ISBN 9944-100-29-8

STANBUL BYKEHR BELEDYES SANAT VE MESLEK ETM KURSLARI (SMEK) YAYINLARI

Bran Kitaplar Serisi

Editr: Muhammet ALTINTA Yayna Hazrlk: SMEK Yayn Editrl Mizanpaj: Kahraman SARI - Melih SERGEK Kapak: Melih SERGEK Tashih: Dilek CAN, Hatice GZLEMEC Bask: Yldzlar Matbaaclk

(Bu kitap stanbul Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitimi Kurslar (SMEK)nn bir kltr hizmeti olup cretsizdir. Kitabn metin, grsel malzeme v.b. her trl yasal sorumluluu yazarlarna aittir. )

TEMEL UD ETM

Ersin ERSAVA - brahim KARAROLU

TEMEL UD ETM

BAKANDAN...
Mzik insanolunun gnl telinden kan gzelliklerin, yaadmz hayata renk katan ll ve ahenkli tnlardr. Gemiimizde Hikmete dair fen diye adlandrlan musiki akln ve kalbin birlikteliiyle ortaya kmtr. Sanat alanndaki yaynlar ile de adndan baaryla sz Kkl medeniyet narmzn dallarndan biri de phesiz Trk musikisidir. Atalarmz saz ve szn ehemmiyetini bildikleri iin sanatlara her zaman deer vermiler eitli imkanlar sunmulardr. Medeniyetimizin bakenti stanbul, dier sanatlarda olduu gibi klasik Trk mziine de nemli icraclar ve bestekarlar yetitirmi mnbit bir ehirdir. Her semtinde bir bestekrn izlerini grmek bizim iin gurur vesilesidir. Tarihin bize ykledii bu mesuliyet ise her semte musikimizi gtrmek ve gelecek kuaklara maziden gelen bu ho sady aktarmaktr. Btn stanbullulara musikinin esiz gzellikteki ahengine stanbul Bykehir Belediyesi olarak SMEK vastasyla stanbullulara cretsiz olarak sunduumuz sanat ve meslek eitimleri ierisinde mzik eitimleri nemli yer tutmaktadr. 2 yllk eitim veren Mzik htisas Merkezlerinin yan sra pek ok kurs merkezimizde ud, kanun, ney, keman, tambur, klasik benzer bir yaam dileklerimle. Bu deerli yaptn bizlere ulamasn salayan, kitapta emei geen herkesin ellerine salk diyorum ve bu baarl almalarndan dolay kendilerini tebrik ediyorum ettiren SMEK, bran kitaplarna bir yenisini daha ekleyerek, Temel Ud Eitimi kitabn kursiyerlerin ve ilgililerin beenisine sunmutur. Udun tarihesinden, teknik zelliklerine, makam bilgisinden saz eserlerine kadar geni bir yelpaze iinde ele alnan kitap, ok titiz bir almann rn olarak ellerimizde durmaktadr. kemene, piyano, gitar, kaval, balama gibi branlar bulunmaktadr. Mzik eitimlerimiz stanbullular tarafndan youn ilgi grmektedir.

TEMEL UD ETM

ok insan anlayamaz eski mskmizden, Ve ondan anlamayan, bir ey anlamaz bizden!..

Yahy Keml Beyatl

TEMEL UD ETM

NDEKLER
1. BLM / UD HAKKINDA Ud Saz Hakknda .....................................................................................11 Ud'un Teknik Yaps ve zellikleri ................................................... 13 Ud'un Akort eitleri ............................................................................ 17 Mzrap ........................................................................................................ 17 Ud Metodlar .............................................................................................18 Udiler ........................................................................................................... 18 Sazmz Bugnlere Tayan Mehur Udilerimiz .........................19 Yaayan Mehur Baz Udiler .............................................................. 22 2. BLM / TUTU ve PARMAK EGZERSZLER Tutu ve Parmak Egzersizleri............................................................. 23 Tutu Poziyonlar .................................................................................... 24 Ak Tellerde almalar ...................................................................... 25 Ak Tellerde Uzatmal (Noktal) Nota almalar ................... 27 Ak Tellerde leme (Triole) almalar .................................... 28 Ak Tellerde Es (Durma) almalar .............................................. 29 Kolonlar ve Sesler................................................................................... 30 Parmak Kombinasyon almalar................................................... 31 Makam almalar................................................................................. 33 Buselik Makam ...................................................................................... 33 Buselik Perevi......................................................................................... 39 Buselik Yrk Semai............................................................................. 40 Buselik ark ............................................................................................. 41 Rast Makam ........................................................................................... 42 Rast Perevi .............................................................................................. 47 Rast Saz Semaisi ..................................................................................... 48 Rast Yrk Semai................................................................................... 50 Rast ark ................................................................................................... 51 Uak Makam ........................................................................................ 52 Uak Perevi ........................................................................................... 55 Uak ark ................................................................................................ 56 Hseyni Makam .................................................................................... 58 Hseyni Saz Semaisi.............................................................................. 61 Hseyni Yrk Semai ........................................................................... 63 Hseyni ark............................................................................................ 65 Mahur Makam ........................................................................................ 67 Mahur Perev .......................................................................................... 70 Mahur Saz Semaisi ................................................................................. 72 Mahur ark............................................................................................... 74 Segh Makam ........................................................................................ 75 Segh Perevi ........................................................................................... 78 Segh Yrk Semai ............................................................................... 80 Segh ark................................................................................................ 82 Acemairan Makam ............................................................................ 84 Acemairan Perev ................................................................................ 87 Acemairan Saz Semaisi...................................................................... 89 Acemairan ark .................................................................................. 91 Hicaz Ailesi Makamlar ......................................................................... 92 Hicaz Hmyun Makam ..................................................................... 92 Hicaz Makam ......................................................................................... 92 Hicaz Uzzl Makam............................................................................... 93 Zirgleli Hicaz Makam.......................................................................... 93 Hicaz Humayun Perevi ....................................................................... 97 Hicaz Yrk Semai .............................................................................. 100 Hicaz ark............................................................................................... 102 Nihavend Makam .............................................................................. 103 Mini Mini Bir Nihavend Perevi....................................................... 108 Nihavend Saz Semaisi ........................................................................ 109 Nihavend Yrk Semai...................................................................... 113 Nihavend ark ...................................................................................... 116

TEMEL UD ETM

Krdili-Hicazkr Makam .................................................................. 117 Krdili-Hicazkr Perevi..................................................................... 121 Krdili-Hicazkr Saz Semaisi............................................................ 124 Krdili-Hicazkr Perevi..................................................................... 126 Krdili-Hicazkr ark...........................................................................128 Hicazkr Makam ................................................................................ 129 Hicazkr Perev..................................................................................... 133 Hicazkr Saz Semaisi .......................................................................... 134 Hicazkr Nak Beste .......................................................................... 136 Hicazkr ark..........................................................................................138 Hzzam Makam ................................................................................. 139 Hzzam Perevi .................................................................................... 142 Hzzam Saz Semaisi.............................................................................145 Hzzam ark ......................................................................................... 148 Karcar Makam ................................................................................. 149 Karcar Makam Perevi................................................................... 152 Karcar Saz Makam .......................................................................... 153 Karcar Keke.................................................................................. 155 Karcar ark ......................................................................................... 156 Muhayyer Makam .............................................................................. 157 Muhayyer Perevi ................................................................................ 161 Muhayyer Saz Semaisi....................................................................... 163 Muhayyer ark ................................................................................... 165 3. BLM / SSLEME TEKNKLER Ssleme Teknikleri.............................................................................. 166 1 arpma .................................................................................................167 1.A. Tek Nota.......................................................................................... 167 a. Deerini Kendinden nce Gelen Notadan Alma ekli. 167 Ayn Ses Arasnda arpma Egzersizi .................................... 168 nici ve kc ki Ses Arasnda arpma Egzersizi ............. 168 b. Deerini Kendinden Sonra Gelen Notadan Alma ekli 169 1.B. ki Nota (ift arpma) ................................................................. 169

a. Deerini Kendinden nce Gelen Notadan Alma ekli. 169 b. Deerini Kendinden Sonra Gelen Notadan Alma ekli 169 2. Grupetto ( Nota).......................................................................... 170 3. Tril.......................................................................................................... 170 4.Legato almalar ............................................................................ 171 A. kc Legato.................................................................................. 171 a. lk Nota Ak Telde Olursa .................................................... 171 b. lk Nota Kapal Telde Olursa ................................................ 171 B. nici Legato...................................................................................... 172 5. Ajelite Egzersizleri ........................................................................... 173 A. Hzlanma Teknikleri................................................................... 173 B. Pozisyonlarda Hzl Gei.......................................................... 174 6. Pozisyon Deiimi almalar .................................................. 175 A. arpmasz Pozisyon Deiimi ................................................ 175 B. apmal Pozisyon Deiimleri ................................................ 176 C. ki Telde 3'l, 6'l ve 10'lu Pozisyon Deiimleri ............. 177 4. BLM / KK ALBM Hseyni Oyun Havas ......................................................................... 179 ehnaz Longa......................................................................................... 180 Nihavend Longa.................................................................................... 182 argah Sirto ............................................................................................ 184 Sultani-Yegh Sirto.............................................................................. 185 Rast Saz Eseri......................................................................................... 187 Nikriz Longa............................................................................................ 189 Hicaz Mandra ....................................................................................... 190

Yazarlar Hakknda .............................................................................. 192 Kaynaka .............................................................................................. 192

TEMEL UD ETM

NSZ
Trk mziinin en eski sazlarndan biri olan ud, gerek halk mziinde gerekse klasik Trk mziinde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Udun ses itibariyle kulaa ho gelen bir tnsnn olmas ve Trk mzii perde sisteminin en ince ayrntlarn verebilen teknik yaps bu yaygnlkta etkili olmutur. Osmanl mparatorluu dneminde bilhassa stanbulda sazendelerin itibar grmesi, saray ve konak evrelerince himaye edilmesi dier sazlarmz gibi udun da hak ettii yere kavumasn salamtr. 19. yzylda zellikle hanmlarn ilgi gsterdii bu saz 20. yzylda Peygamber torunu olan erif Muhiddin Targan ile dnyaya almtr. Gnmzde Trk udilerin icras en ileri seviyesine ulam, uluslar aras konserlere katlan sanatlarmzn says epeyce artmtr. stanbul Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitimi Kurslar (SMEK), Trk mzii eitimine ciddiyetle yaklamakta ve geleneksel sazlarmzn gen kuaklarca benimsenmesi iin byk fedakrlklar gstermektedir. Son yllarda alan Mzik htisas Merkezlerinde ve birok kurs merkezinde yzlerce renci ud sazna ilgi gstermektedir. Bizler ud eitiminde hocalarmzdan aldmz akademik birikimi rencilerimize aktarrken bilgimizi bir disiplin ierisinde vermenin gayreti ierisindeyiz. Elinizdeki alma btn kurs merkezlerinde ortak mfredatn uygulanmas ve e zamanl retim iin bir zorunluluk haline gelmiti. almamzn yaynlanmas iin bize imkn tanyan ve kltr deerlerimize sahip kan bata Bykehir Belediye Bakanmz Sn. Kadir Topba olmak zere tm SMEK yneticilerine kranlarmz arz ederiz.

Ersin ERSAVA - brahim KARAROLU

SMEK Ud Usta reticileri

TEMEL UD ETM

TAVSYELER
Bu kitaptaki konularn ve egzersizlerin daha iyi alglanp salkl sonular elde edilebilmesi iin birka detaydan bahsetmemiz gerekir. Btn egzersizleri metronom ile yapmanz tavsiye ncelikle unu belirtmek isteriz ki bu kitap bir ud metodu kitab deildir. Sadece temel ud eitimi giri kitabdr. Konularn alt balklarnn ve egzersizlerin detaylarnn minimum dzeyde olmasnn sebebi budur. Hocanzn eitimi ve bilgileri dorultusunda bu kitab takip etmenizi neririz. Egzersizlerinizi mmkn olduu srece ezberleyerek alnz. Temel egzersizlerinizi her zaman almalsnz. Sa ve sol elinizi gzlem altnda tutarak doru tutu ve vurulara dikkat ediniz. cra tekniklerinin sonunda tavr ve slup edinme konusunda kitabmzda ad geen udilerin ses kaytlarn dinleyin. Notaya alnm taksim rneklerini inceleyin. Kitabn sonlarna doru taksim konusuna da deinilecei iin imdiden solfej ve nazariyat eitiminizin Son olarak diyeceimiz udunuzu ok iyi bir ekilde muhafaza etmenizdir. Nemli ve kuru yerlerden, ani hava deiimlerinden, kalorifer ve soba yanlarndan udunuzu uzak tutmalsnz. Udunuzun her zaman doru akortlu olmas lazmdr. Tellerinizi 3 ila 6 ayda bir yenisi ile deitirmelisiniz. Tellerinizin uzun srede kullanmanz iin, her alnzdan sonra muhakkak kuru bir bezle klavyenin zerinden siliniz. Egzersizlerinizi alrken sabrl olmaya gayret edin. Acele edip bir an nce almaya almayn. Yeteneinizi ancak dzenli bir alma ile pekitireceinizi asla unutmayn. ederiz. Hocanzn belirledii gnlk periodik almalar devaml ve dzenli bir ekilde ayn saatlerde uygulamanz gereklidir. salam olmaya balamas gerekmektedir. Bunun iin solfej derslerinizi iyi takip edin.

TEMEL UD ETM

1. BLM

UD HAKKINDA

10

TEMEL UD ETM UD SAZI HAKKINDA

Duygu ve dncelerin seslerle ifade edilmesi sanat olan musiki; insanoluna dier sanatlara nazaran daha kolay ve abuk tesir etmesi sebebiyle nemlidir. Malzemesi bata insan sesi olmak zere eitli alglar olan bu sanat, gemiten bugne toplumlarn hafzalarnda yaattklar kltrel zenginliin de aktarm arac olmutur. Mzik, henz anne karnndayken d dnyadan algladmz seslerle bize hayat boyu elik eder. yleki dilimizdeki doumdan lme musiki ifadesi mziin ehemmiyetini ifade eder. Kltrmzde doduumuz anda gzel bir kraatla okunan Ezan- erif ten vefatmzda okunan Mevlid-i erife kadar insan hayat musiki ile geer. Anne kucanda bizleri uyutan ninniler, dnlerde nee verip elendiren oyun havalar, kna gecelerinde gelinleri alatan atlar milli hissiyatn mzikle ifadesidir. Hayatmzn her safhasnda karmza kan musikiyi anlamak ve tarif etmek iin ilk alardan beri filozoflar bu kavram hakknda dnm ve yazmlardr. Dnyada mziin geliimi medeniyet seviyesiyle doru orantl olmutur. Milletler medeniyetler kurduka sanat anlaylarnda da tekml olmutur. Tarih sahnesine Orta Asyada giren Trkler, dnem dnem Gk Tanr, amanizm ve Maniheizm inanlarn benimsediler. Dini ayinlerinde kopuz eliinde iirlerin belirli bir ritmle ve makamla okunduuna kaynaklarda rastlamaktayz. Trklerin milli ls olan hece ls de ritmin ve ahengin salanmasnda en nemli unsur olmutur. in kaynaklarndan Hun Trklerinin savaa giderken dahi ellerinde davul ve kopuz gibi aletler tadklarn renmekteyiz. Farkl corafyalarda farkl isimler alan bu saz Eski Trklerde dini trenleri, aman, Kam ya da medeniyetin ilerlemesi ile elbette deiikliklere urayacak ve kendini yenileyecekti. Kopuz ailesinden ortaya kan ud 7. y zylda Horasandan Badata almaya
1. 2. 3. 4. Ahmet Caferolu, Trk Kopuzu, lk Mecmuas, s.45, s.48, Ankara 1936 inasi Tekin, Uygurlarda Musiki, Hayat Tarih Mecmuas, s.8, s.75, stanbul1965 Cinuen Tanrkorur, Biraz da Mzik, s.178, stanbul Ayhan Sar, Geleneksel Trk Sanat Mzii alglar, s.9, 1985

Yukarda bahsettiimiz ve birok destanda da yer alan Kopuz, Trklerin bilinen en eski ve yaygn sazdr. Bu sazn parmakla, yayla ve mzrapla alnan eitleri vardr. Dede Korkut Hikyelerinde hemen her kahramann elinden dmeyen kola kopuz, sap kol boyunca uzayan kopuz demektir. Trk kopuzunun daha sonra, Trklerle ayn corafyada yaayan baka milletlerin musikisinde de kullanld grlmtr1. Yine baz aratrmalarda bugnk Dou

Trkistana bal Turfan blgesinde yaplan kazlarda ele geen Uygur minyatrlerinde bir orkestra tekilatna rastland; bunlarn iinde de harp-eng biiminde bir saz, uda benzeyen bir kopuz ve azla alnan sazlarn grld2 anlatlmaktadr. Gemiten beri Trk dnyasnn her kesinde karmza kan ve srtnda sazyla diyar diyar dolaan bah-ozan-ak tipinin, nereden geldiini grmek bakmndan tarihi veriler bize k tutmaktadr. Dede Korkutdan Kroluna, Karacolandan Veysele kadar bu silsile saz ve szn sihrine, tesir gcne, arifane bir hikmeti de katarak milli musikimizi vcuda getirmilerdir. Trkler Osmanl dneminde henz Balkanlara gemeden kopuz bu corafyaya gitmiti. Macarlar 5. yyda Hun mparatoru Atillann ordusuyla gelen kopuzla tant ve kobza adn verdi 3. ranllar barbat adn verirken Araplar el-oud ve mizher dediler. avvad ve barbat-zen ise kaynaklarda kopuz alan kii anlamnda kullanlmtr4. Anadoluya gelen kopuz ise zamanla ses taksimatn yitirmeden bugnk perdeli balama halini ald. 18. asra kadar kopuzun Anadoluda yaygn olduunu renmekteyiz.

Baks ad verilen ve air-hekim-byc vasflar olan

ruhni kimseler ynetirdi. Bunlar yada denilen bir tala yamur yadrrlar ve lleri anma, Gk Tanrya kurban verme trenlerini idare ederlerdi. Okuyacaklar iir ve manzumeleri ise pipa ve kopuz gibi aletlerle makaml bir ekilde ve irticlen terennm ederlerdi. 11

TEMEL UD ETM
gelen Trklerden
5

Araplara

Allah Hz. Ademi yarattktan sonra ruha onun vcuduna girmeyi emreder, bylece Ademin nabz harekete geer. Yaratlan ilk insann nabznn atlar eit olduu iin, vcu dunda ritm ve ses vardr, yani Adem sese sahiptir ve bu Allah ululamak iin kullanlr. Ademin olu itin de sesi gzeldir. Dier olu Kabilin olu Lme de musikiyle ilgilenir ve udu icad eder. Ancak bu icad, ok ac bir olayn sonucudur: Lme ok uzun yllar yaar. 50 kars ve 100 cariyesi vardr, fakat genliinde hi ocuu olmaz. lmne yakn, Sala ve Bem adl iki kzyla bir olu olur, ancak olu be yana gelince lr. Lame, olunu kaybettiinden dolay ok zlr ve Ademin cennetten kovulduu sradaki
Farabinin Udu

gemitir . Sarsabr veya d

aac

(aloexyion

agallocum)

manasna gelen el-oud ismini veren Araplar bu saz benimsediler. Batllar ise 11 ve 13. yzyllarda Hal seferleri srasnda udla tantlar. Arapa el (harf-i tarif) ifadesi Trklerce kullanlmam ve ud denilmitir. Bat dillerine ise ksmen deierek gemitir. Franszlar luth, Almanlar laute, talyanlar liuto, spanyollar ise alaud demilerdir. Trkede de kullanlan ve saz yapmcs anlamndaki ltiye kelimesi de yine ayn kelimeden tremitir. Oryantalist
6

kaynaklarda

alamasna

yakn

biimde

ud saznn en eski eklinin Arap kaynakl olduu belirtilse de, udun kopuz ailesinden geldii kanaati birok aratrmacnn ortak grdr. Bu yanlgnn sebebi muhtemelen sazn Arapa bir kelimeyle adlandrlm olmasdr. Eski toplumlarda aacn ilenmesi ve baka tabiat rnleriyle birletirilmesiyle ilk ilkel sazlar ortaya kmt. Medeniyet ilerledike ise sanatta ve sanat ara gerelerinde de incelik ve hassasiyet artmtr. Kopuz ailesi de genileyerek farkl ihtiyalar karlayacak enstrmanlar ortaya koymutur. Mzrapl (tezeneli) sazlar, ekil itibariyle iki ksma ayrlmtr: Kk gvdeli ve uzun sapl sazlar: Tanbur vb. Byk gvdeli ve ksa sapl sazlar: Ud vb. Tanbur ve ud, kopuzun geniletilmi halidir. Zamanla gerek teknede gerekse dier paralarnda incelik ve zerafet artm, ses kalitesi nem kazanmtr. Udun kim tarafndan icad edildii daima kafalarda soru iareti brakmtr. Udla ilgili eski bir efsaneyi Maragal Abdlkadir (1360-1435) bize naklediyor: 12

gzya dker. Daha sonra, ok sevdii olunun cesedini her zaman grebilmek iin bir aaca asar ve bazen karsna geerek acsn belli eder, tekrar tekrar alar. Aata ok uzun sre kalan cesedin rmesi zerine Lame, cesedin asl olduu dal keser, ondan olunun eklini andran bir alg yapar, yani ilk udu meydana getirir, zerine at kllar gerer ve ald zamanlarda srekli alar. Bir gn, uddan kan seslere dayanamayarak lr. Lameten sonra udun ekli de deiir ve son biimini alr 7.
Kimi kaynaklarda udu Farabinin8 icad ettii belirtilmitir, ancak Farabinin yaad dnemin ok ncesinde minyatr ve kabartmalarda ud ve benzeri alglarn bulunmas bu iddiay rtmektedir. Farabinin mucid olarak alglanmasnn esas sebebi uda hakim bir mzisyen olmas ve uda getirdii akord sistemidir9. Dneminde ud hakknda en kapsaml bilgiyi verenlerden biri olan Farabi, o dneme kadar 4 telli bir saz olan uda 5. teli eklemitir.

5. Cinuen Tanrkorur, age, s.178 6. Daniel Franke - Eckhard Neubauer, Beschreibung Der Exponate, Frankfurt 2000 7. Murat Bardak, Maragal Abdlkadir, s.116-117, stanbul 1986 8. Sheyl nver, Farabinin Udu, Musiki Ansiklopedisi, s.10 sy.3 stanbul 1947 9. Ethem Ruhi Ungr, Farabinin Musiki Yn (Uluslararas bn Trk, Harezmi, Farabi, Beyruni, bn Sina Sempozyum Bildirileri), s.61-105, Ankara 1990

TEMEL UD ETM
Ud hakknda Farabiden sonra teferruatl bilgiyi byk slam filozofu bn Sn (980/1037) da bulmaktayz. bn Sn, Kitabu'-ifa adl mehur eserinin bir ksmnda dnemin sazlarndan bahsederken ounlukla teden
10

ki kk monte ivileri karlarak kalptan alnr ve bu defa dilimlerin ibkey yzeyi, ember ve filetolarn uzun birleme hatt boyunca kaln kat veya extrafor yaptrlarak kuvvetlendirilir. Tekne bitip kalptan ktktan sonra, sivri utaki dip takozunun aksi ucunda, teknenin geni ba tarafna iten yapk, 12-14 cm genilik, 7-9 cm ykseklik ve 8-10 cm kalnlndaki bir 'ba takozu' grlr ki, amac teknenin geni alt ucunu, sivrilerek gelen dilim ve filetolaryla birlikte daha iyi koruyabilmektir. Teknenin kalptan karlmasndan sonraki ilk i; ba taraftaki simetri ekseninin zerine 'ayna' ad verilen, tekneye yakn renk ve malzemeden 10-15 x 5-6 cm x 3-4 mm lsnde (dz veya trtll ular 0.5 mmye drlm) yarm daire bir parann yaptrlmasdr. Kapak takldktan ok sonra tekne ile birlikte cilalanacak olan bu parann grevi, gitgide incelerek uta birleen az-ok farkl boylardaki dilim ve filetolarn birleme pisliini kapatmaktr. Kalptan ktnda henz kapaksz, sapsz ve burguluksuz olan ud'un teknesi, eline hi ud almam insanlar artacak ekilde, 300 ila 600 gram arasndadr (dilim aacnn zgl arl ve dilimlerin saysna gre). Bu arada belirtelim ki udun dilimleri ne kadar oksa (23-27), tekne yuvarla o kadar iyi salanr, dolaysyla sazn kalitesi o nispette artar. Sesin yansmas k gibi olduu iin, ses dalgalarnn arpp geri (kafeslerden dar) dnd i yzeyin krksz ve przsz olmas ok nemlidir. Yaklak 36x47 cm lsndeki armud formlu tekneden sonra, sra sapn taklmasna gelir. 19 veya 19.5 cm boy, ince taraf 36 il 40, geni taraf 56 il 58 mm genilik, yine ince ucunda 13, geni ucunda 26 mm kalnlkta bir kesik silindirik koni formunda olan grgen sap, tekneye, bunun sivri ucuna konmu 'dip takozu' denilen eliptik koni araclyla ve dip takozundaki dii, sapn geni ucundaki erkek olan bir krlang kuyruu detay ile tesbt edilir. Bu tr birlemenin amac, gerili tellerin ekim gcyle sapn 'ne gelip' telleri ykseltmesinin (dolaysyla icry zorlatrmasnn) nlenmesidir. Ud almak niyetinde olan okuyucularmza ikinci nemli tavsiyemiz, sapn
10. 11. 12. 13. 14. bn Sina, Musiki, (ev. Ahmet H. Turabi), s.108-134, stanbul 2004 Yaln etinkaya, hvan- Safada Mzik Dncesi, s.109, stanbul 1995 Ayhan Sar, age, s.20 Charles Fonton, 18. Yzylda Trk Mzii (ev. Cem Behar), stanbul 1987 Ayhan Sar, age, s.23

beri kullanlan en mehur enstrman uddur. diyerek

udun akordu ve ses aralklar gibi teknik bilgileri ekiller izerek izah etmektedir. 10. yzylda hvan- Safa risalelerinde musiki aletlerinden bahsedilirken bunlarn en gzel olannn ud olduu belirtilir. Udun nasl yapld, telleri, akordu hakknda bilgi verir. Udun 4 telli olduundan bahsedilerek bu tellerin kalndan inceye (bam, misles, mesna, zir) adlar da zikredilir11. Osmanl sahasnda 17. yzyla kadar birok kaynakta ve minyatrlerde uda raslanrken bu asrdan itibaren yerini tanbura brakt grlr12. Hatta 18. yzyl

Trk Mzii adl denemesinde dnemin sazlarndan da

bahseden Charles Fonton, tanbur, ney, miskal ve rebab gibi sazlardan bahsederken uddan hi bahsetmemitir13. Ancak 19. yzyln ortalarnda udun stanbulda tekrar yaygnlatn biliyoruz14. Ud'un Teknik Yaps ve zellikleri : Udun teknik zellikleri ve yapl hakknda gnmze kadar en kapsaml bilgiyi rahmetli hocamz Cinuen Tanrkorur vermektedir:

Ud'un teknesi; gemi karinasn andran, enine ve boyuna yaptrlm 4-5 cm kalnlndaki paralardan oluan bir kalp zerine, 70 cm boy, 2 ila 4 cm en ve 3 mm kalnlktaki dilim (yaprak veya ember)lerin, ounlukla aralarna -hem estetik, hem salamlk amal- kontrast renkli tek veya ift filetolar konularak ilenmesiyle meydana getirilir. Gnmzde baz yapmclarn, paralar tekne kavisine uygun boluksuz olarak yaptrlm veya yine ayn formda yekpare alminyum olarak kullandklar kalplar zerine, ortada geni, ularda sivri ve ilem orta eksenden balad iin hep tek sayda evirdikleri dilimler, genellikle maun, ceviz, paduk, vengi, nadiren de kelebek, erik veya zeytin aacndandr. nceden stlarak kalbn eimli profili kabaca verilen dilimler t ve ince kat yardmyla kalba ekildikten sonra, belirli yerlerde13

TEMEL UD ETM
gvdeyle birletii (teknik adyla 'tiz nev') noktasnda telle sap arasndaki mesafeyi 3 mmden fazla olan udlara yaklamamalardr. Bu mesafenin 4 il 5 mm arasnda olduu udlara 'sap atm' denir ve tamiri g ve masrafldr. Yapc ve icrclarn sapa yakn telden kanmalarnn sebebi, alnrken czlama (veya rpma) gerekesidir ki, aslnda bu konu yapm deil, alma teknii ile ilgilidir. Ud'un sapnn parmaklarn gezinecei stteki dz ksm, geni n ksmndaki kalnl 2, dar arka ucundaki kalnl 4-5 mm olan, abanoz aacndan sssz-desensiz bir klavye ile (tu veya perdelik); avu iine oturacak arkadaki bask yuvarlak ksm ise, tekne aacndan kaplama ve filetolarla kaplanr. Sapn tekneyle birletii yuvarlak alt ksmna, tekne kuyruuna doru incelerek gelen dilim ve filetolarn, birleme yerindeki pisliini kapatmak iin de, sap yuvarlan sard iin 'bilezik' ad verilen, tekne aacndan 3 mm genilik - 0.5 mm kalnlkta bir kaplama yaptrlr. Baz yapclarn at nal gibi kaln ve kaba yapt, oysa ne kadar ince olursa o kadar zarif olan bileziin cils en sonda tekne ile birlikte yaplacaktr. Sapn taklmasndan sonra sra, gs (veya kapan) tekneye kapatlmasna gelir. Ud'un en nemli paras olan kapak; kabaca 20 x 50 cm x 3 mm lsndeki budaksz akam (ladin) aacndan kesilip uzunlamasna simetrik olarak ve 1-3 mm geniliindeki ok dzgn elyafnn geni olanlar ortaya, ince olanlar kenarlara gelecek ekilde yaptrlm bir elemandr. Tesviye sonunda 36 x 48 cm'lik armud formuna ve 1.72.2 mm kalnla getirilen kapan zerinde, biri byk (8.5-9 cm apnda), ikisi kk (4.2-4.4 cm apnda), teknenin i cidarna arpan seslerin geldikleri ayla darya kmasn kolaylatracak 'kafes' adl delik bulunur. Bu deliklerde etrafndaki 2-3 eritli sade fileto oyuklar izildikten sonra, nce fileto oyuklar 0.5 mm olarak kesici pergelle alr, sonra da kafes delikleri delinir. Kapan altnda ise, ustadan ustaya az farkla deien mesafe ve kalnlklarda 7 adet balkon vardr. Ladin aacndan (sular uzunlamasna kesilmi) 5-7 mm taban ve 3 il 13 mm yksekliindeki (kare veya dikdrtgen kesitli ularndan tekneye yapacak) yatk veya gibi, tellerin gse verdii (geriliyken 85 kg/cmlik) yk teknenin yan duvarlarna aktarmaktr. Gsle teknenin yatk L profilli birlemesi
14

fileto denen ss-fonksiyon elemanyla kapatlr. imdi sra, ltyelerin (klavye), sertliiyle nl abanoz aacndan yaplan 36-37 cm boy (iki paral) ve 25 mm kalnlndaki 'tu'un (Fran. touche) taklmasndadr. Ud perdelii gelenekte sapla gsn birletii yere kadar yaplr, geni olan alt ucu, gs oyularak yerletirilen abanoz aacndan kalp motifli (ve tabi filetolu) bir parayla bitirilirdi (bugn dahi ucuz olmas bakmndan udlarn byk ksm byle yaplyor). Unutulmamal ki tek, ikili veya l ak-koyu renkli filetolar, zarif ve asl Trk udunun yegne ss unsurudur. Teknesi-sap-burguluu sedef ve fildii kaba kakmalarla doldurulmu, aa oyma kafesine yazlar yazlm bol ssl udlar am ve Kahire ii olup bizim ud'larmzdan 2-3 misli daha ardr. Sazn sade (bu yzden de hafif) olmasn terch eden Trk ltiyelerin yapt ud'larda tekne-sap-mzraplk bu sebeple ssszdr. ada udlarn bir de 'uzun klavyeli' olan vardr ki ud virtozu erif Muhiddin Targan'n (1892-1967), piyanodan sonra nc saz olan viyolonselin tuundan mlhem olarak balatt bir uygulamadr ve bugn pahal ud'larda olduka yaygndr. Kalp motifli bitirme paras yerine paralel genilemeyle byk kafese kadar uzatlan klavyenin amac, kafese kadarki 'ileri' pozisyonlarda gs parmak temasyla sarlatrmadan, daha net ses almaktr. Ud'un burguluk denen eleman, 4 cmden, 1.7 cme ok estetik bir sinsoidle inen, 36-38 mmden 22-24 mmye daralan iki yana 5 mm kalnlnda hlamur aacndan yaplp, yanaklar ve arkas teknenin aacyla kaplanan (bylece yanak kalnl 7 mmye kan) U kesitli bir paradr. Yanaklarnda burgu ad verilen kulaklar iin zel havya ile stte 6, altta be hafife konik delik alm, yanak profilleri alt ve stten ayn veya kontrast renkte filetolarla sslenmitir. Yanaklarn st kenarna konan filetolar, stten baklnca yana ince gstersin diye yarm parabolik pahl yaplr. Burguluun tepe ucu, kalitesiz udlarda olduu gibi kt ve gdk deil, keman sapndaki salyangoza mudil gaga ad verilen yuvarlak ve oyuklu (tekne aacndan) ufak bir parayla nihayetlendirilir. Burguluk ve filetolar gibi, gagann form ve iiliindeki estetik dahi udun kalitesi hakknda fikir veren unsurlardr. Burguluk sapa, bir tr krlang kuyruu detay ve yaklak 40-42 derecelik bir ayla tesbt edilir.

TEMEL UD ETM
Bu iler yaplrken, ince zmparas yaplm olan gs, kirlenmemesi iin ktla kaplanmtr. Artk sra cildadr. nceki safhalarda sistreyle temizlenip muntazam hle getirilmi olan tekne, sap ve burguluk, son olarak eitli kalnlklarda zmparalarla defalarca ilem grerek
Gvde - Tekne

iyice przsz hle getirilir. ok aamal gomalak (veya sellozik) cil-zmpara-tekrar cil ilemlerinden sonra tekne kurumaya braklr. Abanoz klavye zerine de mat ve uucu bir cil ekildikten sonra, bir yn kuma parasyla ovularak parlatlr (prensip olarak klavyeye cila srlmez, aacn kendi mat parlaklyla yetinilir). Ud'un gs de, en son tel taklmasndan nce zmparalanp temizlenir, ancak cillanmayp tabi renk ve elyfyla braklr.

Kapak - Gs

Tekne cils kuruduktan sonra sra, en nemli paralardan biri olan, grgen aacndan 2.5 cm en, 14 cm boy ve 1 cm ykseklikte, uzun siperlikli apka kesitindeki 11 delikli byk eikin, kapak dibinden 8.5 il 11 cm ieriye, zerine arlklar konarak yaptrlmasna gelir. Pest tellerin kalnl sebebiyle, kapak zerinde tel yksekliklerinin farkl olmamas iin, delikler -inceden kalna doru ktka- kapaa biraz daha yakn ekilde delinir;

Klavye - Sap

yine ayn sebeple, atlan dmler tel boylarn farkl hle getirmemesi iin, eik kapak dibine tam paralel deil, st ucu kapak dibine 1 mm daha yakn olarak yaptrlr. Masif byk bir eleman olan eiin (boncuk tutkalla) yaptrlmasndan doan tutkal akntlar nce scak sulu temiz bezle, sonra da gse zarar vermeyecek ekilde ok ince (mes. 400 no.) zmparayla temizlenir. Kk eik (veya kemik) ad verilen, 36-40 mm boy, 3 mm kalnlk ve 5-6 mm ykseklikteki, st geriye doru hafife yuvarlatlm fildii para ise, krlang ulu burgulukla klavyenin birletii L profilli akla oturtulur (tellerin basp geecei bir kpr niteliinde olduu -gerektiinde sklmesi de gerekebilecei- iin fazla kuvvetli yaptrlmaz). ok muntazam hazrlanm bir ablonla tel yerleri kemiin zerinde belirlendikten sonra, bei ift, biri tek 11 tel iin minik oluklar alr. lk taklmada ve sonraki akortlamalarda tellerin kopmamas iin, hem ileri-geri

Burguluk

Teller

srtlen kullanlm tellerle oluklar belirginletirilir, hem de kuru sabun tatbikiyle iyice kaygan hle getirilir.
15

TEMEL UD ETM
Ud'un says 11 olan burgular abanoz, pelesenk, vengi, paduk veya grgenden, stte 7, altta 5 mm apnda, akort iin tutulup dndrlecek yuvarlak ba ksmlar parmaklarn rahata oturaca kulak memesi profilinde ibkey (2 x 2,4 cm), burguluun yanaklarndaki hafife konik yuvalarna giren konik gvde ksmlar ise -bataki en bykten utaki en ke- 4,5 il 2,5 cm boydadr .
Ud yapm tpk dier enstrmanlarn imalat gibi gizemli bir meslek olarak kabul edilmitir. Eski ustalar bilgilerini kolay kolay anlatmaz, srlarn lnceye dek saklarlarm. Gen ustalar ise eski udlarn kapaklarn aarak llerini ve kullanlan malzemeleri taklit ederek iyi netice almaya alrlarm. Gnmzdeyse ud imalat mkemmel bir ses kalitesine ulamtr. lkemizde son dnemde yetimi baarl ltyeler, Orta Dou, Yunanistan ve ABD gibi lkelere ihracat yapmaktadrlar. phesiz bunda teknik olanaklarn gelimesinin etkisi vardr. Artk Trk saz yapmclar eski kalplar taklit etmek yerine fizik ve matematik kaidelerini kullanarak ses kalitesini tesadfe brakmak istememektedirler. Baarl ltyelerimizden Faruk Trnz Balkon Akortlama
16

diye muhatabnn sorularn pek bir ey aklamadan geitirdiydi. Bu sahne, udun ses zellikleri ile ilgili saysz denemelerimin srd yllar boyunca hi zihnimden silinmedi, hl da taptaze ve canl duruyor. Rahmetli Hadi Ustann Hesap ii bu hesap! derken ne demek istediini sonralar anladm. Acaba neyi hesaplamak gerekiyordu? Gemiimizin musiki aleti yapmnn incelikleri ile ilgili, tarihleememi bir katmanndan iin zne dair ok nemli bir ipucu; belki de pek ok mtecessis ziyaretisinin Hadi Ustadan iittii bu birka cmlede gizliydi. Sesin mahiyetinin ve mzik seslerinin frekans hesaplamalarnn ok eski tarihlerden beri bilinmekte olduu kimsenin mehul deildir. 569475 yllar arasnda yaam olan Pythagorasn tam beli zincirleri, Pythagoras dizilerini ve kendi adyla anlan koma araln tespit etmi olduu hepimizce malumdur. Ses fizii ile tanmam, 1984 ylnda ud yapmaya baladktan sonra oldu. lk yaptm udlarn seslerinin istediim gibi olmamas bende d krklndan ok, byk bir merak ve renme istei domasna yol at. Bir sene boyunca hi yeni ud yapmadm. O yllarda, Trkiyede konu ile ilgili kitap bulmak mmkn deildi. Bugn artk internet sayesinde, Bat dillerinde yazlm ve ltyelerin iine yarayacak bilgilerin bulunabilecei yzlerce kitap ve makaleye ulamak ok kolay. 1985 knda konu ile ilikilendirebileceim bilgiler ieren, edinebildiim tek eser olan, Tde okutulan Mekanik Titreimler ders kitabnda, kirilerle ilgili denklemlere ve kiri zati frekansn veren formllere rastladm. Bylece, balkon frekanslarnn hangi parametrelerle ilikili olduunu anlamamla balayan uzun bir servene daldm. nmde yepyeni bir ufuk belirmiti. Saysz denemeler yaptm. Yaklak on yl kadar sren teorik ve deneysel almalarmn beni getirdii noktada artk, denemelerimde deitirdiim parametreleri hem sonular bakmndan istatistik olarak deerlendirme imkn bulacak kadar ok veriye sahip olmutum; hem de artk kullandm yntemi, onu formle edebilecek kadar gelitirmitim. Balkon Akortlama Yntemi olarak adlandrdm teknii, zel olarak yazlm bir program,
15. Cinuen Tanrkorur, age, s.179-187 16. http://www.oudmaster.com/php/index.php??newlang=turkish

15

Yntemi sayesinde ud yapmn yle anlatmakta: nl Kemene yapmcs Baron (18341900) mterilerine nasl ses istorsun bakalim? diye sorarm. nl Manol (18451915) beenmedii bir ud karsa onu krarm. Onnik Usta Onnik Garifyan - Kkner (19001965) srlarn kimse anlamasn diye atlyesinde birileri varken almazm. Bir kiisel anm bu tanmlamac yaklamn ve rivayetlerle daralan ufkumuzun hi deilse bizzat lutiyeler tarafndan biraz alm olduunu anlamama yardmc olmutur. 1977 ylnda Hadi ustaya bir ud siparii verdiim gnlerde Cerrahpaadaki dkknna sk sk gider olmutum. Bir gn o zamana kadar kafam hep kurcalam olan bir konunun getii bir sohbete tank oldum. Bir amatr ud yapmcs Hadi Ustann azndan laf almaya alyordu. Konu, nasl oluyordu da yaplan her udun sesi farkl oluyordu sorusunun etrafnda dolayordu. Hadi Usta, Bu i hesap iidir. yle grld kadar basit deil bu. Benim ustamn ustas Manol bunlar ta lnceye kadar kimseye retmemi. lm deinde arm kalfalarn yanna, balkonlarn yerini gstermi.
16

TEMEL UD ETM
bir sonometre, bir elektronik akort cihaz ve birka ileme aletini gerekli kld iin, yurtdnda verdiim konferanslarda bir sistem olarak tantmak zere The Brace Tuning System olarak adlandrdm. 1997 ylnda tamir iin bana getirilen 1901 yapm bir Manol udunun tamamen harap vaziyetteki ses tablasnn zerinde baz denemeler yaptm. zel bir lastik ekiik ile belli noktalarna ve balkon tabir edilen diren talarna vurarak kan sesleri (frekans) tespit edip, bunlar Balkon Akortlama Ynteminin formllerine uygulayp tablann ve balkonlarn frekans dalm emasn karttm. Grdm ki, Manol Usta balkonlar geliigzel biimde yapmam. Size daha ilgin bir saptamam da aklamak istiyorum: Balkon talarnn hi birinde onlarn ses tablasna yaptrldktan sonra ilenmi olduunu gsteren bir ize rastlayamadm. Manol Usta, balkonlarn llendirilmesini ve onlara belli bir ekil verme ilemini, bu talar daha ses tablasndaki yerlerine yaptrmadan nce yapm. Bunu anlaynca, Manol Ustann frekanslar ile ilgili bilgilere sahip olduu ve ses tablasn yaparken balkon talarn belli frekanslara akortlad sonucuna vardm. Hlbuki bugn ud yapan hemen herkes, e ykseklikte ve ende dikdrtgen kesitli talar hazrlayp tutkallayarak bir bask tablas yardmyla bunlar ses tahtasna hep birlikte yaptrmaktadrlar. Bu teknik zaman kazandrmakta, ama balkonlar gereken frekanslara getirmemize olanak vermemektedir. Manol Usta herhalde maddenin zaman boyutu ile talarn birim zamandaki titreim says balamnda ilgilenmi; ada meslektalar kadar zamandan tasarrufu dnmemi!
Plastikten imal edilen, hafife incelen ular Bu akort eitlerini Cinuen Tanrkorur yazmtr. Gnmzde yaygn olan sistem ise Bacanosun akordudur. Ancak birok icrac alaca esere gre bam telinin akordunda deiiklik yapmaktadr. Mzrap: Eskiden gen ve erkek kartal kanadndan yaplan mzrap mekanik bir ses verdii iin yerini bugn esnek ve dayankl plastik malzemeler almtr. Gemite balama tezenesi olan kiraz kabuunun da ud mzrab olarak kullanld bilinmektedir. diyez; 4) Cinuen Tanrkorur'un kendi akort sisteminde sol-re-la-mi-si-en kaln mi. 3) Bacanosun yapt deiiklik; sol-re-la-mi-si-fa 1) Geleneksel 5 telli udda (inceden kalna); sol-rela-mi-re; 2) ada 6 telli udda (ayn srayla): sol-re-la-mi-rela (Targan bu kaln Lay alaca paraya gre bazen kaln Sol olarak da kullanmtr); apnda naylondur. Dier teller ise bakr-nikel-gm alaml ok ince sarg ile kaplanm ipekten imal edilmektedir. Cinuen Tanrkorur srasyla 0.55, 0.65, 1008, 1014, 1023 ve 1441 numaral telleri kullanmtr. Ud'un Akort eitleri : Udun farkl akort sistemleri vardr.:

Yllardr zerinde altm, sazn muhtelif paralarnn zati frekanslarnn, sazn sesindeki grlk, tn gibi zellikleri belirleyen temel parametreler olduuna dair tespitlerimin, Manol Ustann ynteminin bu yal tan ile teyit edildiini grmek beni ok heyecanlandrd.
Udun en nemli tamamlaycs ise tellerdir. Sazmza uygun tel takmamz halinde iyi ses neticesi almamz mmkndr. Gnmzde yaygn olarak ithal edilen lavta telleri yaygndr. Tel kalnlklarnda tercih edilen ise en alt tel 0.55-0.70, ikinci tel (re) 0.65-0.80 mm 17

parabolik olarak yuvarlatlp kee ile parlatlan mzraplara maazalarda ulamak mmkndr. Bunun yan sra anta saplarndan uygun ekil verilerek sfr zmpara ile kendiniz de imal edebilirsiniz. cracnn zevkine gre sert ya da yumuak mzrap tercih edilebilir. erif Muhiddin Targann orta sertlikte esnek mzrap kulland, Bacanosun ise sert mzrap kulland bilinmektedir. Cinuen Tanrkorur ise mzrabn sertliinden ziyade tutu ekli zerinde durur, doru tutuun sazn icrasnda ok nemli olduunu belirtir 17.
17. bkz. s.24 Kitabmzda doru mzrap ve ud tutu ekilleri fotoraflarla gsterilmitir.

TEMEL UD ETM
Ud Metodlar: Trk musikisi eitiminde sistemli metodlarn ve notann kullanm ok eski deildir. Asrlardan beri sanatkar, hocasndan mek ettii eseri daha sonra kendi talebesine aktarr. Bunun Trk mziinin kendine zg yapsndan kaynakland bir gerektir. zellikle gnmzde kullandmz bat nota sistemine uymayan Trk mziinin bu sknts bal bana bir tartma konusu olmutur. Ancak bilinen ilk matbu saz metodu Ali Salhi Beyin (1878?-1945) Ud Metodudur. 1910 ylnda neredilen kitap Hocasz Ud renmek Usul baln tar18. lkemizde Kadri enalar, Mutlu Torun, Onur Akdou, erif Muhiddin Targan, Cinuen Tanrkorur ve Glin Yahya gibi isimler kymetli birikimlerini metod halinde neretmilerdir. Udler: Trkede ud alan kii anlamna gelen ud kelimesinin yan sra nadir de olsa avvad dendiine raslamaktayz. Aratrmac Ayhan Sar birok kaynak tarayarak 15. yzyldan 20. yzyla kadar bilinen udilerin isimlerini tespit etmitir. Konuya merak olanlar bu almay inceleyebilirler.19 Biz burada belli bal isimleri zikredeceiz. Ayrca gnmzn ok deerli icraclarndan bahsedeceiz. yi bir icrac olmann ilk art bu virtzleri dinlemekten geer. Frsat bulduka eski kaytlar dinlemekte fayda vardr. Nevres Bey, ekerci Cemil bey, Msrl brahim Efendi, Udi Afet, Fahri Kopuz, Udi Neet Bey, Sedat ztoprak, erif Muhittin Targan, Cahit Gzkan, Cevdet Kozanolu, erif li, Yorgo Bacanos, Zeki Duygulu, Kadri enalar, Selahaddin Erkse, ekip Ayhan zk, Hsn Coar, Cinuen Tanrkorur, Rd Eri gibi isimler balca udilerimizdir 20. Farkl icra teknikleri sebebiyle udiler arasnda ekoller olumutur. erif Muhiddin Targan iyi bir Bat mzii eitimi almas sebebiyle mzrap teknii bakmndan geleneksel icradan farkllk gstermektedir. Son 18 Ud icrasnda Cinuen Tanrkorur slubu ise hi phesiz ok nemlidir. Tanbur tekniini udda uygulamtr. Onun icrasnda sa elden ok sol elle yapt vibratolar dikkati eker. Srat ve mzrap eviklii yerine sol eliyle klavye zerinde verdii nanslarla birok udiyi etkilemitir. Ayrca sazna ylesine hakimdir ki taksim ve doalamalar sazn farkl perdelerine yapt grmelerle icra edebilmitir. Klasik formlarn (kr- ntk, ar semi,yrk semi, ark, perev, saz semi) hepsinde besteleri de bulunan Cinuen Tanrkorur22 (1938-2000) ayn zamanda tarih, edebiyat ve dile hakim bir mzik adamyd. Gnmz ud icras ise son derece ilerlemitir. Mutlu Torun, Bayram Cokuner, Osman Nuri zpekel, Sedat Oytun, Samim Karaca, Serhan Aytan, Mnir Nurettin Beken, Mehmet Bitmez, Yurdal Tokcan, Necati elik gibi udilerin kaytlarnn mutlaka dinlenmesi gerekir. Gnmz saz icraclnda Tanburi Cemil Beyin tesirini grmekteyiz. craya getirdii mkemmeliyet hemen btn sazlar etkiledii gibi udileri de etkilemitir. Bilhassa taksim ve saz eserlerindeki icra zenginlii asla gz ard edilmemeli sk sk dinlenmelidir. Mehmet Yaln YILMAZ
. . Dil Merkezi Trke Birim Yneticisi

derece hzl ve evik bir mzrap tekniine sahip olan Targan ne yazk ki lkemizde renci yetitirmemitir. Elimize ulaan metodu ve cd kaytlar ise karlmayacak bir frsattr. Cinuen Tanrkorur, Targann al tekniini benimsememitir. Ona gre udun virtiz Yorgo Bacanostur. Bize gre Bacanosun bilhassa taksimleri, Trk mziinin ve udun zenginliini gstermesi bakmndan ok faydaldr. Mzrap vurularn eie yakn atan Bacanos ok sratli mzrap kullanrken falsosuz almay baarabilmitir. Bacanosun taksimlerinin notalar ve analizi Glin Yahya
21

tarafndan neredilmitir.

18. Cem Behar, Zaman-Mekn-Mzik, s.104, stanbul 1993 19. Ayhan Sar, age, s.34-35 20. Resimlerini temin edebildiimiz udilerimiz iin bkz. s.19-22 21. Yorgo Bacanosun Ud Taksimleri, Kltr Bakanl Yay., Ankara 2002 22. bkz. Merakls iin Cinuen Tanrkorurun kitaplar: Biraz da Mzik (2001), Mzik Kimliimiz zerine Dnceler (1998), Osmanl Dnemi Trk Musikisi (2003)

TEMEL UD ETM

SAZIMIZI BUGNLERE TAIYAN MEHUR UDLERMZ*

Nevres Bey

(1873 - 1937)

Udi Hafz ekerci Cemil Bey

(1867 - 1928)

Msrl brahim

(1872 - 1933)

Udi Afet

(1850 - 1922)

Fahri KOPUZ

(1882 - 1968)

Udi Neet Bey

(? - 1930)

*Fotoraflar: Mehmet Gntekin arivi 19

TEMEL UD ETM

Sedat ZTOPRAK

(1890 - 1947)

erif Muhiddin TARGAN

(1892 - 1962)

Cevdet KOZANOLU

(1896 - 1986)

erif L

(1899 - 1956)

Yogos BACANOS

(1900 - 1977)

Zeki DUYGULU

(1907 - 1973)

20

TEMEL UD ETM

Cahit GZKAN

(1911 - 1999)

Kadir ENALAR

(1912 - 1989)

Selahattin ERKSE

(1929 - ......)

ekip Ayhan ZIIK

(1932 - 1981)

Hsn COAR

Cinuen TANRIKORUR

(1938 - 2000)

21

TEMEL UD ETM

YAAYAN BAZI MEHUR UDLER

Yurdal TOKCAN

(1966 - ....... )

Serhan AYTAN

(1962 - ....... )

22

TEMEL UD ETM

2. BLM

TUTU ve PARMAK EGZERSZLER

23

TEMEL UD ETM
Tutu Pozisyonlar Udun doru tutu tekniklerinin fotoraflarn dikkatle inceleyerek taklid ediniz. Saznz yanl tutarak, eitime balarsanz ileride telafisi mmkn olmayan sonularla karlaabilirsiniz.

24

TEMEL UD ETM
Ak Tellerde almalar

25

TEMEL UD ETM
8

10

11

12

13

14

15

26

TEMEL UD ETM

16

17

Ak Tellerde Uzatmal (Noktal) Nota almalar (.) iareti nne gelen notay yar deeri kadar uzatr. cra esnasnda mzrap sras olarak nokta iaretli nota stten, noktadan sonraki nota alttan vurulur.

27

TEMEL UD ETM
Ak Tellerde leme (Triole) almalar Triole yani leme almalarnda st-alt-st ve st-st-alt olmak zere 2 farkl vuru teknii vardr. zellikle ikinci tr vurular aadaki egzersizlerde grlecei zere farkl teller zerinde baslan notalarn icrasnda kullanlr.

28

TEMEL UD ETM
Ak Tellerde Es (Durma) almalar Es yani sus iaretleri adndanda anlalaca zere susulacak yerleri belirtici iaretlerdir. aretin kullanld notann deeri kadar susulur. Es iaretinden sonra gelen notalarn mzrap vuruluu l ierisindeki vuru sralamasn bozmadan devam eder.

29

TEMEL UD ETM
Kolonlar ve Sesler Aadaki emada, udda, elin konumuna gre, ilk iki pozisyonda basabilecei sesler gsterilmitir. Kartrlmamas iin, yalnzca natrel (bemol ve diyezle deitirilmemi) seslerin ad verilmi, dierlerinin sadece yeri iaret edilmitir.

Tututa alt Kk eik 1. TEL 2. TEL 3. TEL 4. TEL 5. TEL 6. TEL

SOL RE LA M S
FA#

Yan kolonlar

LA M S FA DO SOL FA DO SOL RE LA

DO SOL RE LA M S

B
Tututa st

S I II
Ana Kolonlar

B III

S IV

B V

ki Aralklar ve Deitirme aretleri Klasik Bat mzii nazariyatnda bir tam sesin aral (yani do-re aras) iki yarma blnmtr. Klasik Trk musikisinde ise 9 eit paraya blnmlerdir. Her bir parasna da koma ad verilmitir. Deitirme iaretleri ise Bemol ve diyez diye adlandrlr. nne konulduu notay grevi kadar Bemol kalnlatrr, diyez inceletir. Bekar iareti deitirilmi notay eski haline dntrr.

Ad KOMA BAKIYYE K.MCENNEP B.MCENNEP TANN ARTIK KL

Koma Deeri 1 4 5 8 9 12-13

Sembol F B S K T A

Diyezi

Bemol

-----------

--------------

30

TEMEL UD ETM
Parmak Kombinasyon almalar

31

TEMEL UD ETM

10

11

12

13

Not: 11,12,13 nolu egzersizler nev teli zerinde alnacaktr. Dier tellerde ablon olarak ayn egzersiz yaplabilir.

32

TEMEL UD ETM
Makam almalar Buselik Makam
Dura Gls Seyri Yedeni Donanm Dizisi = Dgah Perdesi = Hseyni Perdesi = nici kcdr = Nim Zirgle Perdesi = Hibir deitirme iareti kullanlmaz = Dgahta Buselik 5'lisine Hseynide Krdi 4'lsnn ilavesiyle meydana gelir.

Genileme= Buselik makam simetrik olarak geniler. Yani karardaki dgahta buselik simetrik olarak muhayyerde buselik olarak karmza kar. Seyri = Genellikle Rast perdesi zerinde arghla balanr. Dgh perdesinde yedenli kaldktan sonra gl belirtilir. Gl olan Hseyn perdesi zerindeki Krd Hicaz ve Uak 4'lleri gsterilerek yarm karar yaplr. Nevda Hicaz ve arghta Nikriz enileriyle asma kallar gsterilir. Buselik makam dizisine dnlr ve yedenli tam karar yaplr.

33

TEMEL UD ETM

34

TEMEL UD ETM

10

11

12

35

TEMEL UD ETM

13

14

15

16

36

TEMEL UD ETM

17

18

19

20

37

TEMEL UD ETM

21

22

38

TEMEL UD ETM
Buselik Perevi
Usl: Muhammes Beste: Nikolaki Kemeneci

1.Hane

39

TEMEL UD ETM
Buselik Yrk Semai
Usl: Yrk Semi Beste: Hammmi-zade smail Dede Efendi

40

TEMEL UD ETM
Buselik ark
Usl: Trk Aksa Beste : akir Aa

41

TEMEL UD ETM
Rast Makam
Dura Gls Seyri Yedeni Donanm Dizisi = Rast Perdesi = Neva Perdesi = kcdr = Irak Perdesi = Segah ve Evi Fa perdeleri = Rast perdesinde Rast 5'lisine Neva perdesinde Rast 4'lsnn eklenmesiyle olusur.

Genilemesi= Rast makam simetrik olarak genilemektedir. Kararda ki Yerinde rast 5lisi simetrik olarak gerdaniye de rast 5lisi olarak kullanlr. Seyri = Rast perdesinde balanlr. Rast 5'lisinin ve Yeghtaki Rast 4'lsnn seslerinde dolatktan sonra Neva perdesinde yarm karar yaplr. Nevadaki Rast 4'ls ve daha az olarak Gerdaniye zerindeki Rast 5'lisinin inici namelerde Evi perdesi yerine Acem perdesi kullanlr. Bu durumda Neva zerindeki Rast esnisi Buselik esnisine dnr. Rast 5'lisine Nevada Buselik 4'ls eklenmesiyle oluan dizi Acemli Rast adn alr. Seyir esnasnda Rast'ta Rast, Segahta Segah, Dgahta Uakli asma kallar yaplr. Yeden kullanlarak karara gidilir.

42

TEMEL UD ETM

3 2

43

TEMEL UD ETM
6

44

TEMEL UD ETM

10

11

12

13

45

TEMEL UD ETM

14

15

16

17

46

TEMEL UD ETM
Rast Perevi
Usl: Dyek Beste: Kemani Tatyos

47

TEMEL UD ETM
Rast Saz Semaisi
Usl: Aksak Semi Beste: Benli Hasan Aa

48

TEMEL UD ETM

49

TEMEL UD ETM
Rast Yrk Semaisi
Usl: Yrk Semi

Gelse O h Meclise Nz Tegfl Eylese

Beste: Hfz Post

50

TEMEL UD ETM
Rast ark
Usl: Semi

Yine Bir Gl Nihl Aldu Bu Gnlm

Beste: Dede Efendi

Yine bir gl nihl ald bu gnlm Sim-ten honca fem bi bedel ol gzel Atein ruhleri yakt bu gnlm Pr ed pr cef pek kk pek gzel

Grmedim kimsede byle bir dilrb Byle ka byle gz byle el byle yz Akn barn zmeye gz szer El aman pek yaman her zaman ol gzel

51

TEMEL UD ETM
Uak Makam
Dura Gls Seyri = Dgah Perdesi = Neva Perdesi = kc Yedeni Donanm Dizisi = Rast Perdesi = Segah perdesi (Si ) = Dgah perdesi zerindeki Uak 4'lsne

Neva perdesinde Buselik 5'lisinin eklenmesi ile oluur.

Genilemesi = Uak makam dizisi genellikle peste doru yegahta rast 5lisi olarak geniler. Seyri = kc bir makam olduundan durak perdesi veya civarndan seyre balanlr. Genelde genileme blgesinde olan Yegah'ta Rast 5'lisini gsterir. Karar 4'ls 1

seslerinde gezinildikten sonra, Neva perdesinde yarm karar yaplr. Daha sonra Neva perdesi zerindeki Buselik enisi gsterilir. argahta argahl, Segahta Segahl, Yerinde Uak ve Rastta Rastl asma kallar gsterilir.Ana dizinin dolalarak Yerinde Uak enisiyle karar verilir.

52

TEMEL UD ETM

18

19

20

53

TEMEL UD ETM
21

22

54

TEMEL UD ETM
Uak Perevi
Usl: Devri Kebir Mzik: Kemni Takyos Efendi

55

TEMEL UD ETM
Uak ark
Usl: Curcuna

Cn Rakibi Handn Edersin

Beste: Griftzen Asm Bey

56

TEMEL UD ETM

Cn rakibi handn edersin Ben bi-nevy giryan edersin Bignelerle nsiyyet etme Bana cihn zindn edersin

57

TEMEL UD ETM
Hseyni Makam
Dura Gls Seyri Yedeni Donanm Dizisi = Dgah Perdesi. = Hseyni Perdesi. = nici kcdr = Rast Perdesi. = Segah ve Evi Perdeleri. = Dgahta Hseyni 5'lisine Hseyni'de Uak 4'lsnn eklenmesiyle oluur.

( )

Genilemesi = Hseyni makam tiz tarafta 2 farkl ekilde geniler. Gl yani Hseyni perdesindeki uak 4lsn, dizi oluturmaya allarak muhayyerde buselik 5lisi olarak, yada yerindeki Hseyni 4lsn simetrik olarak muhayyerde hseyni 4ls eklinde geniler. Seyri = Gl veya civarnda seyre balar. Diziyi oluturan 4'l ve 5'lilerde dolalarak Hseyni'de yarm karar yaplr.Dgahta-Hseyni, argahta-Cargah, Muhayyerde-Hseyni ve Buselik, Hseynide-Krdi yapldktan sonra tekrar diziye dnlp tam karar yaplr. ou zaman geleneksel olarak kullanlan sesler yaknl itibariyle karcar makamna da geki yaplr. zellikle de Dgah Hseyni ve Hseyni Muhayyer perde atlamalar skca kullanlr.

58

TEMEL UD ETM

0 2

4 0

59

TEMEL UD ETM

60

TEMEL UD ETM
Hseyni Saz Semaisi
Usl: Aksak Semai Beste: Lavtac Andon

61

TEMEL UD ETM

62

TEMEL UD ETM
Hseyni Yrk Semai
Usl: Yrk Semai Senden Bilirim Yok Bana Bir Fide Ey Gl Beste: Tanbri Ali Efendi Gfte: Nevres-i Cedid

63

TEMEL UD ETM

Senden bilirim yok bana bir fide ey gl Gl yan eller srnz atlasa blbl Etsem de abestir sitem-i hre tehamml Gl yan eller srnz atlasa blbl

Ellerde o zevk etti ben atelere yandm ektim o kadar cevr- cefsn kim usandm Derlerdi kabul etmez idim imdi inandm Gl yan eller srnr atlasa blbl

64

TEMEL UD ETM
Hseyni ark
Usl: Aksak Ezelden Ainnm Ben Ezelden Hem-Zebnmsn Beste: erif li Gfte: Mehmet Akif Ersoy

65

TEMEL UD ETM

Ezelden inanm ben ezelden hem zebnmsn Berber ahde balandk ne olsam yr-i cnmsn Ne olsan zerrenim kalbimde hla arpar esrrn Gel ey cnan gel ey cn kalmasn ferdya didrn

66

TEMEL UD ETM
Mahur Makam
Dura Gl Seyri Yeden Donanm Dizisi = Rast perdesi = Mhur makam inici bir makam olmas sebebiyle 1. derece gl perdesi gerdaniye perdesi, 2. derece = nicidir. = Gevet perdesidir. = 5 koma diyezli fa yani mhur perdesi kullanlr. = Arel Ezgi sistemine gre rgh makamnn eddi olarak kabul edildiinden Rastta argah 4lsne, nevada

gl perdesi neva perdesidir.

argah 5lisinin eklenmesiyle oluur.

Genilemesi = nici makam olduundan dolay Mhur makam tiz durak stnde geniler. Yani gerdaniye zerinde argahl olarak genileme yapar. Seyir = Tiz durak Gerdaniye evresinden balanlr. Bu perdede yarm kal yaplarak neva perdesine inilir ve burada yarm kal yaplr. Daha sonra Hseyni perdesinde buselikli ve argah perdesinde argahl kalnarak yine durakta yani rastta argah enisi kullanarak bitirilir.

67

TEMEL UD ETM
1

0 4 2 0 2

3 2 0 3

68

TEMEL UD ETM

69

TEMEL UD ETM
Mahur Perev
Usl: Dyek Beste: Gazi Girayhan

70

TEMEL UD ETM

71

TEMEL UD ETM
Mahur Saz Semaisi
Usl: Aksak Semi Refik Talat Alpman

72

TEMEL UD ETM
5

73

TEMEL UD ETM
Mahur ark
Usl: Yrk Aksak u Gzele Bir Bakn Beste: emsettin Ziya Bey

u gzele bir bakm bak nur sayor Dnp dnp bakyor ahu gibi kayor Skldka havadan sinesini ayor Dnp dnp bakyor ahu gibi kayor

Tavr tarz dilruba anl anl bir peri Srnyor ardnca zlf kadar mteri Dkldke ruyine srma san telleri Srnyor ardnca zlf kadar mteri

74

TEMEL UD ETM
Segh Makam
Dura= Segh perdesidir. Gl= Nev perdesidir. Seyri= kcdr. Yeden= 4 koma diyezli la yani krdi perdesidir. Donanm= Koma bemolu si (segh) ve mi (dik hisar) perdeleri yazlr. Dizisi= Eski tabirlerde Segh makam dizisi yerinde segh 5lisine evi te hicaz 4lsnn eklenmesiyle oluumaktadr. Bazen kararda eksik segh 5lisi de kullanlmaktadr. Hal byle olunca nev zerinde ki uak enisi dizi eklinde uzatlarak gerdaniye zerinde bir buselik 5lisi ilave edilir. Sonu olarak segh makam dizisi Yerinde segh 5lisine evide hicaz 4lsnn, nevda uak makam dizisi ve dolaysyla yerinde eksik segh 5lisinin birlemeleriyle olumaktadr.

Genileme geniler. Seyir

= Segh makam kc bir makam olduundan dolay, pest tarafa yerinde uakl ve yerinde rastl ekilde = Durak perdesi veya civarndan balanlr. Dizi seslerinde gezinildikten sonra Nev perdesinde yarm karar

yapar. Gerekli asma kallar yapldktan sonra yedenli olarak karar perdesi yani segah perdesinde bitirilir.

75

TEMEL UD ETM

76

TEMEL UD ETM
3

77

TEMEL UD ETM
Segh Perevi
Usl: Devr-i Kebir Beste: Neyzen Yusuf Paa

78

TEMEL UD ETM

79

TEMEL UD ETM
Segh Yrk Semi
Usl: Yrk Semi Etti O Gzel Ahde Vef Mjdeler Olsun Beste: Ebu-Bekir Aa

80

TEMEL UD ETM

81

TEMEL UD ETM
Segh ark
Usl: Curcuna Olmaz la Sine-i Sad-Prame Beste: Hac Arif Bey Gfte: Namk Kemal

82

TEMEL UD ETM

Olmaz ila sine-i sad preme re bulunmaz bilirim yreme Baksa tabbn- cihan reme are bulunmaz bilirim yreme Kast ediyor tr-i mjen cnma Gzleri en son girecek kanma erh edemem hlimi cnnma re bulunmaz bilirim yreme

83

TEMEL UD ETM
Acemairn Makam
Dura Gls Seyri Yeden Donanm Dizisi = Acem airn perdesidir. = nici bir makam olduundan 1. derece gl acem perdesidir, 2. derece gl ise argh perdesidir. = nicidir. = Hseyni airn perdesidir. = Krdi perdesi yazlr. = argahta argh 4lsne acem airnda bir argh 5lisinin ilave edilmesiyle oluur.

Genileme Seyir

= Tiz tarafta simetrik olarak tiz durak acemde argh 5lisi, pest tarafta ise yine simetrik olarak kaba arghta = Acem perdesi veya civarndan seyre girilir. Tiz durak acemde yarm kal yaplr. Daha sonra ikinci derece

argah 5lisi kullanlr. gl olan argah perdesinde de yarm kal yaplr. Daha sonra nev perdesinde buselik dizili asma kal yaplr. Geleneksel eserlere bakldnda muhakkak sab makamnda da kallar yapld grlmektedir.

84

TEMEL UD ETM
1

85

TEMEL UD ETM
5

86

TEMEL UD ETM
Acemairan Perev
Usl: Devr-i Kebir Beste: Neyzen Salih Dede

87

TEMEL UD ETM

88

TEMEL UD ETM
Acemairan Saz Semaisi
Usl: Aksak Semai Beste: Msrl brahim Efendi

89

TEMEL UD ETM
1

90

TEMEL UD ETM
Acemairan ark
Usl: Ar Aksak Bir Haber Ver Ey Sab Noldu Glistnm Benim Beste: Bimen en

Bir haber ver ey sab noldu glistanm benim Kimler ile salnr serv-i hrmnm benim Blbl-i mtknn aladn yr iidip Hrler ile mi alr verd-i handnm benim

91

TEMEL UD ETM
Hicaz Ailesi Makamlar Hicaz Makam Dura Gls Seyri Yedeni Donanm Dizisi = Dgah Perdesi = Neva Perdesi = nici kcdr. = Rast Perdesi = Dik Krdi, Nim Hicaz ve Evi perdeleri yazlr. = Dgahta Hicaz 4'lsne, Nevada Rast 5'lisinin eklenmesiyle Oluur.

Genilemesi = Durak altnda peste doru yeghta rast 5isi ile genilemektedir. Bylelikle yeghta bir rast makam dizisi ortaya kmaktadr. Seyir = Durak veya gl civarnda seyre balar. Nevda Rast'l yarm karar yapar. Dier Hicaz ailesi makamlarna asma kallarla geki yaplr. Rastta Nikriz ve Yegahta Rast enileri yapldktan sonra karar verilir. Hicaz Hmayn Makam Dura Gls Seyri Yedeni Donanm Dizisi = Dgah Perdesi = Neva Perdesi = kc-Inici,Bazen kc = Rast Perdesi = Dik Krdi ve Nim Hicaz perdeleri yazlr. = Dgah perdesi zerindeki Hicaz 4'lsne Neva perdesinde Buselik 5'lisinin eklenmesi ile oluur.

92

TEMEL UD ETM
Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer perdesinde hicaz 4ls ile geniler. Ayrca nev perdesindeki buselik enisi nevda nihavent makam dizisi eklinde uzatlrak muhayyerde krdi 4ls eklinde de genileme arz edilir. Seyir = Durak veya gl civarndan seyre balanlr. Nevada Buselikli yarm karar yaplr. Rast perdesi zerinde Nikrizli asma kal yaplr. Nim Hicaz ve Dik Krdi perdesinde asma kal yaplr. Nevada Rast, Hseynide Uak kullanrak Hicaz ailesi makamlarna geki de yaplabilir. Hicaz Humayun Makamnda Niaburlu Kal, dier Hicazlardan ayran zelliktir. Genileme blgesi gsterildikten sonra Dgah perdesi zerinde Hicaz 4'ls ile karara gidilir.

Hicaz Uzzl Makam Dura Gl Seyri Yedeni Donanm Dizisi = Dgah Perdesi = Hseyni Perdesi = nici-kcdr. = Rast Perdesidir. = Dik Krdi, Nim Hicaz ve Evi perdeleri yazlr. = Dgahta Hicaz 5'lisine, Hseynide Uak 4'lsyle oluur.

Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer perdesinde hicaz 5lisi ile geniler. Ayn zamanda bu genileme ile Hseyni perdesinde bir karcar makam dizisi ortaya kar. Seyri = Seyre Hseyni civarnda balar. Diziyi oluturan tm enilerde gezindikten sonra Hseynide yarm karar yapar. Rastla Nikrizli, Nim Hicaz ve Dik Krdi de asma kallar yapar,dier Hicazlara geki yapar. Nevada Rastl ve Buselikli kal yapar, Dgahta Hicazl karar verir.

Zirgleli Hicaz Makam : Dura Gl Seyri Yedeni Donanm Dizisi = Dgah Perdesi = Hseyni perdesi = nici- kcdr. = Nim Zirgle Perdesidir. = Dik Krdi, Nim Hicaz, Nim Sehnaz ve Dik = Dgahta Hicaz 5'lisine Hseynide Hicaz

Acem perdeleri yazlr. 4'lsnn ekienmesiyle oluur.

93

TEMEL UD ETM

3 Seyri = Gl veya civarnda seyre baslanr.

Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer perdesinde hicaz 5lisi ile geniler Ayrca Hseyni zerindeki hicaz 4lsn hicaz humyun dizisi eklinde uzatlr. Bylece muhayyerde buselikli bir genileme de sz konusu olur. 1

Hseynide Uakl, Nevada Rastl ve Buselikli, ve Acem Airanda Hicaz gsterir. Dik Krdi ve Nim Hicazda enisiz kallar gsterir. Rastta Nikrizli kal yaplr. Dizinin tmnde dolalr ve Dgahta Hicazl karar verilir.

94

TEMEL UD ETM
4

95

TEMEL UD ETM

10

96

TEMEL UD ETM
Hicaz Hmayn Perevi
Usl: enber Beste: Veli Dede

97

TEMEL UD ETM

98

TEMEL UD ETM

99

TEMEL UD ETM
Hicaz Yrk Semi
Usl: Yrk Semi Nideyim Sahn- emen Seyrini Cananm Yok Beste: Hac Sadullah Aa

100

TEMEL UD ETM

Ah nideyim sahn- emen seyrini cnnm yok Ah bir yanmca salnr serv-i hrmnm yok Yr kurbann olam yr dost hayrnn olam dost Yel lel li ye le l l l l mrm ye le l li te rel li ye Le l l l l mrm ye l l Ah bir yanmca salnr serv-i hrmnm yok

101

TEMEL UD ETM
Hicaz ark
Usl: Semi

Ey Bt-i Nev-eda Olmuam Mptela

Beste : Dede Efendi Gfte : Enderuni Vasf

102

TEMEL UD ETM
Nihavend Makam Dura Gls Seyri Yeden Donanm Dizisi = Rast perdesidir. = Nev perdesidir. = nici kcdr. = Irak perdesidir. = Krdi ve Nim hisar perdeleri yazlr. = Buselik makamnn rast perdesi zerindeki eddidir.

Yani rastta buselik 5isine, nevada krdi 4l snn eklenmesiyle oluur.

Genileme

= Tiz durakta ve durak altnda genilemeler gstermektedir. Tizdeki genileme nevdaki krdi 4ls

makam dizisi eklinde uzatlmak istenirse gerdaniyede buselikli bir genilemeye ihtiya vardr. ayet durak altnda ise nev zerindeki hicaz enisi hicaz humyun makam dizisi eklinde aaya doru uzatlr. Bylece yeghta simetrik bir genileme olmu olur. rnekte iki genilemeyi de ayn anda grmekteyiz. Seyir = Gl veya evresinden seyre girilir. Gl zerinde yarm kal yaplr. argahta buselikli ve hicazl ve akabinde krdi zerinde nikrizli kallar yaplr. Dizinin genilemi alanlarn da gsterip, tekrar rastta buselikli kalla tam karara gidilir.

103

TEMEL UD ETM

104

TEMEL UD ETM

105

TEMEL UD ETM

10

11

106

TEMEL UD ETM
12

13

14

15

107

TEMEL UD ETM
Mini Mini Bir Nihvend Perevi
Usl: Hafif Beste: Hseyin Saadettin Arel

108

TEMEL UD ETM
Nihvend Saz Semisi
Usl: Aksak Semi Beste: Mesud Cemil Bey

109

TEMEL UD ETM

110

TEMEL UD ETM

111

TEMEL UD ETM

112

TEMEL UD ETM
Nihvend Yrk Semi
Usl: Yrk Semi Beste: Mnir Nureddin Seluk Gfte: Fuzuli

113

TEMEL UD ETM

114

TEMEL UD ETM

Ruhsrna ayhetme nigh ettiimi Gz ya dkp nle v ah ettiimi Ey Padieh-i hsn terahhum adr Affeyle ki bilmiem gnah ettiimi Yel lel li yel lel li yel lel li ye le l ye le lel li Ten nen ni ten nen ni ten nen ni te ne na na te ne dil li

115

TEMEL UD ETM
Nihvend ark
Usl: Yrk Semi Vcud kliminin Sultan Sensin Beste: Hac Arif Bey

Vcd ikliminin sultn sensin Efendim derdimin dermn sensin Bu cism-i n-tvnn cn sensin Efendim derdimin dermn sensin

116

TEMEL UD ETM
KRDL-HCAZKR MAKAMI Durak Gl Seyri Dizisi = Rast perdesidir. = 1. derece gl gerdaniye perdesi, 2. derece gl nev perdesidir. = nicidir. = Krdi makamnn rast perdesi zerindeki eddidir. Yani Rast perdesi stnde krdi 5lisinde nevda

krdi 4lsnn ilavesiyle oluur.

Yeden Donanm

= Acem airn perdesidir. = Krdi, Nim hisar ve ehnaz perdeleri yazlr.

Genilemesi = K.hicazkar makam inici makam olduun tiz tarafta yani gerdaniyede hicazl veya buselikli olarak genilemektedir. Seyir = Tiz durak gerdaniye ve evresinden seyre girilir. Dizinin o blgedeki sesleri dolatktan sonra gerdaniye zerinde yarm kal yaplr. Daha sonra 2. derece nev zerinde de yarm kal yaplr. Daha sonra dier seslerde gezinilerek en son duraa gidilir ve rastta krdili bitirilir.

117

TEMEL UD ETM
1

118

TEMEL UD ETM
6

119

TEMEL UD ETM

120

TEMEL UD ETM
Krdli hicazkr Perevi
Usl: Muhammes Beste: Tanbri Cemil Bey

121

TEMEL UD ETM

122

TEMEL UD ETM

123

TEMEL UD ETM
Krdli hicazkr Saz Semisi
Usl: Aksak Semi Beste: Kemani Tatyos Efendi

124

TEMEL UD ETM
1

125

TEMEL UD ETM
Krdli hicazkr Perevi
Usl: Aksak Gidelim Gksuya Bir Alem-i Ab Eyleyelim Beste : Lavtac Hristo Gfte : Yahya Kemal Beyatl

126

TEMEL UD ETM

Gidelim Gksuya bir lem-i b eyleyelim Ol kadehkr gzeli yr olarak peyleyelim Bize bu tlimiz olmad yr neyleyelim Ol kadehkr gzeli vr olarak peyleyelim

127

TEMEL UD ETM
Krdli-hicazkr ark
Usl: Aksak Muntazsr Terifine Hazr Kayk Beste : Hac Arif Bey

128

TEMEL UD ETM
Hicazkar Makam Dura Gls Seyri Yedeni Dizisi = Rast perdesidir. = 1. derece gl gerdaniye perdesidir. 2. derece gl ise nev perdesidir. = nicidir. = Irak perdesidir. = Zirgleli hicaz makamnn rast perdesi zerindeki eddidir. Yani Rastta hicaz 5lisine nevda bir hicaz

4lsnn ilavesiyle olumaktadr.

Donanm Seyir

= Krdi, hicaz, hisar ve ehnaz perdeleri yazlr. = Tiz duraktan seyre girilir. Sesleri dolatktan sonra gerdaniyede yarm kal yaplr. Daha sonra nevda

Genilemesi = Simetrik olarak gerdaniye perdesi zerindeki hicaz 5lisi ile buselik genilemektedir. yarm kal yaplr. Bilumum seslerde dolalarak en nihayetinde rastta krd ekliyle braktk.

129

TEMEL UD ETM
1

1 2

130

TEMEL UD ETM
5

131

TEMEL UD ETM

10

132

TEMEL UD ETM
Hicazkr Perev
Usl: Muhammes Beste: Tanburi Cemil Bey

133

TEMEL UD ETM
Hicazkr Saz Semisi
Usl: Aksak Semi Beste: Tanburi Cemil Bey

134

TEMEL UD ETM

135

TEMEL UD ETM
Hicazkr Nak Beste
Usl: Lenk Fahte Hicr-i Lebinde Yrin Bir Dil Oldu ki O du N-ho Beste: Zekai Dede Gfte: Yahya Nazm Efendi

136

TEMEL UD ETM

Hicr-i behinde yrin bir dil ki oldu n-ho Cem sunsa gnln etmez cm- cihn-num ho Her rzu o eb gnlder cnnmn hayli Gitmez ise efendim benden yana hava ho

137

TEMEL UD ETM
Hicazkr ark
Usl: Dyek Gl Dalnda ten Blbln Olsam Beste: Neveser Kkde

138

TEMEL UD ETM
HZZAM MAKAMI Dura Gls Seyri Yeden Dizisi = Segh perdesidir. = Neva perdesidir. = nici kcdr. = Krdi perdesidir. = ie gemi iki farkl dizide mtevellit ortak bir diziye sahiptir; yerinde segah 5lisine evite hicaz

4lsnn eklenmesiyle oluan Arel sistemine gre hzzam makam dizisi ile Nevda kurulu hicaz humyun dizilerinin birlemesi dahilinde ortaya kan bir diziye sahiptir hzzam makam.

(2) (1)

(4) (3)

Donanm

= Segh, Hisar ve Evi perdeleri yazlr.

Genilemesi = Hzzam makam yaps gerei tiz taraflarda genilemeye ihtiya duymamtr. Pest taraflarda dgha doru karcar makam, rasta doru ise B.suzinak makam eklinde genileme kaydetmitir. Seyir karar verilir. = Hzzam 5lisinden seyre girilir. Dizi sesleri dolalarak nev perdesi zerinde hicazl yarm kal yaplr. Daha sonra tiz durakta, evite, argahta, dgahta asma kallar yaplarak segah perdesinde yedenli olarak hzzaml

139

TEMEL UD ETM

140

TEMEL UD ETM

141

TEMEL UD ETM
Hzzm Perevi
Usl: Devr-i Kebir Beste: Tanburi Osman Bey

142

TEMEL UD ETM

143

TEMEL UD ETM

144

TEMEL UD ETM
Hzzm Saz Semaisi
Usl: Aksak Semai Beste: Udi Nevres Bey

145

TEMEL UD ETM

146

TEMEL UD ETM

147

TEMEL UD ETM
Hzzam ark
Usl: Aksak Bilirim Daha Sen Pek Kceksin Beste: Bimen en

148

TEMEL UD ETM
KARCIAR MAKAMI Dura Gls Seyri Yedeni Dizisi = Dgh perdesidir. = Nev perdesidir. = nici kcdr. = Rast perdesidir. = Yerinde uak 4lsne nevda hicaz 5lisinin eklenmesiyle oluur.

Donanm

= Segh, Hisar ve Evi perdeleri yazlr.

Genilemesi = Nev zerindeki hicaz enisi, hicaz uzzal makam eklinde uzatlr. zellikle de tiz segh inici namelerde farkl olduundan nev zerinde ortalama bir hicaz ailesi makam dizileri kmaktadr. Seyir = Nev perdesi veya civarndan seyre girilir. Bu perdede yarm kal yaplr. eitli perdelerde asma kallar gsterildikten sonra durak perdesinde karara gidilir.

149

TEMEL UD ETM
1

150

TEMEL UD ETM

151

TEMEL UD ETM
Karcar Perevi
Usl: ifte Dyek Beste: Tatyos Efendi

152

TEMEL UD ETM
Karcar Saz Semisi
Usl: Aksak Semi Mzik: Kemeneci Nikolak

153

TEMEL UD ETM
1

154

TEMEL UD ETM
Karcar Keke
Usl: Aksak Benliyi Aldm Kaakdan Beste: smail Dede Efendi

155

TEMEL UD ETM
Karcar ark
Usl: Yrk Aksak Bu K Hanm stanbula Tanda Beste: smet Aa

Bu k hanm stanbula tan da Elenelim zevk edelim kalpaklar banda Gzeller var on on drt yanda Elenelim zevk edelim kalpaklar banda

Bu baharda gnller glen ola amlcada Kksuda elenelim kol kola Kadehimiz gh boala gh dola Elenelim zevk edelim kalpaklar banda

156

TEMEL UD ETM
MUHAYYER MAKAMI Dura Gls Seyri Yedeni Donanm Dizisi = Dgah perdesidir. = 1. derecede Muhayyer 2.derecede Hseyni perdesidir = nicidir. = Rast perdesidir. = Segah ve Evi perdeleri yazlr. = Dghta Hseyni 5lisine Hseynide Uak 4lsnn eklenmesiyle oluur.

Genilemesi = Simetrik bir genilemeye sahiptir. Tiz durak muhayyerde Hseynili geniler. Bazende Hseyni zerindeki uak 4ls dizi eklinde uzatlarak yine muhayyerde bu sefer buselikli bir genileme sz konusu olur. Seyir = nici bir makam olduu iin tiz durak muhayyerden veya civarnda seyre balanlr. Muhayyerde buselikli ve Hseynili kallar yaplr. Gl Hseyni perdesinde yarm kararl kal yaptktan sonra nevada rastl, Hseynide uakl, yerinde seghl kallar yaparak dghta tam karar yapar.

157

TEMEL UD ETM
1

158

TEMEL UD ETM

159

TEMEL UD ETM
7

160

TEMEL UD ETM
Muhayyer Perevi
Usl: Devr-i Kebir Mzik: Tamburi Cemil Bey

161

TEMEL UD ETM

162

TEMEL UD ETM
Muhayyer Saz Semisi
Usl: Aksak Semi Mzik: Tamburi Cemil Bey

163

TEMEL UD ETM

164

TEMEL UD ETM
Muhayyer ark
Usl: Aksak ltimas Etmee Yare Varnz Beste : Hac Arif Bey

ltimas etmee yre varnz Kula kul oldum aman kurtarnz Etsin zd beni yr yalvarnz Kula kul oldum aman kurtarnz

165

TEMEL UD ETM

3. BLM

SSLEME TEKNKLER

166

TEMEL UD ETM
SSLEME TEKNKLER 1.ARPMA Mzik sslemelerinin en bata gelenlerindendir. l iserisinde kk kk notalar eklinde yazlr. Zamansal olarak klasik bat mziine gre Trk musikisinde arpma notalar, kendisinden nce gelen notann zamansal deerini kullanp zayf zamana denk gelirler. Bat mziinde bunun tersi sz konusudur. Kendisinden sonra gelen notann g 1 yazlr. a)Deerini kendinden nce gelen notadan alma ekli zamann kulland iin kuvvetli zamana denk gelir. Bylece APOJYATR denilen bir durum ortaya kar. 1.A) TEK NOTA: Kk yazlan tek notalardr. ounlukla eimli izgili ve 8lik derecede nota deerinde

Bu arpmalar alt mzrapla vurulur. Ve mmkn olduu srece abuk hzla yaplmas gerekmektedir.

167

TEMEL UD ETM
AYNI SES ARASINDA ARPMA EGZERSZ Bu egzersizde rprizlerin ok yaplmasna ve temiz ses kartlmasna dikkat edilmesi gerekmektedir.

NC VE IKICI K SES ARASINDA ARPMA EGZERSZLER Bu egzersizlerinde ayn ekilde allmas gerekmektedir.

NC K SES ARASINDA

IKICI K SES ARASINDA

168

TEMEL UD ETM
b) Deerini kendinden sonra gelen notadan alma ekli

Hzl ve temiz yapmak gerekmektedir. Bu arpma notalar kuvvetli zamana denk geldii iin st mzrapla vurulur.

1.B) K NOTA (FT ARPMA) Kk yazlm ift notalardan ibarettir. Mzrapla st-alt eklinde vurulur. a) Deerlerini kendilerinden nce gelen notadan alma ekli

b) Deerlerini kendilerinden sonra gelen notadan alma ekli

169

TEMEL UD ETM
2. GRUPETTO ( NOTA) yada drt kk notayla yazlr. Kendinden nce gelen notann zamanndan alr. Musikimizde lvta ve tanbur mzrab eklinde bilinir. Mzrap vuruluu alt-st-alt eklidedir. Bazen st-alt-st de tercih edilebilir.

3. TRL zerine konulan notay bir sonraki notayla ardarda hzl ve eit deerlerle tekrarlamak demektir. areti tr eklindedir. Mzrap vurulu ekli st-alt eklinde btn notalara vurulur veya ilk notaya vurulup geri kalanlar mzrapsz bal ekilde icra edilir.

170

TEMEL UD ETM
4. LEGATO ALIMALARI Bal notalar anlamna gelmektedir. Bir nceki sese legato yaplacak nota mzrapsz sadece parmak basks ile yaplr. kc ve inici legatolarn icra ekilleri biraz farkllk gsterir. A) IKICI LEGATO a) LK NOTA AIK TELDE OLURSA: Ak teldeki ilk nota mzrapla vurulduktan sonra legato notas parmakla serte basarak kartlr. Legato yapacak parma klavyeden fazla uzaklamamas gerekmektedir.

b) LK NOTA KAPALI TELDE OLURSA: Mzrap vurulu ekli bir nceki konu ile ayndr.

171

TEMEL UD ETM
B) NC LEGATO lk nota mzrap vurulduktan sonra legato notas parmakla teli aaya ekerek kartlr.

2 1

2 1 2

* 2 3 1 3 1

* 1 3

* 1

* 3

* 1

1 * 1

* 4 1

* 4 1

* 4 1

* 4

* 4 1

1 * 3

* 4 3 2 3

* 2 3

3 2 *

3 2 * 4 2 *

2 * 4 2

5 4

* 2 4

* 2

* 2

4 2 *

* 6 4 3 4 3

4 3

4 3 *

3 *

172

TEMEL UD ETM
5. AJELTE EGZERSZLER Bu tekniklerde ama sratli almlarda notalarn doru, temiz ve anlalr ekilde duyulmasdr. A) HIZLANMA TEKNKLER 1

173

TEMEL UD ETM B) POZSYONLARDA HIZLI GE

2 1

174

TEMEL UD ETM 6.POZSYON DEM ALIMALARI

A) ARPMASIZ POZSYON DEM
1

175

TEMEL UD ETM
B) ARPMALI POZSYON DEMLER
1

176

TEMEL UD ETM
C) ki telde 3l, 6l ve 10lu pozisyon deiimleri. LLERLE POZSYON DEM 1

ALTILILARLA POZSYON DEM 1

ONLULARLA POZSYON DEM

177

TEMEL UD ETM

4. BLM

KK ALBM

178

TEMEL UD ETM
Hseyni Oyun Havas
Usl: Nim Sofyan een Kz Beste : Tanburi Cemil Bey

179

TEMEL UD ETM
ehnaz Longa
Usl: Sofyan Beste: Santuri Ethem Efendi

180

TEMEL UD ETM

181

TEMEL UD ETM
Nihavend Longa
Usl: Nim Sofyan Mzik: Kevser Hanm

182

TEMEL UD ETM

183

TEMEL UD ETM
argah Sirto
Usl: Msemmen

184

TEMEL UD ETM
Sultani-Yegh Sirto
Usl: Nim Sofyan Beste : Refik Fersan

185

TEMEL UD ETM

186

TEMEL UD ETM
Rast Saz Eseri
Usl: Yrk Semi (Ondrtl) Beste : Refik Fersan

187

TEMEL UD ETM

188

TEMEL UD ETM
Nikriz Longa
Usl: Nim Sofyan Beste : Tanburi Cemil Bey

189

TEMEL UD ETM
Hicaz Mandra
Usl: Devri-i Turan Beste : Tanburi Cemil Bey

190

TEMEL UD ETM

191

TEMEL UD ETM

YAZARLAR HAKKINDA

Ersin ERSAVA
1978 senesinde stanbul'da dodu. lkokul tahsilinden sonra 1990da T Trk Musikisi Devlet Konservatuarna girdi. Ortaokul, lise ve niversite eitimini burada tamamlayarak 2002 senesinde mezun oldu. renimi srasnda bata Udi Serhan Aytan olmak zere Erol Sayan, Aleddin Yavaa, etin Krk ve ehnaz Uurel gibi birok deerli hocalardan istifade etti. 2002 ylndan itibaren SMEK ats altnda ud usta reticisi olarak grev ald. 2005 ylnda Relaxation Music With Turkish Instruments serisinde yer alan ilk solo albm niteliindeki Sabah albm kt.

brahim KARAROLU
1981 ylnda stanbulda dodu. Eyp Musiki Cemiyetinde mzik eitimine balad. SMEKte 1997 1998 yllar arasnda Yurdal Tokcann rencisi oldu. Serhan Aytan ve Mehmet Emin Bitmezden ders ald. T Trk Mzii Devlet Konservatuar temel bilimler blmnden mezun oldu. SMEKte iki yldr ud usta reticisi olarak grev yapyor.

KAYNAKA
1. Torun, Mutlu., 1993, Ud Metodu-Gelenekle Gelecee- alar Yaynlar, STANBUL 2. zkan, smail Hakk., 2006, ztuna, Ylmaz., 1990, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi, Kltr Bakanl, ANKARA 4. Targan, erif Muhiddin., 1995, Ud metodu, Gkhan Matbaas, STANBUL 5. Aytan, Serhan., K.B Devlet Korosu Sanats, Ud Dersleri Notlar. 6. Gazimihal, Mahmud Ragp., 1960, Msiki Szl, STANBUL

192