecelendirmeler daha
tutarldr. nk bu sistemde derecelendirmeler bir defada ve tm olarak
belirlenmitir. Pek ok kurulu zaman ettlerinin PMTS eitimi grmelerinin,
derecelendirmede tutarllklarn gelitirmek iin yararl bir yol olarak
grmektedir.

Dikkati i analizlerine younlatrarak, metot etd almalarn
gelitirmek: Metot etdnn ele ald grev kapsam ne olursa olsun, ii
tarafndan uygulanan hareket biimleri ana faktr olmaktadr. PMTS
sistemlerini bu hareket biimleri belirlenmedike uygulamak imkanszdr.
Metot ettleri yeni metotlarn bulunmas iin nemli bir aratr.

Beden hareketlerine ilikin yntemlerin ve srelerin nceden
belirlenmesini salamak: PMTS ile zellikle ksa devreli ilerde hareket
dzenleri belli bir kesinlikte belirlenebilmekte, bylece iyeri ve i ak
dzenlemeleri ile ilgili eitli alternatifler arasnda uygulamaya gemeden nce
salkl kararlar verilebilmektedir.

lerde eler dzeyine kadar inerek, sentez yolu ile i relerinin
tahminini kolaylatrmak: PMTS ile dakikann ne kadar inen ksa i





50

devrelerinin zamann ok kk hata paylar ile tahmini olarak
hesaplanabilmektedir (Akal, 1986: 95-96).
f
Faydal sonulara ulalmasna karn PMTS tekniinde eletirilen baz
noktalar da mevcuttur. PMTS sitemleri olduka karmaktr ve renilmesi
zordur. Bir i etd uzman bu teknii doru olarak uygulayabilmek iin ok
fazla uygulama yapmaldr. PMTS sistemleri metot etd ve i rneklemesi
gereksinimini ortadan kaldrmamaktadr. Makine sreleri, sre sreleri ve
bekleme sreleri PMTS ile llemezler. Arzi ve rasgele oluan elerin dier
tekniklerle llmesi ise ounlukla daha ekonomik olmaktadr.

Sz konusu tekniin eletirilen dier bir taraf ise; bireysel kk hareket
zamanlarn PMTS sistemlerindeki gibi birbirine eklemenin geersiz oluudur,
nk belli bir hareketin yaplmas iin gereken zaman ondan nceki ve
sonraki hareketlerden etkilenmektedir (Kanawaty, 2004: 336).

2.8.4.4. Karlatrma ve Tahmin

Karlatrma ve tahmin zellikle sk tekrarlanmayan ilemlerde, kk
iletmelerde, bakm onarm faaliyetlerinde, kalite kontrol ilemlerinin
zamanlamasnda kullanlmaktadr ( Etd, Verimlilii Artrc Yaklam ve
Teknikler Dizisi, 1997: 13) .

Yaplacak iin veya ilemin, benzeri ile yan yana getirilerek farkllk ve
benzerliin tespit edilmesine karlatrma olarak; kantitatif verilerin aa
yukar tespit edilmesi tahmin olarak tanmlanmaktadr. Karlatrma ve
tahmin ynteminde aadaki sra takip edilmektedir;

devlerinin tanmlanmas ve aranan srelerin kullanm amacnn
belirlenmesi,
Benzer i objelerine ait dokmanlarn aranmas,
alma koullarnn karlatrlmas,
ak dilimlerindeki ayrlklarn aratrlmas,
ak dilimlerinin srelerinin bulunmas,





51

lave paylarn belirlenmesi ve eklenmesi,
Bulunan (gerekli) srenin kullanlmas (Yldrm, 1989b: 165).

2.8.4.5. Plan Zamanlar Sistemi

Plan zamanlar sisteminde, nceden yaplm ettlerde deiik ak
dilimleri iin saptanm zamanlardan yaralanlarak bir iin zaman
belirlenmektedir. Bu sistemin uygulanabilmesi iin nceden yaplm ettlerin
plan zamanlar katalou eklinde dzenlenmi olmas gerekmektedir ( Etd,
Verimlilii Artrc Yaklam ve Teknikler Dizisi, 1997: 14) .

Plan zamanlarn zellikleri u ekilde zetlenebilmektedir:

Plan zamanlarda alma yntem ve teknikleri tam anlamyla
tanmlanmtr. Bu zellikleri, plan zamanlarn ok ynl kullanlr
olabilmelerinin ilk koullarndan biridir.

alma ile ilgili teknik ve yntem ve koullarn tanmnda, faktrler ve
zaman saptanmasnda gsterilecek titizlik, bunlarn kullanm amalarna
baldr. Her kullanm amacna gre ayr ayr veri gelitirmek olana
olmadna gre, kural olarak amacn gerektirdii kesinlikte olmalar; yani ne
kadar sk kullanlyorsa, hata paylarnn da o kadar kk, ancak en ok yarar
getiren gvenilirlikte olmalar gerektii sylenebilmektedir.

Eit dilimli, tekrar olmayan ak sralarna ilikin plan zamanlarn
saptanmas daha byk anlam tamaktadr. Benzer fakat ayn sray
izlemeyen ak dilimlerinin, deiik durumlarda plan zamanlarn saptanmas
byk yarar salamaktadr (Cesur, 1996: 4).

2.9. Zaman Etd

Daha nce de belirtildii gibi, zaman etd teknii, yatrm harcamas
gerektirmeyen ve ciddi verimlilik artlar salamaya yardmc olan bir i
lm tekniidir.






52

2.9.1. Zaman Etdnn Tanm, nemi ve Kullanm Alanlar

Zaman etd, belirli koullar altnda yaplan belirli bir iin elerinin
zamann ve derecesini kaydederek ve bu yolla toplanan verileri
zmleyerek, o iin tanmlanan bir alma hznda yaplabilmesi iin gereken
zaman saptamakta kullanlan bir i lme tekniidir (Kanawaty, 2004: 219).

Zaman etd ile belirli bir alma yeteneine ve tecrbesine sahip vasfl
bir iinin bir ii ne kadar sre iinde yapabildii bir takm zaman standartlar
kullanlarak tespit edilmektedir. Gnmzde iletmelerde, etkili bir ynetim
arac olan zaman etd aadaki alanlarda yaygn olarak kullanlmaktadr;

programlarnn tespitinde ve iin planlanmasnda,
Standart maliyetlerin tespitinde ve iletme btelerinin
hazrlanmasnda,
retime balamadan nce bir mamuln maliyetinin hesaplanmasnda,
Bir iinin ka makineyi altrabileceinin tespitinde,
Tevikli crete esas olarak alnacak zaman standartlarnn tespitinde,
Dolayl iilik maliyetlerinin kontrolnde temel alnacak zaman
standartlarnn belirlenmesinde (Tekin, 1996: 162).

2.9.2. Zaman Etd Aralar

Maliyeti olduka dk olan zaman etd tekniinde, temel olarak bir
kronometre ve ett altl yeterli olabilmekle birlikte, daha karmak ya da
ilem sreleri ok ksa olan iler iin baka aralara ihtiya duyulabilmektedir.

Kronometre

Genellikle zaman etdnde, geriye dnl ve geriye dnsz olmak
zere iki tr kronometre kullanlmaktadr. Bunlar arasnda en yaygn olan,
geriye dnl ondalk dakikal kronometrelerdir. Bu tr kronometrelerin
zerinde, biri kk biri byk olmak zere iki trl kadran vardr. Byk
kadran dakikann yzde birine gre, kk kadran ise otuz dakikaya gre





53

blmlenmitir. Bu tr kronometrelerin zerinde iki dme mevcuttur.
Bunlardan kurma arknn sol tarafnda olan dme yardm ile kronometre
almaya balatlmakta ve durdurulmaktadr. Kurma arknn stndeki dier
dmeye basldnda ise ibreler sfr noktasna gelmektedir.

leride de grlecei gibi zaman etdnde srekli zamanlama ve
geriye dnml zamanlama olmak zere iki temel yntem sz konusudur
ve bu kronometreler her iki eit zamanlamada da kullanlabilmektedirler
(Timur, 1984: 64-65).

Gzlem Altl

Gzlem altl, kontrplaktan veya uygun bir maddeden yaplan bir altlk
olup, zaman etd formlar ile kronometrenin zerine yerletirilerek rahata
gzlem yaplmasnda kullanlmaktadr. Altlk, ett uzmannn sol eliyle hem
gzlem altln tutmasna hem de kronometreyi altrp durdurmasna imkan
verecek ekilde hazrlanmaldr.

Gzlem altl, ne ok uzun ne ok ksa olmaldr. Her ikisi de yorgunlua
sebep olabilmektedir. lm uzmanlarnn ou kendi kol uzunluklarna
gre yaptrdklar ya da ayarlanabilen gzlem altlklarn kullanmay tercih
etmektedirler (Timur, 1984: 65).

Zaman Etd Formlar

Zaman etd formlarnn ok eitli ekilleri mevcuttur ve saylar olduka
fazladr. Standart bir form gelitirmek hemen hemen imkanszdr nk bu
formlar etdn amacna gre gelitirilmektedirler. Zaman etdnde kullanlan
formlar balca iki snfa ayrlmaktadrlar. Birincisi, zaman etd yaplrken
gzlem yerinde kullanlanlar, ikincisi ise ett sonrasnda kullanlanlardr.

Gzlem esnasnda, zaman etd n formu ve zaman etd devam
formu kullanlmaktadr. n form, ilk sayfa olup ett ile ilgili temel bilgiler,
ilemin eleri ve elerin biti noktalar ile ilgili bilgileri iermektedir. Ettle





54

ilgili her bilgiyi verecek bir balk iermekte yalnz iyeri dzeninin tasla
verilmemektedir. Eer iyeri plan ok basitse sayfann arkasna izilebilmekte
deilse baka bir kada izilerek eklenebilmektedir. Devam formu ise, daha
sonraki devrelerin kayd iin kullanlmaktadr.

Ett sonrasnda ise alma formu, ett zet formu ve ett
zmleme formu gibi formlar kullanlmaktadr (Kanawaty, 2004: 229).

Dier Ett Aralar

Kronometre, genellikle bir iyerinde yaplacak ilk birka yllk zaman
etd almalar iin yeterli grlmektedir. Ayn i yerinde daha sonra
yaplacak zaman etd almalarnda daha doru lmler isteniyorsa, sabit
hzla ileyen film makinesi ve zaman etd makinesinden
yararlanlabilmektedir.

Film makinesi yalnz zamanlamann doruluk derecesini artrmakla
kalmaz, ayrca zaman etd uzman ya da baak bir kimse tarafndan
zamanlamann tekrar incelenmesine varsa anlamazlklarn zmlenmesine
de yardmc olmaktadr.

Kronometreyi okumak, sonular hatasz kaydetmek iin ett uzmannn
deneyimli olmas gerekmektedir. Ettnn bu zor grevini hafifletmek iin
zaman etd makinesi gelitirilmitir. Bu makine, hem ok ksa sreli kayt
etme imkann salamakta, hem de uzmann devaml olarak makinenin
banda bulunmasn ve not almasn gerektirmemektedir. Bylece ett
uzman ii devaml olarak gzlemek ve iiyi en doru ekilde
derecelendirmek imkanna sahip olabilmektedir (Timur, 1984: 66-69).

2.9.3. Zaman Etdnn Aamalar

Bir zaman etdnn tamamlanmas iin 12 temel aamaya ihtiya
duyulmaktadr.






55

2.9.3.1. Ett Edilecek in Seimi

Ett uzman tarafndan bir fabrikaya ya da bir blme giderek ett etmek
zere bir iin seilmesi ok az rastlanan bir durumdur. Bir iin ett edilmesinde
neden olacak bir takm unsurlar sz konusudur. Bu unsurlar genellikle
unlardr:

, nceden yaplmayan bir itir bu nedenle daha nce zerinde
zaman etd almas yaplmamtr.
in malzemesinde veya yapl ynteminde bir deiiklik sz
konusudur ve bu sebeple yeni zaman standartlarnn belirlenmesi
gerekmektedir.
Bir ii ya da i temsilcisinden ie ayrlan zaman standard hakknda
ikayet gelmitir.
belli bir darboaz meydana getirerek sonraki ilerin birikmesine
neden olmaktadr.
zendirme programlarna gemek iin, iin standart zamannn
saptanmas gerekmektedir.
in maliyetinin ok yksek olduu dnlmektedir.
Dk retimin nedenleri aratrlmak istenmektedir.

Eer zaman etdnn amac, performans standartlarnn konmas ise
yeterli bir metot etd yaplncaya kadar bu konuya balanmamaldr. nk
bir ii yapmak iin en iyi yntem bulunmam ise, o i iin konan standart
zamanlar, sonradan iin yapl ynteminin deimesi ile ok dk seviyelere
indirilebilirler. Bu durum ise yeni yeniden standart zamann konmasn
gerektirecektir (Timur, 1984: 69-70).

2.9.3.2. grenin Seilmesi

Zaman etd almasnda gzlemlenmek zere seilecek igrenin
mkemmel ya da baarsz bir igren olmamasna zen gsterilmelidir.
Seilen iinin fazla hzl ya da ar yava almamas, baka bir deyile





56

normale yakn bir hzla almas, baar deerlendirme aamasn
kolaylatracaktr (reten, 2002: 497).

in ok sayda ii tarafndan yapld yerlerde nitelikli iiler zerinde
ett yapmak nemlidir. Nitelikli ii; elindeki ii belirlenmi gvenlik, nitelik ve
nicelik standartlarna uygun olarak yerine getirebilmek iin gerekli fiziki
yeteneklere, zeka ve eitime, beceri ve bilgiye sahip olan kimsedir. Zaman
etd almalarnda, temsili ii ile nitelikli ii arasnda bir ayrm
yaplmaktadr. Temsili ii, belli bir grup iinde ortalama beceriye performansa
sahip olan iidir. Fakat temsili ii her zaman nitelikli ii olmayabilmektedir.
Nitelikli ii seimi zerinde yaplan bu srarn bir sebebi vardr. zellikle
zendirme amacyla kullanlacak zaman standartlar konurken, hedef olarak
alnan standart, iine uygun ve alkn bir nitelikli ii tarafndan eriilebilecek
ve onda ek bir yorgunlua neden olmadan srdrlebilecek olan standarttr.
Yava ya da niteliksiz iilerin etd, zaman standartlarnn fazla uzun ya da
ksa olmasna yol aacaktr (Kanawaty, 2004: 236).

Seilecek igrenin tm bu zelliklere ek olarak iinde deneyim sahibi
olmas da nemlidir. retim srecine yabanc bir igrenin ilk retimi
gerekletirmesi iin gerekli sre olduka uzundur. Byle bir iinin
gzlemlenmesi ile elde edilecek sonucun salkl olmayaca aktr (reten,
2002: 497).

2.9.3.3. Bilgilerin Toplanmas ve Kaydedilmesi

llecek ii tantan; i istasyonuna, imalat departmanna, zerinde
ilem yaplan i parasna ilikin bilgiler gzlem sonularnn analizinde
kullanlmaktadr. Bunlarn dzenli biimde toplanarak kaydedilmesi
gerekmektedir. Kaytlar genlikle zaman etd gzlem formunda ayrlan
yerlerde tutulmaktadr. Toplanacak bilgilerin nitelikleri sz konusu etdn
amalarna ve retimin genel zelliklerine bal olarak deimektedir. Tipik bir
imalat iletmesinde yaplacak zaman etdnde toplanan bilgiler u ekilde
olabilir;





57

Etde likin Bilgiler
Ett ve gzlem formu sayfa numaralar,
Gzlemcinin ad ve soyad,
Gzlemin yapld tarih, balang ve biti sreleri,
Etd kontrol eden ve onaylayan kiilerin adlar,

lem Gren Paray Tantc Bilgiler
Para ve mamuln cinsi ve kod numaras,
Teknik resim numaras veya basitletirilmi kroki,
Malzeme,

Proses, malat Ynetimi, stasyonunu Tantc Bilgiler
lemin yapld departman,
lemin ve ilgili faaliyetlerin tanm,
Tezgahn cinsi ve nemli karakteristikleri,
Takm, alet, aparat ve lme cihazlar,
istasyonunun basit fakat lekli bir krokisi,

iyi Tantc Bilgiler
Ad ve soyad,
i kod numaras,

alma artlarna likin Bilgiler
Aydnlatma, scaklk, nem, grlt, vb. rahatsz edici unsurlar.

2.9.3.4. in elerine Ayrlmas

Bir e bir iin gzlemini, lmn, zmlenmesini kolaylatrmak iin
seilmi o ie ait bamsz bir paradr. Bir i devresi ise, bir iin yaplabilmesi
ya da bir birim retimin elde edilmesi iin gerekli eler dizisidir. Bu dizi iinde
ara sra ortaya kan eler de bulunabilmektedir (Kanawaty, 2004: 241).
lm kolaylatrmak iin ilem elerine ayrlmaldr. Ett ii elerine
ayrmak iin igren tarafndan gerekletirilen ok sayda i devresini





58

gzlemlemelidir. devresi otuz dakikadan fazla ise, ett uzman gzlem
esnasnda da ii elerine ayrabilmektedir (Niebel, Freivalds, 2003: 385).

2.9.3.4.1. in elere Ayrlmasnda Uyulmas Gereken Kurallar

lemin dzgn bir ekilde elerine ayrlmas olduka nemlidir. Bunu
salamak iin uyulmas gereken balca kurallar u ekildedir:

lem llmesi mmkn olabilecek en kk elemanlarna
ayrlmaldr. Zaman etd uzmanlarnn deneyimlerine gre bu sre 0.04
dakikadan daha ksa olmamal ve takip eden e bu sreden daha uzun
olmaldr aksi takdirde insan gznn daha ksa bir sreyi takip edip dzgn
ekilde lmesi mmkn deildir.

elerin biti noktalar aka tanmlanmaldr. Zaman etdnde,
elerin balang ve biti noktalar, farkl ses ya da hareketlerle ayrt edilebilir
olmaldr (Doty, 1989: 86). Bunlara ayrma noktalar denmektedir. Ayrma
noktas, bir alma devresinde bir enin bitip dier enin balad an
olarak kabul edilmektedir (Kanawaty, 2004: 243).

lemler, her bir e tamamen sabit ya da tamamen deiken olacak
ekilde elere ayrlmaldr. eler hem sabit hem deiken blmleri
ierecek ekilde ayrlrsa bunlar standart zaman hesaplamada kullanlmazlar.

Standart veri olarak kullanlabilmeleri iin elle allan sreyle,
makine ile gerekleen ilemlerin sreleri birbirinden ayrlmaldr (Doty, 1989:
86).

2.9.3.4.2. esi Trleri

lmleri kolaylatrmaya yardmc olabilecek sekiz ayr e tipi
bilinmektedir. Bu elerin her birine ait ngiliz Standartlar Enstitsnn
hazrlad Etd Terimleri Szlnde verilen tanmlar u ekildedir;

Yinelenen e: in her alma devresinde oluan edir.





59

Ara Sra Oluan e: Her alma devresinde dzenli ya da dzensiz
aralklarla oluan edir.
Duraan (Deimez) e: Ne zaman yaplrsa yaplsn temel zaman
deimeyen edir.
Deiken e: Temel zaman, rn donatmnn ya da srecin
zelliine gre deien edir.
El le Yaplan e: i tarafndan yaplan edir.
Makine le Yaplan e: Bir makine tarafndan otomatik olarak yaplan
bir edir.
Yneten e: Ayn anda kendisi ile birlikte yaplan dier elerden
daha uzun zaman alan edir.
Yabanc e: Ett srasnda gzlenen fakat zmlemelerden sonra
iin gerekli bir paras olmad anlalan edir.

Yukardaki tanmlardan da anlalaca zere, yinelenen bir e ayn
zamanda duraan ya da deiken bir e olabilmektedir (Kanawaty, 2004:
242-243).

2.9.3.5. Gerekli Gzlem Saysnn Hesaplanmas

Belli bir ii tekrarlamal olarak yapan bir igrenin, bu ii her seferinde
ayn srede yapmas beklenemez. Verilerdeki deikenlik nedeni ile birden
fazla gzlem yapmak gerekmektedir. Gzlenen alma devresi says ne
kadar ok olursa, sonular geree o kadar yakn olacaktr. Ancak tm kitlenin
incelenmesi sz konusu olamayaca iin, arzulanan gven ve doruluk
derecesini veren rnek byklnn belirlenmesi almann nemli bir
aamasdr (reten, 2002: 498).

htiya duyulan gzlem saysn hesaplamak iin istatiksel yntem
kullanlmaktadr. statiksel yntemde nce birka n gzlem (n) yaplmaldr.
Daha sonra 95.45 gvenlik dzeyi ve %5 hata pay iin aadaki forml
zmlenmelidir;






60

n =
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n = Saptanmak istenen rnek bykl
n = n ettle alnan gzlem (okuma) says
= Deerlerin toplam
x =Okumalarn deeri

Bir rnekle konu aklanacaktr. Belli bir e iin be okuma yaplmtr
ve ilgili veriler aadadr;

x x
2
7
6
7
7
6
49
36
49
49
36
x= 33 x
2
= 219
n = 5 okuma

Bu deerler formlde yerine koyulursa; n=8,81 ya da 9 olacaktr. Yaplan
n okuma says gereken rnek saysndan kk olduuna gre rnek
bykl artrlmaldr. Yaplan be n okumaya drt okuma daha eklenerek
gzlem says en az dokuza kartlmaldr. Bu kez formlde n yerine dokuz
konarak ayn ilem tekrar yaplmaldr. Gereken gzlem says dokuzdan
kk karsa bulunan deer yeterli kabul edilmeli, kmazsa ayn ilem tekrar
edilmelidir (Kanawaty, 2004: 246).

General Electric irketi, Tablo 4te grld zere, alma devrelerinin
uzunluuna gre tavsiye edilen gzlem saysn belirten bir izelge
hazrlayarak, gerekli gzlem saysn formlle hesaplama klfetini ortadan
kaldrmtr (Timur, 1984: 77).





61

Tablo 4. alma Devrelerinin Uzunluuna Gre Tavsiye Edilen Gzlem
Says (Timur, 1984:78)

2.9.3.6. Her enin Zamannn llmesi

Zaman lmnde gzlemler tecrbeli bir ett tarafndan i
istasyonunda yaplmaktadr. Ett gzlem kayt formunu ve kronometreyi
tayan tabla ile beraber uygun bir yerde durarak ii gzlemeye balar.
Ettnn mmknse iinin arka yan tarafnda, hareketleri iyi izleyebilecek
fakat iiyi engellemeyecek bir konumda durmasna dikkat edilmelidir (Kobu,
1989: 382).

Kronometre ile zamanlamann geriye dnml ve srekli olmak
zere iki temel yolu vardr.

Srekli Zamanlama

Ett sresince kronometre srekli altrlmaktadr. Zamanlanacak ilk
alma devresinin ilk esinin balangcnda zamanlamaya balanmakta ve
Dakika Olarak
Devre Zaman
Tavsiye Edilen
Gzlem Says

.10
.25
.50
.75
1.00
2.00
4.00-5.00
5.00-10.00
10.00-20.00
20.00-40.00
40.00 ve zeri


200
100
60
40
30
20
15
8
5
3
-






62

btn ett tamamlanncaya kadar kronometre durdurulmamaktadr. Her
enin sonunda kronometre verisi kaydedilmektedir. Her bir eye ait sre,
ett tamamlandktan sonra yaplan ard arda karma ilemleri ile elde
edilmektedir. Bu ilemin amac, iin gzlendii sredeki btn zamanlarn
etde kaydedilmesini salamaktr.

ILO Kurulunun, zaman etdnn retiminde ve uygulanmasnda elde
ettii denemeler genelde srekli zamanlarn retilmesi ve kullanlmas
gerekliliini ortaya koymutur. Bunun nedenleri u ekilde zetlenebilir;

1. Denemeler gstermitir ki, stajyerler srekli yntemde, kronometrenin
kullanlmasnda daha abuk ustalk kazanmaktadrlar.
2. Deneyimsiz gzlemcilerin bazen herhangi bir e sresini gzden
karmalarnn fazla bir nemi yoktur; nk etdn toplam sresi
etkilenmeyecektir.
3. inin alma hzn saptarken, sadece kronometre verileri
kaydedildiinden, derecelendirmeyi, eye harcanan zamana gre saptamak
olasl daha azdr (Kanawaty, 2004: 249).

Geriye Dnml Zamanlama

Bu teknikte, her enin bitiminde ibre sfra dndrlmekte ve hemen
tekrar balatlmakta bylece her eye ait zaman dorudan elde edilmektedir.
Kronometrenin ileyii hi durdurulmamaktadr (Kanawaty, 2004: 247). Her bir
enin birbirinden bamszm gibi lmnn baz dezavantajlar vardr,
nk aslnda her bir e kendinden nceki ve sonraki eye bamldr.
Geriye dnml zamanlama, gecikmeler ve yabanc elerin gerektii
ekilde deerlendirilmesine olanak vermemektedir. Ancak pek ok uzman
ettye gre, uzun zamanl eleri olan ilerin zamanlamasnda, geriye
dnml zamanlama, srekli zamanlamadan daha uygundur (Niebel, 2003:
388).






63

2.9.3.7. Derecelendirme

Yaplan gzlemlerin, gerei yanstmas iin, inin gerek alma
hznn nceden saptanan standart hz kavramna gre deerlendirilmesi
gerekmektedir.

2.9.3.7.1. Derecelendirme Kavramnn Tanm ve nemi

Standart zaman kavram, her zamanki yntemi ile alan ve iinde
ilerlemek iin yeterince zendirilmi ortalama nitelikteki bir iinin normal
olarak ulaabilecei bir ie ait zamandr. Bu nedenle, i etts, etd iin
ortalama nitelikte bir ii aramaldr.

Tam bir ortalama ii, dnsel bir kavramdr. Dnyada hi kimse bir
dierine benzememektedir. Bu durum iilerin performans iin de geerlidir.
Tm alanlar iin ayr ayr zamanlar elde etmek, hem olduka maliyetli hem
ok fazla zaman alan bir ilem olacaktr. Eer alan iilerin her biri iin ayr
ayr zamanlar elde edilme imkan olsayd, bu zamanlar normal dalm
erisine uygun bir ekilde karmza kacak ve gvenli bir standart zaman
elde etmek mmkn olacakt. Ancak bunun gerekleme olasl ok azdr.
Bu durumda, ett uzman, gzledii iinin alma hzn deerlendirmek ve
bu hzla standart hz arasnda bir iliki kurabilmek iin baz aralara
gereksinim duymaktadr. Bunu salayacak yol, Derecelendirme olarak
bilinmektedir.

Derecelendirme; gzlemcinin standart hz kavramna gre, iinin
alma hzn deerlendirmesidir (Kanawaty, 2004; 256).

Derecelendirme faktrnn belirlenmesinde ett, ilemin btn iin
ya da ilemin her bir eleman iin ayr ayr deerlendirme faktr belirleyebilir
(reten, 2002: 502).









64

2.9.3.7.2. Standart Derecelendirme ve Standart Performans

Derecelendirme, i etd uzmannn, aklnda tuttuu bir standart hz
kavram ile iinin gzlenen alma hzn karlatrmasdr. Bu standart
dzey, nitelikli iilerin doal bir alma ile ulaabilecekleri ortalama bir hzdr.
Bu hz, standart derece olarak tanmlanmakta ve derecelendirme cetvelinde
(Tablo 5) 100 olarak gsterilmektedir. Eer standart hz srdrlrse ve uygun
dinlenme salanrsa, bir ii alma gn veya vardiya sresince standart
performansa ulaabilir.

Standart performans, belli bir yntemi bilmeleri ve uygulamalar, ilerine
kendilerini verebilmeleri iin zendirilmi olmalar koulu ile nitelikli bir iinin
ar aba gstermeksizin bir i gn sresince, doal olarak ulaabilecekleri
ortalama retim dzeyidir. Bu standart performans, derecelendirme ve
performans cetvellerinde 100 olarak gsterilmektedir (Kanawaty, 2004: 256).

Standart hz ile iin gzlenen hz arasnda bir karlatrmann etkili bir
ekilde yaplabilmesi iin, deerlendirmenin yaplmasnda temel alnan bir
saysal lein bulunmas zorunludur. Bylece derecelendirme, gzlenen
zamanla arplarak temel zamann elde edilmesinde bir etmen olarak
kullanlabilmektedir.

Tablo 5 de sz geen lekler zerinde deiik alma
derecelendirmelerine ait rnekler grlmektedir. 100-133, 60-80, ve 75-100
leklerinde, alt snr rakamlar, zaman esasna gre cret denen bir ii
alma hzn, bu snrdan 1/3 orannda daha yksek olan st snrlar ise
standart hz belirlemektedir. Bu varsaym, zendirici sistemle alan iilerin
dierlerine gre ortalama olarak 1/3 dolaynda daha etken alacaklarn
belirtmektedir. Bu varsaym yllar boyu uygulamalarda dorulanmtr.

En yeni 0-100 lei, ok ak olan nemli yararlarndan dolay, ngiliz
Standard olarak belirlenmitir ve en yaygn ekilde kullanlmakta olan lektir.
Bu lekte, 0; hibir etkinliin olmadn ve 100; standart hz yani; iinde
zendirilmi nitelikli iinin doal alma hzn gstermektedir (Kanawaty,





65

2004: 264-265). Uygulamada standart derecelendirme yntemi en etkili
yntem olarak kabul grmekte ve ettlere nerilmektedir. Bununla birlikte
farkl kiiler tarafndan gelitirilmi pek ok derecelendirme metodu mevcuttur.

Tablo 5. Deiik alma Hzlarna Ait Derecelendirme lekleri
(Kanawaty, 2004: 265)



lekler
Karlatrlabilir
yrme hz
60-80 75-100 100-133 0-100
Tanm
Km/
saat
Mil/
saat
0 0 0 0 Etkinlik yok


40 50 67 50 ok yava; beceriksiz,
kararsz hareketler, ii yar
uyur gibi grnr, ile ilgili
deildir.

3.2 2
60 75 100 75 Dengeli, dnceli, kaygsz
performans, para ba
sisteminde almayan ama
iyi bir denetim altnda alan
ii gibi, gzlem srasnda
yava alyor grnr ancak
zaman isteyerek israf
edilmemektedir.

4.8 3
80 100 133 100 Canl, dzenli performans,
para ba sisteminde alan
ortalama bir nitelikli iide
olduu gibi, gerekli kalite
standard ve doruluk gvenle
elde edilir.

6.4 4
100 125 167 125 ok hzl; ii eitilmi ve
ortalama iinin ok zerinde
bir gven, beceri ve
hareketlerine uyum gsterir.

8.0 5
120 150 200 150 Son derece hzl; ok fazla
aba ve dikkat gerektirir ve
uzun zaman srdrlmesi
olanakszdr, ancak son
derece yetenekli birka iinin
ulaabilecei stn dzeyde
bir performanstr.
9.6 6





66

2.9.3.7.3. Dier Derecelendirme Metotlar

inin performansnn deerlendirilmesini, bir takm somut kurallara
balamak iin eitli derecelendirme yntemleri gelitirilmitir.

Bedaux Sistemi

Bu sisteme gre; normal tempo ile alan iinin saatte 60 bedaux'luk
(B) i yapmas beklenmektedir. Gzlem esnasnda iinin yetenek ve abas
da takdir edilerek 60tan kk ya da byk Bedaux puanlar verilmektedir. Bu
say temel zamann hesaplanmasnda kullanlmaktadr. rnein normal
tempoda alan bir iinin puan 60B, %25 hzl alan bir iinin temposu
ise 75B olarak hesaplanmaktadr (Kobu, 1989: 387).

Westinghouse Sistemi

Westinghouse Elektrik irketi tarafndan gelitirilen bu sistem drt faktre
dayand iin buna drt faktr sistemi de denmektedir. Faktrler; hner,
aba, artlar ve tutarllktr.

Hner, kiinin belli bir metodu uygulamadaki uzmanldr. Kiinin
uzmanl, byk lde onun deneyimlerine ve doutan gelen yeteneine
baldr.

aba, kiinin etkili olarak alma arzusudur. artlar; klandrma, s,
havalandrma gibi iiyi etkileyen faktrlerdir.

Tutarllk, hner, aba ve artlar dnda kalan dier faktrleri
kapsamaktadr. Tablo 6da her faktre verilen saysal deerler yer almaktadr.
Ett uzman, zamanlamay yaparken bu drt faktr derecelendirmektedir.
Faktrlerin aritmetiksel toplamna 1.0 eklenerek performans faktr elde
edilmektedir. enin zamanlamas sonucu elde edilen zaman, performans
faktr ile arplarak temel zaman hesaplanmaktadr (Timur,1984:80).







67

Tablo 6 Westinghouse Performans Derecelendirme Tablosu (Timur,
1984: 81)

HNER ABA
+ 0.15
+ 0.13
A1
A2
stn
+ 0.13
+ 0.12
A1
A2
stn
+ 0.11
+ 0.08
B1
B2
ok yi
+ 0.10
+ 0.08
B1
B2
ok yi
+ 0.06
+ 0.03
C1
C2
yi
+ 0.05
+ 0.02
C1
C2
yi
0.00 D Orta 0.00 D Orta
- 0.05.
- 0.10
E1
E2
Zayf
- 0.04
- 0.08
E1
E2
Zayf
- 0.16
- 0.22
F1
F2
ok Zayf
- 0.12
- 0.17
F1
F2
ok Zayf
ARTLAR TUTARLILIK
+ 0.06 A deal + 0.04 A Mkemmel
+ 0.06 B ok ideal + 0.03 B ok yi
+ 0.02 C yi + 0.01 C yi
0.00 D Orta 0.00 D Orta
- 0.03 E Zayf - 0.02 E Zayf
- 0.07 F ok Zayf - 0.04 F ok Zayf

Sentetik Derecelendirme

Derecelendirmede, ett uzmannn kiisel yargsna dayanmayan bu
yntem R. L. Morrow tarafndan ortaya atlmtr (Timur, 1984: 82). lemin
llen ortalama zaman kendisini oluturan faaliyetlerin daha nceden tespit
edilmi bulunan standart zamanlar ile oranlanarak bulunmaktadr (Kobu,
1989: 388).

D= nceden Bulunan Standart Zaman / llen Ortalama Zaman





68

Objektif Derecelendirme

Bu teknikte nce llen iin glk derecesine baklmadan sadece
gzlem esnasndaki alma hz gz nne alnarak tempo takdir
edilmektedir. Bundan sonra iin glk derecesine gre tespit edilen bir
ayarlama faktr ile asl tempoya geilmektedir. in glk derecesi; bedenin
kullanlma miktar, ayak pedallar, kollarn kullanlmas, gz-el koordinasyonu,
tama miktar, tanan arlk gibi faktrlere gre dzenlenen tablolardan
alnan rakamlarla belirlenmektedir. Bylece; llen zaman, takdir edilen
tempo ve tablodan bulunan ayarlama katsays arplarak temel zaman elde
edilmektedir (Kobu, 1989: 388).

Fizyolojik Derecelendirme

inin alma esnasndaki fizyolojik reaksiyonlar, temposunun bir
gstergesi olabilmektedir. rnein; kalp at hz, oksijen tketimi, kandaki
laktik asit birikimi vb. llebilir belirtiler ile tempo arasnda yeterli bir
korelasyon vardr. Bu alanda pek ok bilimsel aratrma yaplm ve olumlu
sonular alnmtr. Ancak, varlan sonularn zaman ettlerinde
derecelendirme amac ile kullanlmas birka denemeden teye gitmemitir
(Kobu, 1989: 389).

2.9.3.8. Ett Analiz Formunun Dzenlenmesi

lk olarak, etdn balama zamanndan biti zaman karlarak geen
sre hesaplanarak zet formuna yazlmaktadr. Geen zamandan gzlem
ncesi ve gzlem sonras zamanlarn toplam karlarak net zaman elde
edilmektedir. Daha sonra ett zet formuna yinelenen eler yazlmaktadr.
Yinelenen elerin bazlar deiken olabilmektedir. Bu deiken eler,
yinelenen eler listesinin altna kaydedilmektedir. Deiken elerin altna
arasra oluan eler ve arzi olarak oluan eler sralanmaktadr. Son
olarak, varsa etken olmayan sreler ve yabanc eler belirtilmektedir. Bu





69

ilemlerden sonra, ett srasnda gzlemlenmi olan her eyin zeti form
zerinde gsterilmi olmaktadr.

Ett zet formunda listelenen elerin karsna olu okluklar
kaydedilmektedir. Yinelenen eler ilemin her devresinde en az bir kez
olumaktadrlar. Bu nedenle yinelenen eler bir devredeki olu srasna gre
1/1, 2/1 vb. eklinde gsterilmektedirler. 1/1; enin bir devrede bir kez, 2/1;
bir devrede iki kez gerekletiimi ifade etmektedir. Arasra oluan eler pek
ok devrede bir kez meydana gelmektedir. Bu durum kaytlara, 1/10, 1/50
eklinde geirilmektedir (Kanawaty, 2004; 270).

2.9.3.9. Temel Zamann Hesaplanmas

Temel zaman, kalifiye bir igrenin, normal hzda almas halinde, elli
bir ilem elemannn yaplmas iin gerekli zamandr. Burada seilen zamann,
gzlenen iinin hzna gre dzeltilmesi gerekmektedir (reten, 2002: 503).

100 says, standart performans gstermektedir. Eer ett, iin
standarttan daha dk bir hzda yaplmakta olduunu grrse, 100den daha
dk, rnein; 90 gibi; alma hznn standardn stnde olduunu grrse
100den daha byk rnein 110, 115 ya da 120 gibi bir etmeni
saptayabilmektedir. Derecelendirme sonular genellikle lek zerinde bein
katlarna yuvarlanmaktadr. Deneyimsiz ettlerin ise onun katlar ile
derecelendirme yapmalar beklenmektedir (Kanawaty, 2004: 266). Normal
zaman aadaki ekilde hesaplanmaktadr;

Temel Zaman = Gzlenen Zaman x ( Derece / Standart Derece)

2.9.3.10. Temsili Zamann Seilmesi

Temsili zaman, bir eye ait bir dizi zaman iinden temsili zellie sahip
olarak seilen zamandr. Zaman etd formlarna her e iin kaydedilen
btn temel zamanlardan, temsili bir zaman seilmesi zorunludur. Bu zaman
ett zet formuna e tanmlarnn yanna kaydedilecek ve daha sonra da ett





70

zmleme formuna geirilecektir. Bu amala, e iin hesaplanan tm temel
zamanlar toplanr ve gzlem saysna blnr.

2.9.3.11. Paylarn Belirlenmesi

Standart zamann saptanmas aamadan olumaktadr. Bunlardan ilki
iin zamanlanmas, ikincisi zamanlanan iin derecelendirmesi suretiyle normal
zamann bulunmas, ncs ise normal zamana gerekli paylarn eklenmesi
ile standart zamann saptanmasdr (Timur, 1984: 87).

Normal zaman, herhangi bir gecikme ya da kesinti olmakszn bir iin
yaplmas iin gerekli sre olarak tanmlanmtr. Dolaysyla, normal zamann
hesaplanmasnda, sadece retken zaman gz nne alnm, kiisel
gecikmeler, nlenemez gecikmeler ve dinlenmeler iin zaman ayrlmamtr.
Dolaysyla, normal zamann bilinli olarak hesaplanm eklerle artrlmas
gerekmektedir. Bu eklere paylar denilmektedir (reten, 2002: 503-504).

letmelerde alanlara iki trl pay verilmektedir. Bunlardan biri,
duraan ve deiken paylardan oluan dinlenme paylar, dieri de baz
koullar altnda verilen arzi, politik ve zel paylardan oluan dier paylardr.













ekil 3. Paylar (Kanawaty,2004: 284)
evresel
Etkiler
Bask ve
Zorlama
Kiisel
htiyalar
Temel
Yorgunluk
Duraan
Paylar
Deiken
Paylar
Dinlenme
Paylar
Arzi
Paylar
Politika
Paylar
zel
Paylar
Toplam
Paylar
Temel
Zaman

Kapsam





71

Dinlenme Paylar

Dinlenme paylar, Duraan paylar ve deiken paylar olmak zere iki
kalemden meydana gelmektedir. Kiisel ihtiyalar ve temel yorgunluk,
duraan paylar olutururken, bask ve evresel etmenler, deiken paylar
oluturmaktadr.

Kiisel htiyalar: Bu paylar, iilerin tuvalete gitmek, su imek gibi
doal gereksinimlerini karlamak iin verilen paylardr. Normal alma
koullarnn bulunduu bu iyerinde %5-%10 orannda kiisel ihtiya paylar
yeterli grlmektedir (Timur, 1984: 88).

Temel Yorgunluk: Bu pay sabittir. in yapl iin harcanan gc
karlamak ve iiyi tekdzelikten kurtarmak iin verilmektedir. Genel rakam,
temel zamann %4dr.

Deiken Paylar: Bask, zorlama ve evresel faktrlerden oluan
deiken paylar, deimez paylara eklenmektedirler. Deiken paylarn
saptanmasnda nesnel bir yaklam gelitirmek amacyla ok eitli rgtlerce
saysz aratrmalar yaplmtr ve uygulamada faydal olabilecek pek ok
izelge mevcuttur.

Dinlenme paylar temel zamann bir yzdesi olarak verilmekte ve her bir
e iin ayr ayr saptanmaktadr. Eer iin eleri arasnda yoruculuk
ynnden nemli bir ayrm bulunmuyorsa, nce elerin temel zamanlar
toplanmakta ve daha sonra bu toplama tek bir yzde olarak dinlenme pay
eklenmektedir (Kanawaty, 2004: 286).

Arzi Paylar

Bu paylar, ara sra oluan ek almalardan doan yorgunlukla,
beklenmeyen gecikmeleri nlemek amacyla verilmektedir. Fakat i lm
uzman, standartlar gevetme ihtimalini gz nnde bulundurarak, arzi payn
verilmesini gerektiren konunun ortadan kaldrlmayacana kesinlikle
inanmadka arzi pay verilmemelidir. Ayrca, arzi payn neden verildii aka
belirtilmeli ve hibir zaman %5ten fazla olmamaldr (Timur, 1984: 90-91).





72

Politika Paylar

Politika pay, olaanst durumlarda, belirlenen bir performans
dzeyinde alan bir iiye yeterli bir kazan salamak iin, standart zamana
eklenen prim payndan ayr bir paydr. Politika paylar, zaman etdnn temel
bir paras deildir ve sadece aka belirlenmi durumlarda ok dikkatlice
kullanlmaldr (Kanawaty, 2004: 287).

zel Paylar

Bu paylar, iin baaryla yaplmas iin gerekli herhangi bir etkinlik iin
verilmektedir. rnein, iinin makinesine iyi bakmas iin verilen bakm
pay, herhangi bir i ya da zorunlu bekleme zaman iin kullanlan sreyi
kapsamak zere verilen balang yap pay, retim tamamlandktan sonra
makine ya da srete deiiklik yapmak ihtiya duyulan zaman kapsamak
zere verilen skme pay verilen zel paylardandr (Timur, 1984: 91).

2.9.3.12. Standart Zamann Hesaplanmas

Bir iin standart performansla yaplmas iin gerekli olan zamana
standart zaman denmektedir. Normal (temel) zamann, saptanan pay
yzdesi ile arplmas sonucunda elde edilen rakam, normal zamana
eklenerek standart zaman bulunmaktadr.

2.9.4. Makine leri in Standart Zamanlarn Saptanmas

Endstriyel ilerde, kimi iler ii tarafndan, kimileri ise makineler
tarafndan yaplmaktadr. Makine ile yaplan iler srasnda iiler ya bo
durmakta ya da baka bir ii izlemektedirler. Bu tr ilemlerde zaman
standard koymak iin daha farkl yntemler kullanlmaktadr.

2.9.4.1.Makine Sreleri

Alt eit makine sresi tanmlanabilmektedir. Bu sreler ve aralarndaki
ilikiyi aklayc diyagram, ekil 4te gsterilmitir.





73


En Uzun Makine Sresi: Belli bir devre iinde, bir makinenin
alabilecei en uzun sredir.
Kullanlabilir Makine Sresi: Devam sresi iinde bir makinenin
alabilecei sredir.
Bo Makine Sresi: Makinenin retim ya da dier yan ilerin
yaplmasna hazr olmasna karn, i malzeme ya da ii yokluundan
dolay altrlamad sredir.
Makine Hazrlk Sresi: Makinenin, deitirmeler, ayar, temizlik gibi
nedenlerle geici olarak retimde kullanlmad sredir.

Makine Duru Sresi: Makinenin, bozulma, bakm gereksinimleri
nedeniyle kullanlmad sredir.
Makine alma Sresi: Makinenin gerekten alt sredir.

Makinelerin alr durumda olmalar, en iyi biimde altklar anlamna
gelmemektedir. Bu nedenle, Standart Makine alma Sresi (SMS)
kavram nemlidir. SMS, bir makinenin, en uygun koullarda almas
durumunda retebilecei kt miktar iin alma sresidir (Kanawaty, 2004:
296).

En Uzun Makine Sresi

Kullanlabilir Makine Sresi
allmayan
Sre
Gn / Haftas
Ek alma
Sresi

Makine alma Sresi
Bo
Makine
Sresi
Makine
Hazrlk
Sresi
Makine
Duru
Sresi

Standart Makine
alma
Sresi
Dk
Performans

ekil 4. Makine Sreleri (Kanawaty, 2004: 293)






74

2.9.4.2. i ve Makine

inin, bir makine kullanarak gerekletirdii ilerde makine denetimli
sre (MDS), d i, i i ve uralmayan sre kavramlar nemlidir. Bu
kavramlar arsndaki iliki ekil 5te gsterilmektedir.
Makine Denetimli Sre: Bir alma devresi iinde, makineye ait teknik
etmenlere baml olan bir blmn tamamlanmas iin gereken sredir.
D : i tarafndan kesinlikle makine denetimli sre dnda yaplas
gereken ilerdir.
: inin makine denetimli sre iinde yapabilecei elerdir.
Kstlanm i: inin ktsnn, kendi denetimi dndaki nedenlere
baml olduu itir.
Uralmayan Sre: Makine denetimli sre iinde, iinin i ilere
harcad sre ve yasal olarak kulland dinlenme sresi dnda kalan
sredir.









ekil 5. , D , Makine Denetimli Sre ve Uralmayan Sre
Arasndaki liki (Kanawaty, 2004:294))

2.9.4.3. Dinlenme Paylarnn Hesaplanmas

Kstlanm ilerde, kiisel ihtiya paylarnn ve yorgunluk paylarnn
birbirinden ayr olarak hesaplanmas gerekmektedir nk kiisel ihtiya
paylar, i devresi iinde bulunan el ilerine ait elere dayanarak deil, btn
bir i devresine gre hesaplanacaktr. Bunun iine makine denetimli sre de
D Uralmayan
sre
Makine
Denetimli Sre





75

girecektir. Hesaplanacak yzde rakam, gerekten ie ayrlacak zaman deil
iyerinde geirilen zaman temel alarak hesaplanmaktadr. Dier taraftan,
yorgunluk pay, iin gerektirdii bir gereksinme olup, ie ait temel zamann
zerinden hesaplanmaktadr. Bu ayrmn dnda dinlenme paylar, daha nce
anlatld biimde hesaplanmaktadr (Kanawaty, 2004: 298).

2.9.4.4. Standart Zaman

Toplam uralmayan sreler, gerek dakika olarak hesap edilmektedir.
Uralmayan sreler; makine denetimli sreden, i ie ait btn devrelerin
toplam ve makine denetimli sre iinde alnan dinlenme paylar karlarak
hesaplanmaktadr. Kstlanm bir iin standart zamann hesaplamak iin, iin
kapsamn basite hesaplamak ve gecikmeler iin baz kk arzi paylar
eklemek yeterli olacaktr (Kanawaty, 2004: 300).


NC BLM


BR BORU RETM ATLYESNDE ZAMAN ETD UYGULAMASI


3.1. Fiberglas Nedir

Fiberglas bulunduu ortam olumsuz etkileyen agresif kimyasallarn,
andrc nitelikteki duman, buhar ve gazlarn ypratamad bir rndr.
Plastik ve camdan olumaktadr. Plastik, elastikiyeti; cam ise dayankll
salamaktadr.

Fiber elyafn ana amac gvdenin dna kuvvetli bir zrh oluturmaktr.
Epoksi/fiber bir kaplama kontrplakla ok iyi bir uyum gstererek gerekten
kuvvetli bir zrh meydana getirmektedir. Fiber elyaf 50 ya da 60 in gibi
standart bir ende, 10 veya 20 yarda ya da daha uzun rulolar halinde
satlmaktadr. Elyaf birbiriyle 90 yapan liflerden rlm ve kumaa ok
benzemektedir. Makas ya da maket bayla kolayca kesilerek istenen boyut
elde edilebilmektedir. Elyaf ne kadar kaln olursa zrh da o derece gl
olmaktadr. Olumsuz yan ise kalnlk arttka elyaf doyurmak ve ptrlerini
doldurup dzgn bir sath elde etmek iin daha fazla epoksi gerekmesidir. te
yandan bunun da zrh glendirdiini unutmamak gerekmektedir.

Fiber elyaf epoksilendii (reine) zaman keskin dnler
yapamamaktadr ve minimum bir dnme yarap mevcuttur. Dolaysyla elyaf
kaplanacak keler varsa bunlarn yumuatlmas gerekmektedir.

Cam elyaf Takviyeli Polyester Tanklar ve silolar benzin, mazot, ime
suyu veya atk su depolama ve buna benzer birok ama iin
kullanlabilmektedir. Andrc kimyasallarn mahalinde saklanmasnda ve
nakliyesinde, metal ve dier tanklara kar ekonomik bir alternatiftir.








77

Fiberglasn Avantajlar;
Ortam olumsuz etkileyen agresif kimyasallarn, andrc nitelikteki
duman, buhar ve gazlara dayankldr.
elikten %70 daha hafif; %50 daha dayankldr.
- 50 C
0
ile 205 C
0
arasndaki scaklklara ve atee dayankldr
ok iyi s yaltmna sahiptir.

3.2. Aratrmann Amac

Bu alma ile; 80cm apnda 2 m uzunluunda fiberglas boru retimi
ileminin, verimlilik ilkelerine uygun ekilde gerekletirilip
gerekletirilmediini saptamak hedeflenmitir. Bu hedef dorultusunda
zaman etd uygulamas ile ulalacak olan standart zaman, gerekleen
ilem sreleri ile karlatrmak ve bylece kanlabilir etken olmayan sreleri
saptayarak bunun nlenebilmesi iin gereken tedbirleri belirlemek
amalanmtr.

3.3. Aratrmann Yntemi

Aratrma ile ilgili verilerin toplanmasnda gzlem yntemi kullanlmtr.
Belirlenen i devresi ve i eleri iin gzlenen sreler, elektronik kronometre
yardm ile llm ve her ilem esi iin ngrlen derecelerle birlikte ett
n formu ve devam formlarna kaydedilmitir. Zamanlama ilemi sona
erdikten sonra ett sonular deerlendirilmi, kan sreler saptanm, kan
sreler derecelerle arplarak temel sreler tespit edilmitir. Temel
srelerden hareketle temsili zaman belirlenerek, buna paylarn da eklenmesi
ile standart sre ye ulalmtr.

Zaman etd uygulamas yaplacak olan iilerin seiminde ise, fabrika
mdr ve ustaba ile yz yze grme yntemi kullanlmtr. Mdr ve
ustaba ile yaplan grmelerde, iini iyi bilen, dengeli ve ortalama bir hzla
alan iilerin nerilmesi istenmi ve zamanlama almas yaplacak olan
iiler bu dorultuda seilmitir.





78

3.4. Varsaymlar

Aratrmann srdrlmesinde ve sonularn deerlendirilmesinde
aadaki varsaymlar kabul edilmitir;

Saptanan gzlem says, ana ktleyi temsil etmektedir.
Derecelendirme doru ve geerlidir.
Kronometrede okunan zamanlar doru ve geerlidir.

3.5. Aratrmann Hipotezi

Zaman etd ile Grgn Fiberglas Boru ve Tank retim Atlyesinde
verimlilik art salanabilir / salanamaz.

3.6. Aratrmann Snrllklar

Standart zamana ulamada en nemli aamalardan biri temel zaman
hesaplamalardr ve temel zamana dereceler yardm ile ulalmaktadr. eye
ait dereceler, gzlem esnasnda hemen verilmektedir. Etdn belki de en ok
deneyim gerektiren amas derecelendirmedir. Bu aratrmadaki en nemli
snrllk, Hangi alma hznn standart hangisinin standardn altnda ya da
stnde olduuna hemen karar vermenin gl olmutur.

Dier bir snrllk ise, gzlendiini bilen iinin, zaman zaman gerek
performansnn dna karak daha hzl olmaya almasdr.

3.7. Zaman Etd Uygulamas

Bir fiberglas boru retim atlyesinde gerekletirilen zaman etdnde
izlenen aamalar aada zetlenmitir.

3.7.1. Zaman Etd Uygulamas Yaplacak Olan in Seimi

Grgn Fiberglas Boru ve Tank retim Atlyesinin rn yelpazesi
olduka genitir. htiyaca uygun byklkte her trl fiberglas boru ve tank,
fitting, ve dirsek retimi gerekletirilmektedir. Kullanm alannn genilii





79

sebebiyle retimi ve ihracat en fazla gerekletirilen rn kalemi, 80cm
apnda ve 2m uzunluundaki fiberglas ok amal borudur ve eer Grgn
letmesinde bir verimlilik art salanmak isteniyorsa, ncelikli olarak
incelenmesi gereken ilem, sz konusu ebatlardaki borunun retim ilemi
olmaldr. Bu sebeple, verimlilii artrmak amacyla, ett edilecek ilem olarak
80cm apnda ve 2 metre uzunluundaki boru retim ilemi seilmitir. Bu
seimin dier bir nedeni ise, sz konusu ilemi oluturan elerin srelerinin,
greceli olarak daha ksa olmasdr.

3.7.2. in elerine Ayrlmas

80cm apnda ve 2 metre uzunluundaki boru retim ilemi temel olarak
yinelenmekte olan 11 aamadan, olumaktadr. Ancak burada sadece 10
basamak ele alnmtr. lm yaplmayan son aama, ilenmi borularn
frnlanmas aamasdr. Bu aamada, gn iinde mesai bitimine kadar
ilenmi olan tm borular frnlanmaktadr. Bu ilem 3 saat srmekte ve sre
dolduunda frn otomatik olarak kapanmaktadr. Bu ilem tamamen makineler
tarafndan gerekletirilmekte ve borunun istenen kalitede retilmesi iin
ihtiya duyulan frnlama sresi deimemektedir. Grld zere 11. aama
olan frnlamann standart zamana etkisi sabittir. Dolaysyla verimlilik
artna ilk on aamadaki deiiklikler etki edecektir. zetle ilk on aama
etde dahil edilmitir.

Tm aamalar MDS (Makine Denetimli Sre) kapsamndadr, yani; tm
aamalarda makine ve ii birlikte almaktadr. Bu durum ayn zamanda tm
ilerin i i kapsamnda olduunu da gstermektedir. Yalnzca C ileminde
uralmayan sre sz konusudur. Bu ilem esnasnda ii makine ileminin
tamamlamasn beklemektedir. Bu aamalar u ekildedir;

A: Boru Kalbnn Makineye Taklmas: Ek 2de grld zere Atlye
iinde be adet sarm tezgah; her bir tezgahta ise, ilem boyunca kendi
etrafnda dnen ve zerine boru kalbnn yerletirildii silindir eklinde bir





80

aparat mevcuttur. Bu aamada igren, 80lik boru kalbn silindir eklindeki
aparata takmaktadr.

B: Kalba Kalp Ayrcnn Srlmesi: Silindire yerletirilen kalba, ana
maddesi mum olan kalp ayrc srlmektedir. Ayrc, kalba srlen ilk
maddedir ve mumlama ilemi yaplmadan ileme geilmemektedir, aksi
takdirde boru kalba yapmaktadr.

C: Fitil Elyaf Sarm: Kalp ayrcnn zeri fitil elyaf ile kaplanmaktadr.
Fitil sarm as, kat ve dn hz makineden ayarlanmaktadr. Fitil elyaf
korozyon katdr ve ok nemlidir.

D: Fitil Elyafn Reine le Islatlmas: Fitil elyaf, plastik hammaddesi
olan reine ile slatlmaktadr.

E: Rulolama: Fitil elyafa srlen reinenin elik rulo ile rulolanmas
gerekmektedir. Reine iyice sktrlmal ve iindeki tm hava alnmaldr.
inde hava kalan borular fireye ayrlmaktadr.

F: Kee Elyafn Sarlmas: Havas alnan reinenin zeri cam keeden
yaplm elyaf ile boluk kalmayacak ekilde sarlmaktadr.

G: Kee Elyafn Reine le Islatlmas: Kee elyaf, plastik hammaddesi
olan reine ile slatlmaktadr.

H: Rulolama: Kee elyaf zerine srlen reinenin elik rulo ile
rulolanmas gerekmektedir. Reine iyice sktrlmal ve iindeki tm hava
alnmaldr. inde hava kalan borular fireye ayrlmaktadr.

I: Yzey Tlnn Boruya Sarlmas: Yzey tl, bilinen tl
grnmnde ancak camdan yaplmaktadr. Yzey tl kat korozyon katdr
ve ok nemlidir. Dzgn sarlmazsa, boru kalptan karlp kalite kontrol
aamasna gelindiinde boruda derin aklar grlmekte ve boru fireye
ayrlmaktadr.

J: Kalbn Makineden karlmas: lenmesi biten boru, kalpla birlikte
takl olduu silindirden karlmaktadr.





81

3.7.3. Gerekli Gzlem Saysnn Saptanmas

in elere ayrlmas ileminden sonra, gvenilir sonular elde etmek
iin gereken gzlem says belirlenmitir. Gereken gzlem saysn
belirlemede ilk olarak 10 adet n gzlem gerekletirilmitir. Bu n gzlem
sonularndan hareketle, %5 hata pay ve %95 gvenilirlik dzeyinde, her bir
e iin en az ka gzlem yaplmas gerektii bulunmutur. Her bir ilem
esi iin yaplan n gzlem sonular ve gerekli gzlem saylar tablolar
yardm ile zetlenmitir.


Tablo 7. A esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
1.71 1.75 1.35 1.33 1.72 1.79 1.51 1.43 1.97 1.67 16.22
x
2

2.91 3.06 1.82 1.77 2.96 3.19 2.29 2.05 3.88 2.79 26.71
2
x
| |
|
\

263.20


n =
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x26.71) (263.20)]
1/2
: 16.22)
2
n =24.01 yani 24 adet gzlem yaplmaldr














82

Tablo 8. B esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
1.19 1.04 1.10 1.02 1.44 1.36 1.23 1.23 1.17 1.30 12.07
x
2

1.43 1.07 1.21 1.03 2.07 1.85 1.51 1.50 1.37 1.70 14.74
2
x
| |
|
\

145.78

n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x14.74) (145.78)]
1/2
: 12.07)
2
n = 17.79 yani 18 adet gzlem yaplmaldr




Tablo 9. C esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
2.05 2.77 2.21 2.07 2.09 2.26 2.44 1.89 1.85 2.01 21.64
x
2

4.20 7.68 4.89 4.26 4.37 5.12 5.97 3.56 3.43 4.04 47.53
2
x
| |
|
\

468.45

n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x47.53) (468.45)]
1/2
: 21.64)
2
n = 23.40 yani 23 adet gzlem yaplmaldr










83

Tablo 10. D esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
1.11 1.01 0.93 1.28 1.07 1.33 1.16 1.25 1.25 1.27 11.64
x
2

1.23 1.01 0.86 1.63 1.14 1.77 1.34 1.56 1.55 1.62 13.71
2
x
| |
|
\

135.48

n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n = (40x [(10x13.71) (135.48)]
1/2
: 11.64)
2
n = 19.13 yani 19 adet gzlem yaplmaldr




Tablo 11. E esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
1.37 1.22 1.53 1.40 1.58 1.54 1.76 1.41 1.42 1.67 14.90
x
2

1.87 1.50 2.33 1.97 2.50 2.38 3.08 1.98 2.02 2.78 22.41
2
x
| |
|
\

221.89

n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x22.41) (221.89)]
1/2
: 14.90)
2
n = 15.92 yani 16 adet gzlem yaplmaldr








84

Tablo 12. F esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
2.38 2.36 2.12 2.89 2.50 1.74 2.50 2.15 2.21 2.26 23.11
x
2

5.68 5.56 4.49 8.37 6.23 3.04 6.24 4.63 4.89 5.10 54.21
2
x
| |
|
\

534.02

n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x 54.21) (534.02)]
1/2
: 23.11)
2
n = 24.20 yani 24 adet gzlem yaplmaldr



Tablo 13. G esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
1.11 1.00 1.05 1.08 1.27 1.25 1.06 1.14 1.18 0.83 10.98
x
2

1.23 1.01 1.10 1.17 1.62 1.56 1.13 1.31 1.39 0.69 12.21
2
x
| |
|
\

120.66


n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x 12.21) (120.66)]
1/2
: 10.98)
2
n = 19.11 yani 19 adet gzlem yaplmaldr









85

Tablo 14. H esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
1.37 1.30 1.62 1.28 1.19 1.47 1.16 1.36 1.42 1.33 13.49
x
2

1.87 1.70 2.62 1.63 1.42 2.15 1.34 1.84 2.01 1.78 18.36
2
x
| |
|
\

181.96


n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x 18.36) (181.96)]
1/2
:13.49)
2
n = 14.41 yani 14 adet gzlem yaplmaldr


Tablo 15. esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
1.54 1.25 1.32 1.51 1.43 1.51 1.81 1.52 1.61 1.35 14.84
x
2

2.36 1.55 1.74 2.27 2.05 2.28 3.28 2.31 2.58 1.83 22.25
2
x
| |
|
\

220.22

n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x 22.25) (220.22)]
1/2
:14.84)
2
n = 16.56 yani 17 adet gzlem yaplmaldr









86

Tablo 16. J esi n Gzlem Tablosu

Gzlem
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Top.
x
1.28 1.00 1.19 1.07 1.18 1.05 1.38 1.46 1.10 1.17 11.89
x
2

1.64 1.01 1.42 1.13 1.40 1.10 1.91 2.13 1.21 1.38 14.32
2
x
| |
|
\

141.27

n=
( )
( )
2
2
2
40 n x x
x
(

(
(
(

n =(40x [(10x 14.32) (141.27)]
1/2
:11.89)
2
n = 21.84 yani 22 adet gzlem yaplmaldr

Hesaplamalar sonunda, gvenilir sonular iin en ok gzleme ihtiya
duyulan A esinin gzlem saysndan bir fazla gzlem yaplmasna karar
verilmitir.

3.7.4. Her enin Zamannn llmesi, Derecelendirme ve
Temel Zaman Hesaplamas

Daha nce ayrntl ekilde aklam olan i elerinin sreleri,
elektronik kronometre yardm ile llmtr ve srekli lm teknii
kullanlmtr. Zamanlanacak ilk alma devresinin ilk esinin balangcnda
zamanlamaya balanm ve gnlk ett sonuna kadar durdurulmamtr. Her
enin sonunda kronometre verisi kaydedilmitir. Her eye ait sreler, ett
tamamlandktan sonra yaplan ard arda karma ilemleri ile elde edilmitir.
Toplam 25 devre iin gn lm yaplmtr 8 Temmuz 2005 gn
gzlenen 8 devre iin kronometrede okunan say 135.73 dakika; 9 Temmuz
2005 gn gzlenen 8 devre iin kronometrede okunan say 147.76 dakika;
10 Temmuz 2005 gn gzlenen 9 devre iin ise okunan say 178.32 olarak
gereklemitir. lm yaplan her gn sonunda kronometre durdurulmu ve





87

sfrlanmtr. nc gn sonunda ett tamamlandktan sonra kronometrede
okunan saylar toplanmtr.

lm esnasnda standart derecelendirme yntemi kullanlmtr. 100,
standart hz yani iinde zendirilmi nitelikli iinin doal alma hzn
gstermektedir. inin standarttan daha dk bir etkenlikle altnn
grld durumlarda 100den dk, standarttan daha yksek bir etkenlikle
altnn grld durumlarda ise 100den daha yksek dereceye karar
verilmitir.

Tablo 7 de grlen D harfi Dereceyi, O.Z Okunan Zaman, .Z
karlan Zaman ve T.Z ise Temel Zaman ifade etmektedir. D ve O.Z
Kolonlar ett esnasnda doldurulurken .Z ve T.Z kolonlar zamanlama ilemi
sona erdikten sonra doldurulmutur. .Z daha ncede belirtildii gibi ett
bittikten sonra ard arda yaplan karmalar sonucu, her bir enin sresini
ifade etmektedir. Her bir enin ilem srelerini belirledikten sonra, T.Z
hesaplanabilmektedir. T.Z; her lm iin ngrlen derece ile karlan
zamanlarn arpmnn 100e blmnden elde edilmektedir.

C esinin derece kolonu doldurulmamtr; nk, bu e tamamen
makine tarafndan gerekletirilmektedir ve sadece gerek okunan zamanlar
kaydedilmitir.

lmler esnasnda, her devrede 2 kilogram reine kullanld ve 10
kilogramlk reine kovasnn her 5 devrede bir yeniden reine ile doldurulmas
gerektii gzlemlenmitir. Ett analizi srasnda, ara sra oluan bu e K harfi
ile gsterilmitir.






88


Tablo 17. Zaman Etd n Formu (1. Gn)

RN/PARA :
80 cm apnda 2 metre
uzunluunda fiberglas boru
SAYFA NO : 1
BALANGI : 09:00
BT : 11:16 TARH : 18.07.2005
GEEN SRE : 135.73 dk. (2 saat 16 dk.)

E TANIMI D O.Z .Z. T.Z E TANIMI D O.Z .Z. T.Z
1 A 100 1.71 1.71 1.71 4 A 110 45.54 1.33 1.46
B 100 2.90 1.19 1.19 B 110 46.56 1.02 1.12
C - 4.95 2.05 - C - 48.62 2.07 -
D 100 6.06 1.11 1.11 D 100 49.90 1.28 1.28
E 90 7.43 1.37 1.23 E 90 51.30 1.40 1.26
F 100 9.81 2.38 2.38 F 90 54.19 2.89 2.60
G 100 10.92 1.11 1.11 G 100 55.28 1.08 1.08
H 100 12.29 1.37 1.37 H 100 56.55 1.28 1.28
I 100 13.82 1.54 1.54 I 100 58.06 1.51 1.51
J 100 15.10 1.28 1.28 J 110 59.12 1.07 1.17

2 A 100 16.85 1.75 1.75 5 A 100 60.85 1.72 1.72
B 110 17.89 1.04 1.14 B 90 62.28 1.44 1.29
C - 20.66 2.77 - C - 64.37 2.09 -
D 110 21.67 1.01 1.11 D 100 65.44 1.07 1.07
E 90 22.89 1.22 1.10 E 90 67.02 1.58 1.42
F 100 25.25 2.36 2.36 F 100 69.52 2.50 2.50
G 100 26.25 1.00 1.00 G 90 70.79 1.27 1.14
H 100 27.55 1.30 1.30 H 110 71.98 1.19 1.31
I 110 28.80 1.25 1.37 I 100 73.41 1.43 1.43
J 110 29.80 1.00 1.10 J 100 74.59 1.18 1.18


Reine
kovasnn
doldurulmas 100 89.59 15 15.00

3 A 110 31.15 1.35 1.48 6 A 100 91.38 1.79 1.79
B 100 32.25 1.10 1.10 B 90 92.74 1.36 1.22
C - 34.46 2.21 - C - 95.00 2.26 -
D 110 35.39 0.93 1.02 D 90 96.34 1.33 1.20
E 90 36.92 1.53 1.37 E 90 97.88 1.54 1.39
F 100 39.03 2.12 2.12 F 110 99.62 1.74 1.92
G 100 40.08 1.05 1.05 G 90 100.87 1.25 1.12
H 90 41.70 1.62 1.46 H 90 102.34 1.47 1.32
I 100 43.02 1.32 1.32 I 100 103.85 1.51 1.51
J 100 44.21 1.19 1.19 J 110 104.89 1.05 1.15
IKAN ZAMAN TOPLAMI : 44.21 IKAN ZAMAN TOPLAMI : 60.68






89

Tablo 18. . Zaman Etd Devam Formu (1.gn)

TARH : 18.07.2005

SAYFA No: 2
E TANIMI D O.Z .Z. T.Z
7 A 100 106.40 1.51 1.51
B 100 107.63 1.23 1.23
C - 110.07 2.44 -
D 100 111.23 1.16 1.16
E 90 112.99 1.76 1.58
F 100 115.49 2.50 2.50
G 100 116.55 1.06 1.06
H 110 117.71 1.16 1.27
I 90 119.52 1.81 1.63
J 100 120.90 1.38 1.38

8 A 100 122.33 1.43 1.43
B 100 123.55 1.23 1.23
C - 125.44 1.89 -
D 100 126.69 1.25 1.25
E 90 128.09 1.41 1.27
F 100 130.25 2.15 2.15
G 100 131.39 1.14 1.14
H 100 132.75 1.36 1.36
I 100 134.27 1.52 1.52
J 90 135.73 1.46 1.31

1. GN "IKAN ZAMAN" TOPLAMI : 135.73



























90

Tablo 19. Zaman Etd n Formu (2. Gn)

RN/PARA :
80 cm apnda 2metre
uzunluunda fiberglas boru
SAYFA NO : 1
BALANGI : 13:30


BT : 15:58

TARH : 19.07.2005
GEEN SRE : 147.76 dk. (2 saat 28 dk.)


E TANIMI D O.Z .Z. T.Z E TANIMI D O.Z .Z. T.Z
9 A 90 137.70 1.97 1.77 12 A 100 182.79 1.81 1.81
B 100 138.87 1.17 1.17 B 100 184.13 1.34 1.34
C - 140.72 1.85 - C - 186.48 2.35 -
D 100 141.97 1.25 1.25 D 100 187.54 1.06 1.06
E 90 143.39 1.42 1.28 E 90 188.85 1.31 1.18
F 100 145.60 2.21 2.21 F 100 190.95 2.10 2.10
G 100 146.78 1.18 1.18 G 100 192.14 1.19 1.19
H 100 148.20 1.42 1.42 H 100 193.52 1.38 1.38
I 100 149.81 1.61 1.61 I 110 194.64 1.11 1.22
J 100 150.91 1.10 1.10 J 100 195.99 1.36 1.36

ay Molas 210.99 15

10 A 100 152.58 1.67 1.67 13 A 100 212.84 1.85 1.85
B 100 153.89 1.30 1.30 B 100 213.92 1.07 1.07
C - 155.90 2.01 - C - 215.74 1.82 -
D 100 157.17 1.27 1.27 D 100 216.89 1.15 1.15
E 90 158.83 1.67 1.50 E 110 218.02 1.13 1.25
F 100 161.09 2.26 2.26 F 100 220.23 2.21 2.21
G 110 161.93 0.83 0.92 G 100 221.31 1.07 1.07
H 100 163.26 1.33 1.33 H 100 222.63 1.32 1.32
I 100 164.61 1.35 1.35 I 100 224.12 1.48 1.48
J 100 165.78 1.17 1.17 J 100 225.31 1.20 1.20


Reine
kovasnn
Doldurulmas 100 240.31 15 15.00

11 A 100 167.51 1.72 1.72 14 A 90 242.22 1.91 1.72
B 100 168.71 1.20 1.20 B 100 243.49 1.27 1.27
C - 170.77 2.06 - C - 245.46 1.97 -
D 100 171.89 1.12 1.12 D 110 246.40 0.94 1.03
E 90 173.26 1.37 1.24 E 90 248.17 1.77 1.59
F 100 175.66 2.40 2.40 F 100 250.51 2.34 2.34
G 100 176.77 1.12 1.12 G 90 251.89 1.39 1.25
H 100 178.15 1.38 1.38 H 100 253.12 1.23 1.23
I 100 179.69 1.54 1.54 I 110 254.38 1.26 1.38
J 100 180.98 1.29 1.29 J 110 255.25 0.87 0.96
IKAN ZAMAN TOPLAMI : 45.25 IKAN ZAMAN TOPLAMI : 74.27







91


Tablo 20. Zaman Etd Devam Formu (2. Gn)

TARH : 19.07.2005

SAYFA No: 2
E TANIMI D O.Z .Z. T.Z
15 A 90 257.31 2.06 1.85
B 100 258.58 1.26 1.26
C - 260.22 1.64 -
D 100 261.37 1.15 1.15
E 90 262.55 1.18 1.07
F 100 264.80 2.25 2.25
G 100 265.80 1.00 1.00
H 110 266.99 1.20 1.32
I 110 268.22 1.23 1.35
J 100 269.46 1.24 1.24

16 A 100 271.18 1.72 1.72
B 110 272.17 1.00 1.10
C - 273.74 1.56 -
D 100 274.84 1.10 1.10
E 90 276.03 1.19 1.07
F 110 278.01 1.98 2.18
G 110 278.89 0.88 0.97
H 100 280.35 1.46 1.46
I 100 281.96 1.61 1.61
J 90 283.49 1.53 1.37

2. GN "IKAN ZAMAN" TOPLAMI : 147.76
1. GN "IKAN ZAMAN" TOPLAMI : 135.73
"IKAN ZAMAN"LAR TOPLAMI : 283.49
























92

Tablo 21. Zaman Etd n Formu (3.gn)

RN/PARA :
80 cm apnda 2metre
uzunluunda fiberglas boru
SAYFA NO : 1
BALANGI : 14:00
BT : 16:58 TARH : 20.07.2005
GEEN SRE : 178.32 dk. (2 saat 58 dk.)

E TANIMI D O.Z .Z. T.Z E TANIMI D O.Z .Z. T.Z
17 A 100 285.28 1.79 1.79 20 A 100 329.21 1.70 1.70
B 100 286.47 1.19 1.19 B 110 330.07 0.86 0.94
C - 288.00 1.54 - C - 331.88 1.81 -
D 100 289.20 1.19 1.19 D 90 333.42 1.54 1.39
E 90 290.48 1.28 1.15 E 110 334.46 1.03 1.14
F 110 292.43 1.95 2.15 F 100 336.91 2.45 2.45
G 100 293.51 1.08 1.08 G 90 338.18 1.27 1.14
H 100 294.95 1.44 1.44 H 110 339.22 1.04 1.15
I 100 296.52 1.57 1.57 I 100 340.66 1.44 1.44
J 110 297.59 1.07 1.18 J 100 341.93 1.26 1.26

18 A 100 299.07 1.48 1.48 21 A 90 343.93 2.01 1.81
B 100 300.30 1.23 1.23 B 90 345.29 1.36 1.22
C - 302.32 2.02 - C - 347.32 2.03 -
D 100 303.54 1.22 1.22 D 110 348.31 0.98 1.08
E 90 304.84 1.31 1.18 E 90 349.59 1.28 1.15
F 90 307.46 2.62 2.36 F 100 351.69 2.11 2.11
G 100 308.52 1.06 1.06 G 110 352.65 0.96 1.06
H 100 309.87 1.35 1.35 H 100 354.07 1.42 1.42
I 100 311.31 1.44 1.44 I 100 355.54 1.46 1.46
J 100 312.60 1.29 1.29 J 100 356.92 1.39 1.39

Reine kovasnn
doldurulmas 100 371.92 15.00 15.00
19 A 100 314.25 1.65 1.65 22 A 100 373.70 1.77 1.77
B 90 315.70 1.44 1.30 B 90 375.10 1.41 1.26
C - 317.74 2.05 - C - 376.76 1.66 -
D 100 319.02 1.27 1.27 D 100 377.89 1.13 1.13
E 90 320.37 1.35 1.22 E 110 379.02 1.13 1.25
F 110 322.01 1.64 1.80 F 100 381.58 2.56 2.56
G 100 323.12 1.11 1.11 G 100 382.74 1.17 1.17
H 100 324.56 1.43 1.43 H 100 384.07 1.32 1.32
I 100 326.09 1.53 1.53 I 100 385.69 1.63 1.63
J 90 327.51 1.42 1.28 J 100 386.81 1.12 1.12
IKAN ZAMAN TOPLAMI : 44.02 IKAN ZAMAN TOPLAMI : 59.30







93

Tablo 22. Zaman Etd Devam Formu (3.Gn)

TARH : 20.07.2005

SAYFA No: 2
E TANIMI D O.Z .Z. T.Z
23 A 110 388.17 1.36 1.49
B 100 389.33 1.16 1.16
C - 391.24 1.92 -
D 100 392.46 1.22 1.22
E 90 394.30 1.84 1.65
F 90 396.97 2.67 2.41
G 100 398.08 1.11 1.11
H 100 399.35 1.27 1.27
I 100 400.82 1.47 1.47
J 90 402.31 1.49 1.34

ay Molas 417.31 15.00

24 A 110 418.65 1.34 1.47
B 100 419.78 1.13 1.13
C - 421.56 1.78 -
D 100 422.87 1.31 1.31
E 90 424.24 1.37 1.23
F 100 426.81 2.57 2.57
G 100 427.84 1.03 1.03
H 100 429.16 1.32 1.32
I 90 430.86 1.70 1.53
J 100 432.08 1.22 1.22

Makine tamiri 447.08 15.00

25 A 110 448.25 1.17 1.29
B 110 449.22 0.97 1.07
C - 451.45 2.23 -
D 110 452.36 0.91 1.00
E 110 453.53 1.17 1.29
F 100 455.52 1.99 1.99
G 90 456.91 1.39 1.25
H 90 458.39 1.47 1.33
I 90 460.29 1.90 1.71
J 90 461.81 1.52 1.37

3. GN "IKAN ZAMAN" TOPLAMI : 178.32
2. GN "IKAN ZAMAN" TOPLAMI : 147.76
1. GN "IKAN ZAMAN" TOPLAMI : 135.73
ETT "IKAN ZAMAN" TOPLAMI : 461.81










94

3.7.5. Temsili Zamann Hesaplanmas

Standart zamana ulamak iin ihtiya duyulan temsili zaman, yaplan
gzlemler sonucunda bulunan temel zamanlarn iinden seilmitir. Bu
seimde aritmetik ortalama teknii kullanlmtr. Tablo 23te grld zere
makine denetimli srenin (MDS) ortalamas 14.72 dakika olarak
gerekleirken, (A,B,C,D,E,F,G,H,I ve J ilemleri) i ileri oluturan elerin
toplam 12.72 olarak gereklemitir. MDSnin ortalamasndan i ileri
oluturan eler toplam karlarak C esine ait Uralmayan Sre
bulunmutur.
























95

Tablo 23. Temel Zamanlar Tablosu

TEMEL ZAMANLAR

E : A B C D E F G H I J MDS
Devre No.
1 1.71 1.19 2.05 1.11 1.23 2.38 1.11 1.37 1.54 1.28 14.97
2 1.75 1.14 2.77 1.11 1.10 2.36 1.00 1.30 1.37 1.10 15.01
3 1.48 1.10 2.21 1.02 1.37 2.12 1.05 1.46 1.32 1.19 14.32
4 1.46 1.12 2.07 1.28 1.26 2.60 1.08 1.28 1.51 1.17 14.83
5 1.72 1.29 2.09 1.07 1.42 2.50 1.14 1.31 1.43 1.18 15.16
6 1.79 1.22 2.26 1.20 1.39 1.92 1.12 1.32 1.51 1.15 14.88
7 1.51 1.23 2.44 1.16 1.58 2.50 1.06 1.27 1.63 1.38 15.77
8 1.43 1.23 1.89 1.25 1.27 2.15 1.14 1.36 1.52 1.31 14.54
9 1.77 1.17 1.85 1.25 1.28 2.21 1.18 1.42 1.61 1.10 14.84
10 1.67 1.30 2.01 1.27 1.50 2.26 0.92 1.33 1.35 1.17 14.79
11 1.72 1.20 2.06 1.12 1.24 2.40 1.12 1.38 1.54 1.29 15.06
12 1.81 1.34 2.35 1.06 1.18 2.10 1.19 1.38 1.22 1.36 14.99
13 1.85 1.07 1.82 1.15 1.25 2.21 1.07 1.32 1.48 1.20 14.43
14 1.85 1.07 1.97 1.15 1.25 2.21 1.07 1.32 1.48 1.20 14.57
15 1.85 1.26 1.64 1.15 1.07 2.25 1.00 1.32 1.35 1.24 14.13
16 1.72 1.10 1.56 1.10 1.07 2.18 0.97 1.46 1.61 1.37 14.14
17 1.79 1.19 1.54 1.19 1.15 2.15 1.08 1.44 1.57 1.18 14.28
18 1.48 1.23 2.02 1.22 1.18 2.36 1.06 1.35 1.44 1.29 14.62
19 1.65 1.30 2.05 1.27 1.22 1.80 1.11 1.43 1.53 1.28 14.65
20 1.70 0.94 1.81 1.39 1.14 2.45 1.14 1.15 1.44 1.26 14.43
21 1.81 1.22 2.03 1.08 1.15 2.11 1.06 1.42 1.46 1.39 14.73
22 1.77 1.26 1.66 1.13 1.25 2.56 1.17 1.32 1.63 1.12 14.86
23 1.49 1.16 1.92 1.22 1.65 2.41 1.11 1.27 1.47 1.34 15.04
24 1.47 1.13 1.78 1.31 1.23 2.57 1.03 1.32 1.53 1.22 14.60
25 1.29 1.07 2.23 1.00 1.29 1.99 1.25 1.33 1.71 1.37 14.52

Toplam 41.55 29.56 50.08 29.25 31.70 56.74 27.24 33.62 37.26 31.15 368.14

Olular 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25

Ortalama 1.66 1.18 2.00 1.17 1.27 2.27 1.09 1.34 1.49 1.25 14.73







96

Tablo 23teki Temel Zamanlar Tablosunda her bir enin ortalama temel
zaman hesaplanmtr. Bu ortalamalar ayn zamanda e bana seilen
Temsili Zamanlar oluturmaktadr. Bu temsili zamanlar Tablo 24teki Ett
Analiz Formunun ikinci kolonuna yerletirilmitir. Daha sora yanndaki kolona,
her bir i esinin devre iindeki olu okluklar kaydedilmitir. Reine
kovasnn doldurulmas ilemi ara sra tekrarlanan bir e olarak karmza
kmaktadr. Her bir devrede, iki kilo reine kullanlmakta ve reine kovas ile
bir seferde 10 kilo reine tanabilmektedir. Yani bu enin olu okluu 1/5
olarak gereklemektedir. okluklar yazldktan sonraki ilem; her bir enin
kendisine ait olu okluklar ile arplmasdr. Bu arpma ilemi sonucunda,
her enin devre bana temel dakikasna ulalmtr.

Tablo 24. Ett Analiz Formu


ELER
E BAINA SELEN
TEMEL ZAMAN
DEVRE NDE
OLU OKLUU
DEVRE BAINA
TEMEL DAKKA
A 1.66 1/1 1.66
B 1.18 1/1 1.18
- - -
D 1.17 1/1 1.17
E 1.27 1/1 1.27
F 2.27 1/1 2.27
L G 1.09 1/1 1.09
E H 1.34 1/1 1.34
R I 1.49 1/1 1.49
J 1.25 1/1 1.25

Toplam 12.72



C 2.00 1/1 2.00
Uralmayan
Sre


15.00 1/5 3.00




Reine konteynrna
gidilerek boalan
reine kovasnn
doldurulmas






97

3.7.6. Paylarn Hesaplanmas

Tablo.25 Dinlenme Paylar Tablosu, dinlenme paylarnn
hesaplanmasnda kullanlmaktadr. Toplam paylar Ek 3teki puan izelgesine
gre saptanmtr. Her bir e iin verilen puanlar toplanmtr. Bu toplamlar
Ek 3 teki Toplam Puanlara Gre Dinlenme Pay Yzdeleri tablosundan
okunarak saptanmtr. Dinlenme pay olarak verilen toplam pay, duraan ve
deiken paylar kapsamaktadr ve iinde %5lik kiisel gereksinme pay da
vardr. Bu nedenle toplam paydan %5lik pay karldnda, yorgunluk paylar
ayrca hesaplanmtr.
















TABLO 25. Dinlenme Paylar Tablosu


lem
Ortalama
G
Duru
Dnsel
Yorgunluk
Tekdzelik
Gz
Yorgunluu
Is/Nem
eler D P D P D P D P D P D P T
o
p
l
a
m

P
u
a
n
l
a
r

T
o
p
l
a
m

D
i
n
l
e
n
m
e

P
a
y

Y
o
r
g
u
n
l
u
k

P
a
y

A O 6 A 1 - - - - A 2 O 10 19 12 7
B A A 1 - - A 1 - - O 10 12 11 6
C - - - - - - - -
D A A 1 - - - - - - O 10 11 11 6
E O 20 A 1 A 1 - - A 2 O 10 33 16 11
F A A 1 - - A 1 A 1 O 10 13 11 6
G A A 1 - - - - - - O 10 11 11 6
H O 20 A 1 A 1 - - A 2 O 10 34 17 12
I A A 1 A 1 A 1 A 2 O 10 15 12 7
J A A 1 - - - - - - O 10 11 11 6
ARASIRA
OLUAN
E 33 O 6 - - - - - - O 10 49 23 18

Toplam paylar, Ek 3'deki puan izelgesine gre saptanmtr.
Zorlanma derecesi (D) : A: Az: O: Orta : ok P: Puan





99


3.7.7. Standart Zamann Hesaplanmas

Dinlenme pay tablosu oluturulduktan sonra yzde olarak elde edilen
toplam dinlenme paylar, ett analiz formunda yer alan devre bana temel
zamanlar ile arplarak her bir eye ait paylara ulalmtr. Bulunan bu
paylar, elerin devre bana srelerine eklenerek standart zamanlara
ulalmtr. Daha nce de belirtildii gibi, C esi uralmayan sre
kapsamnda olduu iin, bu eye ait paylar hesaplanmam, eye ilikin
gerek sreler dikkate alnmtr. elere ait standart zamanlarn toplanmas
sonucu, seilen i devresi iin gerekli standart zaman olan 20.00 dakikaya
ulalmtr

Tablo 26. Standart Sreler Tablosu

eler
Temel
Zaman
Toplam
Dinlenme
Pay (%)
Pay
(Dakika)
Standart
Sre
A 1.66 12 0.2 1.86
B 1.18 11 0.13 1.31
C 2.00 - - 2.00
D 1.17 11 0.13 1.30
E 1.27 16 0.2 1.47
F 2.27 11 0.25 2.52
G 1.09 11 0.12 1.21
H 1.34 17 0.23 1.57
I 1.49 12 0.18 1.67
J 1.25 11 0.14 1.39
K 3.00 23 0.69 3.69
Toplam Standart Sre:
20.00












100

SONU

Rekabetin kyasya yaand gnmz koullarnda, hibir irket ya da
rgtn verimli almadan varln srdrmesi mmkn deildir. letme
bazndaki dk verimlilik, iletmenin kendisine verdii zarar kadar, ulusal
ekonomiye de zarar vermektedir. Dk verimlilik maliyetlere, o da artan
fiyatlara yol amaktadr. Artan fiyatlar satlarn dmesine bu durum da atl
kapasiteye sebep olmaktadr. Atl kapasiteyle almak, sermayenin
yetersizlemesi sorunu ile dk verimlilii besleyecektir. Dk verimliliin
sebep olaca bu olumsuzluklardan saknmak iin gelitirilmi pek ok yntem
mevcuttur. Bu yntemlerden yaygn olarak kullanlan ve dk maliyetine
ramen, faydal sonular alnabilen yntemlerden biri de i etd tekniidir.

etd, hareket etd ve i lm olmak zere balca iki grupta
toplanan almalardan meydana gelmektedir. Bu tekniklerin uygulanmasyla
mevcut i gc, malzeme, makine, ara gere ve iyeri imkanlarndan daha
fazla yararlanmak mmkn olabilecektir. Bunun sonucunda igc, makine,
ara gere ve iyeri kullanmnda etkinlik ve verimlilik salanarak maliyetlerde
nemli dler meydana gelecektir. etd ile iilik maliyetlerinin kontrol
ve azaltlabilmesi mmkn olacaktr

Etd tekniklerinden zaman etdnn, dk maliyetine karlk etkin
sonular dourmasna ilikin genel grten hareketle, dk retim nedenleri
aratrlmak zere, Grgn Fiberglas Boru ve Tank retim Atlyesinde,
zaman etd almas yaplm ve iletme iin faydal olaca dnlen
sonulara ulalmtr.

80cm apnda ve 2m uzunluundaki fiberglas boru retimi ilemi iin
gerekli standart srenin bulunmas sonucunda, bir gnde gerekletirilebilecek
retim miktar ile mevcut sistemde gerekletirilen retim miktarn
karlatrma olana domutur. Yaplan gzlemler sonucu ulalan standart
sre 20 dakika olarak karmza kmaktadr. retim ileminin sabah saat
8.00den, akam saat 19.30a kadar devam ettii ve iilerin 1 saati yemek, 30





101

dakikas ay molas olmak zere gnlk 1.5 saat retime ara verdikleri
dnlrse; bu standart sre dorultusunda, gnlk retim miktarnn 30 adet
olaca hesaplanmtr. Ancak fabrika mdr ve ustaba ile yaplan
grmelerde, gnlk yaklak olarak 28 adet boru retildii renilmitir.
Aradaki bu farkn, alanlardan kaynaklan etken olmayan srelerden ve
bakm onarm konusundaki denetimsizlikten kaynakland dnlmektedir.

Toplam 25 devreden oluan gzlemler srasnda, en byk zaman
kayplarnn, sarm makinesinde oluabilecek aksaklklardan kaynakland
tespit edilmitir. Tm devre makine denetimli sre iinde gereklemektedir.
Her bir ilem esinin doru ekilde gerekletirilmesi, boru kalbnn takl
olduu silindirin kendi etrafndaki dnne baldr. Bu dn aksadnda
buna bal olarak gerekletirilmekte olan i esi de aksamaktadr. Bu
arzalar, silindiri eviren makineden kaynaklanabilecei gibi, zincir kopmas,
bilye arzas gibi basit sebeplerden de kaynaklanabilmektedir. Makine
arzalarnda bakm sorumlusunun arlmas kanlmazdr. Bu tr arzalarn
giderilmesi iin ihtiya duyulan sre de olduka uzundur. Makinenin arza
yapm olmas, bakm sorumlusunun grevini yeterince iyi yapmadn
gstermektedir. Bu aksaklklarn sk sk yaanmamas iin, makinelerin
bakmnn daha sk yaplmas konusunda bakm sorumlusunun uyarlmas
gerekli grlmektedir. Ancak asl nemli olan, sk yaanan zincir kopmas,
bilye arzas gibi basit aksamalarda da, bakm sorumlusuna ihtiya duyuluyor
olmasdr. Bu tr kk arzalar onarmak zere, igrenlere eitim verilmesi
zorunludur. Bu eitim sayesinde, ii karlat kk arzalar kendisi
giderebilecek ve bylece ciddi zaman kayplar ortadan kaldrlabilecektir.

Kanlmas mmkn olan dier bir etken olmayan sre ise, her 5 devre
de bir kere gerekleen ve standart sreyi 3 dakika artrmakta olan, reine
kazannn doldurulmas ilemidir. Daha nce de akland gibi, her devrede
2 kilogram reine kullanlmaktadr. Ek 2deki yerleim planndan da aka
grld zere, boru sarm alan ile reine konteynrlar birbirine olduka
uzaktr. Fabrika yerleim dzeni deitirilemeyeceine gre, mevcut yntem





102

deitirilmelidir. inin, 10 kilo reine alabilen kazan, boaldka reine
konteynrlarnn olduu blmeye gidip, doldurup dnmesi yerine, kapasitesi
daha fazla olan kazanlarn kullanlmas ve tama ileminin de, gn boyu
fabrika iinde tama yapan vin yardm ile gerekletirilmesi nerilmektedir.
Bu sayede, hem i devrelerinin sreleri ksalacak, hem de iinin toplam
dinlenme payn byk lde artran, Ortalama G etmenine verilecek
puan azalacaktr. rnein, 40 kilo kapasiteli kazanlarn vinle tanmas tercih
edilirse, bu ilem esinin temel zaman 0.75 dakikaya, decek ve eklenecek
dinlenme pay da tamamen ortadan kalkacaktr. Bylece K esinin standart
zaman, 3.69 dakikadan, 0.75 dakikaya decektir.

Gzlemlerin analizi sonucunda, sadece K esindeki mevcut yntemin
deitirilmesi ile bir i devresi iin 20 dakika olarak hesaplanm olan standart
sre 2.94 dakika ksalarak 17.06 dakikaya debilecektir. Bu sayede,
hesaplanan standart sre ile gnlk 30 adet boru olarak belirlenen retim
miktar, etkin olmayan kanlabilir srenin azaltlmas ile, gnlk 35 adede
kabilecektir. Bu sayede gnlk retim miktar %17 orannda artrlabilecektir.
Adedinin sat fiyat 80 Avro olan bu rnden salanacak gelir ise gnlk 400
Avro civarnda artacaktr.

Reine kovasnn doldurulmasna getirilecek yeni yntemle 2.94 dakika
azalan standart sre, basit makine arzalarna ynelik olarak iilerin eitimi;
ile daha da ksalaca dnlmektedir. ilerin makine onarm konusunda
eitilmeleri uzun zaman alacaktr. Bu nedenle, igrenlerin eitimi sonucunda
ulalacak verimlilik artn lmek mmkn olmamtr. Ancak daha sonra bu
konu ile ilgili yaplacak almalarda; igrenin onarm konusunda eitiminin,
verimlilie ve retim artlarna etkilerini incelemenin faydal olaca
dnlmektedir. Ayrca, bu ett esnasnda sadece 80 cm apl boru retim
sreci ele alnmtr. Daha nce de belirtildii gibi, Grgn Atlyesinde, pek
ok farkl ama iin farkl boyutlarda boru ve tank retimi
gerekletirilmektedir. Dier rnler iin yaplacak metot ve zaman etd
almalar ile iletmede verimliliin daha da artaca dnlmektedir.





103

KAYNAKA

.......................
1986 Sanayi letmelerinde Verimlilik lm ve Analizi Seminer
Notlar, Endstri ubesi, Ankara: MPM Yaynlar

.......................
1988 MPM-REFA Etd Yntem Bilgisi, Veri Saptamann Temel
Kavramlar,2. Kitap, Ankara: MPM Yaynlar

.......................
1990 Bir letmenin Amalar ve Bu Amalardan Biri Olan
Verimlilik, Anahtar Gazetesi, Aralk: 4

.......................
1997 Verimlilik lme, Verimlilii Artrc Teknikler Dizisi, Ankara:
MPM Yaynlar

.......................,
1997 Etd, Verimlilii Artrc Teknikler Dizisi, Ankara: MPM
Yaynlar

.......................
2005 http://www.gilbrethnetwork.tripod.com/bio.html (6 Mart)

.......................
2005 http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/gilbreth.html (6 Mart)

ABAY, Yercan, C. ARDI ve M. YERCAN
1991 Trkiye Tarm Sektrnde Uygulanan Fiyat Politikasnn
Verimlilik zerine Etkileri, Ankara 1. Verimlilik Kongresi
Bildiriler Ankara: MPM Yaynlar No 454: 4

ACAR, Nesime
1989 retim Planlamas Yntem ve Uygulamalar, Ankara: MPM
Yaynlar

AKAL, Zuhal
1986 nceden Saptanm Hareket Zaman Sistemleri (PMTS) ve
Etd indeki Konumu, Verimlilik Dergisi, X IV, 3: 90-98





104

AKAL, Zuhal
1994 letmelerde Verimlilik Akmlarnn Ynetimi ve Verimlilik
lm Sreci, Ankara: MPM Yaynlar

AKAL, Zuhal
2005 letmelerde Performans lm ve Denetimi, Ankara: MPM
Yaynlar

ALPUGAN, Oktay ve bak.
1997 letme Ekonomisi ve Ynetimi, stanbul: Beta Yaynlar

ARTAR, Ayhan ve .M. BA
1990 letmelerde Verimlilik Denetimi lme ve Deerlendirme
Modelleri, Ankara: MPM Yaynlar

BARNES, M. Ralph
1980 Motion and Time Study Design and Measurement of Work,
USA: John Wiley & Sons Inc.

BRINKERHOFF, O. Robert, D.E.DRESSLER
1990 Productivity Measurement a Guide for Managers and
Evalvator, California: Sage Publications

BYKKILI, Deniz
2001 Verimlilik Nedir, Ne Deildir?, Anahtar Gazetesi, Mays: 4

BYKKILI, Deniz
2002 Kar Amac Gtmeyen rgtlerde Verimlilik, Ankara: MPM
Yaynlar

CESUR, Naim
1996 Standart Zamanlar Belirlemede Plan Zamanlar Yntemi ve
Uygulamalar, Ankara: MPM Yaynlar No: 577

DOAN, Abdullah, .M. BA ve A. AYDIN
1989 malat Kamu Kurulularnda Verimlilik Karlatrmalar,
Ankara: MPM Yaynlar

DOTY, A. Leonard
1989 Work Methods and Measurement for Managament, Albany,
New York: Delmar Publishers Inc.

DZENL, Nazm
2001 Ulusal Bir Verimlilik Program Oluturulmal ve Titizlikler
Uygulanmaldr, veren Dergisi, Mart: 28






105

GREENE, C. Alan
1988 ada Yneticinin zl Bilgi Kayna Verimlilik Nasl Arttrlr,
ev. Yakut GREN, stanbul: lgi Yaynevi

GRAK, Hasan
2003 Verimlilik Artlar ve Eitimli Yaratc nsan Kaynaklar likisi,
Verimlilik Dergisi, Mart: 25

GRSOY, Bedri
1985 Verimlilik zerine Dnceler, Ankara: MPM Yaynlar No 324

HAFTACI, Vasfi
1994 Sanayi letmelerinde ktisadilik Verilerinin Verimlilii lme ve
Denetlemeye Katks, Ankara 2. Verimlilik Kongresi Bildiriler
Ankara: MPM Yaynlar: 299

HMMETOLU, A. Blent
1972 Etd ve Metot Gelitirme, zmir: Karnca Matbaaclk

KANAWATY, George
2004 Etd, ev. Zuhal AKAL, Ankara: MPM Yaynlar, No:29

KAYDOS, Will
1991 Measuring Managing and Maximizing Performance, USA:
Productivity Press

KURUZM, Orhan
1992 Verimlilii Artrmada Etd Teori ve Uygulamalar, stanbul:
T Matbaas

LAWOR, Alan
1985 Productivity Improvement, United Kingdom: Gawer Pub.

MEYERS, E. Fred
1992 Motion and Time Study Improving Work Methods and
Managament, New Jersey: Prentice Hall Inc.

MUAN, C. mga
1997 Kalite Maliyetinin Toplam Faktr Prodktivitesi zerindeki
Etkisi Ankara 3. Verimlilik Kongresi Bildiriler 14 -16 Mays
Ankara: MPM Yaynlar No 599: 429





106

NORSWORTHY, J.R., S.L. JANG
1992 Emprical Measurement and Analysis of Productivity and
Tecnological Change- Application in High Technology and
Service Industries ,Amsterdam: Elsevier Science Publishers

NEBEL, Benjamin
1993 Motion and Time Study, Sydney, Australia: R.R. Donnelley &
Sons Company

NEBEL, Benjamin, A. FREIVALDS
2003 Methods Standarts and Work Design, New York: Mc Graw Hill


ODABAI, Mesut
1997 Verimlilik Diye Diye, Ankara: MPM Yaynlar No 596

NCER, Mustafa, . ZKANLI
1997 Verimllik Artrma Arac Olarak Etd; letmeler in Nimet mi
Yoksa Klfet mi?, Anahtar Gazetesi, Ekim: 8

ZDAMAR, Serpil
1993 Kk lekli letmelerde Verimliliin nemi ve Verimlilik
lm, Anahtar Gazetesi, Aralk: 8

ZOK, F. AHMET, F. ELEBOLU, E. EREN
1986 1985 Yl Seminerleri; lk Kademe Yneticileri in
Sistemlerinde Kontrol Yntemleri, Psikoteknik, Deiim
Ynetimi, Ankara: Trkiye Metal Sanayicileri Sendikas Eitim
Kitaplar Dizisi, No:9

PAZARCIK, Orhan
1990 Bir letmenin Amalar ve Bu Amalarndan Biri Olan
Verimlilik, Anahtar Gazetesi, Aralk: 14

PROKOPENKO, Joseph
2003 Verimlilik Ynetimi Uygulamal El Kitab, ev. Olcay Baykal ve
bk., Ankara: MPM Yaynlar No 476

RVEST, Gerald
1991 Verimliliin llmesi ve Verimlilik Arac Olarak Kullanlmas,
1. Verimlilik Eitim Semineri 29-30 Nisan Ankara: TSK Yaynlar
No 110: 81-96

SUMEZ, Halit
2003 Etkinlik ve Verimlilik Terimleri, Verimlilik Dergisi, 3:






107

SNMEZ, Glnur
2003 Verimlilik lmnde eitli kt ve Girdi Unsurlarnn
Seilerek kullanlmas, Verimlilik Dergisi, Ocak: 25

TEKN, Mahmut
1996 retim Ynetimi, Cilt 1, Konya: Ar Ofset Yaynevi

TEZEREN, Atilla
1985 malat Sanayinde Verimlilii Etkileyen Faktrler, Ankara: MPM
Yaynlar No 319

TMUR, Hikmet
1984 lm, Planlamas, Verimlilik, Ankara: Trkiye ve Orta
Dou Amme daresi Enstits Yaynlar, No: 207

USTA, Perihan
1991 Verimlilik, Verimlilik Artrc Tekniklerin Daha Yaygn
Kullanlmas in Alnmas Gereken Tedbirler, Ankara 1.
Verimlilik Kongresi Bildiriler Ankara: MPM Yaynlar No 454: 678

URAS, Gngr
2003 Verimlilikte ok Geriyiz, Milliyet Gazetesi, 22 Mays: 11

RETEN, Sevin
2002 retim lemler Ynetimi; Stratejik Kararlar ve Karar Modelleri,
Ankara: Gazi Kitabevi

YILDIRIM, Melikah
1989a Ormanclkta Etd, Ankara: MPM Yaynlar No: 389

YILDIRIM, Melikah
1989b Etd ve Planlamas, stanbul: stanbul niversitesi Orman
Fakltesi Yaynlar














108













EKLER





















109

Ek 1. Boru Sarm Tezgah






























Reine
Kovas
alma
Alan
Boru Sarma Tezgah
Kee stifi
Fitil Elyaf
Makaras
Yzey
Tl stifi
Rulo





110

Ek 2. Fabrika Yerleim Plan

Tank
Yapm
Alan
Torna Tezgah


Tank Sarm
Boru Sarm Tezgah
Boru Sarm Tezgah
Boru Sarm Tezgah
Boru Sarm Tezgah
Boru Sarm Tezgah
Vin



K

R
L
E
M
E



F
I
R
I
N
I
K
A
P
I
Torna Tezgah
V



N





Y

O

L

U
Y

R

M
E


Y
O
L
U
Stok Alan ve
Ambalajlama
R
E


N
E

K
O
N
T
E
Y
N
I
R
L
A
R
I







K
A
L
I
P
L
A
R
K
A
P
I
Test
Alan
Kap
Kap
rn ve Kalplar
Stok Alan
Yemekhane
Kap
Soyunma
Odas
Tuvalet
Dular






111

EK3. Dinlenme Paylarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Tablolar

A. in Niteliinden Doan Fiziksel Zorluklar

1. Uygulanan Ortalama G Etmeni
(a) Orta Yeinlik
(i) Yk Tama ya da tutmaya ynelik iler;
(ii) Krekleme, eki sallama, ritmik harketler;
(b) Dk Yeinlik
(i) G uygulamak iin bedenin alnn verildii iler,
(ii) Omuzlara aslm ya da kayla sarlm iyi dengelenmi bir
ykn tanmas ya da tutulmas;
(c) Yksek Yeinlik
(i) zellikle kaldrmaya ilikin iler
(ii) Parmaklarn ve kollarn belirli kaslarn srekli kullanarak kuvvet
uygulanan iler,
(iii) Biimsiz davranlarla yk tutma ya da kaldrma, biimsiz yerlere
malzeme tama
(iv) Scak ortamlardaki iler

Orta Yeinlik
Kg 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0 0 0 0 0 3 6 8 10 12 14
5 15 16 17 18 19 20 21 21 23 24
10 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34
14 34 35 36 37 38 39 39 40 41 41
19 42 43 44 45 46 46 47 48 49 50
23 50 51 51 52 53 54 54 55 56 56
27 57 58 59 59 60 61 61 62 63 64
32 64 65 65 66 67 68 69 70 70 71
36 72 72 72 73 73 74 74 75 76 76
41 77 78 79 79 80 80 81 82 82 83
45 84 85 86 86 87 88 88 88 89 90
50 91 92 93 94 95 95 96 96 97 97
55 97 98 98 98 99 99 99 100 100 100
59 101 101 102 102 103 104 105 106 107 108
64 109 109 109 110 110 111 112 112 112 113





112

Dk Yeinlik
Kg 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0 0 0 0 0 3 6 7 8 9 10
5 11 12 13 14 14 15 16 16 17 18
10 19 19 20 21 22 22 23 23 24 25
14 26 26 27 27 28 28 39 30 31 31
19 32 32 33 34 94 356 35 36 36 37
23 38 38 39 39 40 41 41 42 42 43
27 43 43 44 44 45 46 46 47 47 48
32 48 49 50 50 50 51 51 52 52 53
36 54 54 54 55 55 56 56 57 58 58
41 58 59 59 60 60 60 61 62 62 63
45 63 63 64 65 65 66 66 66 67 67
50 68 68 68 69 69 70 71 71 71 72
55 72 73 73 73 74 74 75 75 76 76
59 77 77 77 78 78 78 80 80 80 81
64 81 82 82 82 83 83 84 84 84 85




Yksek Yeinlik
Kg 0 1 2 3 3.4 4 5 6 7 8 9
0 0 0 0 3 6 8 11 13 15 17 18
5 20 21 22 24 25 27 28 29 30 32
10 33 34 35 37 38 39 40 41 43 44
14 45 46 47 48 49 50 51 52 54 55
19 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65
23 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75
27 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84
32 85 86 87 88 88 89 90 91 92 93
36 94 94 95 96 97 98 99 100 101 101
41 102 103 104 105 105 106 107 108 109 110
45 110 111 112 113 114 115 115 116 117 118
50 119 119 120 121 122 123 124 124 125 126
55 127 128 128 129 130 130 131 132 133 134
59 135 136 136 137 137 138 139 140 141 142
64 142 143 143 144 145 146 147 148 148 149










113

2. Duru Etmeni

Bu etmen, iinin oturma, ayakta durma, eik durma gibi durumlarn
deerlendirmektedir.

Puanlar
Rahat Oturu 0
Rahatsz oturu, oturma ve ayakta durma karm bir duru 2
Ayakta durma, serbest duru 4
Merdiven inip karak yk boaltma 5
Ykle ayakta durma ya da yrme 6
Merdivene kma,eilme, inme, kaldrma 8
Frlatma ve uzanmalar 8
Biimsiz kaldrma 10
Srekli eilme, kaldrma 12
Kmr madeninde kazma ilemi 16






3. Titreim Etmeni

Bu etmen, titreimin bedene, kol ya da ellere etkisinin ve ayrca bu
yzden oluabilecek ussal aba ve sinirlilik ve ok durumlarn
deerlendirmektedir.

Puanlar
Hafif malzemeleri krekleme 1
Motorlu diki makinesi 2
Motorlu pres ya da giyotin - eer ii malzemeyi tutuyorsa 2
Byk bk makinesi ile ktk kesme 4
Krma talar krekleme 4
Tek elle altrlan portatif motorlu matkap 6
Kazma kullanma 8
Beton delme makinesi 15









114

4. Ksa Devre

ok fazla yinelenen ilerde, uzun bir sre iin srekli olarak yinelenen ve
ok ksa elerden oluan devreler varsa, alrken kullanlan kaslarn
deitirilmesi nedeniyle bu etmenler deerlendirmeye girmektedir.

Puanlar
Ortalama devre sresi (ondalk dakika, 1/100 dak.)
16-17 1
15 2
13-14 3
12 4
10-11 5
8-9 6
7 7
6 8
5 9
5'ten az 10


5. Kstlayc Giysi

Kstlayc giysinin arl ile bunun aba ve hareketlerle olan ilikisini
deerlendirmektedir. Ayrca havalandrma ve nefes almaya ilikin etkileri de
deerlendirmektedir.

Puan

nce lastik eldivenler 1
Ev iinde kullanlan eldivenler 2
Lastik botlar 2
Bileyici gzl 3
Endstriyel lastik ya da deri eldivenler 5
Yz maskesi 8
Yanmaz elbise ya da muamba elbise 5
Kstlayc koruyucu elbise ve gaz maskesi 20






115

B. Ussal Zorluk

1. Dnsel Yorgunluk

inin almas ile ilgili dikkat, sorumluluk, hareketlerindeki kesin
zamanlama, doruluk gibi gereksinmeler deerlendirilmektedir.


Puan

Rutin basit montaj 0
Krma talar krleme 0
Rutin paketleme 1
Ak bir geitten el arabas sreme 1
Presli takmlar besleme 2
Akmlatr doldurma 2
Duvar boyama 3
Kk v e basit para montaj 4
Otomatik diki makinesinde alma 5
Depolanacak mallar el arabasna ykleme 5
basit yoklamalar 6
presli dzenleri ykleme, boaltma 6
Sprey boyama 7
Rakamlar toplama 7
nce paralar yoklama 8
Perdahlama ve cilalama 10
Elle alan diki makinesinde alma 10
Mengene ile tutulan kaynak paralar 15
Siste ya da youn trafikte araba kullanma 15













116

2. Tekdzelik

Ussal zendiricilie ilikin ne varsa, arkadalk, rekabet ortam, mzik
vb. etmenleri deerlendirmektedir.

Puan

Gtr ite alan iki ii 0
srasnda iinin ayakkablarn yarm saat sre ile
temizlemesi 3
Yinelenen ite alan ii 5
Yinelenmeyen ite yalnz alan ii 5
Rutin yoklama 6
ok yinelenen bir ite yalnz alan ii 11





3. Gz Yorgunluu

Bu etmen, aydnlatma koullarn gz kamamas, titrek k, renk, ie
yaknlk ve gz zorlamas sresi gibi etmenleri deerlendirmektedir.

Puan

Normal fabrika ileri 0
Kolayca grlebilir hatalar yoklama 2
Renkleri iyice belirgin nesneleri renklerine gre ayrma 2
Zayf k altnda fabrikada alma 4
nce hatalar iin aralklarla yaplan yoklama 4
Maske kullanrak yalan elektrik kayna 8
Srekli grsel yoklama 10
Gzlk kullanarak yaplan yoklama 14







117

4. Grlt

Grltnn dikkate etkisi deerlendirilmektedir. Mevcut yerel grlt,
deimeyen uultu, beklenmeyen ya da dzenli aralklarla oluan grlt gibi.

Puan

Sessiz bir broda alma 0
Hafif montaj ileri 0
Srekli trafik grlts olan broda alma 1
Hafif makine tezgah ileri 2
Montaj atlyesinde alma 2
Aa ileme atlyesinde alma 4
ahmerdan buharl eki altrma 5
Tersanede perinleme ileri 9
Yol kazma ileri 10




C. alma Koullarnda Doan Fiziksel ve Ussal Zorlamalar

1. Is / Nem
Bu etmen havann s ve nem durumunu deerlendirmektedir.

ISI

Nem %

75F'ye (23C)
kadar

76 - 90F
(24 - 32C)

90F (32C)
st
75'e kadar 0 6-9 12-16
76 - 85 1-3 8-12 15-26
85 st 4-6 12-17 20-36









118

2. Havalandrma

Bu etmen, havann niteliini, tazeliini, hava deiim durumlarn
gstermektedir
Puan

Brolar 0
Bro koullarna uygun fabrikalar 0
Hava akm ve yeterli havalandrma olana olan i atlyeleri 1
Hava cereyan olan iyerleri 3
Kanalizasyonda alma 14





3. Buhar

Bu etmen, buhar, nitelii ve younluuna gre deerlendirmektedir.
Puan

Soutmal tornalama 0
Bulama boya 1
Gaz alevi ile kesme 1
Pasta ile lehimleme 1
Kk ticari bir garajda motorlu ara eksozlar 5
Sellozik boya 6
Kalpnn madeni almas ve kalba dkmesi 10












119

4. Toz
Bu etmen tozun miktarn ve niteliini belirlemektedir.
Puan

Bro 0
Hafif montaj ileri 0
Pres atlyesi 1
Talama ve perdahlama ileri 2
Odun kesme 3
Klleri boaltma 4
Kaynak temizleme 5
Kok kmr ykleme 6
imento boaltma 10
Binalarn ykm 11



5. Kir
Bu etmen, iin nitelii ve kirlilik nedeni ile oluan rahatszlk verici
durumlar deerlendirmektedir.

Puan

Bro ileri 0
Normal montaj ileri 0
Bro duplikatrleri 1
Toz alclar 2
ten yanmal motorlarda skme ilemi 4
Eski motorlu tatlar altnda alma 5
imento torbalarn boaltma, 7
Kmr madencileri 10
Baca sprcleri 10










120

6. Islaklk

Bu etmen uzun zaman alma durumunu deerlendirmektedir.

Puan

Normal fabrika ileri 0
Darda alanlar 1
Nemli yerde srekli alanlar 2
Islak snger talar ile duvarlar ovmak 4
Srekli slak nesneler tamak 5
amarhanede, sulu, buharl, slak yerlerde almak, 10





Puan Dntrme izelgesi
Puan 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0 10 10 10 10 10 10 10 11 11 11
10 11 11 11 11 11 12 12 12 12 12
20 13 13 13 13 14 14 14 14 15 15
30 15 16 16 16 17 17 17 18 18 18
40 19 19 20 20 21 21 22 22 23 23
50 24 24 25 26 26 27 27 28 28 29
60 30 30 31 32 32 33 34 34 35 36
70 37 37 38 39 40 40 41 42 43 44
80 45 46 47 48 48 49 50 51 52 53
90 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63
100 64 65 66 68 69 70 71 72 73 74
110 75 77 78 79 80 82 83 84 85 87
120 88 89 91 92 93 95 96 97 99 100
130 101 103 105 106 107 109 110 112 113 115
140 116 118 119 121 122 123 125 126 128 130









121


ZET


Gelimekte olan lkeler iin gnmz koullarnda verimlilik kavram
yaamsal neme sahiptir. Yoksulluk, isizlik ve dk verimlilikten oluan ksr
dngnn ortadan kaldrlmas ancak verimlilik art ile olanakldr.

Verimliliin asl saland yerin iletmeler olduu unutulmamaldr.
Gnmzde iletmeler, ulusal ve uluslararas pazarlarda rekabet stnl
salayabilmek iin daha az girdi ile daha fazla kty, kaliteli ekilde retmek
zorundadrlar. Bu durum ancak tm srelerde verimliliin ykseltilmesi ile
mmkn olacaktr.

Verimlilii artrc pek ok teknik sz konusudur. etd teknii srekli
olarak ve her teknolojik dzeyde, mevcut ilemlerin srelerin ve yntemlerin
etkenliinin artrmak amacyla kullanlan en nemli tekniklerden biridir.
etd lm ve Metot Etd olmak zere iki temel bileene sahiptir. Bu
almada, etd teknii tm detaylar ile ele alnm ve bir boru retim
atlyesinde Zaman Etd uygulamas yaplmtr. Bu alma ile, igrenin
kulland makine konusundaki eitiminin nemi ve mevcut yntemden
kaynaklanan etken olmayan srelerin azaltlmasnn nemi vurgulanmtr. Bu
dorultuda, retim iin hesaplanan standart sre %15 orannda azaltlarak,
gnlk retim miktarn %17 orannda artrmann mmkn olaca
saptanmtr.












122

ABSTRACT

Lately, productivity has a crucial importance for the developing countries.
Improving the productivity is probably the best way to deal with the vicious
circle that is a combination of poverty, unemployment and the lack of
productivity.

That the companies are the real places to ensure productivity shouldnt
be ignored. Nowadays, companies have to produce goods of high quality by
using less input and workforce to get the superiority of competition in national
and international markets. The only way to achieve this goal is improving the
productivity in any processes.

There are a lot of techniques to improve productivity. Work Study is one
of the most useful techniques which are used in order to improve immediate
processes and methods Work study has two main components: Time study
and Motion Study. This thesis, firstly deals with work study in a detailed
way. Secondly, a time study is applied in a pipe factory. The results of the
thesis show that the importance of training of the workers on how to repair
their machine that they use in daily processes and reducing avoidable delays.
As a conclusion of this thesis, it is possible that calculated standard time can
be reduced about %15 while daily quantity of production can be increased
almost %17.