GZL TARH I

Yaln Kk
Salyangoz Yaynlar

Cemal Nadir Sok. Aksam Han Kat: 2 Caalolu/STANBUL Tel: (212) 528 92 15, Fax: (212) 528 92 14 www.salyangoz.yayinlari.com Birinci Basm: Haziran 2006 (5000 adet) kinci Basm: Temmuz 2006 (3000 adet) ISBN: 975-6277-27-0
Liste Fiyat: 40,00 TL. Kitapyurdu Fiyat: 28,00 TL. Yayn Yl: 2006 428 sayfa thal Kat 16,5x24 cm Karton Kapak ISBN:9756277270 Dili: TRKE

indekiler
nsz 7 Gizli Tarih 25

Birinci Kitap: Masal

Birinci Blm kinci Blm
Krk Sekiz 29 Otuz Sekiz 49

nc Blm
Yirmi Alt 63

Drdnc Blm
Yirmi ki 122

Beinci Blm Altnc Blm

anakkale 184 Geliboluda Trklerle Savaan Siyon Katr Birlii 201

Yedinci Blm

Kut Savalar 215

Sekizinci Blm
nn 231

Dokuzuncu Blm

Varlk Vergisi Hediyesi 238

kinci Kitap: aret Fiekleri

Birinci Blm kinci Blm
Seksen: Kemalizmin Sonu 279 Doksan : srael Darbesi? 285

nc Blm

Seimin Galibi TT 289

Drdnc Blm Beinci Blm Altnc Blm

ki Bin ki: Cumhuriyete Darbe 293 ki Bin : Osmanl in Redd-i Miras 295 Gler Hi Kanrtt m? 299

Yedinci Blm

Semitik Damarlarmz 333

Sekizinci Blm

Kemalizm'in Cenaze Treni 361

Dokuzuncu Blm Onuncu Blm

Trkler ve Krtler, Mslmanlar ve Yahudiler 368 Edirne'nin stirdat 382

On Birinci Blm
ndeks 409

Sol/Sa! Sol/Sa!.. 387

NSZ

Yolda-renci, azn hrldayan muslua yaptryordu, musluu derin derin iine ekiyordu; Terkos Gl'nden su karmaya altn anlyordum. Yatl lisedeydik, stanbul'un susuzluu yatllar iin ok zordu, o zamanlar "leyli" diyorduk ve gndzller'e de "nehari" szcn kullanyorduk ve le yemeine giden, anlamndadr, Farisi "nehar hordan" birleik fiilinden geliyor; ben ise susuzluktan geliyorum, susuz kentlerde susuzluk, hrriyet hallerde, "darda" demek istiyorum, daha kolaydr. Ben yapmadm ama grdm. Benim yaptm baka idi, azm, var olan, tek ve en minimal delie yaptryordum, hava ekiyordum. Bir pencere vard, boyumdan yksekteydi, havalandrmada kmaz bir yere bakyordu ve sadece postal ve eski ayakkab grebiliyordum, toz ateliyorlard ve bir metre kadar uzakta duvar vard ve gk' gremiyordum. Gk grmek insanln byk ayrcaldr, yoksundum ve yoksulu idim. Gk grebilmek de bir hrriyet hali'dir. Szde ahin de burada olacakt, ahin, sevimli delimizdir. Varlkl bir ailenin ocuu olmal ve o zamanlar, sanki Marx'tan nce ve Marx'tan sonra, Proudhon vard, sanki "la proprit, c'est le vol" dictum'u, hkm sryordu, ahin'in bunu bildiini sanmyorum, o tarihte hi bilmeyenler yeni yeni kyordu, onlardand, daha sonra hi bilmeyenlerin ktle imalat iin imam-hatip liseleri oaltld; ama Osmanbey'de iki arkada srt srta verip, bir say syledikten sonra admlyorlarm ve admlarna denk kan maazay soyuyorlarm, bu hesaba gre her oyunda iki maazaya giriyorlard. Ol zamanlar m, eskide kald, byk korku sald, korkusu hala hkmdardr ve en bykler en ok korkanlardr, "mlkiyet, hrszlktr", Proudhon'un bu szn doru sayanlarn, byk bir rahatlkla ve hi engelle karlamadan "kamulama" yaptklar yllard; sonunda hapse dmt, ite beraberdik.
___________

NOTLAR: Bkz. KTAPLAR Pierre Joseph Proudhon What Is Property? / Philosophy Of Misery?)

Baz alardan, ngiliz Devrimi, On Yedinci yzyl ve ad zerinde "Glorious Revolution", Byk Fransz Devrimi'nden daha zengindir; sol ton, giysili geliyordu. Orada ok daha dinsel-kisveliydi, ama derin solcudur; devrim ve ebedi kurtulu ya da sonsuz mutluluk i ie, baka bir syleyile, ayrlmaz btnlktedir. Yine solculuk ile gasp', darda da ierde de, ayramadmz gnlerdeydik ve o kadar kamulatrma yapmt ki, "kurtuluumuz, deliliimizdedir" inancna varmt, sanki "tek yol, delilik" diyordu. Bunun ailesinin nazariyesi olduunu biliyorduk, fakat eyi tatbik ediyordu, gndzleri dz duvarlara mkemmel trmanyor ve geceleri sabaha kadar mkemmel horoz oluyordu, gzel tyordu; "idare", ahin'in deli olduuna inanyordu. Deliliini ltrmek zere hastaneci olduu zamandaydk ve ben yalnzdm. ahin deli taklidi yapyordu. Ben akll taklidi yapyordum. nsan, bir tarifler btndr. Tariflerden kt zaman ise sr'dr. Determinizm ise, insann, kendisini, tariflerinin zembereinde bulmas hali'dir; iradesinin, tariflerinin esiri olduu zamanlar kast ediyorum. Byle hallerde hem hr'dr ve hem de tutsak; benim yle olduum hallerim ise oktur. Hem alk grevlerine ve hem de lm orularna inanmyordum, "doru" bulmuyordum, denmek istiyorum; ama katlyordum. leceime inandn anlar oldu, hi dnmeyi dnmedim, ancak, yaptmn doruluuna inanmadan, ve ancak kendi tariflerime bal kalarak lmekte olduumu gryordum. Ve lm yolundan dnemiyordum. nsann tarifleri gerei lm m, byk bir sevin'tir.

Kbrs'n Trk kesiminde savamtm. Savata bir ara, karargahtan sarldmz ve yaknda imha edileceimiz haberi de gelmiti, "Varao" denilen ve bizim "Mara" rdmz mevziiye ulam ve almtk, karda ngiliz ssnn, Dikelia, klar yanyordu; scak bir Akdeniz gecesinde lk rzgarla makiler oynuyordu, bilmiyorduk, dman-ordularn hcum halinde gryorduk ve lmek zere olduumuza inanyorduk. nandk, lm grdk, ama lmedik; unuttum ve yllar sonra, Kbrs'n Elen kesiminde konferanslar veriyordum ve konferanslar da televizyonlar naklediyorlard. Bapiskopos Hazretleri dinlemi, tanmak istemi, "insana benzemiyor" demi, oklukta, bata Annem, beni hi benzetemediler, grmek istiyormu, Elen-Ortodoks dnyasnn en ykseindedir, ad bana hediye ettii gm ttsde yazldr, bir sabah gtrdler. Ben, "insana benzemeyen insan" rolndeydim, ok ho bir gn geirdiimi hatrlyorum. Ben, Bapiskopos Hazretleri'ne, lm yolunu anlattm, her gn biraz daha ykselmektedir, nedense beyaz ve mavi'dir, pek gzel'dir ve Bapiskopos Hazretleri, kark bir kyde bym, Trk ocuklukarkadalarn anlatt ve ok gzel sylyordu. O gn ikimiz, bir "Rum" Bapiskopos ve bir "Trk" insana benzemeyen insan, insanla doymutuk. Gzel'dir. nsan m, bitmeyen gzellik'tir. Byle dnmek mi, solculuun temeli'dir. *** ahin'i, taammden vermediklerini hala dnyorum.

ahin yoklu, ama fareler oktu. Yerin altndayd ve karanlkt, hava'ya fareler ortak oluyorlard, abuk bittiinden anlyordum. Ben, eyleme inanmyordum, ama "idare", hapishanede gardiyanlar kolejine "idare" diyoruz, beni direniin ele ba gryordu. Ben o zamandan beri biliyorum, kyllerin idare lambas hari, idare'ler hep yanltlar; ancak, bu konuda, yanl olduklarn syleyemiyordum. nk tariflere aykrdr; grev krmak, tariflerimde yoktur. O zaman da adm biraz daha kk olsayd, grev kramazdm. Halbuki ad, tariftir ve tariflerimiz, insan ynetmektedir. dare, st ste'dir ve en stteki de beni "eleba" sayyordu ve yldrmak istiyorlard. Bu karanlk, Rusa szckle "izbe", yerin altnda, sadece farelerin ok olduu ve bir de her halde rutubeti arttrmak iin hela suyunun sel olup akt yere, ite beni, yldrmak zere koydular, yle dnyordum. Ylmamaya alyordum. Gn ile geceyi birbirinden ayramyordum. Bir tek sorun vard, hava bitiyordu. stteki pencereyi amak da yetmiyordu. Kald ki ak pencerede soua dayanmak zordur. Fareler de havam kemiriyorlard, hrsz ve insafszdrlar. Biz zaten kk hrszlara hep fare diyoruz. Hcrenin en kk ve tek deliine azm dayayp hava ekmeye alyordum. te o zaman hava'y anladm. Hava, olmad zaman, var olduu bilinen "ey" idi. Bu szc, ey'i, trnak iine aldm, nk kullanmaktan ok korkarm, nk Baba'm, bilgisizliin iareti sayard ve "ey" dediimiz zaman ok kzard, "ey ne", bilmiyor musun, "renmelisin", bu nedenle ben, ey'i ve Farsas, falan ve filan' hi kullanamyorum. Baba'mdan korkuyordum, sonra Deerli Yargcmz Turgut Okyay'dan da korkmaya baladm, hala "Krt" ve "stan" szcklerini yan yana getiremiyorum, her yan yana getirdiimde bana be yl hapis veriyordu; herkes yan yana getiriyor, onlara, "bir ey" demiyordu ve bana hep be yl kesiyordu.

10

Aslnda bu ey bahane, bana, hep be yl vermek istiyordu. Deildir, demekle de, hava'dr desem de, kurtulamyordum, denedim. imdi daha ok syleniyor, nk kopmak zeredir. imdi artk en ok koparmak isleyenler, en ok "ey" ediyorlar. Bu be yllar, bu fareler; her halde havasz, brakarak yldrmak istiyorlard. Ama ben ylmyordum ve nk anlyordum; bu vesileyle ben de, hava'y havaszlkta anladm zmleyebildim ve bu vesileyle yetkinletim, demek istiyorum. Sadece hava'y deil, orkestra efi'ni de bylece kavradm. Mustafa Kemal Paa, kurtulu mcadelesinin orkestra efi'dir. Varken, yok olduunu dnebiliyorum. Yokluunu dnrken, varln grebiliyorum. Ve bir masal yazyorum. Kazm Paa Hazretleri, belki bata konsert maister idi. General Harbord Misyonu, manda artlarn tetkik iin, 1919 yl sonunda, Erzurum'a geldiinde, Kazm Paa bir "ahenk" tertiplemiti. O zamanlar, konsere, "ahenk" diyorduk, ordumuzun gen zabitleri piyano, keman ve flt icra ediyorlard. Minimalistler'in her yl bir kez maksimalistleri talama ayini yaptklar Sarkam yaknndaydk. Belki sonra smet Paa Hazretleri, konsert maister oldu. Belki de bu yzden, daha sonraki yllarda, konserleri hi karmad. "Tutum Haftas" salonu, yine son babakanlklarnn birinde, konser salonuna evrildi, hala oradadr. Sadece konsert maisterle ahenk olmaz m; masal'dr ve soruyorum. Koltuklar tahta hatrlyorum, aralar dardlar, Paa babakan ve ben babakanlkta uzman yardmcsydm, ama, bize de protokol davetiyesi geldii oluyordu; Bavekil Paa nde, biz birka sra arkada, bazen solistleri ve ok zaman da Paa'y izlerdim.

11

zleyerek byk adaml kavramaya alyordum. Artk heykellerine benzememeye balamt. Mustafa Kemal Paa'nn da, heykellerine benzediini hi dnmedim. nk heykellerinde btn kahramanlar vard. Heykelleri mi; onlar, btn kahramanlarmzn tek heykelidirler. Resmi Tarih, ite budur. Tarih'e hi benzememektedir. Btn kahramanlardan bir kahraman heykeli yapma ii'dir. Hi birine almamaktadr. Tarih olan, gizli tarih'tir. Gizli Tarih'i yazyorum. Zor olduunu biliyorum. Artk resmi tarih, sadece hutbe'dir. Bundan byle ne camilerde ve ne de niversitelerde yeri var. Yeri, sadece ana okullar'dr. nceki "Fatih Sultan Mehmet" almam hatrlyor ve hatrlatyorum. Orada Osmanl'nn kuruluundaki resmi uyum ile ahenk'i yok etmitim. Burada da ayn yntem var; kurtulu sava'nn kendisi bir sava'tr. ok kavgal ve ok kanl bir masal yazm bulunuyorum. Savaanlarn i savan, ihmal edemeyiz. Ne kadar artc deil mi; zmir'in ve stanbul'un igalinden sonra, stanbul, Kemal Paa Hazretleri'nin ngilizler'den pasaport alarak Samsun'a sefer eyleyebildiini bildiimize gre ok erkenden igal edilmiti ve iki byk ehrimizde, "kurtulua kadar", bir tek bombalama, bir tek suikast, bir tek siyaseten yangn kmamt. yle mi, deil mi ve eer yleyse bihakkn utan vericidir. Gecikmi utancmz kaytlara dyorum ve milli bir i yapyorum.

12

Doru mu, o halde, ilerimiz ok kolayd. Kolay Devrim diyebilir miyiz; isteyen bu masal' okur ve cevabn kendisi bulur, ben, bana yakmayan "kaamak" bir cevap verebiliyorum. 1908/1909 Devrimi, hayli kolayd. gen zabit, daa ktlar ve devrim oldu. Selanik'ten bir gnll ordusu, baz kaytlara gre yedi yz kaytl Yahudi idi, hareket etti ve devrim kurtuldu. Kolayd ve "kolay oldu" diyebiliyorum. savalaryla birlikte 1906-1926, srekli devrim'dir. Ne kadar calib-i dikkat deil mi; Ankara'daki muvakkat hkmet, sonutan hi tereddt etmedi, 1919 balarndan 1923 sonlarna kadar, "kritik" ve dramatik an olmayan bir tarihimiz var. nn'y deifre etmitim, Sakarya'da bile en mhim meselenin enderun olmalar mhimdir; masal'da var. Sanki zaferden emindiler. Cumhuriyet, 1925/1926 ylnda kurulmutur. Sosyal bilimlerin ve bilimsel tarihin kavramlarn kullandm. Leveller-dzleyiciler ve minimalist vs maksimalist kavgas bunlar arasndadr. Sonunda dzleyiciler dzlendiler ve minimalistler, maksimalistleri tasfiye ettiler. Kanl'dr ve tasfiyede kan zorunludur. Musul bir hediye'dir. Minimalist felsefenin icab sayabiliyoruz. Dier taraftan "Varlk Vergisi", bir facia olmayp, bir baka hediye ameliyesi'dir. Buna "primitif akmlasyon" diyoruz. Cumhuriyet tarihinde byk primitif akmlasyon ya da "ilkel birikim" sreci ve dnemi var. Birincisi, sava ve srprizli mbadele ilerindedir. kincisi, varlk vergisi yoluyladr. ncs zelletirme ve globalleme dnemindedir. ncs ile aktel zamandayz ve bu masalda sadece ikincisi var.
_____________

NOTLAR (K): enderun=(Farsa) i, yrek

13

Marx'n primitif birikim formlasyonuna en ok Proudhon'un, "la proprit, c'est le vol" teoremine uymaktadr. yleyse Marx vs Proudhon tartmasna da, bana hi yakmayan ortak bir zm buluyoruz, Marx, primitif akmlasyonu arzi gryordu, daha temelli ise, Proudhonun teoremi nem kazanmaktadr. Birincide byk toprak aalarn, ikincide byk sanayi ve ticaret zenginlerini ve ncde, "dnyaca nl" dolar-milyarderlerini yaratabildik. yleyse benim "i sava" nazariyelerimi daha ciddiye alma zarureti var. sava m, "c'est vol" (hrszlk) diyebiliyoruz. Varlk Vergisi'nde mlklerin trkifikasyonunu grmek, tam bir falsifikasyondur. Ya iktisat tarihi ya da trklk falsifiye edilmektedir ve sanyorum, ikisi birden ilenmektedir. imdi buradayz ve demek, gzmz ayoruz. Daha nce de not etmitim, alkanlk, insann en byk dostudur; yaam kolaylatryor. Zaman zaman ise en byk dman oluyor ve direnci azaltyor; bu da insani damarlarn zayflamas anlamndadr. Bilimde "association" ile bir benzetme yapabilirim; birlikte deimeleri grebilmek, zmlemeleri balatabilmekte ok verimlidir. Ancak ayn zamanda ok yanltc olabiliyor ve yanltc neden-sonu ilikileri kurabiliyoruz. Bu uyarlarla, bir birlikte k tespit edebiliyorum; siyonizm ile turanizm klar, nerde ise, ayn on yldadr. kisinde de bir "ana" yurt tarifi ve tespiti var; bizde "turanizm" tespiti Ziya Bey'e balanyor ki, en yakn alma arkadann Moiz Kohen olduunu biliyoruz. Daha sonraki yllarda Munis Tekinalp adyla kemalizmi kodifiye eden Kohen'in, siyonist kongrelere katldn ve Osmanl topraklarn "vaad edilmi" lke ilan ettiini biliyoruz. O halde siyonizm ile turanizm'i simetrik iki program olarak dnebiliriz ve her halde, siyonizm, etkileyen rolndedir.

14

ki yan var, turanizmden sz ediyorum, birisi Byk Trkiye armn ieriyor ve ikincisi, Byk Trkiye projesini lme gtryor. Bir bataklkla lmdr ki lmlerin en ktlerinden birisi sayyorum. Bu ayr, ancak turanizmin Byk Trkiye" armn grmeden hep ktlemek minimalizm'i aa veren bir yaklam olmaldr. Bu erevede, her yl yaplan ve bir ilkokul msameresini aamayan Sarkam Gsterileri de minimalist ayinler arasnda yer alyorlar. Bazen daha grltl yapyorlar; grltnn ykseklii ile lkenin klmesine yatknlk arasnda bir korelasyon kurabiliyorum. Aklamas, masal'dadr. Jn Trkler, bugnklerden ok daha az dindardlar. Kompozisyonlar da daha laik olmalarn zorluyordu. Kald ki, Alliance Universelle Israelite program da laisizmi gerektiriyordu; marjinal olduunu dnmek de bir falsifikasyon'dur, dolaysyla, jn trkizm'de pan-islamizm sadece dildedir. Jn Trkler'in byk nderi Enver'in Asya'da lmesine ramen turanist bir ideolojisi yoktu; Enver, maksimalist olmakla beraber turanizmi ciddiye almyordu. Ciddi olduunun kantlarndan birisidir. Mustafa Kemal ise minimalist olduu iin, by definition, turanizme uzakt. Ancak Enver'in pan-trkist program daha ciddiye aldn dnebiliyoruz. Bununla birlikte Suriye'yi tahkim etmeyi ve Msr' yeniden almay planladklarn biliyoruz. O halde ortada hayli sulandrlm bir pan-trkizm olduunu tespit edebiliyoruz. Aklmz, varolana, yaayabilene, rasyonalite ve jstifikasyon ykleme eilimindedir. Marx'ta kaybedenlerin hibirine rasyonalite yklenmediini fark ediyoruz, Levi-Srauss'un en byk itiraz buradadr; milletlere, byk uygarlklara ulaanlara asimilasyon kaps gstermesi de bunun dikkate deer bir ispatdr. Ne yazk kaybedenlerde hibir mantk ve rasyonalite bulamyoruz.

15

O halde "imanl" bir marksist drt ile, minimalizm ve Mustafa Kemal kazandna gre, "dorudur" demek durumundayz. Ayrca, Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olma, ihtimali de anti-maksimalist bir ton tayor. Orkestra efi'nin temkini vlrken bu noktalar n plana kyor ki mnasiptir. Ancak yazdm masal'da kemalistler bir kollektivitedir. Kuruluta, Mustafa Kemal'den ok daha komple "kemalistler" tehis edebiliyorum. Kemal Paa Hazretleri, adn verdiler. Heykeli oldular. Kuruluta kemalistler, Mustafa Kemal'den ilerdedirler. Kald ki kmektedir. Zaman-d rasyonalite var m; henz k, minimalizme balamak aamasnda deilim. Ancak k kavrayamayanlarn minimalist olduunu kavrayabiliyorum. Sovyetler, tepeden kmt. nce tepeleri rd ve sonra ykmak iin alttan bir tek ta bile atmadlar. kerken farknda bile grnmediler; tepedekiler kavrayamad ve tabandakiler fark etmediler. unlar her okuyuumda titriyorum: "Kular nasl seviir? Kediler nasl seviir? Biliyorum.

Lakin, bu ky halknn nasl sevitiklerini tahmin edemiyorum. Bizim gibi, gz gze bakrlar m? El ele tutuurlar m? Dudak dudaa gelirler mi? Okaylar nasldr? Kalbin bir st ana gibi kabarp tat dakikada, azlarn kan sesin anlam ve ahengi nedir?.

16

Burada, bu son okuyuumda beni titreten nedir; en ok artk "ky halk" szcklerini "niversite halk" olarak okuduum zaman ilahi bir seda'nn titreimlerini hissediyorum. rencileri ve profesrleri beraber niversite halknn sevime ile bol ketapl bir macdonald hamburgerini dileme arasnda bir fark duyamadklarn biliyorum. Artk bu lkede "her ey", niversite rencileri iin, farkszlk erileri zerindedir. Bir st bedeni kadar idrakszdrlar; lke, bamszlk, insan veya ak ve onur kavramlarndan yoksundurlar. Yakup Kadri, Yaban'da, "bunu yazarken, elim titriyor" diyordu. imdi niversite halk, rencisi profesrnden ve profesr rencisinden cahil niversite halk, imdi lkenin en yaban'drlar. "Her memleketin niversite halkyla okumu yazm zmresi arasnda,

getirdim, doru, artk niversite srsnde hibir titreim yoktur. Ne yazk lke blnmtr ve bir avu okumu ile hibir titreimi olmayan byk bir sr olarak ayrlm haldeler. Ama bar iinde yayorlar. te bunu yaparak, ebedi bar' salayacaklarn sandlar; srletirme planldr ve en tepeden balatldn biliyoruz. te byle kerttiler. Ve kerttiklerini ve k kavrayamyorlar. Bu da, bozanlarn bozulacaklar teoremine uygundur. Kyller mi; en ok grdklerini ve ayrca yalnzca grdklerini seviyorlar. Sevmek mi, samandan aldklar hazz karyorlar. niversite rencileri mi, hazz ve duymay hi bilmiyorlar. nsan'dan k tarif ettiimi biliyorum. Ey Trk Genlii!, artk uurumun dibindedir. Ve gerekten bu dzenin temellerindedir. k m, ite budur.

ayn derin uurum var mdr, bilmiyorum. Fakat okumu bir stanbul ocuu ile bir niversite halk arasnda fark Londral ngiliz'le bir Pencap'l Hintli arasndaki farktan daha byktr." Anlalyor, baz kk deiikliklerle Yakup Kadri'nin discours'unu bugne

17

Bu nokta ise bizim masalmzda mhim bir yere sahip grnmektedir; insan emas maymunu anlatyor ve bugnk niversite halk, Mtareke a'nn "kyl halk" ya da Osmanl Halk'dr, artk gryoruz. Yakup Kadri, Yaban'da bunu yazyordu, bugn lkemizde "en yaban", hocas ile talebesiyle, niversite cemaat'dr, imdi bu bilinteyiz. Ve Yakup Kadri'nin Yaban', gerekten daha gerektir; btn yabanc mahitlerin ayn sry tehis ettiklerini okuyoruz. Sava istemeyen, mcadeleden kaan, duyarsz ve vurdumduymaz ki, buna fiziksel dayankllkla birleince "diren" diyoruz, bir halk vard. Bir koltuunu yastk yapp varsa ceketini yorgan sayyor, sanki ku ty yatakta ml ml uyuyordu, "ne sac ve ne solcu idiler, sadece futbolcuydular", biz niversite yllarmzda sr'y byle tarif ediyorduk. Bugn darlfnun srdr ve dn halk yok ve sr vard. Buradayz. Ancak buradan bakarsak kurtulu savan anlayabiliriz. Mucize, ite bu sr'y, mcadeleci bir halk yapabilmededir. Bunda, ou kk zabit ve gen subay olan Tekilat Mahsusa'nn roln birincil tehis ediyoruz; Enver, Trk corafyasnda ihtilaller karmak zere kurmutu, isyan rgtlemeyi ve muvakkat hkmet kurmay biliyorlard, yetkinlemiler. Buna bir de Ermeni ve Elen mlklerinin gz kamatrc etkisini eklemek zorundayz; Ermeniler hedef oldular, Yahudiler ve Kripto'lar da hcuma getiler, Elenler, sessiz kalmay tercih ettiler, belki de kurtlarla birlikte uludular, fark edilmemeyi ve unutulmay hesapladlar, ama yine de mbadeleden kurtulamadlar, bunlar da var. Talan'da Krtler ba mttefik ve birincil pay sahibi oldular ve bunun iin de hem Sevr'e daha ok kar ktlar ve hem de Musul'u almay hrsla istediler. Masal'mz ite bu kadar basittir. Savalar'n masal m; hemen izleyecek "savalar" kitabma brakyorum.

18

Gizli Tarihte k yazmyorum. k kabul ediyorum. k varsa, temellere ve kurulua bakmak zorundayz. Eer bugn burada isek hi birisini mistifiye edemeyiz. Tepeden kertildiysek, kusur temellerdedir. Bu kadar kolay ve mukavemetsiz olarak ktyse, ok kolay kurulmu olduu sonucuna kyoruz. Eer deseleksiyon temelde varsa, temelden ker, artk baka bir dnce temeline alyoruz. Her aamada, her admda, Mustafa Kemal'den daha ok "kemalistler" varsa, bunu masal yapyorum, bunlar bir sonraki admda tasfiye edilmi olsalar da, bylece ve belki de Mustafa Kemal'i ibra ediyorum. Katky azaltmak, ibra etmektir ve belki de daha ykseklere karyorum. Bilmiyorum. Eer kecek olarak kurulduysa rol azaltmak, ibra etmektir. Bu, "yaasayd kmezdi" trnden mesih-grme ryalar yerine, "kursayd belki daha salam olurdu" trnden masalms anlatm koymak demektir. Demek, baa dnyoruz ve eksiklii orada gryoruz; artk tamiri mmkn olmayan bir yerdeyiz ve o halde batan almak zorundayz. Dnmek, balamaktr ve ancak balayarak, dnebiliyoruz. Masal'n iinde sk sk, "Ey Trk Genlii, birinci vazifen bu masala inanmamaktr" diyorum. Bunun iin sylyorum. Ka kii inanr; say, karpuz ticaretinde nemlidir. Ben, bu masal'a bir kiinin inanmas halinde de, resmi tarih'in tarih olduuna inanyorum. Bana gre artk Bor'un pazar bitmitir, nde Nide var.

19

Ama yine de emin deilim. Bu nedenle pek ok arkadamdan okumalarn istedim, daha ok vurgularla ilgili deerlendirmelerini almak istiyordum. Aldm tepkilerin hepsinin zeti, "yeni" olduudur; ancak bu aklc ve hakl bulduklar anlamna gelmiyordu. Ben btn tepkilerden, ok eletirenler dahi, ok sevin duydum. Londra'da lhan ve Sabri, stanbul'da ve Ankara'da Cevat Hocam ve Mehmet Hocam, Fikret Bila, Soner Yaln, Murat Yetkin, Grkan Hacr ve lber Hocam ve ayrca benim ortak alma takmm, Deniz Hakyemez, Bar Zeren, Ufuk Berksoy hep okudular. Masal'n sonu olan, "Varlk Vergisi Hediyesi" blmn hibir arkadama gndermek imkann bulamadm; ancak yazmak ok yaratcdr ve byk heyecan kaynadr, bu blm yazarken ok heyecan duyduumu not etmeden geemiyorum. Btn okuyucularma, glenen arkadalmla, derin kranlarm kaydediyorum. Ne mi dediler; sylenmesi tarif ddr. Ama ikisinden sz etmemin bizim mesleimiz iin, yazarlk mesleinden sz ediyorum, yararl olacam biliyorum; Soner, malum tenkitlerin canlanabilecei kaygsn dillendiriyordu. Katlmadm, "Soner, biz o muharebeyi oktan kazandk" dedim ve malum tenkitlerin her trl iyi niyetten yoksun olduunu biliyordum, yol almtr ve bir tarik-i ilm oldu, hep birlikte baardk, ksr bilgi dnyamz zenginletirdik. Bu masalda "sabetayizm" hi yoktur ve sadece, tarih, corafya veya dil bilgisi misali gerekli yerlerde ve minimal lde yararlanm bulunuyorum. Kukusuz Soner'in baka iaretleri de vard, bendedir. Murat, ilk sekiz blm ok ciddi inceledi, yazl olarak ciddi eletiriler formle etti. Uzun eletirilerinin sonunda unlar yer alyordu; "...her siyaset mellifi gibi muhakkak Yaln Kk de, Mustafa Kemal'in yerinde olsa, Bat Cephesi'ni, ne zaman konuulup, ne zaman i yaplacan bilen smet Paa'ya emanet ederdi. Gemii yarglarken, biraz empati de gerekiyor." Burada tartmay usule uygun bulmuyorum, ancak Murat Yetkin'in notlarndan bu almamn ok tartlacan bir kez daha anlam oldum. Buna ok sevindiimi, bilineceini varsaymakla beraber, yine de haber veriyorum.

20

Btn aktrlerin yerine geebilmeyi, empati, onlar misali dnp duyabilmeyi, becerebileceimi dnmyorum. Her yeni almamda , yapyorum, bu nedenle o zamanlarn romanlar ve anlarm tekrar tekrar okuyorum, fakat hepsi iin empati mmkn grnmyor. Ama aklmn alma dinamii ile tarih iinde ve imdiki zamanda toplumumuz ileyi yasalarn, mmkn olduu kadar, zdeletirmeye altm kesindir. Hi kimsenin gremediklerini bulabilmemi buna balyorum. Gizli Tarih'in bir ikinci cildini planlam haldeyim, daha temelli ve kaynakl, dip notlarla zenginlemi ve bin sayfaya yakn olmasn umut ediyorum. Masal, amma, bu tr bana yepyeni imkanlar veriyordu; ayrca "gizli tarih" yazmlarnda hep masal imkanlarndan yararlanlmt. Hem Moollarn Gizli Tarihi'nde ve hem de Bizans'n Gizli Tarihi'nde masal unsurlarn buluyoruz. Benimki bu adla yazlanlarn ncsdr. Bu ciltte bir de "iaret fiekleri" balkl ikinci kitap var. Burada da, konuyla ilgili baz eski ve bir ksm bilinmeyen iaretlerime yer verdim. 1979-1980 ylnda, yksek komutanlarn idareye el koymakla, Necmettin Erbakan' hapse atarak Erbakan'dan daha derin islamcdinsel bir dzen getireceklerini haber veriyordum. Bu haberim zerine benimle alay edip etmediklerini hatrlamyorum, ancak tahmin ettiimden ok daha fazla doru kt kesindir. te bunu, dnlmesi mmkn olmayan grebilmeyi, toplumumuzun alma yasalar ile aklmn alma dinamiklerini birbirine yaklatrabilmeme balyorum. Murat'n syledii empati deil, ancak bu yaknl kurduktan sonra ve bir balang temeline bal olarak, toplumu brakp aklm altrmakla yetiniyorum; yazdklarm, bu almann verimleridirler. Her halde genel olarak teori ve zel olarak teorik tarih bu olmaldr. Amprisist bir yaklamdan uzam, Einstein'in "nce teori" dsturuna balym; demek ki teoriyi kurduktan sonra maddeye iniyorum. O halde "masal", teori'dir, tekrarlyorum.

21

Bu ikinci kitapta, "aret Fiekleri, baz mlakatlar da var, iaret fiekleri deerinde olduklarn sanyorum. Sorularyla, bu fiekleri atelemek zere beni tahrik eden, Filiz Krolu, lhan Han, Nesrin Yank orakba, Erol Elmas, Alper Grm ve tabii Grkan Hacr'a sevgilerimi ve dostluklarm yazyorum. Nesrin Hanm ile bulumamz Filiz Hanm ve lhan Bey Dostlarmz ile yaptklarmzn hemen arkasndan geldi, birini ve sonuncuyu buraya aldm. Ancak ortaktr ve en ok ortakln, yaratclna inanyorum. Masal'a dnyorum; lber Ortayl Hocam, bir resim profesr misali, "urada tonu arttr ve urada azalt" dedi, bunun dnda honut idi ve sevindim. Daha ok sevinmek mi, benim hevesimi Murat Bardak yazd, rahatladm; lber Hoca artk gnlk igallerini azaltp tarih teorisine kapanmaldr ve ok dorudur. lber kadar mkemmel donanml ve ayn zamanda parlak bir kafann tarih mesleine bir daha ne zaman deceini kestiremiyorum. Bardak'ya bu iaretinden dolay teekkr ile duamzn kabuln bekliyorum. Benim adma da not etmi olmaktadr. te byle bakyorum, retmenliin peygamberlie en yakn meslek olduu yollu inancm tekrarlayarak, yllardr Fikret'in, bir niversitede ders vermesini neriyordum. "Doutan" szn pek sevmem, ama Fikret iin kullanyorum, doutan gazetecidir ve bunlar retmek zorundadr. Baladn sanyorum; ilk sekiz blm hem okudu ve hem de inanlmas zor bir dikkatle "tashih" etti, sayesinde baz nemli yanllar dzeltme imkann buldum. Makineden karp okumutu ve baz yerlerin altn izmiti; altn izdii yerlerin nmzdeki yllarda ok tartlacam tahmin edebiliyorum. Fikret Bila'ya da sevgilerimi yazyorum.

22

lhan Tekin, Sabri armkl, Cevat Hocam, Mehmet Hocam, bir an nce kitap olarak grmek istediler. Haklar var, bu arkadalarma bir de Doktor Ekin Hanm' ve Fatma Hanm' katarsam, Hrriyet, byk bir gazetecilik ile beyaz apkal esrarengiz hanm olarak tantmt, Fatma Hanm ve ei Doktor Rait Bey, bizim dostumuzlar ve beni hibir zaman kaynak skntsnda brakmadlar. Bizim gen, takm da, Bar, Deniz, ve Ufuk, aradklarm bulmamda ok dakik ve istekli oldular, hepsine sevgilerimi yazyorum. Daha verimli almalar umut ediyorum. Orta Dou Teknik niversitesi ve Bilkent niversitesi ktphanelerine ve kukusuz yneticileri ve ktphanecilerine sonsuz kranlarm yazyorum. Beni Ankara'ya balyorlar. Tanr'lar m peygamberleri, yoksa peygamberler mi Tanr'lar setiler; nn, Atatrk'e ve Lenin, Marx'a ne kadar muhtatlar, sorabiliyoruz. Belki de peygamberler, Tanr'sz, kendilerini gvende hissetmiyorlar. Bunlar m, akla gelmeyen sorulardandrlar ve masal'mzda bunlar ve benzeri sorulardan daha ok var. Kabiliyetimin olmad yerleri saymakla bitiremiyorum, ama, en ok mzik ve resimde, yetenekten yoksun olduumu biliyorum. Belki de bu nedenle, ressam ve kompozitr hi anlayamyorum; bana hep eriilmez yaratclk verimleri olarak grnyorlar. Belki de kompleks duyuyorum, yazarken, Trke szcklerle mzik ve Trke cmlelerle resim yapmaya altm saklamyorum. Masal, daha imkanldr.

yaln kk 17 ubat Beinci Yl ankara

23-24

YALIN KK

GZL TARH 1

25-26

BRNC KTAP

MASAL

27-28

BRNC BLM

KIRK SEKZ

u sz; "uydurma", ancak gerekten daha doru'dur, biliyoruz. Bizi uydurmaya zendiriyor; gerek'e olan inanc sarsyor mu, bilemiyoruz. nsanlar, hangi corafyada ve hangi ada uydururlar; daha dorusu, oklukla uydururlar, cevap vermek ok zor grnyor. Ancak cevap ararken herhalde, topyalar ve topistleri incelemek yerindedir. Tek yol olduunu sanmyorum, yine de en verimlisi sayabiliriz. topyac geleneimizin, nerede ise, hi olmadn , ok nceleri, iaret etmitim ve her frsatta devam ediyorum. Bundan ayr olarak "red" alkanlmzn da eksikliini hep syleyip yazyorum; birbiriyle balantl olduunu not etme zamandr. topya, her zaman, var olan akln dna kmaktr ve yeni bir akl kurmak zere yola kmak'tr. topya iin, nce, bir " reddiye" gerekiyor; kurgu, bunu izliyor, bir akl erevesindedir. Akl ise her zaman dardadr. Yeni akl, varolann dna seyretmektir. Akll, darda olan iselletirebilen'dir.

29

topya kurucusu, var olan akl dzleminin dna kyor, ama ne yazk, yine de baldr. yleyse, topyac, hibir zaman, dardaki akla ulaamyor ve bu yetersizlik, dary yoktoprak olarak tarif etmelerinden kaynaklanmyor. nk pratikte topyac, aklda byk sramay ifade etmekle birlikte, mutlak olarak yetersiz kalabilmektedir; yok-toprak zerinde "eski" akl ile i grmektedir. Not ediyoruz. Ne yazk, hem topya dzenlemede ve hem de kurgu'da ok zayfz; "polisiye" ktl, kurgu zaafiyetinin en gz alc gstergelerinden birisi olmaldr; dnyada douu, her halde tekeliyet dzeni ile e zamanl grnyor, bir rastlant sayamyoruz. nk tekeliyet, ayn zamanda, bilimsel anlatma elverili cinayetler ile komplolarn da sera'sdr; klen insanlarn, mkemmel cinayet ve iyi kurulmu komplolar ile var olduklar dnemdir, demek istiyorum. Tekellerle klen insanlarn, mkemmel cinayetler ve iyi rlm komplolarla bymeyi denemeleri, insanln bir talihsizliidir ve insanln topyekn bir talihsizlii olan tekeliyet dzeninin hkmdr, de diyebiliriz. Aslnda, mahkumiyet dzenidir. Devrim de bir byme yoludur ve topyaclarn, devrim'i ihmal ederek sadece akla dayanmalarn da bu gzel insanlarn byk eksiklii sayabiliriz. Kaybmz byktr, hala yayoruz ve hala dyoruz. yi kurulmu komplolar, Orta a'da ve feodal dzlemde de vard. Mkemmel cinayetleri, tekeliyete borluyuz. Aslnda, toptan cinayet dzeni'dir. Bu l yoksulluumuza bir de masal'szlmz eklersem, acaba tekrar m yapm oluyorum; hi kukusuz tekrar sayabilirim. nk dier nde var, daha dorusu l yoklukta, masal ktl da yatldr. Ama, yle olsa da, masalszlmz da kaydetme gereini duyuyorum. Pekitirme yerinedir. Pek masalsz bir toplumuz. Her halde Osmanl resmiyeti ile bir ba olmaldr, bizanten "brokratizm" demek de mmkndr, hem miras ve hem de viranesi olarak tarifi daha da isabetlidir; bunu ise, brokratizmi, arkas bo bir g olarak tanmlayabiliyoruz. Derinlikten yoksunluk veya slk, brokratizmin tarifleri arasndadr; "brokratizm", g giymi slktr ve masalszlk da budur. S toplumlarn masal yoktur veya azdr; biz de, Dede Korkutunki bir yana braklrsa, nerede ise masal fakiriyiz.

30

topyaclar, gelecei gzlyorlar. Masalclar daha ok gemie bakyorlar. "Bir varm, bir yokmu" ile balamalar da byk talihsizliimizi tarif ediyor. Masal da, akln snrlarn tarma iidir. Ne yazk bunu da verimlerimiz arasna koyamadk.. Dede Korkut'a gelince, daha ok, tarih sayyoruz. Nerede ise resmi tarihimiz kabul ediyoruz. Ben ise hala masal biliyorum. Ancak yine de kuku iindeyim, nk, bebekliimde Annem'in anlatt tarih'in "Dede Korkut Masal" olduunu ok sonra, "byk" olduum zaman rendim. Bunu rendiimden beri ise "byklere masal " yazmaya ahdettim; ite bu odur. Amma, geerken not etmem gerekiyor, btn resmi tarihlerin banda da sylenmi bir masal var. Fakat bir ara ciddi kabul grse de zamanla ryorlar ve rdke, tekrar masal oluyorlar. Yalnz rmln masal da rktr; bu nedenle de, yeni masallar kurmak durumundayz. Hep, kutsal kitaplar masal olarak okuduk ve okumay srdryoruz. Masalszlmz belki de bu okuma'dan kaynaklanyor. Ve kutsal okumalarn snd dnemde, topya douyor. Thomas More, u-to-pia mucididir, bana, tanklk ediyor. Her gizli tarih, bykler iin yazlm bir masal'dr. Uydurma'dr, demek istiyorum. Uydurmak ise, yaratmak'tr. Buna, yaratma'ya, ok ihtiyacmz var. Ve buradayz. Buradan ve bununla balyoruz.

_____________

NOTLAR: Bkz. KTAPLAR (Thomas More Utopia / Karl Kautsky "Thomas More and His Utopia)

31

 SAVA
Sanki ok ilek bir akl sistemimiz var. Sanki srekli olarak byk imlalar gzetleyen, hep nbette, bir kavim olduk; halbuki, tam tersine yllardr eletiriye uzak dtk. Artk matbuat, birbirinin, gzlerimizi trmalayan ve dilimizi sevenleri dilhun eden hatalarn bile idrak etmiyor, umursamyor; daha dorusu arlk gremiyor. Ih, artk bir kavim olarak doru ile yanl' ayramadmz anlamndadr, fark etme kabiliyetimizin zldn fark edebiliyoruz. Byle olmakla birlikte, kinci Dnya Sava'n hemen izleyen yllarda Trkiye'nin bir "i sava" yaadn syleyen, Amerika Birleik Devletleri Dileri Bakan Rice'a, "gaf demekte hi gecikmedik. Demek ki ana okullarnda, niversite ve cami krslerinde tedris edilen resmi tarihte "i sava" yok, sevmiyoruz, yasak biliyoruz ve bu nedenle bu sze, "i sava", hemen, kulaklarmz dikerek yaklayoruz. ok az yaklayoruz ve belki de yaklamyoruz. Profesr Rice'in, kendisini gafz, gaffeuse, damgalayanlar duyduunu sanmyorum, yle anlyoruz, bir baka konumasnda, "i sava" tehisini tekrarlamt, bu kez, memleketimizden "ikinci gaf sesleri ykselmiti. Buradan karyoruz, hepsi bu kadar ve burada kalyor; ne kadar ac ve retici, "gaf szc ile kapatabiliyoruz. Her halde "dejenerasyon" budur. Bitkisellik ile kyllk arasnda bir yer'dir; "gaf iareti yetmektedir. ok ho, akl dikkatimizi de yitirdik, ancak yine de bu szc, "gaf, asl "gaffe", o kadar benimsedik ki, belki de Trke olmadn bile bilmiyoruz; asimile ettiimiz szcklerden birisidir. Tutmak, yakalamak ve dikkat etmek anlamndadr; tetikte olmak anlam da var ve bylece yakalanabilen byk hatalara, "gaf diyoruz. yle tespit ediyoruz, Profesr Rice'in bir byk hatasn, iki kez yakalam olduk, Amerikan Dileri Bakan'nn birinci ve ikinci gaflar var. Gzel, ancak, bunu kim yakalyor; bu sorunun, her halde, masalms bir cevab olmaldr. nk, Profesr Rice', gafz ilan edenler sadece gazetelerin sayfa dzenleyicileridir; haberlerin ambalajclardr, demek istiyorum. Profesr Rice'in bu ifaatn haber yapan gazete sekreterleri "gaf ambalajn setiler; demek ki sava ve zellikle i olan sevmiyorlar; ngilizce, "civil war" veya Franszca, "la guerre civile" karlklarn bilselerdi, belki de sevebilirlerdi, her "civil", sivil'i, "medeni" telakki etmemiz de ihtimal dahilindedir.
_______________ NOTLAR: dilhun: (Farsa) yrei kanam olan, pek dertli olan Osmanlca Trke Szlk (Mustafa Nihat zn)

32

Ermeni Meselesi'nde, bir Avrupa lkesinde alnan bir karar imzalaryla protesto ettiklerinde, adlar olmasa bile, saylarn renebilmitik, drt yze yakn imza olduu ilan edilmiti, bu niversitelerdeki tarihi nfusunun, muhtemelen muhafazakar, tahminidir. Bu muhafazakar tahmine dahil olanlardan hi birisi, Profesr Rice'in gafn ele alan bir yaz yaynlamad, biliyoruz, ve kukusuz, bir tek onaylama da olmad. Daha da nemlisi, fark edenin de olduunu duymadk; benden baka duyann olduunu da sanmyorum. Haber olarak okuyanlar olmutur, ama, duyduklarn dnemiyorum. Ayrabilen toplam aklmzn zlmekte olduunu tespit edebiliyoruz. Tarih ve bilim dzleminde heyecan ya da bir ilgi yaratmamas ok artcdr, ama d ilikiler plannda da, fark edilmediini ve zerinde durulmadn gryoruz. Bunu anlamak ise ok daha zor olmaldr; nk "byk devletler" ynetenlerinin ve zellikle d ileri bakanlarnn rastgele konutuklarn dnemeyiz. Bir dileri kanlaryas vardr, sistematik olmasa bile tarihi vakalara bakma yollarn, kssadan hisse karma usullerini, biliyoruz, d ilerini ok byk lde byle, vaka analizlerine dayanarak yrtyorlar. Bunun iin de byle bir alm veya deklarasyon yapmadan nce ya arivlere bakyorlar ya da ayrntl bir etd sipari ediyorlar. yle ilerlediklerini dnmek durumundayz. Miniskl "Mahabat" Krt Cumhuriyeti zerine en nemli kaynan, bir Amerikan Dileri Bakanlk mensubuna ait olduunu, Eagleton jr., burada hatrlayabiliyorum. Profesr Rice'in "i sava" tehis ettii zamana aittir; ancak yaynlanmas ise 1962 ylndadr. Sovyetler Birlii'nin desteiyle kurulan bu pek kk devletin yklmas iin, Bat ve bata Amerika Birleik Devletleri, bastryordu; sorun udur, ne olacak, Moskova direnecek mi yoksa miniskl devletin kmesine ve bu arada ynetenlerinin bir blmnn idam edilmesine seyirci mi olacak, mesele bu idi. nk o srada Washington ile Moskova, Kba'da inat halindeydiler; nemli Sovyet silahlar Amerika'nn pek yaknna, Kba'ya ve pek ok Amerikan fzeleri de, Sovyetler'in brnde bir yerde, Trkiye'ye, yerletirilmiti. Kukusuz Kba'dakiler ok ar ve nemliydi ve inat, o zaman ki deerlendirmelerle, dnyay "nc dnya sava" eiine getirmiti. Washington dileri asndan, Sovyetler'in sinir sistemi ve davran kalbn lmek gerekiyordu. Miniskl "Mahabad" Cumhuriyeti zerine bu ilk kaynak niteliindeki almay, bu lme kaygsna borluyuz.

33

Amerikan Dileri Bakan Profesr Rice'n, dileri dosyalarna bakmadan ve ilgili servislerden not almadan konutuunu dnemeyiz. Daha da nemlisi neden bu zamanda bunu syledi; bu soruyu da ihmal edemeyiz. Masallarda olmasa bile bilimde rastlantya ve "random" olgulara yer yoktur, rastgele olanlarn da ilenmi hallerini kullanyoruz. Bir soru daha var, peki kimsenin fark etmediini ben nasl gryorum; bana gre, bu sorunun cevab son derece basittir. nk benim aklmda var. sava veya "terr" benim kitaplarmda yazldr; ayrca, bu dnemi, kinci Dnya Sava'nn hemen sonu ile, diyebiliriz, Krk Sekiz yl hitamna kadar, ran'dan Elenistan'a doru uzanan hatt, "i sava" kategorileri ile tahlil etmi olduum kesindir. Dolaysyla insan aklyla gryor, diyebiliyoruz; demekten ok, tekrar ediyoruz. ran'daki i sava ile "souk sava" arasnda bir neden sonu ilikisi bulmak ok yerindedir. Ben ise daha nceki anlatmlarmda, "sa terr" tasnif ettiim, ki Rice "i sava" tabir etmektedir, vak'alar ve politikalar hep "souk sava" iinde grdm. u formlasyon bana aittir; Trkiye, bir byk sava karmt ve yeni bir sava istiyordu, "scak" karamad ve "souk" olandan ise hayli memnun olduunu gryorduk. Gerekten souk sava', Krm Harbi'yle birlikte, Trk d politikasnn en byk baarlarndan birisi tezekkr etmekte isabet byktr. Byk devletleri kamplara ayrabilmi ve scak ya da souk byk savalara srkleyebilmitir. Baar, zaman zaman, "iyi" ya da gzel'den uzak debilmektedir. Souk Sava ile "i sava" arasnda ne iliki olabilir: bu, kavramlar ya da kategoriler tartmasna giri anlamndadr. Masal'larda ise yeri olmadn kabul eylemek durumundayz; masallar, imajlar ve sembollerle geliiyor, sanat yanlar ar basmaktadr. Madam Profesr Rice, ite buraya parmak basmaktadr. Ve bunu fark etmemek ise rmektir. Demek ki rmenin sembolik ve sanatsal olduunu grmeye balyoruz.

34

Elenistan'da ve ran'da i sava kesindi; Elenistan i sava bir menkbe dzeyinde bilinmektedir. ki dzen ve daha dorusu iki egemenlik birbirine kar idi, iddet ve bir tr olan silah kullanlyordu. Her ikisi de egemenlik alanlar tesis etmilerdi, ayn corafyada farkl hkmranlklar grebiliyorduk ki i sava ncelikle budur. ran'da da Souk Bulag kasabasnda tarihteki ilk "Krt Devleti" ilan edilmiti; Sovyetler Birlii, destekler grnyordu. Bunun dnda ran Azerbeycan'nda da komnizan bir parti, devlet binalarn ele geirebilmiti; sokak savalar birbirini izliyordu. Sovyet Azerbaycan'nn yannda ikincisi mi kuruluyordu, kurulmas halinde, zaman iinde, birlemeleri doaldr. ran ile Elenistan arasnda, Antik a'n bu iki byk rakibi arasnda imdi Trkler hkmrandlar; zaman zaman raniler'in ve zaman zaman Elenler'in egemen olduklar Anatolya'da imdi Trkiye Cumhuriyeti vard. Trkiye Cumhuriyeti, i sava babnda, Elenistan ve ran'a gre son derece yoksuldu; en ok arand bir zamanda "i sava fukaras" olmak tarihin bir cilvesi saylabilir, tarih de talih misali cilveli oyunlar pek sevmektedir. sava yok, ama hi olmazsa "demokrasi" var m? ki niversiteden birisi pay-i taht'ta idi; burada rektr, kaba kuvvetle istifaya zorlanyor ve hatta yzne tkrlyorsa, demokrasi'den sz etmek imkanszdr. Ayrca yasalara uygun olarak kurulmu pek ok siyasi parti de, sadece kurucularn kimliklerine baklarak, bunlara "mahutlar" ya da "mseccel" deniyordu, kimliklerinin tescil edilmi olduklar, kaytlarnn bulunduu, ileri srlerek kapatlyordu; yleyse, eski babakanlardan birisinin yakn arkadalaryla bir parti kurmalarna bakarak, "demokrasi" var demek, zordur. Daha dorusu ekli demokrasi nazariyatna gre "yoktur" dememiz isabetli grnmektedir. Resmi demokrasi teorisine gre, "yok" olduunu syleyebiliriz. Dorusu, demokrasi'yi, "yok" olduu zaman "var" saylan devlet durumu olarak da tarif edebiliyoruz. Bu ise, "burjuva" nazariyedeki "varlk" ve "yokluk" tartmasna giriyor; bir madalyonun iki yzn andryor. Buradayz, ama, burada kalmyoruz. nk demokrasi hep i sava'n eiindedir.

35

Bunu, siyaset teorisinin en byk paradoksu sayabiliriz. Sanki lmden nceki canlanma ve yaam kavgas'dr. Kyamet'ten nceki kyam da diyebiliyoruz. i sava ilan etmitim; birincisi, 1806-1826 i sava, hakkndaki bilgilerimiz ok kttr. kincisi, 1906-1926 i sava ve ncs, 1966-1996 i sava, tarihimizin kaydettii en tartmal dnemlerdir, bunlar dnce bahemizde en ok "bin iek" peryodlardrlar ve ynetime katlm araylarnn ok yksek olduunu da biliyoruz. Mahallelerden bilin akyordu. ok yaknda yaadmz 1970 yllan, ok yerde ynetimin mahalle komitelerine geiine de tanklk ediyordu. Bunlara miniskl uralar idaresi de diyebiliyoruz. Ne yazk pek kanldr, amma byle olduu iin de kanl-canl demokrasi anlayna yaklayoruz. Madam Profesr Rice'n ifaatna dnecek olursak, "Tan" Gazetesi ile "Grler" Dergisi'nin tahribini biliyoruz. Birisi Sabiha ve Zekeriya Serteller'in ve ikincisi Profesr Behice Boran'n adn hatrlatyor. Bundan sonra ilk ikisi srekli darda kaldlar ve sonuncusu ise ierde ve ok zaman ierde kalmak zorunda brakldlar. Tahribatn en n plannda olanlara bakacak olursak, daha sonra hep ykseklere ktklarn biliyoruz; umum mdr, babakan ve hatta devlet bakan ve ou, en azndan bakan oldular. Bu duruma bakarak, tahribatn, ex-post olarak bir devlet ii olduunu anlyoruz. Zamann en nemli gazeteleri olan, Tanin ve Cumhuriyetin tahribat sabah arlarna, bunlar iinde "kalkn ey ehl-i vatan" da vard, bakacak olursak ex-ante umur-u devlet olduuna da karar verebiliriz. Dnce gazeteleri, "Zincirli Hrriyet", Mehmet Ali Aybar'n adyla zdetir, mizah dergileri "Marko Paa", Sabahattin Ali, Rfat lgaz ve Aziz Nesin tarafndan karlyordu, kovalanyordu. renci derneklerinin fakir idarehaneleri da tahrip ediliyordu. Btn bunlara ilaveten Sovyetler Birlii'nin Trkiye'den toprak ve s istedii masal da iddetle yaylyordu. Sadece bu masal ile geni ynlarn terrize edildiini kaydetmek yerindedir; hemen ncesinde ok byk cad kazanlar kaynatlmt. Memleketin en popler airi, millici-komnizan Nazm Hikmet, bahriyede ve kara ordusunda komnist ihtilal iin komiteler kurma bahanesiyle muhakeme edilmiti; yrekleri ve beyinleri tahrip edici iddetle mahkum edilmiti.
36

Bunlarla gzetilen hedefin, bahriye'de, merak ve okumay kurutmak olduunu artk biliyoruz; hikmet deil, yeni harbiyeliler ve onlarn omuzlarndan tm yksek tahsil genlii terrize ediliyordu. Bu dnmeyi ve hayal etmeyi durdurmaktr. Nazm Hikmet Davalar, McCarthy'den nceki "McCarthyizm" idi ve oldular. Memleketin her kar topranda derin korku kuyular kazlmt. Btn egemenler tasfiye edilmi, korku egemen edilmiti. te bu dnemde, diplomatik kanallarla, Washington'a "i sava" ihbar yapldndan kuku duyamayz. Kendilerinin ne lde korktuklarn, yoksa "korkmu taklidi mi yaptklarn, bilemeyiz. Ancak bir lde korktuklarndan kuku duyamayz. Hkmet'in kendi kendini ihbar ettiini ve Madam Profesr'n de imdi bu ihbar okuduunu karmak zorundayz.

TRUMAN DOKTRN
Siyaseten doktrin vazedenler, hep alk m; Harry Truman'n adndaki "S." harfinin srr henz zlmemitir, anne-babasnn, Harry'nin, "Shippe" ve "Solomon" dedesinin adlarndan birisine karar verememeleri nedeniyle, bir harf olarak braktklar rivayet edilse de, biz yine de "smiling" szc yerine getiini dnmekte hibir saknca grmyoruz. Hep glyordu; Roosevelt'in vakitsiz lm zerine, bakan yardmcs olan bu kyl olu ifti birden bire kendisini Amerikan bakan bulmutu, ad, Amerika'nn "byk" bakanlar arasnda geiyor. Anlarnda, alamasa bile pek ardm ve byk bir panik yaadn haber veriyor; entelektel Roosevelt'in yerine gelen bu niversite grmemi taral, atom bombasnn atlmas emrini verirken ise fazla tereddt gstermiyordu. Hep glen bir adamd. Japonya teslim olmak zereydi, bu masal-d bir haldir ve btn kaytlar bu merkezdedir, peki yleyse atom bombas neden atlyordu,

37

bu soru zorunludur. Bu soruya belki yle cevap verebiliriz; Birinci Sava sonunda dnya liderlii, bunu emperyalizmin liderlii olarak anlyoruz, imkanl hale gelse de, Amerika'nn bu liderlii kabul etmediini anlyoruz. imdi hazr haldedir, ancak, her emperyalizm, korkutan bir silaha muhtatr. Korku, en byk silahtr ve insan aklnn karabilecei en korkutucu silah dahi, bir silah olarak korku'nun nne geememektedir. Bu alanda rneklerimizi hep Cengiz srlerinin yaylmasndan karyoruz. Bu srlerden birisi, bir yerde, muhtemelen Krt ikliminde, baz yerlileri yakalam ve tam boazlayaca zaman, birden yannda elverili bir ba olmadn fark etmi, yatrm, "kmldamayn ha, ben bak alp geleyim" demi, dndnde hi birisinin kmldamad rivayet ediliyor. Hepsini dorad eklenmektedir; Cengiz'in bu mthi silahna, "atom bombasndan nceki atom bombas" adn verebiliyoruz. Her yere, Cengiz'den ve srlerinden nce, deheti geliyordu. Korku, akl darmadan ediyordu. Halklarn paralize olduklar bir ara dnemdir. Ama salt korku'yu patlatmak iin bu mthi silah patlattn syleyemeyiz, bir neden daha var; Sovyet kuvvetleri de ilerliyordu ve Japonya'da igal idaresine ortak kmas mmknd. Tokyo, bir ikinci Berlin olmamaldr; bunun iin yz binlerce masum Japon kurban edilebilmektedir. Sovyet kuvvetlerinin Dou'da da daha fazla ilerlemesini durdurabilmek iin, Truman, atom bombas atmakta gzn krpmyordu. Artk bunu karabiliyoruz. Kyl ve taral damarlar ne emrediyor; Roosevelt, her halde fazla sofistike geliyordu, Truman'n, Sovyet dzenini de, bir insanlk merhalesi saymas mmkn deildir, atom bombasndan gayri "Souk Sava" da, Truman zamannda ilan edilmiti. i haklar ve sendikal hukuka kar sert bir mcadele de yrtt; ama Roosevelt'in New Deal dzenini, Marshall Plan ad altnda, Avrupa'ya kadar yaymaktan geri kalmad. Trkiye'de gdasz bir ksm ilk okul bebeleri de, Amerikan cheddar peyniri ile toz st ile ite bu "Plan" erevesinde tanyordu.

38

Yllar sonras anlatlan masallarda, lkelerin tabyetleri coca cola ile deimektedir, ok yakn zamanlarda, boyun atklar ilk haberi vermektedir, atklarn renkleri deise de, atklar meydanlara ylnca, bunun arkasndan Amerikan garnizonlar gelmektedir. Ama bizim bu masalmz da, o zamanlar henz, emperyalizm ile donanma birbirinin yerini alabiliyordu, ngiliz emperyalizminin hatrasdr. Washington'da mezarnda yatan eski bykeli Ertegn'n kemiklerini tama bahanesiyle, Missouri harp gemisi bata, Amerikan donanmasnn da stanbul'a gelii Truman dnemindedir. Missouri, Truman Doktrini'nin keif koludur. Korku'yu byttler ve yaydlar; terrize olanlarn terr bir silah olarak kullanmalarna, pek ok korkanlarn daha ok korkutmaya almalarna, ilk kez rastlamyoruz. Roma mparatorluu, byk kentlerinin girilerinde dizi dizi direklere drt ivi ile, Farsa "armh", aklm dizi dizi insanlar, stadyumlarda gladyatr oyunlar ve ok daha tesinde, zrhl askerlerin, eyaletlerde, zaman zaman kahredici bir uultu ile defile yapmalar, somutlam korku idi. mparatorluklar, korkuya dayanmaktadr. Roosevelt, ve daha sonra sadece Kennedy, birlikte yaanabileceini dndler. Ama Hitler'in tecavz defedilmi olsa da, miras olarak sadece bir Israel Devleti'ni brakmad, stelik bu daha sonra idi, Fransa'nn ve hatta talya'nn faistler tarafndan igali, faizme kar en iyi mukavemet gsterenler komnistler olduu iin, komnizmi glendirdi ve yayd. Fransa'da atlan oylarn en az drtte birini komnistler alyordu, lkenin en nde gelen sanatlar, bilim adamlar komnizme meylediyorlard ve sendikal iiler ayr bir dzen olmulard, yeni dzeni savunuyorlard. Paris debilirdi; "cumhuriyet" olmutu, Avrupa, Paris'i izlemiti. Truman'n, Dileri Bakan'nn adyla bilinen Marshall Plan, Fransa'nn dn, masalms bir dil kullanacak olursak, ykseliini, nlemeye ynelik idi; Taral Truman, General Marshall vastasyla, Avrupa'nn ekonomisini kalkndrmaya alyordu, gerekten masalms bir i olmaldr. Yeni dzen Berlin'e kadar uzanmt. Bu da korkutucudur.

39

Fakat geriye dnp baktmzda, ne Nato'nun kuruluu ve ne de Kore Sava'nn, en derin

korkuyu ierdiini syleyemiyoruz. Asl korkunun, Rusya'nn, Bat teknik almalar bir yana Sovyetler Birlii'ni "Rusya" olarak grmeyi srdrd; analitik aralar da devamll yanstyordu. Bu nedenle de "Rusya", ncelikle Gney'e sarkmak zorunda olan, bir canavar, bir "ay" olarak grlyordu. Gney'de ise Akdeniz ve daha da nemlisi Ortadou var. Churchill'in Iron Curtain, "Demir Perde" nutku ile Kennan'n, containment, zarflama veya kuatma, mektubu bir birini tamamlamaktadr. Mart 1947 tarihli "Truman Doktrini" ise, bu erevede en somut adm olmaktadr; bu da, Washington'un, Ortadou'nun koruculuunu, Londra'dan almas anlamndadr. Daha da dorusu "Souk Sava" ilandr; Truman, byk ksm Elenistan'a olmak zere iki lkeye drt yz milyon dolar "yardm" ile, gireceini ilan ediyordu. Elenler'in daha miniskl olmalarna karlk bu yardmdan ok byk pay almalarn, oradaki i savan ciddi olmasyla aklyoruz. Elenistan'da korku reeldir ve Amerikan yardm daha byk olmaktadr. Tespit ediyoruz. imdi Madam Profesr Rice'in, Trkiye'nin de adn syleyerek, "i sava" referans yapmasnn gerekesini daha iyi anlayabiliyoruz. Demek ki, Ortadou'nun, zayf Byk Britanya imparatorluundan silinip Amerikan mparatorluu'na kaydedilmesi, i sava serisi ile balantldr. Bunu karabiliyoruz. u srada Irak gali, bir bamszlk sava dourmasnn yannda, bir i savaa dnm durumdadr. Yeni doktrinler vaaz edilmekte olduunu dnmemiz yerindedir. Eer dnebiliyorsak, yayoruz.

TAMPON MESELES
Dnya savalarnn arkasnda sermayenin kavmiyeti teoremi var. Savalar, yeni alanlar kazanm iindir. Sona ermelerinde hep tampon meselesini gryoruz. Eer gerekten yeni paylamlar oluyorsa, tampon dzenlemek kanlmazdr. Bu, ya revizyonist ya da otantik ekspansiyonist olanlar ile araya tampon devletler koymak anlamndadr. ki nokta var, msait olan varsa, meselenin zm zor olmayabiliyor.

40

Yoksa tampon yaratmak zorunludur. ok zaman bunu tehis ediyoruz. kinci nokta ise, tampon olann bir ileri mevzi haline gelmesi herzaman ihtimal dahilindedir. Hnkar skelesi Antlamasndan sonra, Avrupa, Osmanl Trkiyesi'ne, hep bir tampon gzyle bakt. Doal mrn pek ok amasn buna balayabiliyoruz; 1856 Paris Konvansiyonu, doal mrn uzatabilmek iin canlandrma ve reformasyon karardr. Bakalar bir yana, Ermeniler'in 1895 bakaldrs ve bunun tenkili ile "tehcir", gertme, politikasnn yol at krm, baka nedenler bir yana, Osmanl'nn viability sorununu ortaya karyordu, Konvansiyonel yaam sona ermiti, doal mr ise ok geridedir. Paylama mutabakatlar ile "tehcir" nerede ise e zamanldr. Harita zerinde devlet icad dnemine giriyorduk. Ancak birinci byk savan hitame ermesi, Osmanl Devleti'nin tarih sahnesinden ekilmesi, tampon meselesini yeniden ortaya atmaktan geri kalmamtr, normal karlamak gerekiyor. Amma, geerken not etmek durumundaym, "tampon lke", no man's land kategorisinden fakldr. Yer yer ve zaman zaman iki byk gc barndryor, birisinin yukar kmasn ve dierinin aaya inmesini nlemektedir. Birinci Dnya Sava sona erince, baz tereddtlerden sonra, bu kez Cumhuriyet Trkiyesi'ne, yeniden bir tampon deeri biiliyordu. Harbord Raporu'nda bu proje gizlidir; ne yazk Sivas Kongresi "mandater" daveti yapt iin bu nemli belgeyi analiz etmekten korkuyoruz. Resmi tarihte bu tampon deeri'ne "stratejik nem" de denmektedir; doru bulmuyorum, mitik ve mistik bir radrasyonu var. Masallara daha uygun olmasna karn "stratejik" szcnn resmiyette kullanlmas artcdr. Belki de dinsel niteliine uygun dmektedir. Ekspansiyonist olan Rusya'nn Gney'e doru sarkmasnda, 1854-1856 Krm Sava nemli bir baraj rmtr. Krm', Trkiye'nin, Souk Sava'tan nceki en nemli diplomatik baars ve Osmanl Trkiyesi'nin ise son byk zaferi sayabiliriz. Ne yazk Doksan Sava ile tekrarlanabilecei umulmutu, Rus izmeleri, Aya Stefanos'u ineyebildiler. Doksan Sava'nda Rusya, Akdeniz'e ok yaklaabildi, aaya inii, Byk Britanya Babakan Disraeli'nin mdahalesi ile Kars'ta durdurulmutur; skenderun'un Karsa yakn olduunu hep not etmek zorundayz.

41

Ayrca sadece Krtler deil, o tarihlerde Van'dan skenderun'a younlukla Ermeniler yayordu; Krtler, Rusya'y zaman zaman kurtarc ve Ermeniler ise hami sayyorlard. Londra'nn defterlerinde bu noktalar hep kaytl idi ve Disraeli, bu durdurma karlnda, Kbrs'n kontroln ele geirmiti, skenderun ile birbirine bakyorlar. Buna, hemen sonra Msr'n kontrol ekleniyordu, Msr Komutan ve daha sonra Londra'da Harp Nazr Kitchener, skenderun'a Gelibolu'dan daha ok nem veriyordu. Hileli bir ekilde Musul'a girilmesini bir kenara brakacak olursak, Mondros Silah Brakmas'ndan sonra, Misak-i Milli snrlan iinde ilk igalin skenderun'da olmas da bu deerlendirmeyi desteklemektedir. 1915 ylnda, Osmanl mparatorluunun, yapay solunum makineleri durdurulmutur; bundan sonra, anakkale bu tarihtedir, Kut'da ve Bak'de byk beceri ve kahramanlklar sergilemekle birlikte, yaamn srdrmesi imkansz grnyordu. Bu arada kaydetmek ihtiyacn duyuyorum, resmi tarihin Kut'tan ve Bak'den hi sz etmemesini, dinselliinin bir iareti sayabiliriz. Hutbeler hep semecidirler; Cumhuriyetin, kendine byk gvensizlikle, bu son derece kolay realizasyonu ile aklanabilir ve bir de reel kuruluunda, 1926, nemli hazrlayclarnn topyekn likidasyonunu ekleyebiliyoruz, Osmanl'y insafsz mahkumiyetinin tabii sonucu olarak grebiliyoruz. Fakat, buradaki ihmal, masallarn ekiciliini arttrmaktadr. Yer ayor. Krm, bu sonradan gelen emperyalizmin, Gney'e doru genilemesine snr ekmiti. Sibirya'nn kolonizasyonu ve Trki kavimlerin rusifkasyonu bundan sonradr. Ancak, 19041905 ylnda, Dou'da ad hi duyulmam bir kavim, Japonlar, bu srekli hanlar, beylikler ve devletler ykan, Hristiyan ve Beyaz rktan dev'e, hi umulmadk bir zamanda byk bir ders veriyordu; Japonlar'n Rusya'ya tattrd hezimet, 1905 Burjuva Devrimi'nin hazrlayclar arasndadr. Japonya'nn birden bire mazlumlarn umudu haline geldiini gryoruz, daha sonra Moskova'da nemli bir komintern dirijan olan Roy, Hindistan' kurtarma yoluna, Japonya ile balyordu ki, tekil olmadn biliyoruz.

42

Japonlar'n ina ettii bu set, Rusya'y, yine Gney'e yneltti, ama hem Krm Sava yenilgisinden ve hem de Doksan Harbi sonunda, Aya Stefanos'ta kazandklarnn bir blmn, Berlin'de vermek zorunda kalndan dersler kardn anlyoruz. Kald ki, Doksan Sava'n kazanm olmasna karn, hemen arkasndan, Byk Britanya askerlerinin Kbrs'a ve Msr'a yerlemesinden daha byk dersler almamas imkanszdr. O halde bata Byk Britanya olmak zere Garbin byk devletlerini ikna yolu ile anlama araylarn bu yolda deerlendirmek durumundayz. Ancak imdi ok daha hrsl bir rakip ile kar karyadr. Almanya, "Dou'ya Doru" politikasn o zaman formle etmiti; Alman ekonomisinin yeni alanlar aray, Byk Britanya imparatorunun kuzeni Kayzerin rekabet hrs ile birleiyordu. Kayzer, Dou'ya alrken, hem siyonizmin ve hem de islamn koruyuculuunu ilan etmiti; stanbul'u iki ve Kuds' bir kez ziyaret ettiini biliyoruz. nsan belleinin, tarihleri kartrma zellii vardr. Gemite ayr iki ve birbiriyle ilgisiz, hatta ters vaka'y, birbirine bulatrmasna ve hatta birisinin iinde ikincisini kaybetme eilimine sk sk rastlyoruz. kinci Dnya Sava srasnda Almanya'da Yahudilerin trajik yazgs buna rnek olmaldr; buna bakarak, Almanya'nn hep bir anti-Israeloullar politikas izlediini karabiliyoruz ki son derece ve vehamet lsnde yanltr. Birinci Dnya Sava ncesinde ve sava srasnda, Almanya, d politikas ve sava izgisi itibariyle, siyonist idi. yle de syleyebiliriz; siyonizm, Almanya'nn mekanizmalarndan birisidir, bir elinde siyonist ve dier elinde islamist flamann olduunu tespit etmemiz yerindedir. Hem Sultan Hamid ve hem de yerini alan ttihat ve Terakki Hkmetleri, Berlin yanls politika izliyorlard. Bu, siyonist ve islamist politikalardan bir sentez yaptklar anlamndadr. anakkale'de Komutan, Almanya'da hala ve 1915 ylnda Trkiye'de "Gelibolu Kahraman" tesmiye edilen Liman Paa'nn, "Leman" da yazlyor, Alman general Liman von Sanders'den sz ediyorum, Yahudi olup baz kaynaklara gre anakkale Sava srasnda hususi koer mutfa bulunuyordu. Hem "leman" ve hem de sander veya "sanders" adlarn Yahudiler tayorlar.

43

Bazen tereddde dyoruz; hangisi masal, bu soruyu sk sk formle etmemiz yerindedir. Kesin rakamlar bilinmiyor. Sultan Hamid'in hkmranlnn bir blmnde, 1882-1903 tarihleri arasnda, Osmanl topra Filistin'e gen Yahudiler, 20-30 bin arasnda tahmin edilmektedir. Hamidiye ve ttihat-Terakki devirlerinde, 1904-1914 yllarnda ise 35-40 bin arasnda Yahudi, Filistin'e yerletiler. 1919-1923 arasnda ise 35 bin mlteci not ediliyor; tahmin edilebilecei zere sava yllar hakknda bilgiye sahip deiliz. Ancak bu bilgilerden, Hamidiye ve ttihat ve Terakki iktidarlarnda, Osmanl Filistini'nde, Yahudi yerleimcileri iin ak kap politikas uygulanmt; yleyse, masal ile resmi tarihi deitirmek durumundayz. Gelenlerin ok byk blmnn Rusya mparatorluu topraklarndan g ettiklerini biliyoruz. Rusya, bakalarnn yannda, "pog-rom" szcn de btn dillere ihra ile yerletirebilmi haldedir, "massacre", katliam ya "krm" anlamndadr; Yahudilerin yaadklar yerlere giren kosaklar, yakp ykp ldryorlard, bu anlamdadr. Osmanl Filistini'ne gen Yahudiler, pogrom anlar ile Rusya'ya kin tadlar ve sakladlar. Genler siyonisttiler. Kalanlar, "bundist" ya da bolevik oldular; kukusuz hepsi deil, politika yapanlar bunlardrlar. Bundist'leri, "alyansist" ya da benim nerdiim terminoloji ile "rezervist" sayyoruz. Siyonistler iinde Davud Ben-Gurion ile Vladimir Jabotinsky'yi zellikle hatrlyoruz. kisi de Konstantinopol'da bulundular. Masallar, ok zaman geree ok daha yakndrlar. Judaik tarihin son derece tartmal ve kavgal olduu vakas, bugn masal misali grnyor; Jabotinsky, dnya siyonist hareketinin istasyon efi olarak stanbul'da idi. BenGurion, stanbul Hukuk Mektebi'ni bitirip Meclis- Mebusan'a girmeyi planlyordu ve grnte rezervist bir izgi izliyordu. Rezervizm, proto-siyonizm olarak da tezahr edebilmektedir; Jabotinsky ile Ben-Gurion'un yollar, Birinci Dnya Sava'nda sert bir ekilde birbirinden ayrldlar. lerde Jabotinsky, ayr bir siyonist rgt ve Ben-Gurion ise Israel Devleti'ni kurdular.

44

Ben-Gurion, realist miydi yoksa Rusya'ya kin ile mi yanp tutuuyordu; savata, AlmanOsmanl cephesinin galibiyetini istiyordu, Rusya'nn yenilmesi ile zdetir, Jabotinsky, Rusya'ya kinini geri plana atabiliyordu; Israel'in kurulmasn, Osmanl Devleti'nin tarihten silinmesine balyordu; siyonist gleri, ngiltere emrine vermeyi savundu. Cemal Paa'nn Filistin'den kard ve Msr'a yerleen Yahudiler'den "sion katr birlii" kurma projesi, Trumpeldor ile birlikte, Jabotinsky'ye aittir. Bu birliin Londra tarafndan kabul ile Gelibolu'da Trkler'e kar savam olduunu haber veriyorum, gizli braklan tarihtendir. Demek ki, Trkler, Gelibolu'da sadece Anzaklar ile deil bir de Yahudiler ile savatlar. Ho, Trk tarafna bir Alman Yahudisi komuta ediyordu ve dier taraftan, Sion Katr Birlii eratnn byk ounluunun ise Rusya Yahudisi olduklarn tahmin edebiliyoruz. Burada, en passant, Lloyd George, Truman ve baba-oul Bush'lar ayn sepete koymann zaman gelmi olmaktadr. Bu yeni diziye ise, Llyod George'un Sykes-Picot mutabakatn bir zihin egzersizi haline getirdiini tespit ile balamak isabetlidir; tamamn deilse de nemli blmn p sepetine atyordu. p sepetine denler, talya ve Fransa'ya yaplan vaadlerden vazgemekle, Byk Britanya'nn, Musul'a, Filistin'e ve Irak'a yerlemesi anlamndadr; mutabakat revizyona tabi tuttuunu gryoruz. Trkiye iin iyi mi kt m; ksa zamanda, talya ve Fransa'y muber ettii mutlaktr; binaenaleyh, her iki devletin, mttefikler iinde bir tr muhalefete gemelerini beklemek durumundayz. Bunun da, 1920 Devrimi'ni kolaylatrdn, tespit etme zorunluluu duyuyoruz. Yine Yahudilik ie karyor, talya'da da gl idiler ve ayn zamanda talyan mason localarna hakimdiler; mttefikler karargahnda olanlarn ou, talyan mason localarndan, yeni kurulan Selanik mason localarna, Emanuel Caraso locadadr ve oradan da Ankara'ya akyordu. laveten Fransa, skenderun'dan birlik kartp Kilikya Ermenileri ile saf tutarak bir takm atmalardan sonra Ankara ile anlama yolunu semiti, biliyoruz. Ankara ise eninde sonunda Londra'yla anlamaya byk deer bimekle birlikte, Fransa ve daha sonra Rusya ile destek ve zaman kazanmay bildi. Btn bunlar, Babakan Lloyd George'a ve siyonizm yanls izgisine borluyuz.

45

Kuruluta kolayln unsurlarn grmeye balyoruz. Lloyd George, 1914 ylndan itibaren Haim Weizmann ile temas halindeydi, Weizmann, siyonist idi ve Israel'in ilk cumhurbakan oldu, yine Rusya doumludur ve o srada bir kimyager olarak ngiltere'de yayordu. Weizmann, ngiltere'de ncelikle, Londra'nn Osmanl Filistini'ne gleri desteklemesini savunuyordu, Londra'nn Yahudiler'e bir "yurt" olarak Uganda'y nerdikleri tarihtedir ve Filistin'de, hzla bir milyona ulaacak Yahudi'nin Svey Kanal'n mkemmel bir ekilde koruyacan ekliyordu. Weizmann da Jabotinsky misli o demlerde, Yahudiler'in ngiliz emperyalizmi iin hayli kymetli beki olacaklarn reklam etmeye byk deer biiyordu. O zamanlarda, siyonizm, Almanya ile el ele duruyordu; yaptklarnn byk bir yenilik olduunu kabul etmek durumundayz. Bu inat siyonist, kabinesine, eski babakanlardan Balfour' dileri bakan olarak almt, Balfour, 2 Kasm 1917 tarihinde, Weizmann'n iaretine gre, Rotschild'e, daha sonra "Balfour Deklarasyonu" adn alan mektubu gnderdi ve bununla, Yahudiler'e, Osmanl Filistini'nde bir yurt vaat ediyordu. Bundan bir hafta gemeden Rusya'da Bolevikler iktidar aldlar; baz tarihiler, bir hafta sonraya kalsayd, Balfour Deklarasyonu'nun olmayacan spekle ediyorlar; muhtemeldir, ancak, ben, analizini yapmak yerine bir ironi halinde brakyorum. Lloyd George'a gelince, 1922 ylnda, Filistin'de ngiliz mandasn kurduktan sonra, hkmetten ekildi. Tarih oldu, diyebiliyoruz. Her halde tamponu yerletirdiini dnyordu. Mmkndr. Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, Balfour Deklarasyonu'nun rafa kaldrldn da gryoruz. Neden, ihtiya m kalmad; 1947 Mart Ay'nda Truman Doktrini'nin ilann byk sevinle karlayan Londra'nn, 1948 ylnda, Truman'n inisiyatifi ile Israel Devleti'nin ilanna kar kmas ok dndrcdr. Kuruluu Ben-Gurion ilan etti, Ben-Gurion babakan ve Weizmann da cumhurbakan oluyordu. Her ikisi de Rusya Yahudisi idiler. Stalin, Israel'in kuruluunu destekledi ve belki hala emperyalizm olarak Byk Britanya'y gryordu. Britanya ise Israel'in kuruluuna kar kyordu ve Britanya'nn kar ktn desteklemek ise o tarihte Londrada doru politika saylyordu.

46

Ankara ise, bir yl nce, Birlemi Milletler'in, Filistin'i taksim kararna oy vermedi. Demek, taksimi sevmiyordu. Ancak Israel Devleti'ni hemen tand ve derhal gizli-ak diplomatik ilikilere balad. Bunu, Israel'in, Trk d politikasnn vektrlerinden birisi haline gelii saymamz yerindedir.

HRRYETN IKII
Israel Devleti'nin kuruluu 14 Mays 1948 ylnda ilan edildi. Hrriyet Gazetesi ise 1 Mays 1948 tarihinde yayna balad. 29 Kasm 1947 tarihinde, Birlemi Milletler, Israel Devleti'nin kurulmasyla ilgili karar almt. Demek kurulu ve k iin yedi aylk bir hazrlk zaman gerekmiti. Sonra tartmalarn baladn hatrlyoruz. Gazete, adnn yannda, "Trkiye Trklerindir" ilann yapyordu, 1948 yl iin ok artc bulmamz isabetlidir. Ancak anakkale savunmasn yerinde izleyerek bize hayli kymettar malumat brakan, Amerika Birleik Devletleri Konstantinopol sefiri Morghentau, Alman Yahudisi olup Talat Paa'nn nerede ise srdayd, Talat'n bu laf ok tekrarladn da haber vermektedir. Demek hayli eski bir kelamdr. Hrriyet neri tarihinden itibaren "yahudi" damgas yemiti, yle rivayet olunduunu biliyoruz. Resmiyette bu rivayet pek ok defa tekzip edilmiti, gazetenin sermuharririnin, 1949 ylnda, bunu yalanladn, yaynlamtm. Baz aratrmaclar da, siyonist kaynaklarda bir gazete ihtiyacna dair iaretlere rastlansa da Yahudi tekilatlarnca sermaye konduu yollu malumat olmadna dikkati ekiyorlar. Yerindedir. Ancak o zaman stanbul'da bir gazete karmak iin byk bir sermaye gerekmiyordu. Gerekeni, ak veya kripto Yahudilerden birisinin koymas mmkndr. Bu konuda da rivayetler babnda fazla fukara deiliz ve sonunda "Allah verdi" dahi diyebiliyoruz. Belki "Verdi" demek de yeterlidir; Allah'n hep kalpte olduu dnlyor, bu nedenle, ok zaman gsterilmediini biliyoruz.

47

Hrriyet, ok sert ve amaz, anti-Arap ve anti-Elen yayn yapmt. Hkmet'in "Kbrs bizi ilgilendirmiyor" izgisinde olduu tarihten itibaren, Kbrs politikasn bu gazete tarif etmi ve yrtmtr. "Kbrs Trktr" dernekleri yneticileri, bu ceridede alyorlard. Elen halk ve kavmine kar 6/7 Eyll Kyam ynetenleri de bu Ceride'den kyordu. Kbrs'n Osmanl'dan koparld zamanda, en gl emperyalist lke olan Byk Britanya'da Yahudi kkenli Disraeli babakand. Kbrs'n bir blmnn Trkiye'ye getii tarihte en byk emperyalist lke olan Amerika Birleik Devletleri'ni de bir Alman Yahudisi olan Kissinger ynetiyordu. Cumhurbakan Nixon idi, ancak Nixon, imdi reniyoruz, bir Yahudi gazetecinin aklad skandal ile, "watergate" deniliyordu, paralize olmutu, istifa ederek hapisten kurtulmann yollarn aryordu. Demek ki muzaffer askerlerimiz zmir'e girdiklerinde, 1922 Sonbahar, Filistin'de ngiliz mandas kuruluyordu. Ve 1948 ylnda, Trkiye, Amerikan mandas altna girerken, ilan 1947 Bahar'nda idi, Filistin'de, Israel Devleti ortaya kyordu. Bu arada, Trkiye'nin bir "i sava" ile paralize olduu da iddia ediliyordu. Bir birleik kap m, yoksa yapay ayrlk m; her halde masal'dr. Masallar da heyecan verebiliyor, 1922 ylnda, Trk askerleri, Elenleri Ege'den kovarken, Filistin'de, Israel zerinde ngiliz mandas oluturuluyordu. 1948 ylnda, Truman tarafndan, Israel Devleti kurulurken, 1947 ylnda, Trkiye, Amerikan mandasn davet ediyordu. 1958 ylnda ise, Israel Devleti'nin kurucu Babakan ve Osmanl tabiyetinden Ben-Gurion, tpk bir masaldaym gibi, tebdil-i kyafet Ankara'ya dtnde, srailoullar ile Trkleri, "tamamlayan kavimler, complementary nations, ilan etmiti. Hepsini not ediyoruz. Bu association dizisi masalmsdr. nanmak zordur, demek istiyorum.

48

OTUZ SEKZ
Copernicus'a, dnyay tahtndan indiren adam olarak bakyoruz. 1543 tarihli De Revolutionibus Orbium Coelestium nam eserini de, "masaldr inanmayn" anlamnda bir not ile yaynlamlard. lmnden sonradr. Notu, Bakrc'nn, soyad bu anlamdadr, kendisinin vasiyet etmesi ihtimal dahilindedir. Akdeniz'in Trk korsanlarn kontrolne gemesi ve byk keifler nedeniyle, ticari deerini yitirmi bir ehirde dnyaya gelmiti; dnyasnn kt ve yeryznn deer yitirdii zamandadr. Hangi zamandadr, Sleyman, alamasa bile Viyana'y kuatmt ve kukusuz, dnya gzeli Budapete'yi almt. Bunu, biz imdi byle anlamasak bile, zamannda Hristiyan Avrupa'nn nemli lde yle anladn dnmek durumundayz; Hristiyan'larn Tanrs ve bu arada Papa, Avrupa'y inanszlardan, infidel, koruyamyor ya da korumak istemiyorlard. Bu inan ise, inanszlk jeneratrdr. Osmanl imparatoru Sleyman ile Martin Luther'in mttefik olduklarn dnmemiz yerindedir. Ayn ekilde, Nicolas Copernicus'un iine inanszlk tohumu dm olmasa, bu kadar basit ve ayn zamanda bylesine grkemli bir devrimi gerekletirmesi mmkn deildi; Copernicus'un Dnm', Revolutionibus, gerekten devrimcidir. Ancak yine de tekrarlamakta yarar gryorum, ocuka basit ve bebeke kolaydr.

KNC BLM

49

Kuku yok, Lucien Febvre'nin On Altnc yzyln inanszlk asr olduu yollu hipoteze reddiyesini reddetmiyorum. Ancak, Martin Luther ve Copernicus'dan gayr Machiavelli ve Erasmus da bu adadr. kntsn, 1550 yllarna kadar uzatabilen Byk Veba'nn da, gszlk ve dolaysyla aresizlikleri nedeniyle, Tanr'ya ve Papa'ya, inanszlk rettiini reddedemiyoruz. On Altnc yzylda, inanlarn ve ballklarn zayflad mutlak doru'dur. Buna ise "ihtilali hal" diyoruz, "devrimci durum" da dendiini biliyoruz. Ancak buraya kadar, ihtilali durum daha ok ihtilaflarn kuvvatlanmas veya ittifaklarn zayflamas misli maddiyat ile tarif ediliyordu; bu tarif hala meriyettedir, amma, zihniyet ile aidiyet nizamlarn ilave ediyoruz. Demek, inanszlklarn yaratlmasna ayr bir nem atfediyoruz ve buradayz. Bu durumda ve her halde klerin dntrc olduu yollu marksizma teoremi ile bir kez daha karlayoruz. kler inanlar da kertiyorlar ve en sonunda en zor olan, en inanllarn inancn, sarsabildiklerini tehis edebiliyoruz. Dolaysyla, marksist analizlerin sadece madde kadaryla ilgilenmesi ve/veya cret ve kar endeksleri kartmas gerektii biimli iddialar demans sendromlar olarak grdmz tekrarlyoruz. imdi "Cumhuriyet" kmektedir; kendi zddn, temel ykclarn, yaratabilmi ve kendini, kendi devamndan koruyabilmek tutuculuuyla, kendi eliyle, zddna teslim etmitir. Mkemmel, drt ba mamur, bir k tablosunun nndeyiz; her k, dirijanlar babnda bir miyobi veya aymazlk halidir, bunu da tekraren mahade edebiliyoruz. O halde Cumhuriyet'in zdd kadrolar yetitirmeyi ve Cumhuriyet'i zddna teslim etmeyi, teslimiyetilerin anlamalar imkanszdr; buna "anlalmazlk teoremi" diyebiliriz.

Travesti'lerin eski hallerini anlayabildiklerini sanmyorum. Yine de daha iyi bir benzetme ile
anlatamadm iin zrlerimi yazabiliyorum; hal u ki, teslimiyetilerin, teslim ettikleri ile iirsel bir mnasebet iinde olmalar mmkndr, bu teslim edenlerin teslim alanlarla zdelemeleri halidir. Bir baka adan yaklaacak olursak, bakrcnn yapt ibrie tapnmas halidir.

50

Teslim eden teslim alann libasnda ise iiri bir hal var, demektir. Her k tahlilini, kke kadar uzatmak durumundayz. kenin kkn pr shhat ve inkraz (K:tkenme) tahlillerinden masun tezekkr edemeyiz. Peki ne yapmal, byle hallerde, bir balang olarak, ahsi copernicus revolution' salkldr. Bu sz, "kopernik devrimi yapyoruz" deyiini, Kant'tan karyoruz. Hep salk veriyordu. Nekahat'a alan kaplardan birisi diyebiliriz. Yine de zihin alemindedir. Ne kadar basitti; "ocuk ii" demek yerindedir. Nerede ise hi gzlem yapmad ve gzlemlerin hemen hemen tamam, Ptoleme Nazariyesi'ne uyuyordu; dnya sabit ve gne dnyordu. Uyumsuz gzlemler ise bir avucu tamyordu; bilim ve bu arada, teori mutlak peindedir, uyumsuzlar silmemektedir. Bilim'in demokrasi'den anari'yi anlamas ve anari'ye meyletmesi buradan kaynaklanyor; isabet tehis ediyorum. Devrim'in eii anlamndadr ve inat uyumsuzlar karsnda, devrim kanlmaz oluyordu; her devrimin kknde bir tr inat var. Dnyay hareket ettirdi, tahtndan indirdi ve gnei sabit yapt; uyumsuzlar da uyum gsterdiler. Devrim, ite budur. Ahenkli coku'dur. Arimed'in cokusunu hep biliyoruz ve Copernicus'un cokusunu, rkntsnden anlyoruz. Paradoks mu yoksa tarihli toplum ile fiziksel topran basks m; Balzac kralc idi ve ancak burjuva ve cumhuriyeti romanlar yazyordu. ernievski narodnik idi, ama, naif sosyalist romanlarn okumaya hi doyamadk. Tolstoy'un dindar olduunu biliyoruz; ama Anna Karenina'da Kont Karenin, ekim glerinin hi dna kamayan bir robottur, Rusya brokrasisi sanki Kont'un iine girmi ve tutsak etmiti. Sanki Karenin deil brokrasi hareket ediyor ve davranyordu; ilk robot-insan Kont Karenin'dir diyebiliriz ve Tolstoy'un dehas sayesinde, insan olduundan hi kuku duyamyoruz. Kopernik de bir Aristotales mridi idi, ama, bir yola kt ve sonunda, Aristotales fiziini ykt. stemeden yktndan emin olabiliriz.

51

Mustafa Kemal'in de yola karken, bu yolculukla, yktn ykacan bildiini syleyemeyiz. Masal olmas iin, banda, bilmediini sylememiz yerindedir. Buradayz. Asl yaratc olan, kollektivite'dir. Ve son derece maddecidir, ekleyebiliyoruz. Bizimki maddeci masal'dr. Trnn ilki mi; diyemeyiz.

ALTIN A VE MUSTAFA KEMAL

Otuzlu yllar anlamaya alrken konstrktif, "inaat", olduunu hep unutuyoruz. Dnyann, bir antiye olduu dnemdi. Devlet, zor'unu inaata veriyordu. Kandinskiy'in resimleri habercidir; hem fturist ve hem de inaat-plancydlar. Kandinskiy, Rusya Sovyeti'nden kt ve Bat'ya yerleti. Otuzlu yllarda Sovyetler Birlii'nde pyatletka ve Amerika Birleik Devletleri'nde new deal vard. Otuzlu yllarda, nerede ise, sadece bu ikisinin olduunu biliyoruz. Trkiye'nin, dnyann dnda olduu, kt bir masal'dr. Hep dnyevi rzgarlar ald ve kt rzgarlara bir meyli var. Tarihin kaydettii ok uzun ve ktlesel bir sava hala bellekteydi. Savalar, demokratist ve fenimisttirler; cephede ve cephe gerisinde zengin-yoksul ve erkek-kadn ayrmnn silindii yaam halleridirler. Savalarda, patron-emeki ve kadn-erkek ayrm olmadan insann, kendisi iin, sevildii epizodlar, savasz zamanlara gre, ok olmaktadr. Bu nedenle demokratizasyon zillerinin daha sk ald aralar olduunu biliyoruz; ayrca, Londra'da kadnlarn tek balarna sinemaya gidilerine ve sokakta sigara imelerine, ilk kez, savatan sonra, rastlyorduk. Feminist srelerdir, demek istiyorum. Minimalizmin elinde Cumhuriyet Trkiyesi'nin, bu modann dnda, kalabilmesini dnemeyiz. Aksine tm edebiyata ramen, Trk elitistlerinin, gveni tam bulduklarn da syleyemeyiz. yle ki, 1926 ylnda, Musul'un Byk Britanya'ya verilmesini artk sadece bir "hediye" olarak grebiliyoruz. Bunun arkasnda hem gvensizlik ve hem de gvensizlik olmaldr; ikincisi, Bat'daki lider emperyalist devlete yaranma kompleksinin bir dier addr. Demek ki, minimalist ve gveni tam duymam nderliin, bu modann, bu konstrksiyon rzgarndan etkilenmemesini dnemiyoruz.

52

Kald ki Gelibolu'da ok ve Sarkam'ta oka ve ktlesel lde, erkek krm yaamtk, okumu erkekleri kaybettik; maddeten, fenimizme giri yapmak zorundaydk. te yandan, uzun ve byk savalardan km hibir nderlik halk dmanl yapamaz, nk savaan, eninde-sonunda halk'tr, Gelibolu'da tek kahraman vardr ve halk'tr, Mara'ta "kahraman" olan halk'tr, Antep'te "gazi" halk'tr, Urfa'da "anl" hi kukusuz emeki halktr, dnyadaki rzgarlar bir yana, bunlar varlar, halkla itiyorlar. phesiz modernisttir, ancak ne lde orijinaldir, bu soruyu brakyorum, ama, Mustafa Kemal'den daha ok smet Bey'in damgasn almaktadr, geerken, buna iaret etmem verimlidir. Dndrc, demek istiyorum. Bir paradigma var, otuzlu yllar, Cumhuriyet Trkiyesi'nde "altn a" idi. Ayrca bu dnemde, yneten Mustafa Kemal Paa idi; "ayrca" yerine "nk" diyebilirdim. Analitik olmaya alyorum; yoksa, sol dnce ve tarih doktrininde "nk" dendiini biliyoruz. Sol doktrin, "altn a" ile Mustafa Kemal Paa arasnda mutlak bir ba kuruyor; sebepnetice rabtas tabir ediyoruz. Birisi varsa dieri yoktur; birisi dieri iin sine qua non halidir. KARANLIK ON YIL VE SMET PAA artlar ayn m? Moskova Muhakemeleri, Kemal Paa Hazretleri'nin yaamnn sonlarna doru almt ve bu muhakemelerin anti-sovyetik kullanm ise souk sava dneminde realize ediliyordu. Kald ki hem kinci Sava ve hem de Souk Sava', Kemal Paa Hazretleri hi gremedi. Grseydi; bu soru masalms tonik deerdedir. Belki de bu nedenle hi sorulmuyor, sormu oluyorum. Peki Kemal Paa'nn hi deimeyecei ve deimedii bir resmi gereklik olmakla birlikte, bir masal erevesinde, bunu, bir soruya dntremez miyiz, geri ben hep soruyu da ayordum. Hep 19 Mays 1919 tarihinden itibaren bir baka Mustafa Kemal olduunu yazyordum; aslnda Amasya bulumas ve "Amasya Tamimi" bir balang alnmaldr, dou diyebiliriz.

53

Hangi masal?, imdiye kadar bu sorunun sorulmam olmasna da amak zorundayz. Bandrma Gemisi'ne binen Mustafa Kemal ile, bunun da en iyi tan "oul" Abdrrahim idi, Amasya Tamimi'ni yazan Mustafa Kemal ok farkldrlar. Birisi stanbul'da rhtmda, orada kald, ve dieri Amasya'da, Erzurum'a geti. Farklln nedenlerinden birisi, hi kukusuz, ilkinde teslimiyet ve ikincisinde direni evresi olmasdr; buradan hareketle, Kemal Bey'i evresinden etkilenen birisi olarak grmek masallara uysa da masal kahramanlarna uymamaktadr. Masal kahramanlarnn ise tarihte yeri yoktur; varsa tarih sayamyoruz. Masal ile "resmi" tarih arasnda gidip geliyoruz. Atilla lhan, "hangi" sorusunu ok gzel altryordu, hangi sol, hangi bat ve saire, okuyorduk. "Hangi Mustafa Kemal" sorusunu soramadan aramzdan ayrlmas ayrca znt kaynamz oldu. Ama daha da yaasayd sormayacan biliyoruz; onunki bir mesih'tir. Mesihlik meslei, deimemek zerinedir. Biliyordu, emindi; mesih'ti, ne yazk kuku duyamyoruz. Bu masalda Mustafa Kemal deimektedir. Bu nedenle, hem gzlenenin ve hem de gzleyenin deitii bir hal ile karlayoruz; quantum fiziini artryor; zor bir problem olduunu kabul ediyorum. Kald ki ok erken bir zamanda, bizleri derin zntlere gark ederek, aramzdan ayrlmt; problemin daha da mkl hale geldiini kabul etmek zorunda kalyoruz. En verimli anda aramzda ayrlmasa, yaasayd, krkl yllar baka m olurdu; son derece speklatif olduunu kabul ediyorum. Ama sormay demans halinden kma da sayabiliyoruz. Ancak yine de, "hangi" szcn kullanmakszn "ne kadar" karanlk sualini formle edebiliyoruz. Cumhuriyet'in medar iftihar "Ky Enstitleri", k ve k ile, bu karanlk on yl iindedir. smet Paa Hazretleri'nin srarl savunucusu olduu toprak reformu da bu dnemde formle edilmiti; son derece radikal olduunu biliyoruz. Bu reformla, toprak sahipleri snfnn dzlenmek istendiini karabiliyoruz; ancak eninde-sonunda, bata Cavit Oral, Adnan Menderes ve Emin Sazak, byk toprak sahipleri, smet nn'y dzleyebildiler.
54

Bunda Paann Varlk Vergisi denemesinin de ok etkili olduunu tespit etmemiz yerindedir; "deneme" diyebiliyorum, nk, brani kavminden kimseyi zarardide edebildiine ihtimal vermiyorum, amma, tm fincanc katrlarn rktt kesindir. Buna ilaveten, kriptolar ad zerlerinde kripto'durlar ve dokunulmas sz konusu deildir, kamuda memur olarak alan yirmi kadar Yahudi yurttamz da iinden att ki, bu, bana, dilsizlerin kavgasn hatrlatyor, ok grltldr. Kukusuz bu tr eylemleri tasvip etmek imkansz; ama ok kktenci olduunu tehis etmekten geri kalamyoruz. erde dzleyici olmaya alyordu. Darda, en muktedir tepeye, emperyalizmin yeni lideri, Amerika Birleik Devletleri'ne balanmaya alyordu. erde acmasz ve darda etekleyen bir ahlak uyguluyordu; "ahlak" demek hayli zordur, biliyorum. On yllar karlatrmas yapma imkanmz yok, sadece bu ikinci on yln, smet Bey'li yllarn, pek de karanlk olmadna iaret etmek istiyordum. Kald ki, ilahiyat fakltesi ve okullara tercihli din dersleri de bu dnemdedir; bunlar Truman Doktrini erevesinde mtalaa ediyoruz. Kayzer Vilhem'den net olarak reniyoruz, ip ularn Msr' igal eden Byk Napolyon'da da buluyoruz, Orta Dou'ya giri, bir elde ibraniyet ve dier elde islamiyet tutmay zorlamaktadr. Truman Doktrini ve baba-oul Bush operasyonu da budur. yle byle, bu on ylda da, Truman ve ncesinde Missouri donanmasnn geliinden dolay biliyoruz. Dikte mi ediliyor; bu hi de nem arz etmiyor, tekeliyet nizamlarnda, eyann tabiatnda var. Bu nizam, dinsellie muhtatr ve Ortadou'da ise kendisini daha ok muhta addetmektedir. Hepsi bu, fakat, buradan bir de unu anlyoruz ki, islamn judaize olmasnn arkasnda baka dinamikler de var. Geerken not ediyoruz. Tekrar geriye dnecek olursak, kemalist altn a'n pek de aydnlk olmadn kolaylkla gsterebiliyoruz. Bir kez, dillere destan ve vle vle bitirilemeyen Sadabat Pakt'nn pek de tarafszlk ihtiva etmediinden emin olabiliriz. nk, Sovyetler Birlii yle takdir etmemek bir yana hayli rahatsz olmutu. Kald ki, ngiliz nfuz blgesindeki devletlerle arasndaki bir ittifakn tarafszl fazla hayalidir; Sadabat Pakt hep Londra izgisinde saylyordu. Bir edebiyattr ve hibir ie yaramadn biliyoruz.

55

EK BLG (K)

Kaynak: Vikipedi, zgr ansiklopedi (Siyasal Bilgiler Fakltesi retim yelerinin hazrlam olduu "Trk D Politikas" -Editr: Baskn Oran-)

Sadabat Pakt
Sadabat Pakt, Trkiye, ran, Irak ve Afganistan arasnda, 8 Temmuz 1937'de Tahran'da Sadabad Saray'nda imzalanan drtl pakt. Sadabat Pakt'nn imzalanmasnn nedeni olarak talya'nn Habeistan' igali gsterilir. Bu yorum yanltr. Bu pakt talya Habeistan' igal etmeden nce gndeme gelmitir ve yaklak iki yl sren grmelerde talya konusu tartlmamtr. Antlamann maddelerine bakldnda da talya'ya kar ak veya kapal bir tedbir bulunmamaktadr. Bu paktn nedenleri ksaca unlardr: 1) Snr sorunlarnn kalc ekilde zlmesi (pakta ye devletlerin tmnn ran'la snr sorunu bulunmaktayd. Ayrca bu snr sorunlar nedeniyle zellikle Trkiye-Irak-ran geninde Krt airetleri snr tanmayan isyanlar yapmaktayd. Bu paktn imzalanmasnn en nemli nedenidir. 2) lkelerin bamszlklarn vurgulama istekleri (Smrge ve yar smrge dnemlerinden ksa sre nce kurtulabilen bu devletlerin bamszlklarnn vurgulanmas son derece nemliydi). lk defa bu amala, 2 Ekim 1935'te Cenevre'de Trkiye, ran ve Afganistan arasnda l bir Antlama parafe edildi. Buna daha sonralar Irak da katld. Daha sonra Irak-ran snr antlamazlnn zmlenmesi (attlarap uyumazl), Trkiye ile ran arasnda dostluk erevesi iinde snr sorunu dahil her alan dzenleyen Antlamalarn akti, 8 Temmuz 1937 tarihli Sadabad Pakt'nn imzalanmasna imkan vermitir. Taraflar antlamada genel olarak birbirlerinin i ilerine karmayacaklarn, ortak karlarn ilgilendiren hususlarda birbirlerine danacaklarn, birbirlerine kar saldrda bulunmayacaklarn ve snrlarnn korunmasna sayg gstereceklerini taahht etmilerdir. Ancak paktn temel nedeni olan Krt airetleri sorunu, 7. maddenin u ifadelerinde sakldr: "Batl taraflardan her biri, kendi snrlar iinde dier batl

taraflarn kurumlarn ykmak, dzen ve gvenliini sarsmak veya politik rejimini bozmak amacyla silahl eteler, birlikler veya rgtlerin kurulmasn ve eyleme gemelerini engellemeyi ykmlenir".

kinci Dnya Sava ortamnda antlamann dier maddeleri ilevsiz kalm, fakat 7. madde anlamann devamn salamtr. Sadabat Pakt, 1979'da ran'daki yeni rejim Pakt fesh ettiini ima edene kadar hukuki varln srdrmtr.

Resmi tarih, "Olaylarla Trk D Politikas", bu ynde iaretler veriyor ki "pakt, antirevizyonist devletler, zellikle ngiltere tarafndan da olumlu karlanmt" yollu yazyor. Devam da ediyor, "aslnda Pakt'n imzalanmas srasnda, Irak hala ngiliz nfuzu altnda bulunuyor", dier paktlar, ran ve Afganistan oldular ve hep Sovyetler Birlii'ne kar mevzi peinde kotular. 1937 ylnda imzaladlar, Souk Sava balarnda tmden unuttular. Tam bir hikaye'dir; diyebiliyoruz. Devam ediyoruz, nce not etmitim, Truman Doktrini'nden nce Amerikan donanmas stanbul'a gelmiti; tarihimizde pek az rastlanan bir bayram havasnda ve sevinlerle karlanmt. nsanlarmz kayklarla ve yzerek Marmara'ya alp Missuri'yi karladlar. Benim bydm liman kentinde de, her Amerikan sava gemisinin ziyaretinde, ehrin, bayramlklarn giydiini hatrlyorum. ok kktm, ancak babamn kereste fabrikas umumhaneye ok yaknd, haftalarca nceden umumhanenin temizlendiini ve badana edildiini hatrlyorum. Gemi gn, Trk ve Amerikan bayraklar ekilip ekilmediini hatrlamyorum. Amerikan bahriyelileri, "madam ik ik" diye soruyorlard, her halde ilkokul birinci snftaydm, okulun ad ok hotu, "Mithat Paa", ben sokaktan ngilizce renmeye balamtm, Amerikanca "genelev" byle syleniyordu. Bunu hatrladm iin, Missuri gnlerinde, stanbul'u etd ederken bu tr detay ihmal etmiyordum. Abanoz Soka bayramlklarn giymiti; emperyalizmin girii bu kapdandr. Emperyalistler, pencereden deil genelev'den giriyorlar ve hep, ahlak genelev'letiriyorlar. Bu, ahlakszlatrma, aama aama'dr; en islami ada, "fahielik devrimi" de yapld ve fahielik butlan ile malul hkmedilerek, genelevler medyada kuruldu. Hem gnlk ve hem de aikar oldular.

56

Emperyalizm ne zaman m geldi, donanmalara ve umumhanelere bakmak isabetlidir ve yerindedir. Bu adan tetkik ettiimizde 1929 yln gryoruz, "kahpe" stanbul bir daha dekolte giysilerini giyiyor ve gerdee hazrlanyordu; doru kahpe, gerdee girmekten bakasna hi heves duymamt ve Byk Britanya mparatorluu'nun bir filosu stanbul'a geliyordu. Geldi, stanbul gnlerce gelinlik ve gerdekliklerini giydi ve karmad; filo ile karlkl ziyaretler ve balolar hibir zaman ihmal edilmemitir. Balolarn, resmi ve mecburi olduu yllard. yleyse, hangi on yln daha parlak veya karanlk olduunu sylemek kolay olmamaktadr. Belki her iki on yl da gn batm saymak daha verimlidir. Trkiye ne zaman m bamszl tatmaya balad; grkemli ve onur taran altml yllarda, zmir'in genelev kadnlar, evlerinin kapsnda, Amerikan bahriyelilerini almayacaklarn ilan ettikleri zamandadr. Ayrca Dolmabahe'den Boaz'a atldlar; reel tarihtir ve kertme kararnn da bu tarihte alndn hep yazyoruz.

CUMHURYETN KOPERNK DEVRM

Devrim udur, altn a otuzlu yllarda da ynetim smet Paa Hazretleri'ndedir. ktidar, smet Bey'lidir, demek istiyorum. Bu masalda aksini dnenlere ayorum. Maddecilik, kanlmaz grmek ve karmaktr. Olan, zorunlu saymak, anlamndadr. Zorunlu olan ise zor'un trevidir; sonu, iktidarndr. Byle bakabiliriz. ki nokta var; 1937 ylnda smet Paa'nn babakanlktan tard edildiini ve yerine Celal Bey'in geldiini kabul edebiliriz. Ancak 1950 ylnda, resmi tarihte tahsili "hususi" geen, rivayete gre ise l'Alliance niverselle Israelite de okumutu, Profesr Avram Galanti haber veriyor, bizim masalda "gerek" budur, Celal Bayar'n daha ilerde cumhurbakan olduunu da biliyoruz. Bu son noktaya bakarak cumhurbakan olmay istedii neticesini karyoruz. Her halde daha nce de istemitir; en msait dnem olarak, Byk Kurtarc'nn "son babakan" olduu tarihi teklif edebilirim; babakan iktidar demektir ve devletin zor'unu elinde bulundurmaktadr.

57

Peki namzetliini dahi telaffuz edememesini nasl izah edeceiz; imdiye kadar byle bir izahn olmamas, byle bir sualin bulunmamasndan neet etmektedir. imdi, bir masal mesabesinde, byle bir suali vaz etmi haldeyiz. Her halde, demokratik terbiye veya hrmet ile aklayamayz. Resmi tarihte olabilir, masallar, daha Darvinisttirler; daha maddeci cevaplar peinde koarlar. Gizli Tarih'in her zaman darwinist olduunu tekrarlyorum, "viable" izgilerin arpmasn anlyoruz. Bir de Hipodrom Vaka- var, Mustafa Kemal Paa Hazretleri cumhurbakan ve Celal Bey babakand, ama, smet Paa'y tribnlerde gren halk, "bizi neden brakp, gittin" mealinde nmayi yapmt, grlmemi bir itir. Bu nmayiten Kemal Paa'nn ok rahatsz olduuna dair rivayetlere sahibiz. Bir de, bu nmayii, smet Paa'nn "adam" Ankara Valisi Tandoan'n tertipledii iddias var, manasn daraltmak istiyorlar. Gzel ama, sonra, Tandoan neden iten atlmad; demek ki ipler smet Paa'nn elindeydi. Doru, masalmz da bu imadadr. Ol tarihte zor, smet Bey'lidir ve bir dahi tehis eyliyoruz. Yaamak ve olmak, maddecidir. Byk Kurtarc'nn aramzdan ayrld zaman yerine hi kimsenin aday olmay bile dnememesi son derece dndrcdr; smet Bey'den bakasn dnemediler. Neden, "minimalist" szcn kullandm, o kadar m; artk zerinde duramyoruz. Olan olmutur; ancak bir gizli tarih sz konusu olursa sorabiliyoruz. Peki, otuzlu yllarn bandaki Serbest Frka'nn kuruluunu ne ile aklayacaz; nmzde sadece "demokrasi" denemesi var. Buna ise iki itiraz serd edebiliriz; birincisi, gerek tarihte "deneme" olmayacadr. Deneme veya deney'in laboraturarda olduunu biliyoruz ve kald ki, ok acmasz olduu kabul edilmedike, bir liderin en yaknlarn kobay olarak kullanmasn dnemiyoruz. Mustafa Kemal Bey'in kadim refiki Ali Fethi, hemireleri Makbule, Ayc Arif telef edildiine gre geriye kalan en mutemeti Nuri'nin Serbest Frka'ya iltihaklar, "deney" hipotezini nakz etmektedir. Bunu, olsa olsa, "ben de oradaym" yollu telakki eyleyebiliriz; g yatrlmaktadr. Ve en mhimi yatrlan g yetmemitir, sonunda bunlarn ne hale geldiklerini hatrlayabiliyoruz; her halde bir masal slubunda attan dtklerini idrak edebiliyoruz.
58

Ne demeli; her halde, Kemal Paa, altn a otuzlu yllarn banda, iktidar, smet Paa'dan almaya alyordu; egemenler, aralarndaki kavgay kendi aralarnda zemedikleri zaman, halka bavuruyorlar. ok zaman da bavurduklarna piman oluyorlar; zmir nmayilerinin tahlili kolay olmasa bile, halkn cumhuriyetten honut olmad deerlendirmesi yaplmt. Kemal Paa Hazretleri'nin, yklmadka, iktidar smet Bey'den koparmann imkanszln idrak eyledii gnlerdi; bir kabul var. Kl Ali mi, Atatrk'n Klc demek yerindedir, stiklal Mahkemesi'nin savcs olarak ka kiinin idamn istedi, sadece bu sorunun cevabn bilemeyeceimizi biliyoruz. Atatrk'n zaman zaman sesi ve zaman zaman gz idi; bir dnem yalnzca "kl" oldu, anlarnn bir yerine, Serbest Frka'nn kuruluunu anlatrken, "meydann bo kalmas, bu bo meydanda smet Paa'nn istedii gibi at koturmas Atatrk' rahatsz ediyordu" haberini sktrmas ok tuhaftr. Ancak bir masal erevesinde okunabileceini biliyorum. Masal m, Kl Ali'ninkine bakarsak, hakim-i mutlak olan smet Bey'di. Hatrat, ezbere deil de benim tertip ettiim masala gre okunacak olursa gerekten inanlmaz ve bu nedenle de masal'dr; Topu hsan, ttihat ve Terakki dneminde de nemliydi, katib-i mesul olmutu, Kurtulu Mcadelesi'ne erken katld, Topu hsan olarak maruftu, stiklal Mahkemesi'nde reis olacak kadar mutemet bir kimseydi. Bahriye Vekili dahi idi ve sonunda, Yce Divan'a gnderilen ilk bakan unvann da kazand. Mustafa Kemal'in yaknyd, ama "yavuz-havuz" davasnda mahkum olup hapis yatt; yattktan sonra da Kemal Paa'ya "ellerinden perim" misilli hrmet yolluyordu. Peki neden mahkum oldu, Kl Ali'ye gre, Kemal Paa Hazretleri, Topu hsan'n masumiyetinden hi phe etmiyordu, ama, smet Paa'ya da hi gc yetmiyordu. Bu masalda gsz olan Kemal Paa'dr. Kl Ali, bunu, "hsancm" diye sze balayp, "smet Paa'nn, 'ya o, ya ben', diye srar karsnda Atatrk, onu atp seni iktidara getiremezdi" cmlesiyle aklamt. smet Paa, Kemal Paa'nn evresinden denizcilik bakan hsan' nce Divan'a ve sonra da kodese havale ederek iktidarn ellerinde olduunu gstermek istemiti. Korkuttuu ve gsterdii kesindir; iktidar oyunu, eninde-sonunda bir korkutma sanat'dr, bir daha temaa ediyoruz.
59

Sonra, Serbest Frka adna zmir'de yaplan nmayi ile yaknnda, Menemen'de, astemen Kubilay'n katledilmesi ayn ynde iaretlerdi. Birisi kapatlm ve dieri idamlarla karlanmt; dorusu, olduka msait erait iinde olduka kolay idrak edilen Cumhuriyet'in idamlara bu kadar kuvvatl bir temayl gstermesi son derece calib-i dikkat'tir. Pek de dikkat edilmediini tespit ediyoruz. smet Bey, kapatlmasnda bir dahli olmadn ima etmektedir. Fethi Bey devam etseydi, glkleri yenerdik ve kar karya iki parti o zaman yerlemi olurdu; "ben bu kanaati muhafaza ettim" diyordu. Amma, ekliyordu, "Atatrk, ilk tehlikeleri grdkten sonra bu gre asla itibar etmedi." Kemal Bey'in "temkinli" olduunu hep anlatyorum, fakat, temkin ile panik arasndaki makul snr lemiyorum ve makul olmayan gremiyorum. Mamafih, tehlikeleri abartm olmas da ihtimal dahilindedir. Peki, tam bu zamanda, Byk Kurtarc'nn bir trene binerek, mtehassislerden mrekkep bir erkan ile, Anadolu'da fact-finding turuna kn da analiz etmemiz gerekmektedir. smet Paa'nn ikinci adam rolne mi raz oluyordu; sylemek zor, ama yaplan, birinci adamlk sayamayz. Otuzlu yllarda glen hibir resmine rastlamyoruz. Kemal Paa'nn pek ok srrn grnmez mrekkeple yazmaktan geri kalmam olan Falih Rfk, her okuyuta satrlarn arasna sktrd bir srr daha buluyoruz, Paa Hazretleri'nin kurulu Cumhuriyet'e artk ok uzaktan baktn da not ediyordu. Paa, mstani idi ve heyecan duymuyordu; bunu da, reniyoruz. rfan & M. Olga, baka yerlerde rastlamadmz bir tesbit ve tehis ile karmza kyorlar, he had always been a difficult man to approach, now he became more so, yazyorlar. He grew moodier, more lethargic; bunlar da eklemekten geri kalmyorlar; neden ve nasl yazyorlar bilemiyorum. Sk sk karamsarla den, saatleri birbirine uymayan, yaam enerjisini srekli yitiren bir nder tehisine, hi kukusuz, masallarda yer yoktur. Belki de bu nedenle, artk daha ok manevi evlatlaryla vakit geiriyordu, bazen, ankaya Kk'nde, silah arkada yksek paalara, soyunmalarn ve gre tutmalarn buyuruyordu ve gne dil teorisi ve tarih tezi ile urayordu.

60

_______________ mstani (TDK) sfat, eskimi (mstani:) Arapa 1 . Elinde olanla yetinen, doygun. 2 . mecaz Nazl davranan.

Dier ilere ise smet Paa bakyordu; o zamana ait her trl iaretten, Byk Kurtarcnn, smet Paa Hazretlerinden ok ekindiini karabiliyoruz; bu noktada hibir kukumuz yoktur. smet Bey'i gler yzl bulursa rahatlyor ve ask suratndan kayglanyordu. Bu bir intiba olup, maateessf, smet Paa'nn geriye braktklar arasnda bununla tenakuz halinde bir habere rastlamyoruz.

PEYGAMBERLER VE ALLAH ZERNE

Savclar, Trke "peygamber" demektir, Tanr'ya neden muhtatrlar; Tanrlar hep peygamberlerin kelamndan tanyoruz. phesiz, bu kelamn, Tanr katndan indiini, bizzat peygamberler sylyorlar; mminler de hep "peygamberimiz efendimiz buyurdular ki" demektedirler. Kald ki, islamdaki nl kelam gerekten nemlidir; "la ilahe illallah" sznde, ilk blm, "allah yoktur" anlamndadr. kinci blm ise "benimkinden gayri" demek oluyor ki, biz yine de, Allah', peygamberden renmi oluyoruz. ok garip, sadece peygamberlerin Allah'larn biliyoruz. Hristiyanlk'ta durum bir lde deiik grnyor; Ces'sz Allah' dnemiyoruz. braniyet ve slamiyet'te, Tanr'y, peygamber hazretleri haber veriyor ve tantyor; peygamber de, bu nedenle olabilir, haber-veren anlamndadr. byk dinde, musevi, muhammedi ve isevi, bilgilerimiz bu erevededir. Sabetai'de ise daha farkl bir anlatma sahibiz. Bata byk otorite Scholem, Sabetay Sevi'nin, "mesih", Allah demektir, olmak trnden bir fikri ve temayl olmadnda nettirler. Bu Filistinli Nathan'n fikri idi, "sen Tanr ol, ben peygamber" diyen odur. Sabetay'n byle bir teklif bekleyen bir hali olduunu kabul ediyorum; ancak, btn kurgunun Nathan'a ait olduunu ise btn kaynaklar kabul etmektedir. Demek ki, en azndan sabetayizmde, Tanr'nn, peygamber tarafndan yaratldn gryoruz. Demek ki, peygamberlerin, Tanr'ya ihtiyalar var. yleyse, Tanr'ya ihtiya, ncelikle peygamberlerde ortaya kyor. Bunu son derece artc buluyorum.

61

Byle bir noktaya geliimde, iimden hi karamadn ve bir trl tatmin edici bir cevap bulamadm, bir soru'nun yeri byktr. Lenin, neden, "ben marksistim" diyordu; to Delat' (*), Marx'ta yaplm en nemli revizyondur; kapal olan sistemi ayordu. Baka nedenler de ekleyebiliriz; neden Marx' o kadar ycelttiini ve o kadar bal olmamasna karn, pek bal grnmesini anlayamyorum. ddias, iddia'dr. Ayn sorudan, Kemal Paa versus smet Paa dzleminde de kurtulamyorum.

62 ________

(*) (K Not:) to Delat, Ne Yapmalnn Rusasdr. Ne Yapmal, Vladimir lyi Leninin kitabnn addr. Bu kitabn elektronik ortamda kopyas iin bkz. http://www.kurtuluscephesi.com/lenin/neyapmali.html

NC BLM

YRM ALTI

"i sava" ilan etmitim. Sava'lar ile i savalarn ilanlar birbirinden ayrlrlar. savalar bilim adamlar ilan ediyorlar; bazen yorumcular veya politikaclar adlandryorlar. Ancak kabul ettirenler, bilim adamlardr. Tarihiler, demiyorum; i sava ilan da bir hayal gc gerektiriyor. Umumiyetle vaka-i nvis'lerde eksik olduunu biliyoruz. Tarihiliimizde, her zaman olmasa bile imdilerde, en ok teori'ye muhtacz. laveten, iki buuk asr evvelinde byk mverrih Gibbon haber vermiti, Trk tarihileri hep kazanan hizbin kulu oldular; "resmi" tarihidirler, anlamndadr. Halbuki "i sava" bir teorik konstrksiyon'dur. Resmiyetten bekleyemiyoruz. Arada ne fark var, "i sava" eninde-sonunda bir peryodizasyon denemesidir; tehisi ve tanmnn zor olduunu hemen kabul ediyoruz. Ayrca ad zerinde, bir peryodizasyon mesaii olduu iin, hudutlarm izmek bal bana muamma ve mnakaa konusudur. Normal savalar, ilan ya da hcumla balayp bir mtareke ile bittiinden bu tr sorularla karlamyoruz.

63

Bu kadar deil, "i sava" teorik bir kategori olmak durumundadr, not etmi haldeyim; demek ki, devlet kuramn ilgilendiriyor. Peki devlet nedir, "devla" ya da "commomvealth", her ikisinde de bir "refah" hali var, "devla" szcnn, ok eli Arabik dnyada, kadn asndan, srann kendisine gelmesi anlamnn olduunu da biliyoruz, ite o geceye "devla" diyoruz. Demek, devlet'te mutluluk, mutlak olmamaktadr; "zor hali" diyebiliriz ve bunun mutlak olmas esastr. artl, "meruti" olsa da , tebaa asndan zor mutlaktr, "art", zor'un icra edilmesinin taksimi manasndadr. yleyse, devla'y, gnen deil, mutlak zor belirliyor; zor'un kalkmas, devlet'in zlmesine baldr ki teorik planda ve ngilizce lisannda "wither away" de denmektedir. Bizde en mkemmel "i sava", mkemmeliyet'i yine, teorik planda drt-ba bayndr anlamnda kullanyorum, "fetret" devri idi, "karde sava" denmesi cehaletten neet ediyor; avami bir tabir diyerek yumuatabiliyorum, i sava idi. Hi kimsenin zor'u, her yere ilemiyordu, boluklar vard; zor'un ilemesinde boluk haline "i sava" diyoruz. sava, anari'ye yakn bir hal'dir. Bu demokrasi'ye ok yakn olduu, anlamndadr. Demokrasi ile anari ayn eiktedirler. Bunu, bu tespiti, nce Hobbes'a ve sonra Montesquieu'ye borluyuz. Tarik-i ilm ile ise buradayz ve bunun d, vulgarizasyon'dur. Demokrasi, vulgarizasyona en yakn durum'dur. Biz ok uzandayz. Hobbes, anari'yle eikda olduu iin demokrasi'den uzak duruyordu. Biz ise, vulgarizasyon ile zdeleebildii iin uzak kalyoruz. Aklk getirebildim mi, sanmyorum, doas gerei karktr, bir teori vaz ve bir de bundan ayrlma var, yan yanadr; birincisinde, genellikle cephe gerisinde, komutanlar ile cephede "sra askerleri" var; adszdrlar. kincisinde ise sekinler savamaktadrlar. Birincisi neferlerin ve ikincisi sekinlerin krmna yol ayor. Bu nedenle birincisi bitince, bitmemektedir; ok byk felaketlere neden olmuyorsa, bir devamllk tespit ediyoruz. savalar, benim ilan ettiklerim trnden uzun ya da "byk" ise, mutlaka dzen deitiriyorlar. ncsn 1966 ylndan balatyorum, devrimci-gazeteci ve bir tr kendi halinde filozof, lhami Soysal'n, merkez-i pay-i taht'ta, erkan- harbiye zabitleri tarafndan, meyannda kk zabitler dahi bulunuyordu, gpegndz karlp dvlmesi, bir i sava ilandr.

64

Meru zorun durup gayr-i meru zorun uyguland bu anda, bu ayr zorun banda Recai Ergin bulunuyordu; sonradan korgenerallie kadar ykselen, genelkurmay "iinde ok nemli grevlerde bulunan ve Turgut zal'n cumhurbakanl dneminde, ki i sava devam ediyordu, cumhurbakanl kknde istihdam edilen Recai Ergin'i tehis ediyoruz ve yazyoruz. lan, bu ereve ve merkezdedir. R.Erginin, bunu, kendi inisiyatifi ile balattn dnemiyoruz. Bu masalda Korgeneral Recai Ergin'i, bir i sava tehis ediyoruz. zal, Recai Paa'y intihab eylerken kendisini de tespit eylemi olmaktadr. Duhul eylemektedir ve yerini alyor. Biti tarihi ise ok zor ve daha byk, ayrca daha geni evrelerin katlmyla, tartmalar gerektiriyor. 1996 Susurluk arpmas'n veya izleyen yln 28 ubat'n, biti sayabiliriz; her ikisinde de, bir birbirinden ayrlamyorlar, bir restorasyon aray vard. Ama burada asl soru, udur; "bitti mi?", bitmemi olmasna meylediyorum. Teorik zorluklarmz ortadadr. Hudutlar tartmaldr, ancak, "mkemmel" bir i sava olduunu gryoruz. Mkemmeliyet, trnn en gelimi ve btn unsurlarn iermesinden kaynaklanyor; iaret etmitim. Mahallelerin mahalle komiteleri tarafndan idare edilmeleri bu peryodtadr. "Devlet" giremiyordu ve nk, orada devlet vard. sava, i ie iki devletin atma durumudur. Birisinin embriyonik halde olduunu anlyoruz, ancak teori dzlemindeyiz ve ayrca, devletin sadece reym halde olan gzeldir. Demokrasi'ye en yakndlar. "Reym" halden, sz ediyorum.

Small is democratic, bunu diyebiliyoruz. Buradan hareketle "kk gzel'dir" deyiini de ekleyebiliyoruz. Eer sadece Antik Atina demokrasi'yi grd ise, btn polis'ler kk olduu iindir. Demek ki "demokrasi" basit meta ile yan yana gidiyor; trampa a bile diyebiliriz. Yz yze olmak esas'tr. Ne yazk imdi sadece i sava'ta var.
ldrmeler de yz yze idiler. ldrlenler bilmiyordu ve ldrenler biliyordu. Failler mehul olmayp malumdular, demek istiyorum. En gzel insanlarmz tasfiye ettiler.
reym (TDK) isim, eskimi, anatomi Arapa Oulcuk.
______________

65

Meydan, en gdk ve en hdk olanlara, braktlar. Btn kabiliyetleri kuruttular. dare'yi btn kabiliyetsizlere devrettiler. Btn inanllar yaktlar. Ortalkta olanlarn hibir inanc yoktu ve daha da nemlisi, insann inanl olabileceine de inanmyorlard. Bu ok nemli tespiti, Marx'a ve daha dorusu Marx vastasyla, Tocqueville'e borluyuz. Turgut zal'n, Tansu iller'in, Erdal nn'nn hibir inanc yoktu ve her de en ok, inanl insandan ekiniyordu. Sadece n setim, inanlar olmad iin yaadlar ve inanl olanlardan korktuklar iin, kalan inanllar da yok ettiler. Sonunda, meydan braktklarna bakarak, zal', illeri, nn'y, bakalar da var ve sadece n adlandryorum, arar olduk. te bu i sava'tr. Uur Mumcu'yu, Eref Paa'y ve zal'n kendisini de bu savata kaybettik. Sivas'ta, bir tabur gzel insanmz cayr cayr yaktklarnda, Erdal nn iktidardayd. Beni her zaman iten yzndeki glmseme yine yzndeydi; i sava mask, ite kefediyoruz. sava, devlet idaresini, inansz, inan dmanlarna brakan sava trdr. zal, sadece tom miks okumakla vnyordu. iller, ittifaken kabul gren, bir byk gafz idi. Erdal nn, bir cmleyi doru drst kurarsa taraftarlar bayram yapyordu. O halde bylece, tadad ederek, ampirik yoldan ve endksiyon metodu ile i sava' gstermi oluyoruz; zal ve iller ve Erdal nn, gsteren'dirler. Kontribsyonlarndan dolay teekkr hissi ile mebuyuz. Tekeliyet'e gei mi; tekeliyet'te, ynetenler idyo ve ynetilenler sr'drler. Bir tek kendilerine inanlar vardr. Krm grmedikleri iin, likidasyonu anlayamadklar iin, geldikleri yere kendilerinin geldiini sanyorlar. Yuvarlandklarn, itilip kaklarak, bir sandalyeye oturtulduklarn anlamalarn bekleyemiyoruz. Tr, hep byledir. Tekeliyet'te ynetenler, isizdirler.
66

Sonular hep ayn olmuyor, normal zamandan farkldr. Tanzimat da, Cumhuriyet de bir i sava'tan sonradr. Bu ncden sonra "tekeliyet mi; bitmemesine meylim bu nedenledir. Bu bir masaldr ve hep iyi olan, dileyebiliyoruz. Birincinin sonuna dnyoruz, Kemal, 1840 doumludur, yle ise, birinci i savatan 14 yl, 1806-1826, ve Tanzimat ilanndan 1 yl sonra, dnyaya gelmi olduunu hesaplyoruz. Namk Kemal, Trk aydn tarihinin harika ocuudur, ad yasak oldu, ad sembold ve sadece "Kemal" dediler. lk tiyatroyu, ilk roman, bir lde ilk politik gazeteyi, Trk aydnnn siyaseten menfi olmasn, srgne kmasn, hepsini hepsini, bu mucize ocua borluyuz. Nazm Hikmet'in, Kemal'i bir put sayp ykmaya almas ok byk talihsizliktir; ykamad, seviniyoruz. Hep yce tuttuklarm arasndadr. Bir kii deildi ve yetiemiyorum. Neden daha nce gelmedi; soranlayz, nk, gelemezdi. sava hemen izleyen dnemde sadece aparatikler oluyor; hayal gc, cesaret ve yeni'ye ynelme kabiliyeti yok olmaktadr. Kemal, inasi, Agh, son ikisi "bilen" anlamndadr, daha nce gelemezlerdi. Genellikle, bugnk Cihangir'de oturdular, Pera'dan Sra Selvi yolu ile ayrldlar; sanki bunlar iin kurulmutu. Avrupa'da, Polonya'da, 48 htilali'nde yenilenlerden bir bl buraya geldiler, Nazm Hikmet'in, muhtemelen Yahudi olan ihtilalci-yzba byk-dedesi, paa oldu, ou, Pera'da kahvecilik yapyordu, Kemal, bu kahvelere gitti, "hrriyet", sohbet ediliyordu. Kahveler, mektepleri oldular. Ve bu arada kalem'e girdiler, her sabah, ellerinde bastonlar, Kabata skelesi'ne indiler ve buradan ya Bab- Ali'ye ya da skdar'a bindiler. "Gen Osmanllar" bunlardr ve ilk Merutiyet'i ilan edebildiler. Kazananlar arasnda yoksa, ufuk yenildiyse, kalanlar ufuksuzdurlar. Yalnzca bkmede ustadrlar; marjinalizme meylediyorlar. Ortada 1906-1926 var; bu i sava, minimalistler ile maksimalistler arasnda bir sava olarak da yazabiliriz. Banda deilse de sonunda budur. Bu savata maksimalistler hep krldlar; kalanlar minimalisttirler. Cumhuriyet, 1926 ylnda kuruldu. Minimalistlerin galibiyeti ile yattr.

67

Kuranlar da, ekseriyet, minimalisttiler. savalar, yeni dzen douruyorlar. Doum sancldr, mutlak gbek kesimi gerektiriyor; az veya ok, ama, mutlak kan var. Sadece maksimalistler mi; tm tanklar, hibir tanklk brakamadan yok oldular. 1926 ylna geldiimizde, Zbeyde Ana, mmtaz evlad hakknda, bir tek szck bile brakmadan bu dnyadan ayrlmt. vey Babas Ragp Efendi'nin akrabas, belki sevgilisi ve belki metresi, Abdrrahim'den Vamk Volkan'n baak ettii bilgi krntlarna gre, bir ara ankaya Kk'nn hanm Fikriye, bir gn ankaya yokuunda l bulundu, intihar etmi olmas mmkndr, ama, ldrldne inananlar da biliyoruz. Demek ki, i sava'lar, bitmemi yaamlarla doludur. Biz sadece ankaya'dan bir Fikriye getiini biliyoruz. Aslnda bilmiyoruz, sadece duyuyoruz. Modern ve pek feminist, Uakizade Latife, 1926 ylna gelindiinde, oktan Mustafa Kemal tarafndan boanm ve diri diri mezara konmutu. Bu svire'de okumu cesur kadnn, die dokunur bir tek not bile brakamamas, ne derin korku iinde yaadna ve daha dorusu yaatldna da iarettir. Sanki, ankaya'da yaamamtr, yaamlarn silindii bir dnyada idiler. Ne beceriksiz bir oyun, kt bir bulvar tiyatrosu, ikide bir Latife'yi anlatma iddias ile kanlar, yllar yl, ayn temcit pilavn sunuyorlar. Bunlardan tek renebildiimiz, ne lde ksrlatklardr; eski ve bunamlara zg sorularn dahi dna kamyorlar. Doru, i sava'lar hep korku retiyorlar ve korku brakyorlar. Latife'den gayr en yakn muhtemelen Albay Arif idi, kurtulu sava srasnda bir ay besledii iin "Ayc" Arif olarak da biliniyordu, Mustafa Kemal ile omuz omuza dolaabiliyordu, bu hal, eitli dedikodulara da yol aabiliyordu, zmir Suikast erevesinde asld. Hep aslmayacana inanyordu, en yakn arkada Mustafa Kemal batayd, "oyundur, aslmam" diyordu. Asld.

68

Ama, Byk Kurtarc, gerekten bata myd; masallar, inanlmaz sorular ile almaktadr. Bu soru, yirmi be-yirmi alt ylna aittir; Cumhuriyetin kuruluu olarak teorize ediyoruz. Ancak yleyse, Hegelyen dnyada reeldir. Ve bu bir masaldr, Cumhuriyet kurulurken, Byk Kurtarc bamzda myd, bunu sorma cretini kendimizde buluyoruz. Eer yoksa, Gazi'yi ibra ediyoruz. Masalmz bilerek yazdm kesindir; "ibra" etmenin kendisinin iyi olduunu da biliyorum. Bir soru, bin soru'ya kapdr. imdi alan udur, Mustafa Kemal hi bata oldu mu? Bize "ite yneten" dedikleri zaman, hep ynetilen olmas ihtimali var. Doru mu; "masal" mikyasnda doru'dur ve doru'dan daha doru da diyebiliriz. Ama hep kuku duyuyorum.

MAKSMALSTLERN SONU
Bolevizm lugatndan karyoruz; kapsam geniletmeye alyorum. On Dokuzuncu yzyln sonu ve Yirminci yzyl banda, Rusya'da sermaye snfnda demokratik damarlar bulanlar vard. Lenin, zaman zaman, kapitalistleri de robot olarak yazyordu, ilerindeki reform damarlar, Komnist Manifesto'nun kt mirasdr, kapitalistleri, mezarlarna yaklatrdklarn bilseler de, belli demokratik programlara mahkum ediyordu. Politik deillerdi, ekonomist burjuvazi resmediliyordu; bu birinci aamadr. Belki narodnik savlardan etkilendiler ve belki gelien mcadele eitiyordu, bir adm geri attklarn biliyoruz. Politize olmu sermaye snfn dnememi olmak, Marx ve Lenin dncesinin byk zaafiyetidir. Burjuvazinin ocukluk izgilerini, olgunluk dnemlerine ve hatta monopoli dzlemine uzatyorlar. Zaaftr ve hatta hastalk ve imdi, dnyann her yannda "marksistler", marksizmin bu ocukluk hastalnn ilacn bulmaya alyorlar. Biz de buradayz. Devam ediyorum, demokratik programlar ileri srmeseler de, raz olacaklar mekanizmalar olmaldr; Komnist Manifesto'dan ekildiklerini gryorduk. Geri adm, demek istiyorum. Amma ekilme itibaridir; ister yapacaklar ve ister tolere edecekleri bir demokratik reformlar vardr. Bunlar hedef saymaya, "minimalizm" diyoruz. Ekonomizm'den kmaktadr.

69

Buradan baka bir dzleme geebiliyoruz; Osmanl yklm olsa da, Hnkar skelesi'nden

beri formle edilen "tampon" ihtiyac ortadan kalkmyor. Duvar veya duvarlar, rmek zorunludur; peki nerede, Kafkasya olabilirdi. Filistin de muhtemel veya mmkn; baka yerler neden olmasn, imdi masaln burasndayz. ngiliz emperyalizminin, tampon ihtiyacm karlayan yeni devlete raz olduu bir tarih olmaldr; belki Austos 1921, amma Austos 1922 kesindir. Tarif buradadr, emperyalizm'in tamponu'nu, snr grmeyi, "minimalizm" sayyoruz. Kukusuz bu saym mcadele iermektedir ve hibir zaman mcadelesiz olmamaktadr. Dolaysyla, snrlar, "rza" ile deil, sava ile iziliyordu. Aksini ileri srmek, hi politika dnmeden politika yapmaya ve hi tarih almadan tarih yazmaya kalkan Profesr dris Kkmer ve benzerlerinin mektebi'dir; bunu da bir "ana okulu" tarif edebiliyoruz. Birbirine zttrlar ve bir birini tamamlyorlar. Mustafa Kemal Paa'y "mesih" grmek de, "ngiliz adam" saymak da, bir ve ayndr; bunlarn yeri ana okulu'dur. En hakiki Kemal Paa ise, masal'dadr. Namk Kemal, hayata tek kii girdi ve ok-kii oldu. Bu, dahi-aydn hali'dir. Mustafa Kemal ise ok kii'nin heykelidir. Bu, snrl koullarda, kazanan nder-hali'dir. Devamla, Sultan Hamid'i minimalist tesmiye edemeyiz; rkek idi, aresizdi, zgrlkten korkuyordu, tavizkar, fakat hibir zaman, minimalist olmad. rani Cemaleddin'i, ia damgas yememesi iin, "Afgani" kabul ederek pan-islamizme sarlmasn da byle anlayabiliriz. Bat'da kaybedilen topraklarn karlnda, imparatorluu ark'a kaydrmay planlyorlard. Pan-islamizm'inin altnda bu yatyor ve din, Trkler'de hep politika'dr. Bu nedenlerde, Trkler'in dini oldu, amma iman olduunu grene rastlamyoruz.

70

Avrupa'ya yaylrken, Katolik Avrupa'da byk bir mukavemet ile karlatlar, daha dorusu, Avrupa'nn ykmlar geriye brakp merkezi devletlere yneldikleri zamand, hep yaylmac olan Trk efler, kolay dnemin bittiini hemen anladlar. Birinci Viyana ve nebaht Bozgunlarnn belki de, Sleyman ve Sar Selim'den daha ok, kin dolu Yahudi odaklarna uyar telakki edebiliriz. Halbuki rezistan duyar duymaz, spanya'dan kovulan Yahudileri kabul ederek Katolizme kar glenmeyi hesaplamlard ve ak kaplardan gelenleri, daha sonra partner saydlar. Bir tr "rezerv" devletin ortaya k ite budur ve bu zamandadr. Abayezid, olu Selim ve olu Sleyman, ite bu izgiyi srdrdler, daha sonra gelen olu Selim'in daha ileriye gittiini biliyoruz. Ancak Abayezidzade Selim tahta ktnda, Trkmen smail, Osmanl snrnda, ran'da gen ve gl bir devlet kuruyordu, yeniliyordu. Anadolu'daki iilerin ah smail'e bak asrlar sonra Ermeniler'in Rusya ar'na bakna benziyordu; ilaveten, Osmanl'nn kendi halinde, yazld kadar, gl olmadn, kaydetmek durumundayz. Selim, iki politikay birlikte izlemeye balad; iileri acmaszca krd. Gz ap kapayncaya kadar, krk bin Osmanl iinin cann ald haber veriliyor. Burada kalmad, ikincisi, hem Garp'te ve hem ark'ta barajlar rlyordu, yaylmaclarn, baraj grme refleksleri gldr ve yayldklar yerde kaleleri de potansiyel baraj saydklar iin hep yktlar; kale fakiri olmamzn nedenlerinden birisi de burada yatmaktadr. Hep yktk. kincisi, hala buradayz, yaylmaya dayal bir siyasi organizma idi. bn-i Haldun'un moda ettii szckle, Arap topraklarnda ise, asabiya zlyordu; Arap topraklar, yeni ve muktedir hakim bekliyordu, Selim ve Sleyman, Arap illerine sarkp yayldlar. nsan vcuduna tk tk vurup, zayf ve gl blgeleri tehis eden pratisyenlere benziyorlard; zayf iklimleri seviyorlard, atldlar. Daha sonra Byk Napolyon'un, daha sonra Kayzer Vilhem'in, daha sonra Truman'n, daha sonra baba-oul Bush'un izgisini ok nceden uygulamaya koydular, hem judaizmin ve hem de islamiyetin bayran ellerine aldlar. Yahudiler, belki nfusa azdlar, ancak hrmeti daha az tutmadlar; Selim ve Sleyman, Kuds' ihya etmeye byk deer bitiler. Bu kadar deil, Selim'in, yola kmadan nce, Yahudi sarraflardan para ald da rivayet arasndadr.

71

Yahudiler, kran duymasn seviyorlar; Selim adn, Yahudi onamastique'e kaydettiler ve oklukla tayorlar. Sleyman'a, "muhteem" adn, Yahudiler ihsan ettiler. Halbuki en sekin ehzadesini hem bodurmu ve hem de boulmasn seyretmiti; muhteem ve kanuni bir temaa olduunu dnemiyorum. Birinci Sleyman, hem kanunsuz ve hem de zavall idi; bizde, Osmanl'nn son zamanlarndaki karakollar iin yangn talimatnamelerine benzer kanun her sultanda vardr. Bu szc de, Bat dillerinde "canon", Orta a'da, "canun", Elenler'den aldk, asl "kanonikos"; Orta a'daki telaffuzunu kullanyoruz. Ayn szckten bir de enstrman yaptk, "kanun" diyoruz ve bununla fasllar ayoruz. Pek mnasiptir. Tekrar devamla, Osmanl'nn arabize olmas ve Ortodoks slama skca sarlmas ite bu dnemdedir. Taassubun, Osmanl mlkn tarif etmesi de, bu tarihten balamaktadr. Enver ile Hamid arasnda bir devamllk var. Kemal'de ise ayr bir devamll tehis ediyoruz. Ancak Enver, yine de daha fazladr, gz pek, hayalci, yenilmeyi bilmeyen ve hep bir tekilat kuran'dr. Pan-islamizme, pan-turanizm ite bu dnemde ekleniyor; maksimalisttiler. slam ap Asya'ya doru yaylmay kuruyorlard; pan-islamizm ve panturanizm dillerindedir. Asl inandrmak istediklerine hibir zaman inandrc olamadlar; hem Osmanist ekspansiyonizmi biliyorlard ve hem kurtulularn Garb emperyalizminde buluyorlard. ark'a doru, panturanizm'a ihtiya duydular; Enver eline ald. Cenub'a doru panislamizm'i yol ac saydlar. Musul, Badat ve Basra elde sanyorlard, Suriye ve Msr' geri alma iini Cemal stleniyordu. Cemal Paa, oktan, Suriye Kral misli davranyordu; maksimalist idiler. Bir byk savata yenildiler ve i savata krldlar. Pratik trkl incelerken en ok Talat'a bakmak isabetlidir; o zamanlar siyonist Almanya'ya en ok Talat gveniyordu ve yenilgiden sonra, kendini orada gvenli hissediyordu. Yerini, Ermeni fedailerine Almanlar'n haber vermi olmas ihtimal dahilindedir; ngiliz gizli servis elemanlar da olabilir, bilemeyiz, katleden de orada beraat ediyordu, ii bitmitir. Belki de en temkinli Talat idi ve triumvira iinde bu dnyadan ilk nce Talat g etti; ve yine triumviradan Talat, daha sonraki resmi tarihte, hi eletirilmedi. Dikkat ekicidir.

72

EK BLG

Mehmed Talat Paa

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Mehmed Talat Paa (1874 Krcaali 15 Mart 1921 Berlin) Edirne Lisesi'nden mezun olmutur. ttihat ve Terakki kurucularndan ve nde gelen siyasetilerindendir. Meclis Vekillii, Dahiliye Nazrl, Posta Vekillii ve 1917'de Sadrazamlk yapmtr. Ayrca 19091910 yllar arasnda byk statlk yapmtr.[kaynak belirtilmeli]I. Dnya Sava srasnda Ermenileri srgn etmek iin Tehcir Kanununun karlmasnda etkin rol oynamtr. 3 Mart 1918'de imzalanan Brest Litovsk Bar Antlamas'na Osmanl Devleti temsilcisi olarak imza atan Talat Paa'nn srarlar neticesinde Rusya, 1878'de 93 Harbi srasnda igal ederek ald tm topraklar, yani Ardahan, Kars, Artvin ve Batum'u Antlama'y takiben Osmanl Devleti'ne iade etmitir. 1921 ylnda, yerletii Almanya'da bir Ermeni komitac ve suikasti olan Soghomon Tehlirian tarafndan suikaste urayarak ldrlmtr.Suikast alman mahkesinde 1,5 gnlk bir yarglama sonucu beraat etmitir. Mehmet Talat Paa'nn kemikleri, 1943 ylnda alnan Bakanlar Kurulu Karar ile Trkiye'ye geri getirilmi ve Hrriyet-i Ebediye ehitliine gmlmtr. TBMM'nin 1926 ylnda kabul ettii bir kanunla ailesine ev tahsis edilmi ve ehit ayl balanmtr.

Bu tarihi kimler yazyor; ne yazk, en ciddi sorular, masallara kalyor. Ben, son resmi tarih yazmn, Leon Cahun ve Herman Vambery ile balatyorum. Bu masala gre, hala onlar yazyorlar. Alliance niverselle Israelite'de, Edirne'de "retmen" idi; bu ise hep sakl tutuluyordu. Celal Bayar'n, ayn okullarda talebe olduu da hep mahfuzdur, o kadar yle ki, bu rivayetten bir trl emin olamyoruz; ancak, yllar sonra da olsa, Talat'n cenazesini Bayar'n getirdiinden eminiz. Mektep ba m, Alyans sraelit mi, tam masallara uygun dmektedir. Hep Selanik ve zmir'i biliyoruz. Nedense Edirne'de Yahudilerin ok ve gl olduklarn hep ihmal ediyoruz. "Edirne'nin stirdat" nemlidir ve Talat'n canla bala altn biliyoruz. Cemal ile Enver ise ok daha saftlar, "naive" szc ok daha uygun dmektedir; her ikisinin ihtilal haritasna gelince, idrake smamaktadr. Moskova'da, Roy ile tantlar, Hintli idi, ihtilalciydi, Cemal ve Enver, Komintern dirijan Roy'u, Sovyetler'den daha ok kendilerinden telakki etmek iin bu kadarn kafi buldular. lmlerini hzlandrabilecek projelerini, Roy'a verdiler. Peki, Roy, kime; lmlerinin ok ge kalmadn biliyoruz. Almanya ile imparatorluu kaydracaklar ve daha geni olarak, "Trk-slam" sentezinde yeniden kuracaklard, Birinci Sava'ta Trkiye'de gazetecilik yapan bir Alman, buna "Greater Turkey", diyordu; "Byk Trkiye" peinde kouyorlard, kesindir. Hep beraber perian oldular; Byk Britanya emperyalizminin, Osmanl Devleti'ni, Hemingway'in bal misali ufalttn gryorlard ve kin duyuyorlard. Almanya'ya balanmalar bu nedenledir, gzel, kaybettiler; ama, imdi, "ra" olmu Rusya vard, ve Londra ile savayordu; Moskova'ya seyirttiler. Moskova, dnden ve heyecanla hazrd; kim olursa olsun, Gney'de ve Anatolia denilen iklimde, ngilizler ile savaanlar aryordu. Moskova iin solcu sac fark etmemektedir, yeter ki Londra pskrtlsn, bu o kadar yle ki, daha sultan tahtta iken ibirlii iin adamlarn gnderdiini biliyoruz. Anadolu canibinde silah tutmak isteyen kim varsa, Bolevikler, vaadlerini gnderiyorlard; bunda, srpriz gremiyoruz. imdi efsanevi Enver ve "comrade in arms" Cemal, Moskova'ya geliyordu. Arabn istedii tek gz, Allah verdi iki; byle dnenlerin olduunu dnebiliyoruz.

73

Amma ne byk talihsizlik; yirmi bir ylna dnldnde, olaylarn geliiminde iki terslikle karlayoruz. Birincisi, Londra'nn tampon aray Moskova'nn tannma beklentisi ile birleiyordu; 1921 baharna doru imzalanan pek ok antlamada, Sovyet Rusya'nn, devrimi snrlamay kabul ediinin izlerini grebiliyoruz. Londra'da imzalanan Byk Britanya-Sovyet Rusya ticaret antlamasnda, ki Moskova'da imzalanan Trkiye-Sovyet Antlamas ile ayn gnldr, Moskova'nn, Afganistan'da bolevik propagandadan vazgetii kuvvetle ileri srlyor. Bu iklimde bir detente rzgar esiyordu ki bunu tarihin kt cilvesi olarak grebiliyoruz. Cemal'in ise kocaman bir ocuk ve hatta bir bebek olduunu ite burada kesinlikle anlyoruz. Moskova'da, komu olarak, Roy'u bulmu, btn hayallerini anlatyordu; Suriye'de baaramad ama Afganistan'da baaracakt, bunlar ihtilal yapmay ocuk oyunu sanyorlar, Afganistan' devrimciletirmek, Byk Britanya mparatorluu'nun Hindistan yolunu tkamakla e deerdi. Cemal, Moskova'da sklmt ve Afganistan'a gidip, eli demiken, bir ihtilal yapmak istiyordu; hem Trkmenler hem Trkiler ve hem de koyu mslmanlar vard, daha iyisini dnmek imkanszdr. Modern szlerle, "Avrasya" veya "Trk-slam Sentezi" nndedir; Cemal Paa'y bu sentezin ilk byk ehidi saymamz isabetlidir. Afganistan fethine kmt, yolda ve bir yerde ldrld; Roy'un, eka'ya, eka'nn da Ermeni fedailerine haber vermi olmas en gl ihtimaldir. Ankara'nn, buna zldn gsteren hibir iarete sahip deiliz. Zaman zaman masallar, bilimden daha acmaszdr. Moskova, minimalizmin, kestanelerini ateten alyordu. nn Savalarnn ilkini saymak ve ikincisini nemsemek iin maddi istinatgahlardan yoksunuz. e ynelik propaganda deerini ise reddedenleyiz. Buna mukabil, Sakarya Mdafaa da ok byk olmamakla birlikte, nemlidir. Eninde-sonunda mdafaa idi ve sonucu "stalemate" oldu, patapat diyebiliyonz, amma psikolojik ve politik olarak mhimdir. Kemalistlerin Ankara'da tutunabileceklerinin ilk iareti ite budur. Sakarya Mdafaa, ayn zamanda, Enver'in yazgsdr.

74

Enverin lmn, Sakaryada aramak zorundayz. Masaldr ve zaman zaman, mekan ve zaman kayboluyorlar. Mezar, Asyada deil, Ankara yaknndadr. Bu masalda buraya alyoruz. Enver'in "alamanc" olduu sadece iftiradr. Yahudi ve siyonist Liman Paa ile hep attn biliyoruz. Nitekim, Leman Paa, anlarnda, "Enver'in bu isabetsiz ve zararl emirleri beni rahatsz ediyordu" demekten geri kalmamaktadr. Masalmzda doruluundan artk phe etmediimiz bu atma, Enver'in siyonizmden uzak olduunu da gsteriyor; o tarihte hem Leman ve hem de Almanya siyonisttiler. Tabii Almanya'ya kar durmakla birlikte siyonist kalmak mmkndr; Maliye Nazr Mehmet Cavit'i, biliyoruz.. Fakat, David Fromkin dahi, semitik denmese bile Yahudi eilimini tehis etmek zor olmuyor, "after Gallipoli, Enver resumed his earlier campaign to curb german influence" yollu yazyor. Ayrca ark'ta, Enver'in ve Berlin'in planlarnn bir birine kar olduklarn, hep kabul etmek zorundayz. Dram m, trajedi mi; onurunu, kendine ihanet etmeyerek korumak ve bylece lmek ise, trajedidir. Ve trajedi, btn sanatlarn en maddecisi ve en newtonian olandr. lmn ekim gcn, kimse yenemiyor; buna, "trajedi" diyoruz. Mustafa Suphi'nin Velidi Togan'a ve Velidi Togan'n, Enver'e ok drst davrandklarn sylememiz isabetlidir. Velidi, Enver'den sonra Sovyetler'e yenilmi, peinde "eka", Rusa, erezvaymy, olaanst, komitenin ksaltlmdr, arka arka kaarken, Baku'da, Suphi'nin banda olduu, Trkiye Komnist Partisi'nin merkezinde saklanmt, ok gvendikleri iin aramadlar. Togan ise, bir kalkma balatmak iin, Asya'ya gelmekte olan Enver'e "sakn gelme" diyordu. Dosta'dr. Togan'n Sovyetler ile birletii zaman var, Validov arlyordu, ayrld, ayr bir devletik kurmutu, sava srdryordu; ancak Enver'in gelip de ie karmasn istemiyordu. nk Zeki Velidi, baarsa dahi ayakta kalmasnn, ancak ngiliz emperyalizminin desteiyle mmkn olacan hesaplyor ve biliyordu. Enver ise ngiliz emperyalizmine kar savayordu; dolaysyla, ngilizler, Togan'a kurtarc ve Enver'e kanl dman grnyordu. Yollar ayrlmtr.

75

EK BLG

Enver Paa

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Enver Paa (22 Kasm 1881, stanbul - 4 Austos 1922, Tacikistan), Osmanl Devleti'nin son yllarnda Trk asker ve siyaset adam. ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kurucu ve nderleri arasnda bulunmu, 1913'te Babali Baskn ad verilen askeri darbeyle cemiyetin iktidara gelmesini salam, 1914'te Almanya ile askeri ittifaka nayak olarak Osmanl Devleti'nin Birinci Dnya Sava'na girmesine nclk etmi, sava yllarnda "Harbiye Nazr ve Bakumandan Vekili" sfatyla askeri politikay ynetmitir. Dnya Sava'nn yenilgi ile sonulanmas zerine, Almanya ve Rusya'da Trk halklarn biraraya getirme amal pek ok mcadelelerde bulunmu, Sovyet hkmetinin desteini kaybettikten sonra Orta Asya Trklerini, Rus igaline kar ayaklandrmak amacyla gittii Trkistan'da bolevik Ruslara kar yapt bir atma srasnda lmtr. 1914'te Padiah Abdlmecit'in torunu (ehzade Sleyman'n kz) Naciye Sultan'la evlenerek Osmanl hanedanna damat olmutur. Bu evlilikten Trkn Mayatepek ve Mahpeyker rgp adl kzlar ve Ali Enver Akolu (1921-1971) adl bir olu vardr.

Yaam
Soukeme Askeri Rtiyesinde renim grd. Harp okulunu 1899'da piyade temeni olarak bitirdikten sonra, 1902'te kurmay yzba olarak Harp Akademisinden birinci olarak mezun oldu. Selnik'teki nc ordunun emrine girdi. 1906'da binba oldu. ttihat ve Terakki Cemiyeti kadrosu iinde yer ald.

II. Merutiyet'in ilan edilmesinde nemli rol oynad. Makedonya Genel Mfettilii ve Berlin Ateemiliterlii gibi grevlerde bulundu. 31 Mart olaynda Hareket Ordusuna katld. kodra mutasarrf ve cephe komutan olarak talyan saldrsna baaryla kar koyan Enver Paa, 1912'de yarbay oldu. 23 Ocak 1913'te ttihat ve Terakki tarafndan dzenlenen Babali Basknna katld. Yakup Cemil ile birlikte Sadrazam Kamil Paa'nn istifasn salad. Bylece ttihat ve Terakki Cemiyetinin askeri darbe ile iktidar ele geirmesinden sonra, kinci Balkan Sava srasnda Edirne'nin ve Krklareli'nin kurtarlmasnda nemli rol oynad. Bu baarsndan sonra albayla ardndan da tugenerallie ykselen Enver Paa, Padiah'n torunu Naciye Sultan ile evlendikten sonra 1914'te 33 yanda Sait Halim Paa hkmetinde Harbiye Nazr oldu. Orduda baz dzenlemeler yapan Enver Paa, Fransz modeli yerine Alman stilini uygulad.

Edirne'nin geri alnmasn salayan, beklenmedik ekilde ani ve beklenmedik saldrya dayal askeri strateji anlaydr. Rusya'nn Kafkaslardan saldrmas zerine dzenledii

Sarkam Harekatnda, komuta ettii ordu bozguna urayarak byk zayiat verdi. 18771878'deki 93 Harbi srasnda da yerli Ermenilerin Osmanl'ya kar yaylmac Rus ordularnn yannda arptn ve de cephe gerisinde isyanlar karttn bilen Enver Paa, Dahiliye Nazr Talat Paa ile birlikte Ermeni Tehciri diye anlacak karar alarak, Dou Anadolu'daki Ermenilerin Suriye vilayetine nakledilmelerine karar verdi. Bylelikle Dou cephesinde herhangi bir dman kuvvetinin olumamasn salad. Enver Paa Kubbets Sahra'y ziyaret ederken (1916)Savan Osmanl Devleti'nin yenilgisi ile sonulanmas ve ngilizler'in ttihat ve Terakki yeleri hakknda yakalatma emri karmasndan sonra partili arkadalaryla birlikte bir Alman denizaltsyla yurttan ayrld, nce Odessa'ya, oradan da Berlin'e gitti; daha sonra Rusya'ya geti. Anadolu'daki Milli Mcadele hareketine katlmak istediyse de kabul edilmedi. [1] [2] 1920 Eyll'nde Bak'de "ark Milletleri" toplantsna katld ve Batum'da Trkiye uralar Partisini kurarak Trkistan' kurtarma hareketini balatt. Turan Kaanl'n kurmak iin byk uralarda bulundu ve Trkistan Trklerini birletirerek Basmac syan'n balatt. 4 Austos 1922'de Kurban Bayram srasnda Tacikistan'da, Belivan yaknlarnda Agop Melkovian komutasndaki Bolevik Ruslara kar yaplan bir arpmada mitralyz kurunlaryla ehit edildi ve een kyne gmld. Tacikistan'daki naa 1996 ylnda Trkiye'ye getirildi ve lm yldnm olan 4 Austos 1996'da ili Abide-i Hrriyet Tepesi'ne defnedildi. Trene dnemin cumhurbakan Sleyman Demirel, bakanlar ve Enver Paa'nn torunlar katldlar

Yenilmeyi bilmeyen Enver, lmne yaklayordu. Togan'n halini de biliyordu; ama, lme komaktan baka are grmyordu. Aslnda Trk-slam Sentezi'ni ldrmeye kouyordu; Asya'da Enver deil, "Byk Trkiye" lmektedir. Geriye "Kk Trkiye" kalmaktadr. lme, engellenemez bir ekimle, komak m, buna, trajedi diyoruz. Pan-islamist ve pantrkist Enver'in sonu, has bir trajedi oldu ve sonra kan Trk-slam Sentezi" ise bir tuluat idi. Yerindedir ve doru, hortlaklar en ok tuluatta oynanyorlar. Lenin, Enver'in lmn nleyemez miydi; Roy, Enver'in Asya'da kyama kalkacan haber vermiti. Lenin'in, Enver'in bu prematre kyam projesini mennuniyetle karladndan eminiz. Roy'a inanacak olursak, Lenin, "braknz gitsin, braknz yapsn" havasnda idi; bunu, "brakn gitsin, brakn lsn" olarak anlyorum, lmnn Moskova'da olmamasn istiyordu. Sovyet misafirseverliine uymayacan biliyordu; Asya, bir sentez olmu, st ak mezarlarla doludur, kimse yerini bilmemektedir. Acaba bir model mi; zmir Suikast'na da byle bakamaz myz; bakabiliyoruz, nihayet bir masal dnyasndayz. Mustafa Kemal'in suikastlardan, Lenin'in Enver'in projelerinden daha ok haberdar olduundan da kuku duyamayz. O zaman Ankara'nn balarnda, ttihat ve Terakki'den kalma pek ok politikacnn suikast kelam ettikleri herkesin malumu idi. Reym halinde iken derdest edilip sndrlmesi hayli kolayd; demek ki bir tercih meselesidir. Krt Kyam'na da byle bakabiliyoruz; ok konukandlar, aslnda ak hareket ediyorlard, taharri memurlar aralarna giriyordu; Abdlkadir'e giden ngiliz taklidi yapmt. Bu o kadar yle ki, Hamidiye Alay'ndan Cibranl Halit Beg ok nceden yakalanmt, hakiki lider Hamidiye Albay' Cibranl'dr, Sait, zoraki reis oldu. Hi kuku yok, byd lde bymesini istemediler; amma bir kyam ngrld, masalmzda anlatlmaktadr. Minimalizm, hareket halindedir. Bal bana bir kurgu olduunu karyoruz. Ama, sadece masal'dr.

76

Yirmi iki'nin arefesinde yksek komutanlar arasndaki yazmalara bakacak olursak, Enver de bir dmand. Snrn her noktasndan ieriye girmesinden korkuluyordu, , nbetilerin artrldn okuyoruz. Gelirse, nderlii eline geireceinden hi endie edilmiyor; buna, macera ile kazanlanlar tehlikeye ataca ekleniyordu. Enver, btn korkular, ahsnda toplamt; hem korkuluyordu ve hem de korkuluyordu. Asya'da 1922 Austos banda ld hesaplanmaktadr. Bir tank yok, sadece hesap var. Ayn ayn sonuna doru ise, Byk Taarruz balyordu. Ne ilgin, 1921 Ocak Ay'nda da bir birliktelik yaamtk, Ethem'in ve Mustafa Suphi'nin tasfiyesi ile "Birinci nn" Zaferi, neredeyse ayn aydadr. Enver'in d ile Byk Taarruz da ayn aya dtler. lmler ve doumlar yumaktrlar. Yas'lar ve bayram'lar ayrlmyorlar. Peki, Enver, huduttan girebilseydi, liderlii eline alabilir miydi; bir masal iinde bile pek zor bir sualdir. Davetsiz ve izinsiz gelenlere kt davranldn biliyoruz; snrda ldrlenler dahi olmutur, Kuuba Selim'i unutmuyoruz. Aslnda u teoremi de yazabiliriz; balangtan ksa bir zaman sonra, katlm izne tabi olmutu ve hatta bir imtihandan geirildiini bile syleyebiliriz. Yusuf Ziya, evrildi ve daha sonra Erkan- Harbiye Reisi olan Fevzi Paa, ciddi mzakerelerden sonra kabul edilmiti. Bir sre sonra mcadelede mlkiyet meselesi tezahr ediyordu; ak kap siyaseti izlenmediini tespit ediyoruz. Hi phe yok, ieri girseydi, Enver'in byle bir muameleye tabi olmazd. Enver, enindesonunda, Kahraman- Hrriyet idi; bugnk Enver, uzun yllar sren karalamalarn mahsldr, ki buna resmi tarih ad da veriyoruz. Enver seviliyordu, Kemal Paa'nn sevildii tartmaldr; Erzurum Kongresi'ne kabul edilmek istenmemesi, sevilmemesi ve daha da nemlisi gven duyulmamasndan kaynaklanyordu. Doru, niformasn ve yaver-i ehriyari kordonunu karmad iin kongre'ye kabul edilmek istenmedii kaydediliyor; dorudur, ancak, bu sadece bir bahane idi. nk btn mcadele sultan ve halifeyi kurtarmak adna yaplyordu ve aalar ile eyhlerden terekkp eden bu cemaat, 1791 Fransz Meclisi ile kartramayz. Kald ki, Kazm Paa, daha nce pek ok heyetin kendisine gelerek, Kemal Paa'ya kar tavr aldklarn da haber veriyor. Kazm'a inanacak olursak, Kemal'in kabuln temin eyleyen, kendisidir; tamamen reddedemiyoruz.

77

laveten pek bilinmiyordu. Bilinmesi ok sonradr ve yirmi alt'y bir dnm noktas alyoruz. Samsun Heyeti'nde olan Refet'in bile, yeni yeni tandn belli eden iaretler var. Mustafa Kemal, Erzurum'a imtihandan gemi bir kahraman olarak gelmedi; bu noktada kuku duymuyoruz. Hangisi masal; btn Birinci Dnya Sava'n, bir Anafartalar-Sarkam ikilemine indirgemek byk bir marifet ve muzaffariyet'tir. Bu o zamanlar yoktu; o zamanlar o kadar fukara deildik, demek istiyorum. O zamanlar, anakkale ve Kut Zaferleri'ni biliyorduk ve her ikisinde de Mustafa Kemal'i bulamyorduk. Sadece kahramanlar deil kaynaklar ve tanklarn da ortadan kaldrld bir peryod yaadk. damdan dnen ve susturulan Kazm Paa'nn evine, yazdklarn ve evrak almak iin baskn yaplmas son derece semboliktir; resmi tarih yazm iin gerekiyordu. Bu arada Karabekir'in de yaman komiteci olduu da ortaya kmaktadr, hem "yazdklarm yaktlar" deyu baryor ve hem de kopyelerini almak tedbirliliini gstermi olduunu ilan ediyor. Arabi karakterlerden Latin karakterlere geilince tarihimizden ve kkmzden koptuk diyorlar; samadr. Tarihimizin Arabi karakterle yazl olduunu dnmek de, inandrc olmaktan ok uzak dyor; hzla yaylan imam ve hatip okullarnda eski yaznn retilmesinin tarih bilgisi ve bilincini ykseltmediini artk netlikle gryoruz. imdi sadece obscurantist bir kuak yetitirmi olduunu tehis ediyoruz. Arabi karakterlerle Osmanl belgelerini okuyabilenler, bugn, tarihimizden ok daha uzaktrlar. Kukusuz bu bir teoremdir ve bunun dnda kalanlar olduunu da biliyoruz. te yandan, bir Profesr Halil nalckta hibir tarih bilinci olmadn, netlikle, tehis edebiliyoruz. Hem ilahiyat mderrisleri ve hem de nalck, teoremimizi teyid ediyorlar.
__________

obscurantist : bilmesinlerci

78

Latin karakterle okuma ve yazmann daha kolay olduunu ileri srmek ise, artk balbana bir cehalet saylmaldr. Btn karakter takmlar ayn lde kolay veya ayn lde zordur; in ya da brani ve Kiril karakterlerin daha zor ya da daha kolay olduklarn dnemeyiz. Bu, imdi dillendirebiliyoruz, Latin karakterler kabl, bir minimalist adm idi; blgede bir tampon ve/veya karakol olmay seiyorduk. Ancak maksimalist krm ile, yakn tarihin, canl tanklarnn da ortadan kaldrldn syleyebilecek durumdayz. yleyse, minimalizm, ayn zamanda bir tarih yazmdr; zaferi gerekmektedir. Kazm, Gazi Hazretleri'nin kendi yzne kar, unlar sylediini haber veriyor: "Muntazam tuttuunu iittiim hatratn vesikalaryla birlikte getir de greyim. Hibir tarafta

herkes gibi benim stiklal Harbi'nin banisi olduumu ve Trk milletini lmden kurtararak ona stiklali'ni bahettiimi syleyeceine, kendini de benim payeme kartacak propapagandalar yaptryorsun! Bir millete ancak bir gazi olur. Bu yrye ayak uydurmaya al. stiklal Harbi'ni nasl emirlerimle baardksa, bundan sonras da baka trl olmaz!" Kazm Paa, "hatram elden almak iin kere evimi bastrp aratt" yollu eklemektedir. Bir de u var; "O ancak bir glge yakalamtr." Kazm Paa'nn "O" dedii
Kemal Paa idi. Kazm'n evrakn kopyelerini sakladn anlyoruz, daha nce de haber vermitim.

Bunlara inanacak myz; "masal" yazdm tekrarlyorum. Amma ve lakin evraklar iin Kazm Paa'nn baslm olduunu, bakalarnn meyannda, Kl Ali de teyid etmektedir. Vaka, hakikat idi. Bir imaj yaratldndan kuku duymuyorum. Asl nemlisi buna duyulan ihtiyac grp karabiliyorum. Burada en masum olan, Mustafa Kemal'dir; en doru olan da, ihtiya, kefin anasdr, diyen Engels'dir. yleyse, gveni yitirme ile kahraman ihtiyac arasnda ztlarn birlii teoremini kurabiliyoruz. nsanlarn en gvensiz ve en aresiz olduklar zamanda, gvensizlik de eninde-sonunda aresizlik bilincidir, "Ya Rab..." demelerini de byle tahlil edebiliyoruz. Tanr'y, gvensizler yarattlar. Peygamberler de gvensizdiler. leriye atlmadlar. Hepsinde bir hicret var. Byk krmlar, gvensizlik ukurlar kazyorlar. Bizimkinde, maksimalistlerin krmnda, bir de tarih kayboldu. Byk ukurda, "yeni tarih" yazmak ok kolay oldu.
79

EK BLG

Musa Kzm Karabekir

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Musa Kzm Karabekir, (d. miladi 1882-Rumi 1298, stanbul - . 26 Ocak 1948, Ankara) Trk orgeneral ve siyaseti. stanbul'un Kocamustafapaa semtinde dnyaya gelmitir. Babas Karamanl Mehmet Emin Paa, annesi ise Hac Havva Hanm, kz ise Hayat hanm'dr.

Genlik
Mehmet Emin Paa grevi nedeniyle pek ok ehir dolam 1893 ylnda vefat etmitir. Kzm Karabekir'in annesi ise Mehmet Emin Paa lnce stanbul'a g etmi ve 1917'de stanbul'da vefat etmitir. Kzm Karabekir, ailesiyle birlikte Mekke'ye g etmeden nce stanbul'un Zeyrek semtinde lkokula balamt. Bylece renim hayat boyunca Kzm Zeyrek adyla anld. nk soyad kullanmnn olmad bu dnemde renciler okullara kaydedilirken oturduklar il, ile veya semt adlaryla arlrlard. Kzm Karabekir'de stanbul'da ailesinin oturduu Zeyrek semtinden dolay Kzm Zeyrek adyla anlmtr. 1894 ylnda stanbul'da Fatih Askeri Rtiyesi'ne giren Kzm Karabekir, 1896 ylnda bu askeri ortaokulu bitirerek, 1897 ylnda da Kuleli Askeri dadisi'ne girdi. Kzm Karabekir, Askeri Lise'yi 1899'da bitirdi ve ardndan askeri lisenin devam niteliindeki Pangalt Harbiye Mektebi ' ne 14 Mart 1900 tarihinde girdi. Harbiye'den 6 Aralk 1902'de Mlazm- Sni (Temen) rtbesiyle, piyade snfnn birincisi olarak; 1318 P.1 sicil numarasyla mezun oldu. Kzm Karabekir, bu okulun ardndan Harb Akademileri'nin karl olan ve kurmay subay yetitiren Erkan- Harbiye Mektebi ' ne devam ederek, 5 Kasm 1905'te bu okulu Kurmay Yzba rtbesiyle bitirdi. 10 Kasm 1905'te Edirne'deki II. Ordu'ya daha sonra da 11 Ocak 1906'da III. Ordu'ya verilen Kzm Karabekir; XIII. Svari Topu Alay, XV. Svari Avc Taburu ve Manastr Mntka K.' l Erkan- Harbiyesi'nde grev ald.

Birinci Dnya Savana Kadar Asker Faaliyetleri

Daha ncede belirttiimiz gibi askerlik grevine Manastr'da balayan Kzm Karabekir, stajn tamamlad bu blgede Manastr Mntkas Kurmay Bakanl'nda grev ald. Daha sonrada Manastr Mntka Mfettilii'ne tayin olan Kzm Karabekir bu grevi srasnda Rum ve Bulgar eteleri ile yaplan atmalarda bulundu ve Bulgar etesinin imhasnda

gsterdii baarlardan dolay 19 Austos 1907'de Kolaas (Kdemli Yzba) rtbesine ykseltildi. Kzm Karabekir bu baarsnn ardndan 6 Eyll 1907'de stanbul Harp Okulu Tabiye retmen Yardmcl'na atand. 19 Kasm 1908 tarihinde Edirne'deki II. Ordu'nun III. Piyade Tmeni Kurmay'lnda grev alan Kzm Karabekir, 31 Mart Vakas'nn meydana gelmesi zerine Harekt Ordusu'na katlarak Mrettep II. Frkann Kurmay Bakan olarak stanbul'a geldi. 1 Nisan 1910'da Arnavutluk Ayaklanmas'nn bastrlmas iin dzenlenen Mrettep Kolordu'da I. ube Mdr ve 15 Ocak 1911'de X. Edirne Tmeni Kurmay Bakanl'nda grevlendirildi. Soyad kullanmnn gereklemedii bu dneme kadar Kzm Zeyrek olarak anlan Kzm Karabekir, 15 Nisan 1911'de Harbiye Bakanl'na verdii dileke ile atalarnn ismi olan Karabekir namn soyad olarak ald. Kzm Karabekir, 9 Nisan 1912'de Bulgar Hududu Edirne Ksm Komiserlii'ne atand ve 27 Nisan 1912'de Binba rtbesine ykseltildi. I. Balkan Sava srasnda Edirne/Kale Muharebeleri'nde (18 Ekim 1912 - 26 Mart 1913 ) X. Tmenin Kurmay Bakanl'n yapmtr. Bu sava srasnda Edirne Kalesi'nin teslim olmas ile 28.500 kii Bulgarlar tarafndan esir edildi. Kzm Karabekir'de 22 Nisan 1913'te Bulgar'lara esir dt. 21 Ekim 1913'te Bulgaristan ile imzalanan antlama sonucu esirlikten kurtulan Kzm Karabekir; 2 Aralk 1913'te Balkan Sava srasnda, Rus halknn urad zararn tespiti iin oluturulan Trk - Bulgar - Rus karma komisyonunda Trk Temsilcisi olarak bulunan Kzm Karabekir daha sonrada General Liman Von Sanders bakanlnda, Trk Ordusu'nun slah amac ile gnderilen Alman Askeri Heyeti stanbul'a gelince, 11 Ocak 1914'te Genel Kurmay stihbarat ubesi Mdr Yardmcl'nda grevlendirildi. 28 Mays 1914'te Birinci Dnya Sava ncesinde Kzm Karabekir, uzunca bir dnem Avrupa'ya gnderildi. Bu grev Viyana, Mnih, Hamburg, Paris ve svire'yi kapsyor ve buralardaki Askeri Ataelerin nasl altklarn yerinde incelemek amacn tayordu.

Birinci Dnya Sava Balarnda Kazm Karabekir

Avrupa'nn genel bir savaa srklendii bu dnemde Kzm Karabekir grevli olarak Paris'te bulunmaktayd. Fakat bu durumu fark eden Kzm Karabekir, 14 Temmuz 1914'te stanbul'a geri dnerek; 3 Austos 1914'te Genel Kurmay II. (stihbarat) ube Mdr olarak grevlendirildi. Karabekir'in sava konusundaki dnceleri; "stanbul ve anakkale boazlarn kuvvetlendirmek, Boazlardaki kuvvetleri desteklemek, Savaa girmekten mmkn olduunca kanmakt." Kzm Karabekir, Genel Kurmay'daki grevini devam ettirirken, Konya'ya bir soruturma sebebiyle gnderilmiti. 29 Kasm 1914'te " Yl Hazer Kdem Zamm" alarak; 9 Aralk 1914'te Yarbay rtbesine ykseltildi. Yarbay Kzm Karabekir, 6 Ocak 1915'te Mrettep I. Kuvve-i Seferiye K.' olarak ran Harekatna gnderildi. Karabekir, Halep'e geldiinde, III. Ordu'nun Sarkam'da byk bir felakete uram olduunu, komutasna verilen kuvvetlerin Dou Cephesi'ne kendisinde Sleyman Askeri Bey'in yerine Irak Havalisi Kuvvetleri K.' lna ve Basra Valiliine atandn rendi. Bylece Sleyman Askeri Bey'in yerine gemek zere stanbul'a geldi.

anakkale Cephesi'nde Kazm Karabekir

Karabekir Paa, 6 Mart 1915 tarihinde stanbul'a gelince V. Kolordu'ya bal stanbul Kartal'da bulunan XIV. Tmen K.' lna atanmtr. Bu grevde bulunduu esnada Kzm Karabekir,Marmara Denizi ve Karadeniz kylarnn tahkimat ile uramtr. Ancak XIV. Tmen'in anakkale'ye - Gelibolu'ya - gnderilmesi ile bu blgede Seddlbhir ve Kereviz Deresi'ndeki (12-13 Temmuz 1915) savalarda bulunmutur. Kzm Karabekir'in Kereviz Dere'de bulunduu sralarda Franszlar, Haziran'dan itibaren Zn Dere ve Kereviz Dere

blgelerinde taarruzlar yapmakta idi. Franszlarn amac; Trk Ordusu'nun dikkatini gney blgesine ekmekti. Bylece Austos aynda Anafartalara yaplacak olan karmann baarsn garanti altna almak istiyorlard. Franszlarn plan amacna ulat ve Trk Kuvvetleri'nin ou gney blgesine kaydrld. Bu amacn gereklemesi iin ngilizler I. Tm. ile Trk kanadna, Kereviz Dere blgesine, 12 Temmuz sabah saat 07:00'de taarruza baladlar. Trk Tm.'leri batdan itibaren XI., I., VII. ve IV. Tm.'ler cephede, VI. Tm. geride bekletilmekte idi. VII. Tm. cephesine taarruz eden ngiliz Tm.'nin her iki gnndeki taarruzlar da baarszlkla sonuland. IV. Tmen cephesine taarruz eden Franszlarn taarruzlar ise beklemedeki VI. Tm.'inde blgede kullanlmas zerine gelime gsteremedi. Birka metrelik ileri geri hareketler eklinde gelien muharebede olduka fazla kan dkld ve Trk kayb 9700 kiiye ulat. Karabekir, Kereviz Dere Muharebeleri srasnda V. Kolordu Komutanlna bal - yarbay rtbesiyle - XIV. Tmen Komutan olarak bulunmaktayd. Bu grevi srasnda 6 -13 Austos 1915 Muharebelerinde de grev almtr. Bu muharebeler srasnda dman Arburnu ve Anafartalar blgesine, karma ile takviye ederek yapaca taarruza karlk gney cephesinden Trk Kuvveti kaydrlmasn diye 6 - 7 Austos gnleri bu cephenin merkezine Kirte istikametine taarruzlar dzenlediler. Ancak her iki taarruzda zayiat verilerek pskrtld. Sonraki kk aptaki taarruzlarda sonusuz kald. Bundan sonrada bu cephede dmann tahliyesine kadar mevzii muharebeleri devam etti. bylece dman, karmann ilk gn almay plnlad Altepe'yi ele geiremedi. Her ynden sayca stn olmasna karn Trk direnii karsnda sadece 5. Km. ilerleyebildi. Bu muharebeler srasnda dmana kar 3,5 ay baaryla savaan Karabekir, asker kiilii asndan takdir toplayarak Muharabe Gm Liyakat Madalyas ile dllendirildi ve "Miralay" (Albay) rtbesine ykseldi. Ayrca Almanya'dan kinci Rtbeden Kron D Bra Kll Niann, Osmanl'dan da Gelibolu eref Niann ve Muharebe Madalyasn ald. Kzm Karabekir Paa, Eyll 1915 - 9 Ocak 1916 Mevzi Muharebeleri'nde Gney Grubu Komutanlna bal II. Blge Komutanl'nda XIV. Tmen Komutan olarak grevlendirildi. Muharebeler devam ettii srada XIV. Tmen 11 Ocak 1916'da blgeden ayrld. Kazm Karabekir in 1915 Sonras Askeri ve Siyasi Faaliyetleri [deitir]anakkale Cephesindeki taarruz savalarnn, siper muharebelerine dnmesi ile birlikte Karabekir Paa, Gelibolu'dan alnarak 26 Ekim 1915'te stanbul'daki I. Ordu Kurmay Bakanl'na atand. Daha sonrada VI. Ordu Kurmay Bakan olarak Irak Cephesine gnderildi. Bu arada Kzm Karabekir Paa, Gelibolu'daki baarlarndan dolay " Yl Sava Zamm" alarak 14 Aralk 1916'da "Mirliva" rtbesine ykseltildi ve "Paa" oldu. Mirliva Kzm Karabekir Paa, Almanya'dan ikinci kez "Alman Demir Salib Nian" alarak; 24 Nisan 1916'da Kut'l Amara'y kuatmakta olan XVIII. Kolordu K. olarak grevlendirildi. Bu cephedeki baarlarndan dolay Kzm Karabekir'e 8 ubat 1917'de yeniden "Altn Muharebe Liyakat Madalyas", "ki Yllk Kdem Zamm" verildi. Kafkasya Cephesi Kzm Karabekir, Cafer Tayyar Paa ile o yllarda yaplabilen karlkl yer deitirme becayi - usul ile Kafkas Cephesindeki II. Kor. K. olarak atand. Bu Kolordu; Van Gl'nn gney mntkas, Bitlis, Mu, Murat ay ve Palu Dousu'na kadar olan geni bir araziyi mdafaa etmekle ykmlyd. Bu dnemde Osmanl Devleti, toplam drt kolordusu olan iki ordusunu Van Gl ile Karadeniz arasnda bulundurmaktayd. Bu ordularn en aa tarafta olan Kzm Karabekir'in komutan olduu II. Kolordu idi. Bu kolorduda on aya yakn bir sre grev yapan Kzm Karabekir blgedeki baarlarndan dolay 23 Eyll 1917'de padiah iradesi ile yeniden "Kll kinci Mecidi Nian" ald. 1878'de 93 Harbi srasnda Rus arlna kaybettiimiz Sarkam, Kars, Ardahan, Artvin ve Batum'u Eyll 1920'de kurtarp, Trkiye'nin dou snrlarnda Misak- Milli'yi gerekletirdikten sonra kendisine TBMM tarafndan 31 Ekim 1920'de Ferik rtbesi verildi. Kurtulu Sava Yine bu dnemde; Kurtulu Sava'n balatm olan ve stanbul'dan gelen telgrafla 3. Ordu mfettiliinden azledildiini renen ve artk sivil olmasnn Kurtulu Sava'n

tehlikeye drmesinden endie eden Mustafa Kemal Atatrk'e, "Ben ve kolordum emrinizdedir Paa'm!" diyerek, moral vermitir. Kurtulu savanda nemli baarlar kazanan Kazm Karabekir Paa Atatrk tarafndan takdir edilmi ve byk nem kazanmtr. Mustafa Kemal Paa "Kazm Karabekir Paa ve adamlar kurtulu savanda canlar pahasna savaarak galip geldiler. Bu galibiyet sade onlarn deil btn Trk milletinin galibiyetidir" demitir. Sovyetler-TBMM likileri asndan Kazm Karabekir Paa [deitir]Sovyetlerle imzalanacak dostluk antlamas iin Bekir Sami Bey bakanlnda bir delegasyon, 11 Mays 1920'de Ankaradan hareketle 19 Temmuz 1920'de Moskova'ya ulat. Dostluk antlamasnn esaslar 24 Austos 1920'de hazr olmakla beraber, Bekir Sami Beyin bu antlamay imzalamas mmkn olmad. nk Sovyetler, Bitlis, Van ve Mu illerinin Ermenistana terkedilmesini istediler. Fakat Kazm Karabekir Paa komutasndaki Trk Kuvvetleri Eyll 1920'de taarruza geip, Brest Litovsk Bar Antlamas ile Trkiye'ye verilen ve Misak- Milli hudutlar dahilinde olan Sarkam, Kars, Ardahan, Artvin ve Batumu aldktan sonra Gmr'y de ele geirince, Menevik iktidar altndaki Ermeni hkmeti bara yanamak zorunda kald ve 3 Aralk 1920 de Ermenistan'la Gmr Bar Antlamas imzaland. Bu arada, Bolevikler de Ermenistanda iktidar ele geirmilerdi. Bu ekilde Ermenistan meselesi kendiliinden zmlenmi oluyordu. Kazanlan bu zaferler zerine Sovyetler Milli Mcadele'ye daha fazla nem vermeye balamlardr. 3 Aralk 1920'de TBMM Murahhas sfatyla Gmr Antlamas'n imzaladktan sonra; 18 Ekim 1921'de biten Kars Konferans'na Trkiye Ba Murrahas olarak katld. Ayrca bu konferansa bakanlk yaparak; 13 Ekim 1921'de Sovyetler Birlii ile Kars Antlamasn imzalad. Ktahya-Eskiehir Muharebelerinden hemen sonra yaplan Sakarya Sava sonrasna denk gelen bu andlama ile Batum'un Sovyetler Birlii'ne terkedilmesi karlnda kar taraftan belli miktarlarda silah, cephane ve altn alnacakt. Bu anlamadan sonra Sovyet lideri Lenin'in Anadolu'ya gnderdii Trkiye Komnist Partisi bakan Mustafa Suphi ve arkadalarna koruma vermeyerek Karadeniz blgesinde yok edilmelerine yol am; Trkiye'de siyasi kargaa karmalarna ve komnist fikirleri yaymalarna engel olmutur.[2] Milletvekillii 15 Ekim 1922'de Ankara'ya gelen Kzm Karabekir, Edirne Milletvekili sfat ile meclis almalarna devam etti. 17 ubat 1923'de Trkiye'de ilk defa toplanan zmir ktisat Kongresine bakanlk yapt ve 29 Haziran 1923'de TBMM'nin kinci Devresi'nde stanbul Milletvekili seildii dnemde; Dou Cephesi komutanl grevini de fiili olarak devam ettirmekte idi. 21 Kasm 1923'de "Milli Mcadelemizde Siyasi ve Sava Yararll" grlenlere verilen yeil ve krmz eritli stiklal Madalyas ile dllendirildi. Kzm Karabekir Paa 21 Ekim 1923'de "1.Ferik" rtbesine ykselerek, son askeri grevi olan I. Ordu Mfettiliine atand. 26 Ekim 1924'de bu grevinden istifa ederek sadece siyasi alanda faaliyet gsterdi. Kzm Karabekir, 17 Kasm 1924'de TPCF (Terakkiperver Cumhuriyet Frkas) kurucular arasnda yer ald ve bir sre sonra da bu partinin genel bakan oldu. Korgeneral (1.Ferik) smet Paa Hkmeti'nin Takrir-i Skun Kanunu karmasndan sonra Dou'da eyh Sait syan km ve bu isyanda TPCF'nin de rol olduu iddia edilmiti. smet nn bakanlndaki hkmet tarafndan bu olay bahane edilerek 5 Haziran 1925'de Bakanlar Kurulu karar ile TPCF kapatld. Ayrca Kzm Karabekir, bu dnemde Mustafa Kemal'e dzenlenen zmir suikasti ile ilgili olarak stiklal Mahkemesi'nde yarglanp, beraat eti.[3] Kzm Karabekir TBMM'nin ikinci Dnemi sona erince milletvekilliine son verilmi ve ordu anda iken 5 Aralk 1927'de "Mir" rtbesine hazrken emekliye sevkedilmitir. Bu dnemden sonra uzun bir sre politikadan uzaklatrlarak inzivaya ekilmek zorunda braklan Karabekir Paa, ynetimle olan anlamazl yznden skynetim altnda

tutulmas istenen 84 kiilik listenin banda yer ald.[4] 10 sene srekli takip ve gzaltnda tutuldu ve hatralarn yazd "stiklal Harbimiz" adl eseri zamann hkmetinin kararyla "Takrir-i Skun" kanunu uyarnca daha baslamadan toplatlp yakld. Belki de en skntl yllarn bu dnemde geiren Kzm Karabekir, skntl gnlerin ardndan Atatrk'n vefatnn ardndan 1939'da stanbul Milletvekillii'ne seildi. 1943 - 1946 yllarnda milletvekili olarak yerini korudu ve 5 Austos 1946'da yaplan TBMM bakanlk seimlerimde Meclis Bakan seildi. Kzm Karabekir, 26 Ocak 1948 ylnda 66 yanda iken geirdii bir kalp krizi sonucu, Ankara'da vefat etti. Kzm Karabekir Paa, askerlik yaam boyunca byk baarlar kazanm ve bu baarlar sonucu Trkiye'nin bugnk Kuzeydou snrlarn izen bir Trk Komutan ve siyasi bir kiiliktir. Ayrca Bulgarca, Franszca, Almanca ve Rusa konuabilmekteydi. 1.Dnya Sava sonunda Mustafa Kemal Paa ile birlikte efsanevi ne sahip olan tek Paa, Kzm Karabekir Paa'dr

Eserleri

Ankarada Sava Rzgarlar Bir Duello ve Bir Suikast [ISBN 975-7369-39-X] Birinci Cihan Harbi 1-4 [ISBN 975-7369-21-7] Birinci Cihan Harbine Neden Girdik? [ISBN 975-7369-21-7] Birinci Cihan Harbine Nasl Girdik? [ISBN 975-7369-22-5] Birinci Cihan Harbini Nasl dare Ettik? [ISBN 975-7369-23-3] Birinci Cihan Harbini Nasl dare Ettik? [ISBN 975-7369-24-1] Cumhuriyet Tarihi Set 1 Cumhuriyet Tarihi Set 2 stiklal Harbimiz 1-5 Paalarn Kavgas Paalarn Hesaplamas Cehennem Deirmeni 1-2 zmir Suikasti ocuklara tler Hayatm ttihat ve Terraki Cemiyeti 1896-1909 Ermeni Dosyas ngiltere, talya ve Habe Harbi Krt Meselesi ocuk, Davamz 1-2 stiklal Harbimizin Esaslar Yunan Sngs Sanayi Projelerimiz ktisat Esaslarmz Tarihte Almanlar ve Alman Ordusu Trkiyede ve Trk Ordusunda Almanlar Tarih Boyunca Trk-Alman likileri stiklal Harbimizde ttihad Terraki ve Enver Paa 1-2 stiklal Harbimizin Esaslar Neden Yazld? Milli Mcadelede Bursa talya ve Habe Ermeni Mezalimi Srp-Bulgar Seferi Osmanl Ordusunun Taarruz Fikri Erkan-i Harbiye Vezaifinden stihbarat Sarkam-Kars ve tesi Erzincan ve Erzurum'un Kurtuluu Bulgaristan Esareti -Hatralar, Notlar Nutuk ve Karabekir'den Cevaplar

Kaynaka

1 nsan ve Asker Kazm Karabekir; YAPI KRED YAYINLARI, 2008, ISBN 9750814051[kaynak belirtilmeli] 2. http://www.taraf.com.tr/makale/3716.htm 3. http://www.stargazete.com/index.asp?haberID=151393 4. http://www.milliyet.com.tr/Default.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=505152&AuthorID=62&ver=44

Btn bunda Kemal Paa hazretleri en saf olandr; en masumu, demek istiyorum. ok ho, sadece kiiler ve sadece bellekleri kaybolmad ve ne kadar az maddi kanta sahibiz, oundan yoksun kaldk. Kemal Paa Hazretleri'ni, Gelibolu'da, hain bir arapnel

paras veya kurundan, gsndeki saatin kurtardn biliyoruz. Fakat bu deerli saati hi bilmiyoruz; Albay Mustafa Kemal, bu saati, Leman Paa'ya hediye etmek kadirinaslm gstermiti, tarihten reniyoruz. lerde, bizim iin ok deerli ve hatta paha biilmez olabileceini bilememesini anlayabiliyoruz. Ancak bizim tarihilerin, bu yaral saati Leman Paa'dan ve zamannda rica etmeyerek byk bir ihmalkrlk yaptklarn imdi daha iyi idrak ediyoruz. nk Almanya'da emekli evinde, bir hrszn, Leman Paa'dan bu saati aldn ok sonradan reniyoruz; ho, bir taraf ezilmi saat merakls hrszlara ancak masallarda rastlanmaktadr. Ama doru, ben de masal yazyorum.

Paa Hazretleri, tarihin yazmndan nce, Gelibolu Meselesi'nde son derece mtevazi idi; kendisinin muhatap alnmasndan mahcup olan bir hali bile vard. u szler, Paa Hazretleri'ne ait olup, 1918 banda ve ili'de telaffuz edilmiti. Mademki masal yazyorum, yeri buras olmaldr: "Siperler elimize getii zaman ierileri dman cesetleriyle, az aza doluydu. O, mthi bir eydi. ngilizler'den bir fert bile kurtulmamtr. Bu muharebe cereyan ettii srada Kemalyeri'ne terif etmi bulunan Talat Paa Hazretleri'yle smail Canbolat ve Doktor Nazm Beyler o gn ngilizler'den igtimam ettiimiz maddi muharebe hatralarna da maliktirler. Kiminde kurun paralam bir ngiliz altn, kiminde ufak tefek nianlar, drbn paralar filan vardr." ok ho ve ok ac; ama onlar yokturlar. Kemal Bey, kendisinin, Kemalyeri'nde olmadn haber veriyor; Talat Paa Hazretleri ve dier devlet erkanna gnderdiini teyid ediyor. Gzel, ancak, bunlardan ilki, Ermeniler tarafndan 1920 ylnda katledildi ve dierleri, zmir Suikast bahanesiyle asldlar. Yok oldular; paralanm ngiliz altnlarnn, nianlarn, drbn paralarnn nerede olduklarn bilmiyoruz, bilseydik sava mzesine koyardk.
80

Doktor Nazm, brani asll idi, Ermeni tarafna gre, krmlardan en bata sorumlu olanlardan birisi idi; btn bunlar ayr, efsanevi devrimci idi. Bylesine becerikli ve bylesine gz pek ihtilalci bizde az kmt ve suikast ile hibrir ilikisinin olmadn biliyoruz. Karakai, dnya Yahudiliinin pek muteber adam ve pek apkn. Maliye Nazr Cavit ile ayn zamanda asld; Ulucanlarda idi ve yaknda, Anafartalarda diyebiliriz, bir balo vard. Neden asld, neden o gn asld; her halde srekli masal sorusu icat ediyoruz. Eer o tarihte yaayanlar arasnda birisine "efsanevi ihtilalci" dememiz gerekiyorsa, Doktor Nazm, buna en layk olandr. Vladimidir Jabotinsky, ol zamanda, dnya siyonist tekilat'nn st memuru olarak stanbul'da bulundu, tekilat yapt, Autobiography'sinde, "Nazm Bey, the secretary general of the Young Trk Party, the author and initiator of the htilali'ni kuran ve balatan Nazm idi ve Osmanl devletinin sonunu hzlandrd; nakletmek mecburiyetim var.

revolution, and possibly the decisive personal factor which accelerated the downfall of the Ottoman state" minval zere tarif ediyordu. Bu ok malumattar siyonist dirijana gre, 1908

Bir gzel Ankara gecesinde, Austos 1926, asldnda, ok yaknda bir yerde balo vard ve Dileri Nazr Doktor Tevfik Rt'nn de orada olduunu tahmin edebiliriz; Doktor Tevfik Rt, brani aslldr, ve Doktor Nazm'n eleri kz kardetiler, biri aslyor ve dieri dans ediyordu. Belki ikisi de dans ediyorlard; belki aslmak da dans etmektir. Doktor Nazm, Mehmet Cavit, Naili Keeli'nin dedesi Naili ve Hilmi, ayn davadan asldlar. Hilmi, Bab- Ali'yi basanlar arasndadr, sonra elini ekmi ve eteini svamt, Ardahan'da ticaret yapyordu, her halde kalmasn istemediler. Her halde Hilmi de bunu bildi, aslrken, "benim bir eyden haberim yok, yalnz ben Babali'yi bastmd, bunda byle kabiliyet vardr, bir gn bizi de basar, diye, aslyorum" yollu bar bar baryordu. Bu bartan, maksimalist-minimalist kavgasnn bir de kabiliyet dimansiyonu olduunu karyoruz.

81

EK BLG

Tevfik Rt Aras
Vikipedi, zgr ansiklopedi

Dr. Tevfik Rt Aras (1883, anakkale - 5 Ocak 1972, stanbul), 1920-1938 yllar arasnda 5 dnem milletvekillii, 1923-1939 yllar arasnda Dileri Bakanl yapm, ncesinde ttihat ve Terakki'nin nemli isimlerinden biri olmu, sonrasnda da gazete yazlar yazarak hayatn srdrm siyaset adamdr.

Hayat
1883 ylnda anakkale'de dodu. Beyrut Tbbiyesi'ni bitirdi ve doktor olarak zmir, Selanik ve stanbul'da eitli grevlerde bulundu. ttihat ve Terakki'ye girdi. Bir kaynaa gre partinin genel sekreterliini yapt. Selanik'te Mustafa Kemal ile yakn arkada oldu. 1918'de Meclisi Ali-i Shhi (Yksek Salk Kurulu) yesiydi. Bu arada zmir'in ndegelen ailelerinden Evliyazade ailesinin reisi Evliyazade Hac Mehmet Efendi'nin kz ve dnemin kadn gazete yazarlarndan Evliyazade Makbule Hanm ile evlendi. 1920 ylnda Ankara'da TBMM 1. Dnem'e Mula'dan (mstakil Mentee livas) milletvekili seildi. lk dnemde Kastamonu stiklal Mahkemesi yeliine getirildi. 1920 sonbaharnda, Trkiye Komnist Frkas'nn kurucular arasna girdi. TBMM Hkmeti'nin Rusya Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne ilk bykeli olarak gnderildii Ali Fuat Cebesoy delegasyonu ile Moskova'ya gitti. TBMM 2. Dnem, 3. Dnem, 4. Dnem ve 5. Dnem'de (1923'ten 1939'a kadar) zmir milletvekilliinde bulundu. 4 Mart 1925'te 4. Hkmet - 3. nn Hkmeti'nde Hariciye Vekili oldu. Atatrk'n lmne kadar kurulan btn kabinelerde bu grevi srdrd. Atatrk'n komu lkelerle iyi ilikiler ve hegemonyacla kar kmaya dayal d politikasnn kilit ismi ve szcs oldu. Sovyet Dileri Komiseri Maksim Litvinov'un davetlisi olarak kere Rusya'ya gitti. 1926'da Odessa'da, 1930'da ve 1937'de Moskova'da Sovyet ileri gelenleriyle grmeler yapt.1937 ylnda Milletler Cemiyeti Bakanl (bugnk unvanla Birlemi Milletler Genel Sekreterlii) yapt. 1939'da Londra Bykeliliine atand ve buuk yl ngiltere'de kald. 1943'te emekli oldu. Savan sonlarnda stanbul basnnda (zellikle Tan Gazetesinde) yazlar yazd. Demokrat Parti'nin kurulu mcadelesini destekledi. (kz Fatin Rt Zorlu ile evlenmitir) 1952-1959 yllarnda Bankas Ynetim Kurulu Bakanl yapt. Tevfik Rt Aras'n Dileri Bakanl srasnda verdii sylevleri Numan Menemenciolu tarafndan derlenerek "Lozan'n zlerinde On Yl" (1937) ismi altnda kitap haline getirilmitir. Gnlk basnda kan yazlarnn gncel olmayanlarn "Grlerim" (1945 ve 1963) adl iki cilt kitapta toplayan Tevfik Rt Aras, 1972 ylnda stanbul'da ld. Rumelihisar'nda topraa verildi.

EK BLG

Bb- li

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Bb- li ya da basitletirilmi ekli ile Babali, Osmanl Devleti'nin son dnemlerinde Sadrazamlk binasna ve daha geni anlamyla da Osmanl hkmetine verilen isimdi. Gnmz Trkesinde Yce Kap anlamna gelen bu terim aynen tercme edilerek dier dnya dillerine de girmitir. Cumhuriyet dneminde Babali binas stanbul ilinin Vilayet Konana dntrld ve halen de bu amala kullanlmaya devam etmektedir. Babali'nin bir baka anlam da Trkiye'nin basn dnyasna verilen isimdir. Osmanl Dnemi Binann Tarihesi Osmanl Devleti bydke sadrazamlarn yetki ve sorumluluklar artt.Sadrazamlar Topkap Saray'na yakn olmas bakmndan stanbul'un bugnk Eminn ilesindeki Caalolu semtinde yaptrlan konaklarda oturmaya baladlar. 1756 ylnda Sultan III. Osman tarafndan bu semtte yaptrlan Sadrazamlk kona ilk bilinen resmi nitelikteki Sadrazamlk binasdr. Bina 1755, 1808, 1826 ve 1839 yllarnda tamamen, 1878 ve 1911 yllarnda ise ksmen yand. Her seferinde yeniden ina edildi. lk nceleri binaya Paa Kaps ve Bb- safi deniyordu. 1808 ylnda Alemdar Mustafa Paa'nn sadrazaml srasna kan ayaklanma srasnda binada olan patlama sonucu bina gene kl olunca, yeniden yaptrlan binaya dnemin padiah II. Mahmuttan dolay Mahmud- Adli dendi. Bu isim zamanla Bb- Adl ya da Bb- Adli isimlerine, 19. yzyln ikinci yarsnda da Bb- li deyimine dnt. Osmanl dneminde Babali1839 ylndaki yangna kadar bina hep ahap olarak ina edilmiti. 1844te bina ilk defa olarak Stefan Kalfa tarafndan kargir olarak ina edildi. Ayrca o tarihten sonra bina sadrazamn yaad yer olmaktan karlarak tamamen bir devlet dairesi durumuna geldi. O bina, daha sonra yangnlar ve tamirler sonucu deiikliklere uramakla birlikte gnmze kadar gelen binann esasn oluturmaktadr. 1878'deki yangnda ura-y Devlet Dairesi, Ahkam- Adliye Dairesi, Dahiliye ve Hariciye

nezaretleri tamamen yand ve yeniden ina edildi. 1910 ylnda Babali'ye kk bir yap eklendi. 1911 ylndaki yangnda gene ura-y Devlet ve Dahiliye Nezareti ile Mektubcu, Terifat, Beyliki, Sadaret Kalemi daireleri ve Vakanvis daireleri tamamen yand. Bu en son yangnda zarar gren blmler o zamanlar tek bir bina olan Babali'nin orta blmn oluturuyordu. Yangndan sonra bu orta blm tekrar eski haline getirilmeyerek ortadan kaldrld. Bylece Babali ilk defa olarak iki binaya ayrlm oldu. Babali baskn Bab- li Baskn, 23 Ocak 1913'te, Balkan Sava'nn yenilgiyle sonulanacann anlald gnlerde Bulgar ordular Edirne ve atalca nlerindeyken yapld. ttihat ve Terakki Frkas'nn nde gelen ismi Binba Enver, yannda alt Harbiye Nazr Nazm Paa'nn makamn, yannda frkann silahorlarndan Yakup Cemil ve adamlar olduu halde bast. Basknda Nazm Paa ldrld. Daha sonra Sadrazam Kamil Paa'nn makamna giden basknclar, sadrazam silah zoruyla istifaya zorladlar. Bu olay ttihat ve Terakki'nin ynetime el koymasna giden yolu at. Osmanl mparatorluu'nun 1914'te I. Dnya Sava'na Almanya safnda girii ve ne yazk ki dalmasna giden gelimeler zinciri de byle balam oldu. Cumhuriyet Dnemi ve Trk Basn Cumhuriyetin ilanndan sonra eski Sadaret dairesi Vilayet Kona olarak kullanlmaya baland. Yap zerindeki neoklasik ayrntlar kaldrld ve bina yaln bir biimde svand. 1980lerin sonlarnda ve 1997 ylnda binay eski grnmne kavuturmak iin baz restorasyonlar yapld. Babali'nin evresinde Trk basnnn younlamaya balamas, Osmanl dnemine dayanr. Osmanl hkmetinin bu binada almas yeni ortaya kan Trk basnnn haber kaynana yaknl asndan bu binann evresinde odaklamasna neden oldu. Sirkeci'den balayp Babali binasnn nnden geerek giden Caalolu yokuunun iki yanndaki ve yan sokaklarndaki matbaa ve gazete binalarn kapsayan yerin ad Babali olarak anlmaa baland. Nutuk'ta da belirtildii zere Kurtulu Sava'nn organizasyonunun yapld yllarda Babali, "stanbul basn" olarak anlm ve Kurtulu Savann hazrlanmasna byk negatif etkileri olmutur. Bu nedenle Ankara'da yeni bir milli basn oluturulmas yoluna gidilmitir. Cumhuriyet dneminde hkmetin Ankara'ya tanm olmasna ramen Trk basn bu blgede gelimesine devam etti. Btn 20. yzyl boyunca Trkiye'nin btn nemli gazetelerinin merkezleri ve basmevleri bu blgede bulunuyordu. Ayrca birok kitapevleri de bu blgede ald. 1950'lerin sonlarnda blgenin yerleim plannda yeri olan balca gazeteler unlard: Hrriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Vatan, Akam, Son Posta, Son Telgraf, Yeni Sabah, stanbul Ekspres ve Yeni Gazete. Ancak 20. yzyln sonlarnda gazeteler bu blgeye samaz oldular ve yava yava blgeyi terkettiler. En son Cumhuriyet gazetesinin tarihi binasndan tanmasyla Babali'nin Trk basnna adn veren ilevi son buldu. Necip Fazl Ksakrek'se Babali'yi, sanat evresi olarak ele alm ve Babali adl eserinde hatralarn yazmtr...

Tabii ayn soru Mehmet Cavit iin de geerlidir; hayli meddep Pakaln da kadnlara dknln kaydediyor ama, apknl nedeniyle aslm olduunu dnemeyiz. Cavit, ehzade Burhanettin'in ei Aliye Nazl'nn da gnln alabilmiti; bu ara, sadece adna, Yahudilerin srael'e g ve "uu" iin kullandklar brani "Aliye" ve yine brani "Naz" trevi "Nazl" adlarna bakmyoruz, Karakai'lerin cinsel ilikide taassub iinde olmalaryla da yetinmiyoruz, Osmanl ehzadelerinin sabetayistler ile evlendiklerini not ediyoruz. Judaize oldular m, cevap vermesek de sormamz zamanldr ve nahak yere aslan Doktor Nazm ve Mehmet Cavit'in yazglarn plak braniyet'e balyamyoruz. Kald ki, Celal Bayar'n, brani asll olma ihtimali hayli yksektir, Talat'a ilaveten, Cavit'in de yerini bularak mezarn yaptrdn biliyoruz. Celal Bey, Cumhurbakan olunca, Aliye Hanm'a maa balatmay da ihmal etmemitir, dayanma tamdr, gryoruz. Devamla, Canbolat da byk bir ihtilalci idi; stanbul'da pek nemli vazifeler deruhte eylemiti, Mustafa Kemal Paa'nn yakn veya pek gvendii idi, o kadar yle ki, Paa, Mtareke'de, memleketi kurtarmak iin Sultan'a gnderdii istidada, bir yeni meclis-i vkela arz ile kendisinin ve bu arada Canbolat'n nazr edilmesini yazyordu. zmir'de, suikast gerekesiyle asld; yiit bir ihtilalciydi ve belleklerden ve bellekleriyle berabar silindiler. Rauf, sadece 27 Mays sonras, nisbi hrriyet havasnda yaynlad hatratnda, pek ksadr, "en yakn ve mahrem arkadalar olarak yine Ali Fethi, smail Canbulat ve ben vardm" demektedir. Yine Rauf, mahrem refiki Mustafa Kemal'in, 15 Ekim 1918 tarihinde, Padiah'a gnderdii arizay da neretmiti ki yledir:" "Muhterem Padiahmza olan

Msr'da bulunuyordu. Asld, Rauf, erken davranp Londra'ya kaarak kurtuldu; en kiiliksiz olan Fethi Okyar idi, kald. Pek ok yiit idiler ve hepsi asldlar. Tarihlerden kazndlar. Geriye kalan, masaldr. Hala yazlmadlar.
82

sadakat ve merbutiyetim ve vatanmn temini selameti itibariyle arz ederim ki, sadaretin Tevfik Paa Hazretleri'ne tevcihi ve man-ileyhin de esas Fethi, Tahsin, Rauf, Canbulat, Azmi, eyhlislam Hayri ve acizlerinden mrekkep bir kabine tekil etmesi zaruridir." Rauf, Kemal, smail, her gn buluurduk, diyordu; Canbolat, suikast srasnda

te ben yazyorum. Masallarn savan yapyorum. KESNTSZ DEVRM kisi birdir. Birbirini srdryorlar ve bu nedenle "kesintisiz" diyoruz. Sfr Sekiz ile ki Sfr, birdir ve "Yirmi Alt" sondur, diyoruz. Demek ki devrimler bitmi ve "Cumhuriyet" kurulmutur ve bundan sonra bir mddet "reformlar" dnemi balyor. Sonra "kar-devrim" gelmektedir. Gelii, bana gre, Altm Alt'dadr. Ne kadar da kolay geliyorlard; o kadar yle ki "kolay devrimler" de diyebiliriz. Adlar, Eyp Sabri, Resneli Niyazi ve Enver oldu ve daa ktlar; bu gen zabit idiler, nerede ise tek balarna, Merutiyet'i aldlar. Daa yklendiler, telegrafname yazld ve "Merutiyet" ilann saladlar. Eylem plannda ok kolay olduunu kabul etmek zorundayz. Dorusu, Kazm Paa, "O ancak bir glge yakalamtr" demekle, Byk Kurtarc iin layk grlen "O" zamiri mnasebetiyle byk bir elem dalgasyla boulma tehlikesi yaasak da, evraknn telef edilmemesinden hayli memnuniyet duyuyorum. nk, Kazm Paa'nn, daha sonra yazdklar arasnda, 30 Ekim Sabah, mfreze komutannn bir sualine muahatap kald da vakidir; Ankara'dan, Mdafaa- Milliye Vekaleti'nden ak bir telgraf almakla, bu telegrafnamede, "cumhuriyet ilan olunduundan yz pare top atn" ibaresi bulunuyordu. Mfreze Komutan, Kazm Paa Hazretleri'ne "ne yapmal" sualini tevcih ediyordu; Erzurum Vilayeti'nin, cumhuriyet ilanatn bylece ttla (K: haberdar olma) kesbettiini reniyoruz.

83

Erzurum Kongresi'nin yapld yerde, Cumhuriyet ilanat, fukara cenazesini hatrlatan bir ekilde tesid edilmiti, 31 Ekim Sabah, Hkmet Kona avlusunda itima edilmekle, Belediye Reisi, mtebbir olduunu gstermi bulunuyordu. Vali Beyefendi'ye, eer bir nutuk irad edilirse aksine nutuk da mevzubahis edilebilecei iin, nutuk irad etmeden tesid edilmesini teklif etmiler ve Vali, hu teklifi, Ordu Komutan Kazm Paa'nn tasvibine arz etmi ve Kazm Paa, hu mdebbirane teklifi maalmemnuniye muvafk telakki eylemiler. Binnetice, Cumhuriyetimiz ilan, Erzurum'da nutuk irad edilmeksizin ve ancak bir dua ile tebrik edilmitir. yle anlyoruz ki sevincini veya zntsn bir nmayie dkenler olmamtr. O halde, Cumhuriyetimiz'in kimselere haber verilmeden ve mhim komutanlar ile mavere edilmeden ilan edildiini anlyoruz. Cumhuriyet'in ilan zerine, leyhte ve aleyhte tezahrat olmamas mhimdir. Her halde fark edilmitir, yle tezekkr edebiliyoruz. Halbuki, Merutiyetin elde edilmesi de kolay olmakla birlikte ok byk bir sevin yarattn biliyoruz; o sevin dalgasn, Halide Edip Hanm'dan okumay hep tavsiye ediyorum, tadna doyum olmamaktadr. nsanlarn, sevinten yzlerinin deitiini ve mutluluktan al al olduunu haber veriyordu ve bilumum anasr birbirine dolanmlar ve hep fraternite, legalite ve de liberalite rmlar; o gn, sulularn hi crm ilemedii dahi mervudur. Byk bayram gnyd ve bu bayram, Cumhuriyet'in ilanatnda yoktu; bayramlardan yorulduklarn tahayyl edebiliyoruz. Anlamadlar m; resmi tarih'in iddia ettii kadar, mehulleri olduunu syleyemiyoruz. Genellikle sanldnn aksine, "cumhuriyet" fikri bizde o kadar yeni deildi. Byk Reit Paa ile Mithat Paa'nn "cumhuriyeti" olmakla sulandklarn tespit edebiliyoruz; cumhuriyet iin conspirer ettikleri fsldanyordu, bu fiil de, ne yazk, biz "fesat" olarak tercme ediyoruz, "birlikte fsldamak" anlamndadr. Bunlar nazariyede olanlardr; pratikte ise Bat Trakya Muvakkat Hkmeti ile Kars uras, birer cumhuriyetti. Her ikisi de ok ok mhim ve pur- ders oldular; Trakya Muvakkat Hkmeti, Tekilat- Mahsusa ii idi ve o tarihte henz teekkl etmemiti. Sleyman Askeri, burada ok nemli roller oynamt; yazk daha sonra bir askeri baarszlk zerine intihar etti, marur bir kuaktlar. Amma, Askeri'nin Bat Trakya'daki muvaffakiyeti, Tekilat- Mahsusa'nn resmen kuruluunu tevik ile hzlandrmt. Kars uras ise hayli mhim bir itir. Tekilat- Mahsusa'nn adamlarnn Gilan'a, Kk Han'a, kadar uzandklar mevzuunda malumattarz.
84

Bu, "cumhuriyet" fikri ve messesesi ayr, biliniyordu, hem pay-i taht taraya karmak hem de dardan kurtarmak da malumdu. Hem Alemdar Mustafa Paa ve hem de evket Mahmut Paa dardan geldiler. Belki de kurtarmann darlk bir amel olduu buradan neet etmektedir. Masal ve misal, olabiliyor. Kk darda olanlar m, hep kurtaryorlar; hayr, sanmyorum. Rusuk Yaran, dnp kurtarmak zere, dar, "tara", kmlard ve Birinci Uzun Sava'n bandadr. Mahmut evket Paa'nn ise, Badat'ta yetim kalnca, Mithat Paa Hazretleri, elinden tutmutu. Mithat Paa, Rusuk'ta da vali olmutu ve hem pek akac ve hem de pek reformcudur. Hem Bulgar ve hem de Irak reformasyon tarihinde Mithat Paa'ya mmtaz saifeler ayrlmasn, tarihteki, mhim paradokslar arasnda tadat eyliyoruz. nemli olan, "elinden tutmak" iidir. Kesintisizlik'te bu var ve yoksa, kesintilidir. Bunun anlalm olduunu zannetmiyorum. Bu kesintiyi de brakp, masala kaldm yerden devam edersem, yledir, 18 Mart 1915 Sabah, mttefik donanmalar, anakkale nnde grndnde ise, Haydar Paa'da tren oktan hazrd; Sultan ve Sultan ile birlikte Pay-i Taht erkan, Eskiehir'e tanyordu. Amerikan Sefiri Morghentau, anlarnda, trende sefirler iin yerlerin de ayrldn kaydetmektedir. Akllarnn kolay yattn tahmin ediyorum, nk, bizde payitaht' oynatmak da yeni deildi, Bursa'dan Edirne'ye gittii ve sonra stanbul'a dndn unutmuyoruz. Konya ise daha evvel idi. Bakent'i deitirmek, bende dahi, deimeyen bir programdr. Benimkiler mi, hep programl hlya'dr. O gnlere dndmde, artk bakentin stanbul'da kalamyaca konusunda ittifak tehis ediyoruz. Peki, neresi; Goltz Paa, Haleb'i nermektedir; hem mslmand ve hem de Trkmenler bulunuyordu. Trkmenler'in Anadolu'ya hep Malazgirt'ten girdikleri de bir tezvirat'tr, Erturul ve klan, Suriye'den, Halep'ten yukar kmlard, mezarlarn da, bouna, orada aramyoruz. Eer, Musul'da nfusun kll- azamisi ve bahusus Kerkk'de kll Trkmen iddia ediliyorsa, sebebi buradadr.
85

Aslnda, Halep, stanbul'dan evvel, "daha ok" anlamnda kullanyorum, zerafet ve moda merkeziydi, "Halep oradaysa arn burada" sz, bu anlamdadr ve ayrca, bu bapta, Halep'in stanbul'a hep faikiyeti meselesinde, estet Ahmet Hamdi Tanpnar'n da ehadetine malikiz. Ayrca, Atay da, "ilk genliimizde Akdeniz ehrimizle vnrdk; zmir, Selanik ve Beyrut!" demiyor mu, stanbul yoktur. Beyrut, skenderun ile birlikte Halep'in deniz kenar idiler, stanbul, hep fukaralarn tesellisi oldu. Halep'te Kafkas muhaciri dahi ok idi ve ilerinde brani aslllar tehis edebiliyoruz. Bu gnlere geldiimde, niversite derslerimde, "sana dn baka bir tepeden baktm, aziz stanbul" dizesini okuduktan sonra, "say" derdim; "amlca" deyup balyorlard. Fukaralk ve cehalet, ite budur ve stanbul ile koyun koyuna yaamaktadr. Yedi Tepe, Vilayet'ten balayp, tramway yolundan, Bayezid'e kadar dizili yedi tmsektir; Nova Roma olarak kurulduunda, "tepe" idiler. Alaldka hayranlar artt ve bu bizde bir ahlak olmaya balad. Mtareke yllarnda daha ok "Kahpe stanbul" veya ksaca "Kahpe" arlyordu, bu gn daha ok hak etmektedir ve "ahr- Kahpevan" daha mnasiptir. Osmanl elitinin Halep'i tercih etme ihtimali yksekti, lakin Sultan'n sevecei phelidir; baka ba ehirler de aranmas tabiidir, Konya, Kayseri, Eskiehir ile Ankara, rekabet ediyorlard. Hepsi de demiryolu irtibatna sahiptiler; ve Ankara, ky deildi ve bugnk mze uzun mddet yeni meclisi barndrabilmiti. Ayrca eski ve muhkem bir Yahudi Mahallesi, Saman Pazar ve Hamamn, engul Hamam ve daha sonra Cumhuriyet'in en muteber zenginini karan bir ticareti vard. Aktarzadeler ve akrabalar Ko'lar da, Samanpazarl'drlar; phesiz i ie yaadlar. Ermeni ve Elen zenginleri de vard, aslnda birisi varsa mutlak dieri de bulunuyordu, Yahudiler, bir tarafta, ve Elenler ile Ermeniler, hep rekabet ve zaman zaman gizli savalarla, daima bir arada yaadlar. Ankara'da da byleydiler, Ermeniler ile Elenler, zengin balarda yayorlard; Ankara'y yeni merkez seenlerden ilk gelenler, ba evlerine yerletiler. Demek ki, Ankara'nn kefi ve metruk bir ky olduu da sadece bir masaldr. Demek ki her yerde masal var ve masallar masallarla gizli cenk yapmaktalar.
86

Meclis-i Messesim nazariye ve pratiini de aramak zorunda deiliz. atalcada ortaya kan Meclis i Milli, bir kurucu meclis ve hatta ihtilal konvansiyonu olarak alt. lk defa bir sultann, meclis-i milli karar ile tard edilmesine ahit olduk. Bu kadar m, yerine Reat geliyordu ve bir de bunu reye arz ettiler ve bylece Sultan Reat, meclis-i milli reyi ile sultan yaplyordu. Bu da yeni bir usul idi, tarihi Danimend, Kesat'n tahta gemesine, "adeta bir Reis-i Cumhur gibi iclas edilmi" olduunu tespit ile pek ok kzyordu. Ve Meclis-i milli burada da duramad, ihtilalci kan bir kez kaynamt, Hareket Ordusu'nun stanbul'a giriini, stanbul'un ikinci fethi sayd ve dolaysyla bu yolla tahta kan Reat' da Fatih'ten itibaren tadat ederek "Beinci Mehmet" tesmiye etti. Reat'n Mehmet'e tahvil edilmesi ite byle vaki oldu. Ne kadar "meclis" idi bilemiyoruz, Ankara'daki kadar diyebiliriz. Demek ki sultan'n, meclis-i milli reyi ile tardnn ilki atalca'da ve ikincisi, Ankara'dadr. "Engr" de tabir ediliyor ki "engr" Farisi zm olup, balar ile maruf idi ve yukarda kaydetmi haldeyim. Bir usul ve bir kanuniyet mi, her ikisinde de gremiyoruz. stanbul'da isyanclardan kap, atalca'da, Hareket Ordusu'nun gvencesine snanlar, "meclis-i milli" oldular ve snmayanlar olmadlar. Ankara'da da, bir ksm, stanbul'un igalinden kaan meclis-i mebusan azalar idi ve bir ksm dahi vilayetlerden intihap edilmi olduklar kabul ediliyordu. Hepsi kabul'e dayanyordu. ki ve ok mhim politikada da tam bir sreklilik tespit ediyoruz. Bunlardan birisi, turkification'dir ve belki de tekrar etmek zorundayz, maddeci bak, niyetlerden nce zorunluluklara dikkat istemektedir. Bu zorunluluu da yle aklayabiliriz; Enver, milliyeti idi ve amma ve lakin milleti yoktu. Sava ilan eden amma askeri olmayan komutanlar hatrlatyor; zorunluluk ise, bizi, olmayan milleti yaratmaya gtryor. Enver, bir millet peindeydi. Maksimum tutmak istediini teyiden ifade edebiliyorum.

87

Osmanl'da manzara- umumiye de trkifikasyonu emrediyordu, nk, On Dokuzuncu yzyln ikinci yarsndan itibaren, iki byk cereyan, ortal kasp kavuruyordu. Birisi nasyonalizm ve dieri marksizm; birbirini destekledikleri bir dnemden geiliyordu. Marksizm, milliyeti baka, smrlme damarn ekliyordu ki bu cereyann geni emeki ynlara, bunlara "halk" diyoruz, nfus etmesini salyordu. Ayrca Rusya marksizmi, narodnizm ile de buluan kkleriyle, ihtilalci yollar savunuyor ve yayyordu. Bu nedenle, Osmanl'ya kar mcadele eden nasyonalistler, marksizm ile flrt ettiler. Dorudur; "Young Trk" sz de hazr gelmiti, "Young France" ve zellikle "Young Italian" nclleri var, nerede bir "Gen" hareketi varsa ve bunlarla bir kavim ad yanyana geliyorsa, bir milliyetilik olduunu kabul etmek zorundayz. O kadar yle ki Mecid Efendi'nin halife olduu zaman, dualarn Trke sylendii, unutmak ve unutturmak istesek de bir vaka'dr. Kavurucu rzgarlar esiyordu ve kavuruyordu; dnda kalmak zordur, yle yazyoruz. Zamannda yazlm btn kitaplarda, trkifikasyon'un temel izgi olduunu gryoruz; Cunhuriyet'ten nce olup Cumhuriyet ile kendisini srdrmtr. Bir millet ve hatta "milli imparatorluk" bir kanlmazlk olarak ortaya kacaksa, trkifikasyon da elzemdir; madde bunu tedris etmektedir. Aslnda bu kanlmazlk dersi'ni, milli devlet olmann eitli aamalarnda pek ok iklimde tehis edebiliyoruz. Bu arada, Fransz Devrimi yapldnda, Fransa'da Franszca konuanlarn saysnn artc lde az olduunu not etme imkanna sahibiz. Bu durumda "millet" devirmek bir mecburiyet olarak ortaya kyor; bizde buna trkifikasyon diyoruz. Devirme nazariye ve tatbikatnn bizde kadim tarihi vardr. Bu ii, "devirme", hep sevdik. Kkszlmzn kkn skebiliyoruz. Devirmeciler, ok zaman, devirildiler. Bozanlar, bozulmaktan masun kalamadlar. Yine byle bir inkta akabinde, masal devam ediyor, Osmanl'nn son zamannda gelimeleri dramatize eden iki faktr vard; hem unsurlar ve hem de merkez, nasyonalizmin yksek basnc altna girmiti. Ve ikincisi, btn bunlar imparatorluun en zayf olduu zaman ortaya kyordu. Zayf ve glenme imkanna sahip olmayan monarklarn, merkantilizmin zemberiine girmelerine benzetebiliriz; trajik-komik hal her halde budur.

88

O halde, nasyonalizm, zayflarn giydikleri bir zrh m ve maksat kuvvatl olmaktr. Artk bunu tahsil etmi mertebedeyiz. Fakat nasyonalizmi ateleyen baka faktrleri muhakeme edebiliyoruz, o zamanlar, henz sadece bir diaspora ile anlatlabilen, "salm yaayan" demek istiyorum, ve bir "millet" ve devlet olamam anasrn da, trkifikasyonu kuvvatla desteklemesi mmkndr; Yahudilerimizi kastediyorum. ok zor olmadn da hemen ilave edebiliyoruz, nk, "Trkisite" kategorisini icat edenler, bulanlar demesek de, bir politik hareket haline sokanlar, Leon Cahun ve Herman Vambery nam iki Yahudiydi. Bunlar yakn zamanlara kadar, siyonist Bernard Lewis izledi ve izlemeyi srdryor; o kadar yle ki, eer hem kemalizmde ve hem cumhuriyet'te pek oklarnn gremedii faziletler iin birisini arayacak olursak bu siyonist Lewis'dir. Bu bapta, kemalizm'in ideologu olmay denemi olan Moiz Cohen'den ok daha ilerdedir. Moiz Kohen'in nemi, Hamburg Siyonist Kongresi'nde, vaad edilmi topraklar olarak Trkiye'ye iaret etmesi ve Trkiye Devleti'nin glendirilmesini istemesidir. Bu ise Cumhuriyet'ten ncedir. O halde kesintisizlii her yerde grebiliyoruz. Tarih mi, iki ekstremde ksrlamakta ve falsifikasyon batana dalmaktadr; birisi "ariv manyas" ve dieri de modern kitaplardr. statistik, yalan syleme ve syletme disiplini iddias, burada da geerli olabiliyor. Modernite, arivleri, falsifiye etmeye imkan verebilmektedir; istenenler, syletilebiliyor. Arivlere, muassr kitaplar ihmal ile sadece asri bir nokta-i nazar ile yaklamak, falsifikatrlerin yolu olmaldr. Zamannda yazlm treteler ise, falsifikasyon tehlikesinden ksmen, masumdurlar. Bin dokuz yz balarn, hem Hamid saltanatn, hem de, daha ok, Jn Trk iktidarn jdaizm asndan gren pek ok ciddi kitap ve roman okuyabiliyoruz; o zamanlar telif edilmiler. Bazlarnda Hamid dnemi ibra ediliyor ve tam ters bir kutba yerletiriliyor; bu adan bakanlar, Mahmut evket Paa'nn stanbul'u zapt etmesini, Mithat Paa'nn intikam olarak grebiliyorlar. atalca Kurucu Meclis'in ald tard kararn bildirmek zere Yldz'a kan drt kiilik heyette, Yahudi ve mason Caraso'nun bulunmasn da bir devamllk olarak arlyorlard. Tabii, sadece Caraso'da kalmak bir zaafiyet semptomu saylmaldr, yle yazyorum.

89

E. Mears'n kitabnn basm 1924 olsa da iindeki malzemelerin ou en ge 1922 tarihlidir; buna baktmzda, trkifikasyon politikasndan hi kuku duymuyoruz. "Its proponents emphasized the necessity for Turcification of all Ottoman" diyordu ki, bizim masal ile tam uyum halindedir. ki politika, trkifikasyon ile pan-islamizm; Akuraolu Yusuf un, " Tarz- Siyaset" nam siyaset-sosyolojisi denemesi de iaret eyliyordu, Cumhuriyet evvelindedir. Akuraolu Yusuf, Cumhuriyet ile birlikte, trkifikasyonu dayanaklandracak "tarih tezleri" almalarnda nemli rol almt. Demek ki kesintisizlik ile, bu aamada ve bu dzlemde de karlayoruz. Birinci Sava srasnda stanbul'da, Avusturya-Macaristan mparatorluu ateemiliteri Pomiankowski de ok malumatlar grnyor; anakkale mdafaasnda, anakkale'yi ziyaretle grgye dayal tanklk brakan ender kaynaklarmzdan birisidir. Bat'nn ve bir sre sonra da Sovyetler Birlii'nin tampon ihtiyalarnn btn baklar bozduu bir zaman var; Pomiankowiski'nin bu bombardmandan nce yazm olmas da ayr bir kazantr. unu aktarmann son derece verimkar olacana inanyorum: "Enver Paa ve

Demek, birinci aamada bir vacuum niteliindeki Balkanlar'a yaylan, ikinci dnemde, yeni dzen kurucular bekleyen Arabia'ya egemen olan Osmanl, imdi ve bu nc peryotta, daha ok bir "ark mparatorluu" olmay hayal ediyordu. Buna "maksimalizm" diyorum. "Greater Turkey" diyenler olmutur; bunlar, "Byk Trkiye" projesi tehis edenler, dardan ve uzaktan bakanlardr. Burada bir soru nmz kesiyor; peki krlanlarn hepsi maksimalist miydi, hayr, ztl "maksimalizm versus minimalizm" ekseninde koysak da kaybedenlerin hepsinin maksimalist olduunu hi syleyemiyoruz. Syleyebildiimiz, 1926 ylnda, maksimalizmin kknn kuruduudur. nsanlarn sadece nlerine baktklar bir dnem balamaktadr.

taraftarlarnn yeni panturanizm akm, ran vilayetlerinden Azerbeycan ile Erdilan, Kafkasya, Krn, Volga Blgesi, Trkistan, Hive ve Buhara'nn Osmanl mparatorluu'na ilhakn ngrmekteydi. Ayrca panislamizm akmna gre, nceden kaybedilen Trk vilayetlerinin, zellikle Msr, Bingazi ve Traplusgarp'n tekrar alnmas amalanyordu."

90

ne bakmak m, ufuk fukaraldr. Ufuk, rktebilmektedir. Minimalist hali diyebiliyorum. Kurutma da sreklidir; btn Birinci Dnya Sava'n "Anafartalar versus Sarkam" ekseninde grmeye devam etmek, hem tarihi kralatrmak ve hem de anti-maksimalist cenki srdrmek anlamndadr. Bu o kadar o ki, baz arlatanlar ileri srerek, Sarkam' talama ayinleri hi ihmal edilmiyor; belleklerimizdedir. arlatansz, talama ayini, hi bilmiyoruz. Krlmay da her zaman lm olarak anlamyoruz; aslma ve bastrlp ldrme, ttihat ve Terakki'nin nl ae Nazr Kara Kemal misali, var. Bir de saf d edilme, yurt dna kaabilme, Rauf ve uzun zaman sesini karmama, krm iindedir ve belki de asl krm da buradadr. Ali Fuad, Refet, Rauf ve Kazm, ilk aklmza gelenlerdir. Bunlarn belli bal zelliklerini hibir zaman maksimalist diyemeyiz; deseydik mhim bir tenakuza dm olurduk. Kald ki idam edilmediler, daraacndan dndler; resmi hikaye, aslmamalarn, smet Paa Hazretleri'yle irtibatlandryor ki Byk Komutanlarmzdan Fahrettin Altay da teyid ediyorlar. Bu irtibat ile teyidi ise bizim masalmzla ahenk halindedir. Peki, smet Paa Hazretleri'nin makul grmediklerinin aslmadklarn syleyebilir miyiz; mbalaalara, masallarda dahi mahal olmamak icap etmektedir. Maslup [K: aslarak ldrlm] olmalarn minimalistlerin tensip etmediklerinin, hayatta kaldklarn ifade etmek daha mnasiptir. Masal ya, Kemal Paa Hazretleri'nin mcadeleye balama tarihini, 1919 Haziran'na alabiliriz; "Amasya Tamimi", yksek komutanlarn rgtl bir ekilde bir liberasyon harbine karar verdikleri tarih ve vesika'dr. "Amasya Tamimi" olmasa, "19 Mays" tarihinin her hangi bir mana ihtiva edebileceini syleyemeyiz. E.Mears'in uzun zaman Trkiye'de yaadn ilave etmek durumundaym, zmir'in igalinden bir hafta ncesinde de zmir'deydi, mahadeye dayanan bilgiler ok kymetlidir; pek ok zevattan derledii kymettar incelemelerle zenginletirdii bu telifinin, o zamanlar muteber malumat ve rivayet ihtiva ettiini dnmek durumundayz.

91

Bu trete'nin zamann telakkilerine, zaman 1922 kabul ediyoruz, mhim derecede, tecavz halinde olduunu akl-d mlahaza eyliyoruz. Mr. Mears yle demektedir: "A later

Burada nemli nokta var, birincisi, Mustafa Kemal ile Damad Ferid arasndaki mnasebetin mutlak mahiyetini ancak daha sonraki bir tarihinin aklayabileceidir. Bu, sahih bir tespit olmakla birlikte, bu mnasebetin, kesin niteliini, exact character, yazan bir tarihiden hala mahrumuz. kinci husus, "Erzurum Valisi" olarak tayin edildii iddiasdr. phesiz, tayin kararnamesinde bu ifade yer almyor, amma, ok geni bir erkan ile yola kmas ve tadat edilen vazifeler, byle bir enterpretasyonun ok da yanl olduu intiban vermemektedir. Bu durum ise, Kemal Paa Hazretleri'nin, Erzurum'da toplanan kongre azalar tarafndan kabul edilmemesini ve hatta reddedilmesini daha da manidar yapmaktadr. Burada, nc hususa geliyoruz, kelam dikkate alacak olursak, Kemal Paa, "hem mttefiklerin ve hem de Osmanl Hkmeti'nin temsilcisi", representative of both the Allies and the Ottoman Government, kapasitesinde, ark'ta idi. yle mi, eer yle ise, bunun, Erzurum Kongresi azalar tarafndan da bilinmesi tabiidir. Eer bu da mmknse, Kongre Azas'nn Paa Hazretleri'nin niformas ve yaver kordonundan rahatsz olmalarnn sebebine inmi oluyoruz. niforma ve yaver kordonu bahanedir; Heyet, Paa'nn mstevlilerin adam olmasndan ciddi mertebede phe ediyordu; maalesef, bu netice nmzdedir.

historian may discern the exact character of the relations between Damad Ferid and Mustafa Kemal, we do know, that the latter was designated representative of both the Allies and the Ottoman Government, serving the latter as the governor of Erzurum".

92

Masal ya, tekrar ele alabiliriz, Damad Ferid-Mustafa Kemal mnasebeti ve tayin srasnda da mlakat mhim olmakla beraber, bunun izni, arivlerde bulabilir miyiz; sanmyorum. Peki arivlerde izi olmasa da, hi bilinmediine de ihtimal verebilir miyiz; zannetmiyorum. Kemal Paa, o demlerde, Pera Oteli'nde ki pek lks idi veya yine Meruiyet Zaman'nn en mutena semti olan, "Lks Hayat" operetini ve "ili'de bir apartman" nakaratn hatrlamak zorundayz, ili'de temaslar ve kabuller yapyordu. Kald ki, daha sonra ok nlendii iin biz hep Mustafa Kemal'i biliyoruz, benzerlerinin, az olmadm da tahmin ediyoruz. Peki kimlerle temas ediyorlard ve bu sorunun cevab kimlerle etmiyorlard ki, olmaldr. smet Paa Hazretleri, hatratnda, Seyit Abdlkadir'e, eyh Sait syan vesilesiyle aslanlar arasndadr, taharri memurlarnn, ngiliz Hkmeti temsilcileri olarak gittiini de haber veriyor. Byle dnemlerde emperyalizmin dorudan veya dolayl temsilcileriyle mlakat iktidar iareti dahi saylyordu; emperyalizmin itibar ettikleri arasndadr, anlamna geliyordu. Bir bu var ve bir de o dnemdeki zevatn hareketleri ve temaslarnn bugnk lde karanlk olmamas var. Daha sonradan karartlmtr. Dolaysyla, Kemal Paa'nn temaslarnn, mphem de olsa, Erzurum'da siyasi mehafilde bilindiini de hesaba katabiliriz. Kongre Azas meyanmda, Cevat Dursunolu misali uyank, millici ve sola yatkn genlerin de, stanbul cereyanlarnn bir ksmn duyduunu dnebiliriz. Ancak tereddt gstermediini, Kongre'deki yerini Mustafa Kemal'e brakmasndan da anlyoruz. Ne tr cereyanlar m; Harbi Umumi'de ve Mtareke'de stanbul'daki yabanc muhabirlerin ne kadarnn gizli servis eleman olduunu takdir etmek de hayli zordur. Almanlardan, diplomatik mahfilde, bir diplomattan stn saylan gazeteciler vard; bir menbaada, "belki de sami rkna mensup olan bu muhabir" denilen Frankfurter Zeitung muhabiri Paul Weitz, bunlardan birisidir. Mtareke'de ngiliz Gazeteci Ward Price'n da ngiliz servisleriyle irtibat olduunu, hatratndan, karabiliyoruz. Mr. Price, Mustafa Kemal'in, ngilizler'e hizmet arzettiini yazyor; muktedir vali olarak dnlebilir ve Price'n bunu yetkili ngiliz Albay'a intikal ettirdiini de okuyoruz. ngiliz Albay'n mukabelesi ayan- dikkattir, "Trk paalar arasnda hizmet isteyenler oktur" dudak bkt de yazldr.

93

Ancak bu 1918 ylndadr. Kemal Paa'nn vazife kararnamesi yazlrken, 1919 Mays balarnda idi, bu malumatn hesaba katlmadn syleyebilir miyiz; bizim masalmzda, hesaba katlm olduu var. Aksini dnmek, bu endekslerin etkisi olmadn ileri srmek, hem emperyalizmi tanmamak ve hem de bir igal idaresinin varln bilmemek anlamndadr. stanbul'un resmen igal altnda olmamasna bakarak stanbul'da bir igal karargah ve kontrol olmad noktasna ulamak, ahmakla yakn bir haldir. Baz resmi edebiyatta bu hali buluyoruz. Nisan 1919 tarihinde talyanlar Antalya'ya ktlar. Mays'n ilk gnlerinde Mears zmir'de idi, hi kimsenin yaknda bir igal havas iinde olmad konusunda bizi inandryor. Acele bir i olduunu dnmek durumundayz. Toynbee ne gzel sylyor, byk hrsz, hrszlk ortaklarnn payndan alan olarak, tarif ediyor. Lloyd George ile birlikte, Londra, ortaklar Fransa ve talya'nn hrszlk torbasna el atan bir byk hrszdr. Londra, talya'nn Antalya'ya kmasndan pek ok rahatszd, zmir iin tela var. Kurtulu Sava'n tahlil ederken, byk hrszn crm ebekesinin torbalarna el atma hali ve bu elin yol aaca husumeti unutmamak durumundayz. Burada "husumet" szcn bilerek istimal ediyorum, o zaman dvel-i muazzama'nn her birisi daha muhasm idiler, birbirinin hasm durumundaydlar. 1918 ylnda, hala, Kafkasya'da bir tampon fikri vard. Trkiye hakknda romanlar ile tannan, 1916 tarihli "Yeil Hrka" nldr, John Buchan, hem istihbarat ve hem de emperyalist vizyonluydu; Kafkasya'y tutmann zorluu zerine yazdklarnn etkili olduu inanc yaygndr. Demek ki 1919 Mays ay yaklarken, deerlendirmeler deimeye balyor; Elen gali ile Bat'da bir deneme yaplyordu. ark'ta ise hem uralar kuruluyor ve hem de mukavemet balyordu. Dzleme ihtiyacn grebiliyoruz. imdi buradayz. Peki, Sultan'n ve Babakan'nn tam bir dzleme taraftar olduunu syleyebilir miyiz; en azndan son sultanlar hakknda klielerden arnmamzn zamandr. Onlarn da bir aile tarihi vardr, her aile tarihi bir "gizli tarih" saylmak zorundadr; ran'da Kaar Han, Kk Han'n mukavemetinden memnun idi ve "el altndan" desteklediini tahmin edebiliyoruz.

94

Osmanl Sultan, ark'taki bir mukavemetin, pazarlk imkann artracan dnecek tarih bilincine sahip olmaldr; dolaysyla Kemal Paa'ya, Vahidettin veya Ferid'in verdikleri szl direktiflerde bu noktann da yer aldn kabul etmemiz yerindedir. Ne insanlar getiler, Che Guevara ile karlatrabilir miyiz, sanmyorum; devrimci ve halk deildi, amma, Che lsnde serven-sever olduunu syleyebiliyorum. Nogales Bey'den sz ediyorum, spanyol ve yerli karm olarak Venezella'da domutu, "Hilal Altnda Drt Yl" nam hatrat spanyolca olarak, 1924 ylnda yaynlanmt, ' tarihiliimizdeki falsifikasyon dneminden ncedir. Tahsilini Almanya'da yapt iin Bat Avrupa'ya aina idi, harp ile birlikte kotu, savaa katlmak zere yanyordu, u veya bu nedenle almadlar; "Trklere dediler, Rafael de Nogales bizde subay ve "Nogales Bey" oldu. Hatrat'nda, Ermeni Krm'n bizzat gren tek Hristiyan olmakla da vnmektedir, Hristiyan idi. Byk komutanlarmz yakndan tand ve drt cephede, bizim safmzda savamt. Mustafa Kemal'in ad, koca hatratnda, bir kez gemektedir ve bizim masalmza denk dmektedir. Burada da, Mustafa Kemal, after having been named by the Sultan, Sultan tarafndan atandktan sonra, kuvvetleriyle birlikte "isyan etmiti", had revolted with his armies, denilmektedir. Mr Mears,"Erzurum Valisi" ve Nogales Bey ise, "Anadolu Kuvvetleri Genel Komutan" tabirini kullanyor, zamanna ait kitaplarda isyan edinceye kadarki durumu nemli bulunmuyor. Szck ayn olmasa da, "isyan" var. Bizim masalda bu, Mcadele'ye katlma halidir. Bunun tarihi olarak da Amasya Toplants'n gryoruz. Rauf, Ali Fuat, erkanndan, Refet ile Kemal Paa Hazretleri masa ve Kazm ise makine bandadr. Kazm o srada Erzurum'da idi, mzakerelere, telegrafhane vastasyla itirak ediyordu; demek ki be kiidirler. Ne yapyorlard, yaptklarn anlamak ok kolaydr, Bat Trakya Muvakkat Hkmeti veya Kars uras misali bir idare kuruyorlard ve btn mukavemeti bu idare altnda toplamak istedikleri kesindir. "Heyet-i Temsiliye" bu maksada matufdur. Reis, Kemal Paa Hazretleri oldular.

95

lerinde en mehuru Rauf idi, Bahriye Nazr mevkiinde bulunmutu, amma "Hamidiye Kahraman" olarak biliniyordu, Hamidiye'nin svariliini yapmt. Bizdeki son kahramanlara benziyordu, dman gemilerini batrmamt ve kendisi batmamt; yeterlidir, "kahraman" diyoruz. "Anafartalar Kahraman" da bu cinstendir; yengi bulamyoruz, yenilmemek ya da mdafaa var. Mustafa Kemal Bey, Anafartalar plajnda, mstevlileri durdurdu, ancak denize dkemedi; ve zayiatmz yksektir. Bu Anafartalar mdafaann nemsiz olduu anlamna gelmemektedir; amma nemi daha sonra fark edilmi ve yazlmtr. galcilerin son umutlar Anafartalar'da krlmt, ekildiler; fakat bunun manasn daha sonra yazlmas nedeniyle idrak ettik. Nitekim Erzurum'a geldiinde, Kongre Delegeleri, aralarnda, bir kahraman olduunu bilmiyorlard; bilselerdi hi phesiz bu kadar itiraz etmezlerdi. tirazlar bilmemekten ve/veya yanl bilmekten kaynaklanyordu. Amasya tima'nda en muktedir olan, telegrafhanedeki Kazm idi; Kazm, Erzurum Kolordu Komutanln, aslnda Ordu idi ama Komutan Yakup evki Paa, Mtareke emirlerine ramen hem silahlar mstevlilere vermiyor, mukavemetilere datyor ve hem de komutanl brakmyordu. Bir are olarak ordu'dan kolordu'ya drdler; Paa, stanbul'a dnmek zorunda kald, yakaland ve Malta'ya yolland. Kazm, Erzurum'a gelirken, herkes ile konuuyor ve "haydi, Anadolu'ya" diyordu. smet ve Mustafa Kemal, konutuklar arasndadr ve tereddt ettiler. Mmtaz bir zabit idi ve Mustafa Kemal'den farkl olarak, Mustafa Kemal bir kk memuresnaf ailesinden geliyordu, elit bir ailenin ocuuydu. Hi ad yazlmamakla birlikte, Liman Paa'nn erkan- harbi idi; mdafaann iindedir. Mahmut evket Paa'nn komutan ve Hseyin Hsn Paa'nn Erkn- Harbiye Reisi olduu Harekat Ordu-su'nda, Mustafa Kemal Bey ile Kazm Bey, ayr ayr tertip edilen tmenlerde Erkn- Harbiye reisleri olarak hizmet verdiler. Alttadrlar; ama ihtilalci orduda byk tecrbe kazanyorlard; siyaset ile i iedir. Demek ki Kazm da, tecrbe sahibiydi ve ne yapmak istediini biliyordu. Kemal Paa'y hep destekledii ve hep ne srd kesindir. imdi buradayz ve devam ediyorum.

96

EK BLG

Hseyin Rauf Orbay

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Mustafa Kemal Atatrk ve Rauf Orbay Sivas Kongresinde

Hseyin Rauf Orbay (1881, stanbul - 1964, stanbul), Osmanl Devleti'nin son dnemlerinde, Kurtulu Sava'nda ve Trkiye Cumhuriyeti dneminde nemli grevlerde bulunan asker kkenli siyaset adamdr. Kurtulu Sava srasnda Mustafa Kemal Paa ve Fevzi Paa'dan sonra Trkiye'nin 3. Babakan olmutur. Mustafa Kemal Paa'nn Meclis Bakan olduu Byk Millet Meclisi'nde muhalif grubun lideridir. 1924-1925'te muhalif arkadalar ile Kazm Karabekir bakanlnda Terakkiperver Cumhuriyet Frkas'n kurmutur. Tedavi iin Viyana'ya gittii srada Mustafa Kemal'e suikast (zmir suikast) davasnda idamla yarglanmtr. 1933'de kan af kanunundan ...benim asla ve hibir suretle en ufak bir crmle dahi sulu olmadm iin, ilan edilen aftan katiller ve akiler gibi faydalanmay dnmem mmkn deildir diyerek istifade etmeyi reddetti. Enitesinin 1935'te vefat zerine ailesinin sraryla yurda dnd. Eski srgn mahkumiyeti ile ilgili 12 Aralk 1940 tarihinde Milli Mdafaa Vekaleti aleyhine dava at. Gayesi, murur-u zaman bahanesiyle ele alnmayan mahkumiyetin hakszlnn tescil

edilmesi idi. Askeri Temyiz Mahkemesi 23 Temmuz 1941 tarihli 1342 Esas sayl karar ile bunu tescil etti. 1939'da nn'nn sraryla Kastamonu mebusluu, 17 Kasm 1942'de ngiltere bykelilii grevlerini kabul etmi, 1944 ylnda istifa ederek stanbul'a dnmtr.

Hayat
Abhazya kkenli Bahriye Birinci Feriki (Oramiral) ve Ayan Meclisi azas Mehmet Muzaffer Paa'nn oludur. Annesi Rveyde Hanm Girit erafndandr. Deniz Harp Okulu'nu 1899'da bitirip deniz kuvvetlerine katld. Amerika, ngiltere, Almanya gibi dnemin nemli lkelerinde eitli d grevlerde bulundu... Askeri kariyeri Trablusgarp ve Balkan Savalar'na katlm, deniz savalarndaki baars nedeniyle "Hamidiye Kahraman" unvann kazanmtr: Hseyin Rauf Orbay Balkan Sava srasnda Hamidiye Kruvazr ile Karadeniz ve Akdenizde dzenledii ani basknlarda gsterdii baarlardan dolay, "Hamidiye Kahraman" olarak tannmtr. Kdemli Yzba Hseyin Rauf Orbay komutasndaki Hamidiye Kruvazrnn Ege ve Akdenizde olaanst g koullarda icra etmi olduu yaklak yedi buuk ay sren Akn Harekat, Trk Deniz Kuvvetlerinin altn sayfalarndan birisini tekil ettii gibi, Genel Deniz Harp Tarihi asndan da bu tr harekatn emsalsiz rnekleri arasnda gsterilmektedir.[1] I. Dnya Sava'nda ran ve Irak'ta Osmanl Tekilat- Mahsusas'nn bir grevlisi olarak bulunmutur. Bunun zerine yarbay rtbesine ykselerek Deniz Kuvvetleri Kurmay Bakanl'na atanmtr. zzet Paa kabinesinde Bahriye nazrl yapp, Osmanl Devleti'nin k belgesi olan Mondros Mtarekesi'ni imzalamtr. Siyasi kariyeri Mustafa Kemal Atatrk ve Rauf Orbay Sivas Kongresinde Malta'ya srgne gnderilmi, 15 Kasm 1921'de srgnden dnerek Ankara'ya gelmitir. Nafia vekillii (Bayndrlk Bakanl) grevine getirilmitir. Bakanlktan ayrld yl TBMM tarafndan Meclis ikinci bakanlna seilmitir. 30 Austos 1922 Bakomutanlk Meydan Muharebesi ncesinde Fevzi Paa'nn youn almalar sebebiyle Babakanlk grevine gelmi ve 12 Temmuz 1922-4 Austos 1923 arasnda cra Vekilleri Heyeti Reisi olarak Trkiye Bavekillii yapmtr. 1924'te Terakkiperver Cumhuriyet Frkas kurulduunda Rauf Orbay, daha nce kinci Grupta balatt muhalefetini bu toplulukta srdrmtr. Parti, 3 Haziran 1925de kapatlp, ynetici kadro, 17 Haziran 1926daki zmir Suikasti olayyla ilgili grlerek yarglandnda, Avrupada bulunan Orbay da 10 yl hapse mahkum edilmitir. 10. Yl Affndan sonra yurda dnmtr. Atatrk'n lmnn ardndan politikaya dnm ve 1939 ylnda TBMM'nin altnc dneminde Kastamonu'dan milletvekili seilmitir. II. Dnya Sava srasnda 1942'de Londra Bykelilii'ne getirilmitir. Bu grevden de 1944 ylnda kendi istei ile ayrlm ve bir daha devlet grevi kabul etmemitir. 1964 ylnda stanbul'da vefat etmitir. Mezar Erenky Sahra-y Cedid Mezarl'ndadr...

EK BLG:

Fevzi akmak

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Mustafa Fevzi akmak (d. 12 Ocak 1876 stanbul . 10 Nisan 1950 stanbul, lakaplar: Mir, Mareal), Osmanl paas ve Trkiye Cumhuriyeti'nin ikinci ve son marealidir. Trkiye'nin Atatrk'ten sonraki ikinci Babakan, ilk Milli Savunma Bakan ve Trk Silahl Kuvvetleri'nin Cumhuriyet dnemindeki ilk Genelkurmay Bakan'dr. Mareal Fevzi akmak, 12 Ocak 1876'da stanbul Anadolu Kava'nda akmakoullarndan Topu Albay Ali Srr ile Hesna Hanm'n olu olarak dnyaya geldi. lk ve orta renimini tamamladktan sonra 29 Nisan 1893'te Harp Okuluna kaydolarak 28 Ocak 1896'da Piyade Temen rtbesiyle mezun oldu (1311-c-P.7). Akabinde Mekteb-i Erkn- Harbiye'ye girerek 25 Aralk 1898'de Kurmay Yzba rtbesiyle bitirdi.

Bir sre Erkan- Harbiye (Genelkurmay) 4. ube'de grev yaptktan sonra 1899'da 3. Ordu'ya bal Metrovie'deki 18. Frka'nn kurmay heyetinde grevlendirildi. Balkanlar'daki Srp ve Arnavut etelere kar verilen mcadeleye katld. Ksa aralklarla terfi ederek 1907'de miralayla (albay) ykseldi. 1908 ylnda kinci Merutiyet ilan edildiinde 35. Frka Komutan ve Talca Mutasarrfyd. 1910'da Arnavutluk'ta kan ayaklanmay bastrmakla grevlendirilen Kosova Kolordusu'nun kurmay bakanl'na atand. 1911'de Trablusgarp Sava balaynca Rumeli'nin savunmasyla grevli Garp (Vardar) ordusunun kurmay bakanlna getirildi. Balkan Sava (1912-1913) srasnda 21. Frka Komutan Vekillii ve Vardar Ordusu 1. ube (Harekat ubesi) Mdrln yapt. Gazi Fevzi akmak'n, Balkan Savalar kt dnemde 21. Yakova Nizamiye Frkas K. Vekillii 'nde; 6 Austos 1912'de Kosova Kuvay- Umumiye Kurmay Bakanl 'nda; 29 Ekim 1912'de de Balkan Harbi Seferberlii'nin balangcnda Vardar Ordusu K. I. ube Mdrl 'nde grevlendirildiini daha ncede belirtmitik. Srp Cephesi'nde Vardar Ordusu Harekt ube Mdr olarak bulunan Fevzi Paa'nn baarl asker faaliyetlerine ramen, Garp Vilayetleri'nde 10 Mays 1913'den itibaren Trk Hakimiyeti sona ermitir. 1913'te 5. Kolordu Komutanl'na atand. Mart 1915'de rtbesi mirlivala ykseltildi. I. Dnya Sava I. Dnya Sava'nda anakkale, Kafkas, Suriye ve Filistin cephelerinde savat. 1918'de feriklie ykseldi. anakkale Cephesi Fevzi Paa, V Kolordu (Osmanl) Komutan olarak 6 Austos ve 13 Austos 1915 tarihindeki muharebelere katlmtr. Fevzi Paa'nn komutasndaki XIII. ve XIV. Tmenler muharebeye katlmam fakat 21 Temmuz'dan itibaren cepheye gelerek, I. Tm. hari ypranm ve yorulmu eski tmenleri deitirmilerdir. Ayrca kinci Ordu (Osmanl) Tmenleri'nin blgeye (Kereviz Dere-Zn Dere) gelmeleri zerine VI. ve VII. Tmenler, Saros Gurubuna gnderilmitir. Dman Kirte istikametinde yapaca taarruzlar dorultusunda Altepe'yi almay planlyordu. Fakat Trk direnii karsnda amacna ulaamayan dman ok fazla ilerleyememitir. 6 Austos'ta dmann taarruz ettii Arburnu - Conkbayr blgesine gnderilen VIII. ve IV. Tm. ile yetinmeyen Vehip Paa, 9 Austos'ta Fevzi Paa'nn komuta ettii V. Kor. Komutanlna bal V. ve XIV. Kolordularn son ihtiyatlar olan 41. ve 28. Alaylar da bu blgeye gnderdi. Blgeye gnderilen bu iki alay Conkbayr'nn dman eline gememesine ve Albay Mustafa Kemal Bey'in 10 Austos tarihinde Conkbayr taarruzuna yardmc oldu. Mustafa Kemal Bey'in rahatszl nedeniyle 10 Aralk 1915'te Fevzi Paa 5.Kolordu Komutanl kendisinde kalmak zere, ek grev olarak Anafartalar Grubu komutan Vekilliine grevlendirildi (Mustafa Kemal Bey ise 16 Aralk 1915'de cepheden ayrld). Bu muharebelerde V. Kolordu Komutan olarak grev alan Fevzi Bey'in komutasndaki XIII. Tm. 21 Ekim 1915'te Kean'a hareket etti. XIV. Tmen ise 12 Ocak 1916'da blgeden ayrld. Kurtulu Sava Mondros Mtarekesi imzalandnda salk nedenleri ile stanbul'da bulunuyordu. 24 Aralk 1918'den 14 Mays 1919'a kadar Ferik rtbesiyle Osmanl Devleti'nin Erkan- Harbiye Reislii (bugnk Genelkurmay Bakanl) grevinde bulundu. 1. Ordu Mfettilii, Askeri ura yelii, Ali Rza Paa ve Salih Hulusi Paa hkmetlerinde harbiye nazrl (sava bakan, milli savunma bakan) (ubat - Nisan 1920) yapt. Harbiye nazrl srasnda Anadolu'daki ulusal harekete silah ve cephane gnderilmesini kolaylatrc bir tutum izledi. stanbul'un tilaf Devletleri tarafndan resmen igalinin (16 Mart 1920) ardndan Anadolu'ya gemeye karar veren Fevzi Paa, Nisan 1920'de Ankara'ya ulat. stasyonda Mustafa Kemal Paa tarafndan trenle karland. Birinci dnem TBMM'ye Kozan milletvekili olarak katld. 26 Mays 1920'de stanbul Hkmeti tarafndan ulusal hareketin nderlerinden biri olarak rtbesinin kaldrlmasna, nianlarnn geri alnmasna ve idamna karar verildi.

3 Mays 1920'de Milli Mdafaa Vekilliine (Milli Savunma Bakanl) getirildi. 24 Ocak 1921'de milli mdafaa vekillii zerinde kalmak zere cra Vekilleri Heyeti Reisliini (Babakanlk) de stlendi. kinci nn Muharebesi'nin zaferle neticelenmesinin ardndan 3 Nisan 1921'de rtbesi TBMM kararyla birinci feriklie (orgeneral) ykseltildi. KtahyaEskiehir Muharebeleri'nde mirliva smet Paa komutasndaki Garp Cephesi ordularnn malup olup Yunanllarn Temmuz 1921'de Ktahya, Afyon ve Eskiehir'i ele geirmelerinden sonra smet Paa'nn (nn) yerine TBMM tarafndan Genelkurmay Bakanl grevine de getirildi. 3 Austos 1921'de Bavekillik, Milli Mdafaa Vekillii ve Erkan- Harbiye Reislii grevlerini hep birlikte yrtmeye balad ve Sakarya Sava srasnda TBMM Reisi ve Bakomutan Mustafa Kemal Paa ile birlikte bizzat cephede harekat ynetti. 14 Ocak 1922'de milli mdafaa vekillii, 9 Temmuz 1922'de icra vekilleri heyeti reislii grevlerinden ayrld ve Genelkurmay Bakan olarak Byk Taarruz'un askeri planlarn hazrlad.[1] Zaferle sonulanan Bakomutanlk Meydan Sava'nn (30 Austos 1922) ardndan 31 Austos'ta rtbesi Bakomutan Mustafa Kemal Paa'nn tavsiyesi zerine TBMM tarafndan Mirlie (Mareal) terfi ettirildi. Cumhuriyet dnemi Erkn- Harbiye-i Umumiye Vekillii'nin kaldrlmasyla; Erkn- Harbiye-i Umumiye Reislii 'ne atanan Mareal Fevzi akmak, 30 Ekim 1924'e kadar TBMM'de stanbul Milletvekillii grevine devam etti. Mustafa Kemal Paa'nn askerlik yapanlarn siyasete karmamalar gerektiine dair talimatndan sonra, 31 Ekim 1924'te askerlik grevini, siyasete tercih ederek stanbul Milletvekillii'nden istifa etti. "Millet Mektepleri"nin ald 1 Ocak 1929 tarihinde zamann Maarif Vekili Mustafa Necati Bey'in "apandisit patlamas" sonucu Ankara Numune Hastahanesi'nde ld ilan edilmitir. Bazlar ise, TBMM krssnde "Millet Mektepleri"nin mfredatyla ilgili olarak konuma yaparken "Kuran- Kerim"i yere atp zerine basmas zerine Mareal Fevzi akmak'n silahn ekip kendisini tek kurunla ldrdn iddia etmektedirler.[kaynak belirtilmeli]. Bu dnemde askeri savunmann gelitirilmesi iin o zamann artlarnda ok byk bir para olan 130.000.000 TL ayrlmasna ramen, askeri teknolojide ileri lkelerin Trkiye'ye Milli eflik dzeni dolaysyla silah satmay reddetmesi yznden orduyu modernize edemedi. 2.Dnya sava ktnda ordu Verdun Sava art Fransz toplaryla ve Sovyetler Birliinden Moskova Antlamas gereince Batum'un onlara verilmesi karlnda 1920li yllarda gelen tfeklerle donatlmt. Sadece 2 zrl birlik vard ve ordu akmak Hatt'n atalca'ya kadar ekmiti nk Trakya daha geni olduu iin savunulamyordu. Trk ordusunun modernizasyonu ancak 1952 ylnda Trkiye NATO'ya kabul edildikten sonra balayabildi. Erkn- Harbiye-i Umumiye Reislii grevini 23 yl yaptktan sonra 12 Ocak 1944'de 68 yanda Asker ve Mlk Tekat Yasas'na gre Tahdit-i Sin yani ya haddinden dolay emekliye ayrld. Fevzi Paa'nn emekliye ayrlmasndan sonra 9 Mays 1944'te Milli ef ve Bavekili kr Saracolu nde gelen milliyetileri Turanclkla sulayarak tutuklad. 1946 seimlerinde Demokrat Parti listesinden bamsz aday olarak TBMM'de VIII. Dnem stanbul Milletvekili seildi. 5 Austos 1946'da milletvekili seilerek 22 sene sonra tekrar Meclise katlan Fevzi Paa, Demokrat Parti genel bakan Celal Bayar'n dnemin Cumhurbakan'nn demokratik seimlere izin vermesi iin syledii "Devr-i Sabk yaratmayacaz" (yani iktidara geldikten sonra yaplan yanllarn ve yolsuzluklarn hesabn sormayacaz) demesinden sonra partisinden istifa ederek, 19 Temmuz 1948'de Osman Blkba ile birlikte Millet Partisi'nin kurucu yeleri arasnda yer ald. 10 Nisan 1950 tarihinde vefat etti. Cenazesi 12 Nisan 1950'de Eyp Sultan Camiinden kaldrlrken cenaze namaznda yzbinlerce vatanda bulundu. Cenazesi stanbul'daki Eyp Sultan Mezarlnda Kk Hseyin Efendi dergah trbesine defnedildi ve ailesinin isteiyle Ankara'daki Devlet Mezarl'na nakledilmedi.

EMPERYALZM'E HEDYE : MUSUL

Bu beliyi, Rauf, Kazm, Ali Fuat, Refet ve Mustafa Kemal'i, Anadolu'da, bir "Muvakkat Hkmet" kurmak isteyen komutanlar olarak tehis ve tespit edebiliyoruz. kisi, Ali Fuat ve Kazm, ilki Konya'da Yirminci ve dieri, Erzurum'da On Beinci kolordu komutan idiler, demek dzenli askerleri vard. Rauf tannyordu, syledim, nazr olmutu ve "Hamidiye Kahraman" olmakla maruf idi. Daha da nemlisi Mondros Mtarekesi'ni imzalamt ve o zaman byk baar saylyordu. nk, ad zerinde, "silah brakmas" deniyordu, mutlak teslimiyet ve igal grnmyordu ve daha dorusu yle sanld; ancak resmen byle olmakla birlikte pek ok maddeye igal ve mutlak teslimiyet artnn konmu olduu, bir sre sonra anlald. Fakat o srada, "Amasya Tamimi" zamannda diyebiliriz, ikinci kez "kahraman" olduu kesindir. Kazm da "kahraman" idi, "Ermenistan Fatihi" veya "Ermenistan Kahraman" telakki ediliyordu; Kazm'n kzgnlnn en nemli nedenlerinden birisi budur. Zafer tacnn sadece Mustafa Kemal'in bana konmasn hi kabul etmiyordu; mcadele, "yalnz bat cephesi gibi gsterilmitir" demekte ve "Dou Zafer'i sfra erdirilmi adeta stiklal Harbi'nden karlm" yollu eklemektedir. Dou Zaferi'nden kast, Ermenistan'n fethi olup, bu hreti, Kafkasya Fatihi Vehip Paa bir yana, kendisine ayryordu. O tarihlerde, tabii mezarlar ve panteon yoktu; sonunda, resmi edebiyat ile birlikte, tek kabirli bir "ulular mezarl", panteon, ile yetinmek zorunda kalyorduk. Bu son cmlecii, ben, ekliyorum. Masal'a duhul edecek olursam, ben de tek mezarl panteon'u fukaralk sayyorum. Kzgnlm da saklamyorum. Biteviye tahrir ediyorum. smet Paa'y sevdiini biliyoruz ve ok ilgin, copernicus revolution yaplnca, btn yollar, nn'ye alyor; demek ki masal masal'dr. Demek ki her masal, resmi tarih'ten ala'dr. Bunu temaa ve kraat ediyoruz.

97

Lozan'dan hemen sonra, Kazm Paa'nn smet Paa ile bir samimi muhaveresi, daha o tarihte dahi, Paa'nn Paa'y muhatap kabul ettiini ortaya koymakladr. u szleri masalmza almak zorundaym: "Siz ak sylemiyorsunuz. Fakat herkesin kanaati udur:

iletilmemiti, mcadelenin banda, askerlikten kaanlar ve daha dorusu kurtulu savandan yan izenler iin tedvin edilmiti ve bir gn kaak askerler misli, byle bir Mahkeme'nin nnde maznun sandalyasnda olacan dnmesi imkanszdr, ama yine de, sanki ok yaknda, henz, "zmir Suikast" yokken, idamla yarglanacan hissetmekte olduunu duyuyoruz. Mthi ve Ankara'dayz. zmir Suikast, bir ihtiya'tr.

Mustafa Kemal Paa'y, Siz, Lozan'dan aldnz ilhamlarla bir inklaba tevik ediyorsunuz ve bunda, stiklal Harbi'nde ilk Mustafa Kemal Paa'y tutan arkadalarn uzakta kalmalarn ve hatta ezilmelerini istiyorsunuz!" Mthi bir ngr var, konuma sanki Atina'da bir trajedi sahnesindedir, "bu arada ben de dahil olduum halde mahvmza kadar yrmek isteyenler grlmektedir" de demektedir. Henz stiklal Mahkemeleri, bu bapta,

htiya, Engels'in rettii zre, kefin anas olmaktadr. Prokopyos'un Gizli Tarihi'nde Nika syan'n hatrlyorum. Orada Theodora ve burada smet var. Kararldrlar. Halk arasndaki adyla, "Bizans'n Gizli Tarihi", Byk Jstinyen'in pek de byk olmad zerinedir. Kararszdr. Devamla, "stiklal Harbi byle mi oldu, Paam" dedim. "Beni kltmek iin Trk Milleti'nin tarihini yalanlyor", burada, Kazm Paa'nn iareti, Kemal Paa zerinedir. Hakszlk, diyebiliyorum, Paa'dan evvel falsifikatrler var; iaret onlarda olmak zorundadr. nk, minimalistlerin de yceltme sorunlar vardr. nk aresizler ve gvensizler, Tanr'y kefettiler. Demek ki en aresiz zamanda, "Ya Rab.,." sedas da bir ihtiya't. Masal' srdrrken u dindar kelam da masal'a ithal etmek istiyorum. "Emeksiz klah kapan sekiz-on kalem sahibiyle, yirmi-otuz Allahsz'a dayanyorsunuz!" Bunlar yenidirler.

98

Bunlarla bir idare ve iktidar kurulmaktadr. ounu minimalist grebiliyoruz. Klt, byk krmdan sonra kmaktadr.
___________________________________________________________________

STKLAL MADALYALI-STKLAL MAHKEMES YES-TBMM YELER*

Zekai Bey-Adana, Halil brahim Bey-Antalya, Rasih Efendi-Antalya, Srr Bey-Ergani, Hac Tahir Bey-sparta, Hsrev Sami Bey-Eskiehir, evki Bey-el, Ali Rza Efendi-el, Atf Bey-Bayazt, Osman Nuri Bey-Bursa, Muhittin Baha Bey-Bursa, Necati Bey-Bursa, Veli Bey-Burdur, Hafz Mehmet Hamdi Bey-Biga, Hamit Bey-Biga, Emin Bey-Canik, Hamdi Bey-Canik, hsan Bey-Cebelibereket, Mazhar Mfit Bey -Hakkari, Yusuf Bey-Denizli, Mustafa Zeki Bey-Dersim, Hamdi Bey-Diyarbekir, evket Bey-Sinop, Refik evket BeySaruhan, Nebizade Hamdi Bey-Trabzon, Abdlkadir Kemali Bey-Kastamonu, Fikret BeyKozan, Refik Bey-Konya, Tevfik Bey-Kangr, Neet Bey-Kangr, Cevdet Bey-Ktahya, Necip Bey-Mardin, Tahsin Bay-Mara, Ethem Fethi Bey-Mentee, Dr.Tevfik Rt BeyMentee, Hakk Paa-Nide, Bahri Bey-Yozgat.
___________________________________________________________________

Aralarndan Mustafa Kemal Paa'y karyoruz, Rauf, Kazm, Ali Fuad ve Refet'e gelince, maksimalist olduklarn syleyemiyoruz; ve Kemal Paa ile aralarnda ciddi bir doktrin fark da gremiyoruz. Daha tutucu, daha dindar, sultan yanls veya halife merakls olduklarn da iddia etmek isabetten uzaktr; hepsi ayn tavdadrlar. Tabii, ilerinde, saltanat veya hilafeti korumak yanls grnenler olmutur, ancak, bu sadece grntdedir. Sadece muhalefet program olarak ileri srldn mlahaza etmemiz yerinde ve isabetlidir. Mesele urada, esas itibariyle, Kemal Paa'y, reis, sultan veya halife makamna layk telakki etmemektedirler; mesele budur.
________________________

* stiklal Mahkemesi ye ve savclarnn listesi eksik grnyor; buradakiler, Meclis'in 22 Nisan 1925 karanyla madalya verilenlerdir. Burada grnmeyenlerden Ali etinkaya ve Ali Kl' hemen hatrlyoruz. Bakalar da olmaldr.

99

Bir bakma, "biz yarattk" diyen bir halleri var. Peygamber olma temaylleri ise naks'tr. lerinde en ok evrak depolayabilmi olan Kazm idi ve Kazm Paa'nn yazdklarnda, Kemal Paa'nn sultanl, halifelii ve btn bunlar olmazsa da niyabeti istedii ve konutuu ynnde iaretlere rastlyoruz. Rastlyoruz amma, bu iaret ve rivayetler sadece Kazm Paa Hazretleri'nde olsa nemsemezdim ve masala ithal etmeyi pek tereddt ile karlardm. Baka yerlerde de var. Masal yazc olarak bana gelince, Albay Rza ile Kemal Paalarn yazglarnn pek ok paralellikler gstermesine hayli ardm saklayamam. Birbirine karmtr, demek, daha doru olmaldr. Bir, Kemal Paa, sultan olmay bekliyordu, cumhur reisliine raz oldu. ki, Rza, Kemal Paa misali, Cumhur Reisi olmay pek ok istiyordu; ah yaptlar. Yazglaryla, birbirlerini etkilediler. Peki yaasayd, kinci Dnya Sava sonunda Rza ah'n yazgsyla karlar myd; dvel-i muazzama tarafndan indirildiini biliyoruz. Yerine yeniden bir Trkmen-Kaar prensi getirmeyi pek istediler, ama, setikleri Londra'da yayor ve Farsa bilmiyordu; ah smail Trke ve Selim Farisi yazyordu, Trkler iin talihsizliktir. Fakat, buna mukabil, smet Paa'nn "demokrasi" oyununda, ran'daki oyunlarn da rol oynadn dnebiliriz ki belki bu, telafi eden bir talih'tir. unu biliyoruz, Rza'nn hal edildii tarihlerde Kemal Paa'ya sevgi ve ballk ok zayftr. Douu ve glenmeye balamas iin bir on yl bekleyerek, 1956 yllarn grmek gerekiyordu. Kuvvetlenmesi iin, Sivas Kongresi resa meyannda smail Fazl Paa ve Ali Fuad Paa soyundan, Harekat Ordusu komutanlarndan Hseyin Hsn Paa torunu, Nazm Hikmet'in akrabas, Mehmet Ali Aybar'n, Trkiye i Partisi 'nin bana gemesini idrak etmeliydik; Paa'ya ballk ve kemalizmin doumu, solcu ve sosyalistlerin ii oldu. Solculukla takviye edilmi Kemal Paa sevgisi ve aktivize olmu kemalizme, i sava ile cevap verildi. Bu "nc uzun i sava" olup, bir on yl daha sonra, 1966 ylnda patlatlmt; patlamalar, karlkldr. nc i sava kartanlar, Cumhuriyeti gzden kardlar.

100

k Dnemi'ni balattlar. inden geiyoruz ve yazm, boynumuzun borcu'dur ve demek ki, masal masal armaktadr. Peki bir soru formle edebiliriz, "gizli tarih" gerekten gizli midir; belki de baka bir akl ve ayr bir gz de diyebiliriz. Bu olunca okuyabiliyoruz. Var olduu, yazl braktklar, iin mi okuyoruz, yoksa okurken mi yazyoruz; bu da sorudur. Burada belki de masal' brakp quantum fiziinin kaplarn alyoruz. Masal'a ve Atay'a dnmeyi neriyorum. Her halde ad "Ata-i" olmaldr, ok yaknnda idi, "atadan" anlamndadr ki bu soyad alnmt; Kara-i "Karay", Karay diyordu, Afganistann ithal mal reisi Karzay ise, Karza-i arlyor; Falih Rfk da "Atay" soyadn tercih ediyor, son derece yakmaktadr. Ve ne kadar ilgi ekici insanlar var, hem ok sadk ve hem de hibir giz brakmyor, ancak, bir bln, gizli mrekkep ile yazdn kabul edebiliyoruz. Masal, Atay'da da var. Btn sadklar, Falih Rfk Atay misli dman mdrlar; bilmiyorum. Kssa telif eyliyorum. Falih Rfk Atay, "Atatrk'e, henz Mustafa Kemal iken, padiahl ve halifelii teklif ettikleri gnleri hatrlyorum" yollu da yazmtr; bu ifade de, aikar, quantum metodunu yeniden davet ediyor. Nesne ile znenin birbirinden pek de bamsz olmadn artk ben de ilke sayyorum. Teklif edenlerin bir tahminleri olabilir: ayrca, memnun etmek istediklerini de dnebiliyoruz. Her teklifte bir honut etme midi var m; bilmiyorum. Pek ok teklif yaranma da ieriyor mu; sadece soruyorum. te masal kuruyorum. smet Paa'nn hatrat'nda da bir ayrnt ile karlayoruz. Mcadele yllaryd, eyhlislam Hayri Efendi'nin, nc Sava'tan hemen nce, babakan olan Suat Hayri rgpl'nn babasyd, ite bu srada asl babakan, babakan yardmcs S.Demirel idi, Demirel henz milletvekili olmad iin bir hile-i eriye gerekiyordu, Eskiehir'e, smet Bey'i ziyarete geldiini okuyoruz. Masal ya, geerken not ediyorum, eyhlislam Hayri Efendi'nin brani asll olmas yksek ihtimaldir, "Hayri Efendi, stanbul'dan bir ehzadeyi Anadolu'ya

getirelim, stanbul-Ankara ikiliini ortadan kaldralm, teklifinde bulunmutu."

101

Bu, Ankara'ya bir ve gen Osmanl ehzade, asl "ahzade", plante etmek, uzun sre en ciddi projelerden birisi oldu; smet Paa'nn szn ettii bunlardan birisi bu mu, bilemiyorum, pek oktur, Mustafa Kemal, gen ehzadeye naib tayin edilecekti, proje budur, bunu, biliyorum. Fakat, Kazm Paa bir yana, Atay'dan ayr, bir de smet Paa Hazretleri'nin bu halifelik meselesine temas etme ihtiyacn hissetmeleri, ziyadesiyle mhimdir. smet Paa'nn hal-i arz ayr; tarihten saklamamak istemeleri hayli ayan- takdir bir hal'dir. Buna da ihtiyac var, nk hilafet-niyabet meselesinin zamannda, pek ok mahfilde mnakaa edildiinden eminiz; mnakaalarn smet Paa'nn haricinde cereyan ettii akla mugayyirdir. Bir gen ehzade plantasyonu projesinden ve Kemal Paa'ya, hilafet ve saltanat teklif edildiinden artk hi phe duymuyoruz. Bu meselede iki nokta daha var, Altnc Mehmet, nam- dier Vahdettin, saltanattan feragat ettiini asla kabul etmemitir; iddiasn srdrd muhakkak idi. Saniyen, hal byle olmakla beraber, dier talipleri olduunu da duyuyorduk; Afganistan Emiri ile Fas Sultan padiah namzetleri arasnda zikrediliyordu, bir de malum ahs var. Bu Aa Han'dr; Aa Han'n mcadele srasnda Ankara'ya para yardm yapmas bu bapta hayli manidar olmaktadr. smailiye tarikatnn eyhi idi, Hasan Sabbah'a kadar giden bir aa'tr, judaizm ile contamine oldular m, her halde sual eylemek mecburiyetindeyim. Halifelik mlga olunca, hayli tehevvr ettii malumuz ki masalmzdaki bu rivayet ile mana iktizap eylemektedir. Masal ya, her hal karda rivayetlere dayanmak gerekmektedir ki, membalarn birinde, a more likely choice would appear to be a member of the tribe of Khoreish, pulunu da buluyoruz ki, sultanat-hilafet meselesinde hikayemizi teyid ediyor ve biz bu puldan, Kurey Kabilesi'nden bir eyhin dahi bamza tezekkr edildiini renmi oluyoruz. ok mu artc; Cenup'taki Osmanl mlkn hyar misli kesip kesip balarna Kurey Aireti'nden bir ef getirmediler mi: demek ki masal, resmi tarih'ten daha hakiki ve hakikatlidir.

102

yleyse, Mustafa Kemalin Saraya damat olma rivayetinin ehemmiyetini kaybettiini tespit edebiliyoruz. Bu, masalmz yannda, resmi tarihin sukut ettii anlamna da gelmektedir. Paa, hatratnda unlar ilave ediyordu: "Meer kendisini, bana, Atatrk gndermi.

Hepimizin ayn dncede olduumuzu gstermek istemi. Bana Hayri Efendi'nin geleceini, ne maksatla gnderdiini bildirmedii halde, ben de, Atatrk'n gsterdii tepkiyi gstermi oldum." Ne olabilir, smet Paa, "bu teklifi iddetle ve isyan duygular ile reddettim" iddiasndadr.

Pratik, brokratik usllere bal, modernist birisi idi; kararlar uzun zaman gerektiriyor ve bu mtereddit tabiatl olduu manasna da gelebiliyor. Ankara'ya iki kez gelmiti, birinde kalmad ve belki sadece "havay koklad", sonra geldi; her ikisinde de hoamedi ile mukabele edildi. Demek ki itiraz ekmeyen ve mfid deerlendirilen albayd; btn bu tahlillerin arkasndan, ben, Paa Hazretleri'nin iddet ve isyan ile reddetmi olduklarna itibar ediyorum. Dier noktaya gelince, resmi edebiyatn bir zaafna dikkat ekmek istiyorum; resmi yazclar, Kemal Paa Hazretleri'nin pek ok kelamna, lafznn dnda, bir tefsir getiriyorlar. Bir lde hadis mfessirlerini andryorlar; "snad", denedi, "teskin etmeye alt", kiiliini gstermek istemedi veya "ayn dncede olduumuzu gstermek istiyordu" misli tefsirler birbirini takip etmektedir. Bu tr iradi tefsirlerin, tarih yazmnda hibir deeri yoktur; bunlar yan yana getirecek olursak, szne hi gvenilmemesi gereken bir Mustafa Kemal ile karlayoruz. Bunu, bir hakszlk ve yanl yol sayyorum. General Harbord, Sivas Kongresi'nin oy birliiyle Amerikan Mandas karar ald ve bunu bildirdii grndedir. Harbord'un maruf raporunda, Mustafa Kemal'in u szleri de yer almaktadr: "After all our experience we are sure that America is the only country able to help us.We gurantee no new Turkish violences against the Armenians will take place". Bu szlerin de, Amerikan Mandas'na kuvvatl bir davet olarak deerlendirilmesini yerinde telakki etmek icap ediyor. Washington'da, Sivas Kongresi'nin Amerikan Mandas talep ettiine mutlak itimat ediliyordu; resmi tarih, ne de olsa, fazla resmi'dir.

103

Sivas Kongresi, Amerikan Mandas'nn tartld ve karara baland meclis idi, atein taraftarlar biliniyor ve biliyoruz. Amma velakin, kararl muhalifleri olmadn da sylemek durumundayz, var, ok az idiler ve arlktan mahrumdular. Bu arada, "Trkiye'de Amerikan Mandas Meselesi" mevzulu bir monografi yazm olan Doktor Mine Erol, "ancak manda'ya mugayyir bir kelam olmad kesindir.

Mustafa Kemal Paa niin Amerikan mandas lehinde konuanlara, sz alarak, ak ve kesin bir cevap vermedi" sorusunu da vaz etmektedir. Sivas'ta Kemal Paa Hazretleri'nin

Dolaysyla Kemal Paa Hazretleri'nin, kimseyi ve bu arada Halide Edip Hanm' "manda" ile itham etmesini hakinas gremiyoruz. Masalmzda hakinas olmak esas'tr; ne de olsa, masal anlatyoruz. Tabii Harbord, Anadolu'daki nasyonalist hareketin Amerikan Mandas taraftar olduundan emindi ve bunu nasl izah edebiliyoruz; ayn cevaba geliyoruz. "Bu, ya bir yanl anlamadan meydana gelmitir veya kasten Harbord'a byle sylenmitir" Mine Erol, aresiz, byle bir tefsir ileri sryordu. Mustafa Kemal, General Harbord'u kandrmaya alyordu; tefsir budur. Ayn sorunla karlaan Doan Avcolu da, "Mustafa Kemal, taktik gerei byle konumutur" diyebilmektedir. Buradayz, sylenenler arasnda taktikleri samimiyetten tefrik etmenin, zor ve uzun cidal istedii ayan beyan ortadadr. Eer Gazeteci Price'a, Price'in ileri srdklerini sylemise, bunu, igalcileri kandrmak niyeti ile izah edemeyiz. 1918 ylnda bir Trk Generali'nin, igalcileri kandrmaya ihtiyac olduunu hkmetmek mantka mugayyirdir. Kim bilebilir, en az bir yl sonra, Erzurum'a bir komutan gnderilecek ve Kemal Paa'ya nasip olacak; byle bir tarih yazm dnemeyiz. Ayn ekilde, Ankara'da bir muvakkat hkmet bakannn, stanbul'dan gelen bir eski eyhlislama, Ankara'daki komutanlarn, bir silahtan km mermiler misali ayn olduklarn gstermek ihtiyacn duyduunu da kabul edemeyiz. nk byle bir ihtiya yoktur. stelik, smet Paa'nn bu ihtiyatan hi haberi olmadn da reniyoruz.

104

Bu yolu izlersek, hadis tefsircileri misali, tefsirlerin sonunu bulamayz. Buna ilaveten Mustafa Kemal'in syledikleri iinde hangisinin samimi dncesi ve hangisinin de bir tertip ya da snama oyunu olduunu da tefrik edemeyiz. Burada da, Kemal Paa Hazretlerinin eyhlislam Hayri Efendiye, nce smet Paay ikna edin dediini ileri srecekler, bu kelam bu yolda tefsir edecekler de kabilir; bu son derece kmaz bir yoldur. Brakyoruz. Demek ki masal anlatmak, tarih yazmaktan daha ciddi bir mesai olmak icap etmektedir. Bu ncelikle masal kahramanlarn, yaadklar zamanda ve masal aktrlerinin gzleriyle grmeyi mecburi klyor; bu ise iptida, bir Mustafa Kemal klt olmad manasndadr. Demek ki, maksimalist-minimalist savann sonundan evvel, Mustafa Kemal, henz kabul edilen bir lider olmaktan ok uzakt. Mcadelenin banda Mustafa Kemal'i, 1927 tarihli Nutuk'da, Mustafa Kemal'in kendisini resmettii zre seyredenleyiz. En fazla primus inter pares [K: eitler arasnda birinci ya da nde gelen] sayabiliriz; amma, bu da bir hipotez olmaldr. Masalmzda bunun da gerisinde kalabiliriz. Amma ve lakin Mustafa Kemal'in kendisini asla byle grmedii mutlaktr; atafat seviyor ve damat olmay hep istiyordu. yle istidlal eyliyoruz, bu da bir mertebe olmakla, taliplerinin ok olduunu da tespit edebiliyoruz. Selahaddin Adil'in, daha sonra paa ve pek ok parlak zabit misli Cumhuriyet ile erken tekade sevk edilenler arasndayd ve tabi-i anakkale Savunmas'nn hakiki kahramanlarndan birisidir, hatratnda, Mustafa Kemal Bey'in, st subaylara haber vermeksizin ve selahiyettar olmamasna ramen, protokol ziyaretleri yaptn ve azarladn kaydediyordu. Kemal Bey'de protokol ve atafat merak son derece aikar idi; Sofya'ya ateemiliter derecesinde tayin edildiinde en lks otelde kalmas ve Cemal Paa'dan hayranlk dolu mektup ile para istemesi calib-i dikkattir. Ayn ekilde Mtareke'de stanbul'a geldiinde Pera Palas'ta ikamet etmesini de izah hayli mkil olmaldr; o tarihte Dersaadet'te Pera'dan daha pahal ve mutena bir otel olmadn takdir edebiliyoruz. Her halde finansmannda karlalan zorluklar nedeniyle bir eve gemek zarureti hasl olduunda, mtevaz Akaretler yerine, "moda" ili'yi intihap etmesini de tabii telakki eyleyemiyoruz. Erzurum ve Sivas'ta reis olma arzusunu izhar eden de bizzat Paa'dr.

105

Dier paalarn buna ehemmiyet vermediklerini anlyoruz. Amasya Yaran paalardan, Kemal Paa Hazretleri dndaki paalarmzn, Rauf, Kazm, Ali Fuad ve Refet idiler, riyaseti istirdatn [K: liderliin geri alnmas] her zaman mmkn olacan hesaplam olmas muhtemeldir. Bu hesap yanl kmtr; ite meselelerden birisi de budur. stedii zaman ok tatl dilli olabiliyordu, ttifak tesisinde stad olduuna da hkmedebiliyoruz. Mfid tezekkr edenlerin okluundan phemiz yoktur. Yalnz aralarnda birisi gryorlard, bu nettir. zhar ettii grlerde bir istikrar aramak durumunda deiliz. "Musul" zerinde hayli mfid bir monografi telif etmi olan Profesr Mim Kemal ke, 30 Ocak 1923 tarihinde, "Musul Kemal Paa Hazretleri, 1923 Ocak Ay banda, Musul'un ngilizlerin eline gemesini "hediye" sayyordu, bu aktr. Ancak, hemen akabinde, bir yandan, sessiz sessiz ngiliz emperyalizmine hediye edilmesine itiraz etmemi ve hatta, dier yandan, "harita da yok" misli, Misak-i Milli dahilinde olduu hususunda da, phe kelam eylemitir. unu tehis edebiliyoruz, Paa Hazretleri'nin fikriyatnda bir kesintisizlik tespiti kolay deildir ve sreklilik kesilmektedir. Yeni bir devirdeyiz.

Vilayeti, Trkiye devletinin hukuku millisi dahilindedir, buralarn anavatandan koparp una buna hediye etmek hakk kimseye ait olamaz" buyurduklarn da haber veriyor. Mustafa

Musul'un Misak-i Milli iinde olduunda ise hi kuku yoktu, Lozan Mzakereleri srasnda Bavekil Rauf Bey, Meclis'in ak veya gizli celselerinde bunu teyid etmekten geri kalmyordu. Kald ki inkar mmkn deildir, yllar sonra, resmi tarih yazlrken, inkar edilmemekle birlikte, glgelenmiti ve bugnk cumhuriyet snrlar dnda kalan her yerin Misak- Milli haricinde olduu konusunda mutlak bir kanaat yaratlmaya allmt ki muvaffakiyet de mutlaktr. Evvela Damad Ferid sadaretinde, 1919 Haziran'nda hazrland ve Paris'te kraat edildi; hayli mufassal olarak izildii zere herhangi bir haritaya da gerek yoktu. Buna nazaran, Musul ve Halep, Misak- Milli dahilindedir.

106

Bu masalda tekraren izah etmek zorundayz; o zaman malumat daha sahih idi ve mnasebat olanlar bunlara vakftlar. Dolaysyla, Lozan Mzekerat'nn inkitaa urad zamanda, Meclis'in aleni ve gizli celselerinde konuan milletvekilleri Musul'un alnmasnda hep musr [K: srarc] oldular. Meclisteki Krt efleri nerede ise yalvar yakar konutular. Hepsi hepsi, Musul'un mukadderatn, ileriye brakmann, Musul'u terk manasna geldiini grdler. Yl 1923, Musul'un milli hudutlar iinde telakkii mutlaktr ve amma hediye ameliyesi balamtr. Bunun iin Musul'un mukadderatn talik etmek bir yol grnmektedir. Hulasaten, "hediye., hediye.." diye diye hediye edilmektedir. Buradayz ve yayoruz. Hseyin Avni'nin, Erzurum Mebusu, atein hitabeti, ok aktr; "kendi kendimizi aldatamayz efendiler" diyordu. Devamnda unlar var: "Musul bir sene intizarda

tehis edenler vard; Ankara'da idiler ve seslerini ykselttiler.

bulunacak. Bu ne demektir, efendiler? Bu milletle istihzadr. ngilizlerden Msr' aldnz m, Kbrs' aldnz m efendiler? Musul'u bugn sana vermeyen ne iin yarn versin?" Demek ki, Lozan'da Musul Meselesi'ni tehire raz olmann, ngilizler'e "hediye" demek olduunu

Ne yapmal; Hseyin Avni, bu soru aklna gelince, Kemal Paa Hazretleri'ne dnmt, Meclis'tedir ve hitabetini srdrmektedir: "Bakumandan Paa'ya sylyorum ki, Paa,

"baka iin yoktur", syleneni tekraren okumu oluyorum. Hseyin Avni'nin, senin vazifen cenk yapmaktr, diyen bir hali var. Mebuslarn, byk krmdan nceki hitap ekli son derece ayan- dikkattir, hibir yceltme veya tapnmaya rastlamyoruz. Bu hitabetten ise, Hseyin Avni'nin bir maksimalist olduunu anlyoruz; maslup olmamtr, fakat, Rza Nur, Nur Tarihi'nde, "her vesilede nemsedii akt, Paa'nn milletvekili seilmesini nlemek isteyenlerin karsnda yer almt; fakat maksimalisttir. Kaybolmas iktiza [K: gerekli] edenler meyanndadr. Aslmad, silindi.

ordunun bana otur, baka iin yoktur. Mukaddes tandn ii ben de tanyorum, ben de seninle mez olarak alaym. Fakat bakumandanlk vazifesini ifa et ve hudutlara bayran rekzet, bayran, sngn grtlaa daya." Ordunun bana ge, bayra dik;

Mustafa Kemal, Kara Vasf, Hseyin Avni ve olak Selahaddin'i ve hatta Erzurum mebusu Necati'yi hapse sokuyordu" notunu dmektedir. Hseyin Avni'nin Mustafa Kemal'i

107

EK BLG

Hseyin Avni Ula

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Hseyin Avni Ula (1887 - 23 ubat 1948), Son Osmanl Mebusan Meclisi ve Birinci TBMM milletvekili. 1887'de bugn Erzurum Merkez'e bal olan Kmbet kynde dodu. stanbul'da hukuk renimi grd. 1919'da Erzurum ve Sivas Kongrelerine katld. 12 Ocak 1920'de stanbul'da toplanan Son Osmanl Mebusan Meclisi'nin kapatlmasndan sonra, 23 Nisan 1920'de Ankara'da alan TBMM'ye katld. Kendisi gibi Erzurum mebusu olan Celalettin Arif Bey'le Dou'da ynetim oluturma abalar baarsz olunca 1. mecliste Mustafa Kemal'in glenmesine kar olan hareket iinde yer ald ve 1921'in sonlarnda kinci Grup'u rgtleyen kiilerin banda yer ald. Bu grubun desteiyle 9 Kasm 1922'de TBMM ikinci bakanlna seildi. zmir suikastine ad karm olup idamla yarglanmtr.Ancak daha sonra susuzluu kantlanarak beraat etmitir. 1923 seimlerinde meclis d kald. 23 ubat 1948'de stanbul'da ld. 1945'de kurulan Milli Kalknma Partisi'nin kurucular arasndadr. Hseyin Avni Ula'n kz Fethiye ,Trk yazar ve fikir adam Nurettin Topu(Osman Nuri) (1909-1974)ile evlenmitir. Her yl vefat yldnmlerinde, Beykoz Kksu Mezarlndaki mezar banda, ner zbek'in organize ettii bir etkinlik ile anlmaktadr.

Ankara'nn ba evlerine yerletiler, yardaklar ve havuzlar vard; Ermeniler'den ve Elenler'den aldlar. Yahudiler'den almadlar, Yahudiler, bu tarafta kaldlar. Ankara'nn gzel akamlarnda sofralar kuruyorlard, iiyorlard ve muhalefet oldular. Vurmaktan sz ettiklerinden phe etmiyoruz, 1906 ylndan geliyorlar; sluplarnda vurma var, ikiyi fazla tutan, daha fazla vuruyordu. Ve hkmet hepsini duyuyordu. stiklal Mahkemesi Savcs Necip Ali Kka, resmen, "Erzincan Mebusu Sabit Bey'i

Ali Fuad'tan reniyoruz; Terakki Perver Frkas ricali ise, byle konuanlar duyduka, onlardan uzaklayorlard; Kazm Paa'nn bana gelebilecekleri sezdiini not etmitim. Mdebbirane (Tedbirli ekilde K) hareket etse de divann nne karlmaktan kurtulamadn artk biliyoruz. Suikast ellerinde bymtr. Bilmeye ihtiyalar da yoktur, amma, bir suikast projesine ihtiyalar vard. Ellerinde byttler. Neden mi bilmeye ihtiyalar yok; nk karlmasa da yasalar varlar.

dorudan doruya Ankara'daki suikast iinin nn alan yegane amil olarak telakki ve kendisini tebrik ederim" buyuruyordu. Sabit'in kendi bildiklerini Raufa da haber verdiini,

Cumhuriyet'e geilse de zaman ok ksadr; sultan halledenlerden hayatta kalann olmad kanun haline gelmektedir. ok yaknda, byk reformatr, Mithat Paa'dan bahsediyorum, neden bouldu; yasa emri olmak gerekiyordu. Yapan nemli deil, Hamid'i tard eden Hareket Ordusu Komutan Mahmut evket Paa'nn suikasta kurban gitmesi de karlan bu kanuna mutabk idi. Peki srada kim var; dnldn dnmek elzemdir. Mahmut evket Paa, Hamid'i tard ile, sadarete gelince, stanbul'un musevi mahfilinde, "Mithat'n intikam alnd" dendii de rivayet ediliyordu. Ne demek, "gizli tarih iinde gizli tarih" mi var; bilmiyorum, masallarda soru brakmak esas slup'tur. smet Paa Hazretleri de, chp riyasetinden tard edildiklerinde, son i sava zamannda idi ve memlekette Erkan- Harbiye-i Umumiye Reisi Orgeneral Tama'n dd tyordu, marksist darbeyi idrak ediyorduk, "intikam alnmtr" seda- bir defa dahi fsldanyordu; bir tekerrr m, resmi tarih, tekerrre hasmane vaziyet almtr.

108

EK BLG

Mahmud evket Paa

Vikipedi, zgr ansiklopedi

Mahmud evket Paa, (doumu; 1856, Badat - lm 11 Haziran 1913, stanbul) Osmanl asker ve devlet adam. 31 Mart Olay olarak bilinen ayaklanmann bastrlmasnda ve II. Abdlhamid'in tahttan indirilmesinde rol oynam, V. Mehmet Reat saltanatnda 23 Ocak 1913 - 11 Haziran 1913 tarihleri arasnda drt ay on dokuz gn sadrazamlk yapmtr. Basra mutasarrf Kethdazade Sleyman Bey'in oludur. lk ve ortarenimini Badat'ta tamamladktan sonra stanbul'a gitti. 1882'de kurmay yzba olarak Mekteb-i Harbiye'yi bitirdikten sonra bir sre Girit'te grev yapt; ertesi yl Mekteb-i Harbiye'de retmenlie balad. Bir sre Baron von der Goltz'un maiyetinde alt, silah satn alma komisyonu yesi olarak Almanya'ya gitti. 1884'te kolaas, 1886'da binba, 1889'da kaymakam oldu. 1891'de miralayla ykseldi. Ayn yl yeniden Almanya'ya gitti ve uzun sre orada kald. Dnnde (1899) mirlivala (tugeneral)ykseltildi ve Tophane-i Amire Muayene Komisyonu bakan vekilliine atand. 1901'de ferik oldu. 1905'te birinci ferik rtbesiyle Kosova valiliine atand. Bu grevi srasnda Makedonya sorununun zm iin harcad etkin abalar nedeniyle ordu iinde ve halk arasnda saygnlk kazand. II. Merutiyet'in ilanndan sonra Selanik'te bulunan 3. Ordu komutanlna atand. Bu grevdeyken 31 Mart Olay'nn kmas zerine, daha sonra Hareket Ordusu olarak anlacak olan birlikleri stanbul'a gnderdi. Kendisi de 22 Nisan 1909'da stanbul'a giderek komutay ele ald ve skynetim ilan etti. /II. Abdlhamid'in tahttan indirilmesinden sonra kurulan brahim Hakk Paa kabinesinde harbiye nazr oldu ve gl bir konuma ykseldi. Ama ttihat ve Terakki'nin basks sonunda grevinden istifa etmek zorunda kald. ttihat ve Terakki'nin gerekletirdii hkmet darbesinden sonra (Babali Baskn) sonra sadrazamla getirildi. Bu dnemde Balkan Sava yenilgisinin sonularyla kar karya kald; Osmanl Devleti'nin slahat program konusunda ngiltere, snr anlamazlklar konusunda da ran'la arasnda doan snr sorunlarn zmeye alt. Bir yandan da hem ttihat ve Terakki'ye kar gelien muhalefetle, hem de ttihat ve Terakki iindeki ekimelerle urat. Gerek bu i ve d sorunlar, gerekse asl iktidarn ttihat ve Terakki'nin elinde olmas, yapmak istedii reformlar gerekletirmesini engelledi. 11 Haziran 1913 gn Beyazt Meydan'nda makam otomobili'nin iindeyken urad silahl saldr sonucu ldrld ve stanbul'un ili semtinde 31 Mart ehitlerinin ansna dikilmi Abide-i Hrriyet'in bulunduu Hrriyet-i Ebediye Tepesine gmld. Suikast srasnda iinde bulunduu otomobil, niformas, ldrlen yaverlerinin kyafetleri ve silahlar stanbul Harbiye'deki Askeri Mze'de sergilenmektedir.

Amma yle ki biz cunta reisi Memduh Tama'n brani asll olmalar ihtimalini hayli yksek gryoruz. Kald ki, "memduh" ismi, "yehud" kelimesinin lisanmzdaki mbadillerinden birisi olmakla "vg" ya da "vlm" manasn vermektedir. Yalnz, buradaki rivayet, ilm-i onomastique'den neet eylemiyor; esasnda hayli kuvvatldr. Yalnz masallarda esastr, kahramanlarmzn kiilikleri hakknda duyduklarmz da nakletmemiz isabetlidir; Moorehead, Kemal Paa Hazretleri iin claustrophobia tehisi koyuyor ki, kuatlm ya da kapatlm olmaktan ar korku anlamndadr. Moorehead, bunu, Gallipoli monografisinde ileri sryor ve bir baka monografi yazar James de, komutanlarnn, "reckless manner" dolaysyla hep ikaz ettiklerini eklemektedir; Selahaddin Adil'in ya da Esat Paa'nn ikazlarn hatrlyoruz. Selahaddin Adil Paa, amirlerine haber vermeden ve stne vazife olmazken, Hidiv'e resmi bir ziyaret tertip ettiinden ikayet ediyordu; demek Mustafa Kemal o izlenimi vermemi, ileri yllarda baa geebileceini hi hesaplamam ve azarlamtr. Yllar sonra kaleme ald hatratndan okuyoruz ve talihsizlii telakki edebiliyorum. smet Paa Hazretleri, byk tehlikelerden geenlerde "emniyet mlahazas" olduunu kaydetmekle bunun yksek derecelerini iaret edip, "hem devlet emniyeti, hem ahsi emniyet olarak Atatrk'te de bu mlahaza vard" demektedir. "Dardan ve ierden gelecek herhangi bir tehlike iareti, byk ilgisini ve dikkatini celbederdi"; ilaveten aktaryorum. Zsa Zsa Gabor, Asaf Belge'nin evinde konuulanlar, haftada bir, Kemal Paa'ya fsldadn, anlarnda ileri sryordu; Ankara'nn yeni politikaclar da Kemal Paa'y sevmiyorlard. Gabor'un szckleri ok daha ardr ve bir sonraki devre uzanmaktadr. Bu nedenle bu, masalmzn burasnda, Paa Hazretleri'nin "byk ilgisini ve dikkatini" teyiden yer alyor. Mahmut Gololu, Terakkiperver Frkas'nn bir sorusu zerine balayan "grmelerin

szcnn, smet Paa'nn tasvirinde de gizli mi; bu bir tahmin meselesidir. Komploya kar hazrlkl olmak ve bir n darbe indirmek ise mmkndr; "ihtiya" ile kastettiim de ite budur.

ald seyir Gazi'nin kuku ve kuruntularn iyice artrm, bir mebus paalar komplosu karsnda bulunduu kansn pekitirmiti", diyor ki, 1924 ylndadr. Buradaki "kuruntular"

109

EK BLG

Memduh Tama
Vikipedi, zgr ansiklopedi

Memduh Tama, (d. 1904 Erzurum . 30 Mart 1978). Trk Silahl Kuvvetleri'nin 14. Genelkurmay Bakan'dr. Memduh Tama, 1926 ylnda Kuleli Askeri Lisesi'ni, 1928 ylnda Topu Astemen rtbesi ile Harp Okulu'nu, 1930 ylnda Topu Snf Okulu'nu bitirdi. 1935 ylna kadar eitli Topu Birliklerinde Batarya Takm Komutanl yapt. 1935 ylnda girdii Harp Akademisi'ni 1938 ylnda bitirerek Kurmay oldu. 1956 ylna kadar eitli karargah ve birliklerde grev yapt. 1956 ylnda Tugeneral, 1959 ylnda Tmgeneral, 1962 ylnda Korgeneral ve 1964 ylnda Orgenerallie ykseldi. Tugeneral rtbesi ile Jandarma Subay Tatbikat ve Astsubay Okul Komutanl, 23. Tmen Komutan Yardmcl, 3. Jandarma Tugay Komutanl ve 1. Ordu Kurmay Bakan Vekillii; Tmgeneral rtbesi ile Kara Kuvvetleri Kurmay Bakanl ve Genelkurmay II. Bakan Vekillii; Korgeneral rtbesi ile ayn greve devam ederek takiben 3. Ordu Komutan Vekillii yapt. Orgeneral rtbesinde 1. Ordu Komutan iken, 23 Austos 1968 tarihinde Kara Kuvvetleri Komutanl'na atand. 16 Mart 1969 tarihinde atand Genelkurmay Bakanl srasnda, 9 Mart 1971 darbe teebbsne mani olmak iin 12 Mart Muhtrasn verip, Milli Demokratik Devrim'in ilk aamas olan askeri darbeyi gerekletirmek isteyen "gen subay"lar ordudan tasfiye etti. 29 Austos 1972 tarihinde kendi istei ile emekli oldu.[1] Evli ve iki ocuk babasdr. 30 mart 1978'de vefat etti. stanbul Zincirlikuyu Mezarl'nda topraa verildi.

te yandan stiklal Mahkemesi'nin ara kararlarndan birinde u var: "Suikast olaynn Ziya

tahkikatn tevsiine karar veriliyordu. Bylece maksimalist av yeni aamalara giriyordu; ufuklar daraltma sreci demek durumundayz.

Hurit ve adamlarnca Cumhurbakan'na duyduklar kin ve dmanln dourduu kiisel bir olay olmaktan ok, sanklarn hkmeti devirmek gibi nefret edilecek bir amala kurulmu gizli bir komite tarafndan kkrtldklar, bu kan cemiyetle Terakkiperver Partili olup da sululuklar gerekleenlerden baka feshedilmi ttihat ve Terakki Cemiyeti ileri gelenlerinden bazlarnn da ilgili olduklar ve sank diye yarglanan bu kimselerin sulu grlmekle beraber daha geni almalarda da bulunduklar sezilmi olduundan"

Gazi Hazretleri, Latife'den, ite bu arada boanmtr. eyh Sait syan da bu dnemdedir. Takrir-i Skun nizam ihmal edilmemitir. Buna gre, Krt syan'nda Ankara'y btn kalbiyle destekleyen, evket Sreyya idaresinde Orak-eki kapatlmakla, evket Sreyya ve arkadalar ar cezalara mahkum edilmilerdir. Nazm Hikmet ve efik Hsn, kendilerini darya atabildikleri iin, biraz daha ar, on beer yla layk grldler. Divan nne karlmayan "byk" gazeteci kalmadn biliyoruz; Ahmet Emin Yalman, hayli sitayikar ifade verdii iin hr kalabildi; "zincirli hr" de diyebiliriz. Hseyin Cahit Yaln, mr boyu orum'da yaamaya mahkum oluyordu. Bu, bir dnmeyi mahkum etme divan oldu. Her masalda komik unsurlar olmak zorundadr; Kazm Paa, maznun sandalyesini bir iddia makam haline tahvil edebiliyordu. Resmi iddia makam, frka kurmann mahzurlarn anlatnca, Kazm Paa, "ellerinde idi, kurdurmamak mmknd" diyordu ve bylece, kuruluunu yasaklamamak bir tuzak kurmak demek oluyordu. Kemal Paa ise, btn bunlar dakikas dakikasna haber alyor ve eninde sonunda azarlamak zere, divan'dan bakasn bulamyordu. zmir'de, eme'de, balo varm, bahane tesis etmi, divan da baloya arm, jaket atay'l, papyonlu divan azalarn, balo salonu yerine, birdenbire bir odaya toplayvermi ve sonra azn bir am ve bir yummu; dudaklarnn ucundan pek ok kahramann lm karar kan divan, pusmu masalarn altna saklanm, bu episod, resmi tarihte de var. Sonunda Paa, divan brakm, balo salonundan km; divan, artk zmir 'e dnmekten baka are bulamyor, amma balo salonu tek k ve ok korkuyorlar, ya Paa bir daha ve orkestrann nnde azarlarsa, acnacak haldeler. Sonunda azarlandklar odann penceresini kefediyorlar ve stiklal Mahkemesi'nin yeleri, birer hrsz misali, pencereden kayorlar. Resmi tarih, kanc katn penceresi olduu hakknda malumat vermemektedir. Ben de bilmiyorum.

110

Bu garb'tadr ve ark stiklal Mahkemesi'nde mevkuf maruf sermuharrirlerin de zel dertleri var. Mevkuflar [K: tutuklu] ama her akam Ahmet Hey'in konanda, stiklal Mahkemesi azalar ile iki sofras kuruyorlar; bu hi phe yok, dert saylmyor, alkanlklar var. Divan Reisi Mazhar Mfid idi, daha sonra "Kansu" soyadn aldlar, her sabah Divan'a gitmeden nce tevkifhaneye urayp stanbul'un tannm gazetecileriyle sohbeti ihmal etmiyor; Ahmet Emin Yalman, sohbetin mevzuunun hi deimemesinden yaknyordu. Mazhar Mfid, her gn bir dilber ile macera yayor, ou gayri mslim ve hepsi nefisler, daima Mazhar Mfid'e mukavemet ediyorlar, Mazhar Mfid pelerini brakmyor, reddedilmeyi cilve sayyor, bir valye'dir ve srekli taarruz ediyor, zlyorlar, zaten Divan Reisi Mfid'e dayanmak zordur, her defasnda fethi tamamlyor, zafer Mfid'tedir. Yalman, dikkatle ve hayranlkla dinlemi olan Ahmet Emin'dir, nk, tek Ahmet Emin salverildi; bu sayede, Ahmet Emin'in Vatan', be ay, stanbul'da tek gazete oldu. Masal ya, bugne benziyor. Bugn m, btn gazeteler bir ve ayndr; "tek'tirler" demek istiyorum. Sabiha ise stiklal Mahkemesi'nde maznun Zekeriya Sertel'den ald telgrafa pek arm grnyordu; telgrafta, "mjde! sene Sinop'ta kalebentlie mahkum oldum" yazyordu. Sinop Cezaevi, deniz seviyesinin altndayd, hep rutubetli, Sabahattin Ali , arklarla mehur olan iiri ile unutulmaz yapmt; "kalebent", kale'ye bal, kale esiri, anlamlarna sahiptir, kalenin iinde hr'dler ve Zekeriya Sertel, yl iin bayram yapyordu. Cumhuriyet'ten nce yle bir dnem var.

"dorusunu isterseniz, stiklal Mahkemesi'nde uradmz en ar ceza, bu bitmez tkenmez ak hikayelerini dinlemek ve inanr grnmekti" diye yazyordu. Her halde en

111

yi ki bunlar brakmlar, Sabiha, ne gzel not ediyor, masalmzda yerini buluyor:

yaklayordu; ite "Resimli Ay" patlamas bu tarihtedir. Nazm Hikmet, asl bu patlamada, Nazm Hikmet olmutur; her halde en kalc olan eylemli hayat idi. Grlyor, masaln dna kyorum, bu k, Nazm'a ve Sabiha'ya "homage", diyebiliyorum.

"Srgne giden dier gazeteciler de dnmt. Fakat stiklal Mahkemeleri ve Takrir-i Skun Kanunu'ndan sonra herkes ylmt. Gazeteler havadis vermiyor, macera hikayeleri anlatyor, fakat memleketin kalknmas, devrimin gelimesiyle ilgili konulara kimse dokunmuyordu." Sabiha'nn bu notlar dt zamanlar, her halde yirmi sekiz veya otuza

yl Sinop'ta kalebent olan Zekeriya bayram yapyor ve peki, Hilmi Uran'n sevincine ne denebilir; her halde Adana'da vali idi ve maznun sfatyla Divan'n huzurunda getirildi; reis "Kel Ali" hretli Ali etinkaya idi. Hilmi Uran'n hatratndan reniyoruz, Reis Ali ayn zamanda thalat ve hracat irketi'nin de idare meclisi reisliini yapyordu; ttihatlar'n kurduu "millici" irketlerden birisidir. ttihatlar'a varis olduklarn gryoruz, her halde pek yksek bir maa alyordu ve bunu, Uran'a yapt tekliften karyoruz. Hilmi Uran', daha sonra Halk Frkas katib-i umumisi ve vekil oldu, Kel Ali, Uran', maznun sandalyasndan karmakla, bu ttihat irkete umum mdr yapyordu; nce yz lira maa kesmiti ve kabul edince bunu da yz elli lira yapt. Reistir, idama hkmetmek ve maa karmak hrriyetleri var. Maa ise, o zaman iin, ok ok yksektir. Masalmza kald yerden devam ederken, kaldmz yerde, Sabiha, "herkes ylmt" diyordu ve ben, yldrmay anlayabiliyorum, peki, yine de, neden bu kadar adam astlar? Daha az asarak ayn miktar yldramazlar myd, ellerinde aslan adam says ile ylma endeksi arasnda bir eri olmas gerektiini dnyorum, demek yoktur. Olsayd, daha bilimsel olurdu, diyoruz. Cumhuriyeti mi kuruyorlar; her soru, bir cevaptr. Bir on ylda, 1915-1925, yabanc dilde kan kitaplara bakyorum; hepsi, "te Trkler'in Adaleti" lejand ile, ou, Harbiye Nezareti nndeki, imdi stanbul niversitesi ve Bayezid Meydan, dar aalarnn fotoraflarn basyorlar. Yan yana yan yana, insanlar sallanyorlar; masluplar, Mahmut evket Paa suikast davasndan idama mahkum olanlardr. Tadat etmedim [K: tek tek saymadm], amma, Mustafa Kemal Paa suikasti nedeniyle aslanlardan ok azlar.
112

Ama orada l var, bombalar patlamt ve Hareket Ordusu Komutan ve Babakan Mahmut evket ldrlmt. zmir'de bir balon bile patlamamt ve belki de sadece bir balon patlad, ortada bir suikast yok ve teebbs hali vard. En ok konuan Ziya Hurid'in de, kendisine bir-iki yl ceza verilecei vaadi ile konumaya ikna edilmi olduunu dnebiliyoruz. Doru, neden, birka yl ceza ile yetinmediler ve bu kadar byttler; her halde cevap buradadr. Her halde Cumhuriyet'in kuruluundan evvele rastlyordu. Gen bir cumhuriyetin bu denli hesapsz ve acmasz olmasn ihtimal veremiyorum. Mutlak zordalar ve zor ile hareket ettiler. Peki neden Takrir-i Skun nizam ve Krt syan ile birletirdiler ve peki neden, Musul'un hediye edilmesine tam bu ar belirlenme annda karar verdiler; hepsi sorudurlar ve hepsi cevap'tr. Bizim masalmzda suikast avuta zlebilirdi ve Krt syan, her halde talik edilebilirdi. nlenebilirdi, demek istemiyorum ve halbuki denebilirdi; muhtemel bir isyann ertelenmesi mmknd, yaplmamtr. Burada, bir hediye meselesi ve temelinde de, pek minimalist bir muamele tehis edebiliyoruz. Masal m; Krt syan'nn neden kt konusunda, Ermeni asll Sovyet tarihi Gasranyan, bizi, pek gzel aydnlatyor ve unlar yazyor: "Yosstanie eyha Saida v zvestnoy mere uckorilo reenie mo-sul'kogo voprosa." Anlyoruz, eyh Said syan, Musul Meselesi'nin karara balanmasn hzlandrd ve bylece, grants mejdu Tusiey i podmandatnm Irakom, Trkiye ile Manda altnda Irak arasnda snr iziliyordu. Gzel, ancak zaman zaman resmi mverrihlerin (tarihilerin K) iddialarnn aksine, syan'n balamasnda hibir ngiliz parma yakalamyoruz. Bulabildiklerimiz, Londra'nn byle bir isyandan ok kayglanddr; Londra, zayf Trkiye'de bu isyann Musul'a yaylmasndan ve iki tarafn birlemesinden rkyordu. Bu durumda, nleyememek, ertelememek ve hatta tahrik etmek klarnda bir mesuliyet varsa, Trkiye'nin omuzlarna binmektedir.

113

Toynbee ise harikadr, bu byk tarihinin, 1926 ylnda bu mesele zerine yazdklarn okumak, insana, mthi heyecan veriyor; this contrast between Turkish and British policy in regard to the Kurds is the crux of the Mosul problem, [K: Krtlerle ilintili Trk ve ngiliz politikas arasndaki bu tezat, Musul sorununun dm/pf noktasdr] demekte ve tehisini yumuatmak ihtiyac duymamaktadr. ki ayr tarz- siyaset var, birisi Musul'da ve Londra izliyor, bu Musul Krtleri'ni krdifiye etme politikasdr ve dieri ise Trkiye'de, bu da Trkiye Krtleri'ni trkifiye etme siyaseti idi, Toynbee, Ankara'nn politikasn byle iziyordu... after the rebellion had been suppressed, the process of "turcification" was Trkiye'de turkifikasyonu kabul etmi grnyor.

renewed with redoubled vigour, it was the deliberate policy of the Men of Ankara to "turkify" the Northern Kurds; o zaman emperyalizm deyince ngiltere'yi anlyoruz,

Toynbee'ye gvenecek olursak, o tarihte, ngiltere Musul'da krdifikasyon politikasn uyguluyor; Rusya'dan alyor, da diyebiliriz. laveten, isyandan hemen sonra turkifikasyon ok hzlanmtr; Toynbee, bu grtedir. Buradayz. Neredeyiz ve herhalde Enver'in problemi ile karlayoruz. Milliyeti idi, milleti yoktu ve millet yaratmak problemi ile karlamt. Problemde bir kesintisizlik seziyoruz. Peki baka ne syleyebiliriz; masaln dna kp da "kssadan hisse" faslna geecek olursak, Washington'un hala, Londra'nn politika repertuarn tahsil etmekte olduunu karabiliyoruz. kincisi, Toynbee, Musul Meselesi'nin dibine inmektedir; dibinde olmayabilir ama o yoldadr. stifade ediyoruz. Peki neden dibinde olamyor; ok basit, bir de millet olduklarn dnenler vard ve devletleri yoktu. Toynbee'nin bunu grebilmesi ve buradan da kke kadar inmesi imkanszd. Bize kald ve bize dyor. Krt Meselesi ele alnrsa, Sovyet Krdolog Lazarev'i ihmal edemeyiz, po suesrvy,

srasnda, Trk yneticilerinin, Trkiye Krtleri arasnda bir tek hakiki mttefik yoktu, demektedir. Bu tespiti, yeni mlahazalarn dayana yapmak ve buradan yrmek elimizdedir.
114

turetskoe pravitel'stvo vo vremya pervoy mirovoy voyn sredi vojdey turyetskih kurdov ne imelo ni odnogo deystvitel'no vemogo syuznika, bir almasnda, Birinci Dnya Sava

Birinci yry kolu udur, eer Krt efleri arasnda bir tek de olsa Trk-yanls olmadn, yllar sonra, Sovyet tarihi Lazarev biliyorsa, zamannda da herkes biliyordu, demektir, Bilmemek iin de ah-mak olmaya gerek yoktu, akta idiler, dernekleri vard ve sefaretlere girip kyorlard; 1915 ylndan 1925 ylna zaman ok ksadr. Biliniyorlar ve takip ediliyorlard; smet Paa, "eyh Said'in stanbul'da ayan azasndan Seyit Abdlkadir ile mnasebeti olduu anlald" yollu anlatyordu ve anlatmna gre, taharri memurlar, ngiliz Hkmeti'ni temsilen konumu ve konuturmular. ngiliz yanlsyd ve ayrca bu masal yazan ve anlatan ben Said ile birlikte isyan ettii kanaatinde deilim; Osmanl'da yksek yerlere kmt ve yine de asld. syan hazrlnn lideri Cibranl Halit Beg idi, hepsi misali ok konuuyordu, btn konumalar biliniyordu ve isyandan nce yakaland ve idam edildi. ok ve ak konumas henz i sava eraitinin olduu anlamndadr. Demek ki hepsi hepsi biliniyordu; isyanclar tam bu zamanda isyana gtrmek, izah muhta bir haldir. Mklmz dahi var. alyoruz. kincisi, hem kurtulu mcadelesinde ve hem de Lozan Mzekereleri srasnda mttehid [K: birlik] oldular ve mttehid seda kardlar; o zaman bu bir imkand. 1913 ylnda mttefik deillerdi ve cenkte ve sulh ararken birlik oldular; bir ans olduu kadar, bir sual olmak zorundadr. Bu suale kolay cevap bulamayz ve amma yine de aramak durumundayz. Birinci cevap, Sevres'de bir Ermenistan projesinin olmasdr; Ermeniler'in youn olarak yaadklar yerlerde Krtler daha kalabalk olduklarn iddia ediyorlar; yleyse, bu Ermeni Tehdidi'ni def edinceye kadar Trkler ile mttefik ve mttehit olmak bir zaruret idi. Bunun mhim bir zaruret olduunu kabul ve not ediyoruz. Masalmz bu cihettedir. Pejoratif anlamda kullanrsak bir "masal" daha artk plktedir; o dnemde Trk eliti veya Krt eflerinin cehaletine ait nazariyelerin kendileri cehalettir; bizim masalmzda Sava kadrolarnn ne lde sezgili, hesapl ve hatta kurnaz olduklarn tehir etmi haldeyiz ve devam ediyoruz. Amma Krt efleri de geri kalmyorlard; "Ermenistan Devleti" veya Manda projelerinin, ele geirdikleri mlke, servete ve kadnlara bir tehdit olduunu gryorlard. Bu o kadar yle ki, Ermenistan'a bir manda projesini tetkik iin gnderilen General Harbord Heyeti'ni, grdkleri her yerde taladlar. iek vermediler ve ta attlar.

115

Devamla, daha nemli bir noktaya geliyoruz; tehcirde, ncesinde ve sonrasnda, Ermeni arazisini, zenginliklerini ve en gzel, ayn zamanda kolejli, kzlarn Krt efleri ve kabadaylar ellerine geirdiler. Trkler'e, daha ok, Orta ve Bat blgelerde ve sahil ehirlerinde mbadeleye zorlanan Elen zenginlerinin arazi ve servetleri kalyordu ve burada da aslan pay mbadillere ayrlmt. Binnetice, Krt eflerin, ellerine geirdikleri zengin topraklar, servetleri ve pek gzel kzlar tutabilmek iin Trkler'e muhta olduunu da mtalaa edebiliyoruz. Masalmz bu cihettedir. Masalmzn burasnda son nokta ise udur; "Kahraman" Mara, "Gazi" Antep, "anl" Urfa, bu savata byk halk savalarnn olduu yerlerdir ve bunu srarla n plana karyoruz. Amma bu vilayetler, tarihte "Kk Ermenistan" denilen corafyada ya da civarndadr; youn Ermeni nfusu vard. Ancak Krtler de vardlar ve bir de Yahudiler'i ilave edebiliyoruz. Bu halk savalarnda Ermeniler yalnz kaldlar; Elenler, karmamaya itina ettiler. Arada bir halk oldular. Fakat sebep ne olursa olsun ittihad bozulmutur. Neden ve hesapl m; sorular sorudurlar. Bozmamak, dirijanlann mesuliyetindedir. Ama bir soru daha var; neden bu kadar acele ediliyordu, isyanclarn yakalandklar malumdur. Osmanl'da yakalanan Krt isyanclar, af ve/veya nefi esas kanun idi; bu masalda "neden acele" derken, bunu kast etmiyorum. Kanun acilen ihlal edilmitir ve burada kesinti idrak ediyoruz. Peyderpey bu kadar Krt efini asmak iin neden bu kadar acele edildi; soru budur. Mahkemeler uzun tutulabilir ve kararlarn icras talik edilebilirdi; yaplmamtr ve en byk sratle yan yana daraalar kurulmutu. Bu aceleci hareket, Musul'un hediye edilmek istendii dncesini kuvvetlendirmektedir ve kuvvetlendiriyor, amma, neden hediye edildii sorusuna, hala cevap bulamyoruz. Herhalde cevap bu masaln haricindedir. Peki bu hediye karar ka tarihlidir; bilemeyiz, zaman iine yayldn dnebiliyorum. Amma yine de elimizde bir vesika var; Kazm, smeti ziyaret etmiti ve smet hastayd, iplerin kopmakta olduu zamandadr ve Kazm, tarih dp, 30 Nisan 1924 demekleydi "smet Paa, biraz sukuttan sonra, bambaka bir zemine geti", Kazm Paann haberi budur ve bu habere gre, ateli hasta smet Paa Hazaretleri, "Kazm, Musul bo! unu igal ediverse!" deyiverdi. Bu hayli mhim muhavere oldu; Kazm Paa Hazretleri'nin, smet Paa Hazretleri'ne cevab ise ok ackldr, "bu hareket, ngilizler'e kar 'ilansz bir harp olur" diyordu ve bylece, bu szn, seksen yl sonra, "pemergeler ile sava Amerika ile savatr" eklinde tekerrr etmesine ehadet edebiliyoruz. Kazm Paa'y "minimalist" kategoriye derc etmekle masalmz kendi iinde ahenkli kalmaktadr.
116

Paa, bu mlahazalarnda samimi mi idi, bu masalda samimiyet meselesi ok arka perdededir; bunu Kemal Paa'nn bir manevras olarak tahlil ettiini anlyoruz. ngilizler ayr, artk Musul'da bir baar ihtimali gremiyor; smet Bey'e, "Mustafa Kemal Paa'ya da syledim" demekle, dediini, "siz Musul'u, hilafeti lavde acele etmeyerek her hangi bir ekilde almaya belki muvaffak olurdunuz", bize de nakletmektedir. Atlan admlarn, Musul'u hediye istikametinde gelitiini iddia eyliyor ki, masalmzla ahenk kurmaktadr. Kemal Paa Hazretleri'nin Musul iin Fevzi Paa Hazretlerini de tahrik ettikleri anlalmaktadr, amma "Musul uruna kazandmz istiklalimiz de tehlikeye der" dsturu, formlasyon Kazm'a aittir, minimalistlere hakim olmu durumdadr. Yaplan i, z Demir'i gerilla olarak gndermekten ibaret kalmt; byle bir "zel harp" tecrbesi mevcuttur. Resmi tarih, karartma cihetindedir; karartmay resmiyetin tabiatnda mndemi tehis ediyoruz. Terakkiperver Frkas ile Amasya Yaran'nn arasnn aldn sylemek isabetlidir; beten drd bir yerde ve biri ayr yerdedir. Ayr olan hu birinin, drdn tasfiye edebileceini o zaman tahmin edemezdik Ayrca bu drd adna Kazm, "bugn stiklal Harbi zamanndan daha zayf halde olduumuzu" iddia ediyordu. Demek ki mcadelenin seyri, Kazm'n beyninden ricat etmeye balamt ve Kazm, Musul'daki bir muvaffakiyetsizliin "Krtlk mntkasnda akisleri pek zararl" olurdu, yollu mtalaa ser ediyordu. nk Kazm'a gre, "Krtlk slah iin ilk tedbirler dahi" alnmamt; demek tehlike gryor. Ve henz Krt syan, ufukta grnmyor; taharri [K: aratrma] raporlarnda var ve planlara dm vaziyettedir.

117

Masal ya, hangisi macera; Sarkam m, zmir Suikast m, ciddiyet sormak'tr. Hangisi, yoksa Krt syan m; nc Sava'n bana kadar, 1966 ve hatta 1967 Dou Mitingleri ncesinde "baar" diyebilirdik. zm olmad ortaya km haldedir ve o halde "macera versus temkin" ikilemi tekrar nmzdedir. Toynbee'nin gzel bir tebihi daha var, hikaye ettiimi hatrlyorum, hrszn mthi olan, asl byk hrsz, crm arkadalarndan alandr, diyordu. Tebih, Londra iindi; Osmanl mlkn talan etmek zere, talya ve Fransa ile birlikte sefere ktlar ve evvelinde paylarn yazdlar; talya, Ege'de olacakt ve Musul, Fransa'ya veriliyordu, Fransa'nn payn, kendilerine aldlar ve talya'nn payn Elenistan'a vermeyi denediler. ok gzel; o tarihte hem talya ve hem Fransa, Musul'un, ngiltere'nin veya mandater ngiltere'nin eline gemesine kar idi. Trkiye, beynelmilel alemde yalnz deildi; burada da bir aklk buluyoruz. Ama varsa bir dnya efkar umumiyesi, bunu, Trkiye'nin aleyhine evirmek iin ellerinden geleni eksik brakmadlar. Demek ki hediye konspiratrleri, acilci idiler. Amma bu masaldr. Pek de itikat eylememek pek mnasiptir. Copernicus misli itikat edilmemesini tavsiye eyliyorum. Ve habire masal naklediyorum. Fakat bu meyanda hakikatlere tesadf ediyoruz, aydnlar ve solcular hep hayalci olmak zorundadrlar, hayal vitaminleri idi, grdkleri btn bask ve yasaklara ramen her iki meselede de, Krt syan ve Musul Meselesi, hkmeti desteklemekten geri kalmadlar. Trkiye Komnist Frkas genel sekreteri efik Hsn, Nazm Hikmet ile, tevkifattan kurtulabilmi ve Moskova'ya ulamt; Komintern yaynlarndan okuduumuza gre, Musul'un ngiltere'ye verilmemesini istiyor ve savaa ak olarak iaret ediyordu. Bana hakszlk eylediler, demiyordu; efik Hsn bu savata, Trkiye'nin yalnz kalmayacandan emindi, istiyordu, destekliyordu ve unlar yazyordu: "...kacak herhangi bir atmann Trkiye ve ngiltere ile snrl kalmamas olasl byktr.

118

Bu durumda genel bir savan kmas kanlmaz olur. Byle bir durumda, mevcut emperyalistlerin kar atmasnn nelere varabileceinin zerinde fazla durmakszn, Sovyetler Birlii'nin ve tm Dou halklarnn Trkiye'nin safnda yer alacan rahatlkla syleyebiliriz." Gzel, ubat 1926 tarihli bu aklamann, Sovyetler Birliinin tasvibinden
getiini tahmin edebiliyoruz. Usulleridir. Tahmin etmeye de gerek olmamaldr; nk, 1925 ylnda, yeni bir Trkiye-Sovyetler Birlii Dostluk Pakt imzalanmt. Sovyetler, uluslar aras ihtilaflarda Trkiye'nin yannda yer alacan yedi dvele ilan etmek istiyordu ve ediyordu. Ayrca, Musul'dan dolay, Byk Britanya ile bir sava kacak olursa, Sovyetler'in bunu kendi sava saymas da ihtimal dahilindedir. nk, ngiltere'nin Orta Dou'ya yerlemesini istememektedir. Aikar bir noktadayz. Tekrarlayabilir miyim; Cemiyet-i Akvam, 16 Aralk 1925 tarihinde, Musul'u, Byk Britanya lehine karara balad. Trkiye ise bir gn sonra bu karara cevap veriyordu; Profesr Krkolu, Trkiye'nin, "cevab, hemen bir gn sonra 17 Aralk 1925'te, Paris'te, Sovyetler Birlii ile bir Dostluk ve Tarafszlk Andlamas imzalamas olmutur" diyordu. Bu gl bir cevaptr. Londra, bu yeni Pakt'tan hayli rkmt ki normaldir, fakat bir sre sonra nemsemez bir hava takndn da biliyoruz. Bunun nedenini ise ancak yllar sonra reniyoruz; ngiliz diplomatik belgelerini okuyanlar, zamann Dileri Bakan Tevfik Rt'nn, ossaat, endie etmemelerini, Londra'ya fsldadn tespit edebildiler. Trk Dileri Bakan, ciddi olmadn ve sadece propaganda gzyle baktklarn duyuruyor; ngiltere'ye hediye verme fikrinin kkl olduunu karyoruz. Solumuz, "Atatrk'n Dileri Bakan" tesmiye eyliyordu ve belki de siyonizmin nazr idi. Bilmiyoruz, amma, masalmzda fal byle kmaktadr. Daha sonra, "nn'nn Dileri Bakan" Selim Sarper ile fallar benzemektedir; halleri de ayni idiler. eriyi darya fsldama huylar var. Ve resmi tarihte bunlar ve phemiz yoktur, bu nedene binaen, "Byk Hariciye Nazr" resmediliyorlar.

119

Son nokta ise udur; 1926 ngiltere iin bir sava asndan en elverisiz zamand. nk, Byk Britanya, yirminci yzylda en byk ii eylemlerini ite bu ylda yaad, daha dorusu, 1925-1926 yllarndadr. nce "genel grev" ve sonra "madenciler grevi", ngiltere'yi ve Londra'y sallyordu. Maden sahipleri rekabet glerini yitirmilerdi, cretler zerinde basky arttryorlard ve umum iiler bahusus madenciler ise pek militan davranyorlard. Dnyann her yerinde ve bu arada Moskova'da, dnya kapitalizminin merkezinin sosyalizme dmek zere olduuna inanlyordu; Londra'nn salland zamandaydk. Uslleri var, nce komisyon kuruyorlar, "kraliyet komisyonu" ad yksektir; bana Sir Herbert Samuel'i getirmilerdi. Sir Samuel mhim bir Yahudi idi, siyonisttir, Osmanl topra Filistin, ngilizler'e verilince, manda dneminin banda, Filistin'e Yksek Komiser tayin edildi. Judaik tarihte, Roma'dan sonra, Filistin'e gelen ilk Yahudi vali saylyor ve yeri yksek tutuluyordu. Ancak Sir Samuel'in maden sektr raporu da fazla ie yaramad, iiler cephe kurdular. Hkmet de, yakn zamanlarda, belki de ilk ve son defa, silahl kuvvetlerini, iilere kar mevzilendirdi; Musul'da bir atma ihtimalinde, ngiliz askerleri, ierde meguldler. Bu hal de resmi tarihte naks'tr, kimseler bilmiyorlar. nl "Miners' Strike", 1926 Mays aynda oldu; bunu, Sendikalar Birlii, "tuc", genel greve evirdi. Btn dnya ayaa kalkt, Sovyetler'de sevin vard, "nihayet beklediimiz gn geldi", buna inanlyordu, baz Sovyet liderleri, madenci grevi'ni ve genel grevi, "the harbingers of revolution" saydlar ve selamladlar. Marx hakl kyordu, en gelimi kapitalist lkede ihtilalin ayak seslerini duyuyorduk. Sovyet sendikalar, grev yapan sendikalara para yardm gnderdi, sendikalar birlii, "tuc" bu paray kabul etmedi, ama, ngiliz Hkmeti, buna dayanarak, genel grevi illegal ilan ediyordu. Askerler, grevci iilerin karna yerletiler; i savan eiindeydik. Sonunda ayak sesleri, ses olarak kaldlar, umutlar snd, sosyalizm kurulmad, fakat, ngiltere, snf mcadeleleri iinde perian haldeydi. te hediye bu erait altndadr, belki de acdklar iin hediye ettiler. Belki de maden ocaklar kapanyor, petrol yataklar verelim, dediler. te o kadarn bilemiyoruz. Bildiimiz, Musul, emperyalizme hediye edilmitir. Gryoruz ve gsterebiliyoruz.
120

Pek bir ilgisi var m; 16 ubat 1926 tarihinde, Trkiye Yahudi Cemaat, Osmanl'dan beri elinde tuttuu aznlk haklarndan, tek tarafl olarak, vazgetiini ilan etti. Artk Yahudilerimiz, Trkiye Cumhuriyeti'nin ayrcalksz vatandalar ve "Trk" olmay kabul ediyorlard. te bu tam overdetermination ylnda, Yahudilerimiz, "ne mutlu trkm diyene" dediler ve Trk oldular. Musul'un hediye edildii zamanda, Trk rakamn artyorduk. Amma ve lakin artmann geici olduunu gremediler. 1948 ylnda srael Devleti'ni kurdular. Hesaplar arttn artk grebiliyoruz. Bir i savan sonunda kurulan cumhuriyet, 1966 ylnda bir i sava ilan ile riske atlyordu; "Dou Mitingleri", 1967 ylndadr. sava scak ve sol zc idi; el-ii tutkalla bir birine yaptrlm kibrit pleri birbirinden zlyordu. Minimalizm, dar ufuk, anlamndadr. Mark Sykes'a gelince, Sykes-Picot paylam antlamalarnn melliflerinden birisidir, itikat itibariyle anti-semitik idi, fakat asl ve baskn mezhebi ise emperyalist olmasdr, ok gr deitirdi ve 1917 ylndan itibaren, Lloyd George'un Ortadou haritalarn iziyordu. En son kitab, "Halifenin Son Terekesi" adn tamakla kulaa kpe dsturlarla doludur. Evvela, to my mind Musul stands as a menace to the future of the surrounding country.." diyebiliyordu; evresi iin bir tehdit'tir. Saniyen, ..and if Musul, in its present condition,

Musul'un yaylma kabiliyeti var. Selevkoslar zamannda Antakya da yaylmt; tarihler yazyor.

becomes the chief town of a flourishing Northern Mesopotamia, it will certainly contaminate the surrounding locality with the same sinister infuence as Antioch of old spread over North Syria, eer Kuzey Mezopotamya'da gelien bir merkez olursa, yaylr;

ki rivayeti ekleyebiliyorum. Musul'un, "kap" anlam da var. kincisi, bir zamanlar "muslin" oraplar aranyordu, lks idi, "musulin" kelimesinden geliyor. Bizimki ise, bahusus, cumhuriyet'in resmi tarihi, Cenub'umuzu aalamay en byk hedef sayan bir ideolojik cidal'dir. Ve hala oradayz.

121

DRDNC BLM

YRM K

Rusa "grosny" szcn, ngilizce, "terrible" deniyor, "mthi" anlamndadr, "acmasz" olarak anlayabilir miyiz; Eisenstein'n unutulmaz filminin ad, "Grosny van", idi. Stalin, bu filmden neden rahatsz oldu, ilk kez seyrettiimde, ya altml yllarn banda ya sonunda, ya Yale'de ya Birmingham'da, bir niversite sinematek'inde, hissetmeye ve anlamaya balamtm. Demek, ya Amerika'da ya ngiltere'de, hissetmenin, anlamann da balangc olduunu o srada kavryordum. Eninde-sonunda, insann, sevdiklerinden ayrln, daha dorusu kopuunu, film yapyordu; grnte, btn bu koparmalar, elindeydi. Elinde miydi; Marx'n tantt, grnle z'n ayrl teoremini, hep hatrlyoruz. Yoksa van, ayrlklara mahkum muydu; masal yazmak, kanlmazlklar anlatmaktr. Eisenstein, van', kanlmazlklarn elinde bir tr tutsak olarak gryordu. Belki de Stalin, tutsak olmamak iin eylem yapmtr; Sartre'n ve bahusus (zellikle -K) Camus'nn, ekzistansiyalizm'i vaaz etmeye baladklar yllardaydk. Amma yle olsa da, Marx'n metodu, eninde-sonunda kanlmazlklar karmak olduuna gre, "marksist" Stalin'in, bu 1944 yapm "van the Terrible" filmini yasaklamas "marksist" bir edim mi idi, yoksa ne; masallarda sormann tadna doyum olmuyor. Sartre ve bahusus Camus, marksist olsun veya olmasn, hep edim'den yanadrlar.

122

Varolmak, edimli ya da eylemli olmaktr; bu ise insan demek'tir. Sartre ve bahusus Camus'y ile byle okuyorduk. Stalin okudu mu, bilmiyorum ve burada masaln dna karak, elli'li yllar ortasnda niversite genliini anlatyorum, Stalin ekol Sartre'a da hasmane tutum ald ve biz zorda kaldk, Stalin'i krmaktan ekindiimiz ve dier yandan da, varolmaktan vazgeemediimiz iin gizli gizli kraat ediyorduk. Kraatta gizliye inmitik. niin basndaydk. Sanki yirmi alt sonrasna dnmtk. Ama ne kadar acdr; bin dokuz yz yirmi altya geldiimizde, yannda, sevdiklerinden kim kald ki ve eer sevdiklerimiz kalmazsa sevgimiz kalr m ve pek ok sorumuz var. Artk Zbeyde Ana yok idi ve Fikriye, intihar m etti yoksa katledilmi olmasn; hep beraber Selanik'ten gelmilerdi ve bu ikinci kk reddediyoruz. Ya da resmi tarihi reddediyoruz; nk eer Mustafa Kemal gl ise, kati fiilini dnemeyiz. Peki, Fikriye mi, biz ne kadar fakiriz, Kemal Paa Hazretleri'nin sevgilisi idi, ankaya'da, bugnk Trke ile first "first lady", Trke dmanlarnn telaffuzuyla, "frst frst leydi", oldu ve bir gn yok oldu; resimleri dahi yok olmutur. Vesikalk bir resmi var, uzun yzl ve gzelce olduunu syleyebiliyoruz.

Bu kadar merak-fukaras bir cumhuriyetin yaayabileceine inanmakla byk hata ettik. Modernist ve feminist Latife'yi de tam zamannda, diri diri mezara indirmitik. imdi, merak-endeksine gre "geri braktrlm" bir lkede, merakl solucanlar, bunlara bazen "gazeteci" de deniyor, Latife'nin mezarndan hatra kemikler karmay deniyorlar ve hep ayn krntlar ile iktifa ediyorlar. Ve nakarat'a mptela olmular ve biz imdilerde, n saman yiyen ineklerin anti-saman isyann hi bilmiyoruz; bu nedenle, merakl solucanlarn kardklarnn fark edildiini dahi syleyemiyoruz. nsan olunun en byk yaatan ve en byk zehiri, almaktr. Domuzlar, burunlarn pislikten, gzel olduu iin deil, altklar iin koparamyorlar.
123

Ve merakszlk, isyanszlk'tr. syan'szlk ise, insanszlk'tr. Trke'nin dmanlar, hepsi, bizim de dmanlarmzdr. Ama bu masal'dadr. Masallar, kanlmazlklarn yannda yer yer tekrara da dayanyorlar, az ve en yakn arkadalarnn birisi smail Canbulat idi, bir erkan- harp ve yaman bir isyancyd ve stanbul'a vali bile tayin edildi ve Mustafa Kemal, birlikte Osmanl nazr olmalar iin, Saray'a istida dahi yazmt, amma yirmi alt krmnda, evvela Kel Ali Divan'na kt ve sonra maslup oldu. Arif Albay ile, elleri birbirinin omzunda geziyorlard; yazk oldu, asld. Rauf, biz geldiimizde Kara Kemal ile fsldarken bulurduk, diyordu, ili'de bir apartman hatrlyordu; Kara Kemal tam Sar Kemal'in adamlar tarafndan yakalanaca zaman intihar etti, kendi kurunuyla lmeyi bakasnn ipiyle sallanmaya tercih ediyordu. Yl: Bin dokuz yz yirmi alt, sevdiklerinden hi kimse kalmad. Resmi hesaba gre krk be yandayd; insann, topyekn, yenileri sevmesi ok zor yldr. Badehu mtebessim suretini hi seyredemedik. Tanr katndan aalara hi sevgi dt m, gren olmamtr. Bulan grmedik. Toptan yeni sevgiler, sevme'yi profesyonelletiriyor mu; yle ise, yoktur. Ben mi, Washington'da, Londra'da, Paris'te en ok satc kzlardan nefret ettim. nk nce, ilk karlamamzda, ylesine baygn ve bana-akkandlar ki, bana ak olduklarn sandm ve sonra, bunun, ileri olduunu anladm. iin sevgili gibi davranmak, sevgiyi kurutmaktr; insan oluna indirilmi en byk ceza olduuna inanyorum. nsana en byk ceza, insan'dan karmaktr. Peki, Amasya Yaran, ne haldeler; Hamidiye Kahraman Rauf, Mustafa Kemal'in, ili'de bir apartmanda en ok bulutuu Rauf, Amasya'ya gelerek, Anatolia'da, muvvakkat bir hkmet tesisi iin, Amasya Tamimi'ni hazrlayanlardan sabk Bahriye Nazr Rauf, Lozan Mzakereleri srasnda, Ankara'da Bavekil Rauf, varolabilmek iin, Londra'ya kaabilmiti.

124

Raufu ngiliz yanls olarak biliyoruz ve bildiimiz yere nefi oldu. Menfi, srgnde yaamak m, idamdan daha alak bir yaam olduunu hep anlatyorum; nk yaayarak biliyorum. Demek ki, 1925-1926 peryodunda, refik-i sadk' Rauf'tan da kopuyordu ve bir dahi birbirini grmediler. nsann yol arkadandan kopmas kadar, insann iini kavuran pek az vak'a olmaldr; bu kavrulma da malumumuzdur. zerime yaan cezalar meyanndadr. Hep sevdiklerinden kopmu olanlar, hep ve hi glmezler. Belki Kazm, Kemal'i, riyaseti istedii zaman alabileceini hesaplayarak ne srmt; Mustafa Kemal Paa'nn riyaseti alabilmesi iin, her yerde Kazm tarafndan desteklendiini hep naklediyoruz. Bu masalda, Kazm olmazsa Kemal olmazd, yollu iki "k" teoremi var. Ama Kazm, zmir stiklal Mahkemesi'nde, daha ok gururunu kurtarmak zere konutu, sehpadan korkmayan bir hali hi terk etmedi; gelecek tarihe adn yazmak, bu ihtiras, eskiler arasnda, en ziyade Kazm Paa'da buluyoruz. Dar aac'ndan dnd, gururluydu, amma, eski refiki, comrade in arms, Mustafa Kemal Paa yaad srece gz altnda yaamak zorunda kald. Ve Kazm Paa, uzun gz alt yllarnda, ihtilal yolunu ve riyaset heveslerini terk etti; smet Paa'nn cumhur reisliinde meclis reisliine raz oldu. Amma "big brother is watching you" endiesine hi kaplmadna ahadetimiz var. Hal'i karmt, tac ferda'da giymeye alyordu. Hatrat ve vesaiki, kz misli, saklyordu ve belki bu nedenle kzna "Emel" ya da "Hayat" ve "Timsal" ismini layk buluyordu. Belki de ttihat Terakki mazisine binaen ili Terakki'ye gnderiyordu; bilemiyorum. Merak tahrik eden bir insanmz oldu. Masal' henz anlatlmad. Bu kadar bilim-tutkusundan mahrum bir vatandalar-cemaati'nde, cumhuriyetin, uzun srmeyeceini, akl edemeyerek pek byk hata ettik. nk, hala Kazm Paa hakknda bir tek bilimsel-monografiye sahip deiliz ve bu bapta da, Fikriye'nin resmi mikyasnda, fukarayz. Amasya Yaran meyannda dier ikisine gelince, Divan'n nnde maznun oldular ve akabinde sehpadan kurtuldular. Peki? Hal-i pr melalini Ali Fuad Paa Hazretlerinden reniyoruz. Hikayesine, "bir gece Ankara Palas otelinde verilen kostml bir balo mnasebetiyle otele gelen Atatrk" yollu balyordu, "beni evimden acele otele artmt", byle devam ediyor.

125

EK BLG

Ali Fuad Cebesoy

1882 ylnda stanbul'da dodu. Babas smail Fazl Paa'nn gnlszlne ramen, girdii Harp Okulu'nda Mustafa Kemal ile ayn snfa dmesi bir bakma gelecekteki kaderini izmi oldu. Cebesoy'un Beyrut'ta balayan kta hizmetleri, 1908'deki Roma Askeri Ateelii dnda, ok hareketli geti.Trablus'ta sava balar balamaz (1911) oraya ilk gidenler arasndayd. Balkan Sava srasnda Karada'da, Yanya Kalesinde, Pista ve Pisani muharebelerinde, 1. Dnya Savann banda tmen komutan olarak katld Kanal Hareketinde, byk baarlar gsterdi. stanbul Hkmeti'nin ileri Bakan, Mustafa Kemal'in grevsizliini bir genelgeyle aklaynca Ali Fuat Paa'da kendi blgesindeki valilere ve mutasarrflara kendisinden gelecek emirlere gre hareket edilmesini bildirdi (1919). Ayrca, her tarafta Mdafaa-i Hukuk ve Reddi lhak Cemiyetlerinin kurulacan ilgililere hatrlatt. Bu abalar takdirle karland iin, Sivas Kongresi sonrasnda Cebesoy, Umum Kuvay Milliye komutan olarak grevlendirildi. Kendisini ekemeyenlerce erkez Ethem taraftarlyla suland. Doru olmad sonradan belgelerle ortaya konan bu sulama zerine, ayaklanmalarn bastrlmasndan sonra, Ankara'ya arlarak Moskova Bykeliliine atand. Mustafa Kemal'in talimatn yerine getirmekle ykml olduu bu zor grevi baaryla yrtt ve 10 Mays 1921'de Ankara'ya dnerek Mecliste siyasi almalarna balad. Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti bakanln yapt. 1925'te Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn kurucular arasnda yer ald. Ertesi yl (1926) zmir Suikasti dolaysyla Ali Fuat Paa da tutukland, yargland ve beraat etti. Cebesoy'un ikinci dnem siyasi hayat nn'nn Cumhurbakanl yllarnda balad. Milletvekili olarak tekrar Meclise girdikten sonra Bayndrlk Bakanl (1939-1943) ve bir ara TBMM Bakanl da (1947-1950) yapt. 1968 ylnda ld. ESERLER Snf Arkadam Atatrk Okul ve Gen Subaylk Anlar nkilap Kitabevi / Atatrk le lgili Kitaplar Mustafa Kemal'i altm yl nce bir cuma akam tanmtm. Harp Okulu'nda ve Harp Akademesi'nde snf arkadamd. 1905 yl balarnda birer Kurmay Yzba olarak anl Trk Ordu'suna katldk. nce Suriye'de Beinci, sonra da Makedonya'da nc Ordu'larda kurmay stajlarmz birlikte yaptk. ttihat ve Terakki Cemiyeti'nde ayn safta bulunduk. Mcadelelerimiz ortakt. Hrriyet hareketlerinde de birlikte altk. Bu kitap, okul ve gen subaylk hayatmzn anlarn iine almaktadr. -HAKKINDA YAZILANLAR Ali Fuad Cebesoy (1882-10 Ocak 1968) Ayfer zelik Aka Yaynlar / Biyografi nceleme Dizisi ... Trk Milli Mcadele Tarihi'ne yeni bilgiler ilave edeceine inandmz bu almamz, ilmi ller iinde yaplacak baka biyografik eserlerle daha iyi anlalacak, yorumlanacak ve en nemlisi Trk Tarihi'nin nemli bir devresini yani Milli Mcadele ve onun ayrlmaz bir paras olan Trk nklaplar ve nklaplarnn hayat gzler nne serilecektir. -Ayfer zelik-

Neden mi, "Refet Paa ile grmek iin, tavassutumu lzum grm"; buradan istidlal ediyoruz, artk Ali Fuad, kostml balolarn mdavimi olmaktan tart vaziyettedir, amma, bir tavassuta lzum var, bir taharri memuru ile gece yars Ankara Palas'a celp edilmekte olduunu anlyoruz. Bir yksek paa iin utan verici bir hal'dir. Bu, bir kahramann d tablosu'dur. Duvarlara asyoruz. Ali Fuad Paa'nn artk utanmadnda bir phe yok; krmdan geriye yzszlk kalmaktadr ve her halde yaadna krettii zamanlardr. Bu demleri gemek gerektiine inanyor olmal, baka zamanlar gelecektedir; gerekten de, 1950 Mays aynda, cumhur reisi intihap edilecei dedikodusu ok yaylmt ve Paa Hazretleri de buna inanmt, bir teklif gtrlm olmas kuvvetle muhtemeldi, riyasette Ali Fuad' emniyet sbab mtalaa ettikleri melhuz idi, amma Celal Bayar, kimseye brakmamaya kararl kt. D krkl, Ali Fuad'n yazgsdr. Mir Mehmet Ali Paazade smail Fazl Paa mahdumudur; smail Fazl Paa da millici olup Sivas Kongresi'ne itirak edenlerdendi. Mir Mehmet Ali Paa'nn dier mahdumu ise Hseyin Hsn Paa olup, Hareket Ordusu komutanlarndandr; Trkiye i Partisi'nin ilk byk genel bakan ve sosyalizmi legalize edip ynlara gtrmede byk hizmetlerini bildiimiz Profesr Mehmet Ali Aybar ite bu Hseyin Hsn Paa'nn torunudur. Nazm Hikmet'e gelince, Mir Mehmet Ali Paazade Ferik Enver Paa kerimesi Celile Hanm'n mahdumu idiler; Nazm Hikmet, mektuplarnda, Ali Fuad'a "bizim day" diyordu. Nazm Hikmet, orduyu isyana tahrikten zindanda olduu demlerde Ali Fuat, smet Paa riyasetinde Nafia Nazr koltuuna oturuyordu; Nazm'n kaderi ile alakadar olsa da hep iktidarsz kalmtr. yi bir insand, sol cenaha mtemayil olarak tanyoruz. erkez Ethem'e taraftar olduu mervudur. Mustafa Kemal ile snf arkadaydlar, snf birincisi Ali Fuat olmakla Mustafa Kemal hep gerilerdedir. O demlerde belki de pijamasn giymiti, kapya bir taharri memuru gelerek, Cumhur Reisi tarafnda talep edildiini haber verdiinde ne dndn bilemiyoruz.
_______________________

tavassut : [1] (eskimi) araclk [2] (eskimi) araya girme istidlal : (mantk, eskimi) karm tart : (eskimi) Kovma, karma riyaset :(eskimi) Bakanlk melhuz : Mlhaza edilen, dnlen (Arapa) nafia : Bir yeri bayndr duruma getirmek iin yaplan ilerin tm, bayndrlk ileri.
126

Korku ve hayalin bir yumak oluturduundan phe edemeyiz; oryantal despotik hallerden istidlal ediyoruz. Amma, Ankara Palas'a duhul edince, davette korkuya da hayale de yer olmadn anlamakta gecikmiyor; "Atatrk bana Refet Paa'y gstererek" demekle, rahatln ifa ediyor. Paa'nn Paa'ya, bu gsteriten sonra, syledikleri udur: "O'nun

sadece kukladr. Gazi, bunlar iin roller tanzim etmekte ve sadece icrana intizar etmektedir.

masasna gidiniz ve kendisine tarafmdan ampanya smarlaynz ve ikiniz de kadehinizi kaldrarak beni imee davet ediniz. Ondan sonra ben ikinizi de masama davet edeceim." Ali Fuad'n bu ifaata ilave eyledikleri ise yledir: "Gazi'nin arzusunu yerine getirdim." Peki, baka ne yapabilirdi; demek ki sehpadan kurtulmu bir milli kahraman artk

Kurtulu mcadelesinde Konya'da Yirminci Kolordu Komutan, stn kahraman, smail Paazade Ali Fuat Paa, sanki artk sinemalarda bir yer gstericisi veya bir messenger idi; "git, ampanya bardan, bana doru kaldr, gzlerini bana dik ve sz", eer bunlar kendisi nakletmese inanmazdk. Timur'un Birinci Bayezid'i bu kadar sukut ettirmediine dair rivayetlerimiz var. nanmak istiyoruz. Sukut-u hayal Ali Fuat'n kaderidir. Byk Kurtarc, artk sa kalan ve grmeye tahamml ettii dier kurtarclar, birer pigme sayyordu. Terzil etmek zere her frsat hsn- istimal ettiini mahede eyliyoruz. Ya da manevi evlatlar ile oynaya oynaya ocuk temsillerini sevmeye balyordu; Ali Fuatl bu senaryoyu, ancak bylece yceltebiliyoruz. Artk kalanlar m; niversiteye girer girmez talebe cemiyetlerinde reis oldum. Amme Hukuku Hocam Yavuz Abadan, asistan Nermin Abadan Hocamz ile izdiva yapmt, ve Nermin Hocamz'n, derslerinde her vesile ile, "Hocam ve Kocam Yavuz Abadan" demesine pek baylrdk, Yavuz Hocam da bizleri teci ederdi ve "siz memur doarken amir doarsnz" buyururdu. Bahtiyar olurduk ve ben de cemiyetler mcadelesine, dorudan "reis" olarak balamtm. O zamanda bu cemiyetler birer nim-resmi messese idiler; vazifelerim arasnda byklerimizi hatrlamak ve hatrlatmak da vard.
127

Refet Bele

Vikipedi, zgr ansiklopedi

brahim Refet Bele (d. 1881, Selanik . 3 Ekim 1963, stanbul), Trk asker ve siyaseti. Kurtulu Savan balatan be komutandan birisidir (dierleri Mustafa Kemal Paa, Ali Fuat Paa, Kzm Karabekir ve Rauf Orbay). Trkiye Cumhuriyetinin kurulu yllarnda ileri Bakanl, Milli Savunma Bakanl grevlerinde bulunmutur. Gazze Sava kahraman olan Refet Paa, 19 Mays 1919da Mustafa Kemal ile Samsuna karak Kurtulu Savan balatanlar arasnda yer alm ve Atatrkn alma arkadalar arasna girmitir. Kurtulu Sava'n sonlandran Mudanya Mtarekesi'nin imzalanmasndan sonra Ankara hkmetinin stanbul'daki temsilcisi sfatyla Saltanatn kaldrldn Sultan Vahdettin'e tebli eden, 4 Kasm 1922'de stanbul'un idaresine TBMM namna el koyan, Vahdettin'in stanbul'dan kandan sonra Abdlmecit Efendi ile gren ve TBMM tarafndan halife seilmesi zerine ona uymas gereken artlar tebli eden kii Refet Bey olmutur. I. dnem zmir, II. Dnem stanbul milletvekilliklerinde bulunan Refet Bele, cumhuriyet dneminde Mustafa Kemal Paa ile gr ayrlklarna dm ve Trkiye'nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Frkas kurucular arasnda yer almtr. zmir suikast sanklarndandr. Suikast giriimi nedeniyle yarglanp beraat ettikten sonra Atatrkn salnda tekrar milletvekili olabilen iki kiiden biridir (dieri Ali Fuat Paa). V. dnem stanbul bamsz milletvekilliinin ardndan dnem Demokrat Parti milletvekili olarak mecliste yer almtr. Yaam Ailesi ve renim yllar 1881 ylnda Beikta, stanbul'da dodu. Babas Mehmet Servi Bey, annesi Emine Hanmdr.[1] Selanikte yaayan Bulgar kkenli bir aileye mensuptu. Soyad Kanunundan sonra ald Bele soyad, Bulgaristanda dedesi Beleli Mehmet Beyin sahip olduu Bele kasabasndan gelmitir. Balkanlardaki karkllar nedeniyle stanbula gelen ailesi, bebekliinde Selanike geri dnmlerdi. lk ve orta renimini stanbul ve Selanikte tamamladktan sonra girdii stanbuldaki Harp Okulunda ileride milli mcadelenin lideri olacak kiilerle birlikte okudu. 1898 ylnn sonunda piyade temen rtbesi ile mezun olup 3. Ordu ermine verildi. 1903 ylndaki Bulgar ayaklanmasnn bastrlmasnda rol ald. 1903te stemen, 1906da yzba oldu. 1908de Hareket Ordusu Jandarma Taburunu komuta etti. Bu dnemde ttihat ve Terakki Cemiyeti yesi oldu. ttihat ve Terakkinin kurucularndan Talat Paann en yakn arkadalarndand. 31 Mart Vakasndan sonra toplanan ttihat ve Terakki Kongresinde cemiyetin siyasi parti haline gelmesi ve askerin politikadan ekilmesi gerektiini savunan Mustafa Kemali destekledi.[1] Ekim 1909da balad Harp Akademisine devam ederken nce talyan seferberliine, sonra Balkan Savana katld. 1 Kasm 1912de Harp Akademisini birincilikle bitirip Genelkurmay Karargahna atand ve 1914te I. Dnya Savana katld. Savata Sina-Filistin Cephesinde, zellikle kinci Gazze Muharebesinde byk yararlklar gsterdi, bir ok madalya ve nian kazand; savan son gnlerinde dnemin i ileri bakan

Sina da baar gstermi olan Refet bey'in Jandarma Genel Komutan olmasn nerdi.Yldrm Ordular komutan Liman von Sanders, bir ngiliz saldrs bekledii iin Refet bey'i gndermedi. Kurtulu Sava stanbul'daki Mcadeleler Refet Bey, Mondros Mtarekesinin imzalanmasndan sonra stanbula dnebildi. stlendii Jandarma Genel Komutanl grevi, lkeyi birarada tutmaya alrken jandarmay alternatif bir g olarak gren milliyeti subaylar iin nemliydi.[1] stanbulun asayi sorunu ile ilgilenirken bir yandan da Anadoluya silah gnderen Refet Bey, zzet Paa Kabinesinin kurulduu bu gnlerde; stanbulda kasten bir anari ortam oluturarak bir asayi problemi ortaya karmak ve dtan yaplacak bir mdahaleye zemin hazrlanmak isteniyordu 19 Ocak1919da [Vahdettin]'in ve Damad Ferit Paa'nn iine gelmedii iin grevinden azledildi. Jandarma Genel Komutan olarak grev yapt gnlerden itibaren, Milli Mcadele planlar iin Mustafa Kemalin evinde yaplan toplantlara katlmaktayd. Mustafa Kemal, Ali Fuat, Rauf, Kazm Karabekir Beyler ile birlikte Kurtulu Savann lkleri diye anlan grubun paras oldu. Bu toplantlarda Anadoluda ki gcn bana Mustafa Kemal'in gemesini nerdi. Bir dier hatraya gre stanbul-Erenky'deki bir toplantda bu grev iin Nuri Paa seilmi fakat bu karar Refet Bey'in de basks ile deitirilmitir. Refet Bey bu toplantlarda bu sava kazanlrsa Mustafa Kemal'in liderlii brakmayacan da szlerine eklemitir. Anadolu'ya gei ve resmi grevden ayrlma 16 Mays 1919da, 9. Ordu Mfettii greviyle ve Milli Mcadeleyi balatma maksadyla Anadoluya giden Mustafa Kemali gtren Bandrma Vapuruna binerek birlikte Samsuna gitti. Bu yolculua katlmasn Mustafa Kemal istemiti. Gidi izni yoktu 15 Mays 1919 da ngilizlerden vize alabildi. Mustafa Kemal'e ngilizlerin gemiyi batracan syledi. 17 Mays gn kendisi de 9. Ordu'ya bal, merkezi Sivasta bulunan 3. Kolordu Komutanl ile grevlendirildi. Samsuna vardktan sonra balatlan Milli Mcadelenin gerekesini, amacn, yntemini aklayan bir belge niteliindeki Amasya protokolnn hazrland toplantlara katld. 21 Haziran 1919 da gizli bir genelge ile duyurulan protokolde imzas olanlardan birisiydi. Amasya Protokolnn imzalanmasnn ardndan Mustafa Kemal ve Rauf Beylerle Sivasa giden Refet Bey, dierleri Erzurum Kongresine katlmak iin yola devam ederken Sivas Kongresi hazrlklarn tamamlamak iin bu ehirde kald. ngilizlerin temmuz ay banda Samsun blgesine asker karmalar zerine Refet Bey Kavak civarna topu birlii koyarak bu harekat durdurdu. Harbiye Nezaretinden kendisine gnderilen ve Mustafa Kemal'in emirlerini dinlememesi gerektiini aksi halde bu durumun ngilizlere igal hakk tanyacan bildiren telgrafa uzun bir yant vererek Mustafa Kemal'in Erzurumda olduunu, onun bu durumla ilikisi olmadn, bunun yurtsever herkesin yapaca bir hareket olduunu bildirdi. 13 Temmuz 1919'da Takvim-i Vekayi de yaynlanan yaz ile ordudaki grevinden alnd. Grevden alnacan hisseden Refet Bey ise 12 Temmuzda Kavaktan gnderdii telgrafla istifasn bildirmiti. Bylece 3. Kolordu Komutanl grevini yerine atanan Albay Selahattin Beye devretti. Erzurum ve Sivas Kongreleri Refet Bey, ordudan ayrldktan sonra Erzurum Kongresine ve ardndan Samsun delegesi olarak Sivas Kongresine katld. Erzurum Kongresi srerken blgedeki askeri ve mlki makamlara Mustafa Kemal Paa ve Refet Beyin yakalanp stanbula gnderilmeleri emri iletilmi ancak Kazm Karabekir Paa, bu kiilerin tutumlarnda kanunlara aykr bir hal grlmediini bildiren bir telgrafla yant vermiti. Erzurum Kongresinde Milli Mcadeleyi srdrebilmek iin geici bir hkmet gibi almak zere 9 kiilik Temsil Heyeti seilmiti. Sivasa geldiinde Refet Bey, Temsil Heyeti tarafndan onuncu kii olarak heyete dahil edildi; onun nerisi ile kongrede temsilcisi olmayan blgelerden 6 ye daha Kongre tarafndan seilerek heyetin ye says 16ya karld. Refet Bey, Sivas Kongresi'nde Amerikan mandasn savunan grupta yer ald ve 8 Eyll gn uzun bir konuma ile manday savundu. Kongre srasnda Konya Valisinin stanbul hkmetine bal tutumunu devam ettirmesi zerine Mustafa Kemal, Temsil Heyeti adna Refet Beyi Konyaya gnderdi. Ancak Refet Bey henz Erelide iken valinin stanbula kat, halkn setii yeni valinin vali vekili olarak greve baladn rendi. Aydn Cephesi Komutanl Bat Anadolu Kuvay Milliye Ordusununun komutanlna Ali Fuat Paay atanmt. Ali Fuat Paa da efeler tarafndan idare edilmekte olan Aydn Kuvay Milliyesini idare edecek bir komutan ihtiyacn hissederek bu greve Refet Beyi nerdi. Konyada bulunan Refet Bey, Heyet-i Temsiliye tarafndan Aydn ve Salihli cephesine komutan olarak gnderildi. Nazilli Komutan Servet Bey kod ad ile Nazilliye yerleti. Cephede Demirci Mehmet Efenin Mustafa Kemal ve Heyet-i Temsiliyeye kar tereddtlerini giderip Kuvay- Milliye taraftar olmayan danmanlarn grevden almasn salad. 1920 balarndan itibaren fiilen 23. ve 57. tmenleri idare etti. Bu grevi Dzce Ayaklanmasna kadar devam ettirdi. Bir yandan da stanbuldan Anadoluya silah ve mhimmat karlmas; talyan igalindeki Antalya depolarnda bulunan silah ve

mhimmatn Kuvay- Milliyeye kazandrlmas ile ilgilendi. Milletvekillii, ileri Bakanl Refet Bey, Son Osmanl Meclis-i Mebusan seimleri srasnda zmir milletvekili olarak seildi ancak rahatszln ileri srerek stanbula gitmedi. stanbulun igali ve mebusan meclisinin feshedilmesi zerine 19 Martta balayan 1. TBMM seimlerinde zmir millletvekili seildi. stanbulun igalinden sonra Konya valisinin ve komutan Fahrettin Beyin stanbulla ilikileri kesmemesi zerine o srada Nazillide bulunan Refet Bey, Konyaya yneldi; vali, komutan ve ehrin ileri gelenlerinden oluan bir heyeti emrivaki ile Ankaraya gtrd. Buradaki grme sonucunda farkl grler giderilmi ve Konyann da milletvekili semesi salanmt. Refet Bey, hilafet yanllar tarafndan Nisan aynda Dzcede balatlan ve gittike yaylan isyann bastrlmasnda, ardndan Haziran aynda bagsteren Yozgat syannn bastrlmasnda grev ald; Austos aynda Ankaraya dnd. Bu arada 14 Temmuz gn verilen ve 25 Temmuzda padiah tarafndan onaylanan bir kararla idama mahkum edilmiti. zmir milletvekili olarak TBMMye takdim edilen Refet Bey, 16 Eyll 1920de Dahiliye Vekilliine (ileri Bakanl) getirildi. ileri Bakan iken Konyada kan Deliba Mehmet ayaklanmasn bastrmak zere grevlendirildi, bu grevi baaryla tamamladktan sonra Ankaraya dnd. Bakan sfatn 18 Mart 1921deki istifasna kadar tamt ancak srekli cephede grev yapt iin bakanla Adnan Bey (Advar) vekalet etmekteydi. ileri Bakan olduu dnemde, Mustafa Kemal'in diktatr olacandan phelenen Eyp Sabri (Akgl), Adnan Advar, eyh Servet, Hakk Behi, Nazm Abalolu, Yunus Nadi Abalolu gibi Yeil Ordu'nun mensuplar Yeil Ordu datlnca 1920 Temmuz aynda sol bir oluum olan Halk Zmresi'ni kurdular. Bunun zerine Mustafa Kemalin emriyle 18 Ekim 1920de kurulan dankl bir parti olan Trkiye Komnist Frkas kuruldu. Mustafa Kemal Halk Zmresi iindeki lmllar ikna edip bu partiyi kurdurdu. Milliyeti hareketin daha Sovyet desteine ihtiyac vard. Bu nedenle sol kanad bastrma politikas gtmedi. Bu partiyi kontrol altnda tutmak iin de Refet paa ve dier paalar bu partiye ye yaptrd. Ancak Refet Bele'nin parti ile ilgili hi bir faaliyeti olmad. Gney Cephesi Komutanl ve Ayaklanmalar 22 Haziran 1920de balayan Yunan saldrs ile Balkesir ve Bursann igal edilmesi zerine, ancak dzenli ordunun Yunan kuvvetleri ile baa kabileceine karar verilmi; Kuvay-i Milliyenin tasfiye edilip dzenli ordu kurulmasna balanmt. Bu srada bat cephesi kuzey ve gney olarak ikiye blnd; kuzey cephesi komutanlna smet Bey (nn), gney cephesi komutanlna Refet Bey getirildi. Refet Bey, Ankara Genel Kurmaynn acilen svari birlii kurmas istemi zerine Demirci Mehmet Efe, Sar Efe, Yrk Ali Efe gibi milli mfrezelerden bir svari birlii kurmaya balad. Milis kuvvetlerin sona erdirildiini kendisini de Atl Takip Kuvvetleri Komutanlna atadn Isparta da bulunan Demirci Efe'ye bildirdi. Ankara'daki Genelkurmay', dzenli ordu birliklerine katlmay reddeden Demirci Efe'nin erkez Ethem'in gleri ile birleme konusunda mektuplatklar konusunda bilgilendirip, Demirci Efe'ye kar hemen harekete geilmesi konusunda uyard. Mustafa Kemal onay ile Refet Bey, 700 kiilik askeri ile 800 kiiden oluan Demirci Efe'nin birliini 16 Aralk 1920 de decik kyn de bast. Bu atma da Demirci Efe yakn adamlar ile Uluborlu'ya kat;18 Aralk 1920'ye kadar 700 kadar adam yakaland. Bunlarn su ilememi olanlar dzenli orduya alnd. Refet bey 1956 da decik basknn yapan erif bey ile yapt syleide 8 senelik arkadan ldrmek istemediini anlatmtr. Demirci Efe 30 Aralk 1920de teslim oldu. Olayn ardndan Demirci Efe nin servetine el koymakla sulanp, bu konuda mecliste yaplan grmede kendisini savunmak zorunda kald. Savunmasnda hazinesini Isparta daki devlet kasasna koymay dndn fakat baskn olur diye kendisinin sakladn belirtti. Saklad hazineyi Demirci Efe'ye verdiini syledi erkez Ethem ile Refet bey'in aras Yozgat ayaklanmas]]'nn bastrlmas srasnda almaya balad. erkez Ethem Yozgat'a 300 kiilik mfrezesi ile giren Refet bey'i isyanclarla atmamakla sulad ve bu konuda Mustafa Kemal'e bir telgraf ekti. Bu arada Refet bey halkn ikayeti zerine zorla asker iin halktan adam toplayan erkez Ethem'in adamlarn engelledi. Bu olaydan sonra Ankara'ya giden Refet Bey, erkez Ethem'in birliklerine katlmak isteyen kiilere engel oldu. Bu olaya kzan erkez Ethem Refet Bey'e hakaret dolu bir mektup yazd. 23 Ocak 1920de Salihli yresinde etecilik yapan ve dzenli orduya katlmay reddeden erkez Ethemin birliklerinin byk ksmn silahlaryla teslim ald. erkez Ethem Bat cephesinin iki komutanla ayrlmasn istemedi ve bu cephenin de komutanlna smet nn'nn getirilmesini istedi. Mustafa Kemal ile yapt zel grmede Refet Bey'e gveni olmadn syledi. Aralk 1920 nin balarnda erkez Ethem padiaha balln bildiren bir telgraf ekdi. Ankara daki bakanlar kurulu karde akmamas iin bir "Nasihat heyeti" gnderilmesine karar verildi. Heyet Refet bey ve Fahrettin bey'in grevden alnmasn isteyince Mustafa Kemal Nasihat heyetinin gnderilmesi engeller ve erkez Ethem kaytsz artsz Milli kuvvetlere katlrsa affedeceini bildirir. erkez Ethem bu teklifi reddeder. 3 Ocak 1921 de Refet Bey ve smet Bey'in kuvvetleri erkez Ethem'in kuvvetlerine hucum eder ama fazla direnle karlamazlar ve asilerin ou milli orduya katlr. erkez Ethem ve kardeleri ise Yunanllara snp katlar. Mustafa Kemal, Nutukta erkez Ethem ve kardelerinin canlarn kurtarabilmelerinden tr Refet Beleyi eletirdi. Refet bey ileri ki yllarda yapt bir sylei de erkez Ethem'in kaarken hibir asker ve cephaneyi gtrmediini

yakalanan askerlerin ifadesine gre erkez Ethem'in askerlerine milli orduya katlmalarn nasihat ettiini syler. erkez Ethem isyann frsat bilen Yunanllar'n 6-11 Ocak 1921de gerekletirdii saldr harekatnn Trk kuvvetleri tarafndan pskrtlmesinden sonra rtbesi mirvala (tmgenerallie) ykseltildi. 18 Mart 1921de ileri Bakanl grevinin daha fazla vekaleten idare edilmesi mmkn olmadndan tr bakanlktan ekildi. Yunan kuvvetlerinin Mart aynda balattklar yeni taarruz II. nn Zaferi ile sonulanmt. Ne var ki bu zafer sonrasnda Refet Bey komutasnda gerekleen Aslhanlar ve Dumlupnar Muharebelerinde kesin bir sonu alnamad. Mustafa Kemal bu savalar yenilgi olarak grd . Bat Cephesini tek komuta altna almaya karar veren Mustafa Kemal Paa, Gney Cephesini Bat Cephesine balayarak smet Paa komutasna verdi. Refet Paaya Milli Savunma Bakanl teklif ettiyse de o reddederek Genelkurmay Bakan olmay istedi; bu istei kabul edilmedi. Refet Paa, cepheden ayrlarak Kastamonuda bir sayfiye yeri olan Ecevit tesislerinde dinlenmeye ekildi.[1] Refet Paann bu srada neboluda stanbuldaki Mttefik ordular bakomutan General Harrington tarafndan grevlendirilmi bir ngiliz subay ile yapt grmeler Anadolunun sesini ngiltereye duyurmak asndan faydal olmutur. ileri ve Milli Savunma Bakanlklar [deitir]Refet Paa, Kastamonudaki dinlenme dneminden sonra 30 Haziran 1921'de ikinci defa Dahiliye Vekilliine seildi. Yunan taarruzu srasnda meydan gelmi ve bastrlm olan Koigiri ayaklanmasndan sonra Dersim halknn ayr ynetim istei gndeme gelince iddetle kar kt. Mustafa Kemal Paann Bakumandan olduu 5 Austos 1921'de ek olarak Milli Mdafaa Vekletini de stlendi. Ordunun silah ve donatm ihtiyalarn sratle karlamak iin ok byk aba sarfetti. Kilimlerden asker kaputu, gaz tenekelerinden ila kutusu, sapan demirlerinden kl yaptrmak gibi fikirleri uygulad. Bu abalaryla ordunun zafere ulamasna yapt byk katk Bakomutan Mustafa Kemal Paa ve Genelkurmay Bakan Fevzi Paadan takdir ald. 10 Ocak 1922de salk durumunu gereke gstererek Milli Mdafaa Vekaleti grevinden ayrld. Refet Paa, bakanlktan ayrldktan sonra Hill-i Ahmer (Trk Kzlay Dernei) Bakanln stlendi. Yeni sava hazrl srasnda kendisine 1. Ordu Komutanl nerildiyse de kabul etmedi. Bakomutanlk Meydan Savann kazanlmasnn ardndan gerekleen Mudanya Mtarekesi grmeleri srasnda gerektiinde delegasyona yardm etmek iin Mudanyada kalmas uygun grld. stanbul Temsilcisi Mudanya Mtarekesi gerei Trakya topraklarnn teslimi yaplrken Trkiyeyi temsil edecek kii olarak Mustafa Kemalin istei ile Refet Paa grevlendirildi. 19 Ekim gn TBMM Muhafz Grubundan 100 kiilik bir kuvvetle Glnihal Vapuru ile Mudanyadan ayrlp stanbula geldi. Onun gelii ile Ankara hkmetinin stanbul temsilcilii grevi, o gne kadar temsilcilii yrtm olan Hamit Beyden kendisine geti. Bu arada tilaf devletlerinin nota vermesi basna yansmt.Bu tartma konusu olunca Refet Paa basna ankara hkmetinin baz isteklerde bulunduu aklamasn yapt. Refet paa karargahn hazrlanm olan ark Mahfili ne kurdu. Daha sonra 8 Kasm da Bab- Ali Sadaret dairesine yerleti. Bu arada stanbul da ki Felah gurubunu lavedip burada ki subaylar karargahna ald. Gmrk tarifelerini deitirdi. Baz amllarda gmrk vergisini drd veya ykseltti. Baz kurulularna mal varlna el koydu. Baz igal yasaklarn kaldrd bazlarn hafifletti. gal kuvvetlerinin basn sansrn kaldrd ve kendi yeni kurallar koydu. Karargahn da sansr kurulu kurdu. stanbul basnn Ankara hkmeti ile ilgili kart yaynlar sansrlendi. Ankara dan gelen emirle Renin gazetesini kapatt. Bu gazete eski ad olan Tanin ile yayn hayatna devam etti. gal kuvvetlerinin olaanst hal mahkemeleri kaldrld burada yarglananlarn yargs Trk mahkemelerine kaydrld. General Harrington takviye kuvvetleri gnderilmemesi konusunda Lord Curzon ve hkmetini eletirirken Lord Curzon da Harrington'n Refet Paa'nn karsnda sk duramadndan yaknd. Mudanya mtarekesi nde olmamasna ramen Gelibolu'nun Trk idaresi altna alnmasn salad. Antlamaya gre Trkler asayi iin 8.000 kiilik jandarma kartt. Refet paa asayi iin bu miktar jandarmann yetersiz olduunu itilaf devletlerine kabul ettirip ek jandarma birlii kartmtr. Jandarma iki ktaya ayrld. Sabit jandarma en yksek yerel mlki amire bal kalarak i gvenlii salayacak seyyar jandarma ktas da ekiyalk ve etecilii nlemekle grevlendirildi. 2 Kasm 1922 de Ankara hkmeti Salk Bakan ve Sinop milletvekili olan Dr. Rza Nur ve arkadalarnn saltanatn kaldrlmas iin verdii tasar kabul edilince bu haberi Sultan Vahdettin'e bildirme grevi Refet Paa'ya verildi. Saraya gidip bu haberi Sultan Vahdettin'e verdi. stanbul daki igal kuvvetleri bakomutan General Harrington Sultan Vahdettin'in lkeden ayrln bir mektup ile Refet Paaya bildirdi. gal kuvvetleri komutanlna da yetkinin Ankara hkmetinde olduunu bildirdi. Ankara'dan gelen emir ile veliaht Abdlmecit ile grp halifelii kabul edip etmemesi konusunu grt. Bu konuda padiahlk hevesinde olmamas iin teminat senedi imzalatt. Ankara ayrca Kutsal emanetlerin karlmamas iin korunmas emrini verdi. Veliaht bu grmede halife olrak tahta gemek istediini syledi. 4 Kasm 1922 de Ahmet Tevfik Paa hkmeti istifa etti. Resmi Gazete Takvim-i Vekayi son saysn kard. 5 Kasm 1922 de Refet paa

stanbul'daki bakanlklara grevlerini brakmalar emrini verdi. Halife Abdlmecid e ar sayg gstermesi ve Konya adnda bir at hediye etmesi Mustafa Kemal'i rahatsz etti. Bu olaydan hemen sonra stanbul daki grevine son verildi Mustafa Kemal Byk Nutuk da bu konudan bahsetmitir. . 29 Kasm 1922de Dou Trakyann tamam TBMM hkmeti idaresine alndnda kendisine verilen temsil grevi sona ermiti. stanbul temsilcilii grevine Adnan Bey getirildi; Edirne valisi akir bey de Trakya nn teslim alnmasn gerekletirdi. Kendisi ise Trakyada bir ordu kurmakla grevlendirildi. Karagahn Tekirda'a kurdu. Blgenin igal hasar raporunu hazrlad. Bu rapora gre 130 000 Trk ldrlm ok nemli miktarda mal ve eya zaiyat verilmidi. Bu zararlar Yunanllar Trakya y boaltp tilaf devletleri heyetlerine teslim ederken verilmi ou gtrlmd. Oysa Mudanya antlamasna gre igal kuvvetleri ekilirken tilaf devletleri nlem alacaklard fakat hibir ekilde almadlar. Bu arada Genelkurmay bakan mareal Fevzi akmak Paa nn emri ile komitac Fuat Balkan 1923 yl Ocak ayndan itibaren Refet paa ya baland ve en az haftada bir kez rapor verdi. Lozan antlamas grmeleri balaynca Refeet paa Fuat Balkan'a tahsisat verilmeyeceini ve mfrezesinin lavedileceinin karara balandn bildirdi. Aralk 1922 de Lozan konferansnn kesilmesinin gndeme gelmesi zerine 21 Aralk 1922 de askeri tedbirler alnmaya baland. Bu harekata gre ordular nce Boaz' tutacak dman gemilerinin geiini engelleyecek ve Anadolu yakasndaki ngilizler denize dklecekler Refet paa da kuvvetleri ile ngiliz kuvvetlerini imha ve esir edecekti. 23 Nisan 1923 de ikinci dnem mzarekeler balaynca bu plan durduruldu. Trakyadaki grevini srdrrken meclis seimlerine katld ve II. dnem meclis seimlerinde stanbul milletvekili seildi. 8 Ekim 1923te ordudaki grevi sona erdikten sonra milletvekillii grevine devam etti. Cumhuriyet Dnemi Terakkiperver Cumhuriyet Frkas Milli Mcadele sonrasnda kkl ve hzl devrim hareketlerinden rahatszlk duyan Refet Bey, 9 Kasm 1924'te Halk Frkasndan istifa etti.ve 17 Kasm'da kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn kurucular arasnda yer ald. Mustafa Kemal Byk Nutkunda sk sk stiklal Savan birlikte balattklar Ali Fuat Paa, Kzm Karabekir ve Rauf Orbay gibi, kendisini de eletirmitir. 1922-1923 yllarnda Sovyetler Birliinin Ankara bykelisi Semyon I. Aralov yazd kitabnda Rauf Orbay ve Refet Bele'nin Sovyetlere kar olup komprador burjuvazinin temsilcisi olduunu yazd. Partinin kapatlmasndan sonra, Atatrke kar yaplan zmir Suikast giriimi nedeniyle kendisi de Ali Fuat Paa, Kzm Karabekir ve Rauf Orbay ile birlikte tutukland, Refet paann tutuklanma nedeni suikastn en nemli organizatrlerinden zmit milletvekili kr bey'in tutuklanmasndan hemen sonra Terakkiperver Cumhuriyet Frkas kurucularnn Refet paa nn evinde bulumasdr. Refet paa mahkemede, kr bey'in milletvekili olarak tutuklanmasnn nemli bir konu yznden olabileceini dndkleri iin bu toplanty yaptklarn syledi. Yargland stiklal Mahkemesinden beraat etti. Refet paa stanbul da Kalamta ki kknde oturuyordu. 1 Kasm 1926'da milletvekilliinden istifa etti. 8 Aralk 1926'da kendi isteiyle askerlikten emekliye ayrld. 1935 ylna kadar politikadan uzak kald. Demokrat Parti Milletvekillii II.Dnya sava balamadan nce smet nn, Mustafa Kemal'in siyasetini eletirdikleri iin anlamazla dt silah arkadalar ile temasa geip lml siyaset izlemeye balad. 1939 genel seimlerinde Kl Ali ve kr Kaya gibi Mustafa Kemal Atatrk'n yakn alma arkadalar TBMM ye giremezken Kazm Karabekir, Hseyin Cahit Yaln, Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy gibi muhalifler smet nn'nn yeni siyaseti ile TBMM ye girdi. Refet Bele, 1938 yl V. Dnem seimlerinde seime katlan tek parti CHP den stanbul'dan milletvekili seilerek yeniden TBMM ye girdi. VI, VII, ve VIII. Dnemlerde de stanbul Milletvekili seilerek TBMM'deki yerini 1950'ye kadar korudu. 8 Nisan 1950'de Beyrut'taki Birlemi Milletler Ortadou Filistin Mltecilerine Yardm ve Bayndrlk Ajans Trkiye Delegeliine atand. 22 ubat 1961'de bu grevden ayrld. Lbnanda El Pasha lakab ile tannd. 1949da Perihan Hanm ile evlenen Refet Belenin Birlemi Milletlerde grev yapt 1953 ylnda dnyaya gelen Zeynep Asuman Begm adl bir kz vardr. 1909`da kurulan Trkiye Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Locas`nn yesi idi. Vefat lmnden bir ka gn nce geirdii beyin kanamas sonucu 3 Ekim 1963'te stanbul'da hayatn kaybetti. Kabri stanbul Zincirlikuyu Mezarlndadr. Kendisinin vasiyeti ve ailesinin isteinden dolay kabri Devlet Mezarlna nakledilmedi.

Vefat tarihlerini karmazdk, bir bymzn mezarn ziyaret etmek iin elyevm (hl K) hayatta bir bymz bulur, bir foto muhabiri ile bir taksi tutup, Cebeci-Asri Mezarlk'a sefer tertip ederdim. Mezar banda bym uzun konuurdu ve ben, ezcmle, "emanetiniz omuzlarmzdadr, Trk genlii size minnettardr" misli bir nutuk irat ederdim, nutuklarm kendim telif etmiimdir ve taksiciye fazla dememek iin, mmkn olduu mikyasta, ksa tutardm O gnlerdeydik. Bymz evine brakmak da vazifelerim arasndadr; dnerken daha rahat olurlard, ne de olsa bir tr ayin icra etmitik, ayinler rahatlatrlar ve Kemal Paa Hazretleri'nden konumak ihtiyac duyuyorlard. unun urasnda "Ey Trk Genlii" reislerinden birisiyle, o halde ben, beraberdiler ve frsat biliyorlard; ne de olsa istikbalin iktidarn temsil ediyordum, fakat maalesef o zamanlar "izofren" kelimesinin manasn bilmiyordum, ikiye ayrlmlk olduunu, imdi biliyorum. Bir sol omzuna dn vard, bu halde, sanki "mavi gzl dev" diyordu ve sonra bir de sa omzuna bakyordu, nerede ise "diktatr" telaffuz ediyordu, emin deilim. Daha ar elfaz duyuyordum, amma, "mavi gzl dev" derken baryor ve sa omzuna dnnce sesini ok ama ok ksyordu. Sylediklerini hala Kemal Paa'nn duymasndan korkuyordu; halbuki Byk Kurtarc'nn aramzdan ayrl nerde ise yirmi yla yaklayordu. Ama bym saa dnnce sanki hatratn kllyen feramu ediyordu, fslt kyordu. Binnetice bana tevdi ettii srlarn tamamn duyamadm. Korkuyu duyuyordum. Hi duymadm srlar hala saklyorum. Bir korku kasrgasnn unutulabilmesi iin en az yirmi ve belki de yirmi be yl elzemdir. Trk tarihinden kardm kanunlardan birisi de ite budur. nk korku, eer kasrga olmusa, vcuda nfuz etmektedir, incarne korku da dolaabilmektedir. Korku sonrasnda doanlara ihtiya var. phesiz bu yazdklarm masaldr. Amma ben bu masaln lsn bymz lham Soysal'dan da dinlemitim. lhami de ok merakl idi ve ayn zamanda kitap kurduydu, o tarihte maruf bir gazeteci olduu iin lhami'ye daha rahat anlatyorlard. Ben nim-resmi (yar resm-K) idim. Paa'nn paa arkadalar, paa mevzu bahs olunca izofreniye yakalanyorlard.

128

Hi birisi, anl ve pek yal-kahraman komutanlarn, ankaya Kk'nde, sin-i mterakkilerinde, birbiriyle gre tutmaya davet edilmelerini unutamyor ve hazmedemiyordu. Elli veya altm yanda kahraman paalar, soyundular ve ankaya Kk'nde, birbiriyle gre tuttular. Ve bunu bana anlattlar. Ama bu masal'dr. imdi bir masal anlatyorum. Belki duyduum da masaldr. Belki hi duymadm, uyduruyorum. Kulayla duymadklarn anlatabilenler, "masalc" tabir edilmektedir. Amma masal uydurmak'tr. Ve kemal-i ciddiyetle, "ey Trk genlii, birinci vazifen, bu masala inanmamaktr" diyorum. Copernic'in yolundan gidiyoruz. Ben ise sadece kopernik devrimi telif ediyorum. Devam ederken bir nokta zerinde ok ksa durmak istiyorum, Paa Hazretleri'nin "ocuklar" hitab ok zaman yanl anlalmtr. Kemal Paa'nn koca koca paa arkadalarna da zaman zaman "ocuk" ya da "ocuklar" yollu hitabnn, masalmzdaki aalama hikayeleriyle bir ilgisi yoktur; dilimizdeki Farisi hegemonyasndan kaynaklanyor. Farisi'de hitap ekli "bae" idi ki "ocuk" demektir, "baeha" ise "ocuklar" anlamna geliyor. Bu gn dahi ran'da, niversitelerde profesrler rencilerine "bae" hitap ediyorlar. Bizler, Franszca'nn hegemonyasna girinceye kadar, Farsa'nn smrgesi bir dille konuuyorduk. Mustafa Kemal, yatlarna dahi, "bae", ocuk, diyordu; burada bir aalama bulamyoruz. Bu bapta hala Paa'nn izinde yryorum. Ancak 1926 ylndan sonra Paa Hazretleri'nin, geriye kalanlar, gerek anlamda da "bae" grdn ayrca not ediyoruz. Bu durum ise nmze yeni bir sual karyor; Paa Hazretleri, evresindekileri byle grd iin mi, "evlatlk" edinme merakna kapld, yoksa, evlatlklar, ya da "manevi evlatlar" ok artt iin mi, etrafn "baeha" seyrediyordu, soru budur. Pek ok manevi evlad olduunu biliyoruz ve zamannn nemli bir blmn manevi evlatlarna ayryordu. Kesin says hakknda malumatmz yoktur, ou dohter (kz ocuk-K) idiler ve Paa Hazretleri, bunlarla, daha ok rahat ediyordu.

129

Bahusus her birine yksek alaka ve efkat izhar ediyorlard. En ziyade mfik olduklar evlatlardr. Paa Hazretleri'nin bu manevi evlat temayl zerinde de ilmi tetetbuat'dan hala mahrumuz. Sosyolojik-psikolojik nokta-i nazardan ve ilaveten tarihi bir nazar ile ele alnmas iktiza ediyordu ki ihmal edilmitir. Bu ihmali bu masalda telafi etmek ise haddimizi bilmemekle msavidir; buna teebbs etmiyoruz. Sadece u kadarn not ediyoruz ki, ocuk, kendisine, az mikyasta sevgi gsterilmesi halinde, bir sevgi jeneratr olabilmektedir; gsterilen sevgiye multiplier tatbik ile iade etmektedir. Paa Hazretleri'nin btn sevdiklerinden koptuu bir zamanda sevgi multiplier'larna muhta olduunu kabul ediyoruz. Her hal- karda hakkdr. Hak etmilerdir. Fakat bir tenkit mertebesinde ifade etmiyorum, Paa Hazretleri'nin zaman zaman baeha'ya, efkat ve alakada pek cmert hareket ettikleri de olmutur. Bunlar da, umumiyetle yanl telakki edilmekle messif gelimelere yol ayordu; Cahid Uuk Vaka', bir baka vesile ile, hikaye edilmiti. Cahid, asl soy ad "ok" olmakla, Profesr Cokun ok vastasyla byk martirimiz Profesr Bahriye ok ile akraba idi ve Antalya'da, mbadeleden ok zengin bir ailenin henz teen-age'inde pek gzel bir kzyd. Paa Hazretleri'nin Antalya'y ereflendirdikleri zaman, teen-ager kz olup Afet ile drd buldular, Afet de ol zamanda teen-age'indeydi, henz profesr olmaktan uzakt, Paa Hazretleri dersleriyle yakinen alakadar oluyor ve bu nedenle her yere gtryordu, bu drt kz Paa'nn huzuruna ktlar, huzurunda kalp bira dahi itiler, pek atafatl elbiselerle pek gzel danslar yaptlar. Ancak Antalyallar bu gzel geceyi hazmedecek moderniteden pek uzaktlar ve bir de, hainane bir tarzda, Paa Hazretleri'nin bu teen-ager ve gzel kz da manevi evlat yazaca dedikodusunu kardlar. Messif gelimeler olmutur. Teen-ager kzl aileler evlerine kapandlar. Paa Hazretleri byk bir teessre kaplarak derhal Antalya'y terk ettiler. Mutat merasim aksamtr. Danslarla gklere uan Cahid Uuk ise, nian yzn havaya atarak nian bozdu, olan ailesi pek muber oldular, belki de nian olan taraf iptal etti, bu daha ziyade hem mmkn ve hem de muhtemeldir ve Uuk kz da terk-i diyar etti ve yavrucuk pek kk yata stanbul'a vasl oldu. 130

Amma bundan byle pek ok ve izah hayli mkl izdiva ile "Kadn Yazar" rtbesini iktisap etti. Paa Hazretlerini bir kez dahi grdne dair hibir rivayete sahip deiliz. yle olmakla birlikte bu terk-i diyar meselesini kolaylkla terk ediyoruz. Bu nedenle bir nebze, Corinne zerinde tevakkuf ediyoruz; Osmanl'da kzlk soyad "Tergiman" olmakla, Balkan Sava'nda ehit Yzba mer Ltf ile evlilii nedeniyle Corinne Ltf biliniyor. mer Ltf'den oluna alnan soy ad "Ers" olmakla dikkat ekiyor, Tergimen'lerin nouveau cretien olmalar ihtimal dahilindedir ve Corinne ve kz kardei Ediz'in, elerinin dahi sabetayist olmalar ihtimali var. Balkan Sava'nda ve Edirne'nin istirdatnda Yahudiler ve Sabetaistler byk fedakarlklar gsterdiler; ehit ve mutil olanlar oktur. Fransz Brigitte Peskine'in, Les Eaux Douces d'Europe nam maruf romannn kahraman Rebecca'nin kardei Vitali de, Balkan savanda voluntaire oldu, hem gazi ve hem de mutil idi. Yazklar olsun, hakikatin bu vehesinin hayli cahili brakldk, habire telafi eylemeye alyorum, ancak bizim masalmzda bunlara ve burada nem atfetmiyoruz, ve bu malumat sadece sahnemizi hazrlamak zere sralyoruz. Gzel, stanbul'da Corinne'in bir salonu var; Ediz'in Profesr Santor'dan olan kz M.zverim'in haberine gre, bu salonda Corinne piyano resitalleri vermekte ve chanson'lar sylemektedir; Mustafa Kemal Bey'in de bu salonun mdavimleri arasnda olduu mervudur. M.zverim, Mustafa Kemal'in buraya hep Rauf ile birlikte gittiini ve bir defasnda Corinne'in, Kemal'i, "beraberlerinde iki kiiden fazla getirmemeleri" iin ikaz ettiini reniyoruz. Bu ikaz, Kemal Bey'in Corinne'in salonunu, matine telakki ettii intiban uyandryor ki mnasip bulmuyorum.

Devr-i hayatlarnda Mustafa Kemal'i ikaz hatasn irtikap edenlerden daha sonra pek malumat alnamamtr. Unutulmaya terk edildiler. Bu salondakilerle ilgili fotoraflarda Kemal'i bulamyoruz, ancak mektuplar var ve bunlar daha ok sonraki yllarn pen correspondence'ini andryor, belki ve ksmen birisi hari dierlerinde kayda bilgiler bulunmamaktadr. 131

Dorusu Mustafa Kemal'in bulunan mektuplarnda politika dozajnn ok dk olmas ok dikkat ekicidir; bunlara bakarak pek politik olmadna bile karar verebiliriz. Corinne'in nemi, bir gn Kemal Bey, bu salondan ayrlrken, Corinne'in yanndakine, "btn dnyann en mehur adam olacaktr demi olduudur. Corinne, bunu birisine, birisi bir dierine, o brne, br de vaka-i nvis'lerden birisine sylemi ve sonra da resmi tarihte yerini almtr; bize de intikal etmi haldedir. Bylece Corinne Kemal Paa Hazretleri'nin ok byk adam olacan ilk nce gren ok byk olmadan nce tehis eden ilk ve son kii olmaktadr. Buna byk deer biiyoruz. Gzel, bu iliki duygusal doz da yklenerek yazlsa da mektuplarn okunmasndan bu sonucu karamyoruz. Bir centilmen adaynn yksek bir kadna yazd protokoler ibareler ile mebu, namelerdir; amma masalmzn aknda bu nokta da neme haiz grnmyor. nemli olan ise udur; Corinne'in byle bir kehanette bulunduunu bir an iin sahih farz edelim ve bir an iin bu faraziyeye yksek sevgi enjekte edelim, gzel, amma, Corinne, Mustafa Kemal'in tam ykseldii zaman, Ankara'da muvakkat bir idarenin bana getiinde, Trkiye'yi terk ediyor ve Mustafa Kemal bu dnyadan ekildikten sonra dnyor. Bu, ok tuhaf bir haldir; daha da tuhaf olan, bu uzun mrde, Roma'da konserler veren Corinne'e hi kimse Mustafa Kemal'i sormamaktadr. Sahib-i malumat olanlara hi sual edilmemitir. Meraklarn tehlike ve dman sayld bir tarih'tir. Mustafa Kemal Bey'i tanm, birlikte okumu ve alm olanlarn hi birisine bir sual tevcih edilmeden bugnleri idrak edebildik. Kimse Corinne'i Trkiye'ye davet etmiyor ve Corinne de, bir kez de olsa Mustafa Kemal'imi greyim, demiyor veya diyemiyor. Roma'daki Trk eliliinin bekilik yaptn dnebiliyoruz. Ve Corinne, "byk zlemini ektii stanbul'a 1941 ylnda dner" notunu seyrederken, daha nce dnmesine izin verilmediini dnmek zorundayz. 132

Masallar, zorunluluklarn yazmdr ve bu da bir masaldr. yi bir masalc sorulmayan sorular sormak ile mkelleftir. Bir kuak saman-tketen "bakar" olduk. Kuran- Kerim'den "bakara suresi" ihmal edilmitir, bir masal anlatcs olarak ben ise, son derece meraki'yim ve hatta bu bapta nmde bir Balzac ve bir de Leonardo da Vinci gryordum. Her halde avam diliyle "onlar da solladm". Ben de "sollamak" iin bakalarn bulamadm, "sollayabilmek iin de gayri-solcu aryordum." Merak m, Mustafa Kemal nasl severdi, hayli merak ediyorum, nasl seviirdi, bunu dahi merak zre cret eyliyorum, Murat Belge'nin anal Zsa Zsa Gabor, bekaretini, Murat'n babas Asafn deil de Mustafa Kemal'in, izale ettiini iddia ediyor ki, ben, bu kanaatte deilim. Mehur analk, daha da mehur olmak zere mbalaa etmektedir. Analklarn hep kt olduklarn ise masallardan biliyoruz. Nasl severdi, akla m, yoksa manevi evlatlarm sevdii trden mi; merakszlar lkesindeydik. Peki Corinne'in hi elini tuttu mu; byk ak intiba verilmek istenmesine karn, ba baa tenha kaldklarndan dahi emin deiliz. Peki Fikriye'yi nasl severdi, hi bilmiyoruz; Rza Nur'un Nur Tarihi'ndeki rivayetleri her halde kazip olmaldr. Amma Murat Belge'nin anal, Macar Yahudisi Gabor'a da itibar etmemek mnasiptir. Ortada tek ahit, eer rivayetlere itimat edecek olursak, Abdrrahim'dir; amma, mateessf, bu evlat da glgede yaad ve Beyaz Saray'a da servis veren entelijans adam-psikiatrist Vamk Volkan'a ettii iki msra lafn dnda kayboldu, gitti. Pek zlyoruz. Peki ama neden btn ahitler konuamadan gittiler ve resmi tarih, tanklar asndan bir vacuum yaratldktan sonra yazlmaktadr. Yoksa vacuum, resmi tarih iin mi gerekiyordu; bu kadar acmasz veya korkun olmak da istemiyorum. Bu sebebe binaen, yazyorum ve derhal siliyorum. Sildike bir boluk kyor ve isteyen istedii izgiyi izebilmektedir. Ve bunun iin sormay unutmak icap etmektedir; bu artk kalanlar iin bir icap idi. Unutuyoruz. nsanlar silmek ve tanklar silmek, bir birine ne ok yakn oldular; ok sildik. nce "bir varm-bir yokmu" yaptk ve sonra yazclar ardk. Seyirdiler. 133

slam Ansiklopedisi'ne maruf bir heyet taralndan telif edilen resmi biyografi tam bir masal'dr. Muhta olduumuz isyan', oradan da alyoruz. yleyse masala muhtacz. Ve uydurmaya mahkumuz. Bu masalda minimalistlerin kutsallatrmaya muhta olduklarn da nakletmitim; masal iyi ise btn madde ve btn tarihler uyum gsteriyorlar. yle de syleyebiliriz, masal maddeci ise, btn vakalar ve btn peryodlar pek nazik davranarak icabet ediyorlar. Bu dnyada a la Huxley epsilonlar var. Minimal'dirler. Minimaller varsa Tanr'ya ihtiya da vardr. Bu ldrme yoludur; bir insan ldrmek mi istiyorsunuz, "Tanr"! yapnz, byle diyoruz. 1925/1926 takvimindeyiz, ok insan krld, "Tanr" icat mevsimindeyiz. Aydnlk'tan m korkuyorsunuz, "Mesih" bulunuz; bunu da mkaleme eyliyoruz. Mesih'in hayli kuvvetlidir, gz yle alr ki, artk gremezsiniz; bunu da ilave ediyoruz. Obscurantisme balar ve neden-sonu ilikisi ortadan kalkyor; Mesih, bunun iin iniyor. Aslnda k ya da "nur" ylesine kuvvatl ki, iniyor mu kyor mu, buna da karar veremiyoruz. Mesih, karar verememe hali'dir. Bakalar veriyorlar, judaik ilm ve hurufiye bu konuda hayli vazhtr; hurufatn rakamlar var. Mustafa, 199 ve Kemal, 91 ve elgazi, 1049; yekn, 1339 olmaktadr. Mkemmel, Gazi Mustafa Kemal, yeknen, 1339 olmakla, ite bu 1339, sevi takvimle 1923 veriyor ve buradan Gazi Mustafa Kemal'in 1923 ylnda cumhur reisi intihap edileceini ve de bihakkn edildiini karyoruz. Bunu bize ifa eden de, Trkiye Yahudilii'nin byk alimi Avram Galanti'dir. Galanti'nin aydnl gzlerimiz kamatrmaktadr; medyun-u kran olduk. Ve biz hala 1925/1926 takvimindeyiz ve bir byk krm var ki kasp kavurmaktadr. te bu atein kasrga eserken memleketteki byk mnakaalardan biri de Mustafa Kemal'in heykelinin dikilecei yerdi, Bayezid mi Eminn m, ok mhim bir tartmayd. Avram Galanti, New York'taki Hrriyet Heykeli'ne tebih ile Saray Burnu'na dikilmesine iddetle itiraz ediyordu.
________________

telif (TDK) isim, eskimi (te:lif) Arapa : 1. Uzlatrma. 2. eskimi Kitap yazma. 3. hukuk Telif hakk. 4. sfat zgn bir biimde oluturulan: mkleme (vikiszlk) : eskimi, Arapa Karlkl konuma maruf (TDK) sfat (ma:ruf) Arapa : 1. Herkese bilinen, tannan, belli, sanl 2 . hukuk Din bakmdan uygun grlen, beenilen, buyrulan. hurufat (TDK) okluk, isim, eskimi (huru:fa:t) Arapa : 1. Harfler. 2 . Basmda, bask iinde kullanlan metal vb. bir maddeden yaplm harf, rakam veya baka iaret kalplar. 3. Dizgi iinde kullanlan harf trlerinin btn: intihap b (TDK) isim, eskimi (intiha:b) Arapa : 1. Seme. 2. hukuk Seim. medyunu kran (TDK) sfat, eskimi (medyu:nukran) Arapa :Teekkr borlu.

134

Bunu, Mustafa Kemali kavramamak, saymaktadr, hakszlk telakki ediyor. Daralfnn'da mderris ve daha sonra saylav Galanti, sual etmektedir: "Memalik-i

Devam ediyoruz.

muhtelifede, deiik memleketlerde, kan ve birinci derecede alakadar olan Arapa matbuat, ne gibi evsaf, vasflar, ile Mustafa Kemal'i tavsif etmedi?" Bu pek mhim suale cevab, yine Galanti'de, buluyoruz. "Hatrmda kalan evsaftan bazlarn sralyorum: Esed-i slam, slamn Arslan, Ayn'l slam, Ayn'l Ayan'l slam, Mellah- Zevrak- slam, slam'n Kaynn Kaptan, Seyyac'l slam, slam'n Kalesi, Ekber-i Mir-i slam, Battal-u slam, slam'n Kahraman, Mnci-i slam, slam'n Kurtarcs, emsu'l slam, slam'n Gnei, Kevkebu'l slam, Necm'l slam, Zhr'l slam, Melc'l slam, Setf'l slam, Tac'l slam, ilaahir.." Devam edebiliriz, ancak Profesr Avram Galanti, bunlarla tatmin olmamaktadr.

Peygamber aya'nn bundan yedi asr nce syledikleri var ve udur; "Allah mtevazi ve

Hazretleri'nin mesih ilanat tamamlanm olmaktadr. Her halde ilandan daha ok zaman nemlidir ve masalmz kanlmazlk zerinedir. Tekrarlyorum.

mazlumlara bearet, mjde, getirmek, mn-kesiru'l kalb, kalbi krlm, olanlara ifa vermek, esirleri hrriyete davet etmek, mahpuslara da mahbes, hapishane, kaplarn amak iin beni mesih etti." te Tevrat'ta yazl olan budur ve, "bu yksek ve beli szler, Mustafa Kemal'in mmtaz ahsiyetine tamamyla tatbik olunur"; bylece Kemal Paa

Peki bu mesih mertebesi yeterli mi; ok yksek olmakla birlikte hayli abstre olduunu kabul ediyoruz. Profesr Galanti'nin de bunu bildiini anlyoruz, geri yllar sonra bir ksm Trk mtefekkirlerinin bu mesih ilann ok ciddiye alarak musirrane bir ekilde (srarla, srar ederek-K) istimal etmelerine (kullandklarna - K) ahit olduk, amma, Galanti'nin bu hayrl gelecei tahmin etmesine imkan yoktur. Bu nedenle bir de peygamber ihtiyac duymu olduunu gryoruz. Mesih, braniyet'te "Allah" mertebesindedir, ok uzakta ve Peygamber, aramzdadr. Hristiyanln byk dehas ite buradadr. Hristo, hem Mesih ve hem Peygamber idi. Bu hem uzak ve hem yakn, hem ruhani ve hem de cismani olduu anlamndadr.
135

Bu bapta btn icatlarn en akilane olandr, takdir ediyoruz.

peygamber ile, elyevm yaayan Trk peygamber arasnda dnya ilerinde byk bir mabehet vardr. Musa, byk bir seciye sahibi idi. Mustafa Kemal de, byk bir seciye sahibidir. Musa, Msr'da esarette inleyen branileri kuvvetli pazu ile kurtard. Mustafa Kemal de, esarete alnmak istenen Trkleri dahi kuvvetli pazu ile kurtard. Musa, esaretten kurtard branilere hayatn ehemmiyetini anlatarak, hayat- itimaiyelerini dnyevi kavanin ile tesbit, takviye ve tersin etti. Mustafa Kemal de, esaretten kurtard Trklere, hayatn ehemmiyetini anlatarak hayat itimaiyelerini dnyevi kavanin ile tespit, takviye ve tersin ediyor. Musa, beni beerin saadeti iin alt. Mustafa Kemal de, beni beerin saadeti iin alyor..." Ve byle devam ediyor, "Musa, ilahi peygamber olmakla beraber, dnyevi, sosyalist ve hatta biraz komnist bir peygamberdir" vaaz karnda tereddde decekler iin, "Tevrat meydandadr" yollu buyurduktan sonra, "Mustafa Kemal, peygamberlik sahasnda Musa'ya benziyor" kelam ile damgay vuruyor. Artk hem bir Mesih ve hem de
bir Musa Peygamber'imiz var. Trkiye judaizminin mderris-i azam' Avram Galanti Hoca'ya borlarmz, her sayfada artmaktadr. Okumay srdryoruz.

Avram Hoca, ayn takvimde u vaaz yapmaktadr: "Otuz be asr evvel yaam brani

ANT-LEVELLER
Ne gzel de uyduruyor! Ne gzel de yaktryor, demek istiyorum. Almanca uydurmas, "du hast ja keine ahnung wie gross du bist Mustafa Kemal" idi, bunu da, Profesr Avram Galanti'ye borluyuz. Trkesini de, "Sen, byklnn farknda deilsin ey Mustafa Kemal", Avram Hoca'dan reniyoruz. ok dorudur; aslnn, "sen gzelliinden haberdar deilsin, ey Berlin!", Almanca bir ark sz olduunu da Galanti haber vermektedir. Krm yllarndadr. Ne kadar isabetli, anlatmak zordur. Bykln anlatmak da, en ok Mustafa Kemal'e zordu. Zorluk, hep batadr.

136

Bu zorluu yenmek iin de bir anti leveller dnemden gememiz gerekiyordu. Buna "dzleyicileri dzlemek" de diyebiliriz. Bunu, "leveller", dzleyici, kategorisini, Byk ngiliz Devrimi'nden alyorum, demek ki 1640 yllar ve sonrasn hatrlyoruz. Amma, "antileveller" veya "dzleyicileri dzlemek" kavramlar, bana aittir; bu masal iin uydurdum. htiya olursa, uydurmak da var. Ka etapldr; 1925/1926 her halde dzleyicilerin dzlenmesinin nihai etab olmaldr. lk ve nemli etap ise, yirmi iki'de tamamlanmtr ve imdi yirmi iki'deyiz. Bu yz yl, On Yedinci yz yl ok az biliyoruz ve belki de Hill'e kadar yanl demesek bile, pek eksik biliyorduk. Christopher Hill, Yirminci Yzyl tarihilerinin en nemlilerinden, muhtemelen de bata gelenlerinden birisi saylmaktadr, yle sayyoruz, phesiz marksist olmakla ve marksist mtalaa edilmektedir. Fakat marksist tarihilikte de ufuk ve r ayordu; snf analizlerini, kar-cret veya grev istatistikleri derlemenin ve tablolarn sunmann ok tesine karyordu. Ahlak, din ve ideoloji tetkiklerinden dzen kart ve ykc hareketleri tehis edebiliyordu; "Alt-st Olmu Dnya", bu kapsamda, bir aheserdir. Ve artk, 1640'larda balayan ngiliz Devrimi'ni "burjuva" ve kapitalizmi ilerleten ynde gryorsak, bunu en ok Hill'e borluyuz. Burada ele aldmz dzleyiciler de, leveller, ite dnyann altn stne getirenler arasndadrlar. ngiliz Devrimi'nin itici gc "dzleyiciler" oldular; devrimde, ranter'ler, puritain'ler, the fifth monarchist'ler, digger'ler, hepsi vardlar, amma en gllerinin "dzleyiciler" olduklarn biliyoruz. Halkn iktidarnn nndeki tepeleri veya duvarlar ykmak istiyorlard, "dzlemek" de diyebiliyoruz. Kilise'yi, insanlarn boynunda bir boyunduruk olarak gryorlar; devlet ile kilisenin birbirinden ayrlmasnn ateli savunucular oldular. Ayn ekilde krall da gereksiz sayyorlar; dolaysyla hem laik ve hem de cumhuriyeti bir programa sahiptiler. yleyse dzleyicilerde, aklcln ilk formlasyonlarm ve klarn buluyoruz. Fonksiyonsuz olan ve duraklatan kaldrmak, aklclktr ve hep kestirme olan savundular. Bu nedenle komnist saylmalar yerindedir.

137

Hill'in gzel bir tespiti var, bu i savata, pek ok yer-alt teorisi su yzne kyordu, komnizm de yer stne kan ykc nazariye ve akmlardan birisidir ve ancak fkranlarn hibiri saf deildi ve daha dorusu hepsi birbirine bulak geldiler. Ne yle deil ki, en gzel, yaratk, ocuk demek istiyorum, bebek olarak, bu dnyaya gelirken ne kadar bulaktr, hep biliyoruz. ktlar ve geldiler, yalnz hi birisi emek-sermaye formatnda konumuyordu, ama, hepsi, zenginlere zenginlerin koruyucusu Tanr ile eninde-sonunda zenginleri hakl karan ruhban snfndan nefret ediyordu. Liderlerinin nemli bir blm ise rahipti; demek ki, rahipler tarafndan ekilseler de banaz-dinsel deildiler. Komnist temaylleri, eninde sonunda, aklclk ve bu nedenle kestirmecilik ile parazitleri temizlemek ve her trl tepe ve duvarlara sava amak olarak anlarsak, dzleyiciler, komnisttiler. Kilise'ye ve kral'a byle baktlar. lerinde ateistler az deildi; yoksulluun ve aln kol gezdii o tarihte halk Tanr'ya yzlerini dndrmyordu. Ayrca saygszdlar. Tanrlarn itibarsz olduu bir yz yldaydk. Tanrszlklar, hem kilisenin zengin ve iki yzl olmasndan ve hem de Tanr'nn alklarna bir are olamamasndan kaynaklanyordu. Yoksul halkn iinde idiler ve onlarn hkmetini istiyorlard; buna "restoration" dediler. O tarihte, henz "revolution" szc politik deildi ve eski gzel gnleri yeniden kurmak, "restorasyon", bugnk "devrim" yerine geiyordu. Hrriyet ve refah eski gnlerde kalmt, imdiki zamana baktnda Leveller Winstanley, ngiltere'deki mevcut dzenin, what freedom then they have in England more than we can have in Turkey and France, ngilizler'e, Fransa ve Trkiye'den, Osmanl'ya hep "Trkiye" dediler, daha fazla hrriyet vermediini ve veremeyeceini ileri sryor ve reddediyordu. Fransa ve Trkiye despotik kabul ediliyordu; reddedilen modeldiler. "Devrim" szcn bilmiyorlard ve ama ok politik ve devrimci olabildiler. zel mlkiyete gelince, resmi aklamalarnda kabul ettiler, levellers "never had it in our thoughts to level men's estates ", insanlarn malikanelerini dzlemeyi hi dnmediklerini sylyorlard, amma, nde gelen szcleri, hep ortak mlkiyeti savunuyordu. Winstanley, landlords, toprak aalar varsa, "restoration yoktur" doktrinini savunuyordu; On Yedinci yzyln ortasndalar.

138

Ordu iinde glydler ve bu glerini yitirince, kaybettiler. En byk rakipleri Fifth Monarchist'lerdi, bunlar "Beinci Krallklar" veya "Beinci mparatorlukular" olarak anlayabiliriz. On Yedinci yzyln bu pek gl ve "devrimci" hareketi, Danyal Peygamber'in bir ryasndan hareket ettiler, beinci krallk ve dolaysyla altn a'n geleceine inandlar. Bu adan evangelist'leri hatrlatyorlar; btn Yahudiler'in eninde-sonunda, sa'y mesih kabul edeceklerinden eminler ve bu nedenle bir Yahudi dmanl sergilemiyorlar, yarn'n Hristiyanlar olarak gryorlar. Kuds, mutlak Hristiyan olacaktr, bu itikat ile Yahudiler'e dosta baktlar. Yahudileri, kendileri adna, Mslmanlar' Kutsal Toprak'tan kovacaklar olarak grdler ve sonra isevi yola gelecekler, bundan, kuku duymadlar. Dzleyiciler ile ise rakiptirler; en byk rakipleri olduklarn syleyebiliriz. Dzleyicileri avam buluyorlar, Monarchist'ler ise aka elitistler. Ve her ikisi de devrim ordusunda gller ve ordu iinde, birbirleriyle rekabet halinde oldular. Dzleyiciler'in rahipleri ve Beinci Monarkistler'in ise albaylar ve generalleri var; Cromwell ile yakndlar ve daha devrimci olduklar iin yollarn ayrdlar. Monarkistler de devrim yolundalar, sa'nn lkesi'ni yer yznde kurmak istiyorlar, bir konspirasyon zerine dierini dzenliyorlar. Ama Cromwell'in generalleri, srekli olarak orduda tasfiyeler yapyor ve Monarkist subaylar temizliyorlard. Bellerini krdlar. Geriye martyr'lerini braktlar. Bu dzleyicileri dzlemek demektir. Cromwell mi; masalmzn getii zamanda hemen ark'ta Rza var. Mthi bir "dzleyicileri dzleme" kapasitesi sergiledi ve ah oldu. Aslnda ahbaz'dr. ki nn arasnda bir tarihte, bir aydn-gazeteci ile bir darbe yapt, 21 ubat 1921 tarihindedir; gazeteci Seyid Ziya, ngilizler'e yaknd, babakan oldu. Kk bir airetten, okuma ve yazmas kt, muhtemelen evinde Trke konuulan rani Rza da serdar- sepah, ba komutan demektir, atand; tahtta hala Trkmen-Kaar Han vardr. Seyid Ziya halk davranyordu, toprak reformu istiyordu ve bu arada, Sovyetler ile 26 ubat 1921 tarihinde bir anlama imzalad ki, bizim Mart 1921 tarihinde imzaladmzn ayn'dr.

139

Bizimki biraz gecikti, Moskova ayn gn ngiltere ile bir ticaret anlamas imzalamay planlyordu. Ve amacna ulat ve ayn gnde, Moskova-Londra ve Moskova-Ankara Anlamalar imzaland. 1921 Mart sonudur ve bu, gen Sovyet Devleti'nin de facto tannmas anlamna gelmektedir. Moskova iin ok byk bir baar ve Londra iin ise byk bir tedirginlik iaretidir; yle anlald ve yle anlyoruz. Londra ok rahatszlk duyuyordu; hakldr. ok rahatsz olmasa, bunu imzalamazd. Bunun karlnda, Trkiye, ran ve Afganistan'da, devrimden vazgeme vaadini ald rivayet ediliyordu. Bu daha sonraki bir rivayettir; o zamanlar bilmiyorduk. Amma gelimeler teyid etmektedir. Peki masal nedir; en eski masallarda dahi bugnk uzay fzelerinden daha hzl kular olduuna inanlmaktadr. Dev kular ve fze hzl kular, bizi, ngiltere'den alyor, ran'a ve oradan da nn Ovas'na uuruyor. Ama ne kadar hzl uarlarsa usunlar, bu uular, 270 yl srmektedir. Yeni a'da ok uzun ve eski a'da ok ksadr. imdi nn Ovas yaknnda Eskiehir'deyiz. Eskiehir'de "Yeni Dnya" intiar etmektedir. 1920 sonlarndayz, Yeni Dnya'da, "dn Kuvvay-i Seyyare muhabir-i mahsusumuzdan aldmz telgrafnamede, Milli Kahramanmz Ethem Yolda kuvvetlerinin karsnda bulunan Yunanllarn...", ne yapabilirler ki, karlarnda Ethem Yolda kuvvetleri var ve "malup ve mnhezim olarak btn hatt- harp zerinde ricat eylemek" her halde tek yollardr. Ethem karsnda, Yunaniler'e kamak dyor ve ricat ediyorlar. Ethem, o zaman "Mcahid-i Muhterem Ethem Yolda" idi, "saygn sava Ethem Yolda gece ehrimizi terif etmilerdir"; bu Kemal Paa'dan ncedir. Kemal Paa da, Ethem Ankara'y terif ettiklerinde garda karlyordu. Demek ki dzlenmeyi hak etmektedir; ok nde gidiyordu ve maksimalist bakyordu, masalmz bu hat'tadr. Yeni Dnya'nn, 22 Kasm 1920 tarihli 58 inci nshasnda nemli bir yaz var. Masalmzda imdi, bundan, iktibaslar yapmak istiyorum. nceki sahne hemgin'dir ve yle idi: "Efganistan'da sk ve edit bir ngiliz kontrol, ran'da ngiliz himayesinin icap ettirdii

Dorusu okumas dahi insann iini skmaktadr; amma birden ufuk almaktadr.

mdahalet ile kuvvetli bir mukavemet tekilat, Trkiye ve Arabistan arasnda Franszlar'n bilfiil igali tahtnda bir tka mntkas, Azerbaycan ile Trkiye arasnda kuvvetli bir Ermenistan Tanak Hkmeti, Batum'da ve Tiflis'te bilfiil ngiliz igali ile tehdit ve temrin edilerek bir Grcistan mzahareti, garpta Polonya, cenupta mrteci Rus ordular.."

140

Amma birden bire deimektedir: "Birden bire Efgan ngilizleri kovdu, birdenbire ran

emperyalist dnyann Dou Devrimi iin rd demir alar birer birer paralanyordu. Bunun yerine, daha douda, 1960 yllar ikinci yarsndaki terminoloji ile, "Dou Devrimci emberi" evriliyordu. Londra korkmakta hakldr. Dou'da da dzleyiciler hareket halindeler. ngiltere iin dzleyicileri dzlemek elzemdir. Bir aray iindedir. Ayrca, korkmak iin baka nedenler de var; 1920 sonunda, Bak'de Dou Kurultay toplanmaktadr. Enver Paa, salonda olmasa da, kulislerdedir. Kk Han ise bir yldzd; "Dou'nun Lenin'i" sfat yaktrlyordu. Ne getirir, hi bilinmiyordu; ayrca John Reed'in bu toplantya, "Zinovyev'in Sirki" dediini de ol demlerde bilmiyorduk, Marx'a uyumsuzluunu da ihmal ediyorduk, gl bir propaganda deeri vard ve sadece bunu biliyoruz. te o zamanlardayz.

milliyetperverleri Himaye Ahitnamesi'ne isyan ederek Kk Han'n banda toplandlar, birden bire Trkiye ile Arabistan arasndaki Fransz mntkas kan ve atele doldu, birden bire Ermenistan Tanak Hkmeti Trkiye kzl ordularnn inklap atelerine teslim-i mevcudiyet etti, birden bire Polonya akt-i sulh etti, birden bire deil uzun mcadele ile birer birer, Denikin, Kolak ve Vrankel irtica ordular perian edildi, nihayet emperyalist dnyann ark nklab'na evirdii demir emberden bir kk halka, Batum'da bir avu ngiliz'in tazyik ettii bir Grcistan, Trkiye'de her gn kademe kademe ekilmek bedbahtlna den bir Yunanistan kald." Demek ki 1920 sonu ve 1921 banda,

Bildiimiz, ngiltere'nin Kafkasya'dan ekildii ve Anadolu ile ran ve Azerbeycan'n bolevik olmasndan pek ciddi bir ekilde kayglanddr, korktuunu syleyebiliriz. nk ark'ta ura hkmetleri bir birini izliyordu, Kars'ta kurulan ngilizler dattlar, amma, Kk Han Gilan'da bir sovyet cumhuriyeti kurmutu; demek dzleyicileri dzlemek arayndalar.

141

Kemal Paa Hazretleri'nin ark misyonunda, vazife kadnda, "uralar datmak" maddesinin de olmas dikkat ekicidir. Londra are aryor ve yeni politikalar peinde kouyordu, ngiliz siyasetine yakn Seyit Ziya, ran'da ve bir darbe ile bavekil olmutu; gzel ama, Sovyetler ile pakt yapt ve poplist bir discours balatt. Buna ramen Londra Seyit Ziya'dan umudunu kesmedi, adamlar sayyorlard ve tam bu srada, Rza, Seyit Ziya'y derdest edip svire'ye postalad, 1921 Mays Ay'ndayz. Ziya, 1943 ylnda dnd ve bizimkilere gelince, Halide Edip veya Rauf, bakalar da var, daha nce dnebildiler mi; sual ediyorum ve sorular ihmal etmiyoruz. te burada, Digard ve iki alma arkada tarafndan yazlm, "L'Iran au XXe Sicle" adl almada unlar okuyoruz; "La lgation britannique resta inquiete pendant le deuxieme

semestre 1921. Elle avait perdu Seyyid Ziya, son homme de confiance, et, voyant rouge partout, souponnait Reza Khan de s'entendre trop bien avec les Sovietiques." Tam masalmzda beklediimiz zere, ran'da ngiliz "himayeci" heyet, protector, pek

kayglyd, hem adamlar Ziya'y kaybettiler ve hem de Rza, Sovyetler ile iyi geiniyordu. laveten, Londra, ark'ta her yerde ve Tahran'da , bakt her yerde "kzl", des rouge partout, gryordu. te yine tam bu sralarda, bir de Ankara'da Erkan- Harbiye Reisi Fevzi Paa Hazretleri de krmz fes giymeye balamt; biraz fazla olmuyor mu, ark'ta , Adamo'nun arksyla "her yerde kzl var", binaenaleyh, emperyalizm iin hep korku var. Bundan sonra m, Digard ve arkadalarnn almas, kald yerden devam etmektedir. "Ce fut seulement apres la victoire dfinitive de Reza Khan sur les Jangali que la confiance s'tablit peu a peu." te yine tam bu srada, Rza, Gilan'daki Sovyet Cumhuriyeti'ni bastrd ve Kk Han'n ba kesildi. Ve Londra, Rza'ya gvenmeye balyordu; Rza dzleyicileri dzlemede kabiliyetini gsterdi. Artk ykselme kaplar alyordu. Kk Han'n ldrlmesi ve erkez Ethem'in tasfiye edilmesi ayn niteliktedir.

142

Ethem de bir dzleyici idi, leveller demek istiyorum, ve leveller efleri, bize hem Kk Han hem de erkez Ethemi haber veriyorlar. Leveller eflere bakacak her ikisini daha iyi grebiliyoruz. Ayn ylda dzlendiler. Masallarda sorular ihmal etmemek durumundayz, nk masallar akl dzleminde geliiyorlar ve gelime sualler ile olmaktadr; hangisi hangisini etkilemektedir, mnasip sual ite budur. Kemal Paa m Albay Rza'y, yoksa tersi mi; bu soru sama'dr. Dorusu birbirini pek ok etkilediler ve buna mecburdular. Kemal Paa ile Albay Rza, birbirini takip ettiler ve bir kanlmazlktan sz ediyoruz. Takip ettikleri iin ran' bilmiyoruz. Gzlerimizi kapatmak iin, nahak yere, ran' kmsyoruz. Bu, bilmemek iin, gzleri kapamaktr. Ve insanlk tarihini sadece gzleri ama olarak grmek, sadece gzleri kapamaktr. Obscurantisme dahi, diyebiliriz. Tarihe bir de obscurantisme asndan bakmak zorundayz. Kk Han hakknda, meraki acizlerinin bir faslndan baka hibir malumat olmamas, sadece karanla dmektir. Tutulmak ya da ak olmak, demek istiyorum. Jean-Pierre Digard ve alma arkadalar, sanki, bizim masalmz iin tetkikat yaptlar, haberlerini derc ediyorum: "Le statut de la rgion ptrolifere du Sud-Ouest tait

Emiri eyh Hazal', isyana zorladn reniyoruz; eyhe, bir isyan balatmaktan baka are braklmamamtr, bunu okuyoruz. 143

particlierment dlicat. Le sheykh Khaz'al, mir de l'Arabestan, depuis l'assassinat de son frere en 1897, tait protg par un trait de 1902 avec les Britanniques contre les exactions des douaniers belges, agents potentiels des Russes. Les Anglais durent ici concilier de interets et des alliances contradictoires, pusque l'autonomie du Khouzistan ne reposait sur aucun accord juridique et s'opposait a la politique centralisatrice du governement. En octobre 1924, pendant les congs en Europe du ministre anglais Loraine, Reza Khan mena une campagne vers le sud et obligea Khaz'al a se mettre en etat de rbellion ouverte." ok ho, Rza'nn, tam Ekim 1924 tarihinde , ran'da, Arabistan

Blge pelrol yataklar acsndan zengin ve eyh Emir de Londra tarafndan kollanp korunuyordu. eyh Sait isyanndan bir ka ay ncesi idi; bu nedenle terih ediyorum. Birbirini grdler ve dolaysyla resmi tarihe grmemek dyordu. Deni yaptlar. Bizim masalmzda da eyh Sait'in isyana zorlanmas byk ihtimaldir. stelik, eyh Hazal'n ak isyana zorland tarihte, Ankara'dan stanbul Vilayeti'ne, bizim Krtlerimiz'in isyana hazrlandklarna dair yazlar gittii de rivayetler arasndadr. Gitmi mi; ben de resmi makamlarn, Krtler arasndaki her trl hareketi bildiklerine itikat edenlerdenim. O halde zor bir paralellik bulmu oluyoruz; masallarda adettendir. Paralel olmayanlar da var. Kemal Paa Hazretleri'nin halifeye niyabet ve hatta saltanat teklifleriyle karlatn artk biliyoruz. stedi mi, o ynde rivayetler de olmakla birlikte, bu kadar yeterlidir. Vahdettin'in kerimesi Sabiha ile izdiva eylemek arzular hepimizin malumudur. Halil Paa, hanedan kzlar ile izdivacn bir ara "devrimci" biri politika olduuna iaret ediyor, Enver, Naciye ve Hafz Hakk bir dieri ile evlendiler; Mustafa Kemal'in bir eksii yoktur. Ama damatlk ve Saltanat nasip olmad ve cumhur reisi oldu; bu noktada da mutabkz. Albay Rza'ya gelince, Kemal Paa Hazretleri'nin arkasndan cumhurbakan olmay ok istiyordu; vermediler ve ah oldu. ddiaya gre rani ekabir, Trkiye'de, cumhuriyetin arkasndan hilafetin ilga edilmesinden rktler, sanki kaderler balanmt, Rza'nn da laik admlar atmasndan endie ettiler ve ahnah yaptlar. Ve binnetice, 1920 yllarnda, birisi Trk ve dieri Trkmen, Vahdettin ve Ahmet, tahtlarn kaybettiler. Asil ailelerden gelmeyen iki fermande yerlerine getiler. KK HAN VE ERKEZ ETHEM Masal'n en zor blmlerinden birisinin kapsmdayz. ki nedenden dolay zorluumuz var; birincisi, Anatolia ve zellikle Zakafkas nfus ve isyanc eilimler itibariyle son derece karkt, Birinci Dnya Sava ve hemen sonrasndan sz ediyorum, "Zakafkas", Rusa syleniidir, Moskova'dan baka gre sylyorlar ve "Kafkas-tesi" anlamnda olup, Bat dillerinde "Transkafkasya" ve Arabi "Mavere-i Kafkas" arlyor, bizim yamatan ise "Kafkas-Berisi" demektir, Rusa "Pred-kafkas" diyoruz, Azeriler, ki Rusyallar ve bunlardan etkilenerek Batllar "Tatar" tesmiye ediyorlar, Grcler ile bilhassa Ermeniler yayorlard, iiedirler. ___________

kerime : isim, eskimi Arapa (TDK) : Kz evlat. 144

terih : isim, eskimi Arapa (TDK) : 1 . Bir sorunu veya konuyu ele alp en ince noktalarna kadar gzden geirerek anlatma, amlama. 2 . tp (***) Anatomi 3. halk aznda skelet.

lerine, Hazer Yahudileri, srgnde gelip srael ile balar kopuk Yahudiler ile KriptoYahudiler mebzulen karmlar. Hakiki Tatarlar, Krm Tatarlar, erkezler ve Dastani'ler meyannda pek ok Yahudi ve Sabetayist tehis ediyoruz. O kadar yle ki "dal" ya da Moolca "-tay" ile yaplan "berktay", ki melezleme ile "dal" anlamna gelmekte olup, "Yahudi" karlnda da istimal edilmektedir. Bu hal, hem her hareketin seyrinde zigzaglara sebebiyet veriyor ve hem de tehis ve terihini mkl hale getiriyor; zemin had safhada kaygandr, diyebiliyoruz. Bu arada en passant not edebiliyorum, L. Dominian'n , Amerikan Corafya Cemiyeti tarafndan 1917 ylnda yaynlanm eseri hayli mhim olmaldr, Avrupa'da dillerin ve milliyetlerin snrn iziyordu ve bu meyanda, "in race, language and religion the Circassions of Turkey", rk, dil ve din itibariyle Trkiye erkezleri'nin hayli kark olduklarn buyuruyordu. Baz hallerde Hristiyan ad tayorlar ve amma camilerde ibadet ediyorlar ve ayrca, representatives of Central Asiatic, European and even Semitic races are found among them, ilerinde Asya, Avrupa ve hatta Yahudi rkndan olanlar da bulunuyordu, ehemmiyetine binaen iktibas etmi oluyorum. Ben de, pek de nakilci kalmamak zere ve kendi kefim itibariyle, erkez, Yahudi ve Sabetayistler, kurtulu savanda ok nemli ve verimli iler yaptlar, diyorum. Bu masalda bununla iktifa ediyorum, uzatmyorum, bunlar, rezerv devlet nazariyesine yatkndlar. Ancak yanl intiba vermek istemem, Ethem hakknda hususi bir malumatm yoktur, olursa arz ederim, Tekilat- Mahsusa'da oktular. Devamla, ayrca, bu ikincisi, imdiye kadar hayli karartlmtr; bizim tarih kitaplarmz tetkik edenler, bahusus bu blge tarihinin cahili olarak kyorlar, nk bizim tarih tedrisatmzda maksat cahilletirmektir. Acizleri, yllardr, bunu tespit ile, "tarihimiz batya-arpk yazlmtr vaaznda bulunuyordu, her vechede arpktr, bu, ark'ta cenk ve bahasus kahraman olmad anlamndadr.

_________________ EK BLG (K) AVOTAYNU [Yahudi Soyadlar] Soundex Name Databases 795000 BERK ABCDGHJKLMNORVWXZdgiop 300000 TAY ABp 350000 DAG CKU 145

Resmi tarih taliban iin, ark' bilmemek esastr; ilaveten tek mezarl pentao mimarisi peinde olduumuzdan, ark'taki kahramanlar silmek zorunda idik. ark'a nazaran sadece Sarkam yenilgisini biliyoruz, o kadar yle ki her yl bir kez Sarkam' byk bir bayram olarak tesid ediyoruz "sarkam soytarlar" hi eksik kalmyorlar, resmi tarih afyonu ile kendimizden gemi malubiyetten haz kardmz bile fark edemiyoruz ve kurtulu savan "Anafartalar versus Sarkam" mukayesesine dayandryoruz, hala oradalar. Dorusu acizlerininki dnda, imdiye kadar bu ac ihmale top yekun bir isyan grlmemitir; ancall acizleri dahi bu isyan tertip eylemekle beraber bu misli ihmali olan bifl cumhuriyetin keceini, sukuta mahkum olduunu, daha nce gre* memitir. Kusur etmitir, demek ki cumhuriyet ak ve cumhuriyeti] daha ileriye karma hayali, gzlerini balamtr, imdi anlyoruz. Hep birlikte gzlerimizi ayoruz. Resmi tarihin uyuturucu yann imdi daha iyi kavryoruz. Ve resmi tarihi dahi halklarn afyonu sayyoruz. Mklatmz tadat ile devam ediyoruz. Bakalar da olabilir, Paul Dumont'u zikredebilirim, nemli bir nazar'dr, ite bu dnemde, chez les revolutionaires d'orient, l'idee etait courante, a cette epoque, d'une concordance partielle entre les enseigments respectifs de l'islam et du socialisme, doulu ihtilalciler, islam ve sosyalizm doktrinlerinin, ksmen birbirine uyutuuna inanyorlard. Demek ki islarni ihtilalciler, Rusya'daki Bolevik iktidara dmanca bakmadlar. Enver ise, tabiat itibariyle, bir adm ilerdedir, que le socalisme pouvait aider le monde musulman a sortir de l'impasse, sosyalist iktidarn yardmyla, mslman dnyasnn bu kmazdan kabileceine itikat etmektedir. Hep k aryordu. Yeni, ne olduunu bilmedikleri kesin; tpk hemen hemen ayn zamanda kan manda'y bilmemelerine benziyor. 1919 Sonbahan'nda, Sivas'taki kurtulu kongresinin, mttefkan manda lehinde karar almasnn bir nedenini burada buluyoruz, heyet, pek bilmiyordu.

146

ok yeni idi ve kartanlar, kt emellerini dierkam bir ambalaj arkasna saklyorlard. Buna ilaveten, Trk eliti, 1960 ylnda esen yksek dalga bir yana, hep bir byk devlete dayanarak kurtulma ve ayakta kalma dogmasna balyd. Demek ki bilgisizlik ve gvensizlik, Sivas kararnda ok etkilidir. Bu nedenle acizleri, Sivas Kongresi hazirunun silme manda oyu vermelerini hi nemsememiimdir; ancak, Kemal Paa Hazretleri'nin, kendisini ayrarak dierlerini sulamasn da, hakkaniyet dsturlarna mugayyir bulmuumdur. Kazm Paa Hazretleri'nin de buna mmasil iaretleri olmaldr, kymettar evraknda da benzer imalar bulabiliyoruz ki hakldr; bu hakszla iaret eden ender zevat arasndadr. Kazm Karabekir, bir yerde, "M. Kemal Paa, kendisini barna basan ve bana kadar da

konumaktadr, gerekten Mustafa Kemal Paa'nn kendisinin olmad tarih sayfalarn yok saymas bir zaafdr, ama ne de olsa bunu, dierleri yannda, bir kiisel zaaf mtalaa edebiliyoruz. Ancak Kemal Paa'nn olmad ve grmedii yerleri kararak tarih yazmay ise bir milli felaket telakki eyliyoruz. Bu nedenle resmi tarihimiz, bir milli felaket'tir. Bunu nceden grebiliyordum, amma ve lakin, ne yazk, "milli felaket" bir tarihle ayakta kalamayacamz gremiyordum. Ne kadar az grdm imdi daha iyi anlyorum. Bolevizme dnecek olursak, Doktor Dumont'un u notu da umumi olmakla birlikte tekrar kayda deiyor; de 1919 a 1921, la sovietisation de l'Anatolie au moyen des dirigeante

karan Erzurum Kongresi'nin toplanmasnda fikir ve emei olmadndan, onu, en tehlikeli ve karanlk gnlerde toplayan ve himaye edenleri ve topyekn azalarn kltyor ve Sivas Kongresi ve azalarn da - kendisini iin iinden syrarak- Amerikan mandas istediler, diye lekeliyordu" demektedir. Doru, Kazm Paa Hazretleri yerinde

Anadolu'nun sovyetizasyonunu ok yakn bir tehlike sayyorlard. Esasen, Quai d'Orsay ile Foreign Office'nin, Anadolu'yu, sovyetizm'e dmek zere deerlendirdiklerini tespiti ziyadesiyle doru olmakla birlikte ayrntlar ok yanltr. 147

unionists fut considereee, au Quai d'Orsay et au Foreign office, comme un danger imminent, hem Fransz ve hem ngiliz d ileri bakanlklar, 1919-1921 arasnda

Eer bir tehlike varsa, kaynacnda. ttihatlar yoktu ve Kemalistler vard; ancak bu o kadar nemli deil, nk, Garp payitahtlarnn bu tehlike tespiti, politika kurmaya zorluyordu ve masalmz iin mhim olan bu olup, bunu kabul etmeden, iyi bir masal kurmamz imkanszdr. Burada ok mhim bir nokta var; resmi tarihin en byk zaafiyetlerinden birisini de bu vesile ile tespit ediyoruz. Buna gre sadece Anafartalar var idi ve bunun tesinde Osmanl sadece zavalldr. Byle baklrsa, Dvel-i Muazzama'nn Trkiye'den korkmasn ve ekinmesini anlayamayz ve anlatamayz. Halbuki anakkale'den daha nemli zafer ve kahramanlklar var, Kut ve Medine'yi ve Byk Sava'n hemen sonuna doru, Baku'nun zaptn unutamayz. Biz unutabiliriz, amma, bize kar savaan Dvel-i Muazzama unutmuyordu. Kut'ta ngilizleri utan verici bir yenilgi aldlar ve Bak'de, Osmanl kuvvetlerinin bu menkibevi baars karsnda at, kaldlar. General Harbord'un raporu da, resmi tarihin aalayc artlandrmalarndan syrlarak okunabilirse, ok nemli bir tehisi muhtevidir. Generaller Harbord ve Moseley, bu blgeyi ancak Trkler'in tutabilecekleri sonucuna ulatlar. Ermenya mandas iin geldiler ama, Trkler ile birlikte ele alnmazsa beyhude'dir, sonucuna vardlar. te bu mlahazalara binaen, yoksa hayali ve i propagandaya ynelik "nn Zaferi" ve nihayet dmann ilerleyiini durdurmaktan ibaret olan Sakarya Sava ile deil, bunlar var ve ancak gsterildii kadar kymet-i harbiyeyi haiz deildiler, bir tampon devlet araynda olmakla, 1921 ylnn ikinci yarsna geldiimizde, Londra, Ankara ile uyuma kombinezonlar peine dmt ve bir kez dtkten sonra, arkas zor olmamaktadr. Masal'lar kaba tarihlerden daha incedirler, okunmalar da zeka istemektedir, Nasreddin Hoca'mn fkralar paradoks ve ince elikilerle mebudur. Dolaysyla vulgarizasyona gerek yoktur, byle bir durumda taraflardan birisini dierinin casusu veya metbuu grmek ise ahmaklktr, teyiden yazyorum. Binaenaleyh ve phesiz kimse kimseyi idare etmiyor ve be ta oynanmyordu, kurtulu sava, devam etmektedir. Ancak unsurlarnda nitelik deiiklikleri gryoruz ve dzleyicilerin tasfiye ve maksimalistlerin telef edilmelerini bu cmleden mtalaa etmek zorunda kalyoruz.

148

Dzleyiciler dzlendike ve maksimalistler krldka uyuma noktasna daha ok yaklalyordu; resmi tarih kraat edenler bundan habersiz kaldlar. Tekrar dnecek olursak, Wilson dahi, tarih sahnesine yeni gelen Bolevizm'i bilmiyordu, "manageable" sayd kesindir. Kemal ve Kazm Paalar, esasta birbirinden hi ayrlmadlar, doktriner deildiler ve yararlanmak istiyorlard. Snfi adan, Enver'den nce ve daha ok, sosyalizme karydlar ve Sovyetler'e doru her admda, ierdeki sosyalist elemanlar krmak ve stunlar ykmak ihtiyacn daha ok duydular. Duyduklarn, en kararl bir biimde, yapmaktan hi geri kalmadlar. syanclar, iktidan grnce, en ok yolda-isyanclardan korkarlar. Ve korktular. Bolevikler, iktidara geldikten sonra, nerede ise hi sosyalist iktidar istemediler. Devamla, sadece elit tabaka da deil, altta da bir dmanlk gremiyoruz, 1920 yl sonunda, Bak'de Zinovyev'in inisiyatifi ve bakanlnda dzenlenen Dou Halklar Kongresi'nin al konumasnda Zinovyev'in syledikleri ayan- dikkat idi. Zinovyev, Kemal Paa nderliindeki hareketin hedefinin, halifenin "kutsal kiiliini" dmandan kurtarmak olduunu belirtmekle, "bu komniste bir gr m, hayr" deyip sayg ile karladklarn ilave etmektedir. Sayg, i birliine kap'dr. Amma ben, Zinovyev'in konumasnn bu blmnn bu paragrafn o kadar nemli bulmuyorum, "kendisine liberal diyen" bir Trk politikacs ile karlanca, "Trk kylsnn Bolevizm'den ne anladn sordum" diyordu; riyaset krssndedir, liberal Trk politikacs ise, Zinovyev'e, "biz, genellikle bu kelimeyi, ngilizler'e kar mcadele etmek ve bize de yardm etmek isteyen kiiler iin kullanrz" cevabn vermiti, mhimdir. Gerekten de yledir; "Bolevik demek ngiliz'e kar olmaktr", bu kadar basit anlalyordu. Yalnzca basit kyl deil, gzide tabakann ou da byle telakki ediyordu; masalmz iin tespit ediyoruz.

149

Bu adan baktmzda, ngiliz emperyalizmine kar cenge km olanlarn dnda ark'ta, Bolevizm'in fazla ilgi ektiini syleyemeyiz. Lenin'in msbet iaretlerinin aksine 1905 Burjuva htilali'nin de fazla bir heyecan yarattn mtalaa edemiyoruz. ark'ta, Rusya'dan esen asl kuvvetli rzgar yine 1905 tarihindedir ve Burjuva Devrimi'nin nemli saikleri arasndadr. Bu, Japonya'nn 1904-1905 Harbi'nde Rusya'y malup ve perian etmesidir. Byk bir sevin yarattn tekrar etmek durumundaym. ark'ta nasl m anlald; tarihi Grousset, les repercussions de victoire japonaise furent incalculables en Asie, diyordu ve ben, ikij ayrabiliyorum. Birincisi, ark Garb' yenebilmektedir ve beyaz rk yenilmektedir. kincisi, ad duyulmamlar, o tarihe dek Japonlar'n esamesi pek okunmuyordu, ad bilinenleri perian ediyordu; baka bir nefes'tir. ttihatlar da bu nefesi duydular ve ilerine ektiler, sanki kurulularn Reval Mlakat'na balyorlar, Byk Britanya mparatoru ile Rusya ar, Reval'de bulutular ve Trkiye'yi paylamakta anlatlar. Eyp Sabri, Resneli Niyazi ve Enver, bu sonuncuya "Kahraman- Hrriyet" dediler, ite Reval'dan sonra daa ktlar. Dvel-i Muazzama'y ve mstebit idareyi yenebileceklerine inanmaya balamlard. te bir yerde, Hintli Roy'un devrim aramak zere daha ark'a k da bundan sonra idi ve bir ilgisini kurabilir miyiz, bilemiyorum, Aa Han da , "Ali India Moslem League", Tm Hindistan slam Birlii'ni yine 1906 ylnda kurmutu. ran'da da Kk Han, 1906 ylnda, jengel'e, Farisi "orman" demektir ve ngilizce "jungle", kt ve isyan iin hazrlanmaya balyordu. Kk Han'a, Mirza Bozorg'un oludur ve "bozorg" Farisi "byk" anlamndadr, "ran'n Lenin'i" deseler de, ark'n Robin Hood'u tabiri daha da uygun dyordu. Zenginleri yakalad, fidye ald ve aldklarn fukaraya datt; ark'ta da vardlar. Boryan'n 1928 tarihli telifini her daim istifadeyle tetkik ediyorum, v est vilayetah turyetskoy armenii, Van, Diyarbekir, Bitlis, Erzurum, Mu i Harput, annene sostavlyali po sravneniyu s musul'manami bol'insvo naseleniya, isimleri tadat edilen bu alt vilayette, Ermeniler'in msliimanlardan daha kalabalk olduklarn iddia etmektedir. Tartmaldr, ancak daha nemlisi ise, 1878 Berlin Konvansiyonu sonrasnda, Armeniya szcnn izildiini ve zamanev ego Kurditanom, deitirildiini ileri srmektedir.

150

Bu noktay tekraren not etmeden geemiyorum; Trkiye Krtleri'nin Sevr'e kar ve kurtulu mcadelesinde Trkler ile neden, et ve kemik misali, birlikte olduklarn aklamaya mhim yardmda bulunmakladr. Buradan devam ediyoruz. Ermeni asll, Sovyet tarihi Boryan doru mu hesap ediyor; burada bizi ilgilendirmiyor. Van'da dier anasr ile Trkler'in toplamna galebe aldklarna kesin gzyle bakabiliyoruz. Baku ise bir Ermeni ehri idi; Baku'nun Ermeni hegemonyasnda olmas ve tm Zakafkas'da Boleviklerin yalnzca Bak'de bir g edinebilmelerini, masalmz asndan dikkate deer buluyorum. Ne mthi bir transformasyon, Berlin Antlamas'na kadar "Ermeni" olanlar, Sevr'e ve kurtulu mcadelesine gelindiinde, zamanev ego Kurdistanom, Krt oldular. Demek ki Krtler, Ermeni'lerden kazanmlarn koruyabilmek zere, Trkler ile birlikte savamak zorundaydlar. Demek ki masallar, gerekten kanlmazlklar ve zorunluluklara dayanmaktadrlar. Amma ne yazk, ynetici kadrolar, bunu ve zorunluluklarn eskiyebileceini gremediler; belki de gryorlard ve grmek istemediler. Grebilselerdi, Sait'in isyann nlemek iin daha zenli olurlard ve tersini yaptlar ve belki de zorladlar. Masal' bir nebze terk ile bir devamllktan sz edebilir miyim; Sultan Hamid, bu yola ve ciddiyetle, 1895 yllarnda koyuldu ve 1915 ylnda, haleflerinin eliyle, nemli bir mesafe kaydedilmiti. Burada Krtler'i kullandlar ve Hamidiye Alaylar, Krtler'in Ermeniler'e kar dzenli birlikleri oldular. Ermeniler'e kar "krt rol", 1945 ve 1947 arasnda niversite genlii tarafndan oynanyordu ve hedef yeni'dir, bu kez, Tan Matbaas'nn basmnda ve Ankara niversite Rektr Kansu'nun makamnda, yzne tkrlerek, elinden itiramameler alnp tasfiye edilmesinde, geleneksel hamidiye alaylar askerleri, bu kez niversite genlii idi. niversite genlii, daha sonra ilerinden cumhurbakanlar ve maruf gazeteciler ksa da, bir gruh oldular ve yeni niversiteyi ykmay denediler ve aydnlar terrize ettiler. niversite'yi soldan saa dndrmekte bu "sa terr" hayli mhim idi. Daha sonra ise, nc byk i savata, hamidiye alaylar, "lkcler" ile takviyeli "zel kuvvetler" olarak grndler.

151

sim ve iler deiti, ama mahiyeti ayn kald; devamllk mahiyettedir. Trkler, birincisi, 1945-1947 ve ikincisi, 1956-1960, ncs, 1968-1972 ve drdncs 1977-1983, niversite'ye tahamml edemediler. Mool srleri misali saldrdlar ve niversiteleri srlerle doldurunca mesut oldular. imdi ok mesutturlar ve o kadar yle ki ktklerini dahi fark edemiyorlar. Bu masal'dr ve masalmzn ackl yandr, artk gzlerimiz kuruduu iin ya dkemiyoruz. Devam ederken bir soru daha formle edebiliyorum; acaba, 1915 Tehciri, hemen ncesindeki, Selanik'in kaybn telafi maksadna mil matuf idi, sormak iyidir. Devamnda da mbadele var; o halde, en azndan, bu bapta, hamidiyen, talatist ve kemalist izgilerde bir ayniyet ve devamllk grebiliyoruz. Masal iinde olsa da bilim, yleyse, hep devamllklar peindedir. Devrimler ise kopukluklar abartmak zorundadrlar. Devamla, ne kadar dolduruldu, Lord Kinros, bir seyyah kisvesinde ve 1950 yllarnda, urad Van' hala tenha bir ehir olarak tasvir ediyordu; sanki terk edilmiti. Baku ise 1918 tarihinde dahi bir Ermeni kenti grnmndeydi; hemen gzmze batan iki zellii var. Birincisi, o tarihte, Amerika'nn toplamna eit petrol karyordu. kincisi, btn Kafkasya'da, Bolevikler sadece Bak'de bir varlktlar. ou Ermeni idi ve ok olmamak zere, Azeri ii ve baz aydnlar da, Bolevizm'e meylediyordu. Bu, blgenin de Bolevizm'in de, nemli sorunudur. te bylece masalmzn bilmecelerinden birisine ok yaklam durumdayz. Tekrar etmek istiyorum, Bolevikler, Kafkasya'da hayli zayftlar. Grcstan'da Menevikler hakimdiler, Ermenistan'da Danak'lar ve Azerbeycan'da ise Msavat tek nemli harekettiler ve bunlarn hepsi milliyeti hareketlerdi. Nitekim ok istifadeli ve gvenilir almasnda Kazemzadeh, biz Kazmzade diyebiliriz, once the most important rival of the Bolseviks in Azerbaijan was undoubtedly the Msavat dedikten sonra the Soviets forces was much smaller than either those of the Musavat or the Dashnaktsutiun ibaresiyle de Bolsevikler'in ok geriden geldiklerini teyid etmektedir. Peki yleyse ya da vaziyet bu merkezdeyse, Kafkasya'nn sovyetizasyonu nasl oldu; hayli zor bir sualdir. Cevap iin de, bir Kopernik htilali'ne daha muhtacz.

152

Ermeniler, Bolevikleri, rusifikasyon ve Musavat' turkifikasyon mekanizmalar olarak gryorlar ve her ikisine de iddetle kar duruyorlard. Grcstan'a hakim Menevikler ise, Sava sonrasnda tam mililliyeti ideolojiye brndler ve d desteklerle birlikte Bolevikler'e iddele kar ktlar. Azeri Musavat ise kemalistler ile kar karya ve ttihatlarla yan yana konulandlar. Tarihin paradokslarndan birisini burada okuyoruz. kinci paradoksu bunun yanna koymak zorundayz; Sovyet komnistleri, millici komnistlere ok karydlar ve nefret ettiklerini syleyebiliriz. Souk Sava dneminde bata Bennigsen'in almalaryla, poshumous bir hret olan Sultan Galiev en ok nefret edilenlerin bandayd; Galiev, radikal "komnist" olmasna komnistti, o kadar yle ki, Kk Han'n Sovyet Cumhuriyeti'ni tasvip etmekte ve Kk Han' desteklemekle birlikte, yeteri kadar komnist bulmuyordu. Sovyet komnistlerinden ayrld nokta hem Bat'ya ve hem de ii snfna gvenmemesindedir; ark'a ve emeki kyllere bakyordu. Galiev, Rza'ya ok karyd ve Mustafa Kemal'i ise hi nemsemiyordu. Bu da, Moskova'ya ters dyordu ve ayrca hem Anadolu'da ve hem de ran'da rgtlenmek zere temaslar yapyordu. Bu, ikinci paradoksa giri'tir. Masal m, kutu kutudur. Hem Galiev'i ve hem de kemalizmi tutan mtefekkirlerimizi hi kavrayamadm. Souk Sava'n aratrmacsyd, bir Souk Sava svarisi olarak Galiev'i kamlad, Franszca yazyordu ve bizde Atilla lhan' ok etkiledi, Bennigsen'den sz ediyorum, amma ne olursa olsun u tespiti, Moscow's preference for neutralistic moderate regimes

over revolutionary movements in the East underscores the limited nature of the October Revolution from the beginning as well as the inherent Russian distrust of forces which they neither could control nor understand, harikadr; "Ruslar", anlamadklar ve kontrol

edemedikleri glere hi gvenmediler, Bu gvensizliin Marksizm'e ar bast durumlar biliyoruz,

153

Moskova'nn, radikal millici komnistler yerine, Mustafa Kemal ve Albay Rza ile ibirlii yapmas, kendi doktrinlere tam bir tenakuz halidir. O halde, Moskova'nn, ite bu tarihle, Ankara ile kurduu dostane ilikileri, Rusya Marksizmi'nin byk bir tenakuzu telakki etmede, benim nmde olanlar oktur. Asya'da Galiev, Bat Anadolu'da Ethem, Gilan'da Kk Han ile zaman zaman ibirlii yapt; ama geicidir. lk frsatta bunlar tek ediyordu ve hem Ethem ve hem Kk Han'da ve hem de Mustafa Suphi'de, Ankara ve Tahran' "terbiye edici" bir potansiyel gryordu. Bunu uradan da karyoruz, Moskova'nn Mustafa Kemal'i ve Rza'y destekledii halde komnistlerin ayr rgtlenmeleri iin srar etmelerinin arkasnda da bu saik var; ayr rgtleri ve zaman zaman, Ankara ile Tahran' rahatsz etmek zere harekete geirmek mmkndr. Buna "terbiye edici" potansiyel adn veriyorum. Bir sorunu daha var, Sava Bolevikler'in zaferi ile bitince, komnist partileri dolmaya balad; Sovyetler'e kar savaanlarn da bir blm "komnist" oldular. Bu, bu partilerin muhafazakar nitelik kazanmas demektir, Mslman yrelerdeki partiler, Azeri partisi, Grc partisi ve eitli partilerde Yahudiler, en muhafazakar "komnist" partileri ve partilileri oldular; Moskova, bunun farkndayd. Millici komnistlerin bu partiler iinde mttefikler kazanmalarndan korkuyorlard. Korkuyorlard, ama, olanlarn hepsini bilmiyorlard; Velidi Togan'n Bolevikler'e yenildikten sonra, eka peinde kaarken, Mustafa Suphi'nin evinde saklanmas ok reticidir, zerinde ayrca durmak zorundaym. Millici komnist mi, her hal karda, Rusofob'turlar. Sovyet komnistleri, Ruslar sevmeyenlerden ok ekindiler. Ayrca masaln ileri bir blmnde deinebilirim, kinci Dnya Sava'n hemen izleyen zamanda, Sovyetler Birlii'nin Trkiye'den s ve toprak istedii masal ok alevli bir sorun haline getirilmiti, acizleri ve sadece sezgilerine dayanarak buna da itiraz etmiti. imdi bu itiraz dorulanmaktadr. Yalnz, Azeri ve Grc tarafnn, Trkiye'den toprak istemede byk amata yaptn da hi inkar etmiyorduk. te bu amatay yapanlar bu muhafazakar ve komnist partideki "millici" kanat idi. Moskova'da Stalin, bunlar durdurabilmitir. 154

kinci Dnya Sava'nn hemen sonunda, Trkiye'den toprak ve hatta s istenmesine kar kan ve amatalar susturan Stalin, Birinci Dnya Sava'nn sonunda ise, so, the interests ilkesini mutlak olmaktan karyor ve snr blgelerinin Sovyetler'den ayrlma isteklerini ve ayrlmalarn da kar-devrimci ilan ediyordu. Demek ki, Ermenistan ve Azerbeycan ve Grcistan, sovyetize edilmek durumundadr. Aksi, kar-devrimcilik'tir. Ama nasl ve Bolevikler ok zayftlar. Artk bu masalda sra Halil Paa'da, Kut-ul Amara Kahraman ve Kurtulu Sava'nn doal lideridir. Mustafa Kemal'in, liderlik yarnda en tehlikeli rakibi saydn syleyebiliyorum. Dier taraftan, Enver'in amcas olmakla, hatratna "bitmeyen sava" adn koymas da ayan- dikkat idi; Enver'in amcas Halil de, yenilgiyi kabul etmiyordu, maksimalist diyebiliyoruz. Kafkasya'da mcadele ederken, Kazm Paa'dan iki ifre aldn sylemekle hatratna der ediyor ki birisi udur; "sizin, Enver ve Nuri Paalar'n, imdi bata gelen

of the peoples masses dictate that the demand for secession of the border regions at this stage of the revolution is profoundly counterrevolutionary, "kendi kaderini tayin etme"

formlasyonunu burada buluyoruz. Doru mu, inanmak zor olsa da inanmak zorundayz.

vazifeleriniz, Sovyet idaresini Trk hududuna kadar ulatrmak olmaldr. Bu yolda yrnmesi lazmdr, aksi takdirde hareket edilecek olursa, bu bakalarnn durumuna yarayacaktr." ok enteresan, "Sovyet idaresini, Trk hududuna kadar ulatrmak"

Baka bir ifrede de, Kazm Paa, "bu durumda Nuri Paa'nn, Bolevikler'e kar Dastan'da cephe almas teessfe ayandr" deniliyordu; Nuri, Halil'in dier yeeni ve Enver'in kardeidir. Kafkasya slam Ordular komutan idi ve Bak'y almt. Her yerde, Bolevikler ile savayorlard ve zellikle Azerbeycan'n sovyetize edilmesine itiraz ediyorlard. Maksimalist'tir. Kafkasya'y kemalistler sovyetize ettiler. Gzel, yeni almalarda, belki de Tezler'in rzgardr, bu noktada ittifak var. Nitekim Doktor Gkay, "Turkey Between Russian Bolshevism and British Imperialism" nam kymetdar eserinde, Sovyet kaynaklarna da vakfen, "Kemal urged, the Turks should do everything in the Caucasus to facilitate the Bolshevik control of the region" tespitini yapyordu. 155

Bu bir direktif idi ve General Veysel nvar da, o tarihte binba, "Kurtulu Savanda Boleviklerle Sekiz Ay" balnda toplad hatratnda, Azerbeycan'n bolevizasyonu srasnda, emir gelince, Bolevik subay iaretler taktklarn ve birliklerinin adn da, "nklab Trkiye ark Cephesi Kzl Mfrezesi" olarak deitirdiklerini de haber veriyor. Benzer haberleri, Profesr Sonyel ve Profesr Dumont'un kitaplarndan da alyoruz. yleyse masalmzn bu fasl hayli sahih olmakla inanmak zorundayz. Binba nvar'n, muhtasar amma kymetli hatratna ilaveten Azerbeycan'n mhim komnist eflerinden Bagirov da "Bak'deki Sovyet darbesinin hazrlanmasnda

Bolevikler'e yardm eden Mustafa Kemal yanls Trk subaylar, askerleri ve memurlar vard" yollu yazmtr. Azerbeycan'da Sovyet dzeni kurulduktan birka gn sonra Kirov ve Orconikidze, Lenin'e gnderdikleri raporlarnda, "Trk askerleri ve subaylar Bak'deki devrim yararna son derece etkin bir rol oynadlar" diyordu. Musavatist hkmetin yolunu
kesen ve yakalanmasn salayan da kemalistler oldular. Stalin'in kar-devrimci tabir ettii Azerileri, maksimalistler kurtarmak istediler ve minimalistler ise derdest ettiler. Paradoks ile trajedileri ayramadmz haller de var. Maksimalistler ile minimalistler arasndaki atmann en keskin olduu cephelerden birisi ite Kafkasya'dr. Bu ise, bal bana bir aklk olmakla masalmzn en zor kapsndan ieriye giriyoruz. imdi yksek bir aydnlk var. Byk Britanya mparatorluu, dzleyicilerin dzlenmesinden yanadr. nk dzleyicilerin anti-emperyalist olmalar bir yana hepsinde ngilizler'e kar kin var. ttihatlar'dan "bitmeyen sava" dsturunu benimseyenlerde, Kk Han ve Galiev'de bu kin ok iddetlidir. Ancak Sovyet taraf da, bunlarla bir sre oynadktan sonra, bu millici komnistlerin ya da Digard ve alma arkadalarnn tespitiyle, bu panislamiste, nationaliste, popliste veya cryptocommuniste'lerin dzlenmesini tercih etmitir. Aradaki fark oyun zamannda, "teneffs" buluyoruz. "Teneffs" m, soluk alma olup tamamen ihmal edemiyoruz.

156

Fransz yazarlar, Kk Han' "Kripto-Komnist" sayyorlar ve ben de bu saym geniletiyorum. On Yedinci yzyl ngiliz devrimcilerini hatrlyoruz, hepsi embriyonic aamada komnist idiler, "Gizli Komnist" denebiliyor ve dinsellie had safhada bulaktlar; kukusuz, ezcmle, erkez Ethem'i de kripto-komnist telakki etmeyi mnasip buluyorum. erkez Ethem, Ankara'nn Sovyetler ile bir antlama ve Sovyetler'in de Londra ile uzlama grmeleri srasnda tasfiye edilmiti ve Kk Han ise Sovyet-ran ve Sovyet-ngiliz antlamalarndan hemen sonra ortadan kaldrlyordu. Dzleyicilerin dzlenmeleri ile Londra'yla uzlama arasnda bir iliki kabiliyor; abarttmz sanmyorum. Bir de u var, Halil Paaya gvenecek olursak, Kazm Paa, sovyetizmin aka Trk snrna uzatlmasn istiyordu; bunu gerekten ifre'ye dkt m, bilemiyorum. Amma icraat bu merkezdedir ve ark'ta Sovyetler ile komuluk realize edilmiti. Cenup'ta ise, Musul'un hediye edilmesine raz olmakla Byk Britanya ile komuluk perinlemiti. Bu, snrlar, Dvel-i Muazzama'ya dayadmz anlamndadr. imdi soru udur; Kk Han ile bir temas var myd, pek kuku duyamyoruz. ran'da olabilir, bilmiyorum, Kk Han hakknda, Bat dillerinde en eski ve belki de en deerli bilgilere ulam haldeyiz, 1920 Sonbahan'nda, Revue de Monde Musulman Dergisi'nde yaynlanm, yazar sadece Martchenko olarak kaydedilmektedir. Mstear m, bunu da bilmiyoruz; amma iinden olduu izlenimini vermektedir. Ve hem Ethem'in ve hem de Kk Han'n prestijlerinin yksek olduu bir zamandr. Bu tarihte toplanan Dou Kurultay, rani komnist Sultanzade'nin teklifi zerine Kk Han'a bir mesaj gnderme kararn alyordu. Martchenko'nun tebliinin bu tarihe yakn zamanda kaleme alndn karabiliyorum. Ethem ile Kk Han arasnda ok byk bir yaknlk kurduum kesindir. Kk Han bir vaiz ve Ethem ise bir kk zabit idi. kisi de fukaradan yana, zenginlere sevgisiz ve ngilizler'e dmandlar. Ethem ile balantl grlen Eskiehir'deki "Yeni Dnya" komnizand ve "yolda" szcn hitap sekli olarak semilerdi.

157

Burada komnist frkalarn hangisinin "resmi" ya da sahte ve hangisinin "sahih" olduunu nemsememeyi neriyorum. nk sahih'ler sonra "kemalist"! ideolog oldular ve sahte'ler kayboldular. Demek Ethem'e partizanlar! "yolda" diyorlard, Ethem de "devrimci" yntemler uyguluyordu, savan finansmann zenginlere yklyor ve yolsuzlar, karargahnn nnde astryordu. Bu kadar benzerlik yeterlidir. Peki neden Kk Han lsnde olsa da parlamad; gzel sorudur, cevap arz edebiliyorum. Birincisini, Martchenko'dan dn alyorum, "La Perse, qui est l'Espagne de l'Asie", diyordu ki, mthi bir formlasyondur. "ran, Asya'nn spanyas'dr" ve blgeovenizmi ile syleyecek olursak, "spanya, Avrupa'nn ran'dr" ve her zaman patlamaya ve kyama hazr olduu anlamndadr. Bu yaktrma ise en ok Kk Han'n memleketi Gilan ve Rest iin doru idi; nce topraklarn verimini karlatryoruz. imdiki Trkiye'yi brakyorum, Gney ve Dou Asya isyanc olabilmitir, fakat, Ethem'in blgesi, Bat iin sadece miskindiler diyebiliriz, smet Paa'ya izafe edilen, kurtulu zamannda, halka gideceklere,! dikkatli olun nce isyanclar keserler, anlamndaki rivayeti yok sayamayz. Kazm Paa, zmir'in igali zerine sergilenen tepkisizlie lanet okuyordu, ttihatlar, teslimiyeti Bat'y ayaa kaldrmak zere areler aryordu. Kemalistler, stiklal Mahkemesi'ni uyuuk ve kurtulu sava kakn askerlerin boynunu koparmak iin kurdular. kincisi, Kk Han, Resti idi, rani'ler Kilekler'e, Gilan da deniyor, "Resti" diyorlar, Hazar'n zengin petrol yataklarn tutan Gilan'llar, Farisi konuuyorlar, amma rani saylmyorlar. Kk Han, gen yandan itibaren ilerici ve devrimci hareketlere karyor, bizim Merutiyet'e denk den Anayasa Devrimi'nde de var, geni adan bakyor, zenofob olduu kesin, Ruslar' ve ngilizler'i lkesinden kovmak zere savayor, ngilizler bir millici politikacy tutuklaynca Binba Noel'i ve konsolosu jengele kaldryor ve sonra takas ediyor. Fransz aratrmaclar, "maquisard jangalais" tabir ediyorlar, bunu asl, kinci Sava'ta igalci Alman faistlere kar savaan mukavemetiler iin kullanyorlard, ounluu komnist olan rezistans'lara "maquisard" derler, maki'den geliyor; Kk Han, sabrl ve kurnazdr. Kayboluyor ve tekrar kyor; uzun erimli bir devrimcidir.

158

Ethem, byle bir tarihten mahrumdu. Tekilat- Mahsusa'dan olduunu biliyoruz; Enver Tekilat Mahsusa'y, ark'ta ve Mslman topraklarda ihtilaller yapmak zere kurmutu. Pogosyan, bunu, Turyets-kiy voenno-strategieykiy plan, predusmatrival takje

burada isyan blgesi iziliyor, Kafkasya, Volga Boyu, Orta Asya, ran, Afganistan ve Kuzey Hindistan'n zaptn hedef alyordu. Ethem de buradadr.

ispol'zovanie intsurnanskih naradov dlya organizats vosstaniya protiv stran an-tnl, s tzel'yu sozdaniya "Velikoy Turtzii", aklkla not etmektedir; Birinci Sava'ta temel strateji, "Byk Trkiye" oluyordu. syanlar ve ihtilaller hazrlamak esas'tr ve Pogosyan da, "dlya organizatsi-vosstania" szyle bunu belli ediyor; bununla, Msr' tekrar almak bir yana, s tzel'yu zahvata Kavkaza, Povolj'ya, Sredniy Az, rana, Afganistana i Severnoy Indii,

Tekilat- Mahsusa efi Ethem ve Ethem ile Kl Ali gibi kk zabit, Tekilat- Mahsusa'dan Osman Dede'm misli Kafkasyal Kucuba Kref in anlattklar da bu yndedir. Anadolu'dan nce Trakya'da "Muvakkat Cumhuriyet" kurmada Eref ile kardei Hac Sami ok byk iler baardlar; yaman ihtilalci Hac Sami'nin Enver'i Asya'da savaa ikna ettii rivayeti de var. zel sava ve isyan mimar Eref, Hindistan'a kadar uzanmak istediklerini de teyid etmektedir, uzanamadysa eli dememitir. Sonra m, Eref bir iftlikte yaamaya raz oldu, bir yabanc bir Amerikal olmasa belki hatratn bile anlatmaya cesaret etmezdi ve Hac Sami ise, kendisine yasak topraklara, Trkiye'ye, girmek isterken snrda ldrld. Bunlar, hep, maksimalisttiler ve Ethem dahil bir tarih yazamadan tasfiye edildiler. Doktor Stoddard'n eserinde "Eref Kuuba and the Role of the Teskilat- Mahsusa in the Campaign against Egypt" blm bahusus mhimdir. yle anlyoruz, bu maksimalistler islam nfuslu yerleri bir t't'ik meydan sandlar; gzlerini krpmadlar ve artk setikleri zemini biliyoruz, fakat, ka kii ve kimler, ite bunu bilmiyoruz. Bildiimiz, Doktor Stoddard'n listesinin natamam olduudur ve Cumhuriyet, tamamn bilmeyi ise hi istememektedir. Tekilat- Mahsusa efrad ve bahusus tarihi bilinirse, resmi tarihin "macera" dediklerinin "Byk Trkiye" cengi olduu anlalabilecektir, kayg bu olabilir; minimalistler, bilmeyi hep reddettiler.

159

Minimalizm, eninde-sonunda, obscurantizm'dir. ncs ise cevap deil ve sual'dir, acaba bir tarih yazlmamas iin mi, erken tasfiye edildiler; isyana zorland kesindir. Emr-i vaki ile sonu belli isyana mecbur etmek, ark'ta tasfiye yollarndan en mhimi ve baar ans en yksek olandr. Ethem meselesinde de bunu ve evvela acizleri deifre eylemiti;bu deifrasyonun akabinde, "hain deildir", ilanatnda bulunmutu. Bir baka vesile ile, daha yakn za manlarda, isyana srkleyip dmana ilhak ettirmek oyunundan sc ederek buna "erkez Ethem Oyunu" ad dahi vermitir. Bu oyunu deifrasyonu bildiimden beni hi kimse prematre isyana tahrik edemediler ve Ethem'de has kt, kurun deil lastik sapandan bir ta b le skmad, tevekkl gsterdi, cann kurtarmak ile yetindi. Ama tas ye iin bu yetmemektedir, "hain" demeye mecburdular; masall mecburiyetleri de yazmaktadrlar. Ama masallara inanmamak hrriyeti de var. Gizli tarih ise can-veren'dir. Kk Han ekildi ve tekrar kt. Ethem kamad. te imdi Nur Tarih'inden bir rivayet aktarmamn zamandr; Rza Nur, unlar da yazyordu: "Mustafa Kemal, Ethem'in kazand hreti bir trl hazmedemiyordu. ini

kurtlar yiyordu. Ethem'i kendisine tehlike grmeye balad. Onu imha fikrine dt. Ali Fuad'n Ethem ile beraber olduuna kani idi. Ordu Kumandam Ali Fuad ve Ethem'in kuvvetleri o vakit ark Cephesi mstesna yegane kuvvetti. On bin kii kadar idiler."

Mukayese iin veriyorum, Kk Han iki bin askere sa hipti, demek ki kymet-i harbiyesi var. nkar edemiyoruz.

Gzel, ancak, iki sual karmza kyor, bu tespite deer biecek miyiz, birincisi budur. Peki, Ethem'in hretini hazmedemeyen neden j smet Bey olmasn, ikincisi budur ve Ethem ile ayn zeminde savaan' smet Bey idi. Nitekim "Fiktif nn Zaferi", Ethem'in tasfiyesi ile, zaman plannda, iiedir. Son nokta ise u olabilir, bu da bir masal'dr. Bu kadar erken tasfiyeye, ki Mustafa Suphi'ninki ile, e zamanldr, hayran olmamak elimizden gelmiyor, ne byk cret'tir, bunu grebiliyoruz. Bunu ve de "nn Zaferi" fiksiyonunu deifre ettiimde, hi mahkum etmiyorum, oyunlar repertuarnn zenginliine methiye dzyorum. 160

Minimalist denebilir, amma, mkemmel senaryolar yazdklarn hi inkar edemiyoruz. Belki de minimalistler olmasa, "Kk Trkiye" olmazd. Olur muydu, sorular gzeldir, amma, bu sama'dr. Tarihi yazabiliyoruz, amma, yeniden yaayamyoruz. Ve sadece kuruyoruz. Dolaysyla tarih yazm, Einstein'n biliminden ok daha rlativite ykldr. Ancak iradenizde, grecelik yoktur ve daha dorusu yoksa, irade var. ylesine erken ve riski ok yksek tasfiyeler mahede ediyoruz; beki nasl deerlendireceiz, her tehis, bir izah davetiyesidir. "Kssa-Itlan hisse" deyii de bu anlamdadr; bir izah, kendilerinden ok emin fclmalardr. Sanmyorum, muhtemelen hala "muvakkat hkmet" bi-Bncindeydiler, alan yolda tereddtleri vard ve buna ilaveten Kazm Paa-Mustafa Kemal Paa ikilisi, her trl rekabete kar olmakta hep Birletiler. ok erken bir demde yaplan Halil Paa-Mustafa Kemal Paa mlakat, bu bapta, hayli aklaycdr, Kemal Paa'nn iin bandan itibaren en kuvvetlileri bugnk Trkiye'nin dnda tutmak istediini grebiliyoruz. Kemal Paa'nn Amasya ncesi ok rlativite ykldr. Ykl ise zayftr, bunu karyoruz. Resmi tarih, zayf gl gstermektedir. Gizli tarih, gizli g' aklamaktadr. Buradan devam ederken, Kk Han ile irtibatlar olduu hususunda artk phemiz kalmadn tespit edebiliriz. Kald ki, Kk Han hakknda en gvenilir kaynaklardan birisi saydm Martchenko, Kk Han Hareketi'nin, pek ok noktada, rlanda ve Hindistan'dakiler ve celui de Kemal Pacha et de ses contingents nationalistes turcs, Kemal Paa hareketi ile millici Trk birlikleri ile, egdml ve birlik iinde, coordonn et combin, gelitiini haber veriyor. Bu nemlidir; umma, buradaki "Kemal Paa" szcn umum millici Trk hareketleri olarak anlyoruz. nk, o zaman ve uzaktan bakldnda, imdibile, bizim iaret ettiimiz tefrik yaplmyordu. Uzaktan bakldnda hepsi Kemal Paa Hareketi'dir. Kald ki ayn Martchenko, Kk Han'n, Badat'n d tarihinde, Enver Paa ile grtn de not etmektedir.

161

Bu haberlerin shhatinden pheye dmemiz, iin bir sebep bulamyorum ve unu da ilave edebiliyorum, bu dnya o tarihte belki de Bolevik Devrimi'nden sonrakinden daha da "enternasyonalist" idi, birbirlerini biliyorlar ve buluyorlard. Hem Trke bu dnyada muhavereyi temin edebiliyordu ve hem de elit olanlar Fransevi lisanna vakftlar. Kald k ttihat ve Terakki, sava kaybetse de prestijini kaybetmedi; Rusya'nn garbnda da arknda da ihtilalciler "ttihat ve Terakki" adyla ihtilalci cemiyetler kuruyorlard. rani ihtilalciler de darda olduklarnda ttihat ve Terakki'li refiklerine imdat iareti gnderiyorlard; burada malumatmz hakikidirler. Enver'in Mustafa Kemal'e gnderdii 29 Eyll 1920 tarihli mektup, btn bunlar teyid etmekte ve daha ileriye gitmektedir. Bu mektupta, Enver'i, Kk Han'n Aabey'i rolnde gryoruz; nce, Kuzey ran'a, giren Sovyet askerlerinin yamaclk yapmalarnn Kk Han' rahatsz ettiini reniyoruz, Kk Han, ittifaktan ayrlyor ve Enver'in szleriyle "vaz' muhalefet olmaya mecbur" kalyor. Enver, bundan sonra da, "mamafih Kk Han'a da yazlan mektupta aradaki su-i tekeffr kaldrarak menafi-i umumiye iin almasn bildirdim" diyor, nasihati ihmal etmediini karyoruz. likileri var. Kk Han'n hareketinin ad "ttihad- slam" idi; ancak, ttihat ve Terakki'den daha fazla pan-islamist veya Leveller'lerden daha ileri dindar olduklarn syleyemeyiz. Kk Han, her daim, Snniler ile iiler arasnda birlik peinde kouyordu ve hem kadn-erkek eitliini, ve hem de devlet ileri ile siyaset'i, dinden ayrmay mdafaa ediyordu. Ve Martchenko'nun bize verdii bilgilere gre, programnda "raprrochement de la Perse et de la Turquie" maddesi , "Trkiye ve ran Yaknlamas" aka yer alyordu. Bu, 1920 yl iin, ok ileri ve hl-yal bir adm'dr. Dier taraftan K.M. Ahmad, Kurdish during the Fist World War nam eserinde Jengeli Hareketi'nin multi-ethnic mahiyetine hakl olarak iaret etmektedir; Kk Han'dan sonraki ikinci adam Halu Kurban olup bir Krt idi. Tabanda ok Krt kyl ve yukarda baka Krt ef vard; Doktor Ahmad, Birinci Sava srasnda hem Almanlar ve hem de Trkler'in Gilan blgesinde aktif olduunu da haber veriyor. Ahmad, Trk Ordusu'ndan Yarbay Hseyin Tebrizi'nin, bu blgede, Rusya'ya kar savatn da eklemektedir; Jengeliler ile birlikte demiyor, ama, yle anlyoruz.

162

Dier baka kaynaklardan da, Jengeli gerillalarn, Trk ve Alman subaylarn eittiklerini reniyoruz. Programlarnda, "ran ranllarn" ve "Toprak leyenin" maddeleri nemli bir yerdedir. "Fukaralar Yaasn" ve "ngilizlere lm" ile "Sonuna Kadar Sava" sloganlarn da buluyoruz. Dier yandan, Tahran'da ah'n sarayn, Rus Kosak Birlii savunuyordu ve Rza'nn ykseliinde ilk merdiven bu saray muhafzlarnn komutanl idi. Kk Han ise hem Ruslar ve hem de ngilizler ile lmne bir sava iin yeminlidir ve bu nedenle Kosak Birlii'nin lavn da programna koymutu. Byle bir programla, komnistlerle ibirlii yapmaktan ekinmedi ve Sovyetler, 1920 yaznda, Enzeli'ye kzl ordu birlikleri gndererek ran "Sovyet Cumhuriyeti" kurunca, buna da katld. Artk, hkmetiyle, zirvededir. Kk Han Hkmeti'ni Moskova, "Karde Hkmet" olarak karlad, 16 Haziran 1920 tarihli zvestia, Dou'daki bu yangn selamlyordu. 20 Haziran 1920 tarihli Krasnaya Gazyeta'da ise Sultan Galiev yazyordu, Kk Han'n yaptklarn, Dou iin, bir balang sayyor ve devrimci heyecan ile gzpek partizanlar kutluyordu; Galiyev, daha komnist olmalarn da istemektedir. Masalmzda bu da var, eksik kalmamasn istiyorum. Bundan sonraki gelimeleri yle zetleyebiliyorum. Bir, bizimkine yakn bir zamanda, ran, Moskova'ya eli gnderdi, Ekim Sonu-1920 tarihindedir. ki, bizimkine yakn bir tarihte, ubat Sonu-1921, Sovyet-ran Dostluk Antlamas imzaland. , Nisan Ay'nda, Sovyet Elisi Theodore Rothstein, Tahran'a geldi. Drt, 1921 Mays banda, Ankara'da Tokat Mebusu ve arkadalar mahkum edildiler, bu Yeil Ordu'nun lav ve Halk tirakiyun Frkas'nn yasaklanmas anlamna geliyordu. Yine ayn ayda, Sovyetler, nce Kk Han'a btn yardm kestiler ve 30 Mays 1921 tarihinde de, Kzl Ordu'yu ektiler. Bundan sonra da Albay Rza gitti ve Kk Han'n kafasn kesti; Gilan' zaptetmesi kolay olmutur. Digard et la, le Jangal avait ete definitivement vaincu en decembre 1921 apres la mort de Mirza Kuchuk Khan, yollu yazyor. Bundan da sonrasnn da kolay olduunu biliyoruz. Dzleyicileri dzlediler. Merdivendedirler.

163

MUSTAFA SUPH VE ENVER PAA

Manabendra Nah'n, sosyalist edebiyatta "Roy" olarak biliniyor, Roy'un, hlya ve d krklklar ile dolu ve hep heyecan veren hayalnn incelenmesinden, acaba, devrimci antiemperyalizm ile komnizm arasndaki yolun ok ksa olduu sonucuna varabiliyor muyuz; adnn sadece Lenin ile polemiklere hapsedilmesinden hep ac duydum. Millici bir felsefe ile balad, komnist oldu ve duramad, hmanizme kayd, orada kald; dolaysyla ne sa'ya ne de Musa'ya yaranabildi. Hi cemaat olmad ve belki de tm acunda, btn cemaatsizlere cemaat olma hevesinden bir trl kurtulamayan acizlerinden baka tetkik eden de kmad. Ne yapalm, yaplmayanlar yapmak trnden bir meslek edindim. Ne mthi gzlemleri var, Enver'i sevdiini anlyorum, ok yakkl olduunu ve kibar bir Franszca konutuunu not ediyordu. Harold Armstrong da benzer izlenimleri naklediyor, kim mi; Kut'ta esir den ngiliz subaylarndan, stanbul'a gelinceye kadar perian oluyor, kt bir revirde, Enver oray ziyaret ediyor; ufak-tefek, temiz ve yakkl buluyor, kendine byk gveni ve sonsuz cesareti var, bunlar yazyor. yle ki beeniyor, ama birden bana gelenlerin tek sorumlusunun karsndaki Enver olduunu akl ediveriyor, Enver'in gemi olsun dileklerine, esir Trkesi ile, "defol" cevabn veriyor, "eytan yzn grsn", bunu da eklediini okuyoruz. Enver mi, hi etkilenmiyor, Franszca olarak, kibar davranmad iin zntlerini ifade ediyor ve Harbiye Nezareti'ndeki hapishaneye naklini emrediyor. Bunun iltifat ve ltuf olduunu renmekte gecikmiyoruz, Bekir Aa'ya nakledilmektedir. Ama Roy, hi lutfkar ve sonraki itikat lsnde hmanist davranmyor, Enver'i Lenin'e Roy ihbar ediyor. Karar Lenin veriyor, lm, bu yoldandr. Kemalist hareket iin, neither a Pan-Islamist nor a Pan-Turanian tehisi, Roy'a aittir. Bu, bu masal iin icat ya da ithal ettiimiz niteleme ile "maksimalist deiller" demektir ki, dorudur. Minimalist bakn, pan-islamizme de pan-turanizme de ihtiyac yoktu; bunu grebildii iin kutlamamz yerindedir. Ayrca Roy, 1919 yln, Rusya htilali'nin en kt yl olarak deerlendiriyor; bu nedenle, her yerde ve evrede devrimci hareket ve yoldalar aryorlard.

164

Normaldir; bir yl sonra da aryorlar, fakat, bu kez, mutedil burjuva-devrimciler peinde kouyorlar. Souk Sava propagandistleri, Roy'a ihtiya duymadlar, o zamanda, pour l'Orient, Bennigsen vard, 1919 Trkiye'sini devrimci potansiyel ve zenginlik asndan, 1917 arlk Rusyas'na benzetmektedir. erde, 1919 ylnda, Trkiye ci-Kyl Sosyalist Partisi'nin kuruluundan sz ediyor, Spartakus'lardan etkilenmekle beraber Leninist ynelie sahip olduunu da eklemektedir. Darda, Kafkasya'da, savan balarnda esaretten bir komnist olarak kan Mustafa Suphi, esir yoldalarndan bir komnist parti ve bir kzl tugay kurma hazrlna balyor . Koz'min, 1922 ylndaki bir incelemesinde, turyetzkie spar-takovtz uastvovali, Trk spartakovyets'lerin Bak'de kurulan Trkiye Komnist Frkas'nda da yer aldklarn ve ikisinin, Mustafa Suphi ile birlikte boularak ldrldklerini kaydediyor; demek o zamanlarda, spartakovyets olmak nemlidir. Sk sk gr deitirdiinden kuku duymuyoruz, sadece "W" imzasyla yazan bir kaynak, "fils de Ali-Bey, Vali de Janina", bilgisini veriyor, Yanya Valisi'nin ve Samsun Belediye Bakan'nn kz Memnune'nin oludur, Paris'te niversite tahsili grmt. W'ye gre Merutiyet Devrimi'nden sonra, Paris'te, sk sk mevzi deitiren yal zengin ve apkn erif Paa ile Meveret-i Milli Partisi kuruyor; erifin Krt olduunu o zaman bilmiyoruz. erif de, yasak olmamasna ramen, kurtluunu sonradan aklayanlardandr. Suphi ok parti deitiriyor, ttihat ve Terakki'li de olmutur ve sonra da sert bir muhalif gryoruz; Sinop Kalebent'ine gnderilmesi bu nedenle idi. nl de olsa, Sinop Zndan'nda kalacak adam deil; Karadeniz'i ayor ve bir kez aabiliyor, ne yazk, bir defa aabiliyor ve ikinci kez, iradesi dnda aldnda bouyorlar, ilkinde, Rusya'da Bolevikler'e katlyor; ksa tercme-i hali ite budur. Bizi bundan sonras daha ok ilgilendiriyor. Geliyoruz. Mustafa Suphi, "iyi" bir komnist mi; sual gzel, ama, "iyi" komnist ne demek, bunu bildiimizden eminim deilim. Trkiye'de resmi "komnist" tarih, Suphi'yi gklere karmaktadr, Suphi Yolda' gn yedi katnn da stne koyuyorlar, buna seviniyoruz, bir byk komnistimizin olmasn iyi buluyoruz, ancak nedenlerini pek okuyamyoruz.

165

Kald ki mhim iler yapmasna frsat vermediler ve bodular. Bolevik Parti'ye ballk ise, Suphi hi bal olmamtr. Velidi Togan, sovyet gizli polisinin takibindeyken "Ben Bak'de Trkiyeli komnist Mustafa Suphi'nin evinde kaldm" yollu yazyor ki, bu Suphi'nin cesur olduunu da haber vermektedir. Roy, ihbar ediyor ve Suphi saklyor; "o komnist ise de Ruslarn ark siyasetini beenmiyordu"; bunu da Validov'tan reniyoruz. yi mi, bunu bilemem, bizim masalmzda Suphi ok yreklidir. Bizim masalmzda Suphi, iyi okumu, aydnda okumann snr olmadn bilen, hep arayan, hep mcadele eden iyi bir solcudur. Daha fazlasn syleyemiyorum, amma, bu zaten ok fazladr. Bir, kemalistlerin byk katks ile Azerbeycan sovyetize olunca Gence Azerileri kyam ettiler ve komnistler kanla bastrdlar. Suphi'nin Trkiye Komnist Partisi reisi olarak buna itiraz ettiini ve bir tetkik heyeti kurduunu biliyoruz. ki, Azerbeycan Komnist Partisi, Yeni Dnya'nn yaynlarn muhtemelen yanl ve tehlikeli bulmutu; Suphi, cevabi yazsnda, tenkidlere itibar etmediini bildirmitir. ncs, Dou Kurultay'nda kenardadr. Demek ki Sovyet Komnistleri tarafndan sevilmiyordu; Togan, Suphi'nin, bu ynde ikayetleri olduunu not ediyordu. nce anti-emperyalist, sonra Bolevik, Lenin ve Stalin'in polemiklerinde Validov, daha sonra anti-bolevik ve Trkiye'de Trk, kinci Sava srasnda, Turanclar Davas'nda Albay Trke ile birlikte tutuklu, mhim tarihilerimizden Zeki Velidi Togan, hatratnda, bazen evinde dese de, "Sovyetler, benim bir Komnist Parti Merkezi'ne yerleeceimi hi zannetmediklerinden, buras benim iin salam bir kale idi" haberine bakacak olursak, Parti merkez binasnda saklanyordu. Muhtemelen ayn zamanda Suphi'nin eviydi ve Suphi, arananlar parti merkezinde misafir ediyordu ve bakalar da vard; her halde bilmeseler de sezmi olmalar ihtimal dahilindedir, Sovyetler'in, Suphi'yi deil de, Trkler'den bazlarn has komnist saydklarn karabiliyoruz. Mustafa Suphi'yi de "millici komnist" tasnif edebiliyoruz.

166

Bunlarn ou ya millicilikle ya da komnizmde kalmadlar; Suphi ise hayatta kalamad, ac duyuyoruz. Mustafa Suphi gelirken Ali Fuad, Moskova sefiri olarak, gidiyordu; kt fal, diyebiliriz. Kim gnderiyordu; daha sonra baz komnistlerin, erif Manatof misali, "gitme dedim" sz ya da imalarn biliyoruz, reddedemeyiz, ancak ciddi seferine ciddi bir engelleme olduunu sylemek zordur. Lenin'in "ocukluk Hastal", Lenin'in baknda, Nisan Tezleri'nden sonra ve ters ynde bir dn ifade ediyordu, "Nisan Tezleri" sola ve "ocukluk Hastal" saa keskin virajlardr; artk bir yl nce itilenler imdi ekiliyordu ve lml solcular ile mutedil burjuva-demokratlar itibarl idiler. "Cordone Sanitaire" dediler, "tampon Devlet" daha aklaycdr, Moskova da, sovyetize edilen Kafkasya'nn tesinde, Moskova'ya hayrhah ve o zamann emperyalizmi olan Byk Britanya ile sorunlu devletler aryordu. Mustafa Suphi'nin deerinin indii bir zamandr. Peki Mustafa Suphi Vaka'ndan ne reniyoruz, kssadan hangi hisse'yi karmak durumundayz, Kazm Paa Hazretleri'nin de yaman bir hudut muhafz olduunu ayanbeyan gryoruz; Mustafa Suphi'nin gelii ve lkeye girii konusunda derhal mteyakkz olmutur. Ankara'ya,tard edilmesi gereini ve Kafkasyallara da, daha nce Hrriyet ve tilaf mensubu olduuna binaen sadece ngilizler'in adam olarak lkeye girmek istediini duyurmakta hi vakit kaybetmedii kesindir. Mustafa Kemal Paa ise, nce daha dikkatli kelam ederken, sonunda, "idaresiz ve milliyetsiz bir adamdr" hkmnde karar klmt; tehlikeli ve zararl olduunda ittifak ettiler. imdi burada resmi "komnist" tarih'in bir mhim meselesini ele almak istiyorum, bu ok zalim operasyon nedeniyle, failleri mesul tutma temayln biliyoruz, amma bunu ciddiye alanlar azdr. Bu aldktan sonra kim karar verdi, Kazm Paa m Kemal Paa m sorusu ortaya kyor; mfrit kemalist komnistler, ksm- azami-i "kemalist komnist" idiler ve bazlar mfrit oldular, bu deerli aydnlarn boulmasnn sorumluluunu, hep, Kazm Paa'nn omzuna koydular. ok doru ve ok yanltr. Mcadelenin ilk etaplarnda, btn fikirler, Kazn Paa'dan kyordu ve Kemal Paa da, Kazm Paa'nn sznden kmyordu.

167

Peki Kazm Pasa, ayr bir yol mu tutturuyordu; kesinlikle yanl, bu aamada Kazm Faa, Mustafa Kemal Paa'dan ok ileri "kemalist" idi. Daha sonra ayn yerde smet Paa'y buluyoruz; motor smet Paa'dr ve Kemal Paa, smet Paa'nn programnn dnda kalmaktan hep ekinmitir. te bu ileri etaplarda ise, smet Paa, Mustafa Kemal Paa'dan daha gelimi bir "kemalist" kisvesiyle temayz ediyordu. Hepsi birdirler. Gzel, peki, bir mukayese imkan var m; birlikte ele alndnda, Mustafa Kemal, Kazm Karabekir ve smet nn arasnda, en az kemalist olan, Mustafa Kemal Paa'dr. Adn veren'dir. yleyse, burada son suale geliyoruz, neden byle uzun ve dolambal bir lm setiler; cevab hayli basittir. Moskova'nn ok dee verdiini ve dolaysyla kt tepki gstereceini tahmin ediyorlard; yanldlar. Moskova'nn tepkisi, lmlerini, Trk-Sovyet ve ngiliz-Sovyet antlamalarnn imzalanmasna kadar saklamakla snrl kald ve yanmadan unuttular. Frenkler'in sz ile Ankara, Moskava'nm bir kestanesini da ateten almt; elleri yanmad. Tampon lolamyordu; 1922 ylna hazrlanyoruz. Dzleyiciler dzlendiler. Sovyetizmin ilk oportnizmi oldu. Ac'dr. Kk Han, hemen arkasndadr. Gazi Muhammed'e gelinceye kadar arada yllar var. Kurban oldular. Castro, Darwin'i artan bir tr kt, yer stnde kalma kabiliyeti mstesna'dr. Gz kr eden tuzaklarda, sezgilerini k ve trnaklarn ilingir yapt, kulaklar radardr, hep yaamda kald. Hep oportnizmin panzehiridir ve Castro'yu grdke, yaamay reniyoruz, yaam seviyoruz, nk yaam-gc datmaktadr. Suphi, komnistti ve ayn zamanda millicidir. Enver, millicidir ve komnist olmad. Amma kurtarc olan hibir areye dmanlk yapmad. Belki de Balkan yenilgisiyledir, daha da klme tehdidini tehis ediyordu; iinden "yaamak, bymektedir" diyordu. Dememi olabilir, ben duyuyorum. Atalar, Dou'dan Bat'ya yayldlar. Enver'e, Bat'dan Dou'ya kaymak dyordu ve bunu grmek de marifet'dir.

168

Peki, anti-emperyalizm nedir, k grmek ve kn en nemli nedenini dta aramaktr. Anti-emperyalizm, kertene dmanlk olup, komnizm'e dostluktur. Devrimci anti-emperyalizm, komnizm'den zarar gelmeyeceine inanmaktr. Bunun iin Moskova'ya gitti ve bir tesadf, misafirhaneleri, Roy ile komu dt. Ama ne yazk, kimseler duymad, Roy'un Enver ile ilgili hikayelerini, acizlerinden baka kimsenin okumam olmas ise ok acdr. imizi yakyor. Yenilgiyi hi bilemedi, Roy'un da bunu grmesi beni yine artyor, "Enver Pasha still only conspiring, building castle in the air"; bu tespit de Roy'undur. Belki de Roy'a bir zaafm var, nk daha fazlasn, harp-esiri Armstrong da gryor ve stelik grd zaman da, "yzn eytan grsn" diye barmaktan da geri kalmyor. "Devaml abalamak gc var ki bu Dou'da pek yoktur" diyordu; he had that element of drive and energy that the Turks as a rule lacks, enerji doluydu ve insanlar devaml harekete geiriyordu, i becerme ve kampanya rgtleme kabiliyeti ok yksekti, demek ki hep motordu ve Trkler, bu kabiliyetten yoksundurlar. Enver, hep sefer yapan adamdr. Ne kastediyorum, ne demek "yenilgiyi bilmemek", ben de yenilgiyi bir trl renemediim iin, yenilgiyi bilmeyenleri hemen anlayabiliyorum. Gya yenilmi, bu gnler iin kurduu Tekilat- Mahsusa'y, Albay Hsamettin'e emanet ediyor, Dersaadet'i terk etmek zeredir, "ben imdi huzur-u kalb ile stanbul'dan ayrlyorum, Harb'in son yllarnda Krm'da

kurduumuz slam Cumhuriyeti ve onun deerli Reisi Seyyid Cafer Bey'e de talimat gnderdim", konumaya byle balamt. Kk Han'a da talimat gnderdiini hatrlyoruz. "Tekilat- Mahsusa'y hemen lavedeceksiniz, fakat hakikatte bu tekilat asla ortadan kalkmayacaktr", szlerini byle srdrmt. "Hsameddin Bey, size ok itimadm var, Tekilat- Mahsusa'nn bundan sonraki ismi, 'Umum Alem-i slam htilal Tekilat' olacaktr", asl emir budur. yle grnyor, yenilgiden haberi yok, lkesini terk
etmek zorunda kalyor, hala, geni bir blgede ihtilaller yapmak zere direktifler vermektedir. Yenilgiyi bilmemekten, bunu kast ediyorum. Baz insanlarmzn mitsiz olma organlar eksiktir. Biliyorum. Kurtulu Hareketi, en son zmlemede, Tekilat- Mahsusa'nn bir hizmet ve baars olmutur.

169

ttihatlar'a bir dmanlk var myd, balarda liderlik kaygs olabilir, sonra uzlama gereidir; Alem-i slam'da ihtilal tekilatlar kurmak, her yerde, emperyalizm ve mahhas olarak da Byk Britanya ile savamak anlamndadr. Halbuki hem savamak ve hem anlamak mmkn deildir ve her kim, Londra ile anlamay planlyorsa, ttihatlar'la savamak zorundadr. Demek ki, Lenin'in Enver ile ii bitince, Enver lmek zeredir. Halkta bir dmanlk var myd, neden olsun, halkn igalcilere ciddi bir itiraz yoktu. Bir avu aydn, zmir'in igalinden ok igale kar hibir mukavemet olmamas yakyordu; Kazm Karabekir Paa'nn evrak yeterli delildir. Bu tevekkl karsnda, evraknn her sayfasndan, gz ya fkrmaktadr; bizim yllardr naklettiimiz masalda, en sahih olan, "ilk kurun" lafnn ok sonradan uydurulmu brani bir masal olduudur. imdi, sabetayistlerimizin mezarl olan stanbul'da Blbl Deresi'nde yatan Hasan Tahsin nam Osman Nevres'in, igalcilere kurun skt masal, braniyet'in, Kurtulu Sava'na el koyma teebbsdr ve hep bozuyorum. Bu tr brani hikayeler bir yana, direnmeyen bir halkn, ttihat ve Terakki dmanl olmasn mantkl bulamayz. Mcadele, Ermeniler'in youn ve zengin olduklar yerlerde balad. galci ordularla ve askerler olarak geldiler. Tahrik byktr. Drtyol, ok zengin bir Ermeni beldesidir. Kurunlar orada buluyoruz. Harp esiri Harold Armstrong, Kut'tan kp, Anadolu'nun iinden ok zaman yryerek ve pek ok yerde bekleyerek, stanbul'a kadar gtrlmt; mahedeleri ne kadar zengindir; resmi tarih, zengin kaynaklara dmandr. Bir tanesi, samimi ancak biz Trkler iin utan verici olmaldr, "during these years of captivity we held a moral superiority over Turk" diyordu; esir alan Trkler, ama Trkler, yaptklar her ii esirlere beendirmek istiyorlar, yksek sayg gsteriyorlar ve takdir edilmek istiyorlard, buna "aalk kompleksi" diyoruz. Bizans' zaptettikleri zaman da yle olmutu, nakletmitim, biz hep yendiklerimizden alak olduumuzu dndk. Zamanla dncemiz iddetlendi, bizde kimlik olmutur, tekrarlyorum.

170

Ama harp esiri Armstrong, Trk halknn dayankllna hayran kalm. kollarnn birisini yastk yapp hep toprakta uyuyorlar. Hi sava istemiyorlar ve hep savatan kayorlar. Ankara'y dehet verici yayyor, ehrin yars yanm, Pazar yeri, "full of triangles", daraalar ile doluydu, haydutlar ve askerlikten kaanlar asyorlar; Medine Kahraman Fahreddin Paa da, "firarileri asma kararn ben vereceim", diyordu. Osmanl'nn son zamanlarnda bizde savalar, savatan kama zanaat olmutur. yleyse, bu kadar sava kakn bir halktan, ttihat ve Terakki dmanl bekleyemeyiz. lm her yere ve halka sinmi, uzun yllardr savayorlar ve artk Enver Paa ile Alman tayfasna lanet yadryorlar, they cursed Enver Pasha and German crew, ancak bunu bir ttihat ve Terakki ya da Enver dmanl sayamayz, nk bu srada yenilgi ok uzaktadr, zafer yakndadr ve bu aslnda, savaa lanettir. Halkn Enver'e bakna gelince, General Harbord'un raporu bu adan da deerlidir ve resmi tarihi nakzettii iin hep karanlkta braklmaktadr; General Harbord, this man is in Turkish eyes a heroic figure, Enver'in, Trkler'in gznde bir kahraman olduunu not etmektedir. Sivas Kongresi ile tamamlanan mahedelere dayal Harbord Raporu, 1919 ylnda, Amerika'ya dnerken gemide kaleme alnmt; demek ki Enver imaj deimemektedir. Sava kakn, ancak sava Enver'e hayran bir halktr. Enver ile ttihat ve Terakki'yi birbirinden ayramyoruz ve ayrmyoruz. Kemalistlere gelince, dmanlk ok sonradr ve bu masal'da anlattm kanlmazlklarn sonucunda kyordu. Minimal bir Trkiye tutulunca, husumet zorunludur; o halde aradaki sava, iki yolun sava idi. Bunu saklayp ve bir kiisel ekimeye indirmek, bir falsifikasyon olup, resmi tarihte var. Resmi tarihi cerh, halk diriltme savadr. Masalmz ile yapyoruz. Kurtulu savamzda halk dirilmi ve resmi tarihle indirilmitir. Halksz iktidarlarda halk dizlerinin zerine indirmek, "kertmek" demek istiyorum. Bu, mutlak k, yoludur. Devamla, Murat Bardak, Yarbay Mustafa Kemal'in, Sofya'dan Cemal Paa'ya yazd bir mektubu yaynlad, nemlidir. Mustafa Kemal Bey, stanbul'da veya Sofya'da anlayamadmz nedenlerle ve llerle, ok pahal ve atafatl otellerde kalmakta, paraya ihtiyac olmakla, istemektedir. 171

Mektupta bir paragraf udur; "bugn ordunun basma geirdiiniz gen arkadamzdan

Dorusu bu mektubun bu ksmnn ve tmnn okunmasndan, Corinne'e izafe edilen kehaneti hissedemiyoruz ve Enver'e bir sevgisizlik ve ttihat ve Terakki'ye bir itiraz karamyoruz. Mektup, byk bir mesafe telkin ediyor, yksee bakmaktadr, bunun tesinde, sitayikar ve saygldr. Rekabet hikayesi ok sonrann icad idi. Bir ihtiyacn verimidir. Masalmz bunun zerinedir. E. H. Carr, Enver'in yaamn "melodram" olarak niteliyor; belki trajedi'dir. Enver kanlmaz sondan kaamamaktadr. Kardei, Baku Fatihi Nuri Paa veya Amcas Kut Kahraman Halil Paa, kaabildiler; glenmi Mustafa Kemal, Trkiye'de her trl deerli eylemlilii yasaklaynca bir kede yaamaya raz oldular. Kuuba Eref de yasakldr ve bir parentez ile, Cumhuriyet'n bandan itibaren uygulad bu yasaklama teoremini daha nce grememem, byk hatam'dr. Kabiliyetler ve inisiyatif sahipleri ve dolaysyla byme tutkunlar, yasaklandlar ve kapatldlar; bu mu, kn dinamiklerini barndrmak demektir. Fakat Kahraman- Hrriyet iin bu yol kapaldr; kendi kendisine kapatyor; insann kendi iinde kendinden gelen bir zor yoksa, trajediyi kuramyoruz. nk ileri ok esnek ve uyumlu insanlar, trajedi dndadrlar. k nceden ve zamannda gremedim. Ac veriyor. Bir, artk Avrupa kapaldr, Sait Halim, Talat'n bana gelenler var ve Cemal Paa'y ark'ta vurdular. Yapacaklar var ve lmek istememektedir. ki, Mustafa Kemal, Kk Trkiye'de bir iftlikte yaamasna dahi kap amamaktadr. Bir tmen ile gelmesi ise akl ddr; eline jilet dahi verilmesi byk tehlikedir. imdiki "ufo" masallarnn benzerleri o zaman da oluyordu ve bazen Enver'in Trkiye'ye girmek zere harekete getii haberleri kyordu; telgrafhaneler ilemekte ve Kazm Paa, tm snra asker dizdirmektedir.

(Enver Paa'y kastediyor, Bardak'nn aklamas), hakikaten, buyurduunuz gibi, ok eyler bekleyebiliriz; artk zat- alileri de hkmetin bana geerek yalnz ordunun deil, memleketin her bakmdan muhta olduu faydal faaliyet ve ciddiyet sahasn aarsnz."

172

Tatl tatl mektuplar tanzim etti, Kemal Paa'ya, "Kardeim Efendim " dedi, Halil Paa'ya "Amca" diyordu, amcasdr, ikna etmesini bekliyordu, ama hibir kapy aamad. Ankara, Mustafa Suphi'yi, Enver'i ve hi birisini istemiyordu; ok katdr. Sadece dardan m, Dersaadet'ten veya Malta'dan da gelecekleri kaplar kapatyordu; engelleneneyenler, erken tasfiye edildiler. Dar kadrolu mcadeleyi setiler. htilal meydanlan, Nuh'un Gemisi'ne benzerler. Ankara, minimalisttir. Alternatifleri yok etme ve dolaysyla "srekli tasfiye" ileyen yasa'dr. Ama bu masal'dr ve inanmamak esas'tr. Masalma inanlmamasn salk veriyorum. Peki, Trkistan; bir lm kaps idi. Evvela, ora halklar, Sovyetler'e kar savayorlard ve Enver, hala, Sovyet dostluunu savunuyordu. Trkiler, Byk Britanya'ya dayanmak istiyorlard ve Bagirov, "Enver Paa, bu dnemde Trkistan'da Cengiz Han mparatorluu tipinde bir Orta Asya mparatorluu kurma ve ngilizler'e Arabistan'daki kum llerini verme planlar kuruyordu", demektedir, Enver, ngilizler'e lmne sava halindeydi. Salisen, Trkiler'in ufku kyleriyle snrldr ve Enver, buradan, Anadolu ve stanbul'a kmak istiyordu. Trkistan'a karken, Enver, umut ve heyecan ile lmne komaktadr. Her halde bu tr insanlar, ocuklar kadar saftrlar, Enver ve Cemal, Roy'un Hintli ve eski bir millici olduuna bakp, "karde" sandlar ve kafalarnda ne varsa, Roy'a anlattlar. Enver, Asya'ya bir kyam iin yola kacan Roy'a anlatrken, cellatlarna haber verdiini bilmiyordu. Kim bilir, belki de bilmektedir. Roy, Enver iin, "the dangerous Trk" diyordu ve nce bu tehlikeli Trk', Dou Trkistan'da bir mslman devlet kurmaktan vazgeirmeye almt. Sonra, I reported the talk to Chicherin, sonra ierin'e rapor etmiti, Karakhan was also present, Karahan da yanndayd. Sonra Lenin'e, next day I saw Lenin, anlatt. Lenin'in can skld, ancak hemen el koymak istemedi, sanki Mustafa Suphi'nin lm senaryosu tekrar ediliyordu, Moskova'da bitirmek yakk almazd,"let the chap go", braknz gitsin, diyordu ve with the illsion that he was deceiving his hosts, ev sahiplerini aldattn dnmeye devam etmesi iyi olur, bu da Lenin'in direktifi idi.

173

Bildiklerini, Enver'e hissettirme-mee karar verdiler. Bundan sonra m, pratikler stad Lenin'in tedbirleri var; Enver, Trkistan'a varmadan, tedbirler tamamlanyor ve kuvvetler takviye ediliyor, tuzak hazrdr. lm, Enver'i beklemektedir. Enver'in lmn, kimseler duymadlar. Artk, "4 Austos", resmi lm tarihi kabul edilmektedir. Bundan yirmi iki gn sonra, Byk Taarruz balamaktadr. Demek ki yirmi iki ylnda, Enver'in lmnden yirmi iki gn sonra, byk-taarruz ettik. Bunu ve sonucunu hep biliyoruz. Sevincimiz tamdr ve kurtuluumuz artk bizimdir. Peki neden, balarken, "ilk hedefiniz Akdeniz'dir" dedik; bir corafi yanllk sayamayz. Yoksa asl zor olan hedefe, Akdeniz'de, skenderun Krfezi'ne mi, dnecektik; bilemiyoruz, sadece ok silik iaretlere sahibiz. nce yle dnm olsak da, daha sonra temkinli davranp, gitmedik; belki de hi akl etmedik, sadece fikir yrtyorum. nk masal dnyasndayz.

MANDA VE TAMPON
Biz hepimiz mandacyz. zmir'in igalinden gn sonra, 18 Mays 1919 tarihinde, stanbul'dan, Amerikan komiseri, Washington'daki Dileri Bakanl'na bir rapor ekiyor ve bir gn sonras iin, Darlfnun genliinin bir miting dzenlediini haber vermekle, "onlar aka Amerikan mandasndan yana" diyordu, sokaktaki insan, genlik ve sekinler, hep manda peindeler. Ayn yln sonuna doru Sivas Kongresi, ittifakla, manda karar verdi ve manda ardlar. O tarihte bata Mustafa Kemal Paa Hazretleri, adm bildiimiz herkes, manda istiyordu. Henz "manda" kt saylmyordu, o zamanlardaydk ve sonra mahiyeti anlalnca ya da bir ksm dierlerini ktlemek ihtiyacn duyunca, "seni mandac, seni" dediler; manday ve birbirini ktlediler, yaptlar, bunu yakk bulmamakla birlikle, nemli saymyorum.

174

ok yeni idi ve belki icat edenler dahil ne olduunu bilmiyordu; rink her milletin bir devlete sahip olmas ilkesi ok kkrtc olmu-tr. Lenin bunu ortaya atm ve Wilson geride kalmak istememitir. Ancak sava bitince de bu vaadin, hegemonik devletler asndan yerine getirilemez bir laf olduu anlalmtr; ne olacak, "hem vermek ve hem vermemek" byle bir yol aranmt, manda, General Smuts'n icad'dr. Kat zerinde topraklar sahiplerine veriliyordu ve amma, slah etmek ve kalkndrmak bahanesiyle, mandater'de kalyordu, ho bir icat olduunu kabul ediyorum. Daha ok yer alt kaynaklar asndan zengin Osmanl mlk iin tanzim edildi; ortada bir "egyptization" modeli var, Rusa egiptatzia, grne baklrsa, Osmanl hakimiyetinde idi ve hatta bir de "hidiv" vard, "vekil" demektir. Ama Msr', ark'n en uzak noktas anlamna gelmektedir, Londra ynetiyor, buradan sava yapyor ve hatta, Osmanl Devleti'ne Sina'y terk etmesi iin ltimatom da veriyordu. Gney Afrikal Smuts'n, egyptization modelinden yararlanm olmasn dnebiliyorum. Osmanl m, iki yz yldr hep yeniliyordu ve yenile yenile kendilerine gvenini yitirdiler; Amerikallar'm gelip "Big Brother" olarak yol gstermesinden sadece sevin duyuyorlard, Amerika'y da bilmedikleri kesindir. Bilenler ise "ok iyi biliriz" diyorlard; sadece Amerikan mandas istemeleri de bu nedenledir, baka mandateri istemediler. Demek ki, sekinler pek de tam bamszlk olamadlar. Bir kk nokta daha var, Mustafa Kemal bata hepimizin manda davetisi olduumuz zamanda, aslnda yalnzca kendi kendimize "gelin-gvey" oluyorduk. Kimse bize manda olmay bile layk grmyordu; nitekim, Sevr'de veya baka bir kaytta, bize manda teklifi grlmemektedir. Mesele, Ermenistan'dan kmaktadr ve dorusu, bu ilk Hristiyan kavmin, Birinci Dnya sava soncunda unutulmas ok ayan dikkattir. Bu zamanda, Kk Ermenistan'a, skenderun, Adana, Antep ve evresine deniyordu, Franszlar asker kardlar; amma 1878 Berlin Konvansiyonu'na kadar "Ermenistan" tabir edilen yerler unutuldular. 175

nanan bir hristiyan olan Bakan Wilson, bu unutkanln telafi etmek istiyordu, buradayz. lk banda, Wilson'un, Ermenistan'a mandater olmay kabul ettii kesindir ve Hoover'e mandater-valilik nerildiini de biliyoruz. General Harbord bakanlndaki heyet, ki General Moseley de var, Kazm Paa ise generalleri olarak gsteriyor, bu maksatla geldiler. Niha-i karar, raporlarna gre verilecekti; Harbord-Moseley ok yaman teknisyenler ktlar ve bozdular. Kazm Paa'nn evrak- metrukesi arasnda yer alan, "General Harbord Cenaplarnn Riyasetindeki Amerika Heyet-i Muhteremesi istikbal program" harika'dr, masalmz pek elenceli fasl telakki ediyorum. Bu programda, stanbul Kapsnda karlamadan sonra Paa'nn ay ziyafeti verdiini ve bu esnada grbzlerin ark syleyip, mzka aldklar ve bir de idman yaptklarn reniyoruz. Akam yemeinde, zabitler, piyano, keman ve fltten ibaret bir ahenk vermiler ki "byk takdir celp" ettiini de okuyoruz. Ben de takdir ediyorum, Erzurum'da subaylarmzn piyano, keman ve flt eksik grnmyor, 1919 sonbaharndaydk, bugn inanamyoruz, "ahenk", konser ve "grbz", ehit yavrusu, yerine gemektedir; bunlar var ama, "pehlivan greleri" de eksik edilmemektedir. Hep birlikte eleniyoruz. Peki istememize ramen manda'y neden getirmediler; mandann gelmemesini hibir zaman kendimizde arayanlayz, Mustafa Kemal Paa Hazretleri dahil, hepimiz, byle bir vn'ten yoksunuz. Neden, bu mkemmel tarih-raporundadr ve noktada zetleyebiliyorum. Bir, Trkler, blgede, devlet kabiliyetine sahip tek kavimdir ve Trkler'in kaderi izilmeden manda ok riskli saylmaktadr. ki, tek bana Ermenistan iin bir manda ok zor grnmektedir ve mutlaka Trkiye'yi de iine almak gereklidir. , mutlaka asker de getirmek icap etmektedir. Bu artlar, manda projesini dinamitlemektedir, vn artlardadr ve manda'szl, Kemal Paa Hazretleri'ne deil General Harbord'a borluyuz. Kazm Paa Hazretleri, General Harbord'un askeri birlik ihtiyacn kendisine atn ve fikrini sorduunu doruluyor ve ayrca raporda da notu var. Harbord, bizi slah iin getirecekleri sermayeyi koruma ihtiyacndan sz ediyor.

176

Amerika ise o tarihte, Ortadou'ya asker karmaya pek istekli grnmyor; bylece manda'y kapatyoruz. Demek ki bizim masalmzda "manda" miniskl bir meseledir ve kolaylkla atabiliyoruz. Ne manda kahramanlarmz ve ne de manda hainlerimiz var. Demek ki "gizli tarih" ile resmi tarih, ehem ile mhim olan birbirinden tefrik ederken de birbirinden ayr dmektedir; resmi tarih bir tr "din" olduu iin bir manda sava icat etmektedir ve ancak, Bekir Sami meselesini tmden ihmal etmektedir. Bekir Sami, Londra'dan ok baarl dnmt, hem heyet-i temsiliye azas ve hem de Ankara'nn ilk Hariciye Vekili idi; 1921 balarnda Bat Avrupa'ya gitti ve byk basanlara, bozuk Trke ile, "imza att", dnd. Baarlardan birisi, hem talya ve hem Fransa ile antlamalar imzalayarak, her ikisini de muhasm olmaktan kard ve dost yapt. Her ikisi de bundan byle Trkiye'nin dostu oldular ve zellikle galip taraf karargahndaki gelimelerden srekli olarak Ankara'y haberdar ettiler. Uluslararas mnazaralarda Trkiye'nin yanndalar. Bekir Sami, Tevfik Rt'den ok millicidir ve derhal tasfiye edilmitir. Bu masalmzn ackl fasl olup ihmal ettiimiz atmz icra ediyoruz. kincisi, Ankara'dan Hariciye Vekili Bekir Sami, Londra ile beklenmedik bir anlama daha imzalyordu; iki taraf esir mbadelesinde anlatlar. Bu, ngiliz esirleri verip, Malta tutsaklarn almak, anlamna geliyordu; mthi bir baardr, bugn daha ok yle grebiliyoruz. Esir mbadelesi, masalmzda, manda savana gre ok daha nemlidir. Ancak daha mhim olan bir nokta var, Bekir Sami, bu "Kunduh" ve dier Bekir Sami, "Gnsav" o da tasfiyeye uramt ve her ikisi de Kafkasya halkndan geliyorlar, neden bu kadar erken saf d edildi; hi sorulmam bu soruyu da ortaya koyuyoruz. yle de syleyebiliriz, her adm baarsz bir Tevfik Rt, yllarca dileri bakan kald; yoksa baarl olan tasfiye etmeye ok erken mi baladk, hayr, cevabn aramyorum.

177

Masal anlatyorum ve yleyse soruyorum. Peki ngilizler, "azl" ttihatlar ve bu katlar erken bir zamanda, serbest brakrken Ankara'ya baz sorunlar kararak, Ankara'y terbiye etmeyi mi planlad; soru olarak kalmas isabetlidir. Amma bu erken tahliyeden Kemal Paa Hazretleri'nin, hi memnun olmadn daha sonraki gelimeler gsteriyordu ve ben de masalmzda habire gstermi bulunuyorum. Bekir Sami'nin yapt bir i daha var, Lloyd George ile tampon meselesini de grt ve tampon meselesi ise ol tarihte Londra'nn en nemli meselesi idi. Bekir Sami, ngilizler'e, Sovyetler'e kar, Kafkasya'y bir tampon blge yapmay neriyordu; Kunduh, erkez kavmin-dendir. Bu nedenle mi tasfiye edildi; sylemek zor'dur ve syleyemiyoruz. Zorluk uradan geliyor, Londra da Kafkasya'y tampon olarak dnmt, ama, bu bir-iki yl nceydi, ayn tarihlerde Rawlison'un ayn neriyi, Erzurum'da Kazm Paa'ya da ilettiini biliyoruz. Ancak Londra, daha ok istihbarat-romanc John Buchan'n raporlarna dayanarak, Kafkasya'y hibir ekilde tutamayacana karar vermiti; o halde, Bekir Sami'nin skartaya kartlm bir kart yeniden oynamaya kalktn gryoruz. Derler. Byk devlet mi, byk ve uzun sava yapan devlet'tir. Byk sava m, hem nnde ve hem sonunda, hep tampon meselesi olan savatr. Byk Britanya m, nce spanya'y durdurdu ve sonra Fransa'nn ark'a yaylmasn engellemeye kalkt, Napolyon Msr'dan ricat etmeye mecbur kald ve daha sonra da en nemli sorunu, Rusya'nn G-ney'e iniine srekli barajlar rmek idi. stelik Birinci Sava'tan hemen nce, Mezopotamya'ya sarkmak isteyen bir baka byk devlet kmt; Rusya ile mttefik olmas bu sorunu zmyordu ve bir de Almanya iin tamponlar gerekiyordu. Kald ki 1917 sonunda, Londra'nn dostu Rusya, tekrar hasm olmutu; tampon meselesi var. Kk Han'n Moskova iin ne deeri varsa, Elenler'in, Londra iin yeri, ayn olmutur. Tamponlar ina edilirken, destekler ekilmi, bir yl arayla, nce Kilekler ve sonra Yunaniler dmlerdir. Londrann Elenlerin altndan desteklerini ekmeye balamalarnn tarihi ise, 1921 Austos ay olarak tespit ediyoruz.

178

Sevr'den bir yl sonra, Enver'in dnden bir yl ncedir; masal ya yeni tarihler yazyorum. Lloyd George, Truman ve Bush'u birbirine balayan bir izgi grebiliyorum. Toynbee'mn tasviri ile byk hrszdr, nk hrsz ortaklarndan almay seviyordu, Picot-Sykes Mutabakat'm ilemez sayd ve Fransa'ya ayrlm Mezopotamya'ya yerleme karar alyordu. Ayrca, Dyarbekir Blgesi'ni grd; buray Musul'a balamay hi uygun bulmad ve tam tersine, ngiltere'nin Musul'u ile kurulmakta olan Trkiye arasnda bir tampon ilevi yklyordu. En fazla, Diyarbekir ve evresini yeni ve daha zayf balarla, bir "Msr" olarak tutmak istiyordu. Dolaysyla, eyh Sait syan, bu tutua aykr dyordu, o srada Lloyd George babakanlktan ayrlm olsa da, Londra'nn kaygyla izlediini biliyoruz. Demek ki masalmzda byk aklklar var. John Buchan' andm, Lloyd George'm emperyalist brokratlarndand, roman da yazyordu ve ou Trkiye zerinedir, 1916 ylma ait ' olan Greenmantle, "Yeil Hrka", romannn ok etkili olduunu karyoruz. Btn Dou'yu, alev alev yanmak iin, bir kibrit bekleyen kuru otlardan ibaret tasvir ediyordu; devrimci ve Londra kaybetmeye mahkumdur, Londra'nn Dou'dan ve ttihat Terakki'den ok korktuu zamandadr. Ayrca Buchan, baka nedenlerle de, politika belirlenmesinde nemli roller oynuyordu, ok ksaca not etmek zorundaym. Lloyd George'un yakn evresinden Buchan, "Yeil Hrka" romannda, Jn Trk iktidarn tamamyla bir Yahudi ynetimi olarak gsteriyordu; ellerindedir, bu nazariyede de, yalnz olmadn biliyoruz. mparatorluk'un stanbul sefiri de, Londra'ya benzer raporlar gndermektedir ve Mark Sykes ise bir anti-semit idi, yalnz, son Petrograd ziyaretinde Yahudiler'in gcn grm ve armt. Bu brokratlar, yeni politikalara zorladlar ve Mark Sykes da, Filistin'de Yahudi ylmas taraftarlarna dnyordu, bu parlak kafal ngiliz'in sk sk dndn de ekleyebiliyoruz. Son Rusya gezisinde, anti-semitik reflekslerini yenerek, Filistin'e Yahudi yma fikrine dnse de, Sykes, ilk mhim Osmanl tarihi iddiasyla telif ettii , "Halifenin Son Terekesi" nam 1915 tarihli eserinde, Jn Trk iktidar iin,"zionism was backed because it was bad cosmopolitanism and fnance" ifadesine yer veriyordu; Sykes, yeni iktidar siyonist taraftar damgalarken yanl ve eksik gerekeler buluyordu, yanltr. 179

Tarihimizde meum bir yere sahip ba tercman Fitzmaurice ise iktidarn yaps zerinde duruyor ve Young Trk movement fifty per-cent crypto-jew and ninety five percent Freemason, tespitini yapyordu; yars kripto-yahudi ve hemen hemen tamam ise masondur. Kukusuz, burada, Fitzmaurice'in "gizli- yahudi" sznden sadece sabetayistleri anlamyoruz, sabetayist olmayp da mslman grnmeyi tercih edenler hala varlar; Fitzmaurice, Londra'da da gl idi. Trkiye'yi ok iyi biliyor ve sefareti ynetiyordu; amma mthi ba tercman'n rakamlar ve oranlar her zaman tartmaya aktr. Brakyorum. Hep "Balfour Deklarasyonu" diyoruz, o demde, Babakan, Lloyd George idi ve bir ta ile iki ku vurmay planlyordu. Londra, Trkler karsnda aciz kalmt, anakkale'yi geemediler ve daha da acs, Kut-ul Amara'da ilerinde birisi de general olmak zere bir birlii Trkler'e esir verdiler; ngilizler iin utan vericidir, yakn tarihte benzerini yaadklarn sanmyorum. imdi Lloyd George, ok ksa zaman iinde mandater olaca Filistin'de, srael oullarna bir "ev" vaad emekle, Yahudiler'in ttihat ve Terakki iktidarna desteini sndrebileceini hesaplyordu. Demek ki Balfour Deklerasyonu, esasta, ttihat ve Terakki'nin ayann altndaki topra kaydrmak iin bulunmutu. kincisi, Kayzer, yirminci yz yln balarnda, siyonizmin koruyucusu rolndeydi, Hitler'e bakp yanlmamay ve Hitler'de bir tepki grmeyi de neriyorum, Almanya siyonist politika izleyen tek byk devletti ve Londra, Almanya'nn elinden bu silah da almak istiyordu. Mthi bir volte-face ile kar karyayz. Yirminci yz yln banda, siyonizmin savunucu Almanya ve en gl olduu yer ise Trkiye'dir. O tarihte srael mi, ou, Rusya'dan ve Polonya'dan g ettiler ve hepsi, Sultan Hamid ve izleyen ttihat ve Terakki devrinde Filistin'e gtler. Filistin'de devlet kuranlar, Sultan Hamid zamannda, Filistin'de kkletiler ve mcadeleyi rendiler; Rusya'dan ktlar ve Rusya'dan nefret ediyorlard.

180

ster Rusya ve isterse "Sovyet", ok deimediler ve daima bir tampon sayldlar; Filistin'e transplante edilen Yahudiler, Rusya veya Sovyetler'e baraj oldular. Truman, 1947 ylnda, Trkiye'nin zerine Amerikan emsiyesi at ve bir yl sonra, srael Devleti'nin kuruluunu balatt. Demek ki tampon, tampon'dur. Rawlison, nce Kafkasya'y nerdi ve daha sonra, Kazm Paa'ya, Yunanistan'n hi nemli olmadn anlatyordu. Londra ile her temasta, Elenler'e destekten vazgemek nerisini alyorduk. Yirmi iki ylnda ise, Elenler'in arkasnda hibir destek kalmamt ve Anadolu'daki askerleri, silah ve mhimmat ktl ekiyorlard, maalarn bile alabildikleri bile phelidir. Moralsizdiler. te bu sre iinde, Anadolu'da da, dzleyiciler dzlendiler.

MENF MALTA SRGNLER

Ik, masallardadr. Bilmiyorum, ancak, masalmz hem anlatyorum ve hem de dinliyorum, her faslnda kollektif merakszlmza daha ok aryorum. Malta dnnde ne kadar sevinlidirler, yle olmas gerekiyor, fakat bir bilgi ya da bir kaynak bir yana bir romana dahi sahip deiliz. Sanki sadece srgnleri unutmaktan sevin duyuyoruz. Menfilerden sz ediyorum. Diplomat-tarihilerimizden Bilal imir'in "Malta Srgnleri" var, son derece resmi'dir, ama yine de byk hizmet sayyoruz. Yalnz Doktor imir de yalnzca ngiliz diplomatik belgelerine dayanmaktadr. Demek ki srgnleri unutmay ve unutturmay tarih telakki ediyoruz. Doktor imir'in ii zordu, tarihilik ho olsa da zor meslek ve u paragraf yazabilmek daha zor olmaldr, kolaylkla kopye ediyorum: "Mustafa Kemal Paa'dan nce Mustafa Kemal Paa'nn neden Malta'ya srlmediinin bir izahn elde etmi oluyoruz. Ancak, Doktor imir, bu izahattan hi de tatmin olmua benzememektedir ve devam ediyor:

tutuklanmas gereken komutanlar vard. Mustafa Kemal Paa, tannm ttihatlar arasnda de gzkmemektedir. ngilizlerse ncelikle ttihatlar yakalatmaya alyorlard." Bylece,

181

"Mustafa Kemal Paa, o nazik gnlerde byk bir taktisyen olarak davranmtr. Damat

Ferit Paa'ya gven vermeyi baarmtr, Hatta ngilizler'in kukularn da ksmen giderebilmitir." Demek Kemal Paa, hem saraya ve hem de Londra'ya gven vermeyi
nemli buluyordu; te yandan, henz Mondros'tan nce dahi, savata srarn yararna inanmadn ve bunu bildirdiini biliyoruz. yleyse srgnler arasna konmamasn iyi anlayabiliyoruz.

Srgnden dnmelerine ramen "menfi" olacaklarn hi akllarna getirmemi olduklarn dnebiliyorum. Kim akl edebilir ki; "menfi" demek, srgn demektir, Arabi "nefy" fiilinin mefl olup "nefi" de di-yebiliyoruz. yleyse imdi, direniilerin ifte srgn olduklarn tehis edebiliyoruz. Hem Londra ve hem Ankara, srdler. Ali hsan Paa, "Musul'dan kmam" diyordu, stanbul'a gelince yakaland ve Malta'ya srld, bir numaraldr. Heyecanla geldiini biliyoruz, ok ksa bir zaman, Bat Cephesi'ndeydi ve "geimsizlik" bahanesiyle tasfiye edildiini hatrlyoruz. Yirmi ikide olabilir, hizmetten dar srlmtr, snf birincisiydi, ac yazyorum. Fahrettin Paa, "Medine Kahraman" olarak biliniyor, Medine'de mitsiz bir direni sergiledi, sonra ngilizler aldlar ve Msr'da esir kampnda asker taynna baladlar. Malta'tan sonra ve byk heyecanla, Rusya zerinden Ankara'ya kavutu. Grev mi, Kabil'e sefir yaptlar, Kabil o zaman da bir kyd ve Afganistan sefiri olarak tasfiye ettiler. "Trkkan" soyadn ald ve bize brakt, ho seda'dr. Yakup evki Paa olmasa, kurtulu sava kazanlabilir mi, Erzurum'da ordu komutanyd, mtareke emirlerini dinlemedi, silahlar direniilere datyor ve direni hazrlyordu; "Yakup Paa vermem diyor", neden byle bir Trk yok, bilmiyorum. ngilizler, komutanl brakmazsa, stanbul'u igal etmekle tehdit ettiler, orduyu kolordu yapp Kazm Paa'ya verdiler. Yakup Paa, stanbul'a dnd, kmrlklerde sakland, gizli oldu ve yakaladlar ve menfi yaptlar. Malta'tan dnnce ksa bir sre ordu komutan idi ve yirmi iki ylndan sonra, uraya aldlar ve orada ldler. Rauf, bir sre itibarda oldu ve sonra Londra'ya kaarak hayatn kurtard. Yirmi altda tasfiye edilenler arasndadr. Peki neden Malta'da kalmadlar, masalmzda sualleri bitiremiyorum.

182

smail Canpolat, yirmi altda idam edildi. Kara Kemal idam edilmemek iin intihar ettiler, demek, Malta'dan dnenleri, kt yazg bekliyordu. Ankara'nn srgnlerden bu kadar korkacan hi bilemediler. Ben de bu masal anlatrken fark ediyorum. Kut-ul Amare Kahraman Halil, Malta'ya gnderilmek zere, Bekir Aa'da depo ediliyordu. Kamasn baard. Nuri, yine Malta'ya gitmek zere Batum hapishanesindeydi, Nuri Paa, Bak'y zapt etmekten suluydu. O da kaabildi ve her ikisi de Malta'dan kurtuldular. Ancak Ankara, bu kahramanlara, hibir askeri grev vermedi ve sadece hayatlarn balad. Masal anlatrken iim yanyor. Doktor imir, "yedilerin hepsi Malta adaylardr" diyordu, ngilizler'in eline geseler, Malta'ya srlecekler, ngiliz belgeleri bu ynde k sayor. Bunlar, Enver, Talat, Cemal Paalar ve Doktor Nazm, Bedri, Azmi ve Bahattin akir Beylerdiler. Doktor Nazm, yirmi altda asld ve Enver, Talat, Cemal, yirmi ikiyi idrak ettiimizde ldrlmlerdi. yleyse masaln bu fasl hem ok ackl ve hem de ok menfi'dir ve bu acyla, ayrca menfi olmamak iin, imdi ben, ne Adam Smith'in grlmez elinden, invisible hand, ne de Adam Smith'in i blm'nden, division of labour, sz edebiliyorum. Hrmeten etmiyorum. Malta srgnlerinden sadece Fethi ve Ali etinkaya ykseldiler. Ali Fethi Okyar, ykselebilecei en yksek yere kadar kt ve Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne yaver oldu. etinkaya'ya, "Kel Ali" de deniyor, stiklal Mahkemesi reisi olarak, eski arkadalar iin, srekli, idam kararlan veriyordu. Kel Ali, ad masallara uygundur, "srekli tasfiye" dneminde, bir giyotini aratmyordu, bunu, artk byle biliyoruz. yleyse Malta srgnlerinden geriye bir yaver ile bir giyotinin kald kesindir. Btn kabiliyetler, tm gz pekler, hep ufku geniler, krldlar. Ve masalmza inanmamak yerindedir. Dierleri daha zor olduu iin, ben de, kopernik devrimi yapyorum.

183

ANAKKALE
Mademki Kemal Paa'dan ok daha ileri kemalist tarif edebiliyoruz, yleyse artk orada duramayz. Masallarn mmeyyiz vasflarndan birisi de, mant srdrme hali'dir, mantn ileyiinin nnde baraj tanmyoruz. yleyse, bu mantn tesinde ktmzda, Mustafa Kemal Paa'y sevmeyen ve ancak "kemalist" olanlarla karlayoruz. Bunu, Kemal Paa'y kabul etmeyen kemalistleri, tarih edebiyatmza kk bir kontribsyon olarak dyorum. imdi buradan ilerliyoruz. Mustafa Kemal Paa'y kabul etmeyen ya da sevmeyen amma mhim kemalistler var ve bu bir kategoridir. Az idiler. Kemalizm'e dman amma Kemal Paa'y sevenler ktlar, yeni trediler ve hzla oalyorlar. imdi oklar. Birinci kategoriyi anlamamz mmkndr, fakat, baka bir tarih gerekiyor ve belki de "gizli tarih" bu adan da zorunlu ve verimlidir. kinci kategoriyi anlamaya ise mecburuz, nk somutu bunlar zenginletiriyorlar; ok olan somut'u anlamamak iin ise ahmak olmak yeterlidir. Kemalizm'in cenaze treni srasnda srekli Kemal Paa'ya methiye dzmek ve hatta mesihletirmek ite budur. Kemalizmin iini boaltmak ve Kemal Paa iin kollektif ayinler dzenlemek, cumhuriyetin son aamasdr ve kn eiindeyiz. Mesih yapmak, ldrmek'tir.

BENC BLM

184

Kemalizm cumhuriyetin kuruluunun kodilikasyonu idi ve aresizlikte are grld. Bu srada, modern cumhuriyetin kurulusuna ok byk emek verip de Mustafa Kemal Paa'y hi kabul etmeyenler, bu dnyadan gyordu. Boluk var; belki "Hint Yaz" diyebiliriz, hem Kemal Paa'y yceltiler ve hem de kemalizm'i bir yol yaptlar. 1956-1966 yllarn neriyorum ve hep tartma'ya iaret ediyorum. Doru mu, amma, ite masal'dr. Masallar, byk aklktrlar. Masallarmz yaatmak zorundayz. Kimler, cumhuriyetin kuruluuna byk katk yapmakla beraber Mustafa Kemal Paa'y hi sevmediler ve/veya kabul etmediler; Rza Nur'u, baka bir yerde tasnif etmitim. "Trkiye" adn bulan ve teklif edendi ve Lozan Konferans'nda ikinci delege idi; artk tarihe katm haldeyim. stiklal Mahkemesi'nde yarglanan hrn gazeteci Hseyin Cahid'i buraya koyuyorum, aslnda bu kategoriyi, Rza Nur ile birlikte Hseyin Cahit'ten karyorum. Ne gzel bir "model", stelik Falih Rfk var, yazlarnda, her zaman bizim iin, modellerin diisini de saklyordu; Falih Rfk, Hseyin Cahit iin, "Mustafa Kemal ile ayn eye inanmakla beraber Mustafa Kemal'e inanmyor" diyordu. Bir yazarn ada bir yazar bu kadar derin grebilmesi mthitir; ayrca, bize brakma cesareti var. "Handan" yazar, mcadelede Halide avu, oradadr, pek az toplum bylesine romanesque bir tre sahip olmutur; kendi kendimizi kutluyorum, nce Mustafa Kemal'i beendi ve hemen desenchante olduunu biliyoruz. Bu arada, burada, yeri gelmiken itiraf ediyorum, Manda Sava'na sava, bir lde de, Halide Edip'i yksek yerine tekrar karmak iin amtm ve biliyoruz, "savaa sava", bilim yoludur, masal alemindeyiz. Yola inanp Mustafa Kemal'e inanmayanlar, abuk dezanante olanlar, ok deiller, ama yine de hepsini saymak kolay grnmyor; amma ve lakin Refet Paa'y unutmuyorum. anakkale Kahraman Esat Paa ve kardei Kafkasya Kahraman Vehip Paa buradalar, hi kukusuz, Yakup evki Paa var, ve olmasa, "Erzurum Ordusu" bize kalmazd ve borcumuzun byklne iaret etmekle yetiniyorum.

185

Peki kemalist olduklarn nasl biliyoruz, masallarn cevaplar dorudandrlar, bir kez kurdular. kincisi, hemen tasfiye edildiler. ncs sustular. Zarar vermemek iin ok temkinli davrandlar, cumhuriyeti vikaye edebilmek iin bir kenara raz oldular. Kurdular, tasfiyeye uradlar, sustular, ite bunlar, Mustafa Kemal Paa'ya gvenmeyen kemalistlerdir. Yok sayamayz ve bu masal biraz da yok saylanlar yaatmak zredir. Demek zenginleiyoruz. Gizli tarihimiz zengin damarmzdr. Yaatyor. Marjinal kalan ve en iddial olan Kazm Paa, yaayabilmek iin tarihe snd, ayn tarihi, Mustafa Kemal Paa'y nemli lde minimize etmeyi hedef alarak yazyordu; evrak basknlardan saklayp, habire yazyordu, onunki de resmi'dir, ancak, resmi tarihe ithal etmiyorlar, Ali Fuad Paa'nn anlarnda ise ok iaretler var, fakat, grlmez mrekkep ile yazlm duruyorlar. Bir masalc gz ile okunduu zaman grlyorlar; "nn Zaferi" ile gizli bir alay okuyabiliyoruz. Kemal Paa'ya gvenmeyen kemalistler, en ok nn Zaferi ile elendiler. Her halde ihtiya oldu, solun btn aalan sallad zamand, Hikmet Bayur, bir ara komnistlerin milli mcadeleye el koymak zere olduklarn iddia ediyordu. Kazm ve Ali Fuad Paalar'n ahfad, smet, Fevzi ve Mustafa Kemal Paa'larda bir el koyu buluyorlar. Etkilendiler mi, yreklendiler mi, imdi daha yksek ses karyorlar. Ne de olsa "Tezler" var, artk daha ok ryorlar. Mehmet Ali Aybar, Ali Fuad ile ayn ailedendir, Sivas Kongresi reis-i sanisi smail Fazl Paa Hazretleri byk amcas ve Hareket Ordusu Komutanlarndan Hseyin Hsn Paa Hazretleri dedesi idi, sosyalizmin legalizasyonu ve kresellemesinde emei byktr. smet Paa'ya, ailesinden gelen sevimli husumet, "kin" demiyorum, yolunu ayordu; sevimli husumet ac ve "kin", burada, yol artcsdr, her adan ok daha adil ve yaayabilir bir cumhuriyet projesini ortaya koymutu. Aybar'n zamannda Trkiye i Partisi ite budur; ama ne yazk, ok daha adil ve yaayabilir bir cumhuriyetin yaayamayacan grdk. Acmz byktr, yaayarak biliyoruz. 186

Cumhuriyet, bir trajedi oldu. yilemek iin abaladka, ktleiyordu. Ama iyilemek iin abalamak, zorunluluktur. Ancak ve ne yazk, tm abalayanlar, tm kabiliyetler, tm iyiler ldrlyordu, btn fidanlar krldlar. Altm alt ylnda balayan nc byk i sava ite budur. Bir byk krm iin balattlar. Krm'lar her zaman iiedirler. Altml yllarn aydnlar, yksek bir cumhuriyet hayalindeydiler, kendileri de ykseldiler, topya olduunu gremediler, vuruldular ve dktler. Henz kalkmadlar ve srngenler. Acizleri, a la Huxley bir fabrikasyon hatas trnde kaldlar. Masal ya, smet Paa babakan ve ayn zamanda yksek planlama kurulu bakanyd, ben junior bir planc halindeydim, bugnk meclis binasndaki gzel kurul salonuna, bazen szlrdm, Ekrem Alican koalisyon orta ve babakan yardmcsyd, Paa'y zmek iin hep ge geliyordu, her gecikmesinde koalisyonu datt havas veriyordu ve o srada byk toplant masasnn zerinde gazeteler vard, Paa zldke, bakp bakp, "bugn Koero" ne yapm, diyordu; bir ekyadr, dadayd, "iyi ekya" hreti vard, mazlumdan yanayd, dadan indirilemiyordu ve byklar da Aybar'inkine benziyordu ve o zaman gazeteleri her ikisi kaplyordu, smet Paa, Aybar'a, "Koero" diyordu. Fakat bu i savata Koero'lar dadan indirildiler ve imdi, ekonomidedirler. ok daha adil ve yaayabilir cumhuriyet lksn sndrmek savann sonunda, ekonomiyi ve cumhuriyeti koero'lar ele aldlar. imdi yaam sevmiyorlar, dmanlar. Bir de mazlumlar varlar. Yaama dmanlara tebaa'yz. Yaama dman yaayanlann, mutlak lmleri mutlaktr. nceden gremedim.

ANAK
Morghentau, "the city Tchanak, or to give it its modern European name, Dardanelles" yazyor, yle anlyoruz, o zaman "anak" deniyordu. Morghentau, stanbul'da Amerikan sefiri idi ve Enver, bunlar, anak'a davet etmiti. "Djevad Pasha, the Turkish Commanderin Chief at the Dardanelles, met us and escorted our party to headquarters", Morghantau'nun anlatmndan anlyoruz ki, Cevat Pasa, anak'ta yksek komutandr, mstahkem mevki komutan, olarak biliyoruz. 187

Bundan kuku duymuyoruz, mdafaa srasnda anakale'yi ziyaret eden Mithat Paazade A.H. Mithat da, hatratnda, "istikbalimize gelen anakkale Kumandan Cevat Paa" dese de, Amerikan sefirinin szne daha ok gvenilen bir dnyadayz, he spoke excellent German, Almancas mkemmeldi ve Morghentau da Alman Yahudisi olduu iin evirmene ihtiya kalmyordu. Fakat o tarihte ve artk Wilson'un bykelisidir. anak'ta bir de Selahattin Adil var, o zaman Albay ve tm topu birliklerinin komutanyd; bizim bayram olarak kutladmz, ilkokullarda "anakkale geilmez" oynadmz, "anakkale Zaferi" ite budur. Mttefikler, anakkale'den geip stanbul'a varmak ve oradan da Karadeniz'e geerek,. Ruslar ile birlemek istiyorlard. Baary emin gryorlard, stanbul'un boaltlmas hazrlklar tamamd, Sultan ve sefirler iin Eskiehir'e tren hazrd, Pomiankowski, stanbul'da yunanilerin ve ermenilerin yzlerinin gldn de haber veriyor, fakat, Cevat Paa ile Albay Selahattin komutasnda topular ve maynclar btn oyunlar bozdular. Mucizevi'dir. Fahrettin Paa, Altay, pek gvenilir kaynaklarmz arasndadr, sahih ve nemli bilgileri, hissettirmeyen bir slup ile bize braktlar, hep yararlanyorum, anakkale ve Gelibolu'da, Von Sanders'in altnda, en yksek komutan olarak, Esat Paa'y teyid ediyordu. "nc Kolordu Kumandan General Esat", kurmay mektebinde ders nazr olmakla, "Balkan bakan" Selahattin Adil'i zntl hatrlyor, nk Enver, orduda bir byk tasfiye ile pek ok rtbeyi bir derece indirmiti, amma Selahattin Adil, Enver'in snf arkada olduu iin, eski rtbelerine iade edilmelerini salamt, sevindiler. Fahrettin Paa'nn kaytlar arasnda bir de u var; "on dokuzuncu tmenin yeniden

Harbi'nde Yanya Kalesi'ni savunmu tecrbeli, bilgili, nazik, stne ok bal ve itaatkar bir insand" demektedir. Paa, anakkale'ye gittiinde ise Komutan Cevat obanl ile "kurmay

tekilinde ve tmen komutanlna Sofya ateemiliteri kurmay yarbay Mustafa Kemal Bey'in tayin edildiine dair bakumandanlk emri gelmiti", bylece bir daha reniyoruz ki,
Mustafa Kemal Bey, yeni kurulmakla olan ihtiyat tmenininkomutan idi.

188

anak'ta hi yoklar, grd dahi phelidir, Gelibolu Cephesi'nde bir ihtiyat tmeni komutandr; ve biz btn cepheleri, btn sava, "18 Mart Zaferi" dahil hepsini ama hepsini Mustafa Kemal adna yazyoruz. te resmi tarih budur. Zafer, 18 Mart 1915 tarihindedir ve M. Larcher, 1926 ylnda yaynlad, "La Guerre Turque" adl almasnda, la victoire dont les Turcs accordaient tout le merite a Djevad Pacha, Trkler'in bu zaferin tm erefini Cevat Paa'ya verdiklerini yazyordu. Ordu Komutan Liman Sanders de, hatratnda, "18 Mart, anakkale Mstahkem ve Boaz Komutanl iin eref gndr ve yle kalacaktr" demiti. Gerekten bizde de, ilk tebriklerde, sadece Cevat Paa'nn fotoraf vard ve sonra Mustafa Kemal Bey'inki de eklendi, sonra Cevat Paa'nnki karld, pek yle kalamad ve Cevat Paa'nn da buna bir itiraz olduunu hatrlamyoruz. Zaferi vermi ve tasfiyeden kurtulmutur, "trampa" diyebiliyoruz. yleyse, bir teoreme daha yaklayoruz, direnmi olanlar, zafer salayanlar ve alak sesle olsa da konuanlar, tasfiye oldular. Seslerini ksp tarihi gereklerin falsifikasyonuna raz olanlar, asimile oldular ve kaldlar. Selahattin Adil Paa da ok erken emeklilik yoluyla tasfiye olanlar arasndadr. Belki de bu nedenle, hatratnda, unlar okuyabiliyoruz; "bu sebepledir ki ikinci grup olarak

mdafaa vekaletinde mstear idi, stanbul'u dmandan teslim almas iin de grevlendirilmiti; beklemediini karabiliyoruz.

gelen ve hastalanmasndan dolay skenderiye'de hastaneye yatm olan Mustafa Kemal Bey'in, hastaneden kar kmaz skenderiye'deki Reis el-Vecd saraynda Hidiv Abbas Hilmi Paa'y ziyaret etmesini gerek memleket karlarna ters dmesi gerek ahsi grevime karlma sayarak bir an evvel cepheye hareketini mer Fevzi Bey vastasyla bildirmeye mecbur olmutum." Belki de bu nedenle erken emekli olmutu, o srada milli

Pomiankowski, Avusturya-Macaristan mparatroluu'nun stanbul'da ateemiliteri idi, yazdklar deerlidir. anak'a gidenler arasndadr, "rendiimize gre Enver Paa bu geziyi, Amerikan Bykelisi Morghentau iin tertiplemiti" demektedir; Enver'in, herkesin anakkale'nin delineceinden emin olduklar bir zamanda, bu geziyi tertip etmesi bir cret iidir. 189

Pomiankowski de hatratn yirmili yllarda yazmt, bu tarihte, Mustafa Kemal Paa Hazretleri Cumhurbakan olmakla birlikte, anlarda fazla grnmemektedir. Morghentau da, anakkale'yi nemsemekte ve Gelibolu'dan hemen hemen hi sz etmemektedir. Morghentau, anakkale'nin savunmasnda Alman subaylarndan ziyadesiyle sz etmektedir; Alman General Mertens, Morghentau'ya, savatan sonra anak' byk bir turistik merkez yapacaklarn, and sell relics to you Americans, ve Amerikallara sava hatralar satacaklarn sylyor; Almanlar da moral dolular. Bizim anakkale Zaferi'nde, Mustafa Kemal Bey hi yoktular.

GALLIPOLI
Gelibolu mdafaa zerinde bir monografi yazm olan Robert James, "Gallipoli" adl bu almasnda, "outside Turkey, no one had heard of Kemal Bey by 1915, and even in Turkey he was generelly unknown" diyordu, demek ki, Mustafa Kemal Bey, 1915 ylna kadar, darda hi duyulmamt ve Trkiye iinde ise genellikle bilinmiyordu Yine "Gelibolu" hakknda baka bir monografi almas yapm olan Moorehead de, elilik davet listelerinde adna rastlanmadn not ediyordu; indeed, it could hardly have occured to the British Embassv to have invited Mustafa Kemal, for he was still unknown in Turkey, bakentlerde bykeliliklerin davet listeleri, gvenilir bir nllk endeksidirler Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ni "maruf adamlar listesinde bulamyoruz. laveten, Mustafa Kemal Bey'in anakkale Mdafaa'nda, yakndan ve uzaktan hibir ilgisi ve rol olmadn hep tespit ediyoruz. "anakkale Savunmas" baka ve "Gelibolu Direnii" ise bambakadr, kadrolar da ayr ayr yerlerdeler, ortak yanlar her ikisinin de anl olmasndan ibaret idi. Masal iin bu netlie ihtiyacmz var, masallar nettirler; btn bunlara, Gelibolu Mdafaas'ndan ne nce ve ne de sonra bir hret olmadn ekleyebiliyoruz; dar bir evrenin dnda bilinmiyordu. Kesin olan udur, Mustafa Kemal'in yldz, Samsun'dan itibaren parlamaya balamt; bununla birlikte, yirmili yllarn ortasnda yazlm eserlerde de fazla parlatlmadn gryoruz.

190

nc Kolordu Komutan Esat Paa ve Kurmay Bakan da Fahrettin Altay'dlar, Kemal Bey, ihtiyat tmeninin bandayd, Larcher, rserve gnrale de la zone d'Europe, la 19e division, Mustafa Kemal Bey, rassemble au nord-ouest de Maidos, yazyordu ve dman btn plajlara kmt, her srt veya tepe iin mdafaa sava yaplyordu, plajlar dmann elindedir. O halde bir tepede yaplan bir mdafaa savan abartamayz; bir ihtiyat birliinin yapt bir k ne kadar nemli olursa olsun, dier btn tepeler ve plajlardaki savalarn stn rtemeyiz. Bir srt veya tepenin tek bana kymet-i harbiyesi olmadn tespit etmek zorundayz. Selahattin Adil Paa'nn bir tespiti var, "ne bir srtn en yksek hattnn dman eline

sava tarihilerimiz, Gelibolu ile bir kaleyi kartrm oluyorlar, byle bir tarih anlatmyla general yetitirmek imkanszdr, yanl generaller karm oluyoruz. Kale'de bir kapy tutmak ok nemlidir, filmlerden hatrlyoruz, delik alnca alm olmaktadr ve bu arada not ediyorum, Ulubatl Hasan" da bir resmi tarih icaddr, surlardan bir kap ak yakalanm ve o kapdan mtk, amma pek ok plajda ve srtta siper savalar yaplyorsa, bir tepeyi kutsallatramyoruz, buradan da, bylece sava tarihinin retilemeyeceini syleyebiliyoruz. Sava tarihi tedrisatn deitirmeyi neriyorum. Kald ki, tmen komutan Mustafa Kemal Bey'in ilk raporlarnn aksine, Anafartalar'da, dmann denize dklemedii de anlalm haldedir. Btn monografilerden ve bizdeki daha hassas teliflerden bunu reniyoruz, burada da bir netlik var. Amma olsa ne olur, dklmesine de fazla nem atfedemiyoruz; nk dier plajlarda ve siperlerde duruyorlar. Bunlar "mehul asker" savalardrlar ve Gelibolu, her iki taraf, hem dman ve hem de dost taraflar iin, bir epope olmutu; bir destandr. Kar taraf da insanst bir aba gsteriyordu; bu o kadar yle ki, Avustralyallar, Gelibolu avas'n, nerede ise milli olularnn kaynaklar arasnda gryorlar ve ya Gelibolu'yu almak ya da benzerini yapmak istiyorlar.

gemesi ne de bir yan siperin kaybedilmesinin, anakkale Sava gibi yakn siper savalarnda nemli bir etkisi olmad " bilinmektedir, diyordu; resmi tarihiler ve bu arada

191

Binaenaleyh, Gelibolu'da yenilen taraf yoktur ve yenen taraf da gremiyoruz; igalciler geldiler, zaptedemediler ve gittiler. Bize byk moral saladlar. Peki Anafartalar'n hi mi nemi yok; var. Bu, sonuncusu oldu, uzun siper savalar yaplyordu, plaj plaj, srt srt, tepe tepe birbirini ldryorlard, sadece Zndere'de on alt bin insanmz kaybettik, her dere veya tepe'nin bir de ngilizce ad var, bununki "Gully Kavine" idi, Gelibolu'da en kanl sava budur; Mustafa Kemal Bey olmad iin unutuyoruz. Gelibolu mu, savaa benzemeyen bir savatr, siperleri birbirine komu idi, akam olunca birbirine orba ikram ediyorlar ve sabahlar birbirine saldryorlard, "mehul kahramanlar" cengi dememiz daha isabetlidir. Her deresi, her srt, her tepesi isimsiz kahramanlar yuttu ve Anafartalar'dan sonra mstevliler, srarn beyhude olduunu anladlar. ncesinde, Londra'da, ekilmeyi tartyorlard, Anafartalar'da bardak tat. Dndler. Kolordu Komutan Esat Paa, Liman Paa'dan sonra en yksek komutand ve yazdklarnn drt cilt olduunu biliyoruz, amma, bunlarn, tamamn ve en nemli yerlerini, "yaynlamak istememitir". Neden mi, nk, Esat Paa, "sonradan byk grev alm insanlar incitmek" istemiyordu; incitmek istemediklerinden birisinin Mustafa Kemal Bey olduunu tahmin edebiliyoruz. Yaynlanan ksmdan ise unu aktarmamz yerindedir: "Bu srada Mustafa Kemal Bey,

yanma geldi. Tmenin dman donanmas tarafndan yaplan ve birok kayplara sebebiyet veren ate yamurundan kurtarmak iin Esentepe'ye geri ekmek dncesinde olduunu syledi. Yanmda Topu Kumandan Hasan Rza Bey ve emir subaym svari yzba Selami Bey bulunuyordu. 'Beyefendi askerinizin eitimi henz noksan olduundan tarihte bir ok rnekleri grld gibi bu ekilii bozgun sayarak istediiniz yerde durmayarak kamaya kalkacaktr, bunun iindir ki tmeniniz yerinde kalarak gerekirse dmana saldracaktr, lmek var, dnmek yok' dedim." Buradan anlyoruz ki, bu mehur
sz, "lmek var, dnmek yok", Esat Paa'ya aittir; Kolordu Komutan Esat Paa, bu iddiadadr ve ahit gstermeye zenlidir, anlyoruz.

192

Aslnda ahide muhta deiliz, Esat Paa'nn ok snrl iaretleri ile Fahredin Bey'in haberleri arasnda paralellik kurabiliyoruz. James'in monografisinde, bir not buluyoruz, if it had been left to Kemal, there would hardly have been a Turk soldier alive in the Anzac arca by the beginning May, bu, Mustafa Kemal Bey'in elindeki btn askerleri atee srd anlamndadr; Kemal Bey'e kalsa, Mays sonuna kadar canl bir tek Trk askeri kalmayacakt, Robert James bu mlahazadadr, kukusuz sert bir sulama ile karlayoruz. Moorehead de, Kemal Bey ile Enver Paa arasndaki tartmalarn bu noktada younlatna iaret ediyor, Kemal, he said, was too much given to the squandering of troops, birlikleri arur, squandering, ediyordu ve Enver, sk sk mdahale etmek zorunda kalyordu. Bu mdahalelerin sonucunda Kemal Bey'in istifa ettiini de biliyoruz, istifalara rastlyoruz. Ne kadar doru, burada bir gr bildirmemiz zor grnyor, ancak, zayiatn ok yksek olduunu biliyoruz. Dier yandan, Mustafa Kemal Bey'in zaman zaman umulmadk inisiyatif ald dorudur, ancak pek ok vazifeyi kabul etmedii haller de var; ayrca, erken ve hemen Dersaadet'e ekilmesini de bir inisiyatif alma sayabiliyoruz. Mesuliyet almamada inisiyatif var. Ayn almada, James'in monografisinde, misled by inaccurate reports that was being made, Essad ordered the attacks to be renewed, Essad Paa ile Kemal Bey arasnda, raporlar zerinde de anlamazlk ve tartma ktnn iaretlerini okuyoruz. Bu rapor tartmasn, Fahrettin Paa da kaydediyor, Fahrettin Paa'nn anlatmna gre Kolordu Komutan Esat Paa durumu daha net grebilmek iin ileri hatlara doru hareket edince, Mustafa Kemal'in de geri geldiini grmekle "Mustafa Kemal'a niin geri geldiini" soruyor ve "o da dmann ilerleyecek hali kalmadn" sylyor; ite tartma buradadr. Bunun zerine Esat Paa'nn tepkisi ok sert'tir: "Bu raporda bir yanllk olacak. Kabatepe kumsalna yeni bir karma yok. Siz geri dnn. Btn kuvvetlerinizle dman denize dkmeye aln." Bu episodu anlatan Kolordu Kurmay Bakan Fahrettin Bey'in, daha sonra Fahrettin Altay Paa, hatratnda, Mustafa Kemal Bey'i korumaya altn da tehis edebiliyoruz.. "Mustafa Kemal, cepheye gidince Merkeztepe'ye dmann ktn gryor, elindeki yetmi ikinci alay bu dman atmak iin ileri sryor.

193

Bu alay daha nce belirtildii gibi sava kudretinden yoksun olduu iin saldry baaramyor, biraz da zayiat verince geri ekiliyor, akam oluyor, gece dman dar cephesini makineli tfeklerle kuvvetlendirip sona kadar orada kalyor." Hal ve vaziyet bu ise, net bir manzara karabiliyoruz. anakkale ayr, Gelibolu'yu, bir kale sava veya meydan muharebesi grmek ok yanl ve yanltcdr; dman sava gemileriyle sahildedir, srekli birlik karmaktadr, plajlarda ngiliz sava muhabirleri, special correspondents, cirit atyorlar ve plajlar birbirine akmaktadr. Ne bir tek komutan ve ne de bir tek kahraman var; hep doru yapan komutanlar ise ancak resmi tarihte yaratlabilmektedir. Mustafa Kemal Bey'e gelince, Gelibolu'da, zaman zaman harikalar yaratrken zaman zaman da byk hatalar yapyor ve hem Esat Paa'dan ve hem de Enver Paa'dan azar iitiyordu. Esat Paa da belki de bu nedenle, yazm olmasna karn, hatratnn tamamnn yaynlanmamasn istiyordu, ortaya kan eseri yksek tutuyorlard, Mustafa Kemal'i ok fazla nemsediklerini dnemeyiz, ama eseri koruyorlard, susmak durumundalar. Bu tedbirlilik var, Esat Paa'nn erken tasfiye edildiini biliyoruz. Kardei Vehip Paa ile birlikte bu cephede komutandlar; Vehip Paa, bir mahir rezistans paasyd, phesiz Malta'y grd, amma, Malta'dan kat, talya'ya kt, fakat, Trkiye'de deil, Habeistan'da savaabildi. Muhtemelen Trkiye'ye kabul edilmedi; teorem budur. Kurtulu savamz bir de kayp kahramanlar tarihidir. Ben de habire kahraman karyorum. Gelibolu'da iki kolordu kahraman iki kardetiler. galcileri dzlediler ve sonra kendileri dzlendiler. Resmi tarihte adlar bile yok, bilinmemeye mahkum oldular. htiya kefin anasdr, bir kahraman ihtiyac olunca, yaratyoruz. Yaratma iine Gelibolu'dan yl sonra balyoruz.Yeniden yazyoruz. Bin Dokuz Yz On Sekiz banda, henz "Anfartalar Kumandan" idi, Gelibolu'daki dier plaj ve srtlar bir araya getirilmemiti; Ruen Eref, "bana Kanije mdafii Tiryaki Hasan Paa ile yahut Plevne Arslan Gazi Osman Paa ile grmek mukadder olsayd bugnk muhareveden daha fazla m heyecan duyacaktm", kahraman arayna byIe yaklayordu. 194

Byk bir yenilginin eiindeyiz, yenilgi varsa mevcut kahramanlar da yenilmilerdir ve bilinmeyenden kahraman bulmak mantkl ve zorunludur. Mustafa Kemal Paa ise, henz o tarihte, pek ok kahramanln kendisine izafe edileceini anlam olmaktan uzaktr. Son derece mtevazi davrandn gryoruz. Bir yl sonra, 1919 Mart Ay'nda, Zekeriya Sertel, kahraman inaanda nemli bir mesafe daha kaydetmi grnyor, "tarih anakkale Vak'asn kaydederken hi phesiz Mustafa Kemal ve Cevad Paalar'n isimlerini altn harfle yazacaktr" demekle, anakkale Savunmas'nn asimilasyonuna balandn haber veriyordu. Zamanla, Cevad Paa sindirilmekle, anakkale'den silinmitir, alturist bir paamz olduu iin hi bir itirazn hatrlamyoruz. Ancak bu silme iinde Zekeriya Sertel'in pitar roln inkar etmiyoruz, anakkale Savunmas, "bir de Mustafa Kemal gibi byk bir kahramana malik olduumuzu gsterdi" diyebiliyordu; halbuki Mustafa Kemal Hazretleri'nin hibir yerde byle bir iddias olmadn biliyoruz. Yazmak m, yeni'yi yazmaktr ve hem Ruen Erefin ve hem de Mehmet Zekeriya'nm sluplarndan, yazdklarnn, okuyucular tarafndan, pek de bilinmediini farz ettiklerini karabiliyoruz. Zekeriya'nn bir yl sonra yaynlanan makalesindeki, "byklerimizi tanmak phe brakmyor. Kahramanlar listesine bir yenisi ekleniyor; bu bir giri olmaldr ve zamanla dierlerini siliyoruz.

mecburiyetinde olan genlik 'Mustafa Kemal' namn da hafzalara ilave etmeli ve halaskarlarmzdan birinin de o olduunu unutmamaldr" laf ve tavsiyesi, bu konuda hibir

Gzel de, buradan kahraman ina meselesine de bir entrodksiyon yapm durumdayz. Tabii mekan dar dnmek ayrdr ve mevcutlar ihra edebiliyoruz; dorusu bunun gereine pek inanmyorum. Amma ne olursa olsun, kahraman yapmak, bir lde heykel yapmaya benziyor; iki metodu var, birisi mermer veya benzeri kat malzemeyi yontma yoludur ve burada bizi ok ilgilendirmiyor. Dieri modelage denilen metod olmaldr, kil alnyor, model var, buna gre kil yaptrlyor ve dzeltiyor; ortaya kan heykelde dzeltmeler yaplmaktadr.

195

Heykel, tomak tomak alnan kilin yaptrlmas ve slatlarak yapma yerlerinin silinmesi ile ortaya kmaktadr. Marx'n dnce sistemi anlatlrken de Hegel'in felsefesi, Ricardo'nun iktisad deniyor ki bir heykel yapmdr. Buna hibir itirazm yok, doru yntem saymak durumundayz; yazmak da budur ve mermeri yontmaya benzetiyorum. Ancak kilden tomak tomak alp heykel yapmaya gelince, kahraman yaratma amelimize pek mabih'tir; bir tek fark var, alnan ve yaptrlan tomak'lar bakalarnn kahramanlklar olabiliyorlar. Gzel, yleyse kollektif kahramanlk konseptine yaklayoruz ki kahramanlkta zel mlkiyetin reddi anlamna gelmektedir. tiraz etmiyorum ve kahramanln sosyalizasyonunu tarif etmi oluyorum.

WARD PRICE MASALI

Eer Antikite, heykel sanatnn altn a ise, gazetecilikte de, On Dokuzuncu yzyl sonu ve Yirminci Yzyl ba altn a olmaldr. Bir nedeni rakibinin olmamas ise dieri en kabiliyetlilerin gazetecilie ynelmesidir; uluslararas telefon yoktu, uak bilinmiyordu ve telsiz gnlk yaama girmemiti, dolaysyla, insanlar uzak diyardan ne renebiliyorlarsa, gazeteciler nedeniyle reniyorlard. Dolaysyla gazetecilik uzak yer iidir ve gazeteci hzla yer deitiren, bir tr, seyyah idi. Bir yerden dierine kouyorlar, yleyse "byk gazeteci", envoye speciale ya da special correspondent olmak durumundadr; daha ok savalar ve bar konferanslarn izliyorlar, iyi bir niversite tahsili ve geni bir ilgi ile kltr arttr. Elis Ashmead-Bartlett bunlardan birisi idi, 1904-1905 Rus-Japon Sava'nda Port Arthur Kuatmas zerine de kitab var, grgye dayaldr, byk savalar izliyorlar ve bir dieri de "With the Turks in Thrace" baln tayordu, 1913 tarihlidir. Balkan Sava ve yenilgisini yazyor; Jn Trkler'in Edirne'nin teslim edilmesine raz olmayacan da nceden haber verdiini iddia ediyor ki, bu zel gazetecilerin, bulunduklar yerlerde politika ile ok yakndan ilgilendiklerini de gsteriyor, biliyoruz. Hakl kt kesindir, Bab- Ali Baskn ve arkasndan Edirne'nin istirdatn hatrlamak durumundayz.

196

Sanyorum, Trkiye ile son balants, Geliboluda, ngilizlerin zel muhabiri idi, esas olarak Daily Telegraph'ta alyordu; bu tr gazetecileri, aslnda, gazeteciden fazla telakki etmemiz yerindedir, ngiliz Komutanlk'n denetiminde gemeksizin hibir haber gndermemeyi taahht etmesine ramen duramyor, bir tarafa sorumluluu var, Babakan Asquith'e bir mektup yazarak ba komutan Sir lan Hamilton iin "yetersiz" deyip ikayet ettiini anlyoruz, nk, mektubu sansre taklmt. Sonra General Hamilton'u ve daha nce de Ashmead-Uartlett'i attlar. Yerine Daily Mails'den Ward Price geldi; bizi ok ilgilendiriyor. imdiye kadar ihmal edildiini fark ediyoruz. Cambridge'ten mezun, kendine "extra-special correspondent" diyor, kitabnn da ad, olaand zel muhabir, olarak alglayabiliriz, hak ediyor. Gallipoli plajlarnda da sava muhabirlii var; ngilizler'in Gelibolu'yu terk etmelerinden ac duyduu kesindir. Sadece Price m, Gelibolu da, ne kadar olaan-d bir bouma, insanlarn her bakmdan insan olduklar bir theatre'dayz ve Price'n anlattklarnn bir ksm grgye dayaldr. Trk tarafndan Anzac tarafna bir paket sigara uuyor ve zerinde, "a notre heroic ennemi" yazyor, o tarihte Trk elit frankofon idi, Trk zabitler, Franszca "bizim kahraman dmanlarmza" yazp, az sigaralarndan bir paket uuruyorlar, demek hapishane misali savata da uurtma iyi bir nakliyat sistemidir. Anzac'lar, konserve et ile mukabele ediyorlar, konuuyorlar, Trk zabitler, "u Almanlar olmasa sizle savamayz" diyorlar, dmanlarna byk sevgi duyduklarn anlyoruz. Sonra Trkler'den bir iaret, "saklann saklann" anlamndadr, nk komutan yaklamaktadr. Sanki oyun var ve akla savayorlar ve birbirini severek ldryorlar. Price, Latife'yi tanyor, konutuu mkemmel ngilizce nedeniyle aryor, Latife'nin "and I speak French as well" cevabn okuyoruz; demek o zamanlar, fevkalede gzel ngilizce ve Franszca konuan cumhurbakan elerine sahiptik. Ward Price'n, zmir'in kurtarlmasndan hemen sonra, Mustafa Kemal Paa ile ngiliz Komutanl arasnda araclk yaptn da reniyoruz; ngilizler, muzaffer ordularn, anakkale'ye devam edeceini ve orada ngilizler'i sktkten sonra stanbul zerine yryeceinden kayglanyorlar, heyecanl birka gn var, amma, Trk taraf yanmakta olan zmir'de durmay tercih etmitir.

197

Dorusu, Trk tarafnn, skenderun ya da anakkale ynnde yrmemesi bir muammadr. Bilmiyoruz, masallarda az da olsa muammaya da yer ver. Ward Price'in 1957 ylnda yaynlanan bu kitabnda, resmi tarihi alt st eden rivayetlerine rastlyoruz. Her halde Mtareke'nin hemen bandaydk, Price, Pera Palas'ta Liman Paa ile grrken, otel mdr baka bir Trk Paa'snn grmek istedii haberini getiriyor; kahve iip grt Mustafa Kemal Paa idi. Bu grme ile ilgili Price'in yazdklar, resmi tarihiler tarafndan da kaydediliyor, ancak hepsi, Kemal Paa'nn mttefikleri artmak istediinde ittifak halindedirler. Bu mlakattan net olarak kan ise, Kemal Paa, ngiliz yetkililerle grme peindedir. Kemal Paa fes ve redingot, frock-coat, "cbbe" demek istemiyorum, ama "stanbulin" de olabilir, giymi ve Price, hem yakkl buluyor ve hem de yznde virilite tehis ediyor; Paa, savata yanl tarafta cenk eylediklerini syleyerek mlakata balyor. ngilizlerin Anadolu'yu paralayacandan ve buraya geleceklerinden emin grnyor, bir itiraz yok ve temenni ettii izlenimini veriyor ve ngilizler'in deneyimli Trk valilelere ihtiyac olacan ekliyor. "What I want to know, is the proper quarter to which I can offer my services in that capacity", ngiliz valisi olarak hizmet verecei yeri renmek istiyor, mlakatta meselesi budur. Price'in anlatt masallardan birisi de ite budur. Kemalist tarihiler, Price'in bu masaln nakzetmiyorlar; Paa'nn ngilizler ile siyaset oyunu oynadn dnmekte inatdrlar. Burada duruyorum. nokta zerindeyiz, Ward Price, daha sonra beklenmedik ne erien bu ziyaretisi ile daha ok ilgilenmedii ve gzlem yapmad iin zntlerini dillendiriyor ki her gazetecinin, benzer durumlarda benzer tepki gsterdiini okuyoruz. O zamana kadar adn duymamsa, normaldir ve kincisi, bu tr gazeteciler bakadr, hem grme ncesinde ve hem de sonrasnda istihbarattan sorumlu Albay Heywood'a haber veriyor, izin alyor ve rapor veriyor; Heywood, nemsemiyor, grev isteyen Trk generallerin hzla artacandan emin grnyor, istihbarat tavr olmaldr. Krtlerden de dileke alyorlar.

198

ncs, ok daha teoriktir, acaba, samimi olmak im olmamak m. Kemal Paa'y yceltir; Price, grmede hazr bulunan Rifat adl bir Trk generalinin yllar sonra, Mustafa Kemal Paa'nn samimi olduunu ve ngilizler'in ciddiye alarak Anadolu'ya gelmemekle byk hata yaptklarn, kendisine sylediini de, aktaryor, General Rifat, ngilizler'i Anadolu'da kk salm grmekten yanadr. Kemalist tarihiler, Kemal Paa'nn doduu andan itibaren kurtulu mcadelesine kararl olduu konusunda yemin ediyorlar, doru olmas da muhtemeldir. Ancak Mustafa Kemal'i bir on dokuzuncu yz yl paas olarak dnrsek, bu trde, kuvvet grnce isyan refleksi var; kuvvet toplamaya eilimlidirler. Bu da kurtulu savandaki roln jstifiye etmek iin yeterli grnyor; buradan devam ediyorum. Price'in anlattklar arasnda baka masallar da var. 1938 ylndaki cenazede bulunmu, hemen nce de gelmi, Gazi'de, en kibar szckle, "gerileme" tehis etmektedir. Otuzlu yllarda nemli hibir ile uramad ve hep manevi kzlaryla vakit geirdiini haber veriyor. Manevi kzlar ise Paris'ten giyiniyorlar ve Paa Hazretleri bunlarla oynamay seviyor; bir Ankara akam yzme havuzunun banda elenirlerken birden bire iki manevi kzma ylece havuza atlamalarm emrediyor, kzlar gzel roplaryla havuza dahveriyorlar, neeli olduklar rivayet edilmektedir. Ayn gece Paa Hazretleri, birden bire kzlarn annesine de ayn emri veriyor; anne de havuza dalmakta tereddt gstermiyor, ancak yzme bilmedii iin bir miktar sorun yaand da kaytlarda var. Bir tek smet Paa Hazretleri bu elencelerin dnda kalabilmektedir. Mevhibe Hanm da, mmkn olan lde uzak tutmaya alyor; Kemal Paa ok srarcdr, bu sahnelerdeki davranlarn gz nne getirdiimde, smet Paa ile Kont Karenin arasnda bir akrabalk tespit edebiliyorum. Ciddi, hrmetkar ve buz soukluundadr; izin isteyerek iine dnmektedir. Price'in masalnda son detay buraya braktm, Gelibolu ile ilgilidir. Price'dan aktaryorum: "The manager of the Pera Palace brought me another invitation - this time to take coffee

with a Turkish general who had commanded one of the armies at the Dardanelles.

199

His name - Mustapha Kemal Pasha conveyed nothing to me at that time. - Palas Mdr, konumak isteyen iin, Dardanel'de ordularn birine kumandanlk yapm, bilgisini getiriyor ve Price, "o tarihte ad bana hibir ey ifade etmiyordu" diyor. Neden bu detay yazyor; belki de sadece kendisini ve/veya notlarn naklediyor, bunlar farkl trdendirler. Demek ki, Gelibolu'da sava muhabirlii yapm olaan-d zel muhabir Price, Mtareke Dnemi'ne kadar, Mustafa Kemal adn hi duymamtr. Resmi tarihilerin buna neden itiraz etmediklerini hi anlamyorum; aslnda Price'n kitabnn tamamn ihmal eilimi daha gldr. Bizim masalmza gre ise, bu kaydn doru olmas ok muhtemeldir; Mustafa Kemal Bey'in, Gelibolu'daki sava, 1918 ylna kadar Gelibolu'da sava alan ve kaytlarnn iinde kalyordu; orada o lde pek ok subaymz var. Gsterilmek istendii lde yoksul deiliz ve ben de masalmzda habire bunu naklediyorum.
Bat dillerinde "theatre" iki anlama geliyor; birisi sava alan ve dieri de tiyatro'dur. Tiyatroyu ise, eninde-sonunda, k oyunu olarak grebiliriz; ok zaman, sahnede olanlarn hepsini karartp birisinin zerine younlatryoruz, hep klandrdmz gryoruz. yleyse, resmi tarih karartma ve gizli tarih aydnlatmadr; k oyununu tersine eviriyoruz.

200

GELBOLU'DA TRKLERLE SAVAAN

ALTINCI BLM

SYON KATIR BRL

Bunlar bilmiyorduk, acizleri de bilmediimizi bilmiyordu ve bu nedenle Cumhuriyet'in bu kadar erken keceini gremedim. inden kertildi, imdi biliyorum. Hain kimdir; hep "gven verendir" diyoruz. Hain, gven radyasyonu olandr ve artk Cumhuriyet'i, en ok itimat iddiasnda olanlarn kerttiinin uurundayz. inden kertilmitir, yava yava, soukkanl ve taammden kerttiler. Artk biliyoruz. Kim ihanet yoluna girerse, nce karanl amaktadr. Cehalet ya da bilgisizlik daha da nemlisi obscurantizm olmadan ihanet realize edilemiyor. O halde nerede obscurantizm iniyorsa, hainler byyorlar ve mevzi tutuyorlar, demektir. Dstura mutabkt, bizde de ihanet ile obscurantizm birlikte ktlar. Bilmek devrimcidir, diyorsam, bunun iin diyorum. Bunun iin habire bilgi tayorum. Dilimizde "i" ile "e" arasnda bir fark yoktur, eski karakterlerle "bn" yazlyor, arasna "i" de "e" de konabilir, birisi "bin" ve dieri "ben" oluyor, u anlamda fark yoktur, "bingr", aslnda "bengur" oluyor, "Ben-Gurion" hep malumdur. "Liman" szcn, Bat dillerinde "Le-man" yazmak daha dorudur, ancak bu ad Hristiyan kavimlerde gremiyoruz. Liman Paa'nn, anakkale ve Gelibolu dahil Birinci Ordu Komutan Leman Paa'dan bahs ediyorum, Hristiyan olmayabilecei kknn peine, bu kk ayrnt nedeniyle dmtm.

201

Demek ki, ha husus ilm-i tarih'te, ilm-i lisan ile onomastique disiplinini ihmal ede miyoruz. imdilerde Almanya'da da saknyorlar, arkadalarm kanalyla, dedektiflik yapyorduk, sanki bir cani peindeydik, "ne var sanki" diyorlard, korku seziyorduk, amma, aratrmada inat nemlidir, musiri olduk, teyid ettiler. Ayrca "sander" versiyonunun da bu ynde iareti verdiini biliyordum, "bin" ya da "ben ve "-son", Nobel'li iktisat "Samuelson" var ki Yahudi idi, ile "-s", "olu" manasndadr; "sander" veya "sander-ogli" bizde ve dnyada ylece tanmaktadr. Devam ediyorum. Sion, aslnda "tzion" veya "tsion" yazlyor, "t" manger edilince "zion" ya da "sion" sylyorlar, Gelibolu'da, dman askerlere ve topu ve piyade ateimiz altnda, katrlarla su ve cephane tayan bu nakliyat birliinin ad da, ok zaman, "Zion Mule Corps" olarak yazlyor; bizde "sion" ve oka da siyon'dur. Ancak bu tsadik karakterini Selanik'in talyan kesimine yakn olanlar "" olarak da sylyorlard ve biz de "" aldk; sander'e, ander veya "andar" da diyoruz ki Liman Paa ile ayndrlar. Fakat bu ayniyet, imdi bizim kapsam alanmzn dnda kalyor. yleyse arayan buluyor, Doktor Rigg, Hitler's Jewish Soldiers adl almasnda, kapsam d olmasna karn, "the commander and chief of the military mission in Turkey who masterminded the Allied defeat at Gallipoli in 1916, General Otto Liman von Sanders", Liman Paa'ya da uzanarak, hem Mttefiklerin Gelibolu'da malubiyetinin tm erefini Liman von Sanders'e veriyor ve hem de Yahudi olduunu not ediyor, bylece bulmu oluyoruz. Bakalar da olmaldr, baka yerlere brakyorum. Peki ne var, ok mu nemli, byle sorularla hep karlayoruz. Bu tr sorulara kar Jabotinsky, "The Jewish War Front" nam eserinde, maruf Talleyrand'n, si cela va sans le dire, cela ira mieux en le disant, deyiini tekrarlyor; eer sylemeden de oluyorsa, sylemek ok daha iyidir, anlamndadr; tabii buradaki ilk ibareyi, "sylemeye gerek yok" olarak da anlyoruz, yleyse de sylemekte saknca yoktur, ayrca isabet buluyoruz.

202

Kald ki ok yararldr; o tarihte Almanya hem siyonist idi ve hem de siyonizmin bayramn tayordu. Biz, resmi tarihle. Kavzer'in, Sultan Hamid zamannda stanbul'u ziyaretini yazmaktan hep gururu karyoruz, Osmanl Kuds'ne gidip "hac" yaptn ise rtyoruz. laveten, eer, Almanya, Yahudiler'in koruyuculuunu stlendiyse, bir Yahudi ve muhtemelen siyonist bir Alman generali, Trk ordusuna komutan tayin etmesini beklemek durumundayz. Baz kaynaklarda ve zellikle Ermeni iddialarnda, Liman Paa'nn her cephede zel mutfann yannda olduu da bildiriliyor, braniyet'te "koer" diyoruz; binnetice, Liman Sanders'in Musevi dininin emirlerine harfiyen riayet ettiini de idrak eyliyoruz. Gzel ve ok ho, bunu, birlikte savat hibir zabitimiz ve paamz grmemi haldeler; hibir yerde kaydna rastlamyoruz. Demek ki sadece bizim masalmzda var ve hep inanmamay tavsiye ediyorum. Hemen yukarda adm andm ve biz Jabotinsky'i dahi bilmiyoruz, bir mhim ahsiyettir. Rusya gazetelerinin muhabiri olarak Trkiye'de bulundu, ancak bir de, dnya siyonist tekilat'nn stanbul temsilcii var; "otobiyografi" yazdn biliyoruz, fakat Yiddi olduu iin henz yararlanamyorum. Para para Rusa da olmal, ttihat ve Terakki efleri hakknda hibir yerde olmayan malumat verebilir, iktibaslann bilebiliyoruz. Bir eksikliimizdir. Bununla birlikte, Vladimir Jabotinsky'nin "The Story of the Jewish Legion" nam eseri de, ksmi bir otobiyografi telakki ediliyor; burada "I had been chief editor in Constantinople of four Zionist newspapers at the same time" ifadesini okuyunca extra-mhim olduuna hemen karar verebiliyoruz. stanbul'da ayn zamanda, 1919 yldr, drt siyonist yayn olduunu renmekle hayli aryoruz; Jabotinsky bunlarn drdnn birden genel yayn ynetmeni idi. Encyclopedia Judaica, bunlarn, Franszca, brani ve Ladino yayn yapt konusunda bizi malumtar yapyor; birinin ad son derece enteresan olup, "Jeune Turque", Franszca neriyat yapyordu. Gnlk idi, TAurore" haftalk olup yine Franszca kyordu, "El Hudeo" Ladino ve "Hamevasser" brani kyordu ve alayn Jabotinsky idare ediyordu, byk bir siyonisttir. Adlar, Yehuda Benari'nin "Zeev Vladimir Jabotinsky" adl biyografi eserinden aktaryorum.

203

Demek ki Jn Trk iktidarnda, Dersaadette, Trke sylenii ile, "Jn Trk" adyla bir gnlk kyordu ve siyonisttir. Dorusu bylesini ancak masallarda duyabiliyoruz ve bizimki de masal'dr. Ayrca ben, Jabotinsky'nin itirafna itibar ediyorum. Ladino olan anlyorum, Yahudilerimiz Yidi konuan pek az Ekenazi haricinde Sefarad idiler ve Ladino kelam ediyorlard, Franszca'ya gelince, ol tarihte bizim gzidelerimiz frankofon idiler, dolaysyla, Jeune Turque', hem siyonist ve hem milli, dolaysyla millisiyonist mtelaa ediyorum. Demek ki millicilerimizin bir ksm siyonisttiler ve bu millicisiyonistler, benim "rezervist" tabir ettiim, Rusya'da "bundist" ve baka diyarlarda aleltlak "alyansist" tesmiye edilenlerle kavga halindeler. brani neriyata gelince artcdr, brani bilenlerin son derece az olduunu takdir ediyoruz; bu nedenle gsteri yayn saylyordu. brani konumak ve yazmak, o zamanlar, siyonizme balln iareti de telakki ediliyordu; iktidar gsterisindedirler. Jabotinsky, siyonizmi revizyona tabii tutmak zere bir cenk balatmt ve diaspora'da brani hegemonyas kurmak nemli hedeflerindendir. Constantinople'da ne yapt; Jabotinsky'nin en otoritatif biyografisini yazan Schechtman, buna "Rebel and Statesman" adn vermiti, stanbul'da Jabotinsky'nin, "zionization of Turkish Jewry", Trkiye Yahudileri'nin siyonizasyonunda, ok byk baarlar elde ettiini haber vermektedir. Schechtman'dan stanbul'daki bu drt siyonist yayn Rusya Yahudileri'nin finanse ettiini de reniyoruz. Jeune Tre iin, Yahudi kaynaklar "Turque" ya da "Tre" kullanyorlar; Jeune Turque'n, Jabotinsky sayesinde, stanbul'un en ne gelen ve etkili gazetelerinden birisi haline geldiini de eklemektedir. Bata Jeune Turque olmak zere bu yaynlarn siyonist olduklarn, iktidarn bildiinden phe etmiyorum; Jabotinsky, Jn Trk liderleri ile temas halindeydi. Bunlarn Paris'teki grubunun siyonizme sempati ile baktm ve stanbul'daki eflerin uzak durduunu not ediyordu. Ancak bu tasnifte bir tarif meselesi tehis ediyorum; revizyonist-siyonist Jabotinsky, siyonizmi, Filistin'de bir Yahudi devleti kurmak olarak anlyordu. Halbuki bu, o tarihte resmi tarif deildi; resmen devlet telaffuz edilmiyordu, Jacop Cahn misali aza alanlar iddetle takbih ediliyorlard, Filistin'e gmen ylmasna raz olanlar siyonist saylyordu.

204

Bu tarif ile bakarsak, sempati meselesini de derkenar etmi oluyorum. Odessa, 1792 ylna kadar Trkler'in elindeydi, Zeev Jabotinsky, 1880 ylnda Odessa'da dodu, Rus kltr ile byd, bir air ve tiyatro yazar olarak isim yapt. Gazeteci oldu, sava balaynca gazetesi adna eitli yerlerde, halkn savaa tepkisini lmek zere dolamaya balad, dile ok kabiliyetli idi ve ok dil biliyordu; Kuzey Afrika'dan gazetesine, stanbul'da ilan edilen cihad'n mslmanlar zerine hibir etkisi olmadn ve olmayacam gndermesi ayan dikkattir. Bir baka yerde ise, savan sonunda Almanya'nn yenilmesini nemsemediini kaydediyor, Almanya Almanya'dr, diyordu, amma, en ar fiyatn Trkler tarafndan deneceinden phe duymuyordu; tabi-i temenni de etmektedir. Her halde bunlar, sanat ve edebiyat adam olmasna balayabiliriz, seziyor ve grebiliyordu; grdklerine, iddetle balanyor ve yalnz kalabiliyordu. Bir yerde de ruhen Yahudi ve aklen Hristiyan, bir tr "goyish kop" sahibi olduunu anlatyordu; "goy", Yahudi olmayanlara verilen addr. Byle bir adam, Siyonizmi blebilmitir; "revizyonist siyonist" hareketin efidir. Jabotinsky, Trkofil siyonizmi, Trkofob siyonizme evirmek zere bir mcadele ilan etti; bunu biraz yumuatarak, Trkler'i "idare eden" Siyonizm yerine, Trkler ile savaan bir siyonizm yaratmak istiyordu, demek daha mnasiptir. Ayrca siyonist harekete, silah ve sava boyutunu sokuyordu; Yahudiler'in Trkler'e kar sava Jabotinsky'nin marifetidir. Bunda ok nemli lde baarl olduunu da biliyoruz, ama, bunun zerresini bile bilmiyoruz. nk, resmi tarih karanlktr, obscurantist'tir demek istiyorum. Kitaplarnda, where the Turk rules neither sun may shine nor gross may grow, bir yeri Trkler ynetiyorsa, ne gne doar ne de imler yeerir, diyebilmektedir. srael devletinin restorasyonunu ise, tekrar bir Yahudi Devleti'nin kurulmasn da, Osmanl Devleti'nin paralanmasna balamaktadr. Bunu, yaamnn felsefesi haline getirdii, ortadadr. Demek ki Jabotinsky'nin de bir kk "kopernik devrimi" var.

205

EMMOLU YMAEL
Trkler'in harbe duhul etmelerinden hemen sonra Ben-Gurion ve Ben-Zvi, Kuds'teki Osmanl Komutan'a bir istida vererek, bir gnll lejyon kurmak istediklerini bildirdiler, kabul grmtr. lk etapta krk gnll kt ve talime baladlar; Trkler yannda ngilizler'e kar cenk etmek esastr. Trkofil Siyonizm'den kastm budur, o tarihte siyonizm, Filistin'e Yahudi ymak anlamna geliyordu, daha nce de nakletmitim, devlet fikri asla telaffuz edilmiyordu. Siyonistler arasnda, Trk yneticilerini teskin etmek temel politikadr; Trkler ile birlikte savaacak Yahudi lejyonu ho karlanmtr, tabii buluyoruz. Fakat Komutan Cemal Paa, Byk Cemal Paa da deniyordu, artk Yahudiler'den hayli phelenmeye balamt, silahlarn, Trkler'e kar dnmesinden endie ediyordu; bu projeyi durdurdu. Cemal Paa, asla anti-semitik deildi, amma siyonizme kar tutum almak zorunda kalmt, nk, Suriye'nin elde tutulabileceine ve Msr'n geri alnacana inanyordu, Yahudiler'in ise gizli rgtleriyle ve Araplara kar tedhi uygulayarak ayr bir devlet kurmak iin altklarn grmt, ok ge olmakla birlikte zecri tedbirler aldn biliyoruz. Trk yanls Yahudi lejyonunu durdurmak bu tedbirlerden birisidir. Durdurdu ama, Jabotinsky'nin ii hi de kolay grnmyordu; nk dnya Yahudi efleri, aka Trkler'e kar savatan ok korkuyorlard. O tarihte Trkler hala ok gldrler ve o halde Trkler'e kar savamak, Filistin'deki Yahudileri tehlikeye atmaktr, bunu ileri sryorlard; bu nedenle, ngilizler ile birlikte savaacak bir Yahudi lejyonuna hep kardrlar. Amerikan Yahudi rgtleri, Jabotinsky'yi aforoz ediyorlard, Jabotinsky tek basnadr. Siyonist yaynlara sansr koydular. Bir de sadakat meselesi var, spanya'dan kovulan Yahudiler'e tek kapy Trkler'in atklar ve bu nedenle de sadakat hislerinin de bu projeye kar dt yollu argmanlar bir kenara koyuyorum. Yahudiler'in sadk olmadklar nokta-i nazar deil, Yahudiler gpta duyulacak kadar, sadktrlar; "tek kap nazariyesi" ise bir hikayedir, her yere gittiler ve tekrar daldlar. Tek kap nazariyesini, srael Devleti kurulduktan sonra, yalnz srael'liler, uydurdular; Trkiye-srael yaknlamas iin gerekeler aranyordu, bunu da, kardlar. ____
zecr : esk. Zorlayc, zorlayan, yasaklayan. [TDK. Gncel Trke Szlk]

206

Tek kap nazariyesi bir propagandadr ve yine de kuvvatla inananlar olduunu biliyoruz, bu cihetle, ahfadna, "abayezid" ya da "bayezid" misli, mslmanlkta ho bir seda olmayan isimler takyorlar. Hikaye'den neet etmektedir. Bitmiyor, baka ve daha byk bir mania var; Filistin'e g etmi Yahudiler'in ksmi azamisi, Rusya'dan gelmedirler, hepsinin pogrom anlar var, Rusya'dan nefret ediyorlar. Jabotinsky Projesi ise, eninde-sonunda Rusya iin sava anlamna gelmektedir. Trkler'e kar lejyon, Trkler'in yenilmesi ve Rusya'nn kazanmas iin sava demektir; gzel, Trkler'in yenilmesi kabul edilebilir, amma, Rusya'nn kazanmasn istemek ise zordur. te mania budur. air Jabotinsky'nin bu meseleye bulduu zmn hayli airane olduunu kabul etmek zorundayz; bir byk ak bir byk nefreti ortadan kaldrr, demektedir. Yahudiler iin nemli olan Kutsal Toprak-lar'da yeniden devlet olmaktr, byk ak budur ve bu byk ak, byk nefretten stndr, cevab budur. Bu byk akn stnl nazariyesi, ne kadar ikna edici oldu, bilemiyorum. Fakat bylece masalmzda bir byk akn da eksik olmadn tespit etmekle, ben, hayli bahtiyar olabiliyorum; nk masal masal'dr ve her daim iinde bir byk ak olmaldr. Koyuyoruz. Yalnz bu projesini mdafaa ederken ve Trk-dman bir siyonizm ina ederken, Jabotinsky'nin nne bir eski nazariyenin daha km olduunu mahede ediyoruz; bu da "Emmiolu Yimael" meselesidir ki, ngilizce metinde "our cousin Ishmael" olarak gemektedir. "Kuzen smail" de diyebiliriz, ben "Emmiolu Yimael" deyiini daha yerinde gryorum. Ne tesadf diyebilir miyiz, Hamburg'la toplanan Dokuzuncu Dnya Siyonizm Kongresi'ne, 1909 ylnda idi, stanbul'dan iki delege gidiyordu; imdiye kadar birini dahi bilmiyorduk. Acizleri, Moiz Kohen'in Osmanl Yahudileri adna, Hamburg'a gittiini, teknik kitaplardan karp genel trete'lere yerletirmi idi. Daha sonra Munis Tekinalp imzasyla kemalizmin kodifikasyonunu deruhte eden bu "alyansist", Tevrat'ta ifadesini bulmakla snrlar pek mphem olan Vadedilmi Topraklar'n adeta bugnk Trkiye olduunu ileri srp, kendilerine bir yurt arayan tm Yahudilere bir davetiye karmt.

207

Bilmiyorduk, rendik, hayli atein mnazaralar olmumu, Jabotinsky taraftarlar, buna iddetle itiraz eylediler. Bu "emmiolu Yimael" nazariyesini, Trkler ile Yahudiler arasndaki akrabalk doktrinini, aptalca ve ahmaka grdklerini aka dile getirdiler. Jabotinsky, bu nazariyeyi ileri srenlere, aka, "aptal", foolish ve "ahmak", idiot, sfatn layk gryordu; Yahudilerin, Tkler iin, bizim "emmiolu Yimael" kavmi, aptalca ve hissi temayller beslediklerini tespitle ate pskryordu. Bir Turanyan kabile olan, a Touranian tribe, Trkler ile semitik smail arasnda hangi akrabalk, relation, olabilir; bu nazariyeyi mdafaa edenlere bakarak Yahudiler arasnda ahmaklarn olduuna karar veriyordu. Bu idyotlar, bize, politikamz dikte edemezler; Jabotinsky ok sert konuuyordu, edebiyat yan ar basmaktadr. Bir noktay tasrih etmek zorundaym, Hamburg Kongresi'nde, Jn Trk davetine iddetle kar kan, Jabotinsky deil, maruf Siyonist Max Nordau idi, Doktor Nordau, krsden, asimile olmak iin, "Trkiye'ye neden gideceiz" yollu haykrmt, i asimile olmaksa, herkes olduu yerde muradna ulaabilirdi. Ancak Jabotinsky, Doktor Morda-u'yu lklarla alklamt, yal siyonist, Jabotinsky'nin revizyonunu ilk destekleyenlerden birisidir. Jabotinsky, Rusya'da yetiti, o zaman btn akmlar, sosyalistler sndryordu; Yahudi genler de ya narodniestvo ya da marksizme kayyordu, Jabotinsky'nin de byle bir dnemi var. talya'da iken Avanti'ye yazacak kadar sosyalist olmutu, Rusya marksizminin tesirine balayabiliriz, kendisini Avrupal gryor, Filistin'de kurulacak Yahudi Devleti'nin, Avrupa'nn, as far as Euphrates, Frat kenarna kadar, uzamas sayyordu. Btn Yahudi genlerinin sosyalizme meylettikleri bir zamanda, siyonizmi reaksiyoner bir topya saysalar da, bundizm'i siyonizme alan bir kap olarak gryor ve olumlu kabul ediyordu. Acizleri, Rusya alyansizmi telakki etmektedir. Zeev Vladimir, Trkler asla bizim kuzenlerimiz deildir, diyordu ve kald ki even with the real Ishmael we have nothing in common, hakiki mail ile de ortak yanmz yoktur, ibaresini ekliyordu

208

Buradan, emmiolu Yimael nazariyesinin pek de Abraham'n Hacer'den olma olu smail'e balayamyoruz, daha dorusu balamadklar intiban ediniyoruz. Nereden karyorlar; kald ki, acizleri, Jabotinsky'nin byk rakibi Ben-Gurion da, Trkler ile Yahudiler'in birbirini tamamlayan, complementary, kavimler olduklarn ileri srmt, yleyse Yahudi eflerinin dillerinin altnda bir bakla var. Tutuyorlar. Ne olabilir, buluruz. Ve bulursak, ebeke'nin ikincisinde naklederiz. Masallarda merak iyidir. Kald ki biz hayli meraksz bir kavim olduk.

GELBOLU'DA SAVAAN YAHUDLER

Jabotinsky, 1914 sonlarnda, Bordeaux'ya gelinceye kadar sava ile ilgilenmiyordu, nemli bir Bordeaux sabah, bir duvar ilanndan, Trkiye'nin merkezi ittifak tarafnda savaa girdiini okuyunca, birden, kendi kendine "benim savam" diye seslendiini hatrlyor; o andan itibaren sadece savala ilgilenmektedir. Artk tek dncesi Yahudileri, bu savaa sokmak ve Trkleri yenmektir; ngilizler'in yannda savamak ve Yahudiler'in sava kabiliyetini ispat etmek hrs iindedir. Schechtman, bu tarihten itibaren Jabotinsky'nin bir fanatik olduunu ve "zafere kadar sava" dediini yazyor .Yahudi Devleti'nin kuruluunu, Osmanl mparatorluu'nun tarihten silinmesi ve Britanya mparatorluu'nun galip gelmesinde gryor, artk "tek dman Trkler'dir". Revizyonist siyonisttir, resmi tarih telif ve tedris edenlerden kimseciklerin, bunlardan, haberleri olmadn biliyoruz. Peki kimler yazyorlar, belki de bu masalda aklma uan en kkrtc sual budur; CahunVambery yolunu anlyorum, ama, bu sansr hi anlayamyorum. Peki resmi tarihi yazanlarn alay m, masallarda da olsa bu pek muharrik sualin devamn akl edemiyorum. Nasl edebilirim ki, eer Kurtulu Sava'nda istihbarat, sonra marjinal tarih yazar Kandemir olmasa, izine bile rastlamamz mmkn grnmyor. Kandemir de umulmadk bir yerde sz ediyordu, ancak acizleri misli kitap-oburlar ve detay-fanatikleri avlayabilirler, "Medine Kahraman" Fahrettin Paa'y anlatrken, kaleminin kaydm anlayabiliyorum, mesut bir av oldu. 209

"Hele" diyordu, "anakkale'de ngilizlere yardmc olarak Msr'dan gelip bizimle aylarca savaan o merini gnll Yahudi taburundan hi biri, esir olarak da elimize geememitir." Gzel, iz dyor, kran duyuyorum ve ben de iz dtn kay dediyorum, ancak, Gelibolu esir alma deil, ldrme savayd. Bizimkiler, srtlarda ve tepededirler, Yahudiler, plajlarda, ngiliz gemilerde gelen cephane ve bulduklar suyu, anzaklar'a tayorlard, esir al zordur. Proje Jabotinsky'nindi, kurdu, skenderiye'de toplandlar, orada eitim grdler, alt yz kadardlar, net rakam 657, ou Kuds'ten; kovulmu Rus Yahudileri idi, alt l ve yirmi be yaral verdiler. lerinde madalya alanlar var. Roma dnemini saymazsak, btn tarihte, savaan ilk Yahudi birlii oldular. Demek, Trkler ve Yahudiler ara- ! snda "hep kardelik" bir hikayedir. Resmi tarih mi, tmden bir hikaye'dir. Bendeleri mi, masal telif ediyorum. Yllar sonra, kinci Dnya Sava banda yaynlad, "The Jewish War Front" adl almasnda, "Yahudi Nakliyat Birimi" olarak Siyon Katr Birlii'nden sz etmektedir; maksat, Yahudiler'in Yahudi olarak savamalardr. Jabotinsky buna ok nem veriyor, yoksa savalarda Yahudiler vardlar ve imdi kendi sancaklar altnda savaabildiklerinin gsterilmesi ve grnmesine byk deer biiyordu. Sava sonrasnda masaya bir istidac olarak deil, savam bir taraf kisvesiyle oturmak istiyordu; not ediyorum. Gazeteci olarak skenderiye'ye geldiinde, on bir bin gmen Yahudi vard ve drtte Rusya'dan Filistin'e gmlerdi, Sultan Hamid ve izleyen Jn Trk iktidarlarnda Filistin'e doldular, Ekenaz olduklarn anlyoruz. Ancak Cemal Paa, Filistin'de Yahudi istihbarat ve ihtilal rgtlerini deifre etmiti, kovuyordu, ho bir Osmanl toprandan, Kuds, kat zerinde dier Osmanl toprana, skenderiye'ye geliyorlard. Yeni gelenleri, Jabotinsky, Gabbari ve Mafruza kamplarnda buldu. Derhal, brani dahil eitime balad, bir polis rgt kurmaya giriti, gkte ararken yerde buldu, da diyebiliriz.

210

lk ve en byk yardmc Rus Konsolos Petrov oldu, bu Rusya gmenlerinden kurulacak birliin, Rusya cephesinde savamasn istiyordu, ama ok vardm ediyordu. Bunun dnda Amerikal i adam G. Kaplan var, onomastique disiplinini kmseyemeyiz, "kaplan", Rusya Yahudileri'nin "kohen" karl tadklar isimlerden birisidir, "h" syleyemezler, "kaan" da, "cohen" yerine gemektedir. Fakat asl kesif, yusif Trumpeldor oldu, Bat metinlerinde "Joseph" ama ben Rusasm yazyorum. Dii idi, sava oldu, 1904-1905 Japon-Rus Sava'nda bir kolunu kaybetti, Hamid-Jn Trk dnemlerinde Kuds'e indi. Jabotinsky, Trompeldor'a hayrandr, arkasndan ihtilalci bir genlik rgt kurdu, adn yaatmak istiyordu. Jabotinsky, Gelibolu'da savamad, "Siyon Katr Birlii" ile Dileri Bakanl arasndaki irtibat kurmak zere Londra'ya gemesi gerekiyordu. Ancak bu tek kollu Yahudi Kahraman, yusif Trumpeldor, Gelibolu'da Trkler'e kar savaan Yahudi Birlii'nin ruhu olmutu, buna da ihtiya; nk Yahudiler bir arada ve Yahudi olarak ilk kez savayorlard. ok disiplinsizdiler, hareket etmeden nce Haham Ba Rfael de la Pergola, komutanlara itaat yemini ettirmiti ama, seferad askerler ekanaz komutanlar kabul etmiyorlard, ayrca sava bakadr, kayorlard; Siyon Katr Birlii'nde krba en nemli disiplin malzemesi oldu, gnll Yahudiler sk sk krbalandlar. Kerensky Hkmeti'ne bir Yahudi Alay nerdi, olmaynca Kuds'e dnd ve Trkler'i Filistin'den karmak iin savat; yusif, "to get the Turks out of Palestine we've got to smash the Turks" diyordu, Trkler'i Filistin'den karmak iin Trkler'i ezmek zorundayz. Kuzey'den mi Gney'den mi, bu ok teknik bir meseledir, hangi cepheden balanrsa balansn, any front leads to Zion, Trkler'e kar her cephe Zion'a kar, hep bunu vaaz ediyordu. Ne tuhaf, bu Trk dman Yahudi, 1920 ylnda, Tel Hay'da, Araplar'la savarken, bir Arap kurunu ile, ldrld. En ok sevdii sz, brani "en davar" idi, biz "daver" diyoruz, "bo ver" anlamndadr ve lrken de "en daver" diyordu. Ad yaatlmaktadr, ne tuhaf, bizde de, Hasan Ali Ycel, "Hay" arlmaktadr, bir ilgisi var m, bilemiyorum. Hem ben de "en daver" diyorum, ne de olsa masal anlatyorum. Siyon Katr Birlii'ne bir komutan arannca Yarbay John Patterson bulundu, Hindistan'da ve Boer savanda bulunmutu, Hristiyan olmakla beraber iyi bir Tevrat okuyucusuydu, tevratique Yahudi kahramanlara hayranlk duyuyordu,

211

Gelibolu Sava ici "felaket" ancak Siyon Katr Birlii iin "mkemmel" diyordu, General lan Hamilton da, Jabotinsky'ye, men have done extremely done ifadesini de muhtevi mektup yazmt, methiye umumidir, fakat Patterson Gelibolu'da hastaland ve ngiltere'de tedavi grdkten sonra Albay olarak Yahudi Lejyonun bana geti. Trkler'i Filistin'den Yahudi Lejyonu'nun srd iddias var.

FLSTN'DE YAHUD LEJYONU

Asl hedefi, "Yahudi Lejyonu" kurmakt, siyonizme sava boyutunu yerletirdi, Trkler'e dmanl iselletirdi, "hagana" kurucusu da saylabiliyor, 1940 ylnda bu kez Naziler'e kar bir birlik kurmak iin alrken, New York'ta, Betar Kamp'nda, aniden ld. "Betar", Trumpeldor adna kurulan genlik rgtnn addr, Erez srael'de gmlmek istiyordu. Yllar sonra Har Herzl'e, Herzl'in mezarna yakn bir yere, gmdler. Har Herzl'i, biz, "Ar Erel" veya "Er Erel" olarak da sylyoruz. Kii olarak Herzl'e hayrand, siyonizmin kurucusu Herzl'e, "devleti olmayan devlet adam" da deniyor, hakkdr; devleti yokken, devlet adamlaryla devlet ilerini gryordu. Makyavelist ve hatta oportnist demek daha isabetlidir; Devrim'den nce Rusya'da Yahudi genler, ya Sosyal Devrimci, narodnik, ya da marksist, bolevik, oluyorlard ve Herzl, Petrograd'ta en gerici Rus devlet adamlaryla gryor ve pazarlk yapyordu. Yahudi genleri, devrim yolundan caydrabileceini ve karlnda ise Petrograd'n, Filistin'e Yahudi g iin stanbul'a bask yapmasn istiyordu. O tarihte Siyonizm, Filistin'e Yahudi ymaktr. Theodore Herzl, Abdlhamit tarafndan da kabul ediliyordu, burada ticaretini yapt meta bakadr; Hamid'in, Filistin kaplarn, daha fazla Yahudi gmene amas karlnda, Osmanl mlknde Ermeniler'e yaplanlara, dnya matbuatnn gzlerini kapatmasn, neriyordu. Herzl, dnya matbuatndaki Yahudi hegemonyay pazarlk masasna hep getirmitir ve dnya Yahudileri de hala bu noktadadr. Ve Dersaadet'te ticaret budur ve bu ticaretin yapldndan phe duymuyoruz. Masalmz masal'dr ve masalmza gveniyoruz.

212

Jabotinsky'yi'de bir makvavelist ve hatta oportnist demek ok isabetli ve ok verimli grnyor. Bir sohbetlerinde Doktor Nordau'mn, "gzel, dostum, ama bu mantktr, mantk ise Grek sanat olmakla Yahudiler nefret ederler" dediini, kendisi aktaryor. Mant ucuna kadar gtrmek ise makyavelizm olarak biliniyor, en ksa dnemli makyavelizm de oportnizm'dir; her oportnizmde bir mantk tehis etmek durumundayz. Trkler'in perian olmas ve ngilizler'in kazanmas bir programdr; buradan srael Devleti'ni bekliyordu. Souk mantk alyordu ve btn aklar ve btn nefretlerin st iziliyordu; ama, ilememitir. Birinci Dnya Sava'nda Dersaadet, Cihad ilanm abartmtr, hibir kymet-i harbiyesi olmadn ilk grenlerden birisi de Jabotinsky'dir. Birinci Dnya Sava'nn sonunda Osmanl mlkne yerleen ngili/, emperyalizmi de bir srael Devleti kurulmas nedeniyle doacak Arap husumetini ekzejare ediyordu; kar ktn biliyoruz. srael Devleti'ni, Jabotinsky'nin mantnn aksine, Truman kurdu ve "Londra'nn istemedii bizim yararmzadr" kaba mantn srdren Stalin destekledi ve Trkiye nce taksimden rahatsz oldu, amma, ilk destekleyenlerin bandadr. Ksa zetimiz budur ve devam ediyorum. Yahudi Lejyonu, nce hi taraftar bulmad ve yle dnebilirim, Jabotinsky, Siyon Katr Birlii'ni bir eantiyon sayyordu, Gelibolu'da savaan Yahudiler'in siyonizm iin iyi bir propaganda olduu kesindir. Baron Edmond de Rothschilled, duyunca, ok heyecanlanmt ve bu, you must continue, "devam edin" mesajn verdi. Gelibolu tahliye edilince Katr Birlii'nden 120 sava Londra'ya geldi ve devam ediyorlard, bir heyecan dalgas yaratt kaydediliyor, 1916 sonundadr. Amma sava hi de Mttefikler lehine gelimiyordu, Trkler anakkale'nin dnda Kut'ta daha byk bir zafer elde ettiler, Almanya stnd, Kralie Victoria'nn torunu Kayzer, Orta Dou'ya yerlemek zereydi, siyonizm silah, Almanya ve Jntrkler'in elindeydi. te bu hava iinde ve Balfour Deklarasyonu'ndan ksa bir zaman nce, 23 Austos 1917 tarihinde, resmi gazetede, London Gazette, judaik literatrde "Jewish Legion" bilinen birliin kurulu karar akland. lk nce "Jewish" ad kullanlmad, "Royal Fusilier" deniyordu, "Tfeki Alay" anlayabiliyoruz. Komutan, yine ama bu kez Albay Patterson'dur.

213

nce ngiliz Yahudiler'den kuruldu, sonra Trk Yahudiler katldlar, Trkler yannda savarken esir dzeri ve Msr'da esir kampnda olan Yahudiler de, Yahudi Lejyonu'nda yerlerini aldlar. O srada Amerika'da olan Ben-Gurion ile Ben-Zvi hala karydlar, ancak, Yksek Mahkeme yesi siyonist Brandeis, Yahudi Lejyonu lehine propagandaya balaynca, Amerikan Yahudileri de kotular. Yahudi Lejyonu, Haziran 1918 tarihinde Filistin'dedir. Kuds'ten yirmi mil uzakta mevzi tuttular, karlarnda Trk askerleri vard. Komutan Patterson, iddetli bir hcum balatt, Trkler o j kadar korktular ki bizim cepheye hi gelemediler, diyordu ve sonra rdn Vadisi'nde savatlar. Malarya vard, yakalandlar ve kayp verdiler ve bir ksm rdn Nehri'nin en s yerlerini tuttu, bylece am irtibatn kestiler; ngiliz komutanlar, bunun, ngilizler'in "am zaferi" iin ok nemli olduu kanaatindedirler. Bir tarihtir. yle mi, kim bilir, kimseler yazmadlar. Bizimki mi, ne de olsa masaldr. Acizleri masalc da inanmamay tavsiye etmektedirler.

214

KUT SAVALARI
Nogales Bey'in, Trk Ordusu'ndaki yllarna ait hatratm ngilizce'ye eviren Muna Lee, ne gzel tarif ediyor, "pek ok bayrak altnda savam bir freelance" idi, bu "freelance", imdilerde daha ok "serbest muhabir" anlamnda kullanlsa da "macera-perest muharip" demektir, Rafael de Nogales tam bir serbest-savacdr. Kzl derili-spanyol bir iftin olu olarak Venezella'da domu, Almanya'da okumu, harp kar kmaz, bir tarafa katlmak zere Avrupa'ya komutu. eitli nedenlerle btn harp kaplan yzne kapanmt, ancak Osmanl tarafnda sava mmknd, Almanya iin savamak demektir, "olsun", oradan girdi ve Trk Ordusu'nda ykseldi, Ermenistan'da Trk Kuvvetleri umum-mfettii oldu, nemli bir makam olmasn daha sonra Mustafa Kemal Paa'nn da "umum-mfetti" atanmasndan karabiliyoruz. Osmanl sava alannda, her cephede var, Muna Lee, bir ara "Nogales Bey's very footsteps from Kut-el-Amara to Baghdad" da demektedir, burada bizi ilgilendiren yerlerdedir. Hatrat'nda, Ermenilere yaplanlarn tek Hristiyan grg-tan olduu iddiasndadr, bu nedenle de ldrlmek istendiini srarla yazyor ve buna inanyor. Ksaca mesele udur, Ermenistan'da Trk Kuvvetleri Umum-Mfettii Nogales Bey, Ermeniler'e verilen aclarn birinci derecede sorumlusu olarak Halil Paa'y iaret ediyor; biz Halil Paa'y, Kut-alAmara Kahraman olarak biliyoruz. Nogales Bey, hem kendi rolnn ve hem de yaplanlarn hi bilinmemesini istedii iin Halil Paa'nn, Nogales Bey'e, mteaddit suikastlar tertip ettiine kanidir, Halil'den nefret ediyor ve bunu anlyoruz. Hakknda ok kt yazmaktadr. 215

YEDNC BLM

yle syleyebilir miyiz, Rafael de Nogales'in "Four Years Beneath the Crescent" adl hatratn, Halil Paa'nn gizli tarihi sayabilir miyiz; ne kadar sahih ve darwinisttir, hemen cevap veremeyiz, buna bakmak durumundayz. Daha sonraki yllarnda, sanki en ok Halil Paa'y hatrlyor, Enver'in "akrabas" olmasa hibir yere gelemezdi, ancak bir gerilla komutan olabilir, diyor; "amcas" olduunu yazmamaktadr. Bilmemesi imkansz, lzumlu telakki etmemitir, ylece mtalaa ediyorum. Hatrat'n ilk nce Madrit'te ve 1924 ylnda yaynlamt, ol tarihte Mustafa Kemal Paa Hazretleri, yeni cumhuriyette, cumhurbakan idiler, bir kez sz ediyor; "Mustapha Kemal,

ve sonra isyan etti, Gazi ile ilgili hatrladklarnn hepsi bu kadar, baka bir yerde anmyor. Trk komutanlar'n beenmiyor, Halil iin, Franszca, "sale type" diyor ki "pis herif olarak anlayabiliriz. Fakat pek beendikleri var, Nihat, Vehip, Ahmet zzet ve Enver'i ok parlak bulmaktadr. Vehip iin, mehul kahramanlarmzdand, "a tiger", bir kaplan, nitelemesini kullanyor, hem cesur bir asker ve hem de "grand-seigneur" saymaktadr. Resmi tarihte pek ihmal edilse de, Aabeyi Esat Paa ile birlikte Gelibolu Cephesi'nde, bir de Feyzi Paa var, kolordu komutanydlar. Vehip, daha ok Kafkasya Cephesi'nde byk bir komutandr ve Karabekir pek hakldr, resmi tarihte, Kemal Paa'nn olmad yerler ve cepheler, hep karartlmaktadr. Nogales Bey, Vehip Paa'nn, davullar alarak ve sancaklar dalgalandrarak, Sivas'tan Bak'ye yryn, he advanced from Sivas to Baku with drums beating, hassaten yazyor. Belki de unutturulacan tahmin ediyordu; tabii imkanszdr, ama, biz de masal yazyoruz.

after having been named by the Sultan Commander-in-Chief of the armies in Anatolia, had revolted with his armies.." diyordu, Sultan tarafndan Anadolu kuvvetlerine komutan atand

216

Nogales Bey, kendisini seven bir kaymakamn, Halil'in ald lm kararn sylediini de ifa ediyor; I had been the only Christian, Ermeniler Hristiyandlar, sevi yolu kabul eden ilk kavim olmakla hep vndler ve Halil Paa, olanlar, bir tek Hristiyan'n bilmemesi lzumna inanyordu, Yahudiler mi, her halde bilebilirler, tabi- bu ifadeye yalnzca bizim masalmzda yer var ve Nogales Bey, hatratn yazarak, her halde, intikam da almaktadr. Halil'in hreti iin, hrszlama", demektedir; Nogales Bey'e gre, sahici Kut al Amara Kahraman Albay Nurettin'dir. Halil, Nurettin'in kahramanln almtr; Nogales Bey, bu noktada ok ciddi grnyor. Hrszlk m, bizim masalmz nokta-i nazarndan bu meseleye bir deer bimiyorum, nk, nemli olan Kut'taki kahramanlktr ve Nogales Bey de kahramanl teyid ediyor. Ben de habire baka kahramanlklar da olduunu naklediyorum, dolaysyla Nogales Bey, ilm-i tarihte, benim yanmdadr. te, meselemiz budur. Kaybolmutu, karyoruz.

KUT AL AMARA
Arivler gereklidirler, reddetmiyorum ve yle sanyorum, dorular karmaktan ok, yanllar ispat etmemize yaryorlar. statistik disiplinine benzeyebilir, "yalan syleme zanaat", sayyorlar; arivlere inerek ok yalan icat edildiini grebiliyorum, binaenaleyh, imdi tarih mesleinde daha ok teoriye ihtiya var. Masal m, teorik kurgu deilse nedir; buradaym. Kald ki bir olaanst zel gazeteci, Gelibolu Plajlar'nda muhabirlik yapm, stanbul'da ve ngiliz istihbarat ile yakn temas halinde, 1918 sonu veya 1919 bana kadar Mustafa Kemal adn duymam, anlarnda okuyoruz. Bunu arivlerde bulamayz, nk bir kimsenin tanmmamln arivlerde bulmak imkanszdr. Olmayanlar arivlerde gremiyoruz. Mustafa Kemal Paa, Ward Price'tan randevu isteyince, Price, bunu, istihbarattan sorumlu ngiliz Albay Heyvvood'a haber veriyor; bir bilgi kmadn tespit edebiliyoruz. Nogales Bey de ok sz etmiyor; buna mukabil, Kut'u, Halil Paa'nn almadn anlatyor. Gzel, ancak nmzde, Harold Armstrong'un anlan var, Kut Kuatmas'ndaki ngiliz subaylarndan, Trkler'e esir dyor, hatratna, "it was 3rd of December 1915" ifadesiyle balyor, subay, palmiyelerin glgesinde, alak, amurdan yaplm bir duvara rastlamlar, le bakyorlar, Trk kuatmasnn baladn grdn anlyoruz. 217

Baz kaynaklar 8 Aralk tarihini dyorlar, 146 gn sren bir muhasaradan sonra ngilizler tutsak oldular; ne zamandan beri ilk defa m, Komutan Sir Charles Townshend ve Armstrong da esirler arasndadrlar. ngilizler bunu byk utan saydlar. Armstrong, sra olup Kut'tan karldk, diyor; drtl sradalar, The Turkish commander Khalil Pasha and his staff, with the German officers on it, watched us march out in fours, Komandan Halil Paa seyrediyor, esirler alar, Trk askerler, Armstrong'a inanacak olursak, ngilizler'den ganimet topluyorlar, canl canl soyuyorlar, demek istemektedir ve Armstrong, Halil Paa'ya, engellemesini seslenmektedir, Halil Paa'nn glmekle iktifa ettiini de kaydediyor; Armstrong'un esaret hayat ite byle balyor. Trkler'in ok dayankl olduklar tespiti de ite buradadr; okurken ac bir holuk duyuyorum. Hatratn 1925 ylnda yaynlam olduunu anlyoruz. Mtareke'den sonra nce memleketine dnyor ve sonra igal idaresinde almak zere stanbul'a geliyor, artk jandarma subaydr, yalnz Yksek Komiserlik'te alt iin yazdklarnn ok deerli olduunu hemen anlyoruz; deerlendirmelerinin bir ksmn "gizli" bilgi kabul ediyorum. Yeterli lde deerlendirildiini syleyemiyorum. ngiliz arivleri oradalar. phesiz en deerlisi deil, sadece bir ayrnt, Harold Armstrong'un, esir olarak sra sra yrrken, Araplarn ta yadrmalarndan fazla zlme benziyordu, bir de alk var, sinirler zayflatyor, biliyoruz. znts daha ok, Kut dmeden nce ayn Araplar'n ngilizleri alklamasndan kaynaklanyor, byle bir izlenim alyoruz. Byledir, bu bir Arap hali deil, ezilmi ve smrgelemi halk halidir; sr hali, diyebiliyorum. nsann en kt hali sr hali'dir, smrgelerde oklar, ezilmiler ve insanlktan k kapsndadrlar. Yoksa biz smrge haline mi geiyoruz, hi aka igal etmiyorlar ve belki de kazandmz zaman da ezik-taklitiler olmamzdan m, btn kurumlarmz, yendiimiz Bizans'tan almtk. Armstrong, tutsaklnda, gardiyanlarnn, her admlarn, tutsakecnebilere beendirmek iin gayretke hallerini karmam, hatra yapp yzmze vuruyor. Her halde bir ngiliz'i esir etmekten utanyorduk, ne tutsaklarmza ve ne de kendimize yaktryorduk.

218

Girite, Trkler'in, the severe defeats of Gallipoli and Kut-al-Amarah, Gelibolu ve Kut al Amara'da, ngilizlere'e byk yenilgi yaattklarn da not ediyor. Doru, resmi tarih yerleinceye kadar, bu ikisi hep beraber anlyordu; nitekim, Avusturya-Macaristan mparatorluunun stanbul Atee Militeri Pomianowski, yaadklarna dayanarak, "anakkale ve Kut-ul-Amare'deki zaferler, imparatorluun drt bir yannda heyecanla kutlanyordu" diyordu, 1916 sanki bir zafer yldr. O kadar yle ki, ayn ylda, Bab- Ali, Berlin ve Viyana'ya verdii notalarla, 1856 Paris ve 1878 Viyana andlamalarn feshettiini bildiriyordu, hakikaten, masala benzemektedir. Ve gven, teorik deil pratiktir, yenmeye ve kazanmaya alm insan halidir. ngilizler, pek ok kez, rvet de dahil eitli neriler ile itibarlarn kurtaracak bir mtareke aryorlard, kuatma srerken komutan Nurettin Albay idi, Halil, anlarnda, Nureddin iin, "boynuma sarld, ptk ve kumanday bana brakarak cephe gerisine doru hareket etti" diyordu. Kut dtkten sonra, askerlere "aslanlar" diye hitap ederek, "bize iki yz seneden beri tarihimizde okunmayan bir vakay kaydettiren Cenab- Allah'a hamd-u kr eylerim" demiti, gerekten Kut ile bir zapt fiili gerekletiriliyordu; bir mdafaa deil, bir mdafaa krlmt. Konumasn, "bugne Kut Bayram namn veriyorum" szleriyle bitiriyordu; demek, sonradan unuttuumuz bayramlarmz da var. Sava balar balamaz, ngilizler, Basra'y zaptettiler, petrol yataklar pek zengindi, o zaman da biliyorlar, bu ii, Hindistan birliklerine braktlar. Trkler, Basra'y geri almak iin ynak yaptlar, ngilizler, Dicle kenarnda Kut'u alp oradan Badat'a yrmek istiyorlard. Kut'u aldklar kesindir, ilerlediler, ancak Trkler kar hcuma geince, General Townshend tekrar Kut'a snd, bylece nl "Kut Kuatmas" balam oluyordu. 143 gn srd, iindekiler ve dndakiler iin bu da bir epope'dir.

219

nce Nureddin ve sonra Halil Beyler komutasnda Trkler, btn yardm yollarn kestiler, yardm birliklerinin hepsini pskrttler. ngilizler, kuatma iindeki general ve subaylar ile askerlerini kurtarmak ve hi olmazsa yardm gtrebilmek iin, 23 bin askerini kaybetti, ierde alk ve salgn vard, Kut'ta lenlerin says da on bini ayordu. Teslim olmadan nce Londra, Halil ile pazarlk iin Lawrence'i grevlendirdi, 2 milyon pound rvet nerdii kesindir. Halil, nl casus Lawrence'in gzlerini balatt. John Buchan'dan sz ediyorum, istihbarat, vali, roman ve polisiye yazar, 1916 tarihli "Greenmantle", ark'n Bat iin kaybolmakta olduunu yazmt, o zamanki havadr, biyografisini telif eden Janet Adam Smith'de kk bir not buluyoruz. Kaptan A.Herbert ile beraber gittiler, Herbert, "Mons, Anzac and Kut" nam eserinde, Trk hatlarndan geip Halil Paa'nn nne karken, gzlerinin balandn da, they were led blinfold through the Turkish lines to negotiate with Khalil Pasha, anlatyor. Rvet vermeye gitmiti, Halil gzlerini balayp, Trk erlerin nnden geirdi, amma ve lakin gzleri bal Lawrence, resmi tarihte, yer almyor; nedenini izah etmi durumdaym. Sava bakadr, sadece alak deil, ok zaman da kahraman retiyorlar. Halil, rvet teklifini yzne vurmutu, yle yazyorlar. David Fromkin, "Bar Bitirmek iin Bar" adn tayan ve ok bilinen eserinde, bu blme, "Dicle Kenannda Trk Zaferi" adn koymutu; Trk-Rus Sava'ndaki Plevne ve Boer Sava'ndaki Ladysmith kuatmalarndan daha uzun srmekle bir rekor olduu bilgisini de veriyor, Sir Charles Tovmshend, bu kuatmadan, sinir sistemi bozularak kt ve Harp sonuna kadar, Ada'da kaldlar. ngilizler, bu nezaketi, "l Kaplan" Fahrettin Paa'ya gstermediler. Kut'ta, yenilmez olarak bilinen ngilizler, bir generallerini, esir verdiler.

220

MEDNE MDAFAASI
Ali hsan Paa, Musul'u teslim etmemek yollarn arad, Yakup evki Paa, mahhas olarak, Mtareke'ye uymad, Kars' ge teslim etti ve silahlan igalcilere deil, direnmek isteyenlere verdi. Her ikisi de, bakalaryla birlikte, Malta sakini oldular. Enver ve arkadalar sadece bir round' kaybettiklerini dnyorlard, sava., daha ark'la devam etmekledir. Fahrettin Paa'ya gelince, ok az bilgimiz var, resmi tarihte, "Medine Mdafaas" da pek yer edinemiyor. Burada iki nokta var, birincisi, ngilizler'e gvenerek isyan eden Emir erife kar baarl bir savunma srdrmesidir. kincisi, Mtareke'den sonra Dersaadet'ten Medine'nin teslim edilmesi yazsnn gelmesine ramen direnmesidir. Fahrettin Paa ile birlikte, ihtiyat zabiti olarak savaan, Feridun Kandemir, "Medine Mdafaas" nam eserinde, "Mtareke Hkmlerine uyup hemen teslim olmad" demektedir. Kandemir'den, Paa'nn son derece onurlu olduunu da reniyoruz, Msr'da esir iken, asker tayn veriliyor ve ok kt yerlere kapatlmasna ramen hi ikayet etmediini de haber alyoruz. Kukusuz Malta srgnleri arasndadr. syanc Araplar'a kar, Medine'de gl ve moralli bir savunma dzenlemi olduunu da duyuyoruz. Dindar, disiplinli, titiz bir komutan olduu kesindir; Medine'yi adna yakr, "ehir" demektir, bir kent yapmak iin hep abalad anlatlyor, tarmcl ve bir de ekirge salatas hayli mehur olmutu. lde srler halinde bulunan ekirgeleri toplayp, zabitan ve erata, salata yapmay retmi ve birliin tabldotuna koymutur; Fahrettin Paa, yemekhanede, yemee, ekirge salatas ile balamay da usul ittihaz etmiti, hayli lezzetli olduu rivayetleri de var. En ok ve en ucuz bulunan ok yemek, bir mutfak dehasdr, ekirge misli reyen tavan, Franszlar ok tketiyorlar, harikadr; Paa'nn ekirge salatasn kefetmesini de ayn lde mhim mtalaa ediyorum. Medine Mdafaas'nn kaldrlmasnn kararlatrld bir zamanda, 1917 ylnda olabilir, Mustafa Kemal Paa'y, Ordu Komutan yaparak, tahliye ile vazifelendirdiler. Kemal Paa Hazretleri, nce komutanl ve bu tahliye iini kabul etmekle sonra imtina etmiti, nedenini bilemiyoruz. Bildiimiz, Mustafa Kemal Paa'nn Medine savunmas ile aina olduudur.

221

k halinde bir imparatorluun ordusu'dur, zaman zaman komutanlar zerkleiyor; en ok Mustafa Kemal'in hayatn biliyoruz, bu nedenle mada daln ok gryoruz. Paa'nn resini biyografisi, slam Ansiklopedisi'ndedir, on kiilik gzide bir heyet telif etmiti, anakkale'den sonra, ki David Fromkin, after the battle of 18 March diyor, lme mahkum Osmanl mparatorluu, bir son-dakika uzatmas kazanmt, diyordu, Ansiklopedi'de ise, 10 Aralk 1915 tarihinde, Paa'nn, "ordu komutanlna istifa ettiini bildirdi" ibaresini buluyoruz. Liman Paa, araya girip, tebdil-i hava'ya evirmiti. Mustafa Kemal Paa'nn bir de Yldrm Ordular'nda vazifesi var; ad ok parlak bu kuvvetin ismiyle msemma iler yapamadn da takdir edebiliyoruz. Paa Hazretleri nce bu grupta yedinci ordu komutanyd, slam Ansiklopedisi, "Mustafa Kemal, kendi kendini bu ordu komutanlndan, kendi tabiriyle, af ve vekilini tayin ederek ayrld" demektedir. k ordusu'dur. Bir Osmanl Paas olduunu anlyoruz, "Yakn Tarihimiz" ceridesi ilk nshasnda, "l Kaplan Fahreddin Paa'nn Medine Mdafaas" makalesini de neretmiti, Altml yllarn badr, bir patlama a idi, resmi tarihi delen yaz ve hatrat birbirini izliyordu. Zbeyde Ana-mz'n ikinci kez evlendiini de, Aydemir'in kaleminden, ite bu ada renmitik, yer yerinden oynad, sanki "ykldk", hi ummuyorduk. yle endoktrine edilmitik, belki bizde de bir "l Kaplan" olduunu, bu grkemli zgrlk ve ykseli anda duyduk. Peygamber Hazretleri'nin Merkad-i Mbarek'ini vermemek istiyordu, cemaati toplam, kald ki cumalar Harem-i erifte eda ediyordu, "Ey Nas!" deyu balayan bir hitabesi var ki mdeyyin sektrde hayli maruf dr. yle hitam bulmaktadr: "Ey btn tarihi esiz

trkizme yaklamam, bir Osmanl Ordusu Paas'dr. Namuslu, gururlu, mdeyyin ve amma Osmanl'dr, Peygamber Hazretleri'nin mezar yerini, dmana, vermek istememektedir, bunun iin lmekten korkmuyor, hepsi budur. 222

kahramanlklar, an ve ereflerle dolu olan Osmanl Ordusunun yiit zabitleri, ey her cenkte cihan tir tir titreten, asla boyun emeyerek daima namus ve din borcunu kanyle demi eci Mehmetiklerim, kardelerim, gelin hep beraber, Allann ve ite karsnda huu ve vecd iinde gzyalar dktmz Yce Peygamber'in huzurunda hep beraber, ayn yemini tekrar edelim." Okuyoruz ve gryoruz, l Kaplan Fahrettin Paa, henz

Ne demek, daha sonra vali, Medine'de nnhanp Naci Kasl Kcman da "Medine Mdafaas" telif etmi, mstefid oluyoruz, bir gece yars artm, "Filistin Cephesi bozuldu, Liman von Sanders Pasa pijamasyla kat, am telsizi 'elveda' diyor, ne yapacaz Kaif; Paa Hazretleri bu soru ile uykusuzdu. Kaif Kcman'n ise bir ihtilalci olduunu anlyoruz, ol tarihte mnevveran arasnda o idiler, Kaif, Padiah'a bir telgraf ekilmesini ve "Medine'de muvakkat bir hkmet kurulduu maruz'dur" denmesini nermitir, "arz ederiz" manasmdadr, resmi tarih yerine teklif ve naklettiimiz masalmz asndan nemli telakki ediyorum. Zenginletiriyor. Demek ki, k halinde, "muvakkat hkmet" kurmak, aydn vasf idi; hayli oktur, o halde, Amasya Yaran, Mustafa Kemal, Karabekir, Ali Fuad, Refet ve Rauf, liderliinde Anadolu'da kurulan muvakkat hkmet'in ilk olmadm tekrar tespit ediyoruz. Trakya'da ve Kars'ta varlar, Kars'taki aka mlti-nasyon idi, idarede, Ruslar, Elenler ve bahusus Trkler bulundular, bunlar da daha sonra Malta'da toplandlar, bakalarn da biliyoruz, Nuri Paa Dastan'da dahi denedi, ekirge srs kadar olmamakla birlikte, ptrak misali rediler. Bolevik uras, Trkler "sovyet" yerine "ura" dediler, bu temayl glendirmiti, Mnevverandan Naci Kaif dahi, Medine Geici Hkmeti'ni mnasip buldular. l Kaplan Fahrettin Paa ise, "yapamam Kaif diyordu ve Kaif srar ediyordu, tahrik mi etti, tabii gen subay olsayd, yapard; bu szler de Kaife ait ve Paa'nn pek drst olduunu, cevabndan anlyoruz, "o vakit yapardm, Kaif diyorlard. Demek ki Paa, ne yapamayacan ve ne yapabileceini bilenlerdendir. Malta'dan tahliye olunca, Almanya zerinden Moskova'ya ve Ankara'ya ulayor; sanki kouyor, yksek komutanlarn altnda savamak iin yanmaktadr. Mustafa Kemal Paa'ya kyor, Paa Hazretleri, Fahrettin Paa Hazretleri'ni, Kandemir'in yazdna gre, "salnda adn tarihe altn harflerle yazdran kahraman" deyip methediyor ve sonra, her halde bir kadroya bir de duruma baklyor, artk harp iin kahramanlara ihtiya kalmamtr, bu kyor. Kadro sknts var, ne yaplabilir ki, bylece l Kaplan'n, sefir-i kebir olarak, Kabil'e gnderiyorlar; orada herhalde "Ky Aslan" olmutur, 1922-1926 yllarn, isiz gsz bir bykeli olarak Kabil'de geirmiti. 223

O zaman da Kabil bir kydr. Kaif Kcman, bu tayin iin, "bu suretle anavatandan uzaklatrlan bu hretli kahraman" izahatn yapyor; mnasip ve isabetlidir. Teoremimiz bir kez daha dorulanmaktadr. Gryoruz. Fahrettin Paa, bildiimiz kadaryla, hatrat brakmad, ancak ben baz hatrat kraat ederken, Kabil'de, Paa'nn, evinin atsn kendisinin yaptn grenlere dahi rast gelmitim. Demek l Kaplan'nn tercme-i halinde ekirge salatasndan gayri bir de ky yerinde atl yapmak da var. Ho, bunlar Osmanl Paalar'drlar ve Darvvin'in trlerinden kyorlar.

BAK'NN ZAPTI
Kullanlmayan kaynak, yeni kaynaktr ve ilm-i tarihte yeni kaynak bulmak da mhim olmaldr. Not ediyorum. stihbarat, polisiye ve roman yazar, genel vali ve daha sonra tarihi Buchan, bir memba itibariyle, ne kadar kullanld; ihmal edildiini tahmin ediyorum. Byk Britanya mparatorluu'nun Orta Dou'ya yerleme politikasn kuran Lloyd George'un yakn evresindendi. David Fromkin, Babakan Lloyd George'u, barajn Kafkasya'da kurulamayaca fikrine, Buchan'in ikna ettii kanaatindedir. Baka yerde baraj aramaya baladlar. Romanlar dnda John Buchan'm bir de, Baltk ve Kafkasya devletleri tarihi yazdn gryoruz, 1923 ylndadr; aslnda baz blmlerini bakasna yazdrm, bu nedenle "derlemitir" dememiz daha isabetlidir. Burada bir yerde, "thereupon the Turkish

hatrlatmak gereini duyuyorum, Trk Komutanlk birliklerini, Azeri kampna kaydryorlar, Almanlar'n muhalefeti var. Komutan, Kafkas-slam Ordular Komutan Nuri Paa idi, Enver'in kardeidir ve arkasnda Halil Paa vard, Enver'in amcas olduunu artk biliyoruz.

Command, in spite of German opposition, began to move troops along the railway to the Tatar canip at Elisavetpol" ifadesini okuyoruz. Batllar, Azeriler'e "tatar" diyorlar, hep

224

Bu tarih kitabnda, anlatm, by the end of June a combined Turko-Tatar army, under Nuri Pasha, numbering about 13,000 men, was concentrated there, ready to march on Baku, Nuri Paa komutasnda ki Trko-Tatar ordusunun, Bak'y zaptetmek zere hazr olduu kaydedilerek devam ediyordu. Bu tarihte, Baku'yu, Bolevikler, ngilizler, Alnanlar almak istiyorlard, o tarihte Amerikan petrolnn tmne sakn petrol karlyordu ve yerli halk, daha ok Ermeni ve Trkler de, Tatar demek istiyorum, vermek istemiyorlard, Trkler, Anadolu Trkleri'ni kast ediyorum, aldlar. 1918 ylnda, uzun yz yllardan sonra, bu ilk idi ve Hatay' tadat etmiyorum, 1938 ylnda Hatay ayr bir yerde, 1974 ylnda, Kbrs'n bir paras, ikinci oldu. Bir nokta var, Jn Trkler'in, Almanlar'n oyunca olduklar iddiasnn kaba bir karalama olduunu gryoruz, kibarca vulgarizasyon veya "vulgar tarih" de diyebilirim, Enver her noktada Liman Paa ile atyordu ve Halil ile Nuri Paalar, Almanlar'n kendileriyle beraber Baku'ye giriini nlemek iin, telsizleri kestiler ve kprleri yktlar, girenin kaldn biliyorlar ve biz de Truman'n teslim olmu Japonlar'n zerine atom bombas atmasn, Sovyetler'in giriini nleme motifine balayabiliyoruz. 1916 ylnda Kut'ta kuatlan ngilizler, 2003 ylnda, yine Basra'dan olmak istediler ve Amerikan igaline ortak oldular. Halil ve Nuri, bunu, ok nceden bildiler. Trkler, Baku'yu aldlar, ehirde kaos vard, 17 Eyll'de, 1918 ylndayz, ksmi skunet saland ve bundan sonra, szn ettiim tarih, unlar ilave ediyor: "..Nuri and Khalil

Trkler iin ok parlak bir zaferdi ve Gen Trk idealistleri byk ryalarnn gerekleebilir olduunu ilk kez gryorlard; ezcmle byle hlasa ediyorum. Gerekten de resmi tarihte zerine gece indirilecek kadar nemlidir; bir yl sonra, Yakup evki Paa'nn ark Ordusu, kemalistlere, Kazm Karabekir Paa'y kastediyorum, geince bu politikay tersine evirdiler. Kk bir nottan, John Buchan'm Kafkas tarihinin bu blmnn, Ailen tarafndan yazlm olduunu reniyoruz, W.E.D.Allen, Kafkasya savalar tarihi stad idi, "Trk-Kafkas Harpler Tarihi" ok mhim olmakla Genelkurmay tarafndan, tercme ettirilerek, yaynlanmtr. 225

Pashas, accompanied by the Mussavetist leaders, established themselves in the town. The capture of Baku was a remarkable triumph for the Turks. For the first time the wild dreams of the Young Trk idealists seemed capable of attainment." Gzel, Baku'nun zapt,

Burada, Nuri Paa, Bakye yrmek zere iken, ngiliz Komutan Dunsterville'in, "Bak'y, Trkler'in ellerinden alacak hibir kuvvetin yer yznde bulunmadn" beyanla kuvvetlerini geri ektiini okuyoruz. Artk Baku'nun savunulamayaca ibaresi, Sovyet kaynaklarda da var. Bak, 1918 ylnn banda, Rusas ile Ermeni aumyan'n nclnde Sovyet Cumhuriyeti kurmulard, sonra kaybettiler, A.N. Heyfets, bu konulan da iine alan monografisinde, eseri, meneviki i da-naki, zahvativ vlast, v svoi ruki, priglasili anglian v Baku, eserler'in, menevikler'in danaklar ile birleerek iktidar alp, ngilizler'i Bak'ye davet ettiklerini kaydediyor. Bir de, hi novoe 'pravitel'stvo', ni angliane ne blo sposobn obronyat'sya, ne, trnak iinde, yeni hkmetin ne de ngilizlerin Baku'yu savunmas imkanszd, demektedir. Sovyet yazarlarna gre sadece Bolevikler vard, ancak yenildiler. Btn bu analizlerde ad geen "musavatistler" szc, Msavat Partisi taraftarlarn anlatyor; baz kaynaklarda ileri srld zere, rk deiller, Bolevikler'e kar milliciburjuva idiler, Ankara'daki Cumhuriyet Halk Frkas'na benzetebiliriz. Baku'nun zaptndan sonra Musavatlar, Azarbaycan Hkmeti'ni kurdular, aslnda Trkiye ile birlemek istiyorlard, Dersaadet, o tarihte bunu politik bulmad; ama Heyfets, faktieski Azerbaycan prevratilsya v provintsiyu Turtsii, artk Azerbeycan'n Trkiye'nin bir eyaleti olduunu ileri sryordu. yle veya byle, fazla uzun srmedi, daha nce de naklettim, daha ok kemalist kuvvetlerin desteiyle Azebaycan bolevize edildiinde, 1920 ylndayd, musavatist liderlerin bir ksm yakalanp idam edildiler. Sovyet tarihileri, Kafkasya sava alannda ikili bir politika izlediklerini yazyorlar; kukusuz, Bak'de ve petrolnde gzleri var. Ancak eer Trkler Kafkasya'da geni bir cephe aarlarsa, Mezopotamya'da fazla birlik tutamazlar; bu analizde bir mantk olmaldr. nk, son zmlemede, ngilizler iin Mezopotamya ve Trkler iin de Kafkasya ncelikli idi; bizden bakldnda, n-Kafkasya demek istiyorum.

226

Halil'in "Bitmeyen Sava" serlevhal hatrat ile analizler arasnda nemli bir mbayenet bulamyoruz; verdii bilgilere gre 1918 ylnda ark'ta kuvvetler, nc Ordu'da Komutan Esat Paa, Gelibolu'daki Esat Paa ve Vehip Paann by, Altnc Ordu'da Ali hsan Paa. Dokuzuncu Ordu'da Yakup evki Paa komutandlar. En gls Yakup evki Paa'nn dokuzuncu ordusuydu; ve hatratnda Halil, "biz, yani ttihatlar daha silahlar brakmamak kararndaydk" diyor ki, Yakp evki ok inat kt, vermiyordu. Halil, hatratnda bir de, "stanbul'da toplanmaya balayan ttihatlar, una karar vermitik ki daha sava bitmemitir", malumatn salyor; Kafkas-slam Ordular kuruluyor ve banda, Enver'in k Nuri Paa var. Amca-yeen, Baku'nun zaptna Almanlar sokmamak iin ok kurnazca davranmlar, Von Kre, "bekleyin, geliyorum" telgraflarn gnderince, telgraf sistemini ilemez hale getiriyorlar ve demir yollar kprlerini atyorlar; bundan sonra Halil, "Von Kres'in birliklerinin de Baku'nun zaptna katlmalar ihtimali ortadan kalkyordu" notunu dmektedir. Halil'in dt notlar arasnda, Enver'in, "Reval'e kar devleti kurtarmak iin dvtk" dedii var. Hkmet derken de kardei Nuriye bir telgrafla, "arki Kafkas Hkmeti" kurulmasn emrediyordu. Halil Paa, yeeni Enver Paa iin, "o bir liderdi ve lnceye kadar da lider kalmasn bilmiti" tehisini de yapyordu. Bizim masalmzda ise maksimalist olduklar anlatlmaktadr. Kazm Paa, Yakup evki Paa'nn koltuuna oturduktan sonra yava yava bu maksimalist izgiyi zddna dndrmeye balad. n Kafkasya'y Trkiye'ye balamak isteyen Nuri ve Halil Paalar'a, azarlayan telgraflar gndererek, bu yoldan dnmelerini istedi, Halil'in terekesinde bu telgraflar bulabiliyoruz. Nuri'yi de, Dastan'da muvakkat hkmet kurduu ve Sovyetlerle att iin iddetle tenkid ediyordu. stedikleri oldu, dier yandan, Mtareke'den hemen sonra, Kasm 1918 tarihinde, Nuri Batum'da ve Halil stanbul'da yakalandlar, Mal-ta'ya srlmeyi beklerken katlar. Hepsi bu kadar. Masalmzda iki kk episod var ki nakletmeden edemiyorum. Bir defa, o srada Trkiye'de bulunan baz askeri zevatn yazdklarna da bakyoruz, Halil, yeni bir mcadele ve kurtulu savann doal lideri olarak grlyor. Halil'in hatratnn bu ksmna itimat edecek olursak, Mustafa Kemal Paa Hazretleri de bu kanaatte olabilirler. 227

Halil Paa'ya yksek deer bitii anlalyor; buluuyorlar, "bak Halil, benim balayacam hareketteki muvaffakiyet ihtimali, senin balayacan bir hareketten daha mitlidir" diyor, ok nceden bir liderlik pazarl okuyoruz. Kemal Paa, Sivas'ta, Halil Paa'ya, mcadeleye ttihat rengi verilmesinin, ngilizler'i ok rahatsz edeceini sylyor; liderlik iddiasn brakan Halil'e imdi, Kafkasya telkin ediliyordu. Halil Paa'nn, ilk grmelerinde, "temin ederim ki senin haberin olmadan hibir harekete gemeyeceim" teminat aldktan sonra, Kemal Paa'nn liderliini kabul ettiini anlyoruz. Grmeleri fazla deil, ilk grme mhimdir, Mustafa Kemal Paa, "ayet, henz ortada bulunmayan Enver Paa meydana karsa ii nasl idare edersin" sualini de tevcih ediyor; Halil Paa'nn cevab mphem, ancak tatmin edici dozdadr. Detayna girmiyorum, fakat Halil'in yazdklarna gvenecek olursak, Kemal Paa Hazretleri'nin bir mcadeleyi ok nceden ve liderlii her zaman dnm olduklar ihtimalini kabul etmeye mecburuz. Halil'in anlar, bu ynde kt iaretlerden birisidir ve memnuniyet vermektedir. kinci episod mu, ackldr, Halil, stanbul'a Kemal Paa Hazretleri'nin izni ile girebildiini iddia etmektedir. Halil ile hususi bir mnasebeti olduunu, ankaya Kk'ne kabul etmesinden karyorum. Halil Paa, meseleye direkt olarak giriyor, "orduda bir vazifeye mi tayin edeceksiniz, yoksa serbest kalmaklm m istiyorsunuz", bunu soruyor. Paa Hazretleri, iki gn mddet istiyorlar ve bir yaver ile Halil'i Kk'e arp, "Halil Paa, dndn gibi hayatta serbest kalmakln daha muvafk olacaktr" karar ve emrini tebli ediyor. "Kut al Amara" Kahramam'nn sonu, ite budur. nce Halil Paa unutulmu ve sonra "Kut al Amara Bayram" silinmitir. Artk sadece masallarda varlar. Enver'in k, "Bak Kahraman" Nuri Paa'ya gelince, hakknda malumatmz hayli naks'tr; tek-kahraman devrinde tm kahramanlar ay tutulmas yaadlar. Amma, yine de ve bu arada, Bulgaristan'da komnizmin kurucularndan Bagirov'un yazdklarndan, baz notlar karabiliyoruz. Bagirov, "musavatist hkmet, 1918 Eyll'nde Bak'y ele geiren Trk istilaclarnn desteinden yararlanarak Sovyet ynetiminin Bak'deki tm sosyalist reformlarn ortadan kaldrd, toprak hareketleri srasnda toprak aalarndan toplanan btn topraklar onlara geri verdi" demekte ve "Jntrk igalcilerin" de soyguna katldn eklemektedir. 228

Ancak Bagirov'un anlatmndan, Nuri Paa Komutanl'ndaki Jn Trk kuvvetlerin, 1920 Bolevik Devrimi'nden sonra da, minimalist Kazm Paa'nn iaretlerini dinlemeyerek mcadelelerine devam ettiklerini ve Karaba'da ayaklanma dzenlediklerini reniyoruz. Bagirov, "ayaklanmaya, Azerbaycan'daki Trk igal ordularnn eski komutan ve 1919ettiler. ran Azerbeycan'na ve oradan Trkiye'ye getiini tahmin edebiliyoruz.

1920 yllarnda Kuzey Kafkas-va'daki servenleriyle tannan, Enver Paa'nn kardei, Nuri Paa nderlik ediyordu" diyordu, ama, Bolevikler, Nuri Paa'y yenerek kamaya mecbur

Daha sonra m, yaamay seerek, kendisini tmden unutturmak istedii anlalyor; baka bir yolu, her halde, yoktu. 1926 yl maslublar listesinde ad gememektedir, o halde derin bir sessizlii semi olmaldr, bu nedenle encamn bilemiyorum, sadece Varlk Vergisi literatrnde tarh edilen vergiyi yksek bularak tenzilat isteyen bir tccardan Nuri Kllgil var, Nuri Paa olabilir. Varlk Vergisi, itiraz istidas zerine, mhim mikyasta tenzil edilenler meyanndadr. Tccardan Nuri Kllgil, "Baku Kahraman" Nuri Paa m, yanl kmay hep ve ok istiyorum. Ama ne yazk, kamyorum. Uur Mumcu, yanl kmama izin vermemektedir, sevgiyle anyorum. Mumcu'nun, "40'larn Cad Kazan" nam almas, Tezler'in mnderecatn yeniden ele almak babnda bahusus deerli olmakla beraber son derecede minimalist bir felsefeyi de yanstmaktadr. Mumcu, turanistlere kzgnlkla yaklarken, Nuri Paa'y da ihmal etmemektedir ve bu vesileyle bizi aydnlatm olmaktadr. Bu sayede, kinci Dnya Sava yaklarken Nuri Paa'y, bir silah taciri ve fabrikatr olarak buluyor ve gryoruz; Almanlar ise, Sovyetleri, Asya'dan destabilize edebilmek iin Nuri Paa'nn ekspertizinden yararlanmak peinde idiler. Alman arivleri, sonusuz kalsa da, ciddi grmelerin yapldn gsterebiliyor; Nuri Paa artk silah fabrikatr Nuri Kllgil'dir.

229

Uur Mumcu'nun, Alman kaynaklarndan kard bilgilere gre, Nuri Paa, hala Almanlar'a muber idi ve "yz binlerce Trk'e mezar olan Gelibolu zaferini, Almanlar'n kendilerine mal etmelerini 'link ler'in hi de ho karlamayacan" dile getirmiti. phesiz, Almanlar'n yzne kar bu tenkid, minimalist tarihi ve gazetecilerimiz iin pek de srprizlidir, nk, Gelibolu Zaferi'ni, Almanlar'n sahiplendiklerini hem bilmiyorlar ve hem de yazmyorlard; dorudur. Dorusu, Gelibolu'yu, "zafer" saydmzda Almanlar ve bir "kahramanlk" grdmzde de Avustralyallar "bizim" deyu haykryorlar. Bunu, zafer'in bize braklmadn, bylece, maksimalizmin reddi srasnda renmi oluyoruz. laveten, Enver Paa'nn kk kardei Nuri Paa, Araplar'n devlet kurma kabiliyetinin zayf olduu kanaatindedir, amma, "buna ramen bir Arap lkeleri Birlii kurulmasna allmaldr" demektedir. Bunu, Nuri'nin, kendisini politika alannda yetkinletirdii eklinde anlayabiliriz. Bir nokta daha var, Mumcu, "turanizm" grp aalasa da, Nuri Paa'nn, kald yerden devama hazr olduundan kuku duymuyoruz. Kafkasya'nn zapt, Almanya ile Nuri Paa arasnda mzakare edilmitir; yazlanlardan, bu plann, hkmet seviyesinde tartldn da karyoruz, o kadar yle ki, d ileri, Londra'nn fikrini alma ihtiyacn duyuyordu. Eden, Dileri'nde Mstear Menemenciolu'na, "Kafkasya'y igal ederseniz, btn dnyadan soyutlanrsnz" tavsiyesinde bulunmutu; bunu tehdit telakki etmek daha mnasiptir. Uur Mumcu ise bunlara, "Atatrk'n Dileri Bakan, deneyimli diplomat Tevfik Rt Aras da bu gre katlyordu" malumatn eklemektedir, lehte yaklam var. Benim ekleyeceim ise, Aras'n, incarne minimalizm olduudur. O tarihte artk dileri bakam deildi, ama, "Atatrk'n Dileri Bakan" sfatm adndan daha ok kullandlar. Doktor Nazm ile iki kz kardei e setiler, Nazm, Ulucanlar'da aslrken, yaknda bir salonda balodayd, kzn, daha sonra dileri bakam olan Fatin Rt Zorlu ile evlendirdi, Zorlu, Bedirhan soyuna da balanyordu, 1961 ylnda asld; ite bu Tevfik Rt Bey, brani asll olup Musul hediye edilirken Atatrk'n Dileri Bakan idi ve daha nce de "Mbadele" Komisyonu azas olduunu biliyoruz. yleyse, bir insan yerine, herhalde o da var, bir yryen-minimalist olarak grebiliyoruz.

230

SEKZNC BLM

NN

Bir nazariye var, zmir igal edilmeseydi mcadele balamazd, buna pek katlmyorum. Gney'de ve Gneydou'da daha nce balamt; Ermeniler ile balayan, bir yanyla, bir i sava idi. Bir baka iddia var, zmir'i, Trkler'i cezalandrmak iin deil, talyanlar'n eline gemesini nlemek zere, igal ettirdiler, buna katlyorum. ok acele ve hazrlksz olarak igal ettiklerini not etmitim, hatrlyoruz. Bir umulmadk yarar oldu, Picot-Sykes Mutabakat'nda, Musul'un Fransa'ya pay edilmesine ramen vazgeilerek ngiltere'ye tahsis edilmesi ve talyanlar'n Antalya'ya kmalarndan hemen sonra nlerini kesmek zere zmir'in zapt, hem Franszlar' ve hem de talyanlar' rahatsz etti. Franszlar ve talyanlar, mttefikleri ngilizler'i demek istiyorum, sabotaja baladlar, planlar ve muhtemel gelimeleri, annda Ankara'ya ihbar ettiler. Emanuel Carosu ve dier mason Yahudiler de, talyan mason Yahudiler ile hep temas halindeydiler, devaml besleniyorlard; mason ve/veya Yahudiler, ol tarihte, Roma'da, iktidarda gldrler. Kut esiri ve daha sonra stanbul'da igal yneticisi Harold Armstrong, Kut'tan stanbul'a kadar tutsak yry yapt iin gzlem yapma imkanlarn bulmutu, gzlem kabiliyeti dikkat ekiyor, the Turks were worn-out, dead-tired and without bitterness waiting their fate, Trkler bitmi, lesiye yorgundular, diyordu ve yazglarna razydlar, hi ac duymadan bekliyorlard. Gerek pay var, ama aharllft da kesindir. Fakat bir nokta var ki, mnevverann ksn- a/anisi, ac duysalar da kaderlerine esir dmler, bu da kesin'dir.

231

smet Bey'in, 1919 yaznda, Kazm Bey'e yazd mektup yrekleri^ mizi dalyor, okurken dilhun oluyoruz. Bir yeri yleydi: "sen Erzurum'a giderken, bana, 'korkuyorum ki seni bir eye kartracaklar' demitin. Evimdeyim, dar kmadm ve hibir eye karmadm. Fakat muhitim kart. Ben karmadm da ne oldu. Hi." smet Bey'in mektubunun bu ksm, ajandasna dt gnlk ksa notlarla tamamen teyid edilmese de, esas itibariyle, doru grnyor. u ksm ise insan dilhun ediyor, yreini kanatyor, ve bylece iktibas ediyorum: "te biz evimizdeyiz, hkmetin kanaatine ramen, hibir kimse ve hi bir eyle

halet-i ruhiyesi bu idi. Daha sonraki yllarda kahraman ve cumhurbakan oldu, sonradan cumhurbakan olamayanlar da var, oklar, ancak cumhuriyeti kuran sekinlerin ruh halini temsil ettiini sanyorum. "Yorgun Sava" m, hi katlmyorum, ufuklar dard, uzaa bakamyorlard, kendilerine gvenmiyorlard; Tekilat- Mahsusa kadrolar ise ayrdr. smet Bey, Ankara'ya iki kez gelenlerdendir, belki de esizdi, Mevhibe'nin rahatszln syleyerek dnd. Daha sonra, bir vesile ile Rauf un da, selametten, stanbul'a dndn biliyoruz; Rauf kendisini yakalatmak istiyordu. O zaman da "Hamidiye Kahraman" idi, mnevveran btn tariflerini yitirmiti, kaderine raz insanlann umursamazl iinde, her felaketi minimize ve sonra da asimile ediyordu, yakalanrsa, stanbul'un igal edildiine inanacaklarn dnyordu, kvlcm akmak istedii muhakkaktr. Askeri propaganday bildiini anlyoruz. smet Bey, 1919 yl bandan beri, ajandasnn sayfalarna notlar alm, bunlara baktmzda, pek de temsili olmayan bir mnevver ile karlayoruz; "satran oynadk", "bilardo oynadk" tr ifadelere ok rastlyoruz, Ankara'ya geince, "akam tenis" notlar, satrancn yerini alm grnyor. stanbul'da iken akamlar "kraathane" ziyaretleri de yapyor; grmeleri az deil, 3 Mays 1919 tarihli notunda, "bugn dairede Mustafa Kemal Paa ile grtk var. Mfettilii takarrr etmi, bir talimat yazmlar ve arkasndan bir daha yazmslar. Kemal Paa, selahiyet ve finansman hep abartrd, smet de sradan bir i olarak sz ediyor. Halbuki Samsun'a kyordu; smet Bey'in olacaklar sezebildiini gsteren hibir iarete sahip deiliz. 232

alakadar olmakszn ahvali byle teessrle gryoruz. Dilhun oluyoruz. Duadan baka elimizden bir ey gelmez." Bu srada Harbiye Nezareti Mstear smet Bey'in ol tarihte

Bir yerde "Mevhibe, alad, alad" notu da var, yannda, "dedikodu" izahatn buluyoruz. Bir baka sayfada, "olum olmu" haberini gryoruz, sevinmi, "ne gzel olum" iareti izliyor. Bu "Erdal" deil, Krdal'dan nceki, "zzet", onamastique analiz, bana, isimlerin Mevhibe Hanm tarafndan konduu izlenimi veriyor, probalistik'tir. Ama nasl da bulmu, Erdal'dan nce "erdal" ad bilmiyorum, smet Bey'in marifeti olabileceine ihtimal vermiyorum, demek ki "erdal" ad, Erdal nn ile birlikte ithal edilmitir, masal ya, ithal edildiini yazyorum. Daha sonra, "zzet zayi olmu" haberini okuyarak zlyoruz, bebek zzet'in ldn anlyoruz. Daha sonra, 12 Mays'tayz, "zzet Paa arm", Ahmet zzet Paa olabilir, birlikte yemek yemiler; 12 Mays'tan 26 Mays'a kadar hibir not dlmyor, bugnn en nemli haberi, "bugn ngilizce hocasna mektup yazdm" oluyordu, derslere ara veriyor. lgin bir mstear ile kar karyayz, o skklkta, retmen tutarak ngilizce ders alyor. Cumhurbakan iken, ankaya Kk'nde ayr ayr fizik ve kimya laboratuarlar kurup deerli retmenler ile ders yaptn biliyoruz. Gnlk notlarnda var. Bunlar var da, bu gnlk notlarda, ne zmir'in igali ve ne de Mustafa Kemal Bey'in Bandrma Vapuru'na binip Samsun'a azimet etmesi var, teci etmediini de karyoruz, "Oul" Abdrrahim, el sallayanlar bize haber vermiti, yoklar. O halde Kemal Bey'in yeni grevinin de heyecan yaratmadn istidlal ediyoruz. Tutuklanmadan kl pay kurtulduu rivayetine ise inanmak zordur; Jaesckle de, Paa Hazretleri'nin Vahdettin nezdinde, persona gratisisma, "makbul ahs" olduu iin, ngilizler bakmndan da makbul olduunu kaytla, tutuklanma hikayesini ciddiye almamaktadr. Bu misyon, Amasya'dan sonra heyecan verici olmutur, yleyse bylece Paa Hazretleri'nin yldznn parlamaya balad yeri, bylece tespit ediyoruz.

233

Tarihsiz, ancak Mays aynn sonunda, toplu bir not okuyoruz. "Mays, karanlk gnler. zmir'i Yunanllar igal etti. Tevess ediyorlar. zmihlal-i kati'dei bahsolunuyor. stanbul'dan bizi karyorlarm. Mukavemet yok. mkan yok. Hkmette o fikir de yok. Mitingler. Siyah Osmanl bayraklar." Kesin-biti'den sz ediyorlar, "izmihlal-i kati" bu anlamdadr. zmir'e kan Elenler, yaylyorlar; hibir mukavemet yoktur. Kazm Karabekir, infial duyuyordu, Harbiye Vekaleti Mstear smet, dlhun olmaktadr, yrei kan alamaktadr, onur kurtarc bir tek mukavemetin olmad kesindir, grg tanklarnn hepsi bu ynde ifade veriyorlar; ite bu ahvalde, yllar sonra, sabetayist Hasan Tahsin'in kurun skt yollu rivayetleri tam hikaye sayyoruz. Artk zerinde dahi durmuyorum. Bir de 22 Haziran notu var ki ii sr doludur; Mustafa Kemal Paa, bu srada, Samsun'dan Gney'e iniyordu. Havza-Amasya gzega-h'ndadr. "Miralay mer Ltfi Bey geldi. Havadisleri M. Kemal Paa beklemiyor imi. Bandrma tarafinda toplanyorlarm. Yunanllar Bergama'ya tekrar ve cebren girmiler. Hkmet bu ilere muarz imi. Sonra Kazm Paa geldi. M. Kemal Paa vazifesine devam ediyor imi. Garip vaziyet. syan m edecek." Kim bilir, ol tarihte smet Paa dnmemektedir. 1920 yl banda ise, ngilizlerin, stanbul'u resmen igali "iyi" olmutur. ok tahrik edici olduunu ifade etmek istiyorum. Armstrong'a ve son defa dnyorum, ie, Byk Britanya Sefareti'nde, askeri atae yardmcs olarak ie baladn sylyor, my life became full of politics, politikann iine gmlmt; dolaysyla yazdklarnn ounun, dileri bakanln ak-kapal bilgileri olduunu kabul etmek durumundayz. Armstrong, the Greeks were from the beginning bad position, Elenler'in, bandan itibaren kt bir durumda olduklarn yazyor; sahile kar kmaz, mttefikler tarafindan terk edildiklerini iddia ediyor. Hem mhimmat verilmemi ve hem de ksa bir zaman sonra, tahliye etmeleri iin srar balam; buna mukabil, Atina, bir zafer peindedir. 234

Kk Han ileri srld ve sonra terk edildi. Yunaniler, zmir'de karldlar. Sonra arkalarn doldurmadlar. Eskiehir'e doru giderlerken, Armstrong'un diliyle, in this they received no support from Allies, mttefik desteinden mahrumdular. They were advised not to persist, srar etmemeleri de sylendi, ksmen dinlemediler.

MASAL NDE MASAL

Aye Cebesoy, Ali Fuad Cebesoy'un yeenidir, yakn bir zamanda, Cemal Kalyoncu'ya verdii mlakatta unlan da sylemiti: "30 Austos programm dinledim. Bir profesr konutu. Hicap duydum. 30 Austos Bakumandanlk Meydan Muharebesi'ni anlatrken smet Pa-a'nn I. Ve II. nn Savalar'na deindi. Ve onlan byk zafer olarak nitelendirdi. Halbuki askeri olarak, ben bunu amcamdan ve harp tarihinden biliyorum, bunlar sava deil. Yunanllarn yapt keif taarruzlardr, bizim gcmz lmek iin." Aye Cebesoy hayli sahih konuuyor; Genelkurmay tarafindan yazdrlan harp tarihleri de bu merkezdedir; acizleri, Tezler'de, bunun bir masal olduunu gsterebildii iin burada kalyorum. Hem sonra, eer Eskiehir yaknnda ifte zafer varsa, Sakarya'da nasl zafer oluyor; Ankara'ya altm kilometre mesafede, Polatl'da durduruldular. Demek ki, nn'de durdurulmadlar. nk. nn'de durdurulmu olsalar, Polatl'ya gelemezlerdi, o gnleri Ankara'da yaayanlar, top seslerinin duyulduunu haber veriyorlar. Merkezi, Konya'ya nakletmek isteyenler de var. Acizleri ok evvel bunlan karmt ve de "nn Zaferi" olmadn iddia etmekle ok hakarete uramt. Yirmili yllarda yazm ecnebi mahitler de, nn Ovas'nda nemli bir atmadan habersiz grnyorlar. Genelkurmay Tarihi dahi Trk karakollar ekilirken bir obann, Yunaniler'in gerisin-geriye gittiklerini haber verdiini kaydetmektedir. Keif yapyorlard, savata keifler, trafik kazas keiflerine benzemiyorlar, acizlerinin bilfiil tecrbesi var, atma da olabilmektedir, l ve yaral mmkndr; ama sava ve "zafer" bakadr, artk biliyoruz. 235

smet Paa Hazretleri mi, ne demi ki, bir slubu vard ye mzii seviyordu; bu nedenle vurgularla anlatyordu. 1954 ylnda, kendisine tebrik iin gelenlere syledikleri ite udur: "Birinci nn Muharebesi, yeni teekkl etmee alan Milli Mcadele'nin aleyhine, Byk Millet Meclisi iindeki baz siyasetilerin harekete gemesine kardr." Demek ki bu "Zafer", Ankara'daki muhaliflere kar alnmt; bundan daha ak sylenebileceini sanmyorum. kincisi iin ise, "milletimizin, stiklal Harbi glklerine kar kendine gveni o kadar artmt ki" diyordu ve "siyasi tesiri ok daha feyizlidir" yollu ekliyordu. Askeri verimi ve ehemmiyeti yoktur, anlamndadr. nn'y geip Polatl'ya geldiler. nn'de deil Sakarya'da durduruldular.

HANLER VE KAHRAMANLAR
Cemal Kutay'n yazdklarna fazla gvenmemeyi rendim. phesiz bunda, Osmanl'da ilk byk Krt-isyanc Bedirhan'n ahfadndan gelmesinin ve/veya kzlarnn Yahudilerle evlenmesinin hi rol yok, ok abartl yazyor ve elindeki belgeleri fazla zorluyor, itimatszlm buradan kaynaklanyor. Resmi tarihiler arasndadr. te bu nedenle, Kutay'n yaynlad erkez Ethem anlarndan iktibas ediyorum. Ethem, "beni ihanetle itham edenlere soruyorum" diyordu ve ekliyor: "Ben, ne zaman, hangi tarihte

ve mevkide, esasen mdafaa ettiim cepheden bir adm dnmmdr de bir tek kurun attrmmdr? Bir tek karde kam dktrmmdr?" Gzel, ben de soruyorum, peki ne
denecekti, "kahramand, tasfiye ettik" mi diyeceklerdi; kahramanlar ortadan kaldrlnca "hain" armak esastr.

Ethem, kurtuluulara bir ta bile atmad ve en yaknlarn, mcadeleye devam etmeye zendirdi, bunlardan Parti Pehlivan'n mcadelesi menkbevi idi. Tasfiyesi, snfi ve siyasi ihtiya oldu; kurun skmamak iin bir yol kalmt, Elen tarafna geti. Hepsi bu kadar.

236

htiya kefin anasdr. Anadolu htilali, o kadar solu kaldramyordu. Ethem ile Suphi, ayn ayda tasfiye edildiler. Ancak o zaman, halk ve mcadeleye girenler, erkez'in baarlarna ve Suphi'nin salayabilecei destee mit balarken, Mustafa Kemal Paa ve smet Paalar'a, henz gvenmiyordu, Her ikisi de o tarihte kendilerini kantlam komutanlar deillerdi; Sakarya Sava'nn eiinde dahi Meclis'in ounluu Kemal Paa'ya ve stelik komutanlk maharetine gvensizlik ifade ediyordu, muhalefetin membanda bu var. yleyse, bunlar ortadan kaldrlrken yerlerine kahraman koymak zorundayz. Acizleri'nin nn Zaferi'nin negasyonu, balangta ampirik deil, teorik idi, hep "nce teori" deyiimin dayanaklarndan birisi de buradadr. Yokluunu varsayarak ariv peine dmtm, sonra anladm ki, arive hi gerek yok, hepsi ortadadr. Karanlk perdenin arkasndalar. Obscurantist perdeler var ve kaldrnca grnmez mrekkeple yazlanlar da grebiliyoruz. Grebildiklerimizden birisi de, Falih Rfk'nn, "fakat kendi varmak istediine ulamaktan baka bir ey dnmeyen, dostluklarnn, yaknlklarnn, szde srdalklarnn stnde bilhassa 'kendi kendine vefal' bir lider olduu sz gtrmez" notu olmaldr; Percy Loraine'in maruf telgraf veya H.C. Arms-trong'un, daha ok bilinen, "Grey Wolf kitabnda yazdklarnn daha acmasz olduunu syleyemeyiz. Atay, Kemal Paa Hazretleri'ni, sadece "kendi kendine vefal" tasvir ediyor ve smet Paa'y da buraya koyabiliyoruz. Kendisi olabilmitir, demek istiyorum. ok zaman korkutmutur ve belki de smet Paa, hep kendisini disipline etmeye almtr, peygamber roln de bu kadar istekle kabul etmesini, buna, balyabiliyorum. Hi kimseye yapmadlar, yoktan, "nn Zaferi" tac giydirdiler. Lozan Tac'n, ne kadar tatr, kendilerine ayrdlar. eyh Sait syan'n bastrmaya davet aldlar ve stiklal Mahkemeleri'nde hem mahkum eden ve hem de kurtarc oldular. ktidar topladlar. __________
obskrantizm : Fr. obscurantisme a. Egemen glerin kendi ho grmedii kavramlara, kiilere, topluluklara ilikin toplumun bilgi eriimini sistematik olarak kstlama abas. [TDK. Gncel Trke Szlk]

237

VARLIK VERGS HEDYES

Birkenau lm kamp ile Akale alma kamp arasnda bir tercih mi, bunu dnmek bile zordur. Peki, dnmek mi, mantkl akl yrtmek deilse nedir ve mantk ise resmi tarihte yok ve ancak, gizli tarihte var. Gizli tarih mi, masal m, eer masalsa ve bir evde, 1942 sonu ile 1943 banda, stanbul'da ve Tevikiye'de, postac kapy her alta, ya lm kamp ya alma kamp haberi ile yrekler hop kalkyordu; imdi masal anlatyorum, daha ok mantk oynamaktadr. Ve sadece bir masalda, iki kamp yan yana ve birbirine alternatif olarak dnebiliyorum. En imkansz birliktelikleri ancak masallarda kurabiliyoruz. Var olan akln dna kyoruz ve ne yazk, tpk topya, yine o akl ile balyz. Bu nedenle fazla ileri gidemiyoruz. Uzayda, gemisinden km ve yine de gemisine bal bir astronot dlyorum, her zaman halat kopmu astronotlar tercih ediyorum. Evin kz, Day'sna, zerinde "unknown" yazl zarf uzatrken, unlar sylyordu: "Bu

DOKUZUNCU BLM

Mektup, Selanik'ten dnyor, zarfn zerinde Alman igal gcnn damgas var. Demek toplama kampna gtrmler, bundan artk kuku duyamyoruz. lm kampna gtrlenler bundan byle, unknowndurlar, artk bilinmiyorlar ve istatistik oldular.

sabah postac kapmz alnca felaket haberi getirdiini hissetmitim. Zaten bu son yllar pe pee gelmedi mi felaketler? Sava, Varlk Vergisi...Bak day, ite postacnn getirdii!"

238

Moses Cohen'in sorusunu duyuyoruz, "topladlar m, hepsini mi", yava yava hepsini topluyorlar. Uzakta, lm kamplanna gnderiyorlar; yeeni, "hepsini, hepsini" diyordu, hepsi hepsi Selanik'te idiler ve zarf iade edilen dahil hepsi artk bir kamptalar. Selanik'ten g etmi olanlar kurtuldular m, bir ksm daha nce buraya gelmiti, Selanik elden knca ve mbadelede geldiler; peki burada da toplarlar m, u/amrlar m, tedbir almak gerekiyor. Buraya kadar gelebilirler, snrda lar, amma, Akale uzaktadr. yle ya, "baka ne yaplabilirdi ki" ve belki de araya "hatr saylr birka dost" girdi ve "Munis Tekinalp Akale'ye gnderilmedi", bundan da malumattar olduk. ngilizce adyla Moses Cohen'in, baka iki ismi var, bunlar, "Moe" ya da Moiz Kohen ile Munis Tekinalp'trlar. Yaknlar, kz kardei lm kampna sevk edildiler ve Tekinalp ise Akale kampn atlatt. Peki ol tarihte hangisi tedbirlilik ya da talih idi, Akale'ye gitmek mi gitmemek mi; sonras ayr, ite mesele budur. Yalnz bir mesele daha var, neden Akale; eer i ta krmak ve yol yapmak ise, yaplacak yol ve krlacak ta m kalmad, Akale ok uzaktadr; stelik, Akale'ye gidenlerin hi birisinin ta krp yol yapmadn biliyoruz. Evlerde veya otellerde kaldlar, evlerinden uzaktlar, sknt ektiler, ama gven iindeydiler. Her halde ta krmak bahane, Akale ark hududunda ve Garb hududundan ok uzakta, muhtemelen ve bu sebebe binaen seildi. Tabii mantken naklediyorum, nihayet masal dnyasndayz, mantkl olmak artyla istediimiz muhakemeyi yrtyoruz. Bir ihtimal daha var, tazyik altnda tutarak inatlar krmak; bu ise devlet'i mafya tasvir eylemektir. Masal ya, imdilik reddediyorum. Ama bir mesele daha karabiliyorum, ol tarihte yevmiye iki lira, yevm-i sabat almadklarna gre, ylda yz gnden, alt yz lira ediyor ve en az yz bin lira vergi teklif edilmise, bu yolla vergilerini deyebilmeleri iin, her birisinin, yz altm yldan fazla almas gerekiyor, hesap budur. Bu ise samadr; dolaysyla, baka mantk bulmak durumundayz. Belki de sata zorlamak iin "tazyik operasyonu idi, ikence diyebilirim; masallarda krk katr m krk satr m diyorlar.

239

yle mi, "varlk vergisi facias" m, bizim masalmzda ise bir tedbir ve bir hediye'dir. Kimden kime hediye, ite imdi bunun peindeyim ve bu nedenle, varlk vergisi zerine, dn ve bugn yazlanlarn hepsi ni unutmay neriyorum. phesiz ilerinde yararl malumat var, ancak ayn miktarda tahrifat ile verilmiler; atyoruz. Finansman yan var, her sava, ktlklara ve yksek karlara yol ayor, biliyoruz, sava srasnda ok kolaylkla ve ok yksek karlar salayanlar olduu gerektir; savan finansmanna bunlann katlmas ise, ok adil ve yerindedir. Varlk Vergisi, ite budur ve prensip dzeyinde, ok hakl bir vergi'dir; gerekedeki szckle "ihtikar" yapanlar, vurgunculuk, vard ve bunlardan vergi alnacakt, bu kadar basittir. Saylan az olan sanayiciler, tekstilde ve kimyada mevcutlar ve ithalatlar ihtikar yapabiliyorlard, dviz ok kt ve mantkldr, bunlardan vergi almak icap ediyordu; bunlarn nemli ksm, ecnebi ve gayri mslim olduklar cihetle de vergi yk bunlara bindiriliyordu. Mesele bu kadar ak ve adildir, bakasn dnemiyoruz. Maliye disiplinine gre, servet vergisi'dir; servetler tahmin ediliyor ve vergi alnyordu, bu da net ve adildir. Hangi oranda; ite bu sorunun cevabn bulamyoruz, ayrca oran hesabnda da pek ihtiya grlmyor, nk serveti tahmin etmenin kaytlara ve objektiviteye dayanan bir yolu yok ki, ok iptidai bir vergi olduunu karabiliyoruz. Bir tr gtr usul diyebiliriz; Kurtulu'taki erkez Ethem vergisine benzemektedir. Bir farkla ki, bunda, o zaman mevcut en yksek ve bilgili maliyeciler altlar, ilerinden, daha sonra pek ou bakan oldular veya daha yksek yerlere geldiler; Cahit Kayra'nn ve Memduh Aytr'n adlarn verebiliyorum. Daha sonra her ikisini de tandm, Memduh Bey ile birlikte altm; mstear iken de memur maa ile yayordu ve Cahit Kayra bakan ve ben gazeteci iken ok yakn olduk, Cahit Bey'e de ahitlik yapyorum. almadlar ve rpmadlar; takdir ettiler. Savan finansmannn en adil yolu servet vergisidir, "facia" deil, servet vergisi idi, burada da bir phe tamyoruz. Kamplar, verginin mantnda bulunmuyor, eklenmi gryoruz.

240

yle de syleyebiliriz, bir tedbire ihtiya duydular ve servet vergisini kullandlar. Kampn ilkini Moda'da kurdular; Moda'ya yakn Kuzguncuk, dn de bugn de Trkiye Yahudileri'nin toplandklar yerdi, Kuzguncuk'u ok seviyorlar, Moda ise sabetayistlerimizin tercihi oldu. ok sknt ekmemi olmalarn temenni ediyorum ve bir bl buradan Akale'ye sevk edildiler. Gzel de, sorularmz bitmiyor, vurguncular pek oklar, amma, 1942 sonu ve 1943 banda bitmedi ki ve sava da devam ediyordu, harp srdke ihtikar da byyordu, neden tekrar almadlar ve 1944 veya 1945 ylnda neden tekrar koymadlar, mhim sorudur. Mhim soru ise, daha mhimi, neden 1942 sonunda kardlar; ite bu sorudan saknamyoruz. Yukarda, trnak iinde olan, Tekinalp hikayesini, Liz Behmoaras'n Moiz Kohen biyografisinden iktibas ettim. Buradan, yine brani asll tarihi Mark Mazower'in, "to Marwa" diyerek, biz olsak, "Merve'ye" veya "Merva'ya" derdik, Yahudi addr, ithaf ettii "Salonica" telifine geiyorum, yirmi ikinci chapter "genocide" baln tamakla bizi ok enterese etmektedir. Bu blm, "on April 1941, German troops attacked Greece from the North and three days later, they entered Salonica" cmlesiyle balyor. Acizleri de ite bu zamandan itibaren, Almanlar'n Selanik'e girileriyle birlikte, Ankara'nn bir tedbir arayna girdiini postle ediyorum. Selanik ve stanbul arasnda, mkemmel bir senkronizasyon karabiliyorum. nce iler iyi gidiyor, ancak, Sovyetler Birlii'ne taarruz ile birlikte gestapo'nun harekete getiini, Siyonist derneklerin basldn ve Miyaolis ve Mizrahi caddelerindeki Yahudi evlerinin boaltldn gryoruz; Doktor Mazower, Christian-owned houses were not touched diyor ki bizde alk olduumuzun tersi, 6/7 Eyll kymnda Yahudilerimize dokunmamtk. Sekiz Temmuz 1942 tarihinde, Selanik'te, 18-45 ya aras btn Yahudiler'in kayt edilecei ilan edilmiti, kuyrua soktular; 'Whoever belonged to the Jewish race is considered a jew", Yahudi rkndan olanlarn hepsi Yahudi saylyordu, dine baklmamaktadr. Demek, kaldysa ve bulunabilirse, dnme ya da sabetayistler de Yahudi telakki ediliyorlard, Alnanlarn malumat toplayarak geldiklerini grebiliyoruz. 241

te yandan bu tarihten itibaren, Trkiye'de, "varlk vergisi" zerine komisyon almalarnn hzlandn, bir malumat olarak, not edebiliyorum. Dokuz Kasm 1942 tarihinde ise, Atina gazeteleri, Hitler'in, "international Jewry will disappear from Europe" demecini yaynladlar, enternasyonal Yahudiliin, Avrupa'da, kknn kaznaca ilann haber yaptlar. Bundan gn sonra, 12 Kasm 1942 tarihindeki Ankara'da, Yce Meclis, Varlk Vergisi yasasn kabul etti, kt ve resmi gazetede yaynland. Tam bir senkronizasyon buluyoruz; iki yanl tedbir, tehdit'e kar hem yaranma ve hem de koruma gryoruz. Mthi bir adm, demek, zorundaym. craat, stanbul defterdar yapyordu, Faik kte, 12 Eyll 1942 tarihinde bu vazifeye tayin edildi; daha sonra "Varlk Vergisi Facias" kitabn yazmt, tek kaynak kald ve burada, nce "defterdarl kabul etmemekte srar ettim" dedikten sonra, kendisi iin, "vergiyi stanbul'da yrtecek bir kurban" setiklerini sylyordu. Doru, Selanik'teki admlara denk den bir tempo ile, ol yaz, stanbul'da da hazrlklar, byk lde, tamamlanmt, kte de, kurbanlarn kurban oluyordu, tesadf saymyorum. Neden mi, gvendiim Yahudi otoriteleri, Trkiye Yahudilerini tadat ederken Faik kte'yi de zikrediyorlar; bu listede sabetayistler yer almamaktadr. Demek ki Varlk Vergisi'ni icra eden, bir Kripto-Yahu-di idi; kte, imdi pek sevilen syleyile, "facia" senaryosunda, ceo'dur, chief executive, demek istiyorum. Komisyon bakan ise stanbul Valisi Ltfi Krdar'dr; defterdar'n, dorudan "defter" ile bir ilgisi yoktur, Farisi'de "defter", daire, devlet dairesi, anlamndadr ve dolaysyla, defterdar kte'yi, tabi-i mali meselede, en yksek devlet dairesinin ba olarak anlyoruz. Krdar'a gelince, "malumatdar" veya "hissedar" szcklerini de biliyoruz, "malumatl" veya "hisseli" anlamndadr. "Krdar" da "kr-l" veya "krca" ile zde veya ok yakn manadadr, "krc" da anlayabiliriz ve "krcan" harika'dr. 242

Gzel, peki "kr"; "cyrus" karldr, cyrus ki ilk blm "kr" telaffuz edebiliyoruz. Uzatmadan, Cyrus, Yahudiler iin nerde ise kutsal bir ran mparatoru idi, Asuri esaretlerini krarak, srgnlerine son verdi ve Ben-i srael tarafndan, kutsal bir isim misli, sanki tevratik, tanmaktadr. Ltfi Krdar'n da brani asll olma ihtimali ok yksektir. Kald ki, Erbil'den hsan Doramac ile akraba olmakla, Doramac'nn ana-dili mikyasnda brani konutuu da artk cmlenin malumudur. Bu kadar ile iktifa eyliyorum. Maliye Bakanl mstearna gelince, kte'nin "Varlk Vergisi Facias" nam eserinden u aktarmay yapmam mnasiptir: "Siderman, Selim Osman Seynur'un mektep arkada ve yakn dostu idi. Son senelerde byk servetler iktisap ettii mlahazasyla, Seynur'a, 300 bin liralk varlk vergisi tarh edilmiti. Siderman, Seynur'un vergisi zerinde tetkikat yaplmas iin Aral'y ok zorlad ve nihayet ona istediini yaptrd. Ben, Siderman'a kar cephe aldm. M Grubu zerinde bu yolun almamas lazm geldiini defaatla Aral'ya syledim." Burada ad geenlerden, Aral, zamann Maliye Bakan Fuad Aral ve Zeki Siderman da, Maliye Vekaleti mstear Zeki Siderman'drlar. Gelitirdiimiz disiplin erevesinde, artk, Siderman'n da bir sabetayist olduuna, byk ihtimalle, hkmedebiliyoruz. Tabii, byk servetler iktisap etmi olan Selim Osman Seynur'u da ayn kategoriye koyabiliriz. "M", muslim olmakla, bylece, sabetayistlerimiz iin ayrca bir cetvel olmadn da grm oluyoruz. Varlk Vergisi "Facias" manzumesinde, dnmelerimiz aleltlak "Mslman" ve "Trk" sayldlar; birincisi kabul ve ikincisi tarif idi. Biz "Trk'm diyene" , Trk diyoruz ve bu nedenle "Ne Mutlu Trkm Diyene" vecizesini her yere asyoruz. Burada vurgu, Trklk'ten ok "demek" fiilindedir. Demek ki "diyene", yksek deer biiyoruz. Demek ki, bir sonuca ulatk; bu szde "facia" ile, Yahudilerimiz'e ve sabetayistlerimize her hangi bir zarar gelmesi imkanszdr. Yahudilerimiz, Alman tehdidi karsnda en uzak noktaya nakledilmiler ve sabetayistlerimiz de, ok karl kmlardr, bakalarn bilemem, bu sonu bir masal yazcs ve anlatc olarak, beni artyor ve ok heyecan veriyor. yleyse, buradan devam ediyoruz.
aleltlak

__________

Ar. zf. (ale'ltlak) esk. Genel olarak. [TDK. Gncel Trke Szlk]

243

VARLIK VERGS VE ONAMASTIQUE DSPLN

Devam etmeden nce bir tashih elzem grnyor; Varlk Vergisi tatbikatnda dnmelerin bahusus madur olduklar ve artk "sabetayist" tabir ediyoruz, ayr bir cetvel ile yksek vergi dedikleri iddia ediliyor ki klliyen kazip'tir. Tarihin mhim falsifkasyonlarmdan birisi ile daha karlayoruz, bunu yapan, maruf falsifikatr ve siyonist Bernard Lewis olup, ilerde Lewis'in tm falsifikasyonlarm bir arada incelememiz mnasiptir, zamann bekliyorum. Zamana ihtiyacm var. Falsifikatr Profesr Lewis, The Emergence of Modern Turkey nam eserinde, "dnme paid about twice as much as Muslims" demekle bu tahrifat, pek ok yerde ve bu arada, kte'nin kitabnn, "The Tragedy of the Turkish Capital Tax" adyla ngilizce basksna eklenen giri yazsnda da tekrarlanmaktadr. Klliyen kazip olduunu ve aslnn olmadn tekrarlamamz yerindedir. Dorusu udur, verginin hazrlk almalarnda, "dnme" mkellefler iin ayr bir cetvel yaplmas ve bunda da sabetayistlerin, mslmanlara gre iki misli vergi demeleri teklif edilmiti; ayrca bu neri, kte'ye bakacak olursak, kabul de edilmiti. Ancak ya sonradan vazgeildi ya da uygulayclar uygulamadlar; vergi "m", mslim ve "g", gayri rimslim olmak zere iki kategori zerinden icra edildi, tahakkuk tablosu da bunu teyid etmektedir. Bu falsifikasyon, Lewis'in, kte'nin kitabn stnkr okumasndan kaynaklanm olabilir; gerekten de, Krdar dahil icraclarn bir Ankara seyahatiyle ilgili olarak kte'nin yazd udur: "Bu seyahatte, Merkez'in ifahi emriyle, Dnmeler iin bir D Grubu ihdas edilmitir.

ciddiye alm ve kitabn btnne bakmakszn, uygulamann bu ynde olduunu yazmtr. Bunun iine geldiinden de phe edemeyiz. Kald ki burada dahi, sabetayistler iin ayr bir cetvel dzenlendii iddia edilmiyor ve sadece bir ksm sabetayistlerin, "fevkalade" cetveline alnd syleniyor, hepsi burada kalmaktadr. Tehis edilmiler ve "fevkalade vurguncu tarif edilmilerdir, buna gre vergi verdiler mi, hibir iarete sahip deiliz.

Bunlarn vergisi, M Grubu'nun iki misli olacakt. Bunun neticesi olarak bir ksm D'ler adi cetvellerden alnarak fevkalade snfna itha olundu. Bir kelime ile sinir manzumemizden Hitler'in isterik raalar gemeye balad." yle grnyor, Profesr Lewis, bu ifadeyi

244

te yandan "fevkalade" snf, mslimler iin de var. Bunun dnda hem Faik kte'nin kitabnda ve hem de falsifkasyonu srdren, nsznde Lewis'in tavsiyelerinden yararlandn sylyor, A. Aklar'n "Varlk Vergisi ve Trkletirme Politikalar" adl almasnda da yer alan tabloda, dnmelerin, dnme olarak vergi dediklerini gsteren bir endekse rastlamyoruz. Peki falsifikasyon ile cehalet ve tembellik arasnda bir ba var m; hsn- niyet eksiklii kesindir ve dierleri tamamlayc cz durumundadrlar. ncelememiler ki, Varlk Vergisi Kanunu'nun altnc maddesi, vergiyi tarh zere, yedinci madde ile, "komisyonlar" kurmakla, ne yapacaklar ile ilgili baz teknik uyanlarda bulunduktan sonra, her mkellef iin vergi miktarn, mlki amirlerin riyasetindeki bu komisyonlar, "..bunlarla mukayyet olmakszn edinecekleri kanaate gre takdir ve tespit ederler" demektedir.'Demek ki, varlk vergisi, takdire dayanan bir vergidir ve burada oran ve hatta, mslim ve gayri mslim, ecnebi ve "dnme" klasifikasyonunun hibir nemi yoktur, "olmamtr" diyebiliyoruz. kte,"verginin en affedilmez taraf" balyla unlar yazmaktadr: "Alakal faslda tebarz ettirdiim gibi, Varlk Vergisi'nin en affedilmeyen taraf, ecnebi vergileri zerinde bize cebren yaptrlan tadillerdir. Hkmetin ecnebileri M Grubu gibi teklif etmemizi emrettiini, nahza adres ve kayt noksanlndan dolay ecnebileri tehis edemediimizi, tahakkuk iin verilen 15 gnlk zamann bu ii baarmaya yetmediini, mcerret isimleri dolaysyla ecnebilerin G olarak teklif edildiini yukarda aklamtm." Ne anlyoruz, bir, Hkmet'ten gelen bask ile yabanclarn vergileri dahi en dk, "mslim" seviyesine indirildiini ve ecnebileri tehis iin isimlerin analizinden yararlanldn ve mslman grnen baz kimselerin isimlerine baklarak gayri mslim sayldn reniyoruz. Bu da ok nemli bir ifaattr, demek ki, kriptolardan oluan bir brokratik heyet, sabetayistlerimizi bilmemekte veya bilmemezlikten Delmektedir. O kadar yle ki, Selim Osman Seynur nam vurguncu-mkellef dahi, sabetayist, eski tabir ile "dnme" telakki edilmemitir, dierlerine iaret etme imkanm var.

245

Bilinen yok mu, judaik ve trkik tarih yazmna bakarsanz, Jn Trkler arasnda "dnme" olarak sadece Mehmet Cavit vard ve Cumhuriyet dneminde ise Ahmet Emin Yalman ve Bezmenler ile yetiniyorduk. Nitekim kte de, "dnme" olarak sadece Bezmen'lerden sz ediyor ve "D grubundan olduklar iin Bezmen'lerin vergisi bir milyonu at" diyordu. Demek ki, hem bilmiyoruz ve hem de yle bir cetvelden yoksunuz; falsifikasyon kesindir ve buradayz. ki ara sonucu yazyorum; Varlk Vergisi'ni icra eden heyet sabetayist idi. ki, bu iten ok kazanl ktlar ve bu ikinci, "ilkel akmlasyon" idi; Marx, Capital'da "Primitive Accumulation" diyordu, ncesi de var. Birincisi, Kurtulu Sava ve Cumhuriyet'in kuruluudur; yenilenlerin ve kartlanlarn arazi,mlk, fabrika ve altnlarna el koydular. Masal m, asl zenginliklerini, Varlk Vergisi'ne borludurlar. Devam etmeden iki kk akla ihtiyacn var, buradaki "teklif kelimesi mkellefiyet ykleme ve vergi belirleme anlamndadr. kincisi, Defterdar kte'nin yazdklarna ne kadar gvenebiliriz, Bezmen'lerin vergisi ile ilgili olarak yapm olduu iretler gvenimizi sarsmaktadr. Hem kte'nin gsterdii kadar vergi demediklerini ve hem de bu facia'dan ok karl ktklarn bilebiliyoruz. Defterdar kte, bir yerde, "tatbikatta aldmz garip soyadlar M lerle G lerin ayrt edilmesini fevk-al had gletirdi" diyordu, "fevk-al had", st snrdadr. Buradan, tasnifleri yaparken isim-bilim telkinlerine dayandklarn anlyoruz; insanlarn ad ve soyad koyarken bal olduklar ve ok zaman dna kamadklar kurallarn varl ilkesi, isim-bilim'in, onamastique de diyoruz, temelidir. Zorunluluk ve kural varsa, bilim de var; kurallarn peinde komak, anlamndadr. Masalmzda da hep zorunluluk ve kanlmazlklar nmayi yaptlar.

246

sim
Osman akar K.. A. Arslan A. Karahan Mirza zgencik M. Nacar akr Ayman Nurullah Draz Zlf Piran

Vergisi
120 000 2 000 1 500 4 500 60 000 30 000 20 000 15 000

Muaddel Vergi
10 000 100 0 1 000 5 000 4 000 0 7 000

Bu tabloyu, kte'den ve olduu trden iktibas ediyorum; adlarn dnda, ngilizce eviride "akar" doallkla "sakar" olmaktadr, ilk stun komisyonun teklif ettii, baka syleyile, bindirdii vergi miktardr. Son stun itiraz ile deitirilen ve adlar yazl mkelleflerin dedikleri miktarlardr. kte, ite burada, "tenzillerin bir ksm M lerin G ad edilip o suretle teklif edilmelerine istinat eder" demektedir. Bu da udur, komisyon bu mkelleflerin ad ve soyadlarna bakarak bunlarn "muslim" olmadklarna ve "gayrimslim" olduklarna karar vermitir. "Gayrimslim" kim olabilir, kripto olabilirler, gizli Hristiyan veya Yahudi dnlebilir ve phesiz o zamanki tabirle "dnme" ve imdi sabetayist telakki edilmeleri mmkndr. Baka areleri yok; heyetin, oklukla, Kripto-Yahudi ve bahusus sabetayist olduunu not ettim, netlikle bilmemelerini kabul ediyorum, gizli din tayorlar ve ilerinde kollar var, bu nedenle isim iaretlerine dayanyorlar. Detay brakrsak, varlk vergisi komisyonu, bu isimdeki mkellefleri "sabetayist" yazm, bunu anlyoruz. zellikle, sak-ar, nac-ar, -ar'l ve ay-man, -man'l soyadlar, direkt sabetayist biliyorlar ve "piran" soyad bana fazla nemli gelmiyor, "zlf" adna parman basyorlar. Her halde Zlf'ye, acizlerinin de, bast cmle alem malumdur. "z" veya "z" ile "kara" ve her halde "lev" ile ba kurarak "arslan" soyadnda da tereddt gstermiyorlar. Yannda "Allah" olsa da, "nur" ad da, "nurullah", dikkatlerinden kamyor. Demek ki onamastique, acizlerinden ok evvel var idi ve devlet de yararlanyordu; karalanmas, 1967 ylndan sonralara denk geliyor. Acizlerinin gayreti, disipline etmekten ibarettir.

247

Dnme tadat eylediler, amma, bunlar da komisyonun huzuruna kp, yemin zerine yemin ettiler, yemin heyeti de sabetayist olabilir, bylece sabetayist olmaktan kurtuldular. Kurtulmak m, para geliri yordu; bir ksmnn vergisi siliniyor, indirimler ise, sanki "batan gemi nin mallan", varlk vergisinin son derece ucuzladn gryoruz. Halil Ltf Drdnc, yaync olarak biliyorduk, gayrimslim telakki ediliyor, acizleri de sabetayist olduunu ahadet ediyorum, bir itirazna rastlamyoruz, ancak araclar vastasyla ve pazarlkla vergisini, 50 bin liradan yarya indirtebiliyor; kte, Yunus Nadi'nin bir milyon liralk vergisinin silindiini haber veriyor, Karay branisi olma ihtimali ok yksektir ve biz de N. Kara Osman'n vergisinin kaldrldn ekliyoruz. Pazarlk var, Nuri Kllgil 50 binden 26 bine, Kamhi, 90 binden 25 bine, Mehmet Ali Kunt, 40 binden 8 bine dyorlar; ucuzluk var. Malum geminin mlkleri, ucuz ucuz, sabetayistlere aktarlyor; "facia" bunun neresinde, olsa olsa hediye'dir.

B'NAI B'RITH VE HAKKO LE HAS

Peki demeler olmad m; tahsilat var ve baz demeler yapld kesindir. Bir, Ermeni ve Elen zenginleri ve ilerinden vurguncular, ok dediler. O kadar yle ki, bir bl mlklerini satmak zorunda kaldlar, azaldlar; yleyse, Varlk Vergisi'nin de, bu arada, bu topraklardan Hristiyanlar karma harbinde nemli bir silah olduundan kuku duyamayz. Yahudiler'e gelince, Yahudiler'den mallarna ve mlklerine, ortaklar tarafndan gz dikilenlere, ortaklarn gl olduklarn farz edersek, hi acmadlar. Gz dikilenlerin, han ve fabrikalar gitti ve sadece gl ortaklar deil, gz dikebilenleri, ilke plannda, sabetayist varsayabiliriz, acizleri iktisat idiler ve iktisat tedris etmek, mderrise faraziye alkanl sindirmektedir, bylece, fabrika ve mlklerinin sabetayistlere getiini istidlal etmi oluyoruz. Hayli kuvvatl bir faraziye karm oluyoruz. Devamla, ihtikar ayr, bu meseleyi analiz etmi haldeyiz ve imdi deme safhasna geldik; Kamhi'yi zikrettim, ok az demiti; amma demitir. Yahudilerimizin az da olsa vergi dediklerini biliyoruz; tediyat yol ve metodlarn analiz edecek olursak, "B'nai B'rith", ngilizce "Sons of Covenant" ve Trkesiyle, Ahitin Oullarndan sz etmek durumundayz.

248

ngilizce yazls brakrsak, Trke seslerle "Bney Brit" okuyabiliriz, bney'i, Arabi "ehli" olarak da anlayabiliriz, brit'i, birlik veya frater-nilo, kardelik veya tarikat sayabiliriz; "ahilik" benzeri bir yap ile karlayoruz. "Kardeler" de diyebiliriz. Masonizmde "birader" lafz mevcut idi, karmza kyor. Dnyann her tarafnda varlar, masonik tekilatlanmay andryorlar, localar sistemi ile rgtleniyorlar; 1843 ylnda kuruldu ve Sultan Hamid'in devr-i hkmranlnda Filistin'de de rgtlenmeye balad. 1901 ylnda, Rusya'dan Filistin'e gelen Yahudi gmenlerin saysnda niteliksel deimeler olunca, dikkatini daha ok Erez srael'e evirdi; kuruldu, yayld ve ilgi alannn genilediini de biliyoruz. Almanya gleniyordu ve Kayzer Siyonist bir politika izliyordu; hem ngiltere'de ve hem de Amerika'da anti-semitizm ykseliyordu. sle bu zamanda, Bney Brit, anti-defamation league'in kuruluuna nclk etti, 1913 ylndadr ve "adi" olarak tanyoruz, "karalama kartlar birlii" de diyebiliriz. Ahit'in Oullar'nn en nemli ilerinden birisi budur, bir de anti-semitizm'in yayld zamanlarda dinler aras yaknlama ve diyalog programlar gelitirdiini gryoruz; Encyclopedia Judaica, bu noktada, ok nettir. Btn bunlardan nce ve bunlarn tesinde bir yardm kuruluudur; Yahudileri zor durumda brakmamak iin fonlar hazr bulunduruyor. Depremzedelere yardm misali yetiiyor ve yetitiriyorlar, Varlk Vergisi'ni de bir sosyal deprem mtalaa ettiklerini anlayabiliyoruz. Vitali Hakko'nun varlk vergisi deme usulne gelmi bulunuyorum; amma ve lakin nceleyin, u "zede" ve "zade" szcklerine el atmadan duramyorum. Birincisi, "zede", Farisi "arpmak" fiilinin pasif participe'idir, "arplm" anlamn veriyor ki, "depremzede", depreme arplm, oluyor. kincisi, ne yazk apkalar attk, "a" yksek seslen-dirilmelidir, yine Farisi "domak" fiilinden olup ve yine past participe olmakla, "olu" ya da "doan" veya "ahfad", demektir, "ehzade" ki yanltr ve "ahzade" isabetlidir, ahn ya da sultann olu manasn veriyor. Btn bu izahattan benim sorunum kyor, "varlkzede" mi "varlkzade" mi demek gerektiine karar veremiyorum. kincisinde, "devla" ve talih var.

249

Hakko'nun hatrat mevcud, "Hayatim Vakko", ki nefis bir kelime ve ek oyunu ile karlayoruz, "hayatm", vitali anlamndadr; syle ki, : "Vital" Latin kkenli dillerde "hayat" ve -i de brani "benim" veya " m" olup, buradan ve bylece, "hayatm" ve "vitali" adlarnn zde olduunu okuyoruz. Yahudi ve sabetayistlerimizde bu tr oyunlar ok yaygndr, artk biliyoruz. Bilmediimiz ise udur; Vitali Hakko, "varlk-zede" mi, yoksa "varlk-zade" mi, imdi de ite bunu aratryoruz! Devlet kuu, konmak zeredir. Hakko, Varlk Vergisi kapsamndadr, hatratnda teklif edilen miktar vermiyor, ok ama o idi, diyor, sklm, terk-i vatan eyleyecek, fakat, gidecek yeri de yo imi, her yerde Alman faistleri var imi, geri Amerika'da yoktular ve bu nedenle pek inandrc olamyor, nk biliyoruz, zenginler kazan yerlerini brakmyorlar, 12 Eyll Darbesi ncesinde de gidecek oldu, zenginlii ve iktidar brakamad; "gidecek yer yo" misli inliyor ve "daha dorusu bir tek yer var, Akale" demekten de geri kalamyor. Akale, hep alternatif yerdir, yle anlyoruz. Ne yapsn, bahtn Anadolu'da deniyor, mutlak bir are bulur; "ey Anadolu sen nelere kadir deilsin ki..", bunu sylemiyor ve ben iinden getiini karyorum, Eskiehir'e geliyor ki, eker gibi are, Vitali'yi beklemektedir. Niyazi eker, Hakko'nun mhim bir mterisi olmakla para teklif ediyor ve gzel amma, bir kk art var, ortak olmak da istemektedir. Ne yazk, ilerine ortak almyorlar ve reddediyor; demek, vergi iddia edildii kadar ok deilmi, bunu karabiliyorum. Buradan Ankara'ya geiyor, ii gamldr ve dolayor, amma yine de "ankara ankara gzel ankara"; apkac Hacbaba'ya uruyor, gerek adn bilmediini sylyor, amma "nur yzlyd" diyor, beni kandrmamaktadr. Hacbaba, eski mterisi, siparii alyor, fakat adn bilmiyor; inandrc bulmuyorum, bir locadan olabilir, masal'daym, her ihtimali dnmek zorundaym. Neden mi, Vitali Hakko, bu hikayeyi yazarken, unlar da dyor: "Ben, o karanlk sava yllarnda, o Varlk Vergisi dram srasnda, insanln lmediini grdm." Gzel, buna bakp, acaba Hakko'nun "insanlk" dedii, Hacbaba m, yoksa "Ahit'in Oullar" m; byle sorular masallarda var.

250

Hacbaba, "Ali Baba veya Babacan da olabilirdi, dizleribe dverek duydum diyor ve "Allah byktr, zlme", ekliyor. Sonra m. karken, cebime bir zarf koydu" ve "haydi imdi, git, greceksin Allah byktr" yine ekliyor; Hakko, Anafartalar'a kp ve elini cebine sokup, zarf okaynca, birden ol zarfn da byk olduunu anlyor. Demek ayn anda hem Allah ve hem cebindeki zarf byktr. Hakko'nun adn bilmedii Hacbaba, zarfn iini bangonot ile doldurmu ile doldurmutur ve bu da Allah'n byklne alamet oluyor, hikaye budur. Gzel bu hikaye ve ben, "masal iinde masal" da diyorum. Devam m? "Hele az sonra uradm Olgunlama Enstits'nden , pein parayla, 120 paralk ftr siparii aldmda buna daha ok inandm"; Hakko'nun inand insanlk'tr. Demek tam zamannda Olgunlama Enstits, pein parayla, Hakko'dan 120 apka alyor, demek bu dzen, hem eei kaybettiriyor ve hem de bulduruyor; peki, Olgunlama Enstits bu kadar ftr "ne yapacak", rencileri kz idi, kzlara m giydirecek, bu soru var, ancak bu sualin mrur-u zaman-zede olduunu biliyorum. Tekrar metne baktmda, Hakko'nun insanla binip stanbul'a utuunu okuyorum, doru Faik kte'nin karsna kyor; "stanbul Defterdar', masasndan kalkp alnmdan pt" diyor; gizli tutmu olabilir, birbirini ptkleri mutlaktr. "Varlk Vergisi Facias" ite budur. Bir cebinden alyor ve br cebine aldndan fazlasn koyuyor; Vitali de varlk-zadeler arasndadr. Burada da Beki Bahar'a bakmak gerei duyuyorum, "Ankara Yahudileri" kitabnda ok nemli ipular buluyorum, acizlerinin Yahudi isimlerine merakndan sonra yazmlar, ok yararlanyorum. Transformasyonlara misaller veriyor; Yahudi "simla", bizde, yine Yahudiler arasnda "semahat" olabiliyor; bir ima m, eski bir gazeteci olan Beki Hanm'n ocuklar arasnda "zeki" veya "deniz" adlar ve "berk" soyadn da gryoruz. Rezzan zsarfati ise kz olmaldr, bu ad, "rezzan" hem Yahudiler'de ve bahusus Trklerde yoktur, sanyorum, Trk ve Arap isim szlklerinde bulamyorum, brani ad "Raz" ile ilgili olabilir, "Razzan" normal bir tretme yolu grnyor. Daha ok sabetayistler tayorlar; Ahmet Emin Yalman'n Beki Hanm misali gazeteci ei de Rezzan idi. Rezzan veya Razan'a, acaba, "Esra" olmasa da "Esrar" veya "Srlar" diyebilir miyiz; bu soruyu, brani dili ve onamastique uzmanlarna hediye ediyorum. Belki canlanrlar.

251

Beki Hanm, Akale yolcularndan sz ederken hznleniyor, "Akale'ye gnderilenler

Ankara'dan geiyorlard, istasyona gidip onlar grmek, uurlamak ok azap bozucu ve korkutucuydu" demektedir. Beki'nin bundan nceki cmlesi ise udur: "Kendi lkelerindeki Yahudiler'e hi de ho davranmayan baz lkeler, Trkiye'deki Yahudilere arka kmlar, maddi yardmda bile bulunanlar olmutu." Gzel, Beki Hanm, herhalde Bney Brit ile

devleti kartryor; bylece, localardan localara para geldiini de teyit etmi oluyoruz. Ahit Oullar'nn localar elliden fazla devlette varlar. Tabii, Akale bilinmiyor ki, bilinmeyene gidi hep korkutucudur; lmden sonra yaama inananlar, lm hi korkutucu bulmuyorlar, Ahmet Emin Yalman ise, daha sonra Akale'yi grd iin u notu bize brakyor: "Sonradan Akale'ye iki defa yolum dt. Sala

yararl olan bu saf ve zinde da muhitini yakndan grdm ve oraya srgn edilenlerin halk tarafndan ne kadar iyi muamele grdklerini, ne kadar rahat yaadklarm ve shhate kavumak iin ne kadar iyi imkanlar bulduklarn haber aldm." ok gzel, Yalman'n
ehadetinden de Akale'nin iyi bir seim olduunu anlyoruz. Trk Devleti'nde "iyi bir seim" olmas elzemdir ve bilim de, elzem olan srme iidir. Ama ben masal anlatyorum.

Ne byk falsifikasyon, Yalman'n da Akale'ye gnderilenler arasnda olduu ok yazlp iziliyor; bunun doru olmadm da tespit etmi durumdayz. Kukusuz, Varlk Vergisi'ne ok kzanlarn bandadr, fakat, ilkesel planda savunmaktadr. uradan karyoruz; "Hi

yandan, Ahmet Emin Bey'i hep iyimser birisi olaak hatrlyoruz.

phe yok ki harp zamanndaki artlardan faydalanmak suretiyle byk gizli kazanlar ele geirenler olmutu. Karaborsada hile ve sahtekarlk yoluyla elde edilen byle haksz varlklarn zerine yrmek, , halkn adalet hislerini okamak ve hazinenin ihtiyalarn karlamak lazmd." Bunlara, "bu i drst bir ekilde ele alnsayd, kimse sesini karmazd" grn ekliyor; haksz m, dorusu "drstlk" itiraz hep hakldr ve te

252

Btn bunlar gzel, amma, Yalmann bizlere braktklar arasnda ok daha gzel noktalar var. Bu ok tannm sabetayistimiz, bize, bir de unu brakyor; "ok gemeden gadre

urayanlarn zerine ecnebi kaynaklardan ltuf ve yeni imkan yad. Vergi yoluyla ellerinden alnanlarn ok fazlasna sahip oldular." Her halde "mthi" dememiz gerekiyor;
masallar harikadr, demek istiyorum. Demek ki her yerde varlkzade var.

Buraya nereden ve nasl geldik, uradan, bu masal kurarken, Varlk Vergisi'ni dorudrst verdiini syleyen ve yazan hibir mkellefe rastlamadm. Hi birisinin kayd yok ve hi birisi ne kadar miktar dediini de not etmiyor; Vehbi Ko bir rakam veriyor, ancak, hem itirazlarla karlayorum ve hem de Vehbi Bey, hi nemsemiyor. imdilik burada duruyorum. nk srada Kadir Has var, Kayseri kkenli ve Adanal zengin olarak biliyoruz, stanbul'da yayor. Henz hatratna erimi deiliz, gazetelerde kanlarla yetinmek zorundayz. Boazii Lisesi mezunudur, baka bir mezuniyeti olduunu bilmiyorum. Lise mezunudur. imdi yok, stanbul'da, yatl ksm nl liselerden birisiydi, sabetayistlere aittir, Emin Galip Sandalc'nn babas mdryd, amma ili Terakki ile mukayese edemiyoruz. ok kolay bir liseydi, dier liselerde baaramayanlar ve zengin ailelerin tembel rencileri itibar ediyordu; Kadir Has oradadr. Kayserili Germirli'lerin kz Rezzan ile evlendi, soyadndaki "ger" bizim iin ok gl bir iarettir, judaizm'de ayr bir kategori olmakla burada zerinde durmuyorum. Kayseri'de brani aslllar oktur, te yandan, Rezzan veya Razan ad zerinde durdum, demek bir tesadf "Rezzan" adn rendik, Rezzan Germirli, Belma Simavi'nin kuzeni idi; Belma, Hrriyet'in kurucusu Sedat Simavi'nin gelini ve dieri ise idem Mesereti, bir ara Rahmi Ko ile evlendii iin, idem Ko idi, Vehbi Bey'in torunlarnn anas ite bu idem'dir ve Sedat Simavi'nin de Selanikli olduunu biliyoruz. Buradayz. Has, bir yerde tarih anlatyor ve "sava sresince ve igal yllarnda, Osmanl uyruundaki Ermeniler ve Rumlar, maalesef Trkler'le savaan lkelerin saflarnda yer almt" diyor; Ermeniler iin ksmen doru, Elenler iin byle bir iarete sahip deiliz. Gzel o kadar nemli bulmuyorum, nemli olan udur: "Adana'da, gayri mslimler tarafndan iletilen

fabrikalar, bir anda sahipsiz kald.

253

Aznlklar, yaadklar yreleri terk etmeye balad." Gzel, amatr tarihi Kadir Has,

Yahudilerimizi "aznlk" saymyor ve eklememiz gerek, mbadele ile, yalnzca fabrikalar deil, balar ve baheler, usuz bucaksz araziler, konaklar, hep sahipsiz kaldlar. "Yce Devlet" bunlara yeni malikler tayin etti ve devlet, asl "devla" ile talih szcklerinin anlamda da olduklarm hatrlatyorum, yeni malikleri zenle ve bilerek semitir. imdi, kurtulu sava ve mbadele yllar, devlet, "devlet kuu" olup, konmaktadr. Sonra, Adana'da Simyonolu Bez Fabrikas, Kayseri'den gelen Kadir Has'n babasna, Nuri Has olabilir, veriliyor; kurtulu ve kurulu yllarndayz. Bir soru ve bir de sonu var, soru udur, Adana'da sabetayist yok mu idi ve var olmas gerekiyor. Muhtemelen onlara da verilmitir ve zenginliklerinin baladn anlyoruz; bunu da ilk sonu mtalaa ediyoruz. Devlet, nce mlkleri verdi. Sonra devlet, devleti verdi. Sonra, Varlk Vergisi dnemine geliyoruz. Kadir Has, "hi unutmuyorum, bir gece vakti, evimizin mutfandan grltler gelmeye balamt" deyup anlatmaya balyor. iler beton zemini krmlar, betonun altndan, "il il Reat altnlar" karmlar; neden mi, "babamlarn demesi gereken Varlk Vergisi'nin ok byk miktar olduunu sylemitim" demekle, Varlk Vergisi tediyat iin hazrlk yaptklarn anlyoruz; iddialarna gre, hepsinin vergileri oktur, fakat verginin toplam azdr, en passant bunu da karyoruz. Onlar da altnlar karyorlar, il il altnlar bir valize doldurarak, Kadir Has'a yklyorlar; "valiz, glle gibi yerinden kalkmyor", bu da, Has'n hatrladklar meyanndadr. nanmamz gerekiyor mu, eskiden inanyorduk. Ancak modern dnemde, bu zenginlikler, "olumun dnnde taklan altnlardan geliyor" szne inanmamay rendik. Ayrca verilen vergilerin de bir ksmn not ettim, Vehbi Ko da, 600 bin rakamn veriyor, "dedim" demektedir; Vehbi Ko'un bymesi ve daha byk zengin olmas, Varlk vergisi sonras zamana denk geliyor. Hasa glle gibi yerinden" kalkmayan bir valiz dolusu Reat ile deyebilecei miktarda vergi teklif etmelerini ok zc buluyorum. Umarm, yanllk var ve maslmz, yanllklar dzeltmek iin kurdum.

254

Doru-drst kayd olan bir Varlk Vergisi mkellefi bulamyorum. Hi birisi bir muhasebe veya banka kad gsteremiyor; hi birisinde bir mlkiyet temlikine rastlamyoruz. Bunlar iinde Varlk Vergisi sonrasmda yoksullaanlar da gremiyoruz; sanki Varlk Vergisi bunlar iin, "yr ya kulum yr" iaret fiei idi. Bezmen'ler de yryenler arasnda ve bandadr. Simyonolu Fabrikas, Has'a geince, "Milli Mensucat" oldu. Ben de ne zaman "Trk" veya "Milli" balklar grnce, bir tuhaf olmaya baladm. Bu adan, Bezmen'lerinki "Santral Mensucat" olunca, mensucat" ol tarihte "tekstil" karl idi, rahatlyorum. Bezmen'ler, "Varlk Vergisi Facias" srasnda ortaklar Taranto'lardan kurtuldular ve zamannda Trkiye'nin en byk fabrikasnn tek sahibi oldular. Taranto'lar Yahudi ve Bezmen'ler dnme idiler. Varlk Vergisi Facias srasnda, Elenler'in ve Ermeniler'in fabrikalarnn malik deitirdiini biliyoruz ve baz Yahudiler'in fabrikalarnn ortaklar sabetayistlere gemesini hakiki facia telakki ediyoruz. Elenler ve Ermeniler'in fabrikalar m; "bal tutan parman yalar" ata sz her halde bu gnler iin sylenmitir. Sahip deitiren fabrikalar, bu adan, yeni malikleri itibariyle, kategorilere ayrmamz iin bir neden gremiyorum. Kald ki kte'nin ender olarak verdii haberler de bunu doruluyor, birisi udur: "Varlk vergisi, bir takm M mkelleflere mit vermiti. G lere ait ticarethane fabrika ve emsali eyleri vergi borcu ile satn alacaklar, vergiyi M Grubuna mal ettikten sonra, ksmen deyecek ve ksmen tecil ettireceklerdi. Bu ekilde dnenlerin banda Raif Minkari gelir. Minkari, 90 bin lira vergi ile teklif edilen bir Yahudi mkelleften verginin yegane karl olan lastik fabrikasn almt." Raif Minkari, bylece fabrikatr olmutu; Yahudi yurtta iin teklif edilen vergiyi zerine almt ve bu arada fabrikay da almay unutmad, benim tespitlerime gre Raif Minkari, sabetayist idi ve amma ve lakin burada sabetayizm ile uramyoruz, sonularn analizlerimize katyoruz, binaenaleyh, dayanaklarn buraya koymaya gerek grmyorum ve ylece mtalaa edilmesini teklif eyliyorum.

255

Varlk Vergisi'nde, bir ksm mellifin icat ettikleri "trkletirme" ite budur. Tam bir falsifikasyon'dur. Bu bir tarif ve kabul meselesidir, buraya kadar gelmi bulunuyoruz. Bu kazip "trkletirme" iinde , Taranto-Bezmen Davas, modele imdi tam buradayz. Ama nce Beki Bahar'dan kk bir not aktarmak istiyorum. nk bu modeli grmemde Beki Hanm'n u kk notu, benim iin, o uyarc oldu: "Okula gitmeden kendi kendini

notundan, Yasef Ruso'nun Vehbi Ko'un orta olduunu ve bu krizde, Ko'tan yardm grmediini karyorum. Buna, iini ve mlkn, orta Vehbi Ko'a kaybettiini ekleyebilir miyiz! bilemiyorum. Daha ayrntl ettlere ihtiya var, Vehbi Bey, yola, Jn Trk dneminde haham ba Hayim Naum'un olu Bernard Naum ve sak Eskanaziz gibi Yahudiler ile yola kmt, demek Yasef Ruso da varm, bakalan da olmaldr, etd ve zaman gerekiyor; "Taranto-Bezmen Dava Dosyas" ise yeteri kadar ayrntldr. ok ak grebiliyoruz.

yetitirmi i adam Yasef Esendemir Ruso'nun servetinin byk ksm da vergiye gitmi Vehbi Ko'la ortakl bozulmu, bunun zerine stanbul'a g etmi ti." Beki Hanm'n bu

TARANTO-BEZMEN DAVASI
Dava, Halil Ali Bezmen ile Bedi ve Leon ve Selim Taranto kardeler arasnda olmakla beraber Fuad Bezmen'in yaynlanm hatratndan, meselenin, Bezmen'ler nokta-i nazarndan izahatn bulabiliyoruz. Buna ilaveten, Defter Faik kte, Bezmenler'i brani asll ve "dnme" ilan etmi haldedir, malumumuzdur. Buna ilaveten de "baz", brani'de "ahin" olup biz "bez" okuyabiliriz ve "bazman" da, "bezmen" syleyebiliriz, zamannda veya dakik anlamndadr; dnyann her yannda brani aslllar, brani isimleri, yerel seslere asimile ediyorlar. Faydas, biz "bez" ile arm yapyoruz, halbuki New York veya Tel-Aviv'de "bazman" anlalyor; biz srarla "z" diyoruz, ama New York'ta "Oz" sylyorlar ve brani g demektir. Bu notu, uzun da olsa, mfid telakki ediyorum.

256

Buradan, resmi anlatma gre, Halil Ali'nin, Tarantolar ile 1929 yInda ortakla baladklarn reniyoruz. Bir ortaklar daha var, daha sonra karyorlar ve Varlk vergisi dnemine, muhtemelen o tarihte Trkiye'nin en byk tekstil tesisine, santral mensucat, Tarantolar ile ortak olarak giriyorlar. Fuad Bezmen'in evrak- metrukesinde, "Varlk Vergisi'nin ilanndan bir mddet evvel, babama el altndan, byle bir uygulamann gerekleeceine dair haberler gelmiti" notu hayli mhimdir. Haberin baka makbul vatandalara da szdrldn tahmin ediyoruz; hazrlklar yapldn tespit ediyoruz. Yahudiler, tedbir mahiyetinde, Trk Sabetayist ortak buldular ve yeni artnameler yaptlar. Taranto'larn yaynlad dosyadan, Yce Devlet'in, bu byk tesisin Bezmen'lere gemesini istediini ve ol bapta engeller ve kolaylklar kard izlenimini alyoruz. Sanayiin "trkletirilmesi" dedikleri bu olmaldr, daha yakndan grebiliyoruz. Bezmen tarafnn aklamalar arasnda, Tarantolar ile ortakln, 1942 ylnda anonim irkete evrildii yoktur; ayrca iki taraf, 1942 ylnda, dierinin rzas olmadan, yeni ortak almamay veya hisselerini satmamay taahht ediyorlar. Mhimdir. Bu artn nemi uradadr; Taranto kardeler, vergilerini demek zere hisselerini sata kardklarnda, ok iyi bir alc buluyorlar; Bezmen'ler bu sata muvafakat etmiyorlar ve sonunda bunun te biri fiyatna alyorlar. Bunun dnda, Fuad Bezmen, Halil Bezmen'in, "varlk vergisi'nin yk ile beraber, Bankas'ndan salad sekiz yz bin lira kredi, ailenin hayatta ilk ald bortu" demektedir; Bankas'n, ol tarihte kesin devlet bankas kabul ediyoruz. Devlet, baz Trkler iin koyduu vergiyi, kendi bankasndan at kredi ile dettiriyor; bu kredi, "vergi olarak hemen Maliye'ye devredildi" haberi de var. Burada bir haber daha okuyoruz: "Akale yolunda hareket balad devirde, Osmanl Bankas Mdr Bay Vafidis, Halil Ali Bey ile bir toplant istedi ve Tarantolarn hissesini satn alarak onlarn payndan sorumlu olmasn rica etti." Bunun ok kullanlan bir yol olduu artk aikardr ve Bezmen'lerin ifaatn okumaya devam ederken, "Validis, Osmanl Bankas'nn verecei bor iin karsnda Halil Bezmen'i grmek istiyordu" notu da karmza kyor.

257

Demek, kendi ifadesine gre iki milyon varlk vergisi yklenmi, Defterdar kte'ye gre de "dnme" Ali Bezmen, ok sevilen ve itimat edilen Trkler'in banda bir yerdedir. Vergisini vermek zere kredi alyor ve Yahudi Taranto'nun fabrikasn almas artyla, Bezmen'e gre bu iyilii yapmas iin, bask yapyorlard, kredi yadrlyor; ite "trkletirme" budur. Taranto'larn dava dosyasndan ise unlar okuyabiliyoruz: "Btn bu imkanszlklar zerine Mithat Selim Taranto, selahiyettar makamlardan varlk vergisi borcumuzu deyebilmemiz iin kolaylk istemek zere Ankara'ya gitmiti. Fakat, orada, henz bir netice elde edemeden tevkif olunarak Moda'daki toplama kampna sevk olunmutu, beni de ayn zamanda bu kampa kapatlm bulunuyordum." Devletin btn organlarnn harmonik bir alma iinde olduklar ortadadr. Sol rgt mensuplarn toplarken de byle mkemmel bir harmoni grmtk, daha ileri yllardadr. Moda'dan sonra Akale geliyor, harmoni her tarafta var, matbuat Taranto'lar, varlk vergisini demeyenler arasnda tehir ediyor ve Taranto taraf, Bezmen'e yardm iin bavuruyor; "yardm iin paramz yok, hisselerinizi satn almak iin vardr" cevabn alyor. Halil Ali Bezmen, hisseleri bir milyon liraya almak isteyen bir talip olduu haberini alnca da, "aile iine yabanc sokmayaca" karln veriyordu. Durum, nettir. Demek ki 1942 ve 1943 yl, Marx'n "ilkel akmlasyon" dedii birikim yolu, mkemmel bir ekilde realize edilmitir. Bezmen, ecaat arzederken merd-i kipti sirkatin syler, darb- meseli'nde olduu zre, u haberi de veriyor: "zmir tccarlarnn ou gayri mslim olduu

iin batrld. Ama, ona mukabil Adana'da vergi azd. Dolaysyla, varlk vergisi'nden sonra, yllardr alan gayri mslimlerin birikimleri tketildi ve yerlerini Adana'dan kan tccarlar hemen doldurdu." Sanki Bezmen deil Marx yazyor ve ben de habire dolduranlarn da
brani asll olduklarn anlatyorum. Masal ya, bu nedenle inanlmamasn teklif ediyorum.

Fuad Bezmen, iki milyon vergi istendiini iddia ediyor ki, bunu, Defterdar kte dorulamamaktadr. Doru olan ise, Bezmen not ettiiine gre, udur: "Fuad Bezmen,

balad yollu tespitlerime uyuyor ve Bezmen'lerin, hazrlklar ok nceden szdrdklarna dair ifaatn teyit ediyor; ben de masallar mantkldr, diyorum. Varlk Vergisi ile zenginletiler. Son haberi de veriyorum: "1946 ylnda, fabrikada ii saymz, iki bin be yz bulmutu. Tezgahlar, sesleri bir an kesilmeden alyordu. Gnde muntazam n yemek karyorduk. Artk profesyonelce, modern bir sistemle yemek piirme gerei duyuluyordu. Arkadam Ekrem Yeen, o esnada yemek ve pasta kitaplar karm, mehur olmutu. Onu organizasyonun bana getirdim. Muazzam bir tezgah kurdu." Gzel, demek vardiya alyorlar ve belki de ol tarihte Trkiye'nin en byk fabrikasnn sahibidirler. Varlk Vergisi'ne "facia" Akmlasyon ite budur. demek, falsifikasyondur. Biz "hediye" gryoruz. lkel

1942'nin balarnda, Yeilky Perelli evini bu rakama almt, henz. Ev, dokuz yz metre kare zerine kuruluydu. Deniz kenarnda bir tenis sahas, yolun dier tarafnda da sekizbin metre kare arazisi vard." Bu haber de, Varlk Vergisi hazrlklarnn 1941 yl ikinci yarsnda

Ekrem Yeen'e gelince, Talat Paa'nn yeenidir. 259

260

ESAT PAA ANAKKALE SAVAI KAHRAMANLARINDAN

EK BLG (K) Esat Paa, son devir Trk tarihinin deerli askerlerindendir. 1862de, babas Mehmed Emin Efendinin belediye reisi bulunduu Yanyada dodu. 1890da asker tahsilini tamamlad ve kurmay yzba oldu. 1897 TrkYunan Savana, Yanya kolordusu kurmaynda vazife alarak katld. Sonra Harbiyeye muallim ve 1899da miralay (albay) rtbesiyle ders nazr oldu. Zamanla rtbesi mrliv ve feriklie ykseldi. Merutiyetten sonra rtbelerin tasfiyesi kanunu mucibince, rtbesi mrlivla indirildi. 1911de Geliboludaki 5. Frka (Tmen) kumandan ve anakkale Savanda kolordu kumandan oldu. Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Beyin 19. Frkas, bu kolordunun 3 tmeninden birini tekil ediyordu. anakkale Savanda Esat Paann ad dnyaca tannd. Bu savataki baarlarndan dolay rtbesi tekrar feriklie (korgenerallie) ykseltildi. anakkale Savandan sonra I. Ordu kumandan olarak stanbula geldi. Asker Mektepler Umum Mfettii, II. Ordu Kumandan, 1920de Slih Paa kabinesinde iki hafta kadar Bahriye Nazr oldu. steiyle emekliye ayrld. Esat Paa, Harbiyede okunmak zere telif ve tercme ettii matematik ve geometri zerinde 4 basl eserin sahibidir. Bunlardan ok daha nemli olarak, asker hatralarn gayet etrafl ekilde kaleme almtr. Birinci Dnya Sava ve ondan nceki devre iin orijinal bilgi veren bu hatralarn yakn tarihimiz bakmndan nemi byktr. 261

262

263

264

265

266

267

268

269

270

271

OSMANLI ORDUSUNDA ALBAY RAFAEL DE NOGALES BEY

EK BLG (K)

Nogales Bey (1877 - 1937)

Asl ad Rafael De Nogales Mendez'dir. 14 Ekim 1877 tarihinde Venezellann Taira ehrinde dnyaya geldi. 18 yandayken kaybettii ebeveyninden kendisine ykl bir miras kald. Sahip olduu servetle gnn gn etmek yerine, askerlik mesleini tahsil etmek iin Avrupaya gitti. Almanya ve Belikada muhtelif harp akademilerini okudu. 1898 ylnda spanyol ordusuna katlarak Amerika Birleik Devletlerini kar savat. Ar bir yara ald spanyol-ABD harbinden nce temen, sonra yzba rtbesine ykseldi. Harpten sonra dnyay dolat; Kba, Haiti, Fas, Tunus, Msr, Eritre, Cibuti, Yemen, Afganistan, Endonezya, Gney Afrika, Angola ve Arjantini gezdi. Birinci Cihan Harbinin balad Austos 1914te nce Belika, sonra Fransz ordusuna yazlmak iin teebbste bulundu, fakat Venezella vatandalndan vazgemesi istendii iin bu ordulara katlmaktan vazgeti. Nogales Bey'in "Hilalin Altnda Drt Yl" adl kitab 1924 ylnda Buenos Aires'te bir Alman yaynevinden kt. Osmanl mparatorluu nun savaa girdii gnlerde, Sofyada, tarihi olarak da bilinen General Savoff ile tanmas, hayatnda bir dnm noktas oldu. Savoff, Rafael De Nogales Mendeze,Biliyorsunuz, Franszlar ve ngilizler Latin Amerika haklarnn dmanlardr. Asya ve Afrikann yoksul insanlarn da eziyorlar. Onlar iin ne diye savaacaksn? Sana

Trk ordusunda savamak yakr, onlar senin kardelerindir. dedi. Osmanl bayra altnda savamak iin Venezella vatandalndan kmas gerekmediini renen Mendez, General Savoffun tavsiyesi zerine, souk bir k sabah, Sultan V. Mehmetin ordusuna katlmak zere Sofyadan stanbula hareket etti. Osmanl bakentinde Harbiye Nazr Enver Paa ile grt. Venezellal subay ok seven Enver Paa, ona tugay komutanl grevini tevdi ederek, emrine bir Arnavut yaver verdi. zerinde Trk niformasyla Kafkas cephesine gidecei zaman, Haydarpaa Garnn mdr tarafndan scak bir ekilde Merhaba Nogales Bey diye karland ve o gnden sonra hep Nogales Bey diye anld. Nogales Beyin pek ok kahramanlndan bir tanesi, Ermeni komutan Aramn 30 bin kiilik birliini 12 bin Trk askeriyle bozguna uratmasdr. Trkiye-ran hududundaki Kotr Da mevkiinde iki Rus birliini durdurmas da kayda deer. Hilalin Altnda Drt Yl adl hatratnda (Buenos Aires,1924) Ermeni etelerinin sivil savunmasz Trkleri grdkleri her yerde hunharca katlettiklerini yazan Nogales Beye gre, Osmanl Ordusu, baz iddialarn aksine, sivil Ermenilere saldrmam ve hatta Ermeni askerlere karda savamamt. nk Rus ordusuna katlan Ermenilerin Rus olarak grlmesi gerekirdi. Dou Anadoludan sonra Irak ve Filistin cephelerinde geen ve Gazze mdafaasnda nemli bir rol oynayan Nogales Bey, Trk ordusunun terhis edildii 1918 yl sonunda Avrupa zerinden Venezellaya dnd. 272

EK BLG (K)

Halil Paa
ttihad ve Terakki'den Cumhuriyet'e
Taylan Sorgun
Destek Yaynlar / Aratrma Dizisi Halil, Enver Paa'nn kendisinden yaa byk amcasdr o... ttihat ve Terakkinin nemli ve kudretli paasdr o..... Makedonya dalarnn ete reisidir o... Kutlamare kahramandr o....( ki soyad da buradan gelir Halil Kut) Bak kahramandr o... Anadolu'ya Rusya'dan ilk silah ve paralar getiren kiidir o..... Usta gazeteci Taylan Sorgun'un kendi slubuyla gereklere dayanarak hazrlad Halil Paa'nn baka hibir yerde olmayan anlar 288 sayfa, 2. hamur, ISBN: 9789944298735; Boyut: 14 x 21 cm; Bask Tarihi: Haziran 2010 273

EK BLG (K)

Selahaddin Adil Paa, anakkale Savalarnn hem deniz hem de kara muharebelerine katlarak bu savalarda baka bir komutana nasip olmayan bir ayrcala sahip olmu bir askerdir. Elinizdeki kitap Paann, 18 Mart Deniz Zaferine dair, 1920de stanbulda kurmay subay adaylarna verdii konferansla balamaktadr. Paann tmen komutan olarak katld anakkale kara muharebelerinde, hem Seddlbahir hem de Anafartalar cephesinde grp yaadklarn anlatt hatralar ikinci blm oluturmaktadr. Kitabn nc blmnde ise Selahaddin Adil Paann anakkale cephelerinden ei Sret Hanma yazd ve ilk defa yaynlanan mektuplar bulunmaktadr. Bu mektuplar bize bir taraftan savan ortasndaki sorumlu bir komutann sava hakkndaki dncelerini, endielerini okuyarak duygularna yakndan tanklk etmek imkn veriyor. Dier taraftan ise; ailesinin geim derdini dnen, onlarn saln merak eden, yeni domu kzna hasret duyan mesuliyet sahibi bir e, mfik bir babann insan ynn okuyarak savan ve gndelik hayatn nasl i ie girdiini gsteriyor.

Sunu
anakkale Sava denince aklnza kim gelir diye sorulduunda, ekseriyetle anakkale ile zdelemi, sembol olmu birka isim dnda kimse hatrlanmaz. Bu amansz ve kanl

harp meydannda dmana gsn siper etmi, cann feda etmekte tereddt etmemi binlerce isimsiz kahraman er bir tarafa, anakkale muharebelerinde kolordu komutanl yapm, tmenleri ynetmi subaylar bile bilinmez ounlukla. Selahaddin Adil Paa da kendinden bahsetmeyi, vmeyi sevmeyen mtevaz kiiliiyle bu subaylardan biridir. Onun adn, anakkale Savandaki roln ve nemini ancak bu savala yakndan ilgilenenler bilir. Hlbuki Selahaddin Adil Paa, anakkale Savanda ok zel yere sahip bir subaydr ve anakkale onun kaderinde, zafer ve sevincin, znt ve kederin pe pee yaand mekndr. Selahaddin Adil Paa anakkale Savanda zeldir; nk hem 18 Mart Deniz Savanda Mttefik donanmaya kar hem de 25 Nisanda balayan anakkale kara muharebelerinin Seddlbahir cephesinde Franszlara, Anafartalar cephesinde ngilizlere kar savamt. Bylece Paa, deniz ve kara muharebelerinin her iki cephesine katlarak belki de baka bir komutana nasip olmayan bir ayrcala sahip olmutu. anakkale, Onun kaderinde zafer ve sevincin, znt ve kederin pe pee yaand mekndr. Zira anakkale zaferinin kazanlmasyla iftihar eden Selahaddin Adil Paa; I. Dnya Savann son gnlerinde anakkale Mstahkem Mevki Komutan olduu srada, Mondros Mtarekesi artlar gerei, her cephesinde savat, savunulmasnda binlerce askerinin ehit veya yaral olarak kann dkt anakkaleyi 11 Kasm 1918de byk bir teessrle tilaf Devletlerine teslim etmek zorunda kalmt. Her trl kt durumda ve olumsuzluk altnda bile inancn kaybetmeyen, gelecee olan gvenini yitirmeyen, verdii konferansta gen subaylara bu ynde telkinlerde bulunan Paa, bu inancnn karln ok gzel bir biimde grmt. Selahaddin Adil Paa 1922de Ankara Hkmetinin temsilcisi olarak stanbul Kumandanl grevindeyken, Lozan Antlamas hkmlerine gre stanbuldaki igalci devletlerin komutanlar ile stanbulun tahliyesi anlamas imzalam ve 2 Ekim 1923 gn stanbulu igal kuvvetlerinden geri almann sonsuz mutluluunu yaamt. Bu ann, 1918de anakkaleyi dmana teslim etmek zorunda kalm bir asker iin ne byk bir bahtiyarlk ve mkfat olduunu tahmin etmek hi de zor deildir phesiz. Bu kitapta Selahaddin Adil Paann anakkale gnlerini, hatralarn blm hlinde hazrladk. Birinci blmde, Paann ubat 1920de stanbulda Erkn Harbiye Mektebinde, kurmay subay adaylarna vermi olduu anakkale Deniz Savana dair konferans bulunmaktadr. Ayn mektebin matbaasnda baslan konferansn Osmanlca metnini, gnmz Trkesine gre sadeletirerek verdik. kinci blm, Selahaddin Adil Paann Hayat Mcadeleleri adyla 1982de yaynlanan hatratnn anakkale savalar ile alkal ksmndan olumaktadr. Paann hatratnn orijinal metnine sadk kalnarak yeniden redaksiyonu yaplan metnin ierisinde geen ve bugn anlalmayacak derecede adal Osmanlca kelimeleri gnmz Trkesine uyarlayarak verdik. nc blmde ise, Selahaddin Adil Paann anakkaleden ei Siret Hanma yazd mektuplar bulunmaktadr. lk defa yaynlanan bu mektuplar, Paann anakkaleye tayin edildii Austos 1914 ile anakkale cephesinden ayrld Ekim 1915 ta rihleri arasnda yazlmtr. Mektuplarn Osmanlca metninin transkripsiyonunu yaparken, orijinallii bozmamak adna, konferans ve hatrat metninde yaptmz gibi mektuplar gnmz Trkesine uyarlamak yerine, yazld haliyle evirmek yolunu setik. Yalnzca anlama kolayl salamak amacyla, mektuplarn slubuna mdahale etmeden, gnmzde kullanlmayan Osmanlca kelimelerin bugnk karlm parantez iinde vermeyi uygun grdk. Bu mektuplarla bir taraftan savan ortasndaki bir subayn, sorumlu bir komutann sava hakkndaki dncelerini, endielerini okuyarak duygularna yakndan tanklk ediyoruz. Dier taraftan ise; ailesinin geim derdini dnen, onlarn saln merak eden, yeni domu kzna hasret duyan mesuliyet sahibi bir e, mfik bir babann insan ynn okuyarak savan ve gndelik hayatn nasl i ie girdiini reniyoruz. Babas tarafndan yazlan ve annesinin yllarca zenle saklad bu zel mektuplar nerederek bizlerle paylat iin Semuh Adil Beyefendiye burada teekkr etmeyi bor biliriz.

Son olarak bu kitapla, bata Selahaddin Adil Paa olmak zere anakkalede bu vatan ve din uruna sonsuz bir fedakrlkla cann vermi, kann dkm aziz ehit ve gazilerimizi hatrlatabildiysek, asla deyemeyeceimiz kran borcumuzu bir nebze olsun yerine getirebilmenin mutluluunu yaayacaz. stanbul, Ocak 2007 Muzaffer Albayrak

nsz
Babam Selahaddin Adil Paa sava hayatndan hi bahsetmezdi. yle ki onun anakkalede 18 Mart 1915 gn zaferimizle sonulanan deniz muharebesini idare ettiini bile ancak yedek subaylm yaparken rendim. naat mhendisi olduum iin astemen olarak Harbiyede I. Ordu stanbul Askeri naat ve Emlak Mdrlnde grevli iken, 1953 senesi 18 Mart gn dier mhendis arkadalarm, Yldz Teknik Okulunda 18 Mart Deniz Zaferimizle ilgili tren yaplacan ve oraya girmek iin yzbadan izin almamz nerdiler. zin alp gittiimizde ise Yldz Teknik Okulunda babamla karlatm. ardm, nk annem ve babamla ayn evde oturuyorduk ve babam bana Yldza gideceini sylememiti. Babama; Ne iin buradasnz? diye sorduumda; Bir eyler anlataym diye rica ettiler. Ben de hayr diyemedim diye cevap verdi. Salona girdik ve babam krsde 18 Mart anlatmaya balad. Dinledike hayret ediyordum. Babam hi kendisinden bahsetmeden, 18 Mart Deniz Savan neredeyse dakikas dakikasna anlatyordu. Bir aralk; Babam sava tarihini amma da iyi biliyormu! diye dndm. Konferans bitince krsye tanmadm bir bey geldi (deniz savalar uzman Abidin Dver Bey olduunu sonradan rendim). Bu bey yle konutu: Selahaddin Adil Paa 18 Mart ok gzel anlatt ama kendinden hi bahsetmedi. Sizler onun orada misafir bir izleyici veya bir gazeteci olduunu dnm olabilirsiniz. Size unu aklamam lzm ki; Paa, o zaferi kurmay bakan olarak hazrlayan ve o gn kumandan Cevat Paa Kirteye teftie gittii iin onun vekili olarak sava idare edip zaferi kazanan ahstr. Bu szler zerine dier dinleyicilerle beraber ben de babamn 18 Marttaki roln rendim ve tabii ki salondakiler bu kadar mtevaz bir kahraman olaanst bir evkle alkladlar. Sonra babam hatralarn yazd ve ben de 1961deki vefatndan uzun seneler sonra 1982de Hayat Mcadeleleri ismini verdii bu hatralarn aile dostumuz Enver Korayn yapt editrlk almas ile olduu ekilde neretmek imknn buldum. (O zamanki

teknik imknlarla bir hayli yksek olan kitap basma masraflarn karlamak iin, Merterde Sosyal Sigortalarn yaptrd bir sosyal konut kooperatifindeki dairemi devretmitim).

Ancak babamn anlarn nerettikten sonra, onun sava hayat hakknda anlatmadklarn okuyarak rendim ve bana neden sava gnlerini anlatmadn anladm. Artk babamn katld savalar renmitim. Bunlar; 1911 1912 Osmanl talyan Harbi (Trablusgarp Sava), 1912 1913 Balkan Sava, 1914 1918 I. Dnya Sava, 1919 1922 stikll Savayd. (Paa, 19 Haziran 1920de katlmt). Hayatnn en verimli senelerini savalarda geirdikten sonra nihayet memleketimiz devaml bir bar dnemine girince, sava dnemlerini bir kenara brakp bar iinde vatann kalkndrmak iin alm olduunu grdm ve babama hak verdim.

Selahaddin Adil Paa, hatralarnn nsznde bu hatralarn yazlma gayesi iin; Uzunca

sren, deiik, alkantl bir gemii, baz grlerin ilavesiyle bizden sonrakilere anlatmak ve onlar kendilerinin inceleyip dnceye sevk ermekten ibarettir dediine gre artk sava dnemlerini de anlatmasn tabii olarak karladm ve ilgiyle okudum. Fakat bundan sonraki iki hadise bana babam daha iyi tanma frsat verdi. Birincisi Uural Vant Hooft Bey dostumun, babamn 1920 ylnda stanbulda Erkn Harbiye Mektebinde verdii ve bu mektebin matbaasnda 15 ubat 1915te baslm olan konferans bana vermesidir. Babakanlk Osmanl Arivindeki iki dostumun transkripsiyonunu yapt bu konferans, bana babam daha iyi tantt. nk bu konferans igal altnda stanbulda kurmay subay adaylarna verilmiti ve konusu, o gnk igalcileri 18 Mart 1915te nasl yendiimizi anlatp genlerin maneviyatn ykseltmekti. Ayrca konferansn sonunda syledii szler ok mhimdi: Bugn mtareke ve genel durum tesiriyle herkeste az ok mesleinde bir tereddt fikri mevcut ise de gelecek hibir zaman belli olmadndan btn arkadalarmn her bir hle kar hazr olmalar ve almalar lzm geldii kanaatindeyim. Karamsarln fena olduunu en kk cretkrane teebbsatn muvaffakiyetli netice vereceini, gayeye doru yrmek lzm geleceini sylerim.

Bu szler ok mhimdi, nk Anadoluya gemeye hazrlanan ve drt ay sonra 19 Haziran 1920de Mill Mcadeleye karlmak zere Mudanyadan Anadoluya geecek bir Trk albayn, igal altndaki stanbulda, kurmay subay adaylarn adeta Anadoluya gemeye tevik eden bu szleri sylemesi byk cesaret isteyen bir hareketti. Babamn cesaretine hayran olmutum. Ayn cesareti Selahaddin Adil Paa, Ankara Hkmeti temsilcisi olarak stanbul kumandan iken yle gstermiti: stanbulun igalinde tarihi yarmadann kara surlarnn d igal

Mcadeleleri, s. 415).

edilmemiti ve sur haricindeki Davutpaa Klasnda 81. Piyade Alaynn Trk askerleri bulunuyordu. gal kuvvetleri tarafndan yaplan eitli gsteri yryleri, zellikle Balkanlardaki asker hareketleri ynetmi olan Fransz General Franchet dEspereynin stanbula gelmesi dolaysyla yaplan byk karlama merasimi ve geit resimleri karsnda; Trk sngsn yllardan beri bir arada grmekten yoksun kalm olan Mslman halkn zntsn azaltmak ve mill duygularmzn urad acy gidermek amacyla eitimlerine ve giyimlerine gayret edilmi olan bu alay, 25 Mart 1923 gn balarnda bando bulunduu halde TopkapAksaray yolu ile Beyazttaki Harbiye Nezareti meydanna (bugnk Beyazt Meydan) gelmi ve burada teftileri yaplarak cokun gsteriler arasnda klalarna gnderilmilerdi. (Selahaddin Adil Paa, Hayat

274

Yazar: MELDA ZVERM Yaynevi: MLLYET Yayn Yeri: STANBUL ISBN NO: 975-313-07-9 Yayn Yl: 1998 ''aramba akam, sizinle geirdiim gnn tatl hatrasyla stanbul'dan ayrldm. Beni sizden uzaklatran tren tahmin ettiim gibi 18.30' da deil 17.20'de hareket etti.'' ''u anda Hotel Bulgarie' deyim fakat bu otelden memnun deilim, yarn deitirmeyi dnyorum.'''Ertesi gn ehirde ksa bir tur yaptm. Ekseriya sefarethanede, bromdaym ve alyorum. Fethi Bey'e baka bir ey yapmyor.'' ''Kaymakamla (yarbayla) terfiim mnasebetiyle yolladmz ok sevimli tebrikler beni derinden derine mtehass etti ve bu vesile ile bana yazdnz gzel szler dosdoru kalbimde yer ald. Kendi kendime izah edemediim sktumun bir ok amilleri vard. Doan Kitaplk; stanbul, 2007 'Arkadalar, Corinne memleketin en zeki kadnlarndan biridir. Kendisinden ve ailesinden bir ok konuda esinlendim. Batl yaam tarzn, Franszca'y Bat mzii zevkini bu aileden rendim' - Mustafa Kemal Atatrk 'Bu dostluun aamalarn tarihsel ortam iinde izliyoruz. Kanmca Melda zverim bu kitabyla devrim tarihimize katk yaparken, teyzesinin anlarn da lmszletirmitir.' - Erdal nn
275-276

KNC KTAP

ARET FEKLER

277-278

BRNC BLM

SEKSEN: KEMALZMN SONU

En yksek noktada bitmitir; gvenilen dalara kar yad, diyebiliyoruz. nce, 1979 ylnda, "Sosyalist ktidar" Dergisi'nde ve bir yl sonra da, "Bir Yeni Cumhuriyet in" adyla kan kitabmda yer ald. "Yeni Cumhuriyet", 1980 Eyll Ay, banda okuyucuya ulamt ve silahl kuvvetlerin iktidara el koyacan da haber veriyordu. Kitap kmt ki, 12 Eyll'de, haber verilen "el koyma" gerekleti. Eyllist Darbe'nin niversitelerde yapt tasfiye hareketi de, Profesr Erdem Aksoy ve Profesr Tuncer Bulutay ile birlikte benimle balyordu; nce biz mz niversitenin dna karldk ve sonra arkasnn geldiini biliyoruz. Arkasndan "Yeni Cumhuriyet" yasakland ve ben de sekiz yl hapse mahkum edilerek Sultan Ahmet mahpesine kapatldm. Baka nedenler ileri srlmtr, gereke de farkldr, hkmde, benim, "eytana pabucunu ters giydirecek kadar zeki" olduum da yazldr. Bunlar ayr, ben hep, buraya aldm birka sayfadan dolay mahkum edildiimi ve kitabn yasaklandn dndm. Kararda yoktur, ancak, hala ayn dnceyi koruyorum. Silahl Kuvvetler'in ynetime el koyacan, Necmettin Erbakan' hapse atmakla, Erbakan'dan daha ok dincilik yapacan haber veriyordum. Bunlar "inanlmas ok zor" haberlerdi; doru ktlar. Trk Silahl Kuvvetleri'nin zoruyla, lkeye grlmemi bir dinsellik giydirdiler. Daha nceden balamt, ancak, eyllist rejim, dincilikle, l tanmyordu, yaadk.

279

Dzen, insann deitirmek ve edilgen yapmaya muhtat, baka yol bulsayd yle yapard ve dinsellik tek yol grnd. Neden-sonu ilikisini kuramayan, akl yrtme kabiliyetini yitirmi bir halka ihtiya vard; bu halkn srlemesi demektir. Trk Silahl Kuvvetleri, bunu "kurtulu" sayyordu ve saymayanlar tasfiye ettiler. Din eitimi veren okullar, islam ve dier dinleri retmek iin deil, halk, bilgisizletirmek iin atlar. Bilgisizletirmede ktle retimi iin en iyi fabrikalar bulduklarna inandlar. Bunun, kemalizmin sonu olduunu biliyorlard ve tereddt etmediler. Oligari, fabrikalarda skuneti, bylece bulabileceini gryordu. Amerika Birleik Devletleri, Sovyetler Birlii'ni iin ykmak ve dndan kuatmak zere islam bir politik program haline getirmiti. Silahl Kuvvetler, ayn yrngeye girmekte hibir glk grmyordu. Kemalizm'i red srecini hzlandrd. 12 Eyll, 12 Mart'n eksikliklerini tamamlama ve program abuklatrma rejimidir. Doru mu, peki, doksan be seiminden sonra kurulan Erbakan Hkmeti'ni skata varan giriimleri nasl aklayacaz, dn m; hayr, zaman zaman kemalist restorasyon abalar olmakla birlikte baarsz kalmtr. Necmettin Erbakan' babakanlktan uzaklatrmann nedenleri baka yerdedir; kald ki ak-ist hkmet, Erbakan'dan ok daha derin bir dinsellik iine girdii halde, yksek komutanlarn bir itirazn grmyoruz. Frenklerin gzel bir deyii var, bir insan by ile ldrebilirsiniz, yalnz kahvesine biraz arsenik de koymak gerek; burada kak arsenik analiz edebiliyoruz. Bir, dviz salamak nedeniyle, Almanya'dan kullanlm otomobil ithalatn, bedelsiz ithalat, kapsn at. ki, Fadl Akgndz'e, Malezya'dan otomobil ithalat imkan veriliyordu. Daha ucuzdu; bunlar, tofa ve renault satlarn tehdit ettiler. Krizde olan otomobil imalat daha byk bir krize balanyordu. , kamu gelirlerinde "havuz sistemi" getirmeyi denediler, Abdllatif ener'in bakanlnda, babakanlkta bir dzen ihdas edildi.

280

Bylece devletin gelirleri ve borlar bir btn olarak grlebiliyordu; bu dzenleme ile, baz kam kurumlarnn gelirleri, baz zel bankalarda dururken baz kamu kurumlarnn da baka zel bankalardan bor aldklar grlyor ve izleniyordu. Devlet, parasn, dk faizle baz bankalarda tutarken, yksek faizle baka bankalardan kredi aryordu; nlenmese bile byk bankalar yksek karlar iin bir tehdit grdler. kak arsenik bunlard ve "irtica" ise by oldu. Necmettin Erbakan, 1958 antlamasndan sonra 1996 ylnda srael ile bir yeni antlama imzalayarak hkmetten istifa etti. Her iki antlama da gizlidir ve Babakan Erbakan'n imzalad antlamalar bilmemesi byk ihtimaldir. Grnte judaizmin byk kart Erbakan, babakan olduunda, srael ile gvenlik-ortaklk anlamas imzalanyor ve Trk Silahl kuvvetler iktidar alnca kemalizm iktidardan uzaklatrlyor ve silinme dnemine giriyor. Devlet kadrolarnn tasfiye zamandr. Demek ki, grnt ile esas, gerekten, ayrdrlar. Bilime, bunun iin, muhtacz. Kemalizm analizlerini alt-st eden bu sayfalan aktaryorum. ORDU YNETME EL KOYACAK ERBAKAN'DAN DAHA OK DNCLK YAPACAK yleyse baka gereklere gerek yok. Trkiye, Asya ile Avrupa arasnda "kpr" olan, Afrika'da bir denizle ayrlan (*) bir yerde bulunuyor. Bir slam lkesi. Ayrca NATO yesi olan tek slam lkesi. Btn bunlardan u kyor: Trkiye, ok yakn gelecekte, emperyalist lkelerden gelen ok youn bir slam propagandas hcumuna urayacak.

(*) Akdeniz, ngilizce Mediterreanean Sea ve Rusa Sredizemnoe More adn tayor. Her ikisi de topraklar aras deniz anlamna geliyor. Franszcas da ayn anlamda. kta arasnda bulunduu iin.

281

Bu, bir. kincisi Trkiye derin bir ekonomik bunalm iinde bulunuyor. Bir Dviz Manyakl iinde, Trkiye'nin tek sorununun dviz olduuna inandrlmak isteniyor. Dvizin de petrol zengini Arap eyhleri veya hkmetlerinin elinde bulunduu kabul ediliyor. Arap eyhleri ise hep Mslman. yleyse ikinci sonu kyor: Trkiye, d dinamie ek olarak kendi i dinamiinin etkisiyle, youn bir slam dinselliine gebe grnyor. ncsn biraz amak gerekli. Ayrntsn tablolarla " Planlama, Kalknma ve Trkiye" kitabnda yaptm. Burada ok ksa bir zet olacak. yle: 1967-1977 veya daha geni tutularak 1965-1980 dneminde Trkiye'de ithal ikamesiyle balayan ve bunu ok aan bir dayankl tketim mallar "patlamas" oldu. hrac mmkn deil. Buzdolab, amar makinesi, sprge, televizyon ve benzerleri milyonlarca retilecek ve ierde satlacak. retmek yetmez, satmak da gerek. reten alcy da yaratmak zorunda. Trkiye sanayicileri bu dnemde iilerin bir blmnn cretlerini ve memurlarnn maalarn, grece olarak da olsa, yksek tutmak zorunda. Sz konusu dnemde Trkiye kapitalizmi baz sendikalarn baarl olmasn yaratmak zorunda. Tketim kamlanacak. Televizyonu yalnzca zenginlere satmak olmaz. Bu dnem yaand. imdi Trkiye bu dnemin sonuna geldi ve bu dnemi geride brakt. imdi ii ve emekiler iin "fakirleme dnemi" balad. Bu yzden sanayi burjuvazisi, ithal ikamesini brakp ihracat bayran at. Bu yzden Dr. Sencer Divitiolu ve etkileyebildii az sayda iktisat "solculuk sevdas" ile sanayi burjuvazisinin bu eilimine alk tutmaya balad. hracat da ii cretleriyle emeki maalarn azaltmay gerektiriyor. Trkiye ar bir tketim kamlamasndan sonra ii ve emekiler iin tketimin zor olduu bir dneme giriyor. Trkiye ii ve emekileri ta devri, tun devri ve Ecevit devri'nden sonra "lahmacun devri" denilebilecek bir devre giriyor. Her kede lahmacuncu alyor. Fakirleme rejiminin zorunlu bir sonucu olacak. Lahmacun, hamur, soan, ac biber ve et kokusundan yaplyor.

282

nsanlar her n lahmacunu kolay kolay kabul etmezler. Gerekten insanlar gzel eylere layktr. Ancak Trkiye'nin kapitalizmi bundan sonraki dnemde ii ve emekiye yalnzca lahmacun vaat edebiliyor. Bunun tek basna yenmeyeceini bilecek. Bu yzden lahmacunla birlikte ii ve emekiye, bir de "br dnya" vaat edecek. yleyse, Trkiye kendi i dinamiiyle, bir daha ar bir dinselliin basks altna girecek. rnek olsun, DSK'e bal Maden- ile TSK'e bal MESS'in gelitikleri dnem geride kald. imdi ayr ayr gelimek zorundalar. Metal ileyen sanayi dallarnn gelimesi iin, daha nceki dnemde, ii snf iinde bir blmn grece olarak yksek cret almas zorunlu idi. imdi tam tersi. Metal ileyen sanayi kollar, belli gelir blmnde, i pazarda doyum noktasna ulam grnyorlar. Bu yzden ktlesel olarak rettikleri mallar ihra etmek zorunluluuyla kar karya geliyorlar. Bunun iin de Trkiye ekonomisi dk cret dnemine girmi oluyor. Fakat bu kadar deil. Trkiye burjuvazisi on be yldr vergi yasalar karma pratiini kaybetti. Tasarruf ve vergilerle finansman, yerini, en adaletsiz vergi olan enflasyona brakt. Enflasyon ile ayn zamanda, "Trk Mucizesi" diyebileceim bir yntemle, ii ve emekilerin vergi deme oranlarn iki misline kard. Ksaca yle oldu: Bundan on be yl kadar nce on yllk bir memur veya ii yzde 25 evresinde bir oranla gelir vergisi derken, imdi yzde 50 dzeyinde bir oranla vergisini dyor. nk fiyat artlarn yakalamasa bile, cret ve maalardaki artlar ii ve memurlar ok daha yksek vergi oranlarna karyor. "Trk Mucizesi" ile ii ve emekiler fiilen fakirleirken, Gelir Vergisi yasas nnde zenginleiyor. Bugn ii ve memurlar gelir vergisi yasas karld zaman Trkiye'nin byk zenginlerine layk grlen oranlar zerinden gelir vergisi dyorlar. Kayp her taraftan. Kaybedenler var. Yalnz u da var: Kazananlar olmasa kaybedenler olmaz. Tersi de doru. Yoktan var olmaz.
(**) Burada fazla ayrntya girmeden ii dvizlerinin pek ihmal edilen bir yanna deinmek zorundaym. Resmi ve gayr resmi kanallardan gelen ylda 3 milyar dolar sadece dviz saylmamal. 3 milyar dolar karsnda bir ylda bugnk rai ile 210 milyar liralk Trk paras bu Almanyal iilerin aile ve yaknlarna transfer ediliyor. Bunun ok byk bir harcama kalemi olduunu kabul etmek gerek.

283

Vardan yok olmaz. i ve emekiler kaybediyor. ok kazananlar var. Gelir blm insafsz bir hzla daha da bozuluyor. Bundan bir sonu kyor: Trkiye'de lks tketim iin retim ve gerekten lks tketim iin harcama alanlar alyordu. Bu yzden Trkiye ekonomisi artk fakirleen ii ve emekileri iin, slam'n "tevekkl felsefesi"ne daha ok muhta duruma geliyor. Siyasal iktisadn duygusuz fakat aklayc mantyla baknca ortaya yle bir tablo kyor: Ufukta slam var. Aslnda slamc bask imdi de var. Ufukta olan daha derin bir dinsellik. Trkiye'de daha youn slamc dinsellik nasl artabilir? Ksaca yoluna iaret etmek gerekir. Birincisi banda Erbakan'n bulunduu dinsel ve siyasal akmn glenmesi. kincisi, bu glenmenin, MHP, CHP ve AP gibi sermayenin dier partilerini daha ok etkisi altna almas. Burada "daha ok" diyorum. nk halen alm durumda. lk zamanlarn kmz ien dinsiz Trk boylarn model alarak yola kan emekli albay Trke'in hac olmas veya "laik" Cumhuriyet Halk Partisi Genel Bakan Blent Ecevit'in "Allah" demeden konumasn balamamas alnm olan mesafeyi gsteriyor. nc bir yol da, dinsellii ok daha ak bir devlet politikas haline getiren, albay Kaddafi trnden bir hkmet bakannn bulunmas oluyor. Bu nc yolu yle formle etmek de mmkn: 12 Mart Sleyman Demirel'i babakanlktan indirdi. Ancak, esas olarak, Sleyman Demirel'in politikasn uygulad. Demirel'in btn rakiplerini politika sahnesinden sildi, Trkiye i Partisi'ni kapatt, nn'y tarihin derinliklerine gnderdi, Necmettin Erbakan'n partisini kapatt, kendisini svire'ye ikamete raptetti. imdi ok daha kapsaml bir yeni askeri mdahalenin bunun tersini yapmas mmkn. Tersi u: Erbakan' Trkiye'nin siyaset sahnesinden silip, Erbakan'n temsil ettii slamc dinsel politikay daha youn bir biimde uygulamak. Mmkn m? Aktr, bu nc yol, Silahl Kuvvetler'in Trkiye'nin ynetimini ele almasna bal grnyor. Bu yzden bu nc yolun mmkn olup olmayaca, Silahl Kuvvetler'in ynetime gelip gelmeyecei tartmasyla ilgili grnyor.

284

KNC BLM

DOKSAN : SRAEL DARBES?

ki doru ile iki yanlm ile balamak istiyorum; iki doru hibir zaman iki yanl ortadan kaldrmamaktadr. Dorunun birisi udur, bir kitabmn nsznde, hangi vesile ile olduu nemi haiz deil, o tarihlerde ad pek duyulmayan Hsamettin Cindoruk'tan sz ederek, dp-ap izgisinde bir partinin bana geebileceine iaret etmitim ki dorulandn biliyoruz. Daha sonra, poplaritesinin ok yksek olduu bir zamand, isteseydi, Profesr iller yerine genel bakan seilebileceini, ancak, Demirel'in nlemi olabileceini ileri srdm, hi bir bilgim yoktu, imkanszd, teorik olarak dnyordum. Daha sonra iki kez ve ok net olarak, Hsamettin Cindoruk, Demirel'in, kendisini nlediini aklad; ilkinde, ikna olduunu belirtirken ikincisinde "hata ettim" diyordu. Gelimelerin akn deitirebileceine inanyordu; ben izlenen akn realize edilmesinin zorlaacan syleyebiliyorum. ki yanlmn ikisi de ksmidir; ama yanl yanltr. Bu darbenin, Demirel'e kar olduu ksmen dorudur; Demirel'in koruduu sermaye gruplarna kar idi ve bunlardan alar, daha sonra, cezalandrld. kincisi, Washington'u honut eden bir darbedir ve Amerikan Dileri Bakan nezaret ediyordu, gzel, ancak, manivelalar, srael'in kullanmas ihtimalini gz ard etmemek gerekiyordu, artk geriye de giderek darbelerin realizasyonunda, srael'i dnmemiz daha isabetlidir. Buradayz.

285

ok kanl geldi ve ok kanl yerleti. nce, Uur Mumcu katledildi ve bunu Jandarma Umum Komutan Orgeneral Eref Bitlis'e suikast tamamlad. Uak kazasyd, ama ben annda, "vezir drmesi" tabir ettim, Eref Paa, Almanya'da yetimi tek yksek komutand ve arkasndan Devlet Bakan zal'n beklenmedik lm geldi. u anda, bata ailesi olmak zere, Turgut Bey'in zehirlendiine inananlar artmaktadr. Demek ki, darbe darbedir ve btn unsurlar ihtiva etmektedir. Devam ediyoruz. Profesr iller'in souktan gelerek babakan ve Demirel'in de cumhurbakan olmalar, ite bu kan selinden sonradr. O tarihte shp banda Erdal nn olmasayd, iller Babakan ve Demirel Cumhurbakan olamazd, ok gayretke olmutu. imdi Erdal nn'nn nemli katks olan her ite, srael parma gryorum. Yetmedi, grev taksiminden sonra Sivas Katliam geldi, aydnlar, Sivas'ta diri diri yakldlar. Demirel, cumhurbakan, iller babakan ve Erdal nn yardmcs idiler. Aydnlar saatlarca yakldlar. iller, daha sonra, bir srael gezisinde, bir zamanlar Osmanl mlk olan topraklar iin, tevratik "vaad edilmi" topraklar kabuln tekrarlad. nceki blmde sz edilen, Erbakan'n srael ile gizli ve ok nemli antlamay imzalad zaman, babakan yardmcs ve dileri bakanyd. Bylece misyonunu tamamlad, imdi daha iyi gryoruz. Geldiler, imzaladlar, gittiler. Darbe'den gn sonraki basn aklamasn buraya alyorum.

286

BASIN AIKLAMASI: NC DARBE GEREKLET

YALIN KK 15 Haziran 1993 Karakusunlar Ky 13 Haziran 1993 tarihli DYP Kongresi, 12 Mart 1971 ve 12 Eyll 1980 tr bir darbeye sahne oldu. nc darbedir. nceki iki darbe gibi, grnte Sleyman Demirale kardr, znde stanbul-Washington diktatoryasdr. ABD Dileri Bakan Christopher, bu darbeden hemen nce geldi ve Ankara'dan, daha ok stanbul'dan darbenin son hazrlklarn ynetti. Profesr iller, Profesr Nihat Erim ve Amiral Ulusu kan grubundandr. 13 Haziran 1993 tarihinde Ankara'da toplanan Doru Yol Partisi kongresinde 12 Mart 1971 ve 12 Eyll 1980 ile ayn trde ve ayn karakterde bir darbe gerekletirilmitir. 13 Haziran 1993 darbesinin, ilk ikisine gre, tanksz-askersiz yaplm olmas sadece grntdedir. Bugn Trkiye'de tanklar kullanlmaktadr ve sreklidir. stanbul ve Ankara'da silah kullanlmasn gerektiren bir devrimci sosyalist hareketin olmamas bir yana "infaz" sistemiyle srekli bir yok etme politikas zaten uygulanmaktadr. 12 Mart 1971 ve 12 Eyll 1980 darbeleri Sleyman Demirel'e kar gerekletirilmitir. Bu grntedir. Bugnlerde gerekletirilen darbe de grnte Demirel'e kardr, ancak znde, darbeler dnda yumuayan stanbul oligarisi-Washington diktatoryasn yeniden pekitirmek giriimidir. Tansu iller trnden tamamen politika d, belediye mfettii babasnn edindii arsa speklasyonu ile bugn Amerika lsnde de zengin olmu bir hanm, ancak bir darbeyle babakan koltuuna oturtulabilirdi. Bu darbe DYP Kongresi'nde yaplmtr. Profesr iller, 12 Mart 1971 darbesinin babakan Profesr Nihat Erim ve 12 Eyll 1980 darbesinin babakan emekli amiral Blent Ulusu kadar politikann dndadr ve ikisinin karakter ve rollerini stlenmitir. 13 Haziran darbesinin hemen ncesinde ABD Dileri Bakan W. Christopher'n Trkiye'ye gelii dikkat ekicidir. Bakan Christopher'n Ankara yerine zamann stanbul'da geirmesi, darbenin karargahnn stanbul olmasndan kaynaklanmtr. Bu darbe Washington'un olduu kadar stanbul sermayesinin darbesidir. 287

Demirel babakanlnda ekonomik ynetim, Yaar Holding araclyla Ege ve alar Holding vastasyla da Bursa sermayesine verilmitir. iller ile stanbul kar darbesini yapmtr. Ayrca Demirel, Amerikanc olmakla birlikte zaman zaman yan izen bir izgi izlemektedir. iller, zal'n lmyle eksilen Amerikan diktatoryasn tamamlamak zere babakanla oturtulmaktadr. smet Sezgin ve Koksal Toptan'n ilk turdan sonra adaylktan ekilmeleri artc ve ilgintir. Herhangi bir rgt taban olmayan iller'in ikinci turda perian olmas ihtimal dahilindeydi. Sezgin ve Toptan, politik slup gerei deil, Washington ile balar tmden koparmamak ve Washington diktasna kar km grnmemek iin adaylktan ekilmilerdir. 13 Haziran darbesinin rettikleri noktadadr. Bir: Demirel trnden politikaclar, ktleyi ve partililerini ylesine yozlatryorlar, ylesine sr haline getiriyorlar ki, sonunda kendileri de kontrol edemiyorlar. Bu tr politikaclar btn onur kalelerini bir bir yok ederek diktatrlklere kap amaktadrlar. ki: Ben bir sredir, zal'n lmnden nce de, bu tr politikaclarn, '90'l yllarda politika sahnesinden temizleneceini ileri sryordum. Tahminimden de nce gerekleiyor. Bu arada Trkiye'nin en ypranm politikaclarndan olan Demirel'i Trkiye'nin en s ve kk en darda Profesrlerinden birisi tasfiye ediyor. : Her tr grnt ve gereke, ortadan kalkmtr. Hkmet orta olarak bu nc darbeye bir "sosyal" bir "demokrat" bir "halk" partinin itiraki ancak adna ihanet etmesi demektir. Gerekten de SHP iin artk ihanet edebilecei sadece ismi kalmtr. Kongre, artk DYP delegelerinin Demirel ya da Parti yneticilerinden deil, ticaret, sanayi ve borsa odalar birlii karargahndan emir alan bir sr, topluluk olduunu ortaya karmtr. Sergilemitir.

288

NC BLM

SEMN GALB TT
Basn Aklamas Prof. Dr. Yaln Kk Haymana, 20 Nisan 1999
Prof. Dr. Yaln Kk, Haymana Zndan'nda seimler zerine tezler saptamtr. zetle duyuruyoruz: Seimden kimse muzaffer kmamtr. Zafer, kar alternatifleri ortadan kaldrma durumudur. Seim sonularna gre, seimlerin szde muzafferleri, Dsp ve Mhp'yi be yl boyunca hkmetten uzak tutmak mmkndr. Bugnk tabloda grnenler, seimden bir ay kadar nce alnan kararlarn sonucudur: Seimden bir ay nce, Mhp'nin baraj gemesi zor ve Fazilet Partisi'nin yzde 24 orann bulmas byk ihtimal grlyordu. Seimlere bir ay kala, idam fezlekeleri ve anayasa mahkemesi'nde kapatma tehditleri ile Fazilet semeni taciz edilmi ve rktlmtr. Ayn zamanda, Genelkurmay, seimleri erteleme doktrininden vazgetiini ve 312 ile 8/1'in deitirilmesine kar olduunu aklamtr. Bu aklama ayn zamanda Mhp kapsna iarettir.

289

rktlen semen Mhp'ye karlmtr. Milliyetilie ka ve kayn nedeni: Mhp+Rp+Fp 1995 oylar karlatrldnda toplam oy oranlarnda nemli bir arttan sz etmek mmkn deildir. Mhp oylarn, "terr" ile deil, birleik kaplar teorisi ve Tit ile; Trk-slam Tarruzu ile izah etmek zorunludur. a) Mart 1999 ortasna kadar Mhp'nin baraj sorununun tartlmas, "terr" ile aklamay imkanszlatrmaktadr. b) "Terr" etkili olsayd, bu etkiyi, "beyaz" terr doktrinini uygulamaya koyan iller-Gre kampnda grmemiz gerekirdi. Ancak Hatay, Adana, el ve Antalya'da Mhp oylarndaki spekler art, istatistik bir analize imkan vermektedir. Buna "Le Pen Sendromu" demek mmkndr. Fransa'da, fazla g alan ve isizlik sorunuyla karlalan yerlerde, Avrupa merkezi Strasbourg rnektir, faist Le Pen'in oylarnda srama grlmtr. Btn tahminleri yanl kan fkra yazar, tv spikeri ve sondaj tacirlerinin, seim sonularn, sadece konjonktrel oluumlara balamalar ve yalnzca bunlarn duyulmas, lkemiz asndan karanlk bir tablodur. Seimin galibi, Trk-slam Taarruzu'nu uygulayan generallerdir. Seim, 12 Mart ve Eyllist Paalar'n ortaya attklar ve iddetle uyguladklar Trk-slam Taarruzu, Tit ile aklanmaldr. Eyllist generaller, Trk-slam sentezini resmi politika yapmtr; okullarda bu okutulmu, kltr bakanl, yarg ve gvenlik dzeni, tmyle Trk-slam Taarruzu ile teslim alnmtr. Mhp ile Fp ilikisi, birleik kaplar ilikisidir: Rp-Fp ve Mhp, Tit'in, birleik kaplar teorisi ile alan iki siyasal rgtdr. 1991 seimine ayn biletle girmilerdir. Poliste, yargda, kltr bakanlnda, eenya'da, Bosna'da Azarbeycan'da birlikte hareket etmektedirler. Kii dzeyinde, seim, erken seimi inatla provoke eden Baykal ile erken seimi erteleme yolunu kapayan Genelkurmay Bakan Orgeneral Kvrkolu'nun garantiledii bir sonu olmutur. 290

 Bu sonucu ok nemsemek mmkn deildir. nk meclis nemini yitirmitir. Demirel'in tekrar seilebilmek iin ar zorlamas ve varolan sistemi tebdil ve tayir etmesi ile Ecevit'in ar dnc izgisi, bakanlk sistemini de facto sistemi haline getirmitir. Bu da meclisteki deplasman nemsiz yapmaktadr. '99 seimleri Trk-slam Sentezi'nin oy tabanna oturtmutur. Trk-slam Sentezi'nin devlet politikas olmas ve TT nedeniyle, Mhp-Fp oy orannn ykselmesinde, Erbakan veya Trke'e ya da Kutan ya da Baheli'ye herhangi bir rol vermek mmkn deildir. Bunlar Washington tarafndan desteklenen otuz yllk devlet politikasnn imal ettii oylar derlemilerdir. Rolleri pasiftir. Yerlerine kim konsa, sonu deimeyecektir. Fakat, Mhp-Fp oylannda, yoksul halklara ho gelen poplist bir tnnn etkisi mutlaka vardr. iller'in btn ypranmlna karn, anti-tekel ve anti-kartel diskuru etkili olmutur: Kii dzeyinde seimin tek galibi Tansu iller'dir. iller baraj ama ihtimalinin ok dk olduu bir noktadan balayarak ve politika tarihinde grlmemi bir kampanyaya karn, politikada mevziini koruyabilmitir. Seimin tek malubu medyadr: Yazl ve szl medya, artk tmyle, "meyhane basks" durumuna dmtr. Sarholarn okuduu deil, sarholarn rettii, ancak hibir siyasal etkisi olmayan bir parazit sektr olmutur. Ylmaz' ykseltmek istemitir. Yapamamtr. iller'i silmek istemitir. Silememitir. Ayrca Ankara ve stanbul belediye seimleri de medyay mahkum etmitir. Seimlerin tek galibi, Hadep'tir: Hadep, liderlerin ve tm dostlarnn zindanda olduu, mitinglerine gelenlerin zerinde sandalyelerin krld bir ortamda, nceki seimdeki konumunu korumutur. Bu her trl tahminin stnde bir baardr. dep seim kampanyas itibariyle olmasa da sonu itibariyle baarldr: steyen baka kriterler seebilir, ancak yerel oylar esas alndnda, dep, yzde yarm bulmutur. Bu da sevindirici ve gven veren bir sonutur. 291

p, tok ve devrimci bir kampanya srdrmtr: Yalnz kemalizmi ve cumhuriyet yasalarn yksek perdede tutan bu kampanyann ubuu tersine bkme ilevi olmutur. Bu ilev, Chp ve Dsp iin oy istemek anlamndadr ve sonu da buna uygun kmtr. Chp deil, teslimiyeti Baykal klii malup olmutur: Bu ise zlecek deil, altrabilecei dinamikler nedeniyle sevindirici bir sonutur. Teslim olmu ibirliki bir ynetime karn Chp'nin yerel seimlerde ald sonular, bir panik ihtimalini ortadan kaldrmaktadr. Sol, tabana indike btnlemektedir: zmir'den Hakkari'ye kadar uzanan corafyada, yerel ynetimler, "sol", "halk" ve "halkn" bayrakl yneticilerine gemitir. Bunlar, nemli mevzilerdir ve mevzilerin ortak olduu bilinmelidir. Meclis aritmetii ve politik dinamikleri, erken seim'in eskisinden daha kolay ve muhtemel olduunu gstermektedir. 1999 seimleri, sa'n imkanlarn daraltmakta, solun imkanlarn geniletmektedir.

292

DRDNC BLM

K BN K: CUMHURYETE DARBE
Seim gecesi kaleme aldm. Bu kadar doru kacan tahmin etmiyorumdum. Cumhuriyet, bu edememektedir. krizi kavrayamamaktadr; rm bir vcut rmeyi tehis

Zaman zaman, kurulan hkmetin, yksek brokrasi tarafndan en ok aranan ekip olduunu syleyip tekrarlayarak, bunun, bu Tezler'de olduunu not ediyorum. Hayr, yok; ayn zamanlarda verdiim mlakatlarda yer alyordu. Yksek brokrasi'de yksek komutanlar da varlar; Genelkurmay Bakan Hilmi Paa Hazretleri'nin baz aklamalar, beni ok fazla dorulamakla birlikte, beni ziyadesiyle zyordu. Demek ki bilimsel olarak doru kmak ok zaman da zcdr, yanl kmay istiyorum. Bir dzeltme yaptm, aktaryorum.

293

yaln kk Kasm Tezleri (ilk taslak) Birinci Tez: Tasfiyeciler tasfiye edildi.

4 Kasm, B.Y.

(1965 ylndan beri, Trk aydnna ve soluna sava amlard, kurumlarn ortadan kaldrdlar. imdi yok edildiler.) kinci Tez: Barbarlk, ilkellik ile yenildi. nc Tez: Cumhuriyet, ileriye gitmemek iin, bir silah olarak islamc parti yaratm ve kurucu partisini deforme etmiti. imdi bunlar hkmet ve muhalefet olarak Cumhuriyet'in karsndadr. (12 Eyll'den hemen nce kan "Bir Yeni Cumhuriyet in" adl kitabmda, "asker ynetime geliyor, Erbakan' hapse atacak, Erbakan'dan daha ok Erbakanclk yapacak" demitim.) Drdnc Tez: Potansiyel hkmet ve muhalefet, nc uzun i savan arta kalanlardrlar. Cumhuriyet, arta kalanlar* karsnda acz halindedir. Cumhuriyet, kaynaklarn kurutmu ve sadece arta kalanlar yaatmtr. Beinci Tez: Cumhuriyet, tarihinin en byk krizi ile kar karya gelmitir. Tanmlarn reddeden bir fiili durum var ve Cumhuriyet, dnebilen ve zm arayabilen kadrolarn ve kaynaklarn tketmitir. Krizi kavramas imkanszdr. Altnc Tez: Bu nc i sava, Trkiye aydnnn ufkunu hapsetmeyi baarmtr. Bu aydnn regresyonu'dur; nitekim, seime giren, dep, ip, tkp vs, "23 Nisan" msamereleri sunmulardr. Buna gizemli bir tepki olabilir, oligarik televizyonlar, seim sonularn, dizi dizi ocuk oyunculara ve arkclarna tahlil ettirmilerdir. Yedinci Tez: 1965 Seimi, umudu da getirmiti ve i savan nedeni saylmtr. 3 Kasm, ac tad vermektedir. Bir interregnum'a girilmektedir. (sadece okunmas iin, aktarlmamas rica) _________________

* lk yazmdaki szck yerine "arta kalan" szcn koyuyorum.

294

BENC BLM

K BN : OSMANLI N REDD- MRAS

Demirel'in konumu ayrdr, "minimalist" jenerasyondan sayabiliriz, Adnan Menderes ve Turgut zal dahil, Cumhuriyet'te hibir hkmet, Birinci Dnya Sava'nn sona erdiini kabul etmemiti. Doru veya yanl, Kbrs'n bir parasn zapt ve Musul'u hep gz nnde tutmak, bu ynde iaretlerdir. Bu ekibin hkmete getirilmesi bu maksatla olmutur, artk daha ak gryoruz. Musul'daki zel harp dairesi ekibinin bana uval geirilmesi, Musul'un yasaklanmas demek oluyordu. Yksek komutanlk bunu kabul etmi grnyor. Bylece Kemal ve smet Paalar'n vasiyetleri de izilmi olmaktadr. Bu vasiyeti bir televizyon programnda aklamtm, vasiyet, smet Paa Hazretleri tarafndan, babakan olma ihtimali belirir belirmez, Blent Ecevit'e nakledilmiti ve Blent Bey teyid ettiler. Buna genelkurmay adna verilen cevapta, Kemal Paa'ya hi inandrc grlmeyen yksek bir vg ile birlikte reddin tekrarn grmtk. Demek ki, Osmanl iin redd-i miras babnda, yksek komutanlk ile ak-ist ekip ayn noktadadrlar. Gn gnne tarih yazm olarak sunuyorum.

295

yaln kk

balgat, 11 Temmuz .Y.

(ilk taslak, sadece okunmak iin yaynlanmamas rica)

Birinci Tez: Drt Temmuz, Amerika'nn ngilizler'den ve Trkiye'nin Amerika'dan kurtulu gn'dr. kinci Tez: Ko Matbuat'nn ilk yaklam hayvani'dir. a-Kurtlar ile birlikte uluyorlar. Kurt srsnn iine den akallarn yntemidir. Yoksa yem olurlar. b-Timsah gz yalar dkyorlar. Uzun zamandr, Birinci Dnya Sava'nn asl sonu, diyordum. imdi bunun anlalmasn istiyorlar ve bunun iin timsah gz yalar dkyorlar. Bir sre sonra, Birinci Dnya Sava'nn sona erdii anlalp kabul edilince, nemsiz olduunu ve telafi edildiini yazmak zorundalar. nc Tez: Ottoman Empire of America kurulmaktadr, plan budur ve burada, "Trkler" iin yer yoktur. Drdnc Tez: Trkiye Cumhuriyetinin kuruluu, srael Devleti'nden ncedir ve o zaman hayal edilmemektedir. Darda "nl' ierde okunamayan bir "yazar", Yahudi aslldr, New York'ta, "biz bir devlet gerekiyordu ve bunun iin mslman grndk" demitir; demi midir, bilemeyiz ve ancak uydurulmu olsa bile gzel uydurulmutur, gerekten ok daha gerektir. Beinci Tez: leri srdm "rezerv devlet" kavram tartlmal ve gelitirilmelidir. Polonya ile Irak'ta kurulmakta olan krdo-judaik devletler ele alnmal ve incelenmelidir. Altnc Tez: slam'dan sonra Yahudi Devletleri, benim nerdiim yeni bir kavramdr, a spanya 'daki Arap Devleti'ni, Mslman-Yahudi, b- 1550-1600 stanbul'dakini TrkoJudaik sayabiliriz. Tartlmaldr, c- Washington, bu adan ele alnmaldr. Yedinci Tez: Washington, Sovyetlerin Afrika'da renkleri uygun Kballar ileri srmelerini gpta ile karladlar. Sovyetlerin yklmasn Punic Sava saydlar. Roma, Dou ve Bat ile ikiye ayrld ve eer Punic Sava ise, nce Dou Roma'y, bu Osmanl mparatorluu demektir, kurup sonra tekrar birletirmek mmkndr. 296

Drt Temmuz Tezleri

Bunun iin, Doudan, Yahudiler, kripto Yahudiler, azeriler ve sabetayizmin de vatan Polonyallar nem kazanmaktadr. Trklere yer yoktur ve ayrca Trkler, blgeyi hi benimsemediler. Yaylmak ya da kimlik deitirmek peindeler. Kprler, zerinden gemek ve ykmak iindir. Sekizinci Tez: "Trk-slam Sentezi" veya "Avrasya Birlii", Amerikano-Judaic yaylmann paravanasdr. Dokuzuncu Tez: 4 Temmuz, 15 Mays 1919 tarihini de hatrlatmaktadr, zmir'e Elenler kmtr. Fakat artk bir Halide Edip yoktur. Bu durum, Trkiye kurtulu mcadelesinde, yahudilerin, kripto-yahudilerin, sabetayistlerin, erkez ve krtlerin ne kadar nemli olduunu da gstermektedir; son ikisi iinde yahudi aslllarn sanldndan ok olma ihtimali var. Demek ki, Yakup Kadri Karaosmanolu'nun sabetayist olduunu eklersek, "Yaban" ok gerekidir. Yaban, kurtulu mcadelesine Trklerin isteksizlii zerinedir. Kemal Tahir'in "Yorgun Sava" yazs da ayn yndedir ve nemleri ya da abartlmalar, edebi olmaktan ok, belgesel niteliklerindendir. Onuncu Tez: a-Mustafa K, Wolfowitz geldiinde evini, misafirhane yapmt. Burada K.Dervi ve nemli kriptolar bulutular. b-Mhp yneticisi Blent Yahnici, Grossman geldiinde evini rasathane yapmt ve dilerinden . Dinmen zel kalemiyle toplanmlard. c.z-ilhan, New York'ta musevi cemaat ileri gelenleri ve arkasndan da Wolfowitz ile bulumutu. Yaknlklar olduu anlalyor, d- M.A Birand ve Osman Cengiz, Wolfowitzin stanbul uzantlar durumundalar. Btn bunlar ise, liderlerinden birisinin Wolfowitz olduu bir parti yapmaktadr. Kelepe takma emrinin kayna bellidir. Bu durumda, bunlara ve New York'ta musevi cemaat ile irtibat olanlara, Washington Institute mdavimlerine en az bir telefon etmeleri dmektedir. Bir telefon etmeleri gerekir, W, zr diler; aksi taktirde izah zordur. Kurtulu Bayram'nda deillerse, aklamas yoktur. On Birinci Tez: Dnya Yahudi Partisi'nin Trkiye Chapter'i ve slamist Parti kmektedir. Bu ztlarn birlii deildir. Grnt ile zn birliidir.* ____________

*lk taslakta "ztldr" yazlmt.

297

On kinci tez: Cumhuriyet'in kurucu stunlar sallanmaktadr. " Kasm tezleri"ile, 4 Kasm B.Y. tarihlidir, bir interregnum'u haber vermitim. Henz yeni bir dzen grnmemektedir.

298

ALTINCI BLM

GLER H KANIRTTI MI?

Hkmet-ordu ilikileri son gnlerde bilindik seyrinden biraz daha farkl gitmeye balad. zellikle Genel Kurmay Bakan Org.zkk'n aklamalaryla bu seyir biraz da deiti. Trkiye'de hemen herkesin bildii demokratik anlayn bir noktasn iaret eder gzkse de ama herkesin aklnda olan bir ordu-hkmet ilikisinin dnda bir tanmlamaya gerek duydu z-kk. Bu son gelien srete Gen.Kur.Bk. zkk'n klarn ve hkmetle olan ilikilerini nasl deerlendiriyorsunuz?
Efendim, yle balayabiliriz, Genel Kurmay Bakan Hilmi Paa Hazretleri, geen ayn sonunda olabilir, ya da bu ayn banda idi, "biz siyasi iktidarn altndayz, denetimindeyiz, siyasi iktidara balyz" buyurdular ve bu da 'malum matbuat' ve dahi malum televizyoncular tarafndan pek ziyade sitayikar elfaz ile mukabele edildi. Paa Hazretleri bir daha "demokrat" unvan ile taltif edildiler. ptida bunu ele alabiliriz. Evvela, elbette son derece gzel bir hitabet olduuna itirak ediyorum. Ancak burada Bedri Grsoy Hocam hatrlamadan edemiyorum, ksa bir sre Maliye Bakam da olmutu. Mteveffa Hocam Grsoy, bize maliye nazariyelerini tedris eder iken sk sk, baz nazariye hakknda, "cazip amma ve lakin kazip" diyordu. Bu bana, cazip nazariyelerin doruluunu snama terbiyesini vermiti ve snamadan duramyorum. Bu nedenle Paa Hazretleri'nden affm niyaz ediyorum.

299

Elbette, Hilmi Paa Hazretleri'nin bu kelamna kazip demiyorum, hrmetim var, ayryeten Hilmi Paa Hazretleri siyasi iktidarn stnlk ve nceliini, tebarz ederken ok isabet etmektedir. Amma benim yakn zaman tarih bilgilerim de baz noktalan tespit ile kaydetmemi emrediyor ve bunu yerine getirmek durumundaym. Bir defa Hilmi Paa Hazretleri'nin Harbiye'ye duhul 1957 ylndadr, ayn zamanda yksek renim gryorduk. Bizler, Siyasal Bilgiler Fakltesi'nde, siyasi iktidar devirmeye alyorduk, seimle gelmiti, ancak laik ve "demokrat" bulmamaya balamtk. Harbiye'nin de bize iltihak ettii hep malumdur. Demek ki, evveliyetinde, Hilmi Paa'nn, gen bir temen olarak, 1960 ylnda, seimle gelmi bir siyasi iktidar devirmilii var. Aksini dnemeyiz, devirmeseydi, ordunun dnda kalrd ve subaylk kariyeri sona ererdi, krler olsun, sona ermemitir. Sonra 12 Mart 1971 "Vak'a- Makus'u" var, bu vakada, Hilmi zkk'n, bu kez gen bir subay olarak, seimle gelmi bir babakan tard ettiini gryoruz. Sleyman Demirel Hkmeti'nin devrilmesi bu tarihtedir. zkk'n bu tard iine mdahil olduu da phesizdir. ncs, 12 Eyll'dedir, Hilmi zkk, bu defa bir st subay kapasitesinde, Demirel'i bir daha deviren ve tarihimizin en karanlk dikta-toryalarndan birisini kuranlar meyanndadr. En kk bir itiraz olsayd, hemen sonra general rtbesini idrak edemeyeceinden eminiz. Demek ki Hilmi Paamz defa, seimle gelmi siyasi iktidarlarn devrilmesine rol almtr. Drdncsnde, 28 ubat 1997, ise en n plandadr.

Peki bundan ne kyor?

Devire devire aradn buldu mu, diyeceiz? imdilik sadece, siyasi iktidarn altnda olma sznn, Orgeneral zkk sz konusu olduunda, baz przlerle karlatn tehis edebiliyoruz. Tarihi hakikatlere tetabuk etmemektedir, gryoruz. Demek ki bizde devire devire seim var. Ekleyebileceimiz bir nokta daha var.

300

Yzde elliye yakn bir oy destei olan Ecevit Hkmetinin, Blent Beyin hastal bahane edilerek, tard edilmek islendiini biliyoruz. Hastalk senaryosundan nce, Financial Times'n, Ordu'nun Ecevit'in yerine Hsamettin zkan' getirmek istedii haberini yazdn da hatrlyoruz. Yksek komutanlar, zkan ile, oligari ile grtler, baz gazetecileri harekete geirdiler. Bunlardan birisi ok drst davranarak Ecevit'i haberdar etti, Ecevit ok armt, sigarasn yakp koltuuna yasland, Hsamettin zkan ile dramatik yzleme ve vedalama andr, "kimler, Yaar Paa m?" yollu sormutu. Hakikatte, Orgeneral Bykant yoktu, Orgeneral zkk vard. Hal bu ki, istifa ettiremedikleri hkmeti erken seime zorlayabildiler. slamc bir partinin n plana kaca tahmin ediliyordu. Washington istiyordu. yleyse, siyasi iktidarn emrinde olma kelamn bir kenara koymak zorundayz. Kald ki bu hkmetin seilmilii de pek tartmaldr. Oylarn drtte biriyle halk temsil edilmi olmamaktadr; doru nazariye, silahl kuvvetlerin halkn emrinde olmas ve siyasi iktidarn da bihakkn halk temsil etmesidir. Yzde yirmi be..

Hocam nasl yzde yirmi be olur, yzde otuz drtle geldiler?

Oylarn yzde yirmi beidir. Kendi kalemorlar dahi bunu yazyor...

Kullanlmayan oylar kar tarafa m saylacak?

Hayr ama aldklar n biri deil, btn oylann drtte biridir. Kar taraf veya bu taraf, aldklar oylar, btn oylann sadece drtte biridir. Bunu iktidann adamlar sylyor, benim rakamm deil. Ayrca yzde otuz drt olsa n biridir ve peki anayasa ne diyor? Eyllist diktatoryann yapt anayasa bile, seim sisteminde, bir, istikrarl bir hkmet ve bir de temsilde adalet art kouyor. Temsilde adalet yoksa halk egemenlii ve meruiyet yoktur. Drtte bir veya n birine anayasay deitirecek kadar sandalye vermek, semek deil, hkmeti ihsan etmektir.

301

Bu bir ihsan hkmet i'dir. Adalet bunun niresinde? Bu arada bir dzeltme yapmama izin verin ltfen, "3 Kasm Tezleri" iinde not ettiimi tekrarlyordum, orada deil, hemen izleyen mlakatlarn birindedir; bu hkmetin, yksek brokrasinin son otuz be ylda en ok istedii ekip olduunu ileri sryordum. te budur. 3 Kasm'dan itibaren "diktatorya" tabir ettim. imdi ilerliyoruz ve "oryantal despotizm" tarif ediyoruz.

Hocam burada eytann avukatl rolne gireceim. Daha nce Blent Ecevit hkmeti de yzde on sekizler, on dokuzlar, yirmilerle iktidar oldular, koalisyon hkmetleri kurdular DSP'nin oyu da hatrlayabildiim kadar yzde yirmi bir, yirmi ikiydi. 12 Eyll dneminden Turgut zal hkmetinden sonra belki yzde otuz drt ok az, ilk defa tek bana bir partinin ald oy ama bu partinin ideolojisi, kimlii ve yaptklar onun meruiyetini etkiler mi?
ok yanl bir yerdesiniz, koalisyon hkmetleri vardr. Hkmeti kuran parti yzde be veya daha az oy alm olabilir, ama, mecliste o hkmete oy veren partilerin oy toplam ounluk olmak veya ounlua yaklamak zorundadr. Yzde dokuz veya yzde yedi orannda oy alan partilerin meclise kimse sokamadklar bu sisteme, "bul karay al meclisi" sistemi diyebiliriz. Bu, budur. Kumar oynamyoruz, "demokrasi" oynuyorsak, kurallar olmak zorundadr. Bugn tarttmz noktaya bir de unu ekleyebiliyoruz. Seim gn, 3 Kasm 2002, Genelkurmay Bakan Orgeneral zkk, oyunu verdikten sonra, Washington'a umutu, teamllerimizde yoktur. Zamannda yadrgadmz tespit etmi ve duyurmutum. Aceleye gerek yoktur, devam etmektedir. Grkan Bey Dostumuz, Hilmi Paa Hazretleri'nin emrinde olduu hkmeti, hukuka uygun bulmadm defaatla not etmi bulunuyorum. zetlememe izin verir misiniz? Bir, Tayyip Bey'in seime girmesini nleyen kararlan ben hep hukuka aykr buldum, cezalarn erteleme yasas kmt ve seime girme hakk vard.

302

ki, daha sonra bu karardan vazgemek daha byk hukuksuzluktur. , mecliste yemin etmi bir milletvekilinin, usulne uygun olarak dokunulmazl kaldrlmadan meclisten tard edilmesi, Siirt Milletvekili Fadl Akgndz'den sz ediyorum, bir anayasa ihlalidir. Drt, yenilenen Siirt seimine ancak nceki seime girenler katlabilirdi, Erdoan'n sokulmas ayr bir ihlaldir. Be, Siirt'te sandktaki oy verme usulne aykr bulunarak seim yenilenirken, Hadep'in tm oylarnn geersiz saylmasna ramen, meclisteki, temsilde hibir deiiklik yaplmamas ayr bir hukuksuzluktur. Grkan Bey Dostumuz, deveye demiler ki boynun eri ve deve de "nerem doru ki" demi; demek ki, 1946 seimleri, 2002 sandk saymna gre, bir seimdir. Demek ki, Adamo'nun arksyla "her yerde hukuksuzluk var." Bunu gryoruz. Demek ki, bu adan da, Hilmi Paa Hazretleri'nin bu hitabetini yerinde bulamyoruz. Tarihimizin utan ykl sandk saymdr.

Peki hocam buradan duyduunuz rahatszl Erdoan'n iir yznden girdii hapis dolaysyla ald siyasi yasak konusunda da duyuyor musunuz?
Benim yasalarm var. Tayyip Bey'in seime girmesini engellemenin bana gre hibir hukuki temeli yoktu. Ancak o kararlar olduktan sonra Tayyip Bey iin bir ilin seimlerini iptal etmek ve ayrca usule aykr olarak bu seime sokmak, hukuk ddr. Bu hkmetin hukukilii tartmaldr.

Ama sonradan bir fiili durum kt ortaya...

Ne demek? Fiili durum u; halk, herkes biliyordu ki, Tayyip Erdoan'a veya partisinin genel bakan Tayyip Erdoan'a oy vermek istiyordu fakat siyasi yasandan dolay... Beni hi ilgilendirmiyor, aka unu sylyorum; seim bir hukuk iidir. Hkmet kurmak bir hukuk meselesidir.

303

Hukuk yoksa meruiyet de yoktur.

Bir temsil sorunu kmyor mu ortaya?

Bir temsil sorunu varsa, oylarn drtte birini alan bir ekibe hkmet verilmemelidir. Fiili durumun ise sonu yaklam olabilir.

Ne demek?
Son szlerinden dolay AKP kapatlabilir. Tayyip Erdoan, yeni bir seim yasana yaklamaktadr. Ayrca benim savclklara bavurularm devam edecektir, Erdoan', bir yerlere yaklatrma abas iindeyim. Grkan Bey Dostum, "halk istiyordu" sz yersizdir. Hukuk nce hukuk erevesinde olmak zorundadr. Ayrca oylarn drtte biri "halk iradesi" veya tercihi deildir. Hilmi Paa Hazretleri, bu meselede de, Washington'da, yanlmlard. Washington'un istedii kesindir. Oligari gr deitirerek, "bizdendir", bizim millettendir, demi ve kaplar almtr. "Al susam al" olmutur, hukuk bulamyoruz. Yarn yle durum olur bugnk szlerinden dolay AKP kapatlr. Erdoan siyasi yasakl hale gelir, halk istediini yapsn. Halktan daha nemli olan hukuk dzenidir. Tekrar ediyorum; Tayyip Beyefendinin milletvekili olmasn yasaklamakla ilgili kararlar, bakalar bana alayl hukuk profesr diyorlar, nk hukuka ok meraklym, hep kendimi savunmak zorundaydm, belki de hakknda en ok dava alan insanm, bana anlatmak mmkn deildir. Ama o karar aldktan sonra ABD istedi, oligari istedi, "Aaa bu da bizdenmi" deyip btn kaplar ald iin... Bu tespit ile dindarl hesaptan kt, itikadndan "dner" tehis ettiler. Hakl ktlar.

Bir dakika hocam ne demek bu?

Amyorum, aktr. Devam ediyoruz. Net olan udur, "yahudilerin elini perim" diyebileceini grdler. Kaplar atlar.

304

nemli olan, siyasi otritenin altnda olmakla birlikte bir hkmetin destekisi olmak arasndaki ayrm dikkatle yapabilmektir. Bu bir srat prsdr.

Bu yaplmyor mu?
Peki, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Bykant, Danimarka bakentinde basn toplantsndan kaan Erdoan iin "bravo" derse, bunun yapldn syleyebilir miyiz? Sadece hkmetilik oyununda deil her ite, altn ste "bravo" ekmesi, yoktur. Bykler, kklere, "aferin" diyebilir, alt ste "tebriklerini sunar" veya "kabuln arz eder", usul budur.

Galiba Erdoan'n basn toplantsn terk etme restini tasvip etmiyorsunuz?

Neredeyiz? Airet devletinde bile reisler bunu yapmyorlar. Tayyip Bey, "bedelini derim" diyor, siz kimsiniz, devlete verilen zararlar "derim" demek nedir, bir lokantada bardak krmaya benzemez, mahkemede demek zorundadr. recep rdogan bunu yaparken kime dant, yannda bir devlet grevlisi var myd? imdi ne olacak, Avrupa'da hibir yerde basn nne kmayacak m? Her yerde varlar. Montesquieu'nin yazd "oryantal despotizm" budur. imdi devlet bir ehliyetsiz tayfaya kiraya m verildi; "bedeli" ok yksektir. Yz yl deyebileceini sanmyorum. Artk Erdoan, babakan olmayacan, ispat etmi haldedir. kt gibi indirilmelidir. ndirmenin hukuki ve anayasal dayanaklar vardr. Eskiden her d grme masasna otururken "pkk'yi yasaklayn" deniyordu. imdi her gittikleri yerde "Senem'i istemiyoruz" mu diyecekler. Bir lkenin, bir devletin lei bu kadar drlr m? Senem, her toplantsna katlyor ve soru soruyordum, diyor; bu defa yle esti mi, diyeceiz. Senem, glyor. Avrupa Birlii Komiseri, rdogan'a, "Avrupal gibi davran" direktifini gnderdi. Demek ki hukuki temel kmtr.

305

Artk Avrupal babakanlarn karlarnda grmek istemedii birisidir. Bu arada, Sevgili Arkadan Murat Yetkin'e, bir "mesaj" yazabilir miyim? Ak-istler'in ylnda, Trkiye Avrupa'dan altm yl uzaklam durumdadr. Bunlan destekleme dayanaklar yklm durumdadr ve ite hakikat budur. Artk ryalardan uyanmalarn neriyorum. Yaar Paa, her halde, kt manevralar bozmak iin bunu syledi. Buna, Kopenhagen'dan ricat etmeye, pireye kzp yorgan yakma, diyoruz. Senem ve arkadalarnn pek sevindiini tespit edebiliyoruz. Artk atm vuran kovboylar diyarndayz. Artk ilk hedef, babakanl kurtarmak'tr. Artk ilk hedef, devleti, rdogan'dan ihlas etmektir.

imdi orada yasad rgt diye bilinen PKK'nn bir yayn organ var Roj TV bunun muhabirinin orada bulunmasn TC'nin bir babakan kaldrabilir mi?
O muhabir "krk defa bulundum, krk defa da soru sordum" dedi. Trkiye'de Sovyetlerle ilikilerimiz bozuktu, Sovyet temsilcileri gelirdi, basn toplantlarna katlrd. Tass Ajans temsilcilerini kpkzl komnist grrdk, neyi deitirecek bu, daha nce olmuyor muydu bu, "esti" mi? Prof. Haluk Ko ikide bir, psikiatr'a gitmesini sylyor; Chp yneticisi olmak bir yana tp profesrdr. Tp Profesr H. Ko, Tayyip Bey'i, "psikiatra gnderin" diyor, srar ediyor. Gzel, ama bana gre, ilave olarak, yaz tatilinde de, Mesut Barzani'nin yanna gnderilmelidir, biraz devlet adaml staj grmelidir...

Beeniyor musunuz hocam Barzani'yi?

Barzani'yi beenip beenmediim ortadadr. Barzani'nin bana getii devletimsi organizmann Trkiye'yi blmek zere olduunu hep tekrarlyorum. Musul alnmazsa Diyarbakr verilir, diyen de benim. Airet reisidir. Ama Tayyip Bey'e gre bir devlet adam tablosu iziyor, ar bal ve sayg uyandryor. Blgede, Trkiye'ye rakiptir ve bu nedenle de artk Erdoan' indirmek bir zorunluluktur. Papa'ya gidiyor, sayg uyandryor... 306

Barzani, Erdoan, bakanlk sandalyesinden, oktan indirmi haldedir. Erdoan orada olduka artk blgede Barzani var.

Tayyip beyde bunlar yok mu?

Hi biri yok. Sezar'n hakkn da Sezar'a vermek ve bizde babakanlk koltuuna oturtulan kimsenin davranlaryla karlatrld zaman derin ac duymak gerekir. Benim iim yanyor, bakalarnn da yanmas iin yazyorum. Beyaz Saray'dan ktnda syleneceklerin dnda bir tek sz sylemiyor. Gereksiz glmsemeler, kabaday haller, bunlar yok, daha misafir hibir babakana elense ektiini grmedik. Hibir by keliye "gece fazla m kardn" dediini duymadk. nc Selim'den beri bathlayoruz. Ama dnyada "mslman" bakan ei sadece bizde var. u bakanlara bakn, Barzani kadar bile dil bilmiyorlar. Barzani'ye bakarak bo vnmeyi brakmay neriyorum. Hepsi budur. Barzani, oturduu sandalyeyi dolduruyor. Erdoan, oturduu sandalyenin adam olmadn ispat ediyor.

Hazr bu dil sorununa gelmiken bir Trke sorunu da yaanyor mu acaba hocam? Babakan ne medyayla ne muhalefetle anlaamyor. "Ben lkeyi pazarlarm" dedi muhalefetten youn eletiri gelince "sizin aklnz neredeydi, ne dnyordunuz ki bunu yanl anladnz" dedi. imdi de bir "ulema" tartmas kt. Bu sefer de beni yanl anladnz dedi. Babakan kastettiini mi ayor?
Beni hi ilgilendirmiyor, bunlar. Bu ara hem yeni almalarm nedeniyle ve hem de sizi beklediim iin, btn kartlarm ve notlarm gzden geirdim. Tayyip Beyefendi'nin ulema tevili beyhudedir, yeni formlasyonu da ayn lde vahimdir. Korkmu olduunu karyoruz, ama korkunun ecele faydas olmadn da biliyoruz.

Neden korkuyor?

307

Kapatlmaktan. mam ve Hatip Tayyip Beyefendi, partisini kapatlmann eiit getirmi durumdadr. Hazrlklarn gecikmeyeceini grebiliyoruz.

Kimin hazrlklar ?
Kim mi, hazrlk yapacaklar oktur...

Hangi gerekeyle kapatlr?

Gerekeler birikmektedir. "Airet Devleti" olmak ok ciddi bir gerekedir. Kurullar ezilmitir; Tayyip Erdoan, ihale kurullarnn yerini almaktadr, sorumsuz kiiler kamu mlkn satyorlar, bu devletin sonudur, bundan daha nemli gereke olur mu? Devlet, tebdil ve tayir ediliyor, ceza yasasnda karl arlatrlm mebbet hapis olmak durumundadr. Bunun dnda, Danimarka Bykelisi, "rnesanstan beri ulema dinlemiyoruz" demek zorunda kalmtr. Devleti dini esaslara gre kurmak, ok vahim bir hal olup dorudan kapatlmay gerektirmektedir. ster bilirkii ister kad, bu szler azdan kmtr. Bakalar da var; artk dosya hazrlama aamasndayz. Bunu her bilirkii yapabilir. Kukusuz nemli olan Ba Savc'mn hazrlad dosyadr. Ama birleik kap dzeninde yayoruz. Ayrca artk ar kibar Aar'dan baka, Baykal, Baheli, Mumcu yce divan sayyorlar. Tayyip Bey ve baz nazrlarnn adlar arlyor. Ben buna bir de Cemil iek'i ekliyorum..

AKP ciddi paradoksal bir durum iinde gzkyor. Hem kendi tabanna kar iyi gzkmek mecburiyetinde, hem de Trkiye'deki sisteme muhalif szler etmemeye gayret ediyor. Bu durumun bir benzeri de AHM' in trban konusunda verdii kararda yaand. Eski Yargtay Cumhuriyet Ba Savcs Sabih Kanadolu'nun da syledii gibi bu karara "Trkiye dava kazandna zlr" eklinde bir beyanda bulunuldu. Bu erevede skm bir AKP'den sz edebilir miyiz?
308

Hayr skmlk deil, tabann memnun etme olarak da gremeyiz. Tabann kaydn gryor; muhtemelen de bir erken seim hazrl yapyor. Hep yledir; bu tr hareketler, tabanlar kaynca, bir, krdizm'e ve bir de, ar dinsellie dalyorlar. 1950 yllarnn ortasnda da byle olmutu, ekonomik ve dier skntlar, Menderes'in desteini kemiriyordu. Bu durumda, birden bire, Said-i Nursi'yi harekete geirdi, yeil bayrak ald ve dier taraftan da Abcllmelik Frat', eyh Said'in torunu olduu gerekesiyle, yan byterek milletvekili yapt. Erdoan'n "Krt Sorunu" ve "Ulema" keifleri buraya giriyor. Sonunda Menderes idam edildi ve partisi kapatld. Temenni etmiyorum. Ama kapatlma sreci balamtr. Yce Gk'e krler olsun, idam kalkmtr. Yerine arlatrlm mebbet hapis koydular. Bunlar ayr, Basavc Kanadolu'nun aklamalarnda baka bir nokta var, bu arada not ediyorum, Kabata Lisesi'nden snf arkadayz, beyanat zerine, telefonla kutladm, Sabih Bey, bir de tarikatlarn anayasa mahkemesine de girdiinden sz ediyor ki, 12 Eyll'den beri yargya tarikatlar szm ve yer yer hakim olmu haldedirler. Kanado-lu, bu nedenle, ok byk isabetle konuuyor; yalnz benim kk bir ilavem var. Mahkeme Bakan vekili Haim Kl muhafazakar tandansldr; ancak, anayasa mahkemesinin nemli kararlarn inceledim, Haim Beyefendi, ok zaman, zgrlkleri geniletici ynde oy kullanm grnyor. Biz buna da bakyoruz. Amma Kanadolu ok nemli bir hastala cesaretle parmak bastlar. Grevdeki Basavc Ok ise, yargnn tmden tarikatlarn ve siyasetin kontrolne girmekte olduunu tespit ile iaret ettiler. Bu son noktada iek, barda tarmtr. Yce Divan'da sandalyesini rezerve ediyoruz.

309

Peki bu konuyu brakalm, hocam. Askerle ilgili iki nemli sorum var. Biri, son gnlerde ok tartlan ve ulusalc kalemler tarafndan youn bir ekilde eletirilen, gazetelere de haber olan bir brve konusu var ve bir de zamanlamasn nasl deerlendiriyorsunuz?
ok iyi deerlendirmeler oldu ama btn bu deerlendirmelerde iin zne girilemedi. Bana gre bu brve deiiklii, hi sevmediim bir sz ile, "olay", ilk bakta sanldndan daha ciddi grnmektedir. zerinde bizim de durmamz yerindedir, ayrca bu yeni brveyi Hilmi Paa Hazretleri'nin izdii de rivayet ediliyor; beenenler bir saf ve beenmeyenler bir baka saf oluturuyor. Saflar burada da olutular, abe-istler, barzaniciler, yeni brveyi beendiler, sade ve parlak tasvif ettiler. Milliciler-kemalistler-sosyalistler kar ktlar. Ele almak durumundaym.

Evet "Yunanistan ok beendi" diye Hrriyette yaynlanmt.

Yksek komutanlarn, a- Atina'nn, b- Erivan'n c- Diyarbakr'n Trkiye'nin Avrupa Birlii'ne giriinin atein taraftan, abe-ist, olduklarn grememesi byk zaafiyetidir. Bunu, "kurmay snf snfta kald" cmlecii ile zetliyoruz. Devamla, tabii beenir. Bak gzel kardeim, kimdir bizim kahramanlarmz, tarihler ne yazyor, ana okulunda ne okutuluyor, says tr. Bir, Kanije Kahraman Tiryaki Hasan Paa, iki, Plevne Kahraman Gazi Osman Paa ve , Anafartalar Kahraman Mustafa Kemal Paa, hepsi tr. nn ortak yan ise bir'dir; de savunma zerinedir. Demek, biz hep mdafaada "kahraman" karmz, ve "Koca Tepe" figr ise, tek taarruzi kahramanlktr. Hangi Paamz ise, bu ender kahramanl hedef alm olmaktadr; Yunaniler'in sevinmeleri yerindedir. Bu yle vahim bir hal ki ben buna hi niyet atfetmiyorum. Buna "basiret balanmas" diyebiliyoruz.

Ama yerine kl kondu..

Basiret balanmas demeyi srdryoruz. Bu kl nereden kt?

310

Nereden?
Biz hi klla savamadk. Grkan Bey Dostum, bir sava kuruma hi savamad bir silahn resmini koymak basiret kaybdr. Kl olursa, zambak neden olmuyor? Zambak ile de hi savamadk. Biz klla hi cenk eylenedik, peki neden ko olmuyor, bir saban dahi olabilirdi.

Ama nasl?
te yle, biz ya pala ile savatk ya da sng ile cenk ettik. Mehur "kl kalkan" oyununda dahi kl yoktur, pala vardr ve oyuncular sraya sraya bir birinin kalkanna binerler. Ben her grdmde saklanyorum. Kllar yok, palalar var. Grkan Bey, bizde, kl yoktur.

Bunu nereden karyorlar...

Peki nereden karyorlar... Yoktur. nce bu noktadayz. Bakn Grkan Bey, Gelibolu ile ilgili ok nemli bir kaynakta, "le 10 aout, Mustapha Kemal lance la 8e division, a la baionette sur le group Baldwin.." yazyor, Anafartalar'da Mustafa Kemal, birliini, " a la baionette", sng hcumuna kaldryor. Bizde kl yok, gs gse sava, eskiden pala ve sonra sng ile yaplyordu. Kore'de bile askerler sng sava yaptlar. Kara ordusuna kl, uydurmadr. Bu ordu'da tarih bilen hi kimse kalmad m? Daha nce de yazdm, eskiden "cahil" diyorduk ve imdi, "uluslararas ilikiler profesr" tesmiye ediyoruz, hepsini harp akademilerine aldlar. Yeni bir sz kt, "Aydn Doan televizyona karr, Harp Akademileri ders karr", yazk; sadece grdklerine uzanyorlar.

Peki neden..
Bir dakika; bizde kl sadece seremonyaldr. Trenseldir; bu da nce sultanlar tahta karken "kl kuanma" merasimleri yaplyordu ve daha sonra Avrupa'da kl trenlere girince biz de aldk. Bakn Fahrettin Paa, Fahrettin Altay, anlarnda, "Conkbayr'ndan sonra Mustafa Kemal yl kdem zamm kll altn imtiyaz madalyas ile taltif edilerek albayla ykseltildi" demektedir. Demek ki bizde kl bir sava arac deil bir niandr...

Demek yine de var..

Hayr yok. Bu kl, yeni brveye konan kl bizde yoktur.

311

Size Byk Genelkurmay Bakan Fevzi Paann 1938 ylnda, Kemal Paa Hazretleri'nin cenaze treninde tad kl resmini sunuyorum. Bu kl dmdzdr, akulidir ve ok uzundur. yle brvedeki gibi tknaz, kubbeli, islami bir kl deildir. Devrim'in de var, Sabri Dedesi'nden kalma olup son derece uzundur, sizinle konumadan nce, evine gittim, baktm. Bu kllarn veraset yoluyla geii de usllere balanmtr, madalyalara benziyor.

Brve'deki islami mi dediniz, yoksa yanl m anladm..

nce yle veya byle kl'n kara ordusu ile bir ilgisi olmadn sylemek durumundayz, kl szc, Arabi "seyf' olup, bizde sava snfa "seyfiye" deniyordu. Bahriye'de seyfiye'dir, demek ki bu adan da kara ordusunun alamet-i farikas olmas mmkn deildir. Nerden baklrsa baklsn hibir isabet bulamyoruz. Sorunuza gelince, tabii islami kl seilmi olmaktadr.

Bu kadar da olamaz hocam!

Oluyor. Encyclopedia Britannica, volume 21, "a special category of swords comprises ve Devrim'in evinde olan, seremonyaldir ve nian olarak da verilmektedir. Bizde sadece bu var.

those used in state ceremonies and those presented to individuals as mark of esteem or honour" demektedir. Bunu not etmi bulunuyorum, klcn bir tr, Fevzi Paa'nn belinde

Devam etmeden nce bir parantez amama izin verir misiniz, kurmay snfnn snfta kaldn tekrarlayp duruyorum. Bu brve icat edilirken, bir kurmay albay kp da, "Paam, yapmayalm, Yaln Kk bunu fark eder, zor duruma deriz" dememi, benim kastim de budur. Snfta kaldlar. Bundan sonra bu kl meselesini bitirebiliriz; Britannica'da, "whereas the straight sword was favourite in the west, the curved sword predominated in the eastern Europe and Asia" bilgisini de buluyoruz. Bat'da dz, Dou'da "curved", kubbeli kl var; Bat'da ayrca uzun, Dou'da ksadr. Brve'de kubbeli ve ksa kl gryoruz. Bizim palaya, "scimitar" diyorlar, Farisi "emir" szcnden gelmesi mmkndr; islami kavimler bayraklarn bu tr kl alyorlar. Bizimki bilerek yaplmamsa. byk bir basiret balanmasdr. Bunu tercih ediyorum.

312

Bilerek yaplabilir mi?

Sanmyorum. Ama Ortadou'da "byk proje" oluyoruz, eyhleri tahrik edebiliyor. Daha ok dner kule yapmaya gelebilirler, "yle dnyoruz." Britannicca'da, volume 2, bir de Ku'ran'da, "the sword is the key to Heaven and Hell" ifadesine olduu yazlyor, Kur'an'da, "kl cennetin ve cehennemin anahtardr" sznn yazl olduu iddia ediliyor ki biz bunu, Cevat Hocam'la birlikte aratrdk, bulamadk. Ancak Bat, bu kl ile, Brve'de olanla, islami zdeletirmektedir. Brvedeki kllarla Cumhuriyet, biraz daha mslmanlamakta ve biraz da ark'a kaymaktadr. yleyse manzara-i umumiye vehametini muhal a za eylemektedir. Derhal deitirilmesini ve eski brveye dnlmesini neriyorum. Bu klcn islami kl olduundan kuku duyanlar iin Riyad'da alan islami silahlar sergisinden sayfalar sunuyorum. Brvedeki kl islamn klcdr; gryoruz.

Orgeneral zkk, 29 Ekim'de galiba kendisine yaplan eletirilerle ilgili olarak "kendilerini aslan terbiyecisi bizi de aslan yerine koyuyorlar" dedi. Kimi kastediyor olabilir, zerinize alyor musunuz?
Hayr, benimle rabtasn kurmak iin hibir neden gremiyorum. Kald ki Hatip Dicle, Hilmi Paa'y, "demokrat general" sfat ile gklere kard. Birand, gelmi gemi en byk genelkurmay bakan ilan etti; bu kadar vg varsa, eletiri de olmaldr. Bir avu aydn, yazar, bunu yapyorlar. Yerindedir. Bana gelince ben "gazi" unvanna sahibim, bu Ordu ile birlikte savatm, "bizim sol", bundan dolay beni nerede ise "alak" ilan ediyordu. Kukusuz savaa gitmek istemezdim, ama kamadm, olaan st bir deneyim kazandm. Uzun mddet sakl tuttum, bu deneyimi, ilk nce Elence anlatacama, savata, kendime sz vermiimtim, bekledim ve yle yaptm.

313

Atina'da bir kitap kt, sevmediim szckle , "best seller" oldu, daha da nemlisi, Eleniler, imdi Bedri Paa'y nerede ise "evliya" sayyorlar. Kbrs Komutan idi, Bedrettin Demirel Paa'dan sz ediyorum, savat, ancak, "dman" tarafa, hibir ilave zarar vermemek iin stn aba sarf ediyordu, "bir kiliseyi alt defa soydular, astemenim" deyip baryor ve iin iin yanyordu ve yanan iini bana dkyordu. Her savan ktl vardr, her savata ktler vardr, bunlar vard ancak mkemmel subaylarla, mkemmel insanlarla birlikte savatm. Bunlar anlattm. Yunaniler sevdiler. Kabul ettiler. Dolaysyla benim hakkmdr. Ben, Doan Avcolu ile birlikte "orducu sosyalist" saylyoruz. Ne demek? Biz bu Ordu'yu Ko'lara, Sabanclara brakmayz. Yllardr bunu tekrarlyorum. Bu nedenle Hilmi Paa'nn, holding ba olunca Gler Sabanc'y tebrik etmesini ve hele iade-i ziyarete kabul etmesini kabul etmem mmkn deildir. Teamllerimizde yer almyor; iimizi yakyor. Syleyeceiz.

Ama Hocam, gazetelerde kt, Gler Sabanc Avrupa'nn sekizinci gl kadnym...

Grkan Dostumuz, nasl gl oluyor, halterde mi, grete mi? Gler Sabanc hi gre tutmu mu ki, sekizinci olsun? Hi kanrtm m..

Ne demek, ne alakas var?

Anlatmama izin verir misin, biz kktk, ama bizim yetitiimiz yerde, poker bir eitimdi, akamlar ders almak bahanesiyle, birbirimizin evinde toplanr, hem alr ve hem de poker renirdik. Henz ilkokulda idik, o sralarda, greilerimiz yeni kyorlar, dnyada ve Trkiye'de frladlar, o yllard. Radyo greleri verirdi, bir de bunu dinlerdik. talya'da olurdu, kulamz radyoya dayar, hem alr ve hem de dinlerdik, talyan spiker, spori greko-roman Nasuh Akar Lombardi tui, derdi biz srardk, sevinten baylrdk. Nasuh, Lombardi'yi yakalar yakalamaz gre bitiyordu. Ksadr, pek tadna varamyorduk. Ama Eref efik stadn gre anlatmasna doyamazdk..

314

Nasl?
Bir yerde "Yaar, yakalad" derdi. Yaar yakalard ve biz dersi ya da pokeri brakr kulak kesilirdik ve sonra Eref efik anlatrd, "Yaar kanrtt, kanrtt..", Yaar Dou rakibini hep kanrtrd. Eref efik'ten rendiimize gre gre demek kanrtmak demektir, kuvvat ise, gremektir, Gler kuvvatl ise hem greecek ve hem de kanrtacak, bu nedenle soruyorum, hi kanrtt m, kimi kanrtt. Bunu bilmiyoruz. Kilolu ama yetmez, kanrtmak gereklidir; yz de gree msait, amma ille de kanrtmas gereklidir. Eref efik sonra devam ederdi, "Yaar alttan girdi, girdi ..girdi.." daha ocuktuk, ne nereye giriyor, kavrayamazdk, ama, heyecandan lrdk, girdi..girdi. Girince, ders veya pokere dnerdik. Birden Eref efik'in sesi gelirdi, "tuh kaydrd." Biz ders alrken birden heyecanlanrdk, tekrar kulak olurduk, Yaar arkasna geti, silkeledi..silkeledi.. Yaar, hep arkadan silkeliyordu Peki imdi Gler hi arkadan silkeledi mi, biz buna bakmay rendik. Sonra Yaar arkasnda, bastryor, bastryor..yatrd, yatrd., bastrd. Ama yine kaymasn m, ve biz derslerimize dnerdik. Derse veya poker dersine dalmken, Eref efik, birden o tok ve yal erkek sesiyle balard, Yaar kanrtt, kanrtt.. Yaar grei kazanr, yeni gre balard ama Eref efik hala kanrtt kanrtt demeyi srdrrd... Ka-nrtt..kanrtt... Kuvvatlym, hi kanrtt m? te mesele budur. imdiye kadar sadece halkmz kanrttlar. Hala da halkmz kanrtyorlar. Bu nedenle bu kabulden dolay iim acyor.. Bu nedenle Hilmi Paa Hazretleri'nin Rektr Ycel Akn iin ii yanan rektrler hakknda, toplu gelselerdi grmezdim, anlamnda szlerine iim alyor. Hilmi Paa Hazretleri seyfiye snfndan ise rektrler de ilmiye snfndandrlar; topluca ve her daim grmek yerindedir. Gler Sabanc ile grmekten daha elzemdir.

Gler hanm gre mevzusunu bilemem ama zenginlii su gtrmez herhalde. amzda da g demek...
Hulagu Badat' alnca son Abbasi halifesinin bu dnyadan nasl ayrld tartmaldr. Bir rivayete gre Hulagu, zengin halifeye, altnlarn teker teker yutturmu ve bir dier rivayete gre altnlarla dolu hazineye kapatm, yemek vermemi. Altnlarn karn doyurmad tarihlerde yazldr. 315

Tam bu noktada babakann "lkemi pazarlarm" sz ve bunun ok somuta indirgenen hali var. Brakn zelletirme ihalelerini stanbul'un belli nemli arsalarnn uluslararas sermaye gruplarna verilmesi eklinde devam ediyor. imdi buradaki estetik, kent mimarisi, ehir planlamasna aykr durumlar btn bunlar bir tarafa, bir kere usulen nasl deerlendiriyorsunuz?
Usulden nce, bize bilgi geliyor, lkesini sevenlerin ou en nemli bilgileri bana bir ekilde iletiyorlar, o yzden Yeni Harman'da da kt "onlarn Mossad', Mit'i varsa Trkiye'nin de Yaln Kk' var" demitim." Musul Vasiyeti" bilgisi de bana geldi. Gelenlerden neyin doru olabilecei veya olmayacan biliyorum; yle bir yoldan gelir ki doruluundan kuku duymuyorum. Yine byle bir bilgimiz var. Londra'dan geliyor, doru olmas ihtimali ok gl grnyor. Mustafa Erdoan'n, Londra'da elinde dosyalarla, paras olan Arap arad syleniyor.

Hangi Mustafa Erdoan?

Glben'gillerinki deil, Tayyipgillerinki..

Tayyip Erdoann kardeini mi kastediyorsunuz?

Ofer'de alan, tayfa olan, Mustafa Erdoan. O Londra sokaklarnda ellerinde byle dosyalarla para aryormu, "size unu veririz, bunu veririz", tpk "ya satarm bal satarm" oyunu misali, dolat syleniyor. Dubai'den gelen yirmi cent dahi olmad ve ortada hibir projenin olmad da ekleniyor..

Gngr Uras da buna benzer bir yaz yazmt..

Evet, Sinan Aygn'n "biz de yaparz" demesi zerine, Topba'n, "buray size veririz, eyh'e baka yer veririz" demesi de gelen haberi doruluyor. Bundan da ortada ne dolar ne de mimari proje olmad sonucunu karabiliyoruz...

stanbul Belediyesi'ndeki son ihtilafn bununla bir ilgisi olabilir mi?

Sanmyorum. 316

Bundan dolay kavga etmezler, rant ranttr. Grkan Dostumuz, bu soruna cevap veremiyorum, ama sormadn sorulara cevap verebilirim. Topba'n ba danman Profesr Erman Tuner'dir, karsnn ad gzeldir, "zleyi" diyorlar. Vekili ise dris Gllce...

Hocam, yine mi sabetayizm..

Hayr, ne mnasebet, eksiimi kapatyorum. Bu arada Roj'dan Senem Gnseler'in sabetayist olma ihtimali var. 'ok sakin davranyordu, Aydn Doan'a televizyoncu kzlarnn bir ksmn Senem'in yanna gndermesini tavsiye edebiliyorum. Sakin durmay retmeleri isabetlidir. Bu arada zamanm yok, ayrca bakalarna brakyorum, u Krt politikaclarmz arasnda brani aslllar yazmay ihmal ediyorum Hadep ile balayabilirdim.

Hocam, yan bir soru. Merak ediliyor, neler okuduunuzu geen say rendik, peki kimlerle gryorsunuz? Mesela Gngr Uras'la bulutuunuzu duymutum?
Nerede, sadece tesadfen oluyor. stanbul'da alma dairem tamamlanyor, o zaman grmeyi umuyorum. Yemekli toplantlar da artk sevmiyorum, kayorum, nk ikili seminere dnyor. ok ters bir durumdur. Aydnmzn kurumasna denk dyor. Roman okumayan, iir okumayan, mizah yapmayan bir aydn tr kyor, bu kurumadr. Tabii klasik mzik batadr. Bugn lkemizde eletiri tkenmise mizah tkenmi demektir ve tersi de dorudur. Mizah elikiyi grme yeteneidir. zellikle glnl elikiyi sezebilme iidir. Bu da eletirinin kayna anlamndadr. Bunun iin mutlaka zeka gerekiyor, ama tersi de dorudur; mizah yapa yapa zeka geliiyor. Mizah kurumu bir toplum aptallamaya mahkumdur.. Aptallar mizah yapamazlar. Mizah yapamayanlar aptallarlar. Bu arada eklemek gerekiyor, solcu olamazlar.

317

Aziz Nesin gibi konuuyorsunuz...

Aziz Nesin'li gnlerimi zlyorum. Saatlerce glerdik. Trkiye'de "halkmzn aptallama srecine girdiini" Aziz Nesin'in bulmas bir rastlant deildi. Zeka ile mizahn iieliini yayordu; bakn, mizahn eletiri olduunu da biliyordu. Mizah, barl silahlarn en atelisidir ve ayn ekilde barl yollarn en imkanlsdr. Unutamayz, bu nedenle, btn silahlarn sustuu bir zamanda, 1946-1956 dneminde, Aziz Nesin tek bana eletirir olmutu. Tek silahl dnemidir. 1956 ylnda ben niversiteye girdim, yetitik. Bunun tersinde Levent Krca var, ne ok severdim, hi tanmadm, pek yetenekli bulurdum, ama, mizahn eletiri olduunu unuttu, oligarinin mengenesinde skt, bir sarho tipi ile kald. ok zlyorum. Mizah yapamad iin de zekasn yitirmeye balad, acyla seyrediyorum. Mizah, en zeki ta atma yoludur. Aydn zerine Tezleri yazarken, "Aziz Bey Marko Paa'y nasl deerlendiriyorsun" dedim, Sabahattin Ali ve Rfat lgaz ile Aziz Nesin adna yazldr, cevab, "Yaln, abartma, bir ta atmamz gerekiyordu, attk" oldu. Hep gerekli talar atmaya alyoruz. Birlikte olduumuzda ok glerdik, her mizah anlatcs misali Aziz Bey anlatrken oynard. Anlattklarna en ok kendisi glerdi, tombul yanaklar kzarr, glmekten daha da tombul olurdu. Lokantada olmaz, anlatrken oynamak gerekiyor. Aziz Nesin Yasas alyor, aptallayoruz.

Bir tane aktarr msnz?

Aziz Nesin, Ankara'ya geldiinde, Tahsin Sara'n, air Tahsin erken genlerdendir, Emek'teki kk alma yerinde kalrd, Tahsin baka yere giderdi, orada buluurduk. Aziz Bey, herkesin bildii fkralar da gzel anlatrd. Benim en ok sevdiim, "kuvvatl" fkras idi.

318

Eskiden Dubai eyhleri tatil iin stanbul'a geliyorlard, birisi gelmi drt yldzl bir otele yerlemi, eskiden katip deniyordu, simdi resepsiyonist diyoruz, eyhe adn sorunca, eyh balam saymaya..Salih bin ebu Ahmet... Bir takm isimler, aralarnda "ebu" veya "bin" devam ediyor; zavall katip bir zinciri yakalam; aina sedalar var, ebu Tayyip bin Abdullah ul Gl Barani.. Sevinle bunu kaydetmi, Ebu Tayyip bin Abdullah ul Gl Barani, ama bundan sonra, bir eyhe bakm, kefiyesinde sadece gzleri grnyor, karamam, dolduracak, aresiz, "seks?" yollu sormu, kayda geirmesi gerekiyor. Hayret, bunu, seks ile ilgili soruyu duyunca, eyh'in gz bebekleri sevinten yanm snm, yanm snm; gzleri pilli oyuncak bebeklerin cemi misli yanp snyor, vallahi azim, "mthe mthe" diye dnyor mu, pazarlama-i azim, mthi, room service-i kerim, ne servis ne pazarlama, soruyorlar, ona gre oda servisi, pazarlama-i harika deyi dnm, sevinmi, canlanm ve hemen cevap vermi, "kuvvatl kuvvatl.." Aziz Nesin buraya gelince glmekten patlayacak oluyordu, tabii biz de glyorduk. Seks? Kuvvatl kuvvatl. Ebu Tayyip bin Abdullah ul Gl Barani, "seks" denince "kuvvatl kuvatl" diyor. Katip pek arm, "hayir.. kiz yoksa olan.." deyivermi, yazmas gerekiyor. eyh Ebu Tayyip bu soruya daha ziyade mest olmu, pazarlama-i azim, en byk Trk, vallahi sual ediyorlar, kiz yoksa olan diyorlar, demek ki intihabat hurdur, Trk-i azim, pazarlama-i kerim, room service-i muhteem ve hatta Muhteem Sleyman'dan dahi muhteem, mthi vallahi ki mthi deyu iinden geirdirdikten sonra , daha heyecanl ve daha canl, cevabn vermi, "fark etmaz fark etmaz.." ok glerdik ve bundan sonra en az bir hafta "kuvvatl kuvatl" ya da "fark etmaz fark etmaz" derdik. Birisi Tahsin'e, Tahsin Aabey, "rak nasl olsun" derse Tahsin "kuvvatl kuvvatl" derdi, bu susuz demektir. Arkasndan "buz" sorusu eklenince, "fark etmaz fark etmaz" cevabn alyorduk.. Aydnca yayorduk.

Fkra ok hotu ama kimlerle grtnz sormutum.

Gngr' yaknda ve tesadfen grdm. Londra'dan arkadam lhan gelmiti, le seninle beraberdik, Nazmi'nin Krfezinde idik, akam Sheraton'da bulutuk, nndeki yeilde akam gneinin batn seviyorum, gne en gzel Polatl'da ve sonra Ankara'da batar, lhan ile Sabri armkl karde kadar yaknlar, geldiklerinde orada buluuyoruz,

319

Nurettin Bey, Nurettin armkl, lokantasn deitirdi, k iin ok ok gzel oldu, insanlar birbirini grmyorlar, bir kez yine eratlaydk, ancak kalknca fark ettik, Fehmi Koru, Nuray Mert, bir minibs dolusu ak bakanlar oturuyorlarm grmemiiz, o akam da Fikret Bila, Serpil Hanm, Doktor Asena toplandk, ikili seminer yapmadk, Biraz da bunlar anlattm, Gngr' zlediimi syledim. Makul bir saatte kyorduk ki, kapdan Gngr ve Nuran giriyorlard, dndk ve bunlar konutuk. Aydn gecesi oldu.

Van'da Ycel Akn birka aydr tutuklu. Genel sekreter yardmcs da cezaevinde iple kendini ast sylendi. Bunu nasl gryorsunuz.
Yznc yl niversitesinin drt aydr tutuklu olan genel sekreter yardmcs hapishanede intihar etti. Ycel Akn'n biz hapisilerin deyimiyle crm orta, ayn dosyadan yarglananlara "crm orta" diyoruz... Burada yle mutlak bir sonuca varmak zor. Ancak eer bir insan irtikaptan, zimmetten tutuklanrsa ve gerekten bu ii yapmsa intihar etmez, byle dnebiliyoruz. Bu ii yapanlar hesaplarlar; 2 yl yatarm, karm, derler. Bu ii yapanlar bu iten ok fazla zlmezler. Onurlarnn krldn dnmezler. Kesin konuamayz ama genel sekreter yardmcsnn hayatna kymas bu dosyann bo olduunu gsteriyor. kinci nokta ise, toto oynar gibi yce divan listesi yapyorlar. Hi toto oynamadm, amma, bu listeye iek adn da dtm, not etmitim.

Neden hocam?
Bir ok nedenle. Normal ileyen hukuk devletinde bir adalet bakan hkmet szcs olmuyor. Bu kadar ok konumaz; adalet bakanlarnn her sz yargy etkilemek durumundadr. kincisi, Ermeni meselesinde konferans toplanrken bir mahkeme konferans durdurdu. Ama iek, bu mahkeme kararn ilemez yapmak zere, aka hukuk d ve hukuka aykr yol gsterdi. Mahkeme kararlarn inemek zere yol bulan adalet bakan adalet dndadr. Ayrca, hakknda da Adalet'i siyasiletirdii ve tarikatlara yol at yollu ok eitli ikayetler var. Baz yerlerde, Van veya Malarya misallerini verebiliyoruz,

320

yarg sanki tamamen yrtmenin denetimindedir, maksada mutabk tutuklama veya yasaklama karar karlmasndan anlyoruz. Dier taraftan, Kenan Evren diktatoryasnda, muhtemelen tarikat balants n-deniyle, milletvekili adayl veto edilmiti... Devam etmemi ister misiniz, Napolyon bile sizden insafl idi. avu, bu top neden ate etmiyor, sorusunu yneltince, avu, "on sebep var mparatorum" demi, Napolyon da "say" komutunu veriyor. Bir, barut yok... Bunun zerine Byk Napolyon bile "yeter" diyor. Grkan Hey Dostum, yetmez mi?

Peki bu olayla ilgili olarak ne diyeceksiniz.

iek, iek misali bir kelam etti, amar ipi gerekmez, hapiste- in tihar iin, nevresim yeterlidir, buyuruyordu. Bu cazip amma ayn zamanda kazip bir kelamdr; nevresimle, battaniye ile intihar ennivd mdrlklerinde oluyor, amma, emniyet mdrlklerinde insanlardurup dururken sekizinci kata kyorlar, oradan dp intihar dahi ediyorlar. Bu ayr bir hikayedir. Nevresimle olmaz, biz hapisiyiz..

Ama sayn adalet bakan olur diyor, bir bildii olmaldr..

O bilgiler bizde daha oktur. Bu yeni tip ceza evlerinde , stelik iki katl hcrelerde, nevresim denemesi olmutur, baarszlkla sonulandn biliyoruz.. Ama bakan ok inat ediyorsa evinde deneyebilir; bilimde gereklere deneme yoluyla ulalabiliyor. Denemelidir, ben olmayacan biliyorum. Ancak herkes bana ok gveniyor, Cemil Bey'e yine de bana fazla gvenmemesini, tedbirli davranmasn tavsiye ediyorum.

Ne demek, ne tedbiri..
Efendim, olmaz, diyorum ama, boynunda nevresimden ilmik, sandalyenin stnde, sandalyeye vurmadan nce evlad- eyal ile halellemek yerindedir. nk, Allah gstermesin, ya olursa... Bir de vazife banda olduu kayda gemelidir. nk, can, Hak Tealaya aittir, islamda, kul bu can alamaz, alrsa, cennet kaps kapanmaktadr. Ancak i kazas kad olursa mmkn olabilir.. Kapda bu kat ie yarayabilir. 321

Genel Sekreter Yardmcs ve Ycel Hoca'ya gelince...

Grkan Bey, Hseyin Hsn Paa'y biliyor musun? Bizim Mehmet Ali Aybar'n, Trkiye i Partisi'nin genel bakan idi, sosyalizmin yerlemesinde yeri byktr, dedesi oluyor. Mtareke'de, bir gece, yatandan, gecelik entarisiyle aldlar, Bekir Aa Kouu'na tkadlar. Neden mi Harekat Ordusu'nun komutanlarndand, ilk gelen komutanlardandr, Mahmut evket Paa baa geince erkan- harbiye reisi oldu. Bunun iin yatandan entarisiyle aldlar, zindana koydular. ntikam alyorlard. Ycel Hoca'ya yaplan budur. Kin kusuyorlar, intikamla hareket ediyorlar.

Yok Bakan Tezi Van'da Rektr Akn' ziyarete girerken Tezi'in st arand. Ve ardndan Yok Bakan Tezi katld bir canl yaynda ben yan yana geleceiz zannediyordum ama camn arkasndan telefonla konutuk dedi. Byle olduunu bilmiyordum dedi. Tezi'in nemli bir anayasa hukuku profesr olduunu hesap edersek cezaevlerini ilk kez grmesi biraz tuhaf deil mi?
Ben buna ok zldm. Erdoan Hoca asistanken ok parlak birisiydi. Anayasa profesrdr. Cezaevlerinin durumunu bilmemesi ok ac, demek ki bir cahilleme dnemindeyiz. Toptan cahilleiyoruz. Bir anayasa profesrnn, asistanlnda faal bir aydnmzn ceza evlerini bilmemesi; hepten cahilleiyoruz. Hem bilmiyor ve hem bilmiyor. imdi intikam varsa, grtrmyorlar. Erdoan Hoca hi bilmiyor, ceza evleri bir savcya baldr, savc da basavcya ve adalet bakanna baldr. Van'da basavc bu davay aandr, btn avukatlar pkk militan sayandr, Adalet Bakan i-ek'tir. Onlar orada olduklar srece, mafya reislerine tannan imkanlar Ycel Hoca'ya ve Yok Bakan'na tannmyor. Bunu bilmesi gerekiyordu. Bak, Grkan Bey, mam ve Hatip Tayyip Bey, Trakya'da hapiste iken,

322

Dou Perinek kardeimiz ile ben Haymana Zndan'ndaydk. mam ve Hatip Tayyip Bey'e, her ziyareti, odasna kadar glebiliyor ve istedii kadar konuuyordu. Gzel de, Hasan Celal Bey hapse girince zel odalar yapld, isteyen gryordu. Biz, Dou ve ben, haftada bir gn, ksa bir sre, ancak demir parmaklklarn arkasndan ziyareti grebiliyorduk. Bu aydna duyulan kindir. Sabih Kanadolu'nu bu nedenle aradm, btn bunlar, 12 Eyll'de balad, diyordu ki, ok dorudur. 12 Mart' saymazsak, asl balang 12 Eyll'dr. Ordu eliyle lkenin karanla buulusunun balangcdr. Grkan Bey, grmek derini grmektir. Hem gremiyoruz, hem glemiyoruz. Necip Fazl'n ei bile daha ok grp glyordu..

Bu da nereden kt hocam?
Bunlar Byk Dou'cu imiler, "ibda-c" de devamdr. Sk sk Necip Fazl' ziyaret ederlermi, ayakkablarn kapya koyarlar, karlar, biraz i gryorlarm; Necip Fazl'n ei, daha nce Necip Fazl demitim, dzeltiyorum, "gaml sesli Abdullah'm geldi" diye seviniyormu; mizah seven bir hanmefendi olduunu anlyoruz. O zaman Tayyip Bey arkada duruyormu; Necip Fazl'n ei grebiliyordu ve tebessm ediyordu, bunu da karabiliyoruz. imdi ise ne grebiliyoruz, diktatr Kenan Evren bir parti kurdu, bana General Turgut Sunalp' getirdi, diktatoryann babakan Amiral Blent Ulusu da oradayd, dikyatoryay bunlara emanet etmeyi planlyordu. Olmad; sandk saym tutmad. yle grnyor, ama, yine de olmutur, veb derini gryorum. nk, Tayyip Bey'e baktka, hep Sunalp' gryorum, o da sk sk am deviriyordu ve pek kabaday idi. Anlam olmayan szlere baylyordu. Ulusu'ya baknca da Abdullah Gl' buluyorum, sanki hk demi burnundan dm, devam ediyorlar; sanki Evren'in senaryosundayz. Belki de Hilmi Paa'nn rahatl buradan kaynaklanyor, emanet, emin ellerdedir. Bilemiyorum.

323

Bildiim o diktatoryann, bugnknden daha zgr olduudur, o zaman karikatr dahi vard, Ulusu'yu hep ba rts ile zenne iziyorlard. Gzmn nne ba rtl Gl geliyor. ok houma gidiyor; bo zamanlarda, gzmn nne davet ediyorum ve pek glyorum. Ve Deccal'i de gryorum. Bir Deccal var. Geziyor. Btn izgileri bozuyor. Btn kabulleri yok ediyor. Deccal var, dolayor. nsan sanyorlar, imam diyorlar, grntye aldanyorlar, o, oligaridir, grntsne bakmamal, oligari'dir. Oligari, kran'dr. Kran kryor. Ahlakszlktr ve herkes bir gecelik ak oluyor. Efemer yayorlar. Karanlkta ve ancak kin ile yaayabiliyor. Yaadka dolayor ve siliyorlar. Tek sevdikleri srdr. Sr ile yattka mutlu oluyorlar. Bunun iin matbuat ve ekran, sr imal ediyor. Mamulleri, kendilerine benziyor. Sadece kendileriyle yatabiliyorlar. Bu yzden homo-seksalite kural'dr. izgileri kaznm, kabulleri ezilmi olan artk sr'dr. nsan, Kant'n ok gzel syledii zere, insan, aklndaki design ile, gryor. Deccal, btn dizayn'lar siliyor; buna sr imalat diyoruz. Mamulat kr'dr. Aydn Doan, bir kr fabrikatrdr. Genel yayn mdrleri, kr imalatnda usta badrlar. Yk de buradadr.

Nasl buradadr?
Grkan Bey, ok gzel, pek ok rektrmz, balarnda Erdoan Hocamz, Van'a gittiler. Ycel Akn iin gsterilen destek son derece sevindiricidir. Ancak, bakn, niversite rencisi kmad, renci gl verebilirdi. Vermediler. renci kmad, kabilir ve domates atabilirdi. Atmadlar. nk srdrler. rk domates atmay srlere braktlar. u niversite retim yelerinin haline bakn, hi birinden ses kmyor. Srdrler.

324

Belki ounun Vanda olanlardan haberi yoktur. nk srlerin haberi olmuyor. Srpriz mi? Yazdm, Tezi'e de gtrdm, verdim. Bir, klay bili yorum, savata bu ordu ile birlikte oldum, her kla bugnk niversiteden daha zgrdr ve daha tartmaldr. ki, hapishaneleri bilirim, koularn maltas ve bir de btn koularn ald ana malta vardr, burada volta atarz. Her ana malta, bugnk her niversiteden daha niversitedir. Orada dnyada olup bitenlerin hepsi tartlr. Bunlar yazdm ve Tezi'e verdim. imdi seksen adet sfrn bandadr.

Ama ok "paper" karyoruz, diyor.

vnyor. Buraya her girerken kapdaki ismi okuyorsun, "duatepe" yazyor. imdi Prag Bykelisi, Cenk Duatepe'dir. Aile bulumalar olur, bazen sz biter, sonra fark ettim, tam bu anlarda ben "Cenk Dayn ne halde" diyordum. Cenk de "Aabey doktora yazyor" diyordu, Paris'te idi. Sonra aradan zaman geiyor, aile toplants var, sessizlik var, sessizlii bozmak bana dyor, "Cenk, Aslan Day'n ne yapyor", cevaben, "doktora yazyor, Aabey" geliyordu. Bir defasnda baktm, yirmi yl olmu, canm skld, "Cenk doktora bitmedi mi hala" deyiverdim. Cenk, cevaben, "Aabey, yanl anladn, Day'm, Saint Germain'de doktora ii yapyor, bakalarnn doktorasn yazyor" deyiverdi. Ben de Erdoan Hoca'ya haber veriyorum, doktora yazma sanayii lkemize de gelmitir ve benimle gizli celse yaparsa, sanayii ve baz adlar verebilirim. Bizimkiler smrge niversitesidir; terfi etmek iin yabanc dilde yazmak arttr. Baz ok deerli rektrlerimiz dahi bu utan verici kuralda srar ediyorlar; gaflet iindeler, internet icat edildi, mertlik bozuldu, internetten, her dilde makale yazma sanayimiz de kurulmutur. Kendi kendimizi aldatyoruz. Bir tek yenilik var m? Murat Bardak ve Turgut zakman'dan baka tarihi var m? Bu kadar tarihi var da, Ermeni Sorunu'nda bir tek yeni makale var m, bir tek yeni tahlil var m? Bunlar yoktur. Ancak mahkeme zabtlarna gre kansn dven profesrler var.

325

On yedinci yzyl Osnanls'nda cerre kan softalar misali, ay boyu, oligarklardan para toplayanlar var. Para toplamaktan, ma anlatmaktan, varlkl kasaplarn salkl oullar tipi ile televizyonlara kp millicilere kfretmekten hocala zaman bulamayanlar var. yleyse yk, yok'tur.

Yk Yok mu?
Bir lkede Gler Sabanc rektr tayin ediyorsa, Rahmi Ko rektr seiyorsa, niversite retim yelerinin rektrlerini sememeleri ayptr; eskiden seiyorlard. Bu korkudan akl durmu 12 Eyll'n icaddr. Erdoan Hoca'nn ilk ii, rektrlerin niversitede seilmesini istemek idi, yapmad.

Rektrlerin retim yeleri tarafndan seilmesini mi savunuyorsunuz?

Eyllist diktatoryadan nceki durum budur. Yalnz burada her hangi bir illzyona kaplmyorum. Bugn seim niversitelere braklsa, yzde seksen rektrler, tarikatlardan kar. Bunlarn pek ou da fethullahdr..

Peki neden?
Dorusu budur. Tarikatlk ise 12 Eyll'n yoludur. Biz, niversitelerde asistan seme zgrlne sahip deildik. Gvenlik tahkikat vard, bu nedenle, niversiteleri tarikatlarla doldurdular. Bu da Ordu'nun tercihlerine uygundu, bakn, ok yaknda, ailesinde bir tb-der yesi, retmen olduu iin bir astsubay renciyi tard ettiler. Tb-der tarih oldu ve hala korkusu sryor. Bu nedenle ancak "bulamam" olanlar asistan alyorduk, alabilmek iin, akademik kariyere yatknlna hi bakamyorduk. Yeter ki tarikat olmasn, dolayyla, tarikat olmayanlarn da ou bilime yatkn deildi. Deildir. Ancak bu var olduu iin bu gnk yola mahkum deiliz. zm var; Kemal Paa dneminde, otuzlu yllarda bir kez denendi, "kemalist niversite reformu" olarak biliyoruz, bir kanun karld ve niversite kapatld ve on gn sonra tekrar ald. Onlar darda kaldlar. Eyllist yol are deildir. niversiteleri, toptan, bir kez kapatp yeniden amak gerekiyor.

326

Kukusuz yeniden aarken, sabanc, ko, has, okan hepsini ve hepsini kamulatrmak durumundayz. Bu "atm-kapattm" operasyonunda ise, mevcut "hocalar" iinden te ikisini, camilere atamak yerindedir. Bekir Cokun, umum cami imamlarn, mstear ve genel mdr yaptklar iin camilerde imam-hoca ktl olduuna iaret ediyordu. Bylece bir ktl dahi telafi etmi oluyoruz; Robert College Rektr Aye Hanm', Bebek Camii'nde "hoca" dnebiliyorum. Pek gzel, trbann takar, matematiini anlatr ve sonra yakn lokantalara; pek gzel, tayyibi islamda dudak boyamak, dk bel, ak gbek usuldendir. Bir tek trban yeterlidir; bylece camilerde, istatistik ve bahusus iktisat ve matematik dersleri de balam ola aktr. Bir gn bunun yaplacan biliyorum. Tek sorun, niversiteleri zgrletirmektir. Biz, Kenan Evren diktatoryasna kar kardmz "aydn belgesi" iinde, bir e gdm kurulu olarak yk' koruduk. Ama hibir ie yaramamtr ve sadece bir eyllist alet olarak kalmtr. Erdoan llo ca'dan ok umutluyduk, hibir ie yaramadn gryoruz. Artk yk, yok olmaldr.

Peki Hocam, konumamzn sonuna geldik, emdinli'yi saymazsak iki sorum kald, ksaca cevap verir misiniz, birincisi, Harold Pinter ile ilgili, Pinter Nobel alnca hepsi vndler, bata Yaln Doan, sonra siz sylediniz, yazdklarnn dnda eyler knca biraz sustular.
Ne demelerini bekliyordunuz, ben, belgelerle konuuyorum. Yaln Doan, "sklmyor". Orada kavga var, Strausz-Hupe, Pinter'i kovuyor, Pinter nce Nazl Ilcak'n zerine yryor. Amerikan Bykelisi Strausz-Hupe, "olur, demokrasilerde tartma olur" deyince, Harold, "not if you've got an electric fire hooked to your genitals", penisine elektrik kablosu balanmsa hangi tartmadan sz ediyorsunuz, diye kyor. Nazl, her zamanki nazhlndadr, Harold'a, "biz buralyz, sen gideceksin, yine bir oyun yazacaksn, para kazanacaksn" demeden de geri kalmyor. Harold ise hemen Nazl'nn zerine bir hamle yapp, "that is an insult and was meant an insult and I throw it back" yollu, baryor; hakaret ediyorsun, bilerek yapyorsun, hakaretini yzne frlatyorum, demektir.

327

"Sakall gazeteci kaytlarda, Yaln Doan byle, "a bearded journalist" olarak geiyor, zavall vnmeye kalkmasa hatrlamayacaktm. Sklmadan bunlar ve bulunanlarn hi birisini hatrlamadn yazyordu... Amerikan Bykelisi'nin, Arthur'un konumasndan sonra konuklardan konumalarn istiyor ki, Erdal nn dahi Yalm'dan drst ve cesur davranyor, Miller'e, "size katlmamak elimden gelmiyor" diyor; belki de Erdal nn Tarihi'nin en cesur sahifesidir. Sra Yaln Doan'a geliyor, yazarken utanyorum, kaytlarda, "he chose simply to rub his hands together" gemektedir, ellerini outurmu ve demek ki Aydn Doan'n kulu olmaya dnden raz imi, bunu da anladk, sadece hem Arthur'e ve hem de StrauszHupe'ye teekkr ediyor. Bu sakall gazeteciye ise her zaman tutkulu Pinter aryor, Arthur'e, "sen konuurken bana hep tasvip ettii iaretini gnderiyordu", demektedir. Umursamyorlar m? Umursuyorlar, ama, artk umursadklar biz deiliz. Kafkaesque bir metamorfozdan gemiler, hem cinslerini umursuyorlar, Kafka ise, hem yeni hemcinslerini ve hem de bunlarn, l umursama organlarn yitirmi yaratklar olduklarn anlatyor. Hava Alan'na doru yol alrken Harold, mutluluktan uuyordu, bu emeki ocuu emeki, Amerikan Bykelii'nden kovulan yazar olduu iin kendi kendisiyle iftihar ediyordu.

nemli mi?
Grkan Bey Dostum, bir ders veriyoruz, braklrsa , "yalan tarih" yazacaklar, nlyoruz. Strausz-Hupe nemlidir, yal profesr kampanya direktr idi, benim bilgilerime gre, izliyorduk, zal yerine yeni bir babakan aryordu. Seksenli yllardr, Mehmet Barlas'n evinde Bedrettin Dalan ile bulutuu haberlerini alyorduk, Bedrettin Bey hayattadr. Tarihe doru not dmek zorundayz. Asl nemlisi, Strausz-Hupe, basnda kadrolama peinde idi; Hasan Cemal, ilk baarsdr. Hasan Cemal'i, soldan soyup Amerikan izgisine yatran Strausz-Hupe oldu. Hasan, o zaman yakn Ufuk Gldemir'i salad ve Yasemin Congar, ise Gldemir'in ok yaknyd, ilk hasat bunlardr. Yirmi yllk bir tarihten sz ediyorum.

328

Devam?
Semih diz, kimin kefidir, bilemiyorum. Ancak Amerikanclk'ta Hasan Cemal'i, sraelcilik'te Yalm Eralp'i, Barzanicilik'te lnur Cevik'i geride brakyor. Ve Sedat Ergin'i kutluyorum, diz'e, Milliyet'in her sayfasn aan odur. Yazmakta olduumuz basn tarihinde yeri salamdr. Burada duruyorum ve tekrar tekrar kutluyorum.

Terim'i geiyor muyuz..

K. Aksu'nun damaddr. Futbol bilmez, bildii kadarn da anlatamaz; ayn ebekedendir ve hem "ak", hem "su" ve hem de terim'i var, ak-istler bol para veriyor. Aar ile ilikisi, emdinli'den "mdrm, sos.." diyen polis mdrnkini andryor. Dier yandan, futbolcularn ou tarikattandr, hem sabetayist hem fethullah, klp bakanlar tit'tendir, inaat ve tekstil ve turizm, demek istiyorum. Tit sektr mafya ile i iedir. Hepsi bu kadar.. Sabetayist-tarikat olmayann takma alnmas zordur. sim vermiyorum, yazdklarm kitaplardadr.

emdinli'ye Geliyoruz...
Susurluk nire emdinli nire? Aydn Doan matbuat, emdinli'de patlayan bombalardan hareketle, Jandarma Umum Komutanl'n pasifize etmeyi ve bir zamanlar genelkurmay bakan olmas iin davulzurna aldklar Yaar Paa'nn, imdi "millici" sayp, yolunu kesmeyi denediler. Yine yanldlar.

Neden?
Susurluk'ta cesetler ve dolaysyla ipular vard "beyin" ya da "merkez" aranyordu. Bulamadlar. Burada hem Jandarma Komutanl ve hem de Kara Kuvvetleri, banda, "biz varz" dediler. Dolaysyla , Tayyip Erdoan, bizim Murat Yetkin'i bir daha yanltt, "sonuna kadar" gidecekti, patinaj oldu.

Kim kimi yanltt..?

Murat benim arkadamdr.

329

Peki "biz varz" demek ne anlama geliyor?

Artk teoremlerimiz genel kabul gryor. a-Musul alnmazsa Diyar-bekir verilir, b- Hem Musul ve hem Diyarbekir blge adlardrlar, c-Musul'da Krdo-Jdaik devletsi organizmadan sonra, Diyarbekir, daha ok, iskeleye balanan halat kopmu mavnadr, hareket ediyor, kopuyor ve kayyor, d- Kara Ordusu ve Jandarma Umum Komutanl "izin vermeyiz" demektedir. emdinli ite budur.

Peki?
Kuvvet Komutanlar'nn bu refleksini anlamak isabetlidir. Ancak bu yolun baar salayacan sanmyorum. Hatta en ok baarl olduu halde hedeften o lde uzaklama ihtimali var; yeni teoremi byle formle ediyoruz. nk, artk lke btnlne ynelik "tehdit" yer deitirmi durumdadr, iddet'in merkezi Musul'a kaym haldedir. Gryoruz. Artk Diyarbekir'i avu iindeki sabun saymak zorundayz, sktrlrsa srar, uzaa dme ihtimali var. Anlyorum, amma, yol olarak grmyorum.

zm yok mu, Hocam?

Hayr, her zaman var, "Edirne'nin stirdat" nmzdedir. allmasn neriyorum.

Teekkr ederim, son szleriniz varsa..

Ne yazk ok, zetleyebilirim. Bir; arkadamdr, yine Murat'a dnebilirim. Tayyip Bey, bitmitir, "zm" grmeye almak, gazetecilik asndan ok tehlikeli grnyor. Bitirebilir. Burada gazetecilik veya tahlil gremiyorum, zaman ve kat israfna benziyor. Gazeteci mi? Cheney'in danman Libby yarg nndedir, "neo-con" imi, bu kadar m? Amerika'da yaynlanan Counter Punch Dergisi'ni tavsiye ediyorum, 3 Kasm 2005 saysnda, Profesr James Petras'n yazs var. Buradan reniyoruz, rving Lewis Libby bir Yahudi olup, "Wolfowitz, Elliot Abrams, Douglas Feith, Sagan, Cohen, Rubin, Pollack, Chertoff, Fleisher, Kristol, Marc Grossman, Shumsky", hepsi birlikteler, sionist Likud Partisinin zionism linked with the right wing Likud Party of Israel", Amerikan koludurlar 330

Bunlar bir parti'dirler; bunu okuyoruz. Gzel, demek gazetecilik de tkenmek zeredir. ki sorumuz, kyor, demek ki, Ik Tarikat'nn hlas Holding'i, zerinde ayrca durmamz gerekiyor ve imdi banda Albay Hilmi Ik'n damad Enver ren bulunuyor, kendisine danman olarak sionist Grossman' seiyor. Nokta. kincisi, Wolfowitz'in de, aron'un fazla sionist olduu iin ayrld Likud Partisi'nden olduunu reniyoruz. Bu da gzel, buraya gelince kimlerle konuuyordu, hangi evde toplanyorlard; gazetecilik sormay gerektirmektedir. Yoksa... kinci son-szme geliyorum. Ak da bilim de ayrntdadr, hep sylyorum. Rahmi Bey'i yakalamlar, biz tekne sefas yapyor, sanyorduk, Avustralya denizinde, teknesinde ar silah olduu iin Rahmi Ko'u gz altna almlar. Bunu, bununla birlikte, bir de kk ayrnty yakaladk, kaptan, "eski bir srael askeri" olup ad Yasef Catalan imi, ok ho, Ko, Katalanya'l, seferad bir Yahudi ile i tutuyormu, ayrnt mthi grnyor. Acaba mossad'tan m, acaba askeri bir sefer mi; yerim yok, sorular burada brakyorum. nc son-szm, bir rastlant zerinedir, tam brveden Atatrk resmi karlrken Mustafa Ko'un Londra'da mumya Atatrk' daha yakkl yaptn reniverdik. Kul matbuat bunu bir ko bayram haline getirdi, sevindik. Amma bayramlk fotorafta, yanlarnda, hala hazrol vaziyetinde brahim Frtna vard, ne aryor? Daha dne kadar Hava Kuvvetleri Komutan idi ve o srada, sk sk, uaa binip Tel Aviv'e srdn takip ediyorduk. imdi reniyoruz, Ko ile golf arkada imiler; ok ho, halkmzn ordusunun komutanlar oligarklarla devaml golf arkadal yapyormu, daha halk gerekeler bekliyorum. Bir de uak paras ile oteli kimin dediini, Kemal Tahir Trkesi ile, mthi merak ediyorum.

331

Son szmn sonuncusu udur; Geen Pazar, Hrriyet'te, fevziye mektepleri ile ilgili yeni bir kitabn reklam vard, tam sayfa idi, okudum, kestim ve bir de arkasna baktm. Tam sayfa Ahmet Altan ile karlatm, ne yapaym, itiraf ediyorum, edemedim, ilk cmleparagraf okuyuverdim. Aktaryorum, "hepimiz, iimizdeki o srrn elevermeyen esrarn peindeyiz." iyi oldu okudum, ok ok gldm, "esrar" szcnn "sr" szcnn oulu olduunu bilmeyen bir yazarla yz yze geliverdim. "... o srrn ele vermeyen srlarn peindeyiz", deme "bab- ali kapsndan geiyoruz" demekle zdetir. Bu da, Ahmet Altan, Erturul zkk'n byk kefidir. Tarihe not dyoruz.

332

YEDNC BLM

SEMTK DAMARLARIMIZ
ran devlet bakan Ahmedinecat'n nce slam Konferans rgt'nde ardndan da lkesinde yapt bir takm aklamalar ok tartma yaratt. kinci dnya savann sonularn tartmaya amaya davet etti Ahmedinecat ve dedi ki "kinci dnya savanda byle bir Yahudi soykrm olmamtr, bir an iin olduunu farz etsek bile, o zaman neden Filistinlileri topraklarndan ediyor, madem Yahudiler Avrupa'dan sklp atlmlar Avrupa devletleri toprak versin" dedi ve kzlca kyamet de koptu. Ahmedinecat'n bu deerlendirmesini nasl karlyorsunuz?
Efendim, ran Devlet Bakan Ahmedinecat'n Yahudilerle ilgili bir soykrm olmad iddiasna btnyle katlmam mmkn deil; ancak byle bir soykrmn olmadn ileri sren ok ciddi Yahudi yazarlar da var. Dolaysyla Ahmedinecat bu dnyada o kadar yalnz bir dnceyi ileri srmyor. unu syleyebiliyoruz, var ve abartlmtr. Hatta kutsandn biliyoruz. Hitler'in yaptklar, semitizm'i ve bu yolla da siyonizmi glendirdi; semitik ve siyonist politikalarn zerine bir al rtt. Semitizm ve siyonizm imdi "untouchable" haldedir.

Ne demek?
Bu szcn, Amerikan ngilizcesi'nde iki anlam var; untouchable, birisi, Hindistan'daki kutsal inektir, dokunulmuyor.

333

kincisi, otuzlu yllar Amerika'snda mafya babas'dr ve yine dokunulannyor. Siyonistler, yaparlar ve birisi iaret ederse, "vay, seni gidi seni, anti-semit" yaygaralar balyor. Gizleniyor.

Kimden?

Hitler ncesinde daha zgrdk. Yahudi'ye "yahudi" denebiliyordu, imdi denmiyor. Sis perdesi var. Yah.... derseniz, biber bombas fkrtyorlar...

Hocam ama bu biberler sizi pek etkilemiyor anlalan.. Yendik. Bunu da kazandk.
Ama izin verirseniz, Ahmedinecat ile balayan sorunuza devam etmek istiyorum, bunun, bir de bizimle ilgili bir taraf var; ikinci dnya sava srasnda ve hemen ncesinde Almanya'da Hitler'in anslye olmasndan itibaren Yahudilere kar toplama, kamplara gnderme, politikas vard. Aleltlak yahudilere uygulanyordu, jenosit tarifi buradan kyor, bu tarife gre, bizim Ermeniler'e ve Krtler'e yaptmz jenosit deildir. nk "iyi ermenikt ermeni" veya "iyi krt-kt kurt" ayrm yapyoruz. Demek ki bir tek Krt veya Ermeni'yi ayryorsak, ok ayrdk, jeneosit yoktur. Hitler dneminde byle bir ayrm olmad. Gerekletirilenlere bakarak Almanya'nn btnyle ve her zaman antisemitik ve antisiyonist olduunu dnmek ok yanl olur. ok yanltr ve bu nedenle de tarihimizi yanl okuyoruz. nk yirminci yz yln banda Almanya, semitizmin ve siyonizmin bayran elinde tutuyordu. Kayzer Wilhem, sadece stanbul'a gelmedi, Kuds'e de gitti. Hem Sultan Hamid ve hem Jn Trkler, Kayzer'i stratejik mttefik ve kurtarc sayyordu. Bunun anlam, hem Hamid ve hem de Jn Trk dnemlerinde, Trkiye, siyonizme meylediyordu..

Abdlhamit derken nasl formle ediyorsunuz bunu? Kitaplarnzda Abdlhamit'in siyonizme ou zaman kar geldiini yazyorsunuz.
Hayr tam tersi. Yarn dergisiyle yaptmz mlakatta "btn islami dnce Abdlhamit'i anti-semitik gsterir" dedim. Hi alakas yok. Filistin'de Yahudilerin yerleme tarihi Abdlhamit'in dnemidir.

334

sraelin kurucular, Osmanl topra Filistine, en ok Hamid ve Jn Trk iktidarlarnda yerletiler. Kesin rakam yok, 1882-1903 dneminde, 20 binle 30 bin aras Yahudi Osmanl topra Filistin'e g etmi...1904-1914'de 40 bin, asl kurucular bunlardr.

Ben Gurion kimdir?

srail'in kuruluunu ilan eden ilk babakandr. Kimin zamannda Filistin'e gitmitir? Rusya topraklarndan ve Abdlhamit zamanndadr. Jabotinsky de nemli bir siyonisttir, bu da Abdlhamit zamannda Rusya'dan kalkp oraya gitmitir. Jabotinsky'i yeni kitaplarmda bulacaklar, Sion Katr Birlii'ni kurmu ve Gelibolu'da Trkler'e kar savatrmtr. Grkan Dostum, bu Hitler'in hediyesidir, bakn benden baka kimse yazamaz, Osmanl topra Filistin Yahudileri'nden, itibari olarak Msr'da kurulan bir "Sion Katr Birlii", Gelibolu'da, milli kahramanlarmzn karsnda cephe tuttular, bunu yazamazsnz. Yazarsanz, "anti-semitik" olursunuz. Korktuklar iin olabilir, kahramanlarmz, ne kadar kahraman olurlarsa olsunlar, korkarlar. Syleyemiyorlar. Drst tarih yazma zgrlmz kalmad. Yamuk tarih yazanlar, brani aslllardr. Demek ki, srail'in kuruluunun temelleri Sultan Abdlhamit zamannda atlmtr. Sultan Abdlhamit bunu istiyor muydu? Hayr, sanmyorum. Benim demin sylediim noktalarla ilgilidir. Alman ittifak kesinlikle o kapy amtr. imdi Amerikan ittifak, Barzani ittifak da ayndr. Sultan Hamid-Jn Trk dneminde Osmanl Filistin'inine yerletiler. Recep Tayyip-Hilmi zkk dneminde, imdilerde, taksit taksit, Anadolu'ya yerleiyorlar. Taksit taksit alyorlar.

Orgeneral Hilmi zkk neden...?

Tarih yazyoruz, tarih byle yazlacaktr. lke btnln, vatan topraklarn tehdit eden bir durum varsa, grevli genel kurmay bakann ihmal edemeyiz. hmal edersek saygszlk etmi oluruz, yapmayz. 335

Aslnda sadece"Hilmi zkk Dnemi" dememiz daha doru olurdu, demiyoruz. Ve buradan devam ediyoruz, o tarihte, anti-siyonist politika izleyen ngiltere'nin, sraeloullarna, "home" olarak, yurt olarak, teklif ettii yer Uganda'dr. Demek ki oraya dardan geldiler bu dorudur. srail devletini kuranlar Filistin'de domadlar, Filistinli deildiler, o topraklarn ocuklar deildiler. Hem Sultan Abdlhamit'in uzun hkmdarl dneminde, hem ttihat-Terakki dneminde, hem de ondan sonraki hemen izleyen dnemde gittiler, kurdular. Dolaysyla srail; devletini dardan gelenler Osmanl topraklarnda kurdular. Ahmedinecat bunu kastediyorsa, bu dorudur.

Peki " Avrupa'dan sklp geldiklerine gre Avrupa devletleri topraklarndan versin" teorisine nasl bakyorsunuz?
Ben bunu sylemiyorum, ama Ahmedinecat bunu sylyorsa o ayn zamanda benim fikrimdir. imdi yazyorum, "gizli tarih" yazarken de bunu yazyorum, 1947'de Truman Doktrini oldu. Amerika Trkiye'ye geldi. Bu, bu demektir.

Marshall Yardm!
Evet Marshall Yardm, ilk okullar, st tozunu rendiler, Amerikan tarmclarnn satamadklar cheddar peynirini tattlar. Daha nce Missuri Donanmas gelmiti, nasl geldii, Tezler'de var, Truman Doktrini izledi ve Trkiye, Amerikan himayesine girdi, bir tr manda olduk. 1947 ylndadr. 1948 ylnda ise Truman, ngiltere'nin muhalefetine ramen, srael Devleti'ni ilan etti. Trkiye'yi himaye etti ve srael'de devlet kurdu. Trkiye'ye yardm ve srael'e devlet; bunlarn ikisi bir karakol oluyorlar. Bugn ayn yerdeyiz. srael'i yaatmak, Amerika'y yerletirmek iin, "Byk Orta Dou" ortaya kyor. Truman Doktrini-Marshall Plan'mn devamdr. "Recep Tayyip-Hilmi zkk Dnemi" demek zorundayz. Ahmedinecat, szckleri ve cmleleri kendisine aittir, bunu gryorsa, sadece "bravo" diyebiliriz.

336

Artk, blgemizi zgrletirmek, Amerika'y atmak demektir. Bu, srael'i karmakla mmkndr. Cest simple. Barzani eklemlenmektedir.

Ahmedinecat'n bu klar Amerika'nn ran'a olas saldr konusunda elini glendirmiyor mu? Gereke vermiyor mu daha dorusu?
Bunlar yreksizlerin ve ibirlikilerin itiraz olarak gryorum. Eer, "seni yiyeceim" diyorsa, gerekesi vardr ve hi de nemli olmadn grdk. imdi ortaya kt, Irak'taki btn gerekeler yanlt; ne oldu, "affedersiniz" mi dediler, igal btn acmaszlyla gidiyor. Ahmedinecat bunu sylese de sylemese de yapacaksa yapar, yapmayacaksa yapmaz. Yaparsa da sonucuna katlanr. Yorgun Irak'ta dahi katlanmaktadr. Mnih'i de gereke vermemek iin verdiler. Bana gre Trkiye Genel Kurmay Bakan Ahmedinecat'n szlerini not etmelidir, Giysisini beenmiyoruz, sakaln beenmiyoruz, kmsyoruz ama Amerika'ya eit dzeyde hitap edebiliyor, "al adamlarn buradan, git diyebiliyor" diyor. Ama Trkiye Genel Kurmay Bakan, "pemergelerle savaamayz, pemergelerle savamak Amerika ile savamaktr" diyebilmektedir. Amerika ile savamak gnah m? Byle diyorsak, seksen yllk discours'umuzu, Araplar ve ranileri kmseyen dilimizi, tartmaya amak zorundayz. Dnyann amar olan olduk. vnmeyi hi brakmyoruz. Bakn, Grkan Dostum, bir avu baas'l, bir avu snni, Bush'un tahtn sallyor, kravatsz, trasz, ok zaman taraksz, Ahmedinecat, "adamlarn da al git" aryor, bizim Kara Kuvvetleri komutanmz, Amerika'daki muadillerinden madalya alyor. Ne yapt, nasl hak etti, bu nedir, neden alyor, neden reddetmiyor, eitler arasnda madalya oluyor mu? Bir de srekli vnyoruz. Neyimiz var, Tarkan m, Yaar Kemal mi? Tarkan'da onlardan, Paris sokaklarnda tmen tmen var. Pigalle'e yakn geziyorlar. Yaar Kemal'i de artk turu markas sanyorlar... 337

Neye yarayacak? Yarn emekli olacak, ku umaz kervan gemez ve ok iyi korunan bir askeri lojmanda oturacak, ne yapacak bu madalyay, belki torunlar gelirse, pek geleceini de sanmyorum, ocuk o kadar koruma barajn aarken sklr, gelirse, belki bu madalyalarla oynar. yi olmas lazm, renkli olmas lazm; mmknse pilli olmaldr, Grkan Dostum, imdi sorma sras bendedir. Bu Amerikallar henz pilli madalya kefetmediler mi? Sonra bana niye vermiyorlar, imdi reniyoruz, yazmak gnah m, Nixon'un ayan kaydran gazeteci Yahudi kt, "watergate" skandaln patlatmt, Clinton'u rezil eden de Yahudi idi, ilerde yazabilirim, Kennedy'i dren parma karabiliriz, Nixon paralize olmutu, Nixon'un Yahudileri hi sevmedii kaytldr, Kissinger ile denge tuttuunu anlyoruz, Kissinger sadece dileri bakan deil, de facto bakan idi ve yahudi'dir, ite bu zamanda biz Kbrs' aldk, ben gazi oldum, bana neden vermiyorlar? Yaar Paa gazi deil ki... Amerikallar hala pilli madalya icat etmediler ve hala bana bir madalya vermediler.... Askerin kafasnn kark olduunu dndm bir konu da "kimlik tartmalar" Trkiyelilik mi, yoksa Trklk m? 1926'nn en kritik tartmalarndan bir tanesiydi bu. zellikle baz Krt gruplar Mustafa Kemal'in 1920'de yapt konumalara atfen "bu parlamentoyu biz Trk ve Krt kardelerim beraber kuruyoruz" eklindeki aklamalarn ne sryorlar ancak gz ard ettikleri bir ey var, 1930'larda, Mustafa Kemal'in Trk milletine gnderme yapt ok sayda aklamas, deerlendirmesi var. Bir defa artk bu noktaya geldik. Trkiye Cumhuriyeti kyor. kt zaman da daha soran ve tartan olmak zorundayz ve dolaysyla, Mustafa Kemal Paa Hazretleri'nin her szn bir hadis kabul edemeyiz. Senin de sylediin gibi Mustafa Kemal Paa Hazretlerinin birbirini naks eden pek ok sz vardr. Kurtulu savann ilk belgelerinde bu savan hilafetin ve saltanatn esaretten kurtulmas iin yapldna dair yzlerce hitabe bulabiliyoruz.

338

Ayn Mustafa Kemal Paa Hazretleri, saltanat ve hilafeti, ykmtr. Demek ki, Nutuktan her nabza erbet bulabiliyoruz. mam ve hatip Tayyip Hey de o nutuktan kendine uygun szler buluyor. Ahkam kesiyor, demek istiyoruz.

Peki bu kimlik tartmas iin ne diyeceksiniz?

Efendim, bu Sleyman Bey'in siyasi lgatimize soktuu cmle ile "abesle itigaldir" Bunlar zlmtr. Kuyuya atlm ta mesabesinde dahi grnmyor..

Nasl zlmtr?
Efendim. Bunu zel sohbetlerimizde size de syledim. Ben Fransa'ya srgne gittiimde Babakan Eduard Baladour'du. Paris'te Franszlar'la sohbetlerimizde, Baladour iin "Ermeni" derdik. Anlamazlard, "hayr, Trk" derlerdi. Bu ara not ediyoruz, Frenkler, On Drdnc yzyldan beri bize "Trk" dediler, biz bize "Trk" demeyi, yirminci yzyln banda rendik. Ne tesadf, kendimize "Trk" demeyi, bize, Leon Cahun ve Herman Vambery adl iki Yahudi rettiler. Bir Fransz'a gre, Bir Osmanl, bir Trk'tr ve Baladour da Trk'tr. Ayrca Ermeni'dir. Buras "Krdiye" olsa biz hepimiz "Krt" oluruz. recep rdogan m, kzn altnda buza aryor. Biz Washington'da iken, Temren, Devrim'i Du Pont Plaza'ya gtrrd, bebekti, Amerikallar yaklard, ok yaknda anlatt iin, hatrladm, sorduklarnda, "we are turkish" dediinde hemen soruyorlard, "what Trk, Irish Trk, Italian Trk", nasl Trk, ayri trk, italyan trk? Demek ki, nce devletin adyla syleniyor, Fransz, Amerikan ve Trk; arkasndan da baskl, brtan, kurt, trk, ermeni... Deveciyan Fransz'dr, ama " Ermeni asll Fransz". arkc Haled ok iyi bir ocuktu, Franszlara'a ok kzard, darda bana "Fransz diyorsunuz, vnyorsunuz ierde, Cezayirli..." Bunun iin daha ar szler var. ok terbiyeli Zidan, Zeyneldin, Fransz'dr. Demek ki recep rdogan, Krtleri gdklamaktadr. ok zayflam hissediyor kendisini, sinirleri de bozuk. Tabann yitirmi, Krtleri gdklamak istiyor ve daha daha daha mslman olmaya alyor. Topra kaym..

339

Grkan Dostum, imdi eri oturup, doru konumann zamandr: Son yirmi otuz ylda gelien mcadelede slamclarn hibir katks yoktur, Krtlerin de katks olmamtr. ok ak. Ne sylyorlar. Bu lkede "Krt vardr" diye bir Krt m hapse girdi? smail Beiki girdi, Yaln Kk girdi, Behice Boran girdi. Trkiye i Partisi'nin Drdnc Byk Kongresi'nde, 1970 ylnn sonudur, ben oradaydm, "Trkiye'de Krt Halk vardr" karar kt. On be yla mahkum oldu, Parti, kapatld. Krt idiyseler, neredeydiler. Korkaklar!!! (Baryor) imdi Amerika onlardan, Hasan Cemal yanlarnda, Avrupa Birlii yanlarnda, Semih diz nlerinde, alt-st oynuyorlar. Hepsini biliyorum, bir tanesi bunlarn Krt trks sylemediler, Bilgesu syledi. Mardin'de Krte trk syledii iin gzaltna alnmtr. Basn zgrl imi, u imi, bu imi, calan ile mlakat yaptm, Toplumsal Kurtulu'ta yaynlayacaz, Krt "yiitler" ile teker teker konutum, yaz ileri mdr bir Krt olsun, dedim, duyan kat, duyan kat ve hele birisi var, "olur olur, imdi bir paket sigara alaym,geliiim, hemencik evrak doldururum" dedi, ad Mustafa'dr, avukattr, soyadn vermiyorum, sonra Berlin'den kt. Berlin'e sigara aramaya gitmi... O zaman smail Beiki'nin arkasnda idiler ve imdi Soli zel'i aryorlar. Bunlar m kimlik peindeler. Kimlik iin nce yrek gerekmektedir. calan mlakatnn yaynland Toplumsal Kurtulu'un yaz ileri mdr de Trk'tr. Bu ders Krtler'e yeter; bir de bizim trmz Trkler var. Bunlar, ellerim kelepeli gtrldm dgm'lerde de syledim. "Deerli Yarg, Turgut Beyefendi, Krtler, benim gibi Trkler olduu iin bu topraklarda birlikte yaayacaklar" diyordum. Be ta oynamyoruz. Ne yaptmz biliyoruz. Hele recep rdoan'a gelince, ondan da emin deilim, ama biliyorsa, sadece "mmet meselesi" biliyordur, sanmyorum, "millet meselesi" hi bilmemektedir. Azn kapamas yerindedir.. Grkan Dostumuz, u Trkiye'nin haline bakn, iki yzl, alt bombo bir memleket, olduk. Sol parti kuruyoruz, iinde solcu yok. Sol parti kuracaklar, krk yldr, bu lkede sol dernekler var, konferanslar var, partiler var, hi birinde yoklar, imdi sol parti kuracaklarm, glyoruz.

340

Bunlarn solla ne ilgileri var, hi karakol grdler mi, hi hcre tandlar m, hi hapis yattlar m; peki nasl solcu olurlar? Sonra kuruyorlar, neden Elif afak yok, Elif afaksz sol parti nasl olur, hem Ermeni uzman, hem roman yazyor, banda trban yok, bileziinde "Allah" var, stelik izmirli, stelik Aydn Doan'a gelin oldu, Eyp'lerinin birisiyle evlendirdik, sabrldr, yaknda ayrlrlar, ilingir misali bir kz, her kapy ayor, Derya Sazak'm kapsn da amtr, Amerika'da hoca, Aydn Doan'da gelin, bunsuz sol mu olur, btn konferanslarda var, ad stelik "Elif, New York'ta ok "Elif var, soyad "afak", neden "Tan" deil, bu memlekette ok ykselir... Bence, Ahmet Trk Dostumuz yol at, Parti'sine bir hanm "e-bakan" buldu, Aydn Doangillerden Eyp izin verirse, bu sol Parti'ye "e" olarak ben Elifi neriyorum. stelik de afak'tr. Grkan Dostum, Zekeriya Temizel, Maliye eski bakan, ama asl meslei maliye mfettii, Abant'taki katlar tetkik etmi, sol parti toplants yapyorlarm, ama, maliye mfettii, mfetti misali bakm, bir yerde "ab tarafndan finanse ediliyor" notunu grnce... unlara bakn, sol parti deyup Abant'ta eleniyorlar ve paray Brksel'den alyorlar... Bana gre Zekeriya Dostumuz, bu nedenle ekilmitir. Derya Sazak, neden ekildi bilemiyorum; yerlerine Elif Kz almak isabetlidir. Sol parti kuracaklar solcu deil. Krt meselesinde konuanlar, bu ite hi olmamlar. Ermeni Konferanslar'dan birisini Trk dileri, "para ile konferans veriyor" yollu deifre etti. lerinde Ermenilii bileni yoktur, imdiye kadar Ermeni sorunu zerinde kalem oynatan yoktur, byle bir mesele olduunu da bilmiyorlard. Mehmet Ali Aybar, bel kemikleri yok, derdi. Dipleri de yoktur. O kadar yle ki Allah'l bilezikli Elifi bile ihmal ediyorlar... Parti mi, konferans m, imza m, artk bunlar travesti mesleidir. Kapuda, portmantoda "vesti" var, dizi dizi, "giysi" demektir, giyiyorlar, kyorlar. Asl, transvesti'dirler... Ciddiyet planna geecek olursak, odt'de bizim komi Satlm kadar kendilerini bilmiyorlar, renciler, "satlm rektr, satlm rektr..." diye barrken, "yapamam yapamam" yollu kvranyordu, bu drstlg hep hatrlyorum ve hep anlatyorum, "Satlm" olup, ok mu zor Satlm olmalar, "yapamam" demiyorlar... Tayin edilmiler. 341

DSK'in genel bakan Sleyman elebi Babakanla polemie giren ve hakknda soruturma alan Mustafa Ko iin gerekirse Ankara'ya yrrz dedi. Bugne kadar yrnecek hibir ey yok muydu?
Hayr efendim, oligarinin sendikasdr. Bugn devlet ya da ayn anlamda oligari istese bir tek yetkili sendikas kalmaz, bitirdiler Disk'i. Bunlar Disk'in cenazesiyle idare ediyorlar. Onlar oligarinin ve devletin merhametindedirler, o olmazsa maalarn bile alamazlar. Dereyi grmeden paay svadlar. Tsiad'a yaranma imkann kardlar. Fndk Zapsu'nun "yumuattn" rendik. Hem Ankara basavcs, hem de disk havada kaldlar...

Yeni Harman'daki bir syleimizde "nemli olan Kandil Da'ndaki silah susturmak deil ynn evirmektir. Trkiye Apo'yu bir ekilde kullanmaldr" demitiniz. Ardndan Ertu-rul zkk de yazd, MT' ten bir st dzey yetkilinin gidip Abdullah calan'la grt ve bu grmede Abdullah ca-an'n 1999'daki savunmasnda da syledii "demokratik cumhuriyetin ne demek olduunu Apo'dan sorduunu biliyoruz. Bunun zerine o gne kadar Apo'nun avukatlarna giri izni verilmezken izin verilmeye balanm. Abdullah calan nasl kullanlabilir?
urada ve u zamanda yeni kitaplarm iin alrken kartlarma bakyorum, Lazarev'den yllar nce kartm olduum bir kart var; po suestvu, turyetskoe pravitel'stvo vo vremya

Trkiye Krtleri arasnda Trkiye'nin gerek mttefiki bir tek krt lider yoktu, demektedir ve ok dorudur. Bugn de yoktur. Parlamento'da ise hi yoktur; sorunuzun cevabna byle balamamz isabetlidir.

pervoy mirovoy voin sredu vojdey turetskih kurdov ne imelo ni odnogo deystvitel'no vernogo soyuznika", harika! Lazarev, Sovyetler Birlii'nden en ciddi krdolog idi, "Kurdiy Vopros" adl almas zellikle deerlidir. Birinci Dnya Sava srasnda, 1915 diyebiliriz,

342

Bu yldan, 1915, doksan yl gemi, hala ayn yerdeyiz. Atn vuran kovboylar diyarndayz. Birinci nokta, budur. Trkiye i Partisi ve sonra ben, bunu, tersine evirmeye alyoruz. kinci nokta biraz iimiz yanarak, Yaar Paa hazretleri Amerika'ya niye gitti? Bununla ilgili ok byk speklasyonlar var.

Nedir o speklasyonlar?
Trk devleti son 3-4 ay iinde yeni bir doktrine ulat, vahim bir doktrine ulat; bu speklasyon deil vak'a'dr. Trk Devleti, Barzani liderliinde bamsz bir Krt Devleti kurulmasn, byk gnl rahatl ile, kabul etmitir. Washington, bunu ok istiyordu ve son -drt ay iinde istediini alm ve ok rahatlam grnyor. Bunun ok byk iaretleri var, saymayacam. Anayasa Mahkemesi yeliine seilen diplomat Osman Korutrk'n siyas mlakat, son derece safiyane, bir dua idi ve bunu da aa vuruyordu. Amma, 21 Mart tarihli Milliyet'te Sami Kohen, Rice'n, Trk-ABD ilikilerini "son derece nemli stratejik ortaklk" olarak tarif ettiini yazd. "Stratejik Ortaklk" sz muz trdr, lezzeti aza gre deiiyor, "iliki" oluyor, "mnasebet" saylyor ve imdi birden bire hem "ortaklk" oldu ve hem de otuz nc dereceye kt ki, st yoktur. nk, Ankara, Krdo-Jdaik Devleti, kabul etti. lmn kabul eden bir hastaya benziyor. Kumasn kucaklayan yal Krt kadn hatrlatyor. Artk srael daha salam ellerdedir. Burada speklasyon grmyorum, Yaar Paa'nn Washington ziyareti, madalya, Washington'da Likut'un karargah Enterprise Institu-te'de kapal grmesi, talihsizdir, i politika ile ilgili deildir, burada speklasyon yok. Washington, bu yeni karardan emin olmak istiyor. nk Yaar Paa Hazretleri, bir sre nce, "Hkmet'in Irak politikas yok" demiti, bu ne demektir, bu aratrlyor. Hilmi Paa Hazretleri oktan kabul etmiti..

343

Barzani'yi mi hocam?
Tabi,tabi.

Peki Barzani gerekten toprak istemez mi?

O noktaya geleceiz. Hilmi Paa Hazretleri ok yakn bir tarihte "eskiden pemergeydi imdi devlet bakandr" dedi. Hilmi Paa Hazretleri Barzani'yi oktan devlet bakan olarak kabul etti. Bunu anlyoruz. Hal bu olunca, tam bu srada, rvet veriyorlar Yaar Paa'ya...

Madalyay m kastediyorsunuz?
Evet ama Yaar Paa bu lkenin deerli bir komutandr, bu madalyay nezaketen kabul ettiini dnebiliriz. Bunlara aldracan sanmyorum. Kald ki, Yaar Paa Hazretleri ile ilgili olarak, internette bir yaz okudum, yakn zamanlarda, akrabalarnn soyadlar arasnda bir de "yan" var, Anne'min annesinin soyad "sabuni", Tekilat- Mahsusa'dan babasnnki ise "yan" idi, chp ve belediye bakan olan Day'm da Orhan Yan idi. Demek ailesi bizim oralara kadar gidiyor, bunlara aldracan sanmyorum. Hilmi Paa Hazretlerinin "eskiden pemergeydi imdi bakan" demesine gelince, kendi tarihimizle ve kendi doktrinimizle tezaddr. Hilmi Paa Hazretleri'nin tarihimizi ve doktrini geersiz yaptn tespit etmemiz yerindedir. lkeyi, doktrinsiz brakyorlar..

Neden ve Nasl?
ok eskiden beri, bizim doktrinimiz uydu; Mustafa Barzani ve Mesut Barzani'nin pemerge ba olmasnda bir saknca yok, amma velakin bakan olurlarsa bir siyasi organizma olursa o zaman blnrz. Btn doktrin budur. imdiye kadar Suriye, ran, Trkiye devlet yneticileri hep bu doktrini sahiplendiler. Bir ok mahide gre, 1937 Sadabat Pakt da buna dayanyordu. Hilmi Paa Hazretleri, bu nazariyeden inhiraf etmitir. Gryorsunuz, aslnda Erdoan' nemsemiyorum. ok daha nceden bunun iin o koltua oturtulduunu not etmitim. nemli olan Erkan- Harbiye Reisi olarak Hilmi Paa Hazretleri'nin doktrin deitirmesidir. Peki Yaar Paa Hazretleri; ite mesele budur.

344

Ne demek hocam?
yle: pe bizim pekirdeki szcktr, "piaver" szcnde de var, biz "pekir" diyoruz,, "pe", Krmanci ve Farisi, "n" demektir, "merge, Krmanci, "len" ve ikisi birden, lmek zere ne kan, anlamndadr. "Pekir" de n tutan, anlamna geliyor ve Barzani'nin, lmek iin ne kanlarn ba olmasnda saknca yoktu. imdi Hilmi Paa Hazretleri, tersini sylyor, "bakan" olmasnda mahzur yoktur, demektedir. Bunu sylemek Hilmi Paa Hazretleri'ne nasip olmutur. T. Erdoan'n bunu anladn sanmyorum. A. Gl, "daha iyidir", demektedir. ye Pakst, haddini aarak, teyit etmektedir. Bu ise, en kibar szckle tarihi bilmemektedir. Yazk, hariciye meslei tarihi bilmeyenlerin eline kalmtr, kurmay okullarnda krsler ise, nceleri, Aydnlar Oca'nn ve imdi de bilgisiz "uluslararas ilikiler" profesr kzlarn tekelindedir. Grkan Dostum, u kitabn yazar, E.J. Edmonds, iinde komisyonun fotoraf da var, Musul Komisyonu'nda vard, bakn, "Kurds, Turks and Arabs" kitabnda Sevre'in 64 nc maddesini yazyor. Daha nceki maddede, Krtler'e otonomi vaadi ile, Krtler'in, Trkiye Krdleri'nin, bu bamszl devlet lehine reddedebileceini not ediyor. Oldular, Sevr'e gre otonomiyi red ile bamsz devlet oldular, Edmonds yazyor ve 64 nc madde yle devam ediyor: "If and when such renunciation takes place, no objection will be raised by

the principal Allied Powers to the voluntary adhesion to such an independent Kurdish State of the Kurds inhabiting that part of Kurdistan which has hitherto been included in the Mosul Wilayet." te Sevr'in 64 nc maddesi budur.

Okuyucularmz iin aar msnz? Bakn, Grkan Dostum, "Kuzey Irak" yok, ve benim srarla iaret ettiim zre, "The Mosul Wilayat" var. kincisi, bir "Kurd...tan" tarif ediyor, kusura bakmayn, hi yasa deimedi, bir varm bir yokmu, ben her syleyiimde be yl hapis alyordum. Bu nedenle bu szc, "Kurd...tan" artk syleyemiyorum. Devam edebilir miyim, 345

Buyrun Hocam..
Peki "utanmaz" diyebilir miyim? imdi drink mi hrant m bir ocuk buldular, pamuklar vard, Radikal, "dnce zgrl nerede" deyu sekiz stun baryor. Nerde idiniz, bir gn mahkemede, dgm'de, iddianame okunduunda, sevindim, ocuklar misali ellerimi rptm, "bakn bakn, deerli yarg, krd...tan smrge deildir, demiim, bakn bakn..", neredeyse sevinten zplyordum, "smrge deildir" diyordum ve iddianamede var, be yl istiyorlar, ters bir cmlecik monte ettiklerini sanyordum, bu kez etmemiler. Sonra aklm bama geldi," Deerli Yarg, aptalm ama o kadar da aptal deilim, Beiki, 'smrgedir'

diyor, be yl veriyorsunuz, ben 'deildir" diyorum, imdi bana da be yl vereceksiniz, biliyorum, aptalm aptal olmasna ama o kadar deil"; ve hemen verdiler. Peki bu drink-

pamuk zgrlkleri, o zaman nerede idiler, mahkumiyetlerimi gazeteler yazdlar, imdi "sayn" diyene hkm kesiyorlar. Bir kez bana da be yl kesiyorlard, "sayn Trke katildir-sayn Ecevit hrszdr" tekerlemesinden dolay "sayn" szcnden tiksindiimi, hi kullanmadm syledim de, inandlar. Bir be yl eksik verdiler. Bunlarn, drink ve pamuk hi aklndan kmyor. Bunlara avucumun iinde ne var deseniz, "pamuk" diyorlar, pamuk pamuk akllarna geliyor. Peki, Grkan Dostum, imdi "utanmaz" diyebilir miyim?

Kime?
Kendime. Bunlarn bir ksmyla bir zamanlar beraber olduum iin kendimden utanyorum. Devam ediyorum. Edmonds, Musul Komisyonu'nda almt ve hem bir btn Kurd...stan'dan sz ediyor ve hem de Sevr'in bir birleik kap formle ettiini hatrlatyor; bir parada devlet olursa, dier paralar ile birleir. As simple as this; diplomasi okumular, "inallah ve maallah" ile idare ediyorlar. Burada asl sorunuza dnyoruz. te Abdullah calan meselesi burada ortaya kmaktadr. te 4 Temmuz 2004-uval Giydirme, tam bu srada tekrar hatrlanmaktadr.

346

Sezarn hakkn Sezara ve zkkn hakkn Erturula vermemiz yerindedir. Erturul zkk, Hrriyette, ok mhim bir i yapt

Ne yapt?
Musul'da bizim zel kuvvetler'in, Amerika'ya kendisini bildirerek i yaptn rendik. Senin elin benim cebimde, byle oynanm, sonra Amerikal Albay, ddk alm, "oyun bitti", bata zel kuvvetler'den Aydn Binba olmak zere, Musul'daki zel kuvvetleri, kelepeledi ve balarna uval geirdi. Hrriyet, btn tanklaryla bunu ortaya kard, teekkr borluyuz. Trk yksek komutanlar, Amerika'nn, Musul'dan, zel kuvvetleri kartmasn kabul etti. Bakn, akp demiyorum, bana gre bir kymet-i harbiyeleri yoktur.

imdi calan meselesine gelebilir miyiz?

Evet. Aslnda, buna "calan Meselesi" demek doru deildir. Bana Bekaa'ya neden gittin, diyenler oluyor. Ne yapacaktm, gaflet varsa, ben de mi katlacaktm, izin mi alacaktm? Biz bunlar, Bekaa'da, calan ile konutuk. Be ta oynamyoruz. Mesele udur. Bir, Musul'u verirlerse Diyarbekir'i tutmak mmkn deildir. ki, i Kandil'de silahlan susturmak deil, ynn deitirmektir. calan Meselesi, ite buradadr ve bu Ankara'nn kabul ettii Krdo-Jdaik Devlet'e kar doktrindir. imdi taraftar kazandn gryoruz.

Bir ara soru, bunun iin mi Aydn binbay kelepelediler..

Grkan Bey dostum bilir misin, kelepede bilein ne olur? Ben yapmazdm benim yazgdalarm "gardiyan bileim koptu u kelepeyi a", derlerdi, aslnda jandarma takard. Demek Binba Aydn'n kelepesini bilerek skmlar. Biz biliriz, yaadk bunu, bilerek skanlar oluyordu. Kemiklerin gider. Gen ocuklar "avu gardiyan unu a" derlerdi. Aydn Binba da dememi, var gazetede resmi, "gsteriyorum kelepemi, neler yaptlar bana" diyor. 347

Bu devlet bizi de ok kelepeledi. Biz de Aydn Binba misali "u kelepemi gevetin" demedik. Onurumuz vard. Bilek kemiimize dayandlar.. Beni kelepeleyenlerin hep Amerika olduuna inandm. Beni kelepeleyenler, Aydn Binba'y kelepeleyenlerdir. Bize hep Amerikan mal kelepe taktlar, tk tk, sklabiliyorlar. Onun iin biz Yeni Harmanda tarih yazyoruz. Demek ki Hilmi Paa hazretlerinin zamannda Musul'daki zel kuvvetler balarna uval geirilerek kovuldular. Niye ben zel Kuvvetlerden bahsediyorum, ne demektir zel Kuvvetler? zel Kuvvetler sadece TC snrlar iinde solcu ve Krtleri mi avlayacaklar? zel Kuvvetler orada olmak durumundadr. Bunun iin kuruldular. Bakn, u resmi gryor musunuz..

Tugeneral Kenan oygun.

Kenan oygun, Kbrs'taki zel Kuvvetler Komutan, bir gn lm ilan kt, ama hi haber yok, kendi kendime, "aaa... Hrriyet'teki mitiler uyuyorlar" dedim, zavalllar, Kenan Paa'y bile bilmiyorlar. Her halde Nur Batur'a kzmlardr, hemen birinci sayfa haberler balad. "Efsane" dediler, bir de ben yazsam, pek ok solcuyu hapse att, daha fazlasn yapt, despot idi ve bu yzden 1974 ylndan sonra Kbrs'a gidemedi. Ama zel kuvvetler komutan idi. Gzel, Fatin Rt Zorlu'yu astk, ama, Kbrs'ta zel kuvvetleri kurandr. Kbrs'ta vard. 1922 ylnda, Musul'da da zdemir kod adl zel kuvvet vard. Kurmay mekteplerinde okutulmad anlalyor, ben yazarm.

Kime?
Yeni kuaklara yazyorum. Bir yanl anlama var, bana szl olarak da soruyorlar, hayr, btn bunlar, Hilmi Paa Hazretleri'ne, Yaar Paa Hazretleri'ne yazmyorum, sylemiyorum. 348

Biz unu sylyoruz; u anda yaplacak i, orada, Amerikal himayesinde, Amerikan mandasnda, Krdo-judaik devletin kurulmasn zorlatrmaktr. Ben, anti-Amerikan mcadelenin merkezinin Musul olduunu ilan ediyorsam, bunu, Trkiye soluna sylyorum, Hilmi Paa Hazretleri'ne hitap etmiyorum.

Hocam hangi sol?

Olmayan sola hitap ediyorum. Her yeni dnem bir sol'dur. Eskisini yitirdik, yenisini karacamz iin, hkm yoktur.

Tamamen yok mu sayyorsunuz?

Mmkn m? Hayr. Trkiye i Partisi, Tkp deildi. imdi de altm sonras sol olmayacaktr. Ancak bu birikimi toptan red anlamnda deildir. Grkan Dostumuz, size, bir Komintern Belgesi okuyabilir miyim? B.Ferdi'nin 23 ubat 1926 tarihli konumasdr ve "B.Ferdi", efik Hsn'nn adlarndan birisidir. "Dolaysyla, ngiliz emperyalizmiyle Trk milliyetilii arasnda kabilecek silahl bir

Demek ki, Sovyetler'in destei grnyordu. Peki, Trkiye Komnist Hareketi'nin kurucusu efik Hsn, Ankara'nn muhtemel tavr hakknda ne bekliyordu? unlar da okuyoruz; "Peki, bu durumda kemalistlerin tutumu ne olacaktr?

atma karsnda devrimci proletaryann tutumunu saptamak, son derece acil bir grevdir. Musul meselesini devrimci proleterya nasl deerlendirmektedir ve bu konuda Trkiye'nin ii ve kyllerine nasl bir tutum salk vermektedir? Her eyden nce, bugn bir snr meselesinden kabilecek bir savan hakll konusunu akla kavuturmak gerekiyor." "...kacak her hangi bir atmann Trkiye ve ngiltere ile snrl kalmamas olasl byktr. Bu durumda genel bir savan kmas kanlmaz olur. Byle bir durumda, mevcut emperyalistlerin kar atmasnn nereye varabileceinin zerinde fazla durmakszn, Sovyetler Birlii'nin ve tm Dou halklarnn Trkiye'nin safnda yer alacan rahatlkla syleyebiliriz."

349

Byk bir olaslkla onlar, direnii, ilikileri tamamen kesme ve sava ilan noktasna kadar vardrmayacaklardr." yleyse ayn noktadadrlar ve ayn noktadayz.
Sol, biter biter yeniden domaktadr. Topra ve kk var. Dierleri havadadrlar. Bakn, kimle kar kar otururlarsa, sadece "pkk" konuuyorlar. imd, de cia bakanndan birka "pkk-ba ba" istediler..

ok ilgin hocam, kim o zaman, PKK'nn lider kadrolarndan m?

Trkiye'nin altn stne getirdiler, bir cia bakan geldi, iileri-d-ileri bakanlar konumad, Tayyip Erdoan konutu. Byle devlet olur mu? Ama imdiye kadar sat konuuyordu, bu kez sipari verdiini sanyoruz. Cia bakanndan hemen nce mit'e Mehmet Eymr gitmiti..

Tam o noktaya gelmiken, Mehmet Eymr'n MT'e gitmesiyle CA bakannn gelmesini ortak bir operasyon erevesinde mi deerlendiriyorsunuz?
Efendim, pek "ortak operasyon" diyemeyiz, ama Mehmet Eymr, adn en ok, 1995 seimlerinden hemen nce, bozulan bir operasyon nedeniyle hatrlyoruz... iller, seim ansn artrmak iin, seimden bir hafta nce, Suriye'den, mmknse bir kafeste, calan'n getirilmesini istiyordu. imdi Tayyip Bey de ayn sevdaya yakalanm grnyor, calan burada, "bir ka ba" olabilir... O zaman Snmez Koksal, mit mstear idi, bu tehlikeli operasyonu kabul etti, enkal Atasagun operasyonlar dairesi bakan idi, imzalad, Mehmet Eymr, operasyon efi oldu..

Ve size szdrdlar...
Belki bakalarnda da.. Kim? O konuya girmek istemiyorum. Sanyorum, "devlet politikas" idi. iller hari kimse uygun grmyordu.

350

imdi, sipari zre, Eymrn uzmanlna bavurulmu olmas mmkndr...

Evet ama bir de rtl denek davasyla yansyan Abdullah atl ve ekibi vard.
Abdullah atl ve ekibi daha sonra, bu 1995 projesidir. Dieri, 1996'dr. Eymr, Atasagun ekibinin szdrdna hep inand ve husumet duydu.

Eymr m?
Evet. nk byk kahraman olacakt; belki de mstearl bekliyordu. Bunlar l idiler, Hiram Abas, Eymr ve Atasagun; Hiram ldrld, Eymr tasfiye edildi ve mstearlk, en hazrlksz olan Atasagun'a kald. Eymr, bunu, hibir zaman hazmedemedi. imdi yeni bir mstear var.

Emre Taner.
Yeni mstear Eymr'den bu operasyonu dinlemek istemitir.

ifreler zld.
Tabi. Ne ii var? Erturul'a da bu bilgi verilmitir. lgin konuk! Zaten Mehmet Eymr Washington'a gittiinde Mit'e cephe almad ve sadece Atasagun'u ypratt.

Peki hocam, Orhan Pamuk konusu bu ay ok tartld. Fakat lber Ortayl hocann ilgin bir aklamas oldu. Orhan Pamuk iin "o tarihi bilmez" dedi ama Avrupa'nn da ok houna giden aklamalar yapyor Orhan Pamuk bir yandan?
imdi kk de olsa sevindirici iaretlerimiz de oluyor. Meclis Komisyonunda arazilerin yabanclara sat konusu Milli Savunma Bakanln temsilen ve adn vermeyen bir Albaymz, ok ilgin ve deerli aklamalarda bulundu. Bu yasa ile "yaknda Hakkari elimizden kar" dediler. Gap'ta, arazinin bakasnn adna alndn da eklediler. Sizinle sohbetlerimizde hep bunu konuuyorduk. Artk kimin eli kimin cebinde bilmiyoruz, Tpra', "Ko ald" diyoruz. 351

yle mi? Demir-elik yerli sermayede kald; deniyor. Bilemiyoruz.Hep sylyoruz, srael, Urla blgesini kendi adlarna almayacak kadar aklldrlar. Adamlar var. Pamuk meselesine de artk "adamlar" asndan bakmalyz. Grkan Dostum, izin verir misiniz, ben size bir cezaevi hali anlataym... Cezaevinde zaman bakadr, ben kendim buldum, sanyordum, sonra mektuplarnda okudum, Nazm Hikmet de yakalam, gr haftada birdir, iki haftada bir olsa, zaman daha hzl akar. ok gariptir. Dorudur. Pratik zaman bir ritm'dir. Birisi hasta olunca yazlr, belki bir ve belki iki sene sonra hastahaneye giderler. yle olmu, kolunda, yara varm, iki yl sonra sra gelmi, gitmi, gelmi, bir kolu eksik; kesmiler. Bir daha yazm, bir yl gemi, gitmi, gelmi, bir aya eksikmi, kangren olduu iin kesmiler. Bir daha, gitmi gelmi, kalan kolu da kalmam, kesmiler. Zaman gemi, bir yaz da yazlm, hastahane sras gelince uyank gardiyan anlam, "anladiim" demi, "ulan sen taksit taksit kaisin"... imdi ben de byle uyank bekiler aryorum. lke topraklarn taksit taksit gtryorlar. Byklerin habarlar olmuyor. imdi Orhan Pamuk'a geldiimizde; ben Londra'da Paris'te olduum zaman, ok merakl olduum iin, o lkelerin parlamento tartmalarn izlerim. Bazen televizyonda canl yaynla verirlerdi, karmazdm. Londra'da ok ho bir Lord vard, yllar nce, Lordlar Kamaras'nda konumu ve bir tarif vermiti; "a dog lover is a dog who is in love with a dog" diyordu. Bir kpeksever, bir kpee ak olmu, bir kpektir. ok gzel, ben de artk, "a pamuk lover is a pamuk who is in love with a pamuk" diyorum. "Bir pamuksever bir pamuk ile yataa girmek isteyen bir pamuktur", hepsi bu kadar. Artk bunlarn hepsi pamuk'turlar. Pamuklar pamuk'a aktrlar. Pamuksever Doan Hzlan, son lin denemesinden sonra, birlikte yemek yiyenleri ilan etti. Malum kimseler, eskiden bunlara "mahutlar" veya "msecceller" deniyordu. Drinkiler, Ermeni Konferanslar...

352

Lin Denemesi mi dediniz?

Evet. Bir "Ali Kemal Vaka'", deneme safhasnda kalm grnypr. ok zcdr. Aydn veya maydn, dnr veya miiiiniir, ya/ar veya ma/ar, kendisini nasl bu hale dryor; nefret ediyorlar. Yazk yazk, ka koruma? Ben sonradan haberdar oldum.

Nasl sonradan?
Mersin'de konferans veriyordum. Be saat srd, sabah gazete okumamtm, bir tek kimse de sormad. imdi durum udur, ben yazmasn bilmediini yazdm. ok acemice Yahudi tarihi karyordu, Beyaz Kale'de Yahudi "Hazar Devleti" var. Yeni Hayat'ta, Kabala ve bn-i Arabi var. Krmz'da, devletin orta olan Yahudiler'e, 1600'l yllarda kyam ile Kira Ester'in paralanmas var. Edebiyat yoktur. Trke ve yazmasn bilmemektedir. lber Hocam da imdi tarih bilmiyor ve gevezelik var, demektedir. Bizim mslmanlanmz, Kabala, tasavvuf olarak sunulduu iin, anlayamasalar da alyorlard, ebeke'den sonra artk almyorlar, Konya, anti-pamuk flamalar at. Pamuk, "konyallar okumasn, koreliler var" deyince ipler tmden koptu. pi kopmu grnyor. zerimize ylan smrge'dir. Ve artk Pamuk hi nemli deildir.

Peki ne nemli?
Bakn, Profesr lber Ortayl, u anda eyh-l mverrihin mertebesindedir, bata tarihimizdir. "Tarih bilmez, gevezelik yazar" diyor; Top Kap'da yabanc prensesleri karlarsa haber oluyor, ama imdi hi ses kmyor. Kk bir haber Milliyet'te var, ama, lber Hoca Milliyet'in yazardr, bu kadar da yapmasalar ok ok ayp olurdu. Grkan Dostum, sizin yanlgnz buradadr, siz bunlar hala gazete sanyorsunuz. Bunlar en kt parti gazetesinden daha partizandrlar. Bakn, Amerika'da ok nemli iki eletiri dergisi, Pamuk ile ilgili ok ar yazlar kardlar. Yazmazlar. nk smrgecidirler ve bir avu kompradorlar var. Grkan Dostum, bu Pamuk Meselesi kabak tad verdi. Ben ayn planda baka bir konudan bahsedebilir miyim? 353

Peki, buyrun.
Bakn, Tayyip Bey, "mehmetik Muhammedin kdr" dedi, ne oldu? Kimse sesini kard m, doru mu, bu lkede niversite yok mu? Kemal Paa Hazretleri'nin en nemli kurumu, Dil-Tarih ve Corafya'dr, dilini seven bir tek kimse yok mu? Hakk Devrim mi? Kendisi, kz ve belki torunu, Aydn Doan'dan maa alyor, Aydn Doan, Hilton'u alyor, Star' alyor ve D Bank' kim alyor, bunu pek bilmiyoruz, bu ne korkudur? Hakk Devrim'i zellikle anyorum, Trke merakls ve bileni olduu iddiasndadr. Peki, "atma recep, din kardayz" neden diyemiyor; Aydn Doan, Hilton'u, Star' alamaz, D Bank' kim ald, sorarlar ve sonunda Hakk Devrim, kz ve slalesi maandan olur, hepsi budur. niversite yok mu, niversiteler yasasna gre, halk bilgilendirmedeki yanl olan dzeltmek, niversite retim yelerin sorumluluudur; yok mu, bir tek, drst, dilini ve lkesini seven profesr kalmad m? Atma Hatip, din kardayz. Atmam imam, din kardayz. Bir; bizde "Muhammed" ad yoktur. Ne zamandan beri yoktur; bizde, Birinci Mehmed var ve beinci Mehmed var. Bizde sultanlar, Muhammed deil, Mehmed'tir. Tayyip Bey, nce, burada uydurmaktadr. ki, "annecik" deriz, "anneciim" diyoruz, "Kk Anne" mi demek istiyoruz, ikinci uydurmay kaydetmi oluyoruz. ncsne gelince, dilimiz denince, Deny'ye bakarz, ilk basks 1920 ylndadr, Gramaire de La Lanque Turque-Dialecte Osmanl, mkemmeldir. Hem eski karakterde var, hem de "petit Osman" dedikten sonra, "c'est le nom que donnet les historiens turcs a Osman, fondateur de l'Empire" ekleniyor; peki Osmanl mparatorluu'nun kurucusuna Osmanl tarihileri, "Osmanck" diyorlarsa, bu gerekten "Kk Osman" m demek oluyor, by var m? Hayr, Deny, buradaki "cik" veya "ek" ekinin, "sevdiceim" anlamnda olduunu aka yazyor ve "terme de caresse" anlamnda olduunda ise hi kuku brakmyor. Buradaki "-cik" ve "-ek" efkat ve sevgi anlatmaktadr. "Mehmetik" de Kk Muhammed veya Kk Mehmet anlamnda deil, "Mehmetimiz" veya "Sevdiceim Mehmet" demektir. Hepsi bu kadar. Bir bilgisiz konutuka konuuyor. Hi kimse "atma recep, din kardayz" demiyor. 354

Buna obscurantisme diyoruz.. te Orta a'a dn budur. Btn matbuat ve btn ekranlar, bitmez tkenmez para hrslaryla, sonsuz tamahkarlklanyla balanmlar. Pamuk'a gelince, bize, zorla kakmak istiyorlar. Artk deifre edilmitir. Yalnz yanl anlalmak istemem, hi kimsenin ceza almasn iste miyorum. Hapis insan tabiatna aykrdr. Hi kimse lin edilmemelidir. Ve rk domates ile yumurta yeterlidir ve medenidir. Avrupai'dir, demek istiyorum. Geri Avrupa'da bu ii pasta ile yapyorlar, anm, biz yoksul bir lkeyiz. Avrupa, tarmclarmzn belini krd. Domates ve yumurta ucuzlad, bol bol atlabilir; hi saknca grmyorum.

Hasan Cemal yeni kitabnda ortal tarad. Daha da ilginci Cumhuriyet'! dorudan hedef ald. Burada Hasan Cemal'e Doan grubundan muazzam bir destek geldi. Doan grubu bata olmak zere medyamzn bu Cumhuriyet ilgisine ne diyeceksiniz?
Bir itirafdr. Btn hcumlar kendi kendinedir. Kendinden nefret ediyor, bunu anladm. Kime ne sylediyse, kendi kendisini hedef almaktadr. tiraf kimdir; lmle yarglanandr, itirafa balar. Sonra hcresine dner, dnr, kurtulmam, der, tekrar dileke verir, tekrar itiraf eder ve byle devam eder. Sonra polisi de bktrr, Hasan budur. Bakn, Grkan Dostum, Ulu Grkan ile birlikte, Devrim Gazetesi'nde, Doan Avcolu'nun yardmcs idiler, Avcolu, ihtilal yapmak istiyordu. 9 Mart 1971 tarihinde yenildiler. Kaya Hasan, 1970 ylnda, Avcolu'nun yardmcs olarak bana geldiinde, o zaman odt'de hoca idim, adn byle sylemiti, ben de "Kbrsl msn" dediimi hatrlyorum. Demek, "juntac" deyip ktlerken, hedefi kendisidir.

355

Grkan Dostum, Doan tutuklannca, o bask dneminde, Ulu'un ve Hasan'n ellerinden ben tuttum, Kemal Bisalman'n dergisinde a lyordu, her hafta buluurduk, yazlarn birlikte yazardk, sonra Anka'da ve sonra Cumhuriyet'te beraber olduk. Ne kendisinden ne de lmne kadar gizli gizli ziyaret ettii Doan kanalyla, biz Doan ile her eyi konuurduk, bunlarn imasn bile duymadm...

Gizli Gizli ne demek?

Geceleri Necla'dan ve gndzleri lhan Seluk'tan korkard. Doan, lhan' grmek istemezdi, Doan veya Glseli, "Hasan, leyin geldi, bir duble iti, gitti" derlerdi. Bu yazdklarn o zaman aklndan bile geirmediinden eminim..

Avcolu ne derdi?
Doan ok kibardr. Ayrca hem Ulu'a ve hem Hasan'a toz kondurmazd. Nazmiye'nin Ulu'u ve Necla'nn Hasan' ezdiini dnrd. "Hasan' tanmasam, Cumhuriyet, cia'in eline geti, diyeceim" diyordu. Bu sz, sanyorum, beni kaynak gstererek, Emin Karaca'nn "Cumhuriyet" kitabnda var. internet'te de yaylyor. Bu Hasan Cemal'in Cumhuriyet'in banda olduu zamanlarla ilgilidir. Hasan, Cumhuriyet'i ok saa ekti..

Uur Mumcu'nun Mit'le ibirlii...

Hasan'n yazdklarnda yeni grmyorum. Yeni varsa gzel deil, gzel varsa yeni deil; eskici bir hali var. Bu ok yazld; ben nemsemiyorum. Sabahattin Ali de, Uur da, gizli servisleri etkileyebileceklerini dndler. Yanl idi, ama, Uur, kimseyi mit'e sylemedi. Be paras olmad, Hasan Cemal misali milyon dolarlk villa almad. "Mossad ve Barzani" ilikisi zerine yazdktan 17 gn sonra ldrld. Hasan, calan dahil her kime gidiyorsa nce servislere uruyor ve dnnde bilgi veriyordu. Cumhuriyet iin "cia'in eline geti" sz Avcolu'nundur. Ben "tsiad gazetesi" olarak tarif ediyordum. Cengiz andar, Kenan Mortan, Hasan'n takmdr.

356

Bu arada ilgin bir not. Koca kitapta sizden hi bahsetmemi.

Doal, benden ok korkar. Korkarlar. ok gvensizdir. Biz Doan'la, Hasan'a, "eskici" derdik..

Ne demek?
nl aydnlarn eski sevgilileri ile yataa girmek isteyen adamdr. Necla, dahi hukukumuz, Muammer Aksoy'un yeeni ve byk doktorumuz Profesr Muzaffer Aksoy'un kz idi. Evli iken, Tevikiye'deki evde kalmtm. Hasan da Cumhuriyet'te ynetici iken, Ankara'da olduunda, bize yemee gelirdi. Yaknlmz budur. nsann, eski de olsa eine, kznn annesine, "alkolik" demesini anlayamam. Buocuk, lleri tmden kaybetmi; tanyamyorum. imdiki kars da ok sevdiimiz mstearmz Osman Nuri Torun'un, daha sonra Cumhuriyet'te ynetim kurulu bakan oldu, gelini idi. Hasan budur, eziktir, gzel'i bilmez; seimi budur. Babasndan hi sz etmez, Cemal Paa'nn olu olarak ok silik kalmtr. Artk itirafdr. Eskidedir ve eski Hasan'dan nefret etmektedir. Bu bir nefret kitabdr. Hasan, bizim sevdiimiz Hasan' kusmaktadr. Gazetelerde okuduum kadaryla uydurmaktadr.

Nasl?
Sami Kararen'in bir gn geldiini ve mit'in Bahriye ok'un yazsn gn ne alnmasn istediini ve bunu Hasan'a haber verdiini yazyormu, kitabn ilgin yapabilmek iin icat ediyor. Hayr, gazetelerde okudum, yaz ileri mdr Blent Dikmener'den de sz ediyor, Blent ile eto, etin zbayrak, dier yazileri mdr, Sami Kararen ile konumazlard, "miti" derlerdi. Gazete'nin ikinci sayfa yazlarnn mit tarafndan denetlendiini herkes biliyordu; kimse karamazd. Kararen, karsnn mit'ten emekli olduu ileri srlyor, Cumhuriyet'te her darbede darbecilere katlr, sonra yerine dnerdi. Bunu bilmeyen yoktur; mit'in Kararen'den ricada bulunduu ciddiyetten uzaktr. Cunhuriyet'in ikinci sayfa yazlar, mit'e gre dzenlenirdi. Ben lhan Seluk'un bile mdahale edemediini sanyorum. 357

Bildiklerim bu yndedir, Cumhuriyette herkes, ikinci sayfann mit'in elinde olduunu biliyordu. Satacan sanmyorum.

Hocam satmaz diyorsunuz ama 20 bin baskyla girdi. Yani belki satar ama okunmaz!...
Hayr efendim buna hi inanmam. Hibir tartma olmad. Ne yazk, bunlara ilgi duyan bir okuyucu kalmad. Siz sormasanz, beni de pek ilgilendirmiyor. Bundan dolay Cumhuriyet'in tiraj ald iddias da bana makul gelmiyor. Bir uyanma var. Bir kprdanma var. Akp, cami duvarna ...di, bu artk anlald; bundan dolay Cumhuriyet'in okuyucusunun artmasn bekleyebiliriz. Artt ise, seviniyorum.

Hocam neyse...Atatrk Galatasarayl mdr diye bir tartma balad. Sizce biraz tuhaf deil mi Atatrk'n tuttuu takmla uramak veya bir kulbe mal etmeye almak?
ok ak olarak syleyecek olursak bu tartma utan vericidir. Bu tartma, Mustafa Kemal Paa Hazretleri "Kapani midir Karakai midir" tartmasdr. Aralarnda tartyorlar.

Sabetayizme mi balyorsunuz?
Vehbi Ko'un damad olmak bir kimseye byle bir iddia ile ortaya kma hakkn veriyor mu? Tarihi mi, o dnemi yaad m; peki nereye balayacaz; gnlerce srdrdklerine gre bir maksad- mahsus olmaldr. Dayanak noktalan da ok ilgin. Franszca konuuyormu, Harbiye'den mezun, bir kimse ne kadar Franszca biliyor ki? Fikret'i seviyormu; Fikret, 1915 ylnda ld ve biz hepimiz seviyoruz. Biz hepimiz Galatasarayl myz? Bunu ciddiye alp programlar yaptlar, demek aralarnda tartma var. Galatasaray Lisesi'nden babakan km; bunun Kemal Paa Hazretleri'nin Galatasarayl olmasyla balantsn kuramyorum. Balant udur, Fenerbahe, "zmirim" de denilen Kapani'lerin egemenliindedir. Galatasaray'da ise Karakai egemenlii var. Alp Yalman istisnadr. 358

Alp Yalman ne hocam?

Yalmanlar Yakubidir. Esas itibariyle onlarn Beiktal olmas gerekir. Bize en yakn olanlar, Yakubi'ler, "arabac" takmna denktir. Karakai'ler, "aristokrat" saylyor, Galatasaray' veriyoruz. Arada bir yerde olanlar, Kapaniler, tam tamamna, Fener'i seiyorlar. Anlamsz bir tartmadr. Ama ben tartmay tatlya balamak iin Fikret'ten bir iir okumak istiyorum.

HAN-I YAMA Bu sofrack, efendiler, -ki iltikaama muntazr Huzurunuzda titriyor -u milletin hayatdr; u milletin ki muztarib, u milletin ki muhtazar! Fakat sakn ekinmeyin, yiyin, yutun hapr hapr.. Yiyin efendiler, yiyin; bu han- itaha sizin; Doyunca, tksrnca, atlayncaya kadar yiyin! Btn bu nazl beylerin ne varsa ortalkta, say: Haseb, neseb, eref, ataf, oyun, dn, konak, saray; Btn sizin, efendiler, konak, saray, gelin, alay; Btn sizin, btn sizin hazr hazr, kolay kolay.. Yiyin, efendiler, yiyin, bu han- itiha sizin; Doyunca, tksrnca, atlayncaya kadar yiyin! Hocam son soru. Ne olur kusura bakmayn sormadan edemeyeceim. Sizin zel portfynzde bulunan Hlya Avar ilgin bir aklamada bulundu. Ve Kaya'dan bir ocuk daha yapabilirim dedi. Ama bir artla fiziksel temas olmadan?
Bu demektir ki renkli gzl beyaz tenli birisinden ocuk yapmaya karar verdi. Anlalr bir durumdur. Bunu anlamayacak ne var; ancak, "byk" gazeteciler bunu anlayamyorlar. Durmular. Grkan Dostum, izin verirseniz, son soruyu ben sormak istiyorum. Peki Helin, kz m kardei mi? Bunu "byk" gazetecilerin aptallama srecine girdiklerini grdm iin soruyorum. Belki zihinleri alr. Teekkr ederim Hocam. 359 -360

SEKZNC BLM KEMALZM'N CENAZE TREN

Mustafa Kemal'i sizin gibi bayrak yapan iki yazarn adlar bu aralar herkesin dilinde: lm vesilesiyle Attila lhan ve "u lgn Trkler" kitab zerinden Turgut zakman... kinciden balayalm: Kitap evresinde oluan ruh hali, sizin Kemalizm'den anladnz eye karlk gelen bir ruh hali mi? Adeta bir hle olutu kitabn etrafnda...
Burada "hale" sznz ok doru, biraz daha fazla, kampanya demek lazm. Tek tek basn organlarnn Trkiye'de gc yok. Ancak bir kampanya oluturulduunda etkili olabiliyor. Bugn, Turgut zakman'n kitabyla ilgili olarak da bir kampanya yrtlyor. Attila lhan olduka farkldr, ama Attila'nn lmnde de bir kampanya oldu. Ben haliyle gerek zakman'dan gerek Attila'dan farkl bir Kemal Paa yazyorum. Ama isterseniz nce u sorudan balayalm: Nedir Turgut zakman'n kitabnn arkasndaki kampanya? Bana gre, zakman'n kitab dolaysyla Kemalizm'in gecikmi bir cenaze treni yaplyor. Bugn Kemalizm bitmitir ve Kemalizm'in en ok bittii yerde bu kampanya yaplyor. Neresidir en ok bittii yer? Trkiye'de artk yksek komutanlar Kemalist deildir. Kemalist olmadklar iin bir cenaze trenine ihtiyalar var. CHP'nin st ynetimi de artk Kemalist deil, onlarn da bir cenaze trenine ihtiyalar var. Nitekim ikisi de kitabn toplu almlarn rgtlyorlar, promosyon yapyorlar.

361

Fakat "cenaze"den ok "dn" andryor etraftaki hava.

Kemalizm muz deildir. lleri vardr. Her eyden nce bamszlktr. Dvel-i Muazzama'dan uzak durmaktr.

Siz, "oligarklardan uzak olmay" da bir l olarak alyorsunuz. Mesela Gler Sabanc'nn Genelkurmay'da kabul edilmesini de iinize sindiremiyorsunuz...
Daha da tesi oldu, tebrik ettiler. Genelkurmay yksek yetkililerinin Gler Sabanc'y tebrik etmeleri Kemalizm'le badamaz. Kemalizmde, namazda saf tutmak da yoktur. Kemal Paa bunu yapmamtr, smet Paa bunu yapmamtr. Kemal Paa'y seversiniz, sevmezsiniz, o Trk Mzii'ni sever ve dinler ama resm toplantlarn hibirinde Trk Mzii dinletmezdi. Ama yksek komutanlarmz, Muzaffer mi, Muazzez mi, Ersoy'la, efendim Sertab Erener'le...Bunlar kabul edilebilir eyler deildir. Biz devlet gnlerinde Suna Kan dinlemek isteriz. dil Biret dinlemek isteriz. Sertab dinlemeyiz, utanrz. Gitsin paalar evlerinde dinlesinler.

Peki, Neet Erta olabilir mi mesela?

Hayr. Olur, halk trkmz de olur, ama operadan sanatlar gelip syleyecek. Eitimli. Biz eitimciyiz, biz gzel mzikten yanayz. Niye olmasn; gzel bir harmandal, bizim tenorlarmz sylyor...Benim renciliimde, bizim sol kltrmzde trk dinlemek aypt. Trk, bizim kltrmze misafir olarak geldi, sonra herkesi kovdu. Biz halkyz ama halk dalkavuu deiliz. Halkn kltrn ykselteceiz. Bizim mziimiz modern mziktir.

Attila lhan' artk grntden ibaret saydnz bu Kemalizm erevesinin dnda tutuyorsunuz sanrm...
Attila lhan olduka farkldr. Cenazesine katlmak isterdim, fakat mmkn olmad. Ama Attila'nn cenazesine katlanlar, baz yazar arkadalarm biraz korkmu grdm. Bana biraz Stalin'in cenazesini hatrlattlar. Korkudan kurtuluun sevinci vard sanki yzlerinde; onlar Attila'y o kadar sevmezlerdi.

Mesela...

362

sim vermeyeyim. Ama ok isliyorsanz syleyeyim: Mesela Adalet Aaolu. O ve dilcileri hepsi Attila'dan ok korkarlard. Bunlar korkudan kurtuluyorlard. Dediim gibi, orada da bir kampanya vard.

Siz Attila lhan' da, Turgut zakman' da "Mustafa Kemal'i mesihletirmek"le eletiriyorsunuz...
Evet, beni Kemal Paa deerlendirmesinde onlardan ayran en nemli fark budur. ok sevdiim, sevimli bulduum iin zaman zaman izlerdim; Attila'nn televizyondaki programlarn. Anlatt su dur: Bizi birileri bomaya alr, tam baarmak zereyken...te o an da Attila bir kt karr, o kda da ne kadar ok yaz sar, ite "Gazi" der ve Gazi bizi kurtarr. Her hafta Gazi bizi bir kez daha kurtarr. Attila'da Gazi bir mesihtir, oysa benim anlatmm bu deildir. Ben gsterdim; 19 Mays 1919'dan nce Mustafa Kemal Paa Hazretleri ok nemli bir insan deil. Mustafa Kemal'in daha am'dayken "Hrriyet Partisi" kurduunu birileri 1930'larda yazarsa, stelik kurulduu tarihten hibir kant getirmeksizin yazarsa, ve Mustafa Kemal bunu ortaya karanlar saylav yaparsa, biz o bilgiyi ciddiye almayz. Gene, tarihiler yazmad diye baz eyleri grmezlikten gelemeyiz. Bakn u mektubun tarihine: 1914. Altndaki imza: Mustafa Kemal. (Y. Kk, baka bir lkede baslm bir kitabn yan yana iki sayfasn gsteriyor-A.G.), hangi harflerle yazlm: Latin harfleriyle...Demek ki biz Latin harflerini ok nceden kullanyoruz; yani resm tarihimizin bize anlatt ey doru deil. Demek ki her eyi Kemal Paa'yla balatamayz.

Attila lhan byk bir aydnd, lkesini bamsz, onurlu bir lke haline getirmek istiyordu ama...
Ama, Mustafa Kemal deerlendirmesinde yeterince sorgulayc deildi... Hi deildi. Hi deildi. Mesihler sorgulanmaz ki. Benim hepsine birden ak olarak sylediim udur: Btn bir mcadeleyi bir tek kiiye balayarak Trkiye'yi yoksullatryorsunuz. Bizim ulusal mezarlmz tek mezarldr. smet Paa Hazretleri'ni bile atmsnz br tarafa.

363

Bu yoksullatrma, sadece Kurtulu Savas deerlendirmesinden ibaret deildir. Benim btn Kemalistlerden ayrldm en nemli iki nokta unlardr: Tanzimat ve smet Paa...Tanzimat, Cumhuriyet'ten ok daha byk, ok radikal bir harekettir. Tanzimat bir orduyu ykt, yepyeni kurumlar kurdu. Tam bir transplantasyondur. Yenilemek istiyorsan, mevcut orduyu deitireceksin, onun bal olduu byk kurumlar ortadan kaldracaksn. kinci Mahmut bunu yapt.

Resm tarihin Mustafa Kemal'in annesiyle ilikisini silikletirme abasn da onun mesihletirilmesinde kullanlan bir ara olduunu yazdnz: "Anadan koparmak dnyadan karmaktr..." laveten, anneyle ilgili bilgilerimiz de eksik ya da arptlm. Mesela, sizin iin artk eski bir bilgi ama, u anda bile insanlarn ounluu, Zbeyde Hanm'n Ali Rza Bey'in lmnn ardndan ikinci bir evlilik yaptn bilmez.
Evet, 1960'larda evket Sreyya Bey bu gerei ortaya kardnda lkede bir deprem oldu. Hepimiz alamakl olduk, birileri geldi de hepimizin annesine bir ey yapt gibi hissettik. Nasl olur da paamzn anas bir daha evlenir. Trk Kemalist tarihi Zbeyde Ana'mz hdk bir kadn olarak gsterdi. Kesinlikle yanltr. Ben ok ac ektim unu tespit ettiimde: Kemal Paa Hazretleri 1919'dan sonra annesini bir daha hi grmemi. Bu ne biim tarihiliktir ki bunu dahi tespit edemiyor yahut kaydetmiyor. Bu nasl tarihiliktir ki, mensuplarndan biri bile gidip kendisiyle konumam. stese yapar, ama konumak istemiyor, sormak istemiyor. Ama ben ak sylyorum: Kemal Paa Hazretleri'nin doum tarihini dahi net olarak bilmiyoruz, ocukluu nasldr bilmiyoruz. Resmi tarihimiz, Turgut zakman da yle yazar, Atatrk'n baarszlklar iin iki figr saptar: ocukluunda Zbeyde Ana, yetikinliinde Enver paa. kisi de doru deildir.

Bu durumda, Kemalizmin gecikmi bir cenaze treni dediiniz "u lgn Trkler" kitabn ayn zamanda Mustafa Kemal'in tanrlatrlmas srecinin zirvesi gibi gryorsunuz; doru mu?

364

Tabii... Aslnda yazdklarn ancak ana okulundu okutabilirsiniz.. Size bir gzlemimi de aktaraym: Bazen Ankara'da yemekler yiyoruz, gazeteciler falan... Bu yemeklere bazen bu hkmetin baz bakanlar da katlyor. Gene bir yemekteydik, kitap yeni kmt ve masadaki herkes "u lgn Trkler"i almlard. Drt-be kiiydik ve hepsi, Abdllatif ener Bey hari, aldk braktk dediler. O da, henz okumaya balamamt, madem yle ben de okumayaym, dedi.

Tuhaf. Gazeteciler yle konuup baka trl yazyorlar demek ki. Yazdklar gazetelerde "u lgn Trkler" gzellemesinden geilmiyor...
Zaten kimdir bu Turgut zakman? Kemalizm'le hibir ilgisi bulunmayan hkmetler dneminde Turizm Genel Mdrl yapmtr. Bu hkmetler dneminde Devlet Tiyatrolar Genel Mdrl yapmtr. TRT'nin en ideolojik dnemlerinde evvela daire bakan, sonra genel mdr yardmcs ve genel mdr vekillii yapmtr. Bu bilgileri yan yana getirdiimiz zaman, Turgut zakman'n devletin istihbarat glerince ok gvenilen, ok beenilen bir insan olduunu dnmek durumundayz. 1997'de bana kar yazd "Vahdettin" kitab yledir. Genelkurmay yahut istihbarat, devletin i almasdr bu. "Sen bunu yap" demilerdir.

Mustafa Kemal'in tanrlatrlmas bahsini son bir soruyla kapatmak istiyorum. Byle bir ey politik olarak ne tr sonulara yol ayor?
yle: Siz bir daha kurtulamazsnz. nk o bir daha dnyaya gelmez. O mesihtir, esizdir. E, bu kadar zor bir durumda, bu kadar gelmesi mmkn olmayan birisiyle kurtulduysak, bir daha kurtulamayz. ok ktmserdirler. Oysa benim anlatmm umut verir. nk ben her mcadeleden bir Mustafa Kemal kabileceini sylerim. Bu lkeye yazktr. Fransz Devrimi'nde herkes herkesi idam etti, giyotine gnderdi, ama imdi hepsinin heykelleri var. Hepsi ulular mezarlnda, hepsi byk. Kurtulu savalar, devrimler ayn zamanda ierde iktidar mcadelesi demektir. Bunda da gnah bir ey yok, her yerde byle olur bu. Ben imdi Nutuk'a bakarak bizim tek bir kahramanmz var diyemem.

365

Turgut zakman yazm, bizim kurtulu savamz en ahlakl, en bilmem ne, en bilmem ne...nsaf. Btn kurtulu savalar yledir. Bunlar karlatrlamaz. Onlarn tarih yazm, Sovyetler'in tarih yazmna benzer: Biz yaptk, bir daha olmaz. lahidir Sovyet Devrimi, bizimkini de yle yaptlar. Benim isyanm bunadr.

Biraz gnmze gelelim...Muhtemelen ilk benden duyacaksnz: Cumhuriyet Gazetesi kaynakl yeni bir tartmaya kendinizi hazrlaynz. Erol Manisal 17 Ekim'de Cumhuriyet'te, 28 ubat' ABD'nin yaptrm olmas ihtimalini ciddi olarak dnmemiz gerektiini yazd. Teze gre, ABD bylece askere slamclarn nn kesin bir ekilde kapattrd, sonra da blgede benim politikalarm uygularsan nn yeniden aarm, dedi.
Erol Manisal hocam iktisada dnsn biraz. Benim devalasyon levhalarm vardr, her byk devalasyon rejim deitirir. 1958 devalasyonu, 27 Mays; 1970 devalasyonu, 12 Mart; 1980 devalasyonu, 12 Eyll...Ve en byk devalasyonlardan biri 2OO1'de oldu. Byle dnemlerde rejim korkar, tepkileri durdurmak iin areler arar. Erol Manisal'ya hi katlmyorum. Hilmi Paa Hazretleri 28 ubat' yapan paalar tasfiye etti. Bir de unu aklkla syleyelim: te Trkiye'de istediini kukla gibi getiriyorsun, istediini gtryorsun, benim bu tr analizlerle iim yok. Tarihimize bakacaksnz... Amerikallar byle istiyor, isteyebilirler, ama bizim i kuvvetlerimiz var bir de. Ayrca hakszlktr byle bir analiz yapmak. 28 ubat' yapan paalar 10. Yl Mar'n sylerken alyorlard. Oyun mu oynuyorlard yani? Ama ben Hilmi Paa Hazretleri'nin aladn grmedim.

Ordunun st ynetiminden memnun deilsiniz, te yandan siz kendinizi orducu bir sosyalist olarak takdim ediyorsunuz. "Doan Avcolu ve ben" diyorsunuz kitabnzda, "biz ayr bir mektebiz. Biz orducuyuz. Biz, bizim trmzde olmayan solu ah-mak buluruz." Sizin zihninizdeki sosyalist iktidarda ordu mensuplar da olacak m?
Hem Bulgaristan'da hem Rusya'da devrimi ordu yapt. i snfmz abartmayalm. Belki onlar yapmasayd baka trl olurdu. Ben bu tarihten sonra artk Trkiye ordusunun darbe yapacana inanmam; devrim yapabilir.

366

Lozan'daki koalisyon, "Bamszlk, anti-emperyalizm, Kemalizm" gibi sloganlara ramen sizin onaynz alamad. "Gzel bir 23 Nisan msameresi" olarak seyrettiinizi sylediniz...
Tabii... Bilgisizler bir kere. kincisi, bir lkenin bamszl bir anlamayla olmaz ki. Amerika o anlamay imzalamad, Lozan', o zaman neden bu kadar fetiletiriyorsunuz? Sevr'i fetiletirmek de cehalettir. Sevr, bir Krt devletinin olmad zamanda Krt devleti kurma giriimidir; var imdi. Sevr, bir Ermeni devletinin olmad zamanda Ermeni devleti kurma giriimidir; var imdi. Sevr, onlarn yapt egzersizlerden biridir ve gemite kalmtr.

Madem sz Krtlerden ald...u szleri Barzani yanls Krt politikac Hikmet Fidan'n ldrlmesinden hemen sonra sylemisiniz: "Bu topraklarda Halaskar (Kurtulu) Komitalar'nn olabileceini dnmek mmkndr. Hem PKK ve hem de devlet yapmam olabilir. Bu topraklarda ynetenler gaflet ve dalalet iinde olsalar bile Diyarbakr ve dier topaklar Barzani'ye vermemek iin alacak insanlar kabilir." Ordunun dnda, devletin dnda baz paramiliter glerden sempatiyle sz ediyorsunuz. Byle bir ihtimal sizi hi rktmyor mu?
Efendim, benim bugnk Trkiye'ye iliin tespitlerimle 1919-20'lerin Trkiye'si iin yaptm tespitler aa yukar ayn matriksin iindedir. 1919'da da lkenin ok eitli yerlerinde ptrak gibi ralar, mdafaa-i hukuk komiteleri kurulmutu. Bugnk Trkiye'de iki noktay tespit edebiliyoruz: Bir, devlet ok zayflamtr, her yere egemen deildir. kincisi, Trkiye'de pek ok yerde devlet olma iradesi zayflamtr. Byle durumlarda kk kk halaskar komiteleri kar. Ben bunu tespit ediyorum, iaretleri de vardr. Bana gelince, benim gibi bir insan bundan neden rahatsz olsun ki...

367

TRKLER VE KRTLER, MSLMANLAR VE YAHUDLER

Tanzimat dneminden bugne kadar, topraklarmzda Mslmanlarn ve Trklerin de kullanld bir Yahudi-Hristiyan sava yaandn ileri sryorsunuz...Bugnk birok gelimenin ve olayn da bu savala izah edilmesi mmkn m? Elenizm ve Judaizm olarak kodladnz tarihsel diyalektiin iki kart irade olarak bugnk kartlar nelerdir?
Yeni bir tarih anlay ve tarih bilincinin eiindeyiz. Bir defa tarihi, zellikle son yz elli yl, 1840'lardan balatabiliriz, Trkiye'deki birok gelimeyi, belki yz elli yllk "Yahudi-Hristiyan Savalar" olarak grebiliyoruz. Ak ya da Kripto Yahudiler'in, Hristiyanlar bu topraklardan karma ve hatta kovma harpleri var. Biz Trkleri de bu harplerin bir tr figranlar sayabiliriz, daha dorusu bu durumdayz. Byle bakyoruz. Bakmak, grnmeyeni grmektir. imdiye kadar gremiyorduk. nemli olan grebilmektir ve grmeye baladmzda, madde deiiyor ve yerli yerine oturuyor. Tabii hala baz kukularmz ve sorunlarmz var; 1840 yllar diyorum, maddi tespitimiz var, birincisi,Tanzimat' hemen izleyen yllardr. kincisi, "Krdistan Madalyalar" karld bir zamandr, kinci Mahmuta "Krdistann kinci Fatihi" de deniyordu, Krt feodallerini kryordu. ncs, Bedirhan syan'dr, ilk byk Krt Kalkmas sayyoruz.

DOKUZUNCU BLM

368

"Krt syan" olarak da grlse, Bedirhan, Yahudi mi idi, bu soruyu formle edebiliyoruz ve glk buradadr. nk, baz kaynaklara gre krk bin Sryaniyi gnde yok etti, on bin de olabilir, bunu "Yahudi-Hristiyan Harpleri" manzumesine dahil edebilir miyiz, soru ortadadr. Tartmak zorundayz, a- bu bilgin kavmi, sryanileri, kahretmek iin, ibraniyet bir gereke olabilir mi? Yoksa, ciddi neden bulmak zorundayz. b- Bedirhan'n birinci kuak ahfadnn srael casusu olduklarn srael kaynaklarna dayanarak, syan'da, gstermi, bulunuyorum. c- Vasf nar ve Cemal Kutay da ahfadndandr, ar kemalist Cemal Kutay'n, Yahudi damat meyli gsterdiini biliyoruz, d- Sabetayist tesmiye edilen dileri eski bakanlar Fatin Rt Zorlu ve Emre Gnensay da, ecere itibariyle, Bedirhan iindedir. Burada bir nokta var, grlyor, Bedirhan tahlilimizde, dar onamastique tekniklerden yararlanamyoruz, ayrca ok belirleyici saymyoruz. nk Arabi ve brani karde dillerdir ve ayrca Peygamber Hazretleri slam yayarken hem Yahudiler'le savat ve hem de onlardan ald, isimleriyle birlikte geldiler. Merve, Reyhan aslnda brani isimlerdir. Halil, Sami her iki kavimce de tanmaktadr. Yeni kitaplarmda grlecek, Arjantin'e gm Yahudilerde, "Tayyip" adna rastlyoruz. Dileri ve ankaya'da yksek noktalara km Fuat Bayramolu'nun bir ad da "Tayyip" idi. Dndrebilir. Ama belirleyici saymyoruz. Baka tahlil yollarn ayoruz. Bedirhan ahfadndan dz Yahudileri tespit edebiliyoruz. Bakmak nedir? Derini grebilmektir, bakn eer, yz elli yllk "Yahudi-Hristiyan Savalar" varsa, u son zamanlarda lkemize gkten Yahudi sermayesi yamasn dahi iyi anlayabiliyoruz. Tayyip Bey ve tayfas, kendi getirdiini sanyor, Tayyip Bey sadece gelmek isteyenler arasnda seim yapyor. "Pazarlama" dedii ve Deniz Baykal'n "komisyon" sayd, itir.

369

"Akn var, akn.." Yahudi sermayesi akn var, nk, Trkiye Avrupa Birlii'ne girerse ve hatla girmeden nce imdiden, Bat elenize olacaktr ve imdiden olmaktadr. Trkiye'den karlan Greklerin dn balamtr ve artacaktr; bu nedenle de, Trkiye'nin Birlik'e girmesinin en ateli ve samimi savunucular Atina ve Papadapulos'tur, dnya Yahudilii buna asla raz olmaz. Bakn, bu almalar aarken iki nerme formle etmitim. Bir, Yahudiler'in bu blgede en yaknlar, Trkler deil Krtler'dir. ki; Yahudiler'in dnyada en byk dmanlar, Araplar deil Elenler'dir. Ben teorik bakyorum. Sadece bakmyorum, sylyorum ve sylediklerimi yazyorum. Yahudi-Elen Harpleri manzumesinde Yahudiler, limanlar, rhtmlar, rafineriler, televizyonlar alyorlar. Tayyip Bey ile Putin'in ba baa konumalarnda baz "ilerin balandn", daha nce sylemitim ve yazl basnda kmt. imdi, Rusya basn, Turkcell ile Alfa antlamasnn bu grmede kesinletirdiini yazmaktadr. Alfa, silme Yahudi sermayesidir. Ve bu kadar deil, Putin-Erdoan gizli grmesinde baka kementler de atlmtr. Bu kementlerin iki ucunda da Yahudilik var. Yaknda greceiz. Devamla, eer bir bak getirebiliyorsam, "6/7 Eyll" de, "Yahudi-Hristiyan Harpleri" iindedir. 1915 Ermeni kym da bu savalar silsilesi iindedir. Bunlar gsterebiliyoruz. Yce Gk'e krler olsun, Erivan da yle bakyor ve Trkler'den nce braniler'i ve sabetayistleri sorumlu gryor.

slam ve Mslmanlk bu savata nerede duruyor? Mslmanlarn hi mi dahli yok mu kavgada? Hibir irade, mana bimiyor musunuz Mslmanlara? Varolan direnileri Filistin'deki, Iraktaki...
Olur mu, Filistin ayr, Iraktakiler ok ayrdr. Irak'taki mslmanlar, snniler ve bu arada Baas kadrolar, mthi bir diren ve kahramanlk sergiliyor.

370

Ben ne sylyorum, 1915 Mavi Kitap, Ermeni Krm zerinedir, kzyoruz, reddediyoruz. Kim kzyor ve kim reddediyor, bunu da bilmiyoruz; "Blue Book", yorumla deil, ak ak, pek ok mslmann ve pek ok valinin bu yaplanlar tasvip etmediini ve kar ktn, kaydetmektedir. Ben buna ek olarak ne sylyorum; hem bu, hem de 1923/1924 Mbadelesi, Trko-Mool geleneklerde yoktur. Akas, bizim kitaplarmzda yazl deildir. Bunlar, Trk kavmine uymuyor. Ne ekliyorum, Trkiye'de islam judaize olmutur. Burada, sadece onomastique teknikleri kullanmyorum, dedikodu magazini benim en nemli kaynaklarm arasndadr. Bkyorum, tiksiniyorum, ama, dedikodu basnn izliyorum. Bakn imdi nmde ne var, Londra'da "nl" modac Rifat zbek, ailesinin mallarn satyormu ve ailesinde eyhlislam varm, gzel, ben de, eyhlislamlarmz arasnda brani aslllar vardr, diyordum. Dedikodu basn, bilime dnyor; torunlarndan dedelerinin kavmiyatn buluyoruz. Bu ok mu yeni, On Beinci yz ylda, Portekiz ve spanya'da, pek ok piskoposun, ba piskoposun, rektrn, gizli Yahudi olduklar kantlanmtr. Bizde neden olmasn, judaizmin bir yolu budur. Neyi buluyoruz, Hande Yener, Maurice Kohen ile birlikte oluyormu, bu arada Gzide Duran da lker nanolu ile "birlikte" imi ve ne olmusa olmu, Maurice Kohen, Gzide Duran'a gemi, lker nanolu da Yeim Salkm'a ; Salkm, daha nce Arben ile bir salkmm, daha nce de Uzan ile salkm imiler...Gzel, burada onomastique neye yaryor, "hande", Farisi olup, "gl" demektir, "gl" ise, "isak" szcnn bir halidir. "Duran", dnyada Yahudiler tarafndan tanmaktadr ve Gzide'ye New York'ta "Guzi" demiler ki, Gz veya Guz'lu demektir, Yahudi isim szlnde yerini buluyoruz. Arben'i ise, Glben'i, Bengl yollu olduu zere, "Benar" da sayabiliriz, brani ve Arabi "vav" karakterini biz "u" ve "o" ile karlyoruz, Uzan, Ozan da olmaktadr. Ne kyor; bir turnike var. Bunu, lker nanolu'nun anasna, babasna ve babalna kadar gtrmek de artk izleyenlerin takdirindedir.

371

Bunun arkasnda ise u bilgi var; Sabetay Sevi, sabetayistlerin, Trk-Mslmanlar ile cinsel ilikisini yasaklamtr. Dindar sabetayistler bu kurala uyuyorlar. Uyuyorlar da ne oluyor, bir turnike balyor, sonunda "bir gnlk ak" ak ortaya kyor. Ak-ist dnemde fahieliin ortadan kalk ite byledir. Artk kimseye fahie demiyoruz, ilga ettik. Mslmanlk nerede? Eer pornocu Sibel Kekili buraya geldiinde mslman, "kz geldiin yere" demiyorsa, fazla maskulen suratl, bana gre travesti dizilerine pek uygun, Gamze Oz'a, "kzm u 'Allah' yazl kolyeyi takma, dinimize mugayyirdir" demiyorsa, ben islam aramak zorundaym. Din ve islam, ncelikle ahlak'tr ve norm'dur. Teorik plana gelirsek, bu almlarmla, bir alt st olma ortaya kmaktadr. Mslmanlar, Tanzimat'a kardrlar, peki neden, kinci Mahmut, orduyu lavettikten sonra, yenierilik ve dolaysyla bektailik ile i ie, kaynam, zengin Yahudilerin boynunu vurduu iin mi? braniyet, kinci Mahmut ile birlikte, Trkiye'de Yahudi siyasal gcnn krldn yazmaktadr. Krlmtr. En zenginleri ve bu arada Filistin Yahudilerine yardm komitelerinin bakanlar boulmutur. imdi aklk budur. Peki mslmanlar, neden smet Paa'ya kzarlar? smet Paa kartln da bir sabetayist sendrom sayabilirmiyiz? lahiyat Fakltesi'ni aan odur, uygulayamad Varlk Vergisi'ni karan da odur. ok sert toprak reformu tasarsna kim kar kt, C. Oral ile E. Sazak, her ikisi de brani asll byk toprak aas idiler. yleyse yeniden bakmak durumundayz. slamc dncede u vardr: Abdlhamit Siyonistlere yz vermedi. Hayr benim bilgilerim bunu gstermiyor.

Toprak satmad
Hayr, ok toprak satt.

Ama toprak satmad diye, biliniyor

ok satt.

372

Bu bilgilerimizin kaynana gitmemiz gereklidir. Dnya Yahudilii'nin Filistin'e yerlemesi Sultan Hamid zamanndadr. Bakn, benim yaklamm bilimsel kabul etmek, tarafsz saymak yerindedir. Bana "mslmanlar seni neden ok okuyorlar," dedikleri zaman, "Sultan Hamid'i severler, neden sevdiklerini bilmezler" diyordum, nedeni bende okuyorlar. Hamid'in byk bir reformatr olduunu ortaya karan benim. Ancak Hamid zamannda ve zellikle Rusya'dan byk Yahudi g olmutur. Yahudiliin Filistin'e yerlemesinde "Mikve srael" ok ok nemlidir. "Mikve" spanyolca'da, "umut" demektir, brani "Tikve srael" diyorlar; o zamanki Osmanl memaliki ve bugnk srael'de kurulan tarm okulu ve iftliidir. Benzeri Aydn'da da kurulmutur. Hepsi, Hamid zamanndadr. stememitir, ancak kaplar amtr. Kukusuz Sultan Hamid, rkmtr, sonra nlemeye alt. Ama at alan skdar' gemiti. Kzgnlk ve rivayet bu son dneminden kaynaklanyor. slam'a ciddiyetle bakmak zorundayz. Mfit Yksel Dostumuzun mkemmel aratrmasn, Yarn'da okuduk. Selanik Mevlevi eyhi'nin Emre Gnensay'n dedesi olduunu Yksel'den rendik. Yine Yarn yazarlarndan Muratolu, Yeni afak'ta, Arusi tarikatnn eyhinin Fevzi Mardin olduunu gsterdi. Mardin'leri, brani asll saymakta saknca grmyoruz. Her taraftan yeni bilgiler geliyor. braniyet de yeni aklamalar yapyor. Yaknda, Ankara ve stanbul'da "ki Siyasi Roman zerine Konferans" vereceim, birisi Brigitte Peskine ve dieri Liz Behamiras tarafndan yazlm ve her ikisi de yirminci yzyl Osmanls zerindedir. Evlerde ve klplerde ve partilerde bir kavga var, "siyonistler-alyansistler" kavgasdr. Siyonistler, bir baka toprakta "srael Devleti" kurmak istiyorlar. Alyansistler, bulunduklar lkede, en azndan iktidara ortak olmak veya kamufle edilmi Yahudi Devleti peindeler.

373

ebekede ben rezervist devlet tabir ediyordum. Hala da tercih ediyorum.

Alyansistler takiyyeci mi yani?

Evet...yle de syleyebiliriz. Peki, benim almalarma kadar, ne biliniyordu, Alliance sraelite niverselle okullar hakknda? Talat'a "ingene" deyip geiyoruz, Edirne Alyans Lisesi'nde retmendi. Yahudi olmayanlarn, Alyans okullarnda okumalar veya retmen olmalar kural ddr. Ermeni Krm'nn ba sorumlusu kabul edilen Talat Paa'dan sz ediyorum. Ya Yahudi asll olduunu gsterebilirsem ve cenazesi Trkiye'ye Celal Bayar'n gayretleriyle getirilmiti. Bayar da, Alyans'ta okumutur. Peki? Kesin olan, Talat'n ingene olmaddr. Mslmanlk m? Yaamnda bir irreglarite varsa, ingene, diyorlar, Orhan Pamuk misali "ateist" diyorlar, annesi azarlamt, ok zaman da "ermeni" iddia ediyorlar. Bakn, yoktan babakan olduunda Naim Talu'yu da Ermeni olarak fsldamlard. Evvela ve ncelikle teorik bakmay neriyorum. Naim Talu, 12 Mart Darbesi'nde babakan olmutu. Teorik bakmak nedir? Darbe'nin banda Genelkurmay Bakan Orgeneral Memduh Tama vard, brani aslldr. Bir darbe, bir Er-meni'yi babakan yapar m? "Naim", Naomi, "ho" demek olup, braniler tarafndan da tanyor. Talu'dan ise, son sinegog basknnda lenler vard. Ciddi olmay da neriyorum. Cuntalar, brani aslllarn, kabineleri doldurduklar zamandr. Bir Serblent Bingl vard, ne i yapard, beklerdi ve bir cunta oldu mu hemen bakanlk koltuunu oturtuluyordu. 12 Mart'ta, mar ve 12 Eyll'de, Enerji Bakan olarak gryoruz. Baka zamanlar grmyoruz. nk her iki cuntann lideri Orgeneral Tama ve Orgeneral Evren, brani aslldrlar. Yaknda len Orgeneral Nurettin Ersin de yle idi. Oradan seiyorlar.

374

Peki Hocam bu byk taarruz ve istila karnda direnme abalar yok mu, ne durumdadr?
Bu sorunuza, ksmen "var" ve ksmen de "henz ok zayf diyorum. Yeni bir bilinlenme dnemindeyiz. Ayrca bu hcumun islami iddial bir dnemde olmas bulanklk yaratyor. Bunun da "hayr" ynnde etkili olduunu grebiliyoruz. Ama gn gnne takip ediyoruz. Bana iki gn nce bir mlakat vesilesiyle "siz bir mlakatnzda Hikmet Fidan' PKK ldrmemi olabilir, Halaskar komiteler olabilir demitiniz, nereden bunu karyorsunuz. Bunu tasvip mi ediyorsunuz?" sualini tevcih ettiler. Yaptn, tarihe bakmak konuturmaktr. Hala ayn yerdeyim, Fidan' pkk de tasfiye etmi olabilir, ama, bana hi mantkl grnmyor. Hele son gnlerde matbuata hakim olan senaryo, bana, "tam senaryo" olarak grnyor ve beni teyit ediyor. Fidan'n arkadalar yakalanm ve Fidan' alp, pkk tetikisine teslim etmiler. Buna inanmak iin ok saf olmamz gerekiyor; devlete bavurabilirler ve hatta derhal Barzani'ye geebilirlerdi. Demek ki, teslim meselesi havada, yakalananlar Fidan'n yaknlardr, derdest olmakla, tetiki ise dada kalmaktadr. Tarihi okumak m? Bir, Kemal Paa, 19 Mays'tan nce fazla temayz etmemiti. ki, mstevliler varsa, bir kavim kurun skmak iin Hasan Tahsin'i beklemez, skarlar ve skmtrlar. , Byk ve dzenli bir mukavemet oluuncaya kadar, her yerde, kk kk komiteler ve ptrak misali ortaya karlar. "Halaskar Komiteler" ile kastm budur.

imdi de ktlar m?
1918 ylndayz. Devam edebilir miyim, u malum Ermeni Kongresi toplanrken, stanbul'da dare Mahkemesi durdurma karar ald. Bir takm beyinleri ta balam olanlar hemen ktlar, "ite derin devlet" dediler ve "genelkurmay engelledi" deyu bardlar. Hangi dnyada yayorlar; bugnk Genelkurmay'n bu tr kongrelere hibir itiraz olmadn dahi grmyorlar. Genelkurmaymzda, artk byle bir refleks tehis edemiyoruz.

375

Buna mukabil her yerde, kk kk tepkiler var. dare Mahkemesi'nin kararn bu ekilde anlamamz yerindedir. Artacaktr. Bandayz. Tezler'de Kemal Paa Hazretleri'nin grev kadn yaynlamtm, en nemlisi, bir, "baz komutanlar, silahlar teslim etmiyorlar ve halk silahlandryorlar, bunu nle" emri yazldr. ki, "halk uralar kuruyor, bunu dat" emri yazldr. ura, "komite" demektir; Mustafa Kemal Paa, halka verilen silahlan toplamak ve mukavemete hazrlanan halk komitelerini datmak zere gnderilmitir. Bunu, yllar nce yaynladm. Bu ne demektir, bir, Kemal Paa nde gelen ve mukavemeti tannan bir komutan olsayd, Sultan Vahdettin, bu atamay yapamazd. nk, ngilizler izin vermezdi. Kemal Paa'nn durumunu, sivrilmi paalar yakalanp Malta'ya gnderilmek zere bekletilirken, Mustafa Kemal'in Pera Palas'ta ikamet edip temaslar yapmasndan da karyoruz. Silahlar, igalcilere vermeyip mukavemet iin ayranlardan birisi Erzurum'daki Dokuzuncu Ordu Komutan Yakup evki Paa idi, grevden alnd ve Malta'ya srld. syan'da resmini basm durumdaym. ki, her sultan, ayn zamanlarda ran ah Ahmet Kaar da yapyordu, bir mukavemet olumasn ister, Sultan Vahdettin ile Kemal Paa Hazretleri'nin bu minval zere anlatklarn yazyorum. Demek ki, Kurtulu'u Byk Kurtarc ile balatmakla benim yazmm arasnda ok byk fark vardr. Balamtr, balar ve mukavemetler kar; Mustafa Kemal Paa Hazretleri'nden ncedir. Kemal Paa Hazretleri, bunu baarl bir ekilde ynetmitir. Mcadele sadece Bat'da da deildi. Mara, Antep ve Urfa'da dzenli ordunun rol daha sonradan geliyor. Balad yerlere, oradaki Ermeni nfusa, Rumlar'a bakyoruz. Rumlar'a neden bakyoruz? Pek ok nedeni var, mbadele, zengin Rumlar'n oturduu yerlerden yaplmtr. Oraya Selanik ve yresinden getirilenler konmutur. Misalen, Trabzon'da ok youn ve zengin Elenler'in yaadn biliyoruz.

376

Bir de yeni bakanlardan, Faruk zakn Trabzonlu olduunu gryoruz. Akn z bende hep ilgi yaratyor. Karsnn adnn da "Verda" olduunu reniyoruz. Biraz tebessm edebiliyorum.

Yine isim-bilim mi n plana kyor?

Hayr, hep sylenenlerin aksine, bilim bir n yarglar dzeneidir. Bilimle yarglara ulayoruz ve doru olduu srece, bunu dayanak yapyoruz. Son zamanlarda, benim "maydn-mnr" dediim bu tayfa ortaya kt, birden "abeist", Avrupa Birlik'i demektir, vatan kurtarmak zere harekete getiler ve Tayyip Bey'e gidip iir ve destek verdiler. Bunlar arasnda Trkiye'nin byk silah tacirlerinden Kavala'nn gen ba Osman Kavala da vard; "iletiim" yaynlar da bu holdinge aittir. Bir kez, kl krk yararak, iletiim'in ibraniyet hatralar yaynladn tespit edince bunu bir dayanak olarak kullanabiliyoruz. letiim kard, Tesal'n anlar, Vassafn anlar ve benzerleri, bizim kaynaklarmz arasndadr. ebeke'yi bulmamza yardm ediyorlar. Kastmz, hak etmedii yerde olanlar ve lkeye sadakatlerini yitirenlerdir. Bunun iin, Atilla lhan zerinde hi durmadm. Attila lhan dostumuz Atatrkyd. Attila lhan dostumuzdan daha millici var m? Ama Attila lhan dostumuzu, Ik lisesi, "onurumuz" diye ilan etti. Biz biliyorduk. Ben biliyordum da niye ilan etmiyordum. Benim yazdklarmn hepsi ya hak etmedikleri yere gelenlerdir, ve ilave olarak kalbi bu topraklar iin arpmayanlardr. Nereden biliyoruz kalplerinin bu topraklar iin arpmadn? Davranlarndan biliyoruz; Atilla, Ermeni Kongresi tr senaryolar hi ciddiye almyordu. Dolaysyla Attila lhan'n brani asll olduunu ilan etmem iin hibir neden yoktu. imdi syleyebiliyoruz; Ik lisesi, byk ve grkemli bir ilan verdi, akladlar. Kukusuz, Ik Lisesi veya Terakki'den her mezunun mutlak brani asll olduunu syleyemeyiz. Ama yeeni Kerem Ik da oradandr. Pek kuku duymuyorum ve bunu da her zaman ileri srdm zere, bu lkeye, yer yer bizden de daha ok bal sabetayistlerimiz olduunu gstermek iin not ediyorum. Bir de sabetayizmin anti-Tanzimat ve anti-smet Paa sendromlar vard ki bunu Atilla stadmz'da da buluyorduk. Demek ki analiz kabiliyetimizi de arttrabiliyor.

377

Hocam bir zelletirme furyas hz kazand. Sami Ofer'ler, Arap sermayesi...Neler oluyor. Mesela Arap sermayesi gerekten Arap kardelerimizin mi? Yoksa belli bir orandan sonra yksek miktarda olan Yahudinin parasdr kural burada da m geerli? Mesela, Galataport gibi projelerle, Eski Venedik/ Ceneviz'in 'zerk Galata's m diriltiliyor? zelletirmelerin toplam maksad ne olabilir?
Efendim deminki konumuza gelelim. Byle baz millici arkadalarmz Hariri'nin Ermenilerle ilikisini ispat etmeye kalkt. Ben buna inanmam. Tabi Beyrut'ta Ermeni mahallesi var. Politikacdr, onlarla da ilikisi olabilir. kinci nokta ise udur, biz iktisatlar, Suudilerin her iinde bir Yahudi parma, sermayesi, olduuna inanrz. Doru mu, deil mi? Ama buna inanmakta hibir saknca yok. Buna inanrz. Dolaysyla ben bu ilerde, yani Hariri'lere milli telekomkasyon an teslim etme iinde, bir mossad parma arayabiliyorum. Daha da nemlisi, yepyeni bir durum ile karlayoruz. Tpra'ta grdk, demek ki, biz zelletirme adyla, milli tesisleri bir vekilhar'a veriyoruz. O da aldn istedii lde ve istediine devredebilecek. Bu ok vahim ve kontrolden km bir durumu haber veriyor. Peki durum bu ise, bundan sonra ne ile vneceiz? Milli tesisleri, dne kadar vilayetimiz olan yerlerdeki zenginlere datyoruz. Peki biz bundan sonra nasl byk "Trk Milleti" olacaz, kim inanacak, bebelerimiz inanr m? ran' da hep kmsyorduk, bakn, Trkiye'den gelen sermayenin de kavmiyetine bakyorlar. Ark Trkiye'den gelene pek de "Trk" nazar atfetmiyorlar. Bana verilen bilgiler abartl olabilir, kitaplarmn, ran'da en yksek dzeyde deerlendirildiini iitiyorum. Ona gre kesiyorlar...

Turkcell mi...
Hayr, Havaalan. Bizim kitaplarmza gre Doramac'nn ana dili branidir. Bizde Erbil'den gelen ok brani var. Bir de soyumuz, Mahmut evket Paa'ya uzanr, diyorlar, Harekat Ordusu Komutan, gzel, yaknda o soylarn da yazmak durumundaym. Soylarn gstermek grevimdir.

378

Benim derdim bundan sonra, ilk okullarda tarih nasl anlatlacak, "Hamdi" ne olacak, hep makine banda fedakar telgraf idi. imdi telgraf Hamdi gidiyor ve telekomnikasyoncu Hariri geliyor. ran ise, eer, hava alannda, telekomnikasyon sisteminde, braniyat varsa, btn komnikasyonun, srael tarafndan bilinebileceini varsayyor. Bu nedenle balanm akitleri dahi, yeni bilgilere bakp, feshediyor. Mesele budur. Bir, artk, ynetimde bir milli hassasiyet kalmamtr. ki, bu gelenlere, biz hibir zaman, yabanc sermaye gelii, demiyoruz. Bu transferdir, memaliki para para satmak, yabanc sermaye gelii saylmamaktadr...Yabanc sermaye'nin gelmesi iin, gelecek, fabrika yapacak, inaatn yapacak, malzemesini koyacak; budur. Mevcut tesisleri, Araplar'a, Yahudiler'e vermek, asla yabanc sermaye yal n MIH olmamaktadr. Datm yaplyor. Bunun da koullar var, a- yeni teknoloji getirecek, getirmiyor, burada kurulmua el koyuyor, b- Tekel olmayacak, oluyor, milli tekeli veriyoruz, c- Ulusal politikay etkilemeyecek, oktan etkilediler, her trl milli hissiyattan uzaklatk, Alpogan milli gvenlik kurulu sekreteri olunca ilk nce srael'i ziyaret etti. Trk-srael "milli gvenlii" mi diyoruz; soru var ve acdr.

Hocam, gelecee dnk bir reti, tasvir, topyanz var m? Dou Cumhuriyeti tarifinizi kimlerle, nasl..?
ok zor bir soru, nce "biz kimiz" sorusu var. "Dou Birlii", krk yldr savunuyorum. Bir topya'dr ve her topya misali zaman koymak zordur. Trkler, "Trk" adn kef ile benimsediklerinden sonra on be yl gememiti ki adnda "Trkiye" olan Devleti kurdular. Belki yarndan da yakn ve belki uzaktr. Krk yldr savunuyorum, ama, imdi daha acil oldu. nk, "bymezsek klrz" diyoruz. "Musul alnmazsa, Diyarbekir verilir" nermesini ekliyoruz. Ayrca, Bush'un Mesut Barzani'yi gsterili bir ekilde Beyaz Saray'a armas da, artk Ortadou'da, Washington iin, Trklerin yerini Krtler aldlar, anlamndadr. Btn bunlar, Dou Birlii'ni bir zorunluluk haline getiriyor.

379

Bin yla yakn bir zamandr birlikle yayoruz. Ermeniler ve Elenler de var, Dou Birlii'nde bunlar da anlyorum, biz artk ayn kltrdeyiz. Ayrca ekonomilerimiz birbirine yakn, bir birbirimizi ezmemiz sz konusu deil, "onlar ortak biz pazar," hibir para iin geerli deildir. Her adan bir zorunluluk ve ortaklk gryoruz. Hi kukusuz ran iindedir ve hi kukusuz Msr dndadr. Bana dnmesi de savunmas da heyecan veriyor. unlar ekleyebiliyorum; artk anti-emperyalist mcadelenin corafi merkezi Musul'dadr. Musul ise bir kent deil blge'dir. Her mzakere masasna, istek olarak, Kandil Da'ndan birka ba koymay yanl buluyorum. nemli olan, Kandil Da'ndaki silahlar susturmak deil, ynn deitirmektir. Bu Amerikanc smrge birliini datmaktr. Dou Birlii iin ciddi adm sayabiliyoruz.

Son olarak, "u lgn Trkler" hakknda ne dnyorsunuz?

Ana okulunda okutulmas gerektiini hep sylyorum. Bir de kemalizmin gecikmi bir cenaze treni olarak gryorum. Artk yksek komutanlar kemalist sayamayz. Bir cenaze trenine ihtiyalar vard, ktalara emir kardlar ve bu kitab aldryorlar. Chp'yi de artk kemalist kabul edemiyoruz. Chp iin de bir cenaze treni gerekiyordu, zakman'n kitabna sarldlar. zakman, ancak ana okulunda kabul edilebilecek bir kurtulu sava yazyor, tek kiilidir, cennet misali, iinde hibir atmas yoktur, iinde ilahi bir ahenk var, hibir kiisel ihtirasa rastlamyoruz. Tasfiye edilenlerin hepsi, tasfiye edilmeyi hak ettiler. Bir lde, Atilla lhan Dostumuzun anlatmn hatrlatyor. Atilla lhan Dostumuz, Mustafa Kemal'i deil bir mesihi hikaye ediyordu. Her episodunda, kssa, sadan ve soldan sktrlyorduk, boulacak oluyorduk, aresizdik, tam helak olacamz srada ve her zaman, Mustafa Kemal, anszn geliyor ve bizi kurtaryordu. Bakasn gremiyorduk. Vard, bir "kt" paa olarak smet Paa'y seebiliyorduk.
380

Benim buradaki esas itirazm, eer byle ise, bir daha; kurtulamayz. nk Mustafa Kemal'i insan st anlatyorlar, bu anlatmda, "bir daha asla" felsefesi var. Bu nedenle ant kabir tek mezarldr. Tek mezarl ulular mezarl, panteon diyoruz, sadece bizde var; bu yoksulluktur. Ben kahramanlarmz arttryorum. ncelikle Bat'ya eilmi ve dzenli ordu zerine yazlm bir kurtulu savan doru ve gereki grmyorum. Ayrca, Osmanl'nn son zamanlar ile Cumhuriyet arasnda bir devamllk kuruyorum. Kitaplarmda kurtulu savann pek ok kahraman olduuna iaretle artk fotoraflarn da basyorum. Kurtulu'un bir halk harekeli olarak baladn da hep n plana kartyorum. Mara'ta "kahraman", Antep'te "gazi", Urfa'da "anl" olan halktr. Ptrak misali patlamtr. Tasfiye edilenlerin pek az lm hak ettiler. Kurtulu, ilk nce kurtuluularn bir nemli blmnden kurtulmay tercih etti. Ac, ama, sahih'tir. imdi kitaplarmda yeniden, kurtulu iin kalkyorlar. Bir nokta daha var, bana sabetayist dman diyenlere, ben glyorum. Kitaplarmda dirilttiklerimin ou Blbl Deresi'nde yatyorlar. Onlar, rantiye deillerdi. Onlarn kalpleri, srael iin arpmad.

381

ONUNCU BLM EDRNE'NN STRDATI

Hocam emdinli'de neler oldu? emdinli'de neler olduu ok aktr; hep gryoruz. Banda daha kark grnyordu, nk, Aydn Doan matbuat emdinli meselesini kark bir hale getirmek istedi. Belki isteyerek yapmad, olanlarn tesinde sonular bekliyordu, kartrd. Aydn Doan matbuat emdinli'deki olaylara, ikinci "Susurluk" damgasn vurmaya alt. emdinli'nin Susurluk ile yakndan veya uzaktan bir benzerlii yoktu, karklk buradan douyordu.

Neden?
Susurluk bir Sherlock Holmes epizotuna benziyordu. Bir otomobil bir kamyon arpmt, Kasm 1996, cesetler kt, silahlar dkld, cesetlerin bir ksm arananlara aitti ve silahlarn kirli olabilecei tahmin ediliyordu. Susurluk'takiler crm ilemi insanlard. pular kmt, buradan merkeze, beyne, sevilen bir tabirle derin devlet'e gidilebilecek miydi; "Susurluk Vaka-" veya bilmecesi budur. emdinli, buna hi benzememektedir.

Aydn Doan matbuatnn buradaki maksad nedir?

Aydn Doan matbuatnn iki hedefini tehis edebiliyoruz. Aslnda pek emdinli ile ilgilenmiyorlard, iki kazan peinde kotular. Birincisi, emdinli'de bombalarn patlamas ve baz jandarma subaylarnn su mahallinde yakalanmalarndan hareketle Jandarma Umum Komutanl'n pasifize edebileceklerini dndler.

382

Aydn Doan matbuat, "burada; yakaladk, ettik, bir crm rgt var" havas vermeye kalkt. nk, Jandarma'nn hala istihbarat rgt var, istihbarat almalaryla yalnzca dar anlamda jandarma ilerine el atmyorlar, ayrca, baz zenginlerin yolsuzluklarn yakalyor, savcla gtryorlar, savclklar da bunlarn bazlarn tutukluyor. Yakn zamanlarda, televizyonlarda, jandarma aralaryla, emniyete tanan pek ok zengin grdk. Tutuklandlar, yarglandlar. Matbuat, nce ne olduuna bakmad, olay mahallinde yakalanan jandarma astsubaylarmla n hareketle jandarmay pasifize etmeye kalkt, "yakaladk, susurluuuk" yollu rmalar bu nedenledir. kincisi, "Yaar Paa d krkln" yayorlar. Bata Sedat Ergin. Aydn Doan gazetecileri, Ordu'da on be yllk komuta kademesini izmilerdi, Orgeneral Yaar Bykant nce Kara Kuvvetleri Komutanl'na gelecek ve sonra da genelkurmay bakan olacakt; bunu istiyorlard...

stedikleri gibi olmuyor mu?

Oluyor, ama, imdi isteklerinden dnyorlar. Umduklarn bulamam halleri var, Yaar Paa'y pek "millici" grmeye baladlar. Atlamak istiyorlar. emdinli Olay ile ilgili olarak Yaar Paa'nn adn n plana karmalar ve Paa'nn da bir savunma refleksi ile ad geen astsubay savunmas bu nedenledir. AD Matbuat'nn manevras bu oldu. imdi Yaar Paa'dan memnun deiller. Yaar Paa'dan kurtulmak istiyorlar.

Yaar Bykant Paa'nn aklamalar iin ne diyeceksiniz?

Hangi aklamalarn soruyorsunuz? ncekiler mi sonrakiler mi?

ncekiler...
Yaar Paa nce onlarn ilerini kolaylatrarak ad geen astsubaylardan birini tandn syledi. Belki de Yaar Paa bu senaryoyu biliyordu, bozmak istedi. nce bu noktann zerine gittiler. Ama ilk aklamalar, emdinli ile Susurluk arasnda hibir benzerlik olmadn gsteriyordu.

383

Malum matbuat Ve malum televizyon bunu grmemekle srar elti. Belki de grmyorlar.

Ne demek istiyorsunuz?
Gayet ak, Jandarma ve Kara Kuvvetleri, hemen, "biz oradayz" dediler. Tutuklananlar ve yarglananlar iin avukat tuttular, avukat gsterili bir ekilde olay mahalline naklettiler. Daha sonra astsubaylarn grevli olarak orada olduunu akladlar. Demek ki, Susurluk misali kayp veya karanlkta bir merkez yoktur.

Ama bombay sahiplenmediler?

Bir de bunu mu yapacaklar? Buna gerek var m? Daha sonra da, Kara Kuvvetleri Komutan gerekirse "F-16 uururuz" dedi. Hava Kuvvetleri Komutan, "uua devam emrini verdim" aklamasn yapt. Jandarma Komutanl, madur kitap'nn pkk ile balantl olduunu ileri srd...Yetmiyor mu? Bir kararllk hali gryoruz...

Tasvip mi ediyorsunuz?
Durum tespiti yapyoruz. Burada unu aka gryoruz, emdinli Olay, Yaar Paa'nn Genelkurmay Bakan kapasitesinde konutuunu da ortaya karmaktadr. F-6 uular Hava Kuvvetleri'ni ilgilendiriyor, bunun dnda, ancak Genelkurmay Bakam "uururuz" diyebilmektedir. Jandarma Umum Komutanl'n ilgilendiren bu ite nce Yaar Paa'nn konumas dikkat ekicidir. Malum matbuat bundan habersiz, Erdoan'n "sonuna kadar gitmesi" zerinde patinaj yapmaktadr. Ryalarn yazyorlar. Vaziyet-i Umumiye-i karartyorlar.

Vaziyet-i Umumiye...
Bugn, herkes, Diyarbakr blgesinin tpk iskeleye bal halat kopmu bir mavna gibi kaydn gryor. Halat kopmu, Diyarbakr yava yava kayyor. Kuvvet Komutanlar, "buna seyirci kalmayacaz" demektedirler. Hepsi budur.

384

Ksa srede Roj TV'de yayn yaplmas ile ilgili ne diyeceksiniz. Hocam?
Buras yle bir blge ki, herkes her taraf biliyor; taraflar birbirini biliyorlar. Birinci ihtimal budur. kincisi de, temenni edilmez ama, zel kuvvetlerin birisi haber vermi olabilir. Jandarma'y pasifize etmek isteyenlerin sadece matbuatta olduunu dnemeyiz.

Hkmet burada nerede duruyor?

Tayyip Erdoan'n artk temel iki izgisinden birisi dnmeden ve/veya dnemeden hareket etmek ve dieri her frsatta vnmesidir... nce malum matbuatn "Erdoan dibine iner" barlarna, methiyesine kand ve sonra, geri adm atarak "jitem'i tanmadm" de di. Halbuki yasas meclisten geerken davul-zurna alnmt. Sonun da "sonuna kadar gideriz" sedas kald; ho ve bo bir seda'dr. imdi iktidarszln anlama demlerindedir. Birinci Dnya Sava yenilgisini kesinkes kabul edenlerin yapacaklar hibir i olmad kesindir.

Bununla ne kast ediyorsunuz?

Cumhuriyet Hkmetleri'nin hibirisi Birinci Dnya Sava yenilgisini kabul etmediler. Bu hkmetten ncekiler iinde sadece Sleyman Demirel'in, Musul'un kesinkes Trkiye snn dnda olduunu kabul ettiini, dnyordum. Ancak son zamanlarda Sleyman Bey ile sk sk gren Fikret Bila'dan, bunun da doru olmayabileceini duyuyorum. Tarih bilgisi veya bilinci olmayan Tayyip Bey ekibi, bu kabul ile hkmet sandalyesine oturturdular. Hem aresizdirler ve hem de ne olmakta olduunu kavrayamyorlar. Ben ise, "Musul alnmazsa, Diyarbekir verilir" teoremini ileri srdm ki artk genel kabul grmektedir. emdinli'ye giden meclis heyeti bile aktrlerin arasnda Barzani'yi de saymaktadr. Hilmi Paa dndaki komutanlar ise, her halde ve ellerindeki tm imkanlarla, Diyarbakr' mdafaa kararll gsterdiler. emdinli ite budur.

385

emdinli nire, Susurluk nire?

Bu i baarya ular m?
Bir baka teorem formle etmeme izin verir misiniz? Burada en baarl olduunuz zaman hedeften en uzak noktaya gelebilirsiniz. Bu yntem zm olmaktan km grnyor. Hedefin negasyonu haliyle kar karya geliyoruz. Diyarbekir Blgesi, avutaki bir sabuna benziyor, skarsanz, avucunuzdan frlayabilir. zm artk Musul'dadr.

Ne yaplabilir?
"Edirne'nin stirdat" var.

Ne demek oluyor?
Tarihe bakmak gerekiyor. Tarih allmasn neriyorum.

Cumhurbakanl...
Oraya Tayyip Bey'in gelmesi ile Hilmi Paa'nn kmas arasnda hibir fark grmyorum. Burada Hilmi Paa zerinde yaplan speklasyon da yanltr; Paa iin de ypratc buluyorum. Yapanlar tarihimizi bilmiyorlar. Hilmi Paa karsa, Genelkurmay'n da ankaya'ya tanacan sanyorlar. Ahmaklktr; Genelkurmay Bakan Sunay, dorudan ankaya'ya geince, genelkurmay genelkurmay'da kalmt.

386

ON BRNC BLM SOL/SA! SOL/SA!..

Sizin dnce sisteminiz iinde 'Kuvay-i Milliye'nin anlam nedir, bugn sa ve solu birletiren 'ulusalclk' kavramn benimsiyor musunuz?
Sa ile solun birletiini sanmyorum. Sekiz ay ncesinde, katlam sa sola, sol da saa daha ilgi ile bakyordu. Son zamanlarda bu azald, bunun azalmasnda da unu gryorum; bu hkmetin, 'Ak-ist' de dediimiz Ak'larn ayaklarnn altndaki topran kayma dnemi balad. Herkes bunu hissediyor. Dolaysyla birdenbire, gerek sol gerek sa kendine bakmaya baladlar. Biz eski halimizle de boluu doldururuz, diyorlar. Son zamanlarda tekrar kendi kimliklerine dnyorlar, bunu gryoruz. Uzaklama var. Onu gryorum. Bir de baka bir tespit var, bir zl dneminden geiyoruz. Bu zl dneminde bir takm tarifler de altst oluyor. Bu zamana kadar sol olan sol olmaktan ve sa olan da sa olmaktan kyorlar. Belki de u anda "eski" sa, sa deil ve "eski" sol, sol deil, bu daha doru tehis olarak grnyor.

zl derken, ideolojik bir zlmeyi mi kastediyorsunuz, yoksa Cumhuriyetin deerlerinde bir zl m?

Bir defa Turgut Bey'in, zakman, kitab vesilesiyle, Aktel Dergisi, benimle, bir mlakat yapmt. Sylediklerim ok tartld, 'Kemalizm'in cenaze treni' yaplyor, demitim. Kemalizm, kalesi sanlan yerde, Silahl Kuvvetler yksek komuta heyetinde, kt; bu nedenle kemalizmin cenaze trenine muhtalar, zakman'n kitabn bir kampanya haline getirmelerini byle anlyoruz. Ama onun tesinde Cumhuriyet kyor mu? O ok tartlan ve tartmamz gereken bir noktadr. Ve bu kelimeleri sylemeseler bile pek ok evrede bu hissiyat var.

387

Peki yerini neyle dolduruyoruz?

k, kyamet gibidir. Kyamette kenin yerinin ne ile doldurulacan kestirmek kolay deildir. Btn kyam'lar ve son'lar, btn dinlerdeki son'lar hep byledir ve budur. Nedir son? Bir taraf lr, bir taraf dirilir. Bu srada tarifler ve baklar deimektedir. imdiye kadar olan ema u idi; sa her ne pahasna olursa olsun sava ister, savadr, yle biliyoruz. Sa siyasi rgtler ile askerler ok zaman ayn doktrindedirler. Buna mukabil, sol, her ne pahasna olursa olsun, bardr. Bizim sollar, kominternden beri bar dernekleri kurarlar, bar cepheleri kurarlar. Bar m, sol iin bir feti'tir. Ama imdi hi de yle grnmyor, siyasi sa bar olmann tesinde teslimiyeti bir izgidedir. Sol ise, eer ben sol saylyorsam, Musul'da nce rtl bir sava gereine iaret ediyoruz. Gayet ak, Musul'u almazsanz Diyarbekir'i verirsiniz, diyoruz; her ikisi de blge'dirler. Diyarbekir Blgesi'ni, iskeleye balayan halatn kopmu bir mavna misali uzaklamakta olduu tehisi var, sa, sadece seyircidir. Baka noktalar da ilave edebiliyorum; sa, bir ahlak savas olarak da ortaya kamyor. slam'n, oligarinin programna uygun olarak delik deik olmasn da ho gryor. Pasifist-oportnist bir izgidedir. Dezarme, silahszlam, haldedir.

Peki, bu sava kim yapacak?

imdi bir sava deklarasyonu yapyoruz. Ama u anda dzenli askerlerle, dzenli orduyla deil, onlar dnemiyorum, onlardan bir midim yok. Ayrca aka da sylyorum; benim muhatabm, Genelkurmay Bakan Hilmi Paa Hazretleri deildir. Paa, bu alanda bir hassasiyet gstermemektedir.

388

Sa ve sol yer mi deitiriyor yani?

Onu bilemem. Ben bu sylediimin solculuk olduunu biliyorum. 1926 ylnda, Kemalist Cumhuriyet, Musul'u emperyalizme, o zaman ngiltere, hediye ederken, o zaman ki sosyalist hareketin nderi efik Hsn Demer de, benim gibi konuuyordu. Ben ilaveten, anti-emperyalist mcadelenin merkezinin Musul olduunu ilan ediyorum. Sizin sylediiniz ile uyum halindeyiz, demek ki, byle dnemlerde alt-st olular yayoruz...Tarifler deiiyor, 1960'l yllarda Mehmet Ali Aybar ile Behice Hanm Trkiye i Partisi'ni kurduklarnda, eskisinden ayr bir "sol" tarif ettiler. Kemalist ve millici tonlarla ktlar, "kuvva-i milliye" szn, Aybar ve Doan Avcolu yerletirdiler. imdi ben, "Trkiye bymezse, klr" diyorum ve Musul'da, yllardr Ankara'nn yardmyla kurulan Krdo-Jdaik Devlet'in eninde sonun da Trkiye'yi klteceini ekliyorum. Sol, bunlara sessiz kalamaz ve ben sessiz kalmyorum. Sizin sorduunuz soruya gre, bundan daha millici ne olabilir? Ve buradaki mcadele de, tam bir milli mcadeledir. Banda simli vasl lan ok belirgin olmayan bir mcadeledir. lerde n plana kmas kanlmazdr. Nihayet bu bir tariftir; 1923 ylndan 2002 ylna gelinceye kadar, Hilmi Paa Hazretleriyle Tayyip Erdoan ynetimine gelinceye dek, bu tarif Devlet'in de tarifi idi. Orada bizim dmzda bir devlet olursa bu bizi bler, deniyordu. 80 yldr devletin resmi teorisi, doktrini buydu. Hilmi Paa Hazretleri riyaset devrinde, mam Hatipli birisi geldi ve bunu attlar. Biz atamayz. Yce Gk'e krler olsun ki, bunu ben formle ediyorum. Bu nedir? Bu sol mu, sa mdr? Bunu bilemeyiz; ama ben "ar sol" olarak deerlendiriyorum, ylece sylyorum. Bakalar bakaca bakabilirler, tartmak durumundayz. Tartyoruz da, Hkmet Barzani sevdals oldu, bu da bir tartmadr. Aman efendim Barzani iyi adamdr, diyorlar. Krk yllk yani, oldu kani; Trkesi budur.

Solu eletiriyorsunuz, dzenli ordu mcadelesini de kabul etmiyorsunuz. O zaman Musul'un alnmasnda ne tr bir mcadele neriyorsunuz? Ayrca, solculuk ile barln artk yan yana olmadn sylyorsanz, PKK'nin savaln solculuk olarak m kabul ediyorsunuz?
389

Sorunuzda baz dzeltmeler yapaym. Dzenli orduya ihtiyacmz yoktur, demiyorum; ben. Bugnk komutanlar, bu anlayn ok tesindeler, diyorum. O zaman lkesini sevenler, "milliler", onlar beklemezler. Trkiye'de, dnyada bunun rnekleri vardr. Ben, problemi byle koyuyorum. Dolaysyla, yksek komutanlarn gelimeleri deerlendiremediklerini ve bir tr "idare-i maslahat", ii geitirme, halinde olduklarn ifade ediyorum. Kbrs'taki seimlerde, Avrupa'nn istedii, onlarn istedii ekilde hareket edersek, "bize verirler" deerlendirmesini yaptlar. Bunu askerlikle, komutanlk meslei ile, badatranlayz. Komutanlk, kar atmalarna bakar, kanlmazlklara dayal analiz yapar; Kbrs'n Elen Kesimi'nin kar da, Avrupa Birlii'ne tek bana girmekti. Hep "kurmay snf snfta kalmtr" diyorum. Harp Akademileri'nde uzun mddet Aydnlar Oca mensuplarn ve imdi de, Aydn Doan televizyonlarn ssleyen "uluslararas ilikiler profesr" kzlar hoca yaptlar. Hibir yere gidemeyiz. Kurmaylar ile Radikal gazetesinin bak ve deerlendirmeleri zdelemektedir. Harp Akademileri komutanlarndan birisinin bunlardan birisine dl de verdiine tank olmutuk. Sonra ayn komutan Mustafa Ko'un arkasnda Londra'da Madam Tusaud mzesinin tanzimi iini zerine almt, iim yanyor. te yandan Krt meselesini sylediinizde de, unu ok ak sylyorum; mesele Kandil Da'ndaki silahlar susturmak deil, onun ynn deitirmektir. Bu kadar basit. Eer sizin formlnzle ve sznzle, orada gerilla sava yapacaksak, Krtler olmadan biz o ii yapamayz. Amerika, orada, emperyalist savan Krtler ile yapyor ve anti-emperyalist sava da Krtler ile yapmak zorunluluu var. Bu ordu iinde savatm. Gazi'yim ve sava biliyorum ve daima sava zerine dnyorum.

390

Ordu'nun ypratlmas iin bir kampanya balatld syleniyor. Bununla ilgili olarak, bir sitede, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykant'n "sabetayist" olduu iddia ediliyor. Tabii hemen sizin adnz akla geliyor, bir ilginiz var m?
Bir defa gayet ak olarak syleyeyim, Trkiye'de Soner Yaln "Efendi" kitabn kard. Herkes Yaln Kk'n yazdn sylyordu. Hibir ilgisi yok, Soner benim ok sevdiim, ok deerli arkadam'dr. nternetteki o iki sayfalk inceleme iin de "senin rencilerin yazm" dediler. Ben de baktm, lkc ve biraz da Fethullah Glen tandansl olabilir, bilenler yle dndler. Ama aratrma teknikleri ve benim gelitirdiim bilimden, disiplinden yararlanma asndan ok iyi bir alma olduunu kabul ediyorum. Tanmyorum, ancak on zerinden on notu verebiliriz. Ben, bu disiplinde neleri sylediysem, onlar uygulanm ve ondan da bir sonu almlar. Ancak u nokta da nemlidir, benim gelitirdiim disiplinin bulgular ihtimalidir ve hibir zaman kesin sayamayz.

Bu soy aratrmasnn sizinle ilgisinin olmadn m sylyorsunuz?

Benimle hibir alakas yok, bu net, ama, bilim ortaktr, gelitirmi olduum teknikleri uyguluyorlar. Okuduumu belli ettim ve bir de Yaar Paa Hazretleri'nin akrabalarn, soyadlarmdan, yazmlar, birisi benim ihtilalci ve Tekilat- Mahsusa'dan dedemin soyaddr, demek bizim yredendir. Ben bu kampanyann, Yaar Paa Hazretlerinin durumunu sarsacana inanmyorum. Yaar Paa Hazretlerinin bu ekilde tartlmasndan da bir baka adan memnunum. Sedat Ergin, Murat Yetkin, ikisi de benim arkadam, her gn yaz yazdlar. Hilmi Paa bakan olurken, "Yaar Paa gelecek, Yaar Paa yle..." Onlarn yldzlar Yaar Paa'yd.

Bu yldzn snmesinden mutlu oldunuz o zaman...

Hayr, unu yazdm; "Trk Paalarn byle klielere sokmayn. Piman olursunuz. Bir gn Yaar Paadan memnun olmazsnz." imdi, Yaar Paa'nn Erkan- Harbiye Reisi olmasn istemeyenler var. Hayr hayr, kriz veya k dneminde Trk silahl kuvvetleri son derece demokratiktir. Bir btn olarak hareket ederler, Hilmi Paann durumu istisnaidir.

391

Belki 2001 devalasyonuna balayabiliriz. ok rktler. Yksek komutanlar tartmadan, gl bir aydn kurumundan ok ekiniyorlar. Hilmi Pasa ok ekinenlerdendir, Rektrler bana gelselerdi kabul etmezdim, diyebilmektedir. Bu yaynlarn Yaar Paa'y olumsuz olarak etkileyeceini de sanmyorum. Sabetayizme gelince, kim Vedii Bilget Paa'dan daha millici ve solcu olabilir, kim Atilla lhan'dan daha solcu olabilir; sabetayistler olmasayd, bu cumhuriyeti kuramazdk. Ben bir bilim yapyorum, ilerinden, ocukluumdan beri vndm, kuvay-i milliye'de "ete reisi" ve ocukluumda hep "ete reisi" olmak isterdim, dedem kyor ve yazyorum. Bir aklayc sistem kurduk. Bir ksmnn lkeye sadakatinin kalmadn ve hep srael'in iyiliini dndklerini bulup gsterdik ve bir de bir gizli rgt olup subalarn tuttuklarn kardk. Bu artk halkmzn bilimidir. Yaar Paa'ya gelince bizim Paamz'dr.

Sabetayclk meselesini Trkiye'nin gndemine sokan kii siz oldunuz. Hala da sizin atnz yoldan ilerleyip listeler tutanlar var. Bu muydu bu tartmay ama amacnz, ne yarar var insanlarn nereden geldiini bilmenin?
Bir ok yarar var. Trk aydn iin, "imkansz yoktur", buna, inanyorum. Bir devrimcinin, sizin deyiminizle bir millicinin, "elimden bu kadar geliyor, ben zindandaym, hibir arem yok, hibir ey yapamam" dncesinde olmadna inanyorum. Ben, zindandaydm. u tehisi yaptm; Amerika, smail Cem'i cumhurbakan yapmak istiyor ve kendi kendime "Yaln" dedim, "senin bunu nlemen lazm". Bir ksm kesinlemi, yz yl kadar hapsim isteniyordu, durmadm, smail Cem peki'nin brani asll olduunu karrsam, nleyebileceimi dndm. Byle balad...

Amacnz yalnzca bu muydu yani?

Balangta amacm sadece buydu. Ama sonradan bir bilim haline geldi. ok da memnunum, imdi her yerde bu kyor.

392

Hanmefendi, bu yolla Trkl ibra ediyorum. Ermeni Tehciri veya 6/7 Eyll tr kyamlarda, Trkler'in seyirci olduklarn ve bunun aslnda bir "Yahudi-Hristiyan Sava" olduunu gsterebiliyorum. Yeni grdm, artk d deerlendirmelerde yerini alyor, "some Turkish historians" yollu balyorlar. Belki bu da bir sa-sol yer deitirmesidir. Bunu lkclerin, Baheli veya Perinek taraftarlarnn yapmasn temenni ederdim. Yapmadlar ve bana dt.

nsanlarn ana babasn seemeyecei gereinden yola karsak, nasl ki Krt vatandalarmzla ilgili ayrmclk yaplmamas gerektiini akl banda her aydn sylyor, neden "Yahudi dnmesi" dediiniz vatandalarmz konusunda ayn hogr yok lkemizde?
Ben Yahudi dnmesi demiyorum. Ayrca "dnme" szc biraz ar olduu iin "sabetayist" szne arlk verdim. Sabetayistlerimizi de zgrletiriyorum. Ancak her yere, hibir kabiliyetleri olmad halde, sadece sabetayistlerin gelmesine isyan ediyorum. Sokaktan kz topluyorlar, "artiz" yapyorlar. Sonra bir de reklam yldz yapyorlar. Hi birisi hak etmiyor. Hakszlklarn hepsine kar sava benim grevimdir. Bir bilimdir, Suba camiindeki sulularn namazn da benim gelitirdiim adan ele almanz diliyorum. slam kalvinizmi imi, uyduruyorlar. Peygamber Hazretleri, almak ibadettir, diyordu ve peki Kalvin bundan baka ne dedi; kalvinizm islamda vardr. Peygamber Hazretleri tccar idi, Kalvin ne diyebilir ki, peinen var. Bir de yle bakabilirsiniz, Zapsu'larn eleri varlar. Musa Anter, Zapsu'larn akrabas idi ve ben Yahudi kkenli olduunu yazmtm.

393

"Anter" soyadn dnyann her-tarafnda Yahudiler tadyorlar ve Musa Anter benim dostum idi. imdi orada ad geenleri aln, kitaplarm aln ve aln, judaizm ile karlaabilirsiniz. Demek ki almalarn yararldr. slam judaize olmutur. Ak-istler arasnda nemli lde brani asll var. nsanlarn gzlerinin almas, ktlemek demek deildir. lk nce en sevdiim enitelerimi deifre ettim. imdi daha yukarlara geliyorum. Hep sevgiyle yapyorum. Ancak aklamak ve devaml aydnlatmak benim isimdir. Bayezid veya Ata misli insanlar, srael'de olsalar, katiplik ii dahi bulamazlar. Burada uval uval para veriyorlar. Bu sayede, tiyatro, an, sinema, sanatlar gitti, ahlakmz bitti, btn subalarn tuttuklar iin, kabiliyetlere btn kaplan kapattklar iin tkeniyoruz. En son amlca'da suba caminde ktlar.

Sabetayist dediinizde, bir ksm vatandalarmz huzursuz etmi olmuyor musunuz?

Hayr, o da ald. Bir ksm da memnun. Adn vermeyeceim, Trkiye'nin en zengin ilk 5-10 kiisi arasnda olan birisine, samimi olduu br zengin arkada, "Yaln Hoca senin ailenin sabetayist olduunu sylyor, ne diyorsunuz" demi ve "sayesinde kkmz rendik" cevabn alm bu birinci el bilgidir. Biz savalarda vururuz, krarz, ama biz bu topraklarda yaayanlar karmayz, ieri alrz. Ermeniler'de sava iin bir tedbir var, ama sonras, Trklk geleneklerinde yoktur, tarihinde yoktur. Kurtulu savanda bize kk bir ta bile atmam Elenler'i, bir buuk milyon, ihra etmek bizim slubumuzda yoktur. 6/7 Eyll, bize uymamaktadr. Biz Trkler, btn bu acmaszlklarn sadece figran yapldk. Bir sonu kyor, "ey Trk milleti, masumsun"; Annem yaasayd ok sevinirdi. Kavmime gven veriyorum.

394

Aratrmanz, yle bir noktaya vard ki, Trkiye'de sabetayist olmayan Trk kalmad neredeyse...
Yok yok, ama dorudur, belki daha oktur. Arivlerimde var, kz karde iki spanyol arkc gelmiti, stanbul'da iki gn kaldlar ve "Trkler, biz spanyollara benziyor" deyip gittiler. Dorudur, spikerleri, arkclar mankenleri grdler; bilimsel konumak istiyorum, ok byk ounluu, sefarad'trlar, "sefarad", brani'de spanyol demektir. Artk, renkli gzl, uzun yzl, ou esmerimsi olmayan spiker kalmad, sefarad'trlar. Elitler mi; ispanyol aslldr. Bunu syleyebiliyorum. Peki genetik olarak biz silme yeil gzl myz, Trko-Mool, Trkmen rkmz uzun yzl m; geree yiite bakmaktan korkmamay neriyorum. Benim temel dsturum, bilgi devrimcidir. Bilgi gzeldir. Ben bunlar, birazck tedrici kullandm. Benim beynimde yle bilgiler var ki bu konuda, onlar yazsam Trkiye'de asl alt- st oluu yaayabiliriz. Yazmyorum, temkinli davranyorum...Toplumumun kabul edebilecei lde vermeye alyorum. uras muhakkak, ilk kt zaman herkeste bir boulma etkisi vard, ama onu atk...

Bir sulama olarak alglanmasn m diyorsunuz o zaman sabetayist olmak?

Niye yle alglansn. Ama bir sulama taraf u, ok ak sylyoruz. Bu sabetayistlerin 1967'ye kadar sadakati bizeydi, bu topraklarayd. 1967de, srail, Araplar, hezimete uratnca anladlar ki, srail yaayacak. Bugn srail'i dnenler, srail'e hizmet edenler aramzdadr. Bir de unu sylyorum, btn ke balarn tutmular. Bugn elence sanayiine, televizyon sanayiine, reklam sanayiine brani olmayan giremez; bunu aka sylyorum. Eer Tarkan'dan arkc olursa, benden de Marilyn Monroe olur, soy ad "Tevet" olup, brani'de bir ay ve Tanr addr. Araplar'a kar savata kullanlan bir tankn ad da Tevet'tir. Amcas Tevetolu, Amerika ve Suudi Arabistan iin ok almtr. Bunlar var, ama sesi yok; playback olmadan bir buuk dakika ses kard bile tartmaldr, ak hava konserlerini dahi playback yapyor.

395

Bugnk teknoloji ile ve playback konser olursa, beni de yldz, bir arkc yapabilirsiniz... Bu, bir isyandr.

Sabetayistlerin hakimiyetinde olduunu sylediiniz medyann sizin aklamalarnza bu kadar ilgi gstermesi mazoist bir grnt izmiyor mu o halde?
Hayr efendim. Medyann bana ilgi gsterdii doru deil, orada bir yanlnz var. Ben ilgi istemiyorum. Ama mecburlar. nk benim grlerim yaylyor. Ayrca, savatm, gazi'yim, hcrelerde yattm, bir masa byklndeki ta zeminde gnlerce kaldm, hapis yattm, srgnde yaadm, bu tr insanlarla, bunun bete birini yaayanlarla, dnyann her yerinde ilgileniyorlar. Abartmaynz. Hanmefendi, sa-sol kaymas dediniz, o kadar ta hcrelere kondum ki, Uur Mumcu, "Yaln Kk'n haftalk grmesi" yollu yazyordu, ok ho, ama daha hou, beni sk sk ta hcrelere koyanlar imdi bana sevgi selamlar gnderiyorlar. "Aman dikkat edin" yollu uyaryorlar. Bu selamlar ok deerlidir. Beni yaama balyor. Bundan birka sene nce kitap yazyordum, ankaya Berberi Reat Bey ile de konuuyoruz, ok kemalisttir, "Mehmet Ali Erbil, gen bir kzla evlendi" dedi. "Nasl oldu?" dedim. "Gelmi burada evlenmi" dedi. Eve dndm, "yaknda boanr" dipnotu dtm...Boand. nk ben, bir teoriyle bunu sylyorum. Be ta oynamyorum.

Teorilerinizde yanlma paynz ne kadar? Bilim yanlma zerinedir.

Ama ok dikkat ediyorum. "Bu dzende Kaya ilingirolu'nun boanma zgrl yoktur" da dedim. Bunlar da izliyorum. ocukcaz boanmak iin, skandal zerine skandal dzenledi, sperm yakalatt, Hrriyet Gazetesi nerede ise kz hapse attracakt. Doru kyor. Bana bir gazeteci soruyor; "Hlya Avar, Kaya'dan bir ocuk istiyorum demi, ne diyorsun hocam" diye. Bu demektir ki, yeil gzl beyaz tenli birisinden ocuk yapmak istiyor. budur.

396

O zaman ben de size bir soru soraym, dedim; Helim nam kzn annesi mi ablas m? imdi btn kanallar bu sorunu tartyormu, "Helin" var ve bir de "Emral", dndrcdr. Bunu, onun kz m kardei mi olduunu dnmeyen gazeteci, ahmaktr. Bugn "byk" spikerler ve "byk" gazeteciler ahmaklamak yolundadr. hreti kaybetmi spikerleri alp saatlerce, nasl dvd, nerene vurdu "muhabbetleri" yapanlar, bir kim kime'nin cim cime ile son niann ana haberde saatlerce anlatanlar ahmak olmak zorundadrlar. Ahmak ahmak glmeye de baladlar...

Bugn Aca cezaevinden kukularla kyor ve aabeyi, ldrlen peki hakknda 'dnmelik' iddiasn yeniden ortaya atyor. Doru buluyor musunuz bunu, gndemi mi arptyorlar nedir sizce?
Bu soru bana ok soruldu. Bu soruyla ok karlatm, Mehmet Ali Aca'nn kardeinin verdii beyanat okudum. Orada ok ak bir ima grmedim. Her halde, peki "dnme" olduu iin ldrld ve bu nedenle de tahliye edildi, medya, nce bu sav yaymak istedi. Sakattr, bir kez, peki Ailesi, kendilerinin brani asll olduunu kabul etmiyorlar. smail Cem reddediyor, "duymadm", diyordu. kincisi, Abdi peki, 1979 ylnda ldrld, o zamanlar, dnmelik veya sabetayizm, bugnk kadar alevli deildi...

arptmay medya yapyor mu diyorsunuz?

Evet. Onun syledii de mphemdi ama, bu akl grmedim. Ama sabetayizmden nemli noktalar var. Bunu kamufle etmek istemi olduklarn dnyorum. Bir mektup gelmiti, sanyorum, Aydn Doan gazeteleri hi grmediler, rakip bir gazetede kmt, kitaplarmda var. K.H. bu gazeteyi, Milliyet'i, almak istiyordu, sahibi E.Karacan satyordu, Abdi peki sata kar kt, "ldrld". Doru mu, deil mi; sadece nemlidir ve Aa'nn peki'yi ldrd kesin olmaktan uzaktr, biliyoruz. Bakn, "byk" gazeteciler ahmaktr, diyorum, artk bakamyorlar. Bir, Milliyet genel yayn ynetmeni ldrld, Milliyet satld. ki, Hrriyet genel yayn ynetmeni ldrld, Hrriyet satld. , Milliyet satld, satn alan aldna piman edildi, hapse girdi, bu sat srasndaki hkmet dt. Satn ahin Korkmaz Yiit'i korkuttular ve yiitlikten dndrdler.

397

Demek ki Hrriyet ve Milliyet sahiplikleri ok nemlidir. Bana gre bu ie Dnya Yahudi Partisi karmaktadr. Mdahale etmektedir. Demek ki buraya bakyoruz ve ben baka adan bakyorum.

PKK rgtnn st dzey yneticilerinden Semdin Sakk, yazd kitabnda sizi 'PKK'y merulatran isimlerden biri' olarak zikrediyor. Bunu kabul ediyor musunuz?
kiilik bir oda vard. Ben Abdullah calan ile konumalar bitirdikten sonra, o odaya giderdim. Oradakilerden biri emdin'di. Sonra Abdullah calan gelirdi. "Hocam bunlar cezal" derdi. Ben de bilmezlikten gelirdim. Gzlerinden oradan ayrlacan hissediyordum. Anlattm yer Bekaa'dr ve emdin, daha o zaman ayrlmay dnyordu. u anda Barzani tarafnda ve pek ok Krt'te u tekrarlanyor, "calan iyi bir Krt idi, Yaln Kk kemalist ve trkist yapt" ve bu ok yazlyor. Bana gre ok abartmadr, mral'dan calan'n verdii cevab da biliyoruz, calan, Yaln Kk'n grlerine, bana gre fazla, nem veriyor...

PKK rgtn merulatran siz misiniz, Dou Perinek ile birlikte?

Bana, mlakata balarken, "saol Hocam, smail Cem'in cumhurbakanln nlediniz" dediler ve ben de hep, hayr, benim o kadar gcm yok, o ynde altm, diyordum. Bu sorunuzla ilgili olarak da benim cevabm udur; Krdisite tartmalarn da biz kardk. Biz kimiz, Trkiye i Partisi, bata Aybar ve Behice Boran, biz kardk. Bakn bu Dergi, 1970 tarihlidir, Trkiye i Partisi, "Krt vardr "kararn ald ve ylece balad. Parti kapatld, Behice Boran ve arkadalar on be yla mahkum edildi. Ltfen bakn, u kapakta adlar olanlardan ayakta olan benim ve hala ayn yerdeyim. Bekaa Vadiasi'ne ben gittim, Musul'da ypratma savana iaret ediyorum, ayn yerde devam ediyorum. 398

Hep sylyorum, bu izgiyi, biz Trkler, izdik. Cebimde Bekaada calan ile yaptmz mlakat, Toplumsal Kurtuluta basacaz, Krt arkadalarmzn hepsi katlar. lk Krte trkleri de biz syledik, Toplumsal Kurtulu'un sahipliini de yapan Bilgesu Erenus syledi, Krtler syleyemediler. "Krt vardr" dedik ve kabul ettirdik. Bu Trk aydnnn, Trk solunun ileli bir mcadelesidir ve baarsdr. Peki bana bu soruyu soruyorsunuz, ben size iade edebilir miyim. "pkk meru mu?", sanmyorum. unu sylyorsanz, bizim Krtlerimiz zgrce "krdm" diyebiliyorlarsa ve burada bana bir rol veriliyorsa, seve seve kabul ediyorum. Bizim sabetayistlerimiz, zgrce "sabetayistim" diyorlarsa, yine seviniyorum.

Bundan 35 yl sonra ise, Trkiye Cumhuriyeti Babakan "Krt Sorunu vardr" dedi...
Ondan nce Sleyman Bey de sylemiti; belleim beni yanltn yorsa, Demirel "Krt Realitesi" demiti; Tayyip Beyin szn abartmamak yerindedir. Sznde duramyor, o szler devlet iinde deerlendirmelerden kmyor; daha sonra st kimlik-alt kimlik ile kartrd, Hocas Erbakan'n "knefenin alt" kelamn hatrlatmaktadr. Merulatrmaya gelince, birincisi pkk hala meru deildir ve ikincisi biz bu tartmay atmzda henz pkk yoktu. Bu ad da, "partiya karkaren kurdistane", Trkiye i Partisi'nin evirisidir. Krt realitesinin kabulnde bir rolmz var. Memnunum.

Gemiinizde PKK ve calan yaknlnz hatrlatp, bugnk ulusalc izginizi 'dneklikle' tanmlayanlar olduu gibi, siz de demokrat olduunu syleyenleri 'dneklikle' suluyorsunuz. Demokrasiye inanmayan bir solcu musunuz o halde, nasl tanmlyorsunuz kendinizi?
Ben, bana demokrat denilirse bunu kfr sayyorum. Ben demokrat deilim. 399

u anda bayilerde olan Yeni Harman'da, "Ben Bekaa Vadisinde, Abdullah calan ile Musul meselesini ok konutum" dedim. Orada ne yaptysam, imdi de aynsn yapyorum. Benim hi deimediimi sylyorlar ve yle olmak istiyorum. Ayn yerdeyiz, Krtler olmadan ve pkk'liler dahil, Musul'daki Krdo-Judaik oluumu nleyemeyiz. Krtler ile yaknlm, u anda daha deerlidir.

Peki millilik bunun neresinde?

Sadece ekonomik olarak deil, kltrel ve tarihsel kkler asndan da Avrupal olmak istemiyorum. Avrupa'da birbirine yakn olanlar birletiler ve biz de yaknlarmzla birleeceiz. Araplarn mmtaz evlad Nasr'n, "Asyal ve Afrikal olduum iin onur duyuyorum sz" benim de szmdr. Milli olmay, Avrupa'y reddetmek olarak anlyorum. Avrupal olmak istemiyorum. Bunu sylerken de, ben onlarn dilini biliyorum. Paris'te, Londra'da olduum zaman, ben onlarn entelektelleriyle konuurken, bir ksm komplekse kaplyorlard. Benim Avrupal olmak trnden bir kompleksim olmad. Avrupal olmay, gayr millicilik sayyorum. Benim milli davranlarmn hepsinin, zaman iinde eriyeceini dnyorum. Ki bu blgenin, Trkiye topraklarnn bir insan olarak, klasik mzik neredeyse dinlediim tek mziktir, hep yerel kalmak istiyorum. Daima da unu sylyoruz; biz Trkiye'nin onurunu, bu topraklarn onurunu savunuyoruz. Bundan daha fazla millicilik nasl olur; byle anlyorum.

calan u anda dnce olarak hangi noktada?

Beni birinci derecede ilgilendirmiyor. Ancak calan'n Barzani devleti ve liderliini ve Musul'un, bazlarnn szyle, "ikinci srael" olmasn kabul etmeyeceini tahmin ediyordum. Etmemektedir. 400

Krtlerle ilgilenmiyor musunuz?

Hayr, Krtlerle ilgileniyorum. Biz bir i yapyoruz. Gcne ve kuvvetine bakarz. Demin de ak olarak syledim. calan imdi hapistedir. Ama dier yandan, isim de verdim, bir mlakatmda, "bildim Kandil Dallarnda .unlar unlar tanrm, onlar, bir Barzani devletini kabul etmezler" demitim. Beni ilgilendiren mesele, Barzani devletim kabul ediyorlar m etmiyorlar m, envanter yapyorum, be ta oynamyorum. Envanter yaparken yksek komutanlarmzn ne yaptklarna bakmyorum. lke gelecei ve gvenlii iin kendimize dnyoruz.

Sizin Abdullah calan zerindeki etkinizden dolay soruyorum. Bugn calan'n, gemiteki ayrlk sylemlerini brakm olmasnda rolnz var m?
Hayr, sylemlerinin deitiine katlmyorum. Sadece slubu biraz farkl. Yaln Kk Abdullah calan' etkilemi olabilir; o kadar syleniyor ki bunu kabul etmek zorunda kalyorum. calan'n, ki Trkiye Krtleri zerindeki siyasi etkisi mral'dan beri artmtr, Barzani'yi reddetmesi nemlidir. Bundan dolay bana bir pay veriyorlarsa ne yapabilirim ki, yaptklarmda bir devamllk var. Ayn ekilde, ilk mlakatmda kendisine de sylemitim, "Apo, sen de hep biz Trkleri seviyorsun, hi Krtleri sevmiyorsun" dedim. Abdullah calan'da abartl bir Mustafa Kemal hayranl vardr. Peki benim Bekaa Vadisinde ne iim var, bu soruyu en ok ben soruyorum. Ama ben baka bir insanm, bize kar sava var, iddias ne, bunu halkmn bilmesi gerekiyordu ve kimse yapmyordu. Kimse yapmyorsa, ben yaparm. Profesrlme bakmam, riskine bakmam ve yaparm. Hep yaplmayan ii yapyorum. Kolay m Hanmefendi, kendimi ok korkak gryorum, ama, am' Beyrut'a balayan karayolunda gideceksin, arkanda Suriye istihbarat olacak bir yerde "atla" diyecekler, atlayacaksn. Elinde anta, iinden devaml "Yaln herkes sana akll, der ve seni imdi tam burada ldrseler..." Bekaa Vadisi deseler de bir tepe idi. Biz bunlar hesaplamayacak kadar ocuk deiliz. Kei gibi o dalara kacaksn, ne olacan bilemezsin. 401

Ama bende bir grev duygusu var; kim veriyor, bilemiyorum. imden geliyor. Ka defa bankasnn adna yazl pasaportla seyahat ettim, onun da bir heyecan var, tavsiye ederim. Sonunda lmedim. u anda da ok memnunum. imdi ok ar szler syleyebiliyorum; iyi karlyorlar. Hep syledim; Abdullah calan', calan yapan Diyarbakr hapishaneleridir. Abdullah calan' o hapishanelerdeki insanlk d olaylar yaratt. Ve mral'da yeniden diriltti. Blent Bey, yine de sezgisiyle almak istemedi. imdi btn bunlar geride kald ve nmzde baka bir grev var. Bana ne sylenebilir? Ey Devlet Baheli, ey Dou Perinek, Musul'da Krdo-Jdaik bir devlet kyor, grmyorlar. Ben gryorum. Sizin Dergi'nizde Umum Jandarma Komutanlarmzdan ener Paa bir mlakat vermi, Fikret Bila'ya da sylemiti, "hata yaptk" diyor. Ayn dncedeyim ve ekliyor, bu oluumunun bir santim daha ileri gitmesini nlememiz lazm, diyor ve yine ayn dndeyim..

Hurit Tolon Paa, ener Paa ve yine baz emekli paalarn siyasetle youn olarak ilgilenmeye balamalarn nasl deerlendiriyorsunuz?
ok iyi bulurum. Ne yaparlarsa yapsnlar iyidir. Yapmazlarsa kt'dr. Gen yata emekli oluyorlar, iyi muhafazal bir askeri lojmana kapanmaya layk deiller. Her ekilde politikaya girmeleri byk kazantr. Politikann ihtiyac var. Demokrat szcnden neden bu kadar tiksiniyorsunuz? Kiiliksiz demokratlar. Bunun teorik nedenleri de var.

Solculukla demokrasi yan yana iki kavram deil mi?

Demokrasi bitmitir, Trkiye'de. Bu bir soytarlktr. Oylarn % 25'ini alan bir parti, Anayasay deitirebiliyorsa, buna demokrasi diyemiyoruz. Tekeliyet'te demokrasi olmaz, baka yollar aryoruz. Halkn politika yapmad bir yer demokrat m olabilir? Bu kadar byk tekeller olursa, insanlar klr, Bir yanda srler ve dier yanda oligarklar varsa, demokrasi bitmitir. Ben lm at krbalamyorum. 402

Kim kimi kandryor; sokak adaleti var. Buna tsiad adaleti diyoruz. Bir, Orhan Pamuk hakknda dava ald, tsiad medyas ve borazanlar alt ve davay drdler. ki, Rektr Ycel Akn, nahak yere hapse atld, tutuklama tedbirdi, deliller topland, ifadesini verdi, yine tahliye etmediler. Tsiad, "brakn, ksn" dedi, kt. , Mehmet Ali Aca, tahliye oldu, grlmemi bir histeri yaadk, "hapse hapse" deyu ayinler yaptlar ve tekrar hapse attlar. Tsiad adaleti iliyorsa, demokrasi yoktur. Olmayan davalarn peinde komuyorum.

O zaman sizin derdiniz demokrasinin kendisiyle deil...

Ya "hristiyan demokrat" ya "sosyal demokrat" ya "hakiki" demokrat, kimse bana sfat koymadan anlatamyor. Muz misalidir.

Trkiye'de de slami demokratlar var, deil mi?

Bir kelimeyi anlatmak iin bana sfat koyuyorsanz, bitmitir. Baka trl bakabilir miyiz, 2002 ylnda, nomenclatura ne idi, zkan, ylmaz, ksz, durmu ve ounun adm ben bile hatrlamyorum. imdi hi birisi yoklar ve adlarn bilmediklerimiz varlar. Babacan veya Ba, birisi arada bir Anafartalar'da havlu satm, dieri Beyaz Saray'da evirmenlik yapm; birden bire tm politik kadrolar siliniyor. Politika ile hibir ilgisi olmayanlar geliyor, asl istikrarszlk budur. Her drt-be ylda bir politik kadrolar yok oluyorsa, demokrasi yoktur. Halkn politika yapmad bir lkede demokrasiden sz edemeyiz. slami demokrasi mi, bunlar islam saymak ok zordur. Tayyip Bey, Picasso mzesini gezmi ve "Picasso'yu rahmetle" anm; gazeteler yazdlar. Bir hristiyana "rahmet" dilenmeyeceini dahi bilmiyor; slam'a gre yalnz mslmanlar "merhum" olurlar. ok yazk, bir de hem imam ve hem de hatip; bu byleyse, dierlerine hi bakmyoruz. 403

slam da bir aratr, insanmz ok edilgen yapmak istemenin yoludur. Ka tane grev yapld, ka tane konferans oldu; bunlar yoksa, demokrasi yoktur.

Sizin kuanzdan isimlerin de iinde yer ald baz aydnlar, Babakan Erdoan 'Krt sorunu' dedi ve ardndan 'alt-st kimlik' tanmlamas yapt diye, Ak Partinin tavrn ok demokratik bulduklarn sylediler. Bunu nasl deerlendiriyorsunuz?
Biz krk kiiyiz, birbirimizi biliriz. Onlarn nemli blm benim arkadamd, imdi deiller. Yaranmak istiyorlard ve bir frsat buldular. Sonunda ben onlarn aydn deil "maydn" olduklarn ilan ettim. Bir ksm sustu ve bir ksm "Erdoan demokrat deildir" dediler. Aydnlarn bir ksmn kaybettik. Yenisini yetitireceimiz iin eskinin hkm yoktur. Hanmefendi, aydn olmak, bir devaml haldir. Nerde idiler; maydn oldular.

Adalet Aaolu rnein, beni artan bir isimdi aralarnda...

Adalet, pimanlk iaretleri veriyor. Adalet Aaolu, arkadalarna abuk kanar; kandrlm kzlarmzdandr. Ama "piman oldum" yollu demeler vermektedir.

Dnyann zulm gren edebiyatlar listesine, Trkiye'den Elif afak, Orhan Pamuk ve Yaar Kemal'i aldlar. Buna ne diyorsunuz?
Erturul bile, "bu kadar da olmaz" diyor. Yaar Kemal bizim arkadamz. Yaar Kemal hibir zulm grmemitir. Bir kere hapishaneye girmitir, o da normal bir cinayetten oldu. Yaar Kemal, bizim sevimli yalanmzdr. Orhan Pamuk, devletin husumetini ekerse Nobel alabileceine inand, ve bunun iin "Krtleri kestik, Ermenileri ie dizdik" dedi, dava atrmak iindi ve sonra dava ald. Sonra hem hkmet korktu ve hem de Pamuk korktu, drdler. 404

Elif afaka gelince Tarkandan sonra Yeni Dnyada yaayan ve arada bir lkemize gelip romanlar, konferanslar ile "Allah" yazl bilezikleriyle; bizleri sevindiren afak'mzdan bahsediyorsanz, her halde aka yapyorsunuz. Ne diyebilirim, "aka" diyorum.

Akp Hkmetinin Gneydou meselesine yaklamn nasl deerlendiriyorsunuz?

Biz buna daha genel bakyoruz. Taban kaybeden partiler, iki diree trmanyorlar. Bunu ilk defa Adnan Bey yapt. 1956 ylna geldiimizde, ok byk bir taban kaybna urad ve 57'den itibaren iki icatla kt. Bir; eyh Sait'in torunu olarak 22 yandaki Abdlmelik Frat ' milletvekili yapt. Krtlerle flrt etti. ki; Said-i Nursi'yi kard, gezdirdi. Ak-istlerin de dar tabanlar daha da darald; amma trmanacaklar direk de ksa kald. Esti geti, ciddiye almyorum. Krtler ile daha ok flrt etmek zorundadr. slam daha ok gdklamak durumundadr. Sanyorum, yaptka daha ok toprak kaybet inektedir.

Baran Krte bir isim deil mi?

Hayr efendim. Krtler kullanmaz. Yeni yeni kullananlar var, Krte "yamur" anlamndadr. Ancak Dou'da da Bat'da da daha ok rastlyoruz, eskiden bizim arkadamz "Baran Tuner" vard. Sanyorum, bizde Kars'tan yaylyor, Ruslar, 1878 ylndan itibaren ellerine geirdikleri Kars' rusifiye etmek istediler ve Rusya'dan gmen getirdiler. Gelenlerin bir blm Yahudi olabilir, Rusya Yahudileri "Baran" ad veya soyadn ok kullanyorlar, Amerika'da da oklar. Trkesi "ko" demektir. Bir de "glbaran" var, Emine Erdoan'n evlilik soyaddr. Siirt'ten kyor.

Yeni kitabnzla Trkiye'yi kartracaksnz galiba yine...

Ak-istler zerine olan seimlere bekletiyorum. Daha neler var.

Muhalefet partilerinden, hkmeti ypratmak iin bilgilerinizi paylamak isteyenler oluyor mu?
405

zellikle AKP iinde, benimle ok iyi ilikileri olanlar var. Ben kimseyi cumhurbakan veya babakan yapamyorum, ama nleyebiliyorum. Abdullah Gl de mektup gndermiti. Halk Partisi ile hibir ilikim yok; nasl olabilir, Olcay benim snf, arkadam ve Deniz arkadan idi. Deniz'in hi bayram namazna gittiini ve olunu gtrdn duymadm. imdi bir gn torununu bayram namazna gtrd, ikinci gn mankenlerle resim kard. ou arkadam, bir ksmn politikaya ben soktum, bunlarla ne ky olur ve ne de kasaba; bir gn camideler ve dier gn mankenlerle resim yaparlar.

Hkmet yprand diyorsunuz da, yerini dolduracak bir parti ya da oluum gryor musunuz?
Hayr, ama bir kprdanma var.

Bu kprdanma iinde ulusalclarn yeri nedir?

Bu ktan ulusalclk kar. Bizim eski sol, bundan rahatszlk duyar. Ben o bizim soldan olmadm iin, rahatszlk duymuyorum. Bizim solun birbirinden devirme yolu var, baka bir yol bilmiyorlar; halbuki solu geniletmek gerekmektedir. Millici kprdanma, eninde sonunda, sola yneli demektir.

Dou Perinek ile paralel mi dnyorsunuz?

Dou benim arkadam. Ama Dou ok ykseklik kaybetti. Dou prl prl iler yapt, ancak Dou inandrcln yitirdi. Onlar da benim sylediim sol tipidir. Kontrol edemediklerini kprdanma saymazlar ve hibir zaman sol kabul etmezler. Daima en uzaklarnda hazine ararlar. Benim iim, hem solu merulatrmak ki bu salanmtr ve hem de kapsam alann geniletmektir. im sol'dur. Bir garip solculuk kt. Solcular devirmeyi solculuk sandklar iin, sadece Marx veya Lenin okuyann solcu olacan dnyorlar. Hi kimse, Marks, Engels okuyarak solcu olmaz. nsan evvela toplumunu, emeki halkn, onurunu dnr ve dnr. Yava yava bunlar byle gitmiyor der, "sol" olur, demek ki nce solcu olunur. Marks' ve Engels'i okumak bundan daha sonradr. 406

Ayrca solcu olduktan sonra nce okunmas gerekenler var. Bu arada, Aca'nn tekrar hapse atlmas iin flama aanlar da solcu sayamyorum. Solun temel prensiplerinden birisi, insann slah olacana inanmak ve dieri ise cezalarn hep indirilmesini istemektir. 27 yl yatm bir kimse, artk hapiste tutulmamaldr; aksini sol ile badatramyorum. Aca'ya tepki, oligarinin korkusudur, bir akam yemeinde 3 milyar dyorlar veya sevgililerine otuz ampanya atryorlar. Ve ok korkuyorlar, sadece Aca'ya yapmadlar, hapisten her kana, "erken kt, tutun ha" yollu lk atyorlar. Aff, gnah haline getiriyorlar. Hapishaneleri mezara evirdiler. sizlere ve alara byk bir korku ve kinle yaklayorlar. Tsiad'n korkusu ve kin'i, Aca'y tekrar hapse gnderdi...

Millici tanmlamasn ska kullanyor olmanz, Mhp ile ayn noktaya getiriyor mu sizi?
Ne yaptm biliyorum. Gayet ak olarak, onlar da u anda hi millici bulmuyorum. Hibir i yapmyorlar; sabah-akam Ermeni ktdr, Krt ktdr, diyorlar. Ne olacak; Krtlerimizin hepsini kazsak ilerimiz dzelecek mi? Yirmi yedi yl yatm bir kimseyi be yl daha mezara koyarsak daha m mreffeh olacaz; mhp budur. Perinek'in yldz, mhp'nin topra kaymaktadr.

Sizin, eitli televizyon programlarnda grdmz bir krmz kakolnz var ve ortaya attnz tezlerin sivriliini bu dikkat ekici imajla glendirdiiniz dnlyor. Var m sahiden imajnzn medyada dikkat ekmenizde bir rol?
Kendimi hi grmedim, ayrca ok fazla televizyona da kmyorum. Ancak, madem ki bunu sordunuz, ok itenlikle cevap vermek istiyorum. Mehmet Ali Aybar, Dou Perinek ve benim konumac olduumuz bir toplant vard, 1986 ylnda, cuntadan k zamannda, bir yol aryorduk. Giderken bir kakol buldum, ani oldu, neredeyse boyumdan uzundu, katlanlarn ve bir gn sonra basnn ok ilgisini ekti, gnlerce yazdlar ve yapt. Sonra bu krmz olmadan beni hibir yere almadlar ve hep gidip giymek zorunda oldum. 407

Bir kk "isyan" saydlar. Bana yaptrdlar ve yaktrdlar. maj yaratmak benden uzaktr. imi yanstyorum, eer bir kuvay-i milliye dnemine inanyorsam, kalpak giyiyorum. Kitap imzalyordum, bir yal beyefendi geldi, kulama eildi, neden kalpak, dedi ve ben de 1918 ylndayz ve o zaman devrimciler kalpak giyiyorlard, cevabn verdim. ok sevindi, ben de yle dndm, diyordu. ocuklar misali sevinle ayrld ve arkasndan baktm, on sekiz yanda gidiyordu. 408