Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der.

Cilt 22, No 1, 137-147, 2007

J. Fac. Eng. Arch. Gazi Univ. Vol 22, No 1, 137-147, 2007

BUJ ATELEMEL MOTORLARDA YAKITA HDROJEN LAVESNN MOTOR PERFORMANSINA VE EGZOZ EMSYONLARINA ETKSNN DENEYSEL ANALZ
hsan BATMAZ
Otomotiv Anabilim Dal, Teknik Eitim Fakltesi,Gazi niversitesi, 06500, Ankara, ibatmaz@gazi.edu.tr (Geli/Received: 22.12.2005; Kabul/Accepted: 27.09.2006) ZET Hidrojen, buji ile atelemeli motorlarda kendi bana veya karm ierisine belirli miktarlarda kartrlarak kullanlabilen alternatif bir yakttr. Buji ile atelemeli motorlarda hidrojen kullanm, yanma srecini iyiletirmekte ve egzoz emisyonlarn azaltmaktadr. Bu deneysel almada, tek silindirli 4 zamanl buji ile atelemeli motorda herhangi bir tasarm deiikliine gidilmeden ek yakt olarak hidrojen kullanlm ve egzoz emisyonlar ile motor performansna etkileri incelenmitir. Stokiyometrik oran deitirilmeden emme manifoldundaki havayakt karmna % 4, % 8, % 12 oranlarnda hidrojen eklenmitir. Deneyler tam gaz kelebek akl artlarnda yaplmtr. Motorda ek yakt olarak hidrojen kullanlmas karbon monoksit (CO) ve hidrokarbon (HC) emisyonlar ile zgl yakt tketimini azaltm, buna karn volmetrik verim, motor momenti ve k gc azalmtr. Anahtar Kelimeler: Hidrojen, motor performans, alternatif yakt.

EXPERIMENTAL ANALYSIS OF THE EFFECT OF HYDROGEN ADDITION TO THE FUEL ON PERFORMANCE AND EXHAUST EMISSIONS IN SPARK IGNITION ENGINES
ABSTRACT Hydrogen is an alternative fuel, which can be used alone or mixed with certain amount in fuel and air in spark ignition engines. Using hydrogen in a conventional spark ignition engine improves combustion process and reduces pollutions emissions. In this experimental study, hydrogen was used as a supplementary fuel in a single cylinder, four stroke, spark ignition engine without any modification and its effects on exhaust emissions and engine performance were investigated. Hydrogen was added to the air-fuel mixture in the intake manifold of the engine at 4 %, 8 % and 12 % rates without changing the Stoichiometric ratio. The experiments were performed at full open throttle operating conditions. Using hydrogen as a supplementary fuel in the engine reduced carbon monoxide (CO) and hydrocarbon (HC) emissions and specific fuel consumption. However, volumetric efficiency, output power and torque were decreased. Keywords: Hydrogen, engine performance, alternative fuel. 1. GR (INTRODUCTION) ten yanmal motorlarda, yakt olarak gnmze kadar petrol kkenli yaktlarn kullanlmas kaynaklarn azalmasna sebep olmutur. Enerji ihtiyacnn byk ksmnn petrol kkenli yakt kaynaklarndan salanmas, bu yaktlarn azalmasna ve ekolojik dengenin bozulmasna neden olmutur. Bu yzden aratrmaclar, ekonomik, evreye zarar vermeyen, ucuz, gvenli yaktlarn kullanlmas ve gelitirilmesi almalarna ynlenmilerdir [1]. Dnyada ki toplam enerji gereksiniminin artmasna karn, gnmzde kullanlmakta olan enerji kaynaklarnn hzla tkendii grlmektedir. Mevcut rezervlerin retime oran baz alndnda 40 yldan biraz fazla bir petrol rezervi bulunduu tahmin edilmektedir. Bu sebeplerden dolay fosil kkenli yaktlarn yerini alabilecek alternatif yaktlara ihtiya vardr. Elektroliz ile sudan elde edilebilmesi, fiziksel ve kimyasal zellikleri, yksek g salamas ve evreye olumlu etkileri hidrojeni nemli bir alternatif yakt durumuna getir-

. Batmaz

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

mektedir. Motor yakt olarak hidrojen kullanm 1920li yllarda balam ve gnmze kadar yaplan almalarla kullanm aamasna gelinmitir. Uygulamann yaygnlatrlmasnn nndeki engeller; ekonomik faktrler ve mevcut enerji sistemleri ile geleneksel motorlarn gncelliini kaybetmesinin getirebilecei sakncalardr. Ancak mevcut koullar hidrojenin bir an nce kullanmnn balamasn zorunlu klmaktadr. Hidrojenin yakt olarak kullanlmas, fosil yaktlara olan ball ortadan kaldrlarak kirletici emisyonlarn azaltlmas ynndeki abalara katk salayabilecektir. Bu amala birok lkede belli programlar oluturularak bu yndeki aratrma ve gelitirme almalar desteklenmektedir. Hidrojen sudan elde edilebilirlii ve kullanlnca rn olarak su ve su buhar olmas sayesinde sonsuz bir enerji kayna konumundadr. Hidrojen dnyada en ok bulunan elementlerden biridir. Su, hidrojen ve oksijenden oluur. Hidrojen doada saf halde bulunmamakta ancak eitli yntemlerle elde edilebilmektedir [2]. Tatlarda hidrojenin iten yanmal motorlar veya yakt pilleri araclyla kullanm konusunda da, Daimler-Benz; BMW, Dodge, Buick, Suzuki firmalarnn deneme otomobilleri; MacchiAnsoldonun ve MAN firmasnn SL202 otobsleri, Kanada demiryollarnn Lokomotifi ile Almanya, Avustralya ve Kanada donanmalar iin imal edilen deniz altlar saylabilir. Bunlarn dnda, % 1520 hidrojen ve % 8085 doal gaz karmndan oluan hytane adl yakt ile alan yeni bir otobs 1993 senesinden beri Montreal de (KANADA) denenmektedir [3]. 2. HDROJENN ZELLKLER
(PROPERTIES OF HYDROGEN)

lanmnn gerekletii rneklerde bulunmaktadr Kokusuz, renksiz, tatsz ve saydam bir yapya sahip olan hidrojen doadaki en hafif kimyasal elementtir. Gaz halindeki hidrojen ayn hacimdeki havadan yaklak 15 kez daha hafiftir. ten yanmal motorlarda kullanlmakta olan dier alternatif yaktlarla karlatrldnda sv hidrojenin, sv hidrokarbonlara oranla yaklak 10 kere daha hafiftir. Gaz halindeki hidrojenin ise metan gazndan 10 kere daha hafif olduu grlmektedir [5]. Atomik sembol H olan hidrojenin atom arl 1.00797, atom says 1 olan elementtir. Hidrojen doada en ok bulunan element olmasna ramen, hafiflii sebebi ile atmosfere ykselip orada serbest kaldndan, yeryznde serbest halde ok az bulunmaktadr. Grnmez ve kokusuz bir gaz olan hidrojene yeryznde dier elementlerle bileik yapm halde rastlanlmaktadr. 0Cdeki younluu 0,08987 g/l ve havaya gre zgl arl 0,0695dir. Hidrojenin yanma ss olduka yksektir ve zehirli etkisi yoktur. Yanma sonucunda ise sadece su buhar meydana gelmektedir. Ayn arlktaki benzine gre sv hidrojenin enerjisi 2,75 kat daha fazladr [6]. Hidrojenin alev hz da olduka yksektir. Bu deer Stokiyometrik benzin-hava karm alev hznn yaklak 4 kat kadardr. Alev hznn yksek olmas Otto motorlarnda ideale yakn bir yanmann olumasn salayarak sl verimi artrabilmektedir [7]. Hidrojenin sudan elde edilebilirlii ve kullanlnca rn olarak su ve su buhar olmas sayesinde sonsuz bir enerji kayna konumundadr. Sonuta hi tkenmeyecek bir yakttr [8]. Hlihazrda, hidrojen retiminde ikincil enerji kayna olarak sadece elektrik kullanlmaktadr. Bu, suyun elektrolizi ile veya klorin-alkalin elektrolizinin yan rn olarak gereklemektedir. Gelecekte kullanlma potansiyeli olan dier bir ikincil enerji kayna metanoldr ve tatlarda metanoln reformasyonu ile hidrojen retimi, yakn gelecekte bu alanda rol oynayabilecektir [9]. Foto elektrokimyasal, biyolojik ve biyokimyasal gibi tekniklerle de hidrojen retilebilmektedir. Ayrca denizlerde direkt gne enerjisi evrimi ile hidrojen retimi, uzay gne g istasyonlarnn enerjisiyle hidrojen retimi gibi yntemler zerinde allmaktadr. Elektroliz, sudan elektrik akm geirerek su molekllerinin hidrojen ve oksijene ayrlmasn salar. Yaklak % 65 enerji verimi elde edilebilir ve bu srete enerji kayb nispeten az olmaktadr. Elektroliz mevcut hidrojen pazarnda kk bir paya sahip olsa da, temiz bir sre olmas ve suyun bol bulunmas nedeniyle byk ilgi ekmekte, fakat yksek maliyet nedeniyle orta ve yakn vadede elektrolizin pazarda byk oranda kullanlmas snrl grlmektedir [10]. Elektroliz ileminin verimliliini ykseltmek iin yeni elektrot malzemeler zerinde allmaktadr. Kullanlan

1766da CAVENDISH alev alan hava adn verdii deiik bir maddeden sz eden bir makale yaynlamtr. Ancak bu maddenin niteliini, 1783te suyun bileimini bulan LAVOISIER ortaya kard ve sz konusu maddeye Hidrojenyum adn verdi [4]. Hava-yakt karm oranlar iin, tutuma snrnn ok geni aralkta olmas, hidrojenin alternatif yakt olarak kullanlmasnda yarar salayacak en nemli zelliklerinden birisidir. ok geni olan hidrojenin tutuma snr hidrojen iin 0,154,35 () deerleri arasndaki iken benzin iin hava fazlalk katsays 0,31,7 deerleri arasnda kalmaktadr. Hidrojen-hava karmlarn atelemek iin gerekli enerji miktar da dier yaktlara oranla ok dktr. Bu durum tutuma garantisi salamas asndan Otto prensibine gre alan motorlarda avantaj salamakla birlikte, erken tutuma ve geri tutuma gibi sorunlarda oluturmaktadr. Hidrojenin kendi kendine tutuma scakl ve oktan saysnn yksek olmas Otto motorlarnda kullanlan yaktlar iin bir avantaj oluturmaktadr. Bu durum hidrojenin dizel motorlarndan ok, Otto prensibine gre alan motorlar iin daha uygun bir yakt olacan gstermektedir. Ancak hidrojenin mazotla birlikte ek yakt olarak veya dizel motorunda tek bana hidrojen kul138

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

. Batmaz

elektrolitik hcreler olduka az bakma ihtiya duymaktadrlar ve 25 yldan fazla mrleri vardr. Bu sistemin 1000 MWn zerindeki elektrik enerjisi kapasiteli elektroliz fabrikalarnda kullanm planlanmaktadr. Bu tesislerin her biri ylda yaklak 150.000 ton hidrojen retme kapasitesine sahip olabileceklerdir [11]. Hidrojenin kimyasal ve fiziksel zelliinden kaynaklanan problemlerden dolay depolama sorunlar mevcuttur. Hidrojenin depolanmasnda ana yntem vardr: Bunlar; yksek basnl gaz eklinde depolanma, karyojenik (ar soutulmu) sv halde depolanma (bu durumda hidrojen genellikle alak basnldr) ve metal-hidrit eklinde depolanmadr [12]. Kk, ii bo, aplar 25 ile 500 mm arasnda deien ve duvar kalnlklar yaklak 1 mm olan cam kreler kullanlarak da hidrojen depolanabilmektedir. Bu mikro kreler 200400 oCde hidrojen gaz ile doldurulur. Yksek scaklkta cam duvarlar geirgenleir ve gaz, krelerin iine dolar. Cam, oda scaklna soutulduunda, hidrojen krelerin iine depolanr. Kullanlaca zaman krelerin stlmas ile hidrojen tekrar aa kmaktadr [13]. Karyojenik sv depolama tekniinde hidrojen atmosfer basncnda, 20 Kde olduka iyi izole edilmi tankta depolanmaktadr. Hidrojen sv halde olduu iin, edeer arlktaki benzinden 3 kat daha fazla enerji ierir ve edeer enerji ierdii durumda da 2,7 kat fazla hacim gerektirir. Bu teknikle, tank ve izolasyon dahil arlka % 16 hidrojen depolamaktadr. Ayrca, svlatrma iin yaktn enerji ieriinin % 40' kadar harcanmaktadr. Dier bir dezavantaj ise izolasyona ramen tanka snn szmasdr. Bu szma sonucunda hidrojen kaynamaktadr. Bu tip sorunlar, 300 bar ve 100-200 K scaklk salayabilen depolarn kullanm ile zmlenebilmektedir [14]. 3. HDROJENN BUJ LE ATELEMEL MOTORLARDA KULLANIMI (THE USE OF
HYDROGEN IN SPARK IGNITION ENGINES)

madan kaynaklananlardan daha fazladr. Bu sebeple motorlu tat egzoz gazlarndan kaynaklanan hava kirlilii, kalc nlemler gerektiren acil evre sorunu haline gelmitir. evre kirletici emisyonlarn gzle grnr olanlarnn yan sra gerekte tedbir almamz gerektiren; gzle grlmeyen, renksiz, kokusuz ve zehirli gazlarn, egzoz emisyonlar ierisinde fazla olmas, hzla egzoz emisyonlarndaki konsantrasyonlarnn azaltlmasn gerektirmektedir [16]. ten yanmal motorlarda yakt deposu, karter havalandrma, yakt sistemi ve egzozdan 100 akn hava kirletici emisyonlarn kt saptanmtr. Bunlar ierisinde zellikle evreyi ve insan saln olumsuz olarak etkileyen en nemli emisyonlar, karbon monoksit (CO), hidrokarbonlar (HC), azot oksitler (NOX), kkrt oksitler (SOX), aldehitler (HCHO) ve partikllerdir. Karbon monoksit eksik yanma sonucu olumaktadr. Silindirde Nden sonra CO maksimum deerine ulamaktadr. Bunun bir miktar genileme zaman esnasnda, homojen su gaz reaksiyonuna gre, su buhar ile indirgenmektedir Benzin ve dizel motorlarnn egzoz borularndaki scaklk ve oksijen konsantrasyonunun yeterli olduu hallerde HCler oksidasyonlarn devam ettirmektedirler [17]. Hidrojen-hava karm birinci yntem olarak, deimez bir oranda silindirlerin giri manifolduna verilmekte olup, motor gc hidrojen-hava karm miktarlarn deitiren bir valf vastasyla ayarlanmaktadr. Sisteme, zellikle yksek hzlarda dzgn almay salamak iin, hidrojen-hava karmna su buhar ilave edilmektedir. kinci bir yntemde ise hidrojen gaz basnl olarak silindire pskrtlmektedir. Hava ise emme manifoldundan silindire alnmaktadr. Bylece hidrojen-hava karmnn silindir dnda deil silindir ierisinde olumas salanmaktadr. Bu yntem ilk tarif edilen sisteme gre daha emniyetlidir. Burada motor gc, hidrojen gaz basncnn deitirilmesi suretiyle ayarlanmaktadr [18]. Bir dier yntem ise ikinci ynteme benzer ekilde hidrojen ve hava, silindirlere ayr ayr verilmektedir. Ancak yksek basn yerine hidrojen, normal veya orta basnta silindirlere pskrtlr. Motor gc hidrojen miktarn deitirmek suretiyle ayarlanr. Byle bir ayarlama hidrojen-hava karm orannn olduka geni bir aralkta yanma zelliine sahip olmas nedeniyle kolaylkla gerekleebilmektedir [19]. Hidrojenin, motorlarda tek yakt olarak kullanmnda baz problemler ortaya kmaktadr. Bu problemlerin banda, sktrma oranna ve scak noktalara bal olarak erken ateleme (preignition) ve geri tutuma (back flash) gelmektedir. Yanma odasna gnderilen yakt-hava karmnn silindirlere girmeden nce tutumas sonucunda motorun emme manifoldu ierisinde alevin geriye doru ilerlemesi geri yanma olarak tanmlanmaktadr. Bu olay emme sistemi elemanlarn tahrip etmektedir. Yanma odas ierisine gnderilen karmn scak odaklar tarafndan tututurulmas sonucu
139

Hidrojenin yakt olarak motorlarda kullanmna temel oluturacak almalar 20. yzyln balarnda gerekletirilmitir. Ancak petrol kkenli yaktlarn o yllarda henz geni kaynaklara sahip olmas, ayrca retim, depolama ve tama bakmndan stn ynlerinin bulunmas nedeniyle tatlarda hidrojen yaktnn kullanm yaygnlk kazanamamtr. Hidrojen konusunda yaplan aratrmalarn ikinci aamas, 1970li yllarda ortaya kan petrol krizi dnemine rastlamaktadr. Son 30 yl ierisinde, enerji krizi ile birlikte mevcut yaktlarn oluturduu evre kirlilii sorunu alternatif yaktlar zerine bilimsel aratrmalarn younlatrlmas gerekliliini ortaya koymutur [15]. evre kirliliinin ok nem kazand gnmzde, motorlu tatlardan kaynaklanan kirliliin byk boyutlarda olduu bilinmektedir. zellikle byk ehirlerde tatlardan kaynaklanan kirletici emisyonlar, snGazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

. Batmaz

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

yanmann istenilenden nce balamas da erken ateleme olarak tariflenmektedir. Bu problem, motorda g ve verim dklne sebep olmaktadr. Ayrca vuruntu ve mevcut depolama yntemlerinin arlklarnn fazla, depolanan hidrojen miktarnn dk olmas, mevcut iten yanmal motorlar zerinde yaplmas gereken dzenlemeler ve ilavelerin maliyetinin yksek olmas da dier problemler olarak ortaya kmaktadr [20]. Hidrojenin kendi kendine tutuma scakl yksek olmasna ramen, hidrojen hava karmnn tututurulabilmesi iin gerekli olan enerji miktar dktr. Tutuma aralnn geni olmas, hidrojenin daha geni karm aralnda dzgn yanmasn salamakta ve yanma sonunda daha az kirletici emisyon oluumu meydana gelmektedir. Hidrojen motorlar maksimum yanma scakln azaltacak biimde fakir karm ile altrlabilir. Bylece daha az NOx oluurken, HC ve CO emisyonlar olumamaktadr. Alev hznn yksek olmas ise Otto motorlarnda ideale yakn bir yanmann olumasn salayarak sl verimi artrmaktadr. Geni tutuma aral sayesinde, gaz kelebeine gerek kalnmadan, karm silindire kslmadan gnderilir ve bylece pompalama kayplar azaltlmtr [21]. Hidrojenin yksek sktrma oranlarnda, fakir karm ile yanabilmesi yakt tketimini azaltt gibi, yanma sonucu oluan maksimum scakl da azaltmaktadr. Yanma sonucu partikl madde olumadndan bujiler kirlenmemektedir. Alev parlaklnn dk olmas, dier karbon esasl yaktlara gre radyasyon yolu ile s kaybn azaltacandan daha yksek verim salamaktadr [22]. Benzin motoruna hidrojen takviyesi ile yanmam hidrokarbon emisyonlar azaltlarak sl verim iyiletirilmektedir [23]. Glasson ve arkadalar yaptklar almalarda hidrojen takviyesi yaplan Otto motorlarnda kk bir n yanma odas kullanmlardr. Yanma odasn bujinin yerine yerletirmilerdir. Bu n yanma odas ierisinde hidrojen enjektr ile buji vardr. Esas yakt ise (benzin, metanol, propan vs.) emme portlarndaki enjektrlerden pskrtlerek silindirlere gnderilmektedir. Hidrojen takviyesi ile esas yanma odas iinde yaklan hidrokarbon esasl yaktlarn ok fakir karm oranlarnda dzgn bir ekilde yaklmas salanmaktadr. Bylece sl verim artrlarak, azot oksit emisyonlar nemli derecede azaltlmaktadr [24]. Hidrojenin hava ile yanmas sonucunda, yaktta karbon bulunmamas nedeni ile yanma rnleri arasnda CO, CO2 ve HCler mevcut olmayacak, sadece motorun yalama yann yanmas nedeni ile ok az miktarda oluan HCler egzoz gazlar arasnda bulunmu olacaktr. Dier yandan bu motorlarda, yksek yanma scaklklar nedeni ile havann kimyasal reaksiyonu sonucu azot oksitler bol miktarda retilmektedir [25]. Hidrojen yaktl motorlarda egzoz gazlar ierisinde hava kirliliini etkileyecek tek rn olarak bulunan NOXlerin miktar, yanma odas scaklklarnn azaltl140

mas, oksijen konsantrasyonunun azaltlmas veya yanma sresinin ksaltlmas sonucu drlebilmektedir. Inert egzoz gazlarnn resirkilasyonu sonucu, zellikle fakir karmlarda oksijen konsantrasyonu drld iin etkin bir ekilde NOx azalmaktadr. Ancak bu durumda motorun gc de bir miktar azalm olacaktr. Motorun emme manifolduna su pskrtlmesi sonucunda karm scakl dmekte, yanma hz azalmakta ve sonu olarak NOX emisyonu da azalmaktadr. Ateleme zamannn geciktirilmesi motorun termik verimini bir miktar azaltmasna ramen, maksimum scaklklar drmekte ve dolays ile de NOX emisyonunu azaltmaktadr. Hidrojenin direkt olarak yanma odasna pskrtlmesi de NOX emisyonunu azaltc ynde etki etmektedir. Bu durumda pskrtme zamannn etkileri de nem kazanmaktadr [26]. Hidrojen yaktl motorlarda hava-yakt oran 0,8 olduunda egzoz gazlar iindeki NOX miktar maksimum olmaktadr. NOX oluumunu azaltmak iin hidrojene saf oksijen de ilave edilebilmektedir. Bu durum ise sistemi daha karmak hale getirmekte ve tat arln artrmaktadr. Bu sorunun zm iin kullanlan yntemlerden biri; tat zerinde suyu elektroliz ederek, aa kan hidrojen ve oksijenin basn altnda depo edilebilmesidir. Hidrojen-hava karm iindeki su buhar yanma scakln azaltacandan maksimum basncn, dolaysyla gcn, azalmasna sebep olmaktadr. Bunun iin karm iindeki su buhar bir youturucudan geirilerek su deposuna geri dndrlmektedir. Yanma odas iinde braklan su buhar miktar ayarlanarak yanma hz ve vuruntu oluumu kontrol edilebilmektedir [27]. Hidrojenin tek bana kullanmnda ortaya kan bu problemler alana kadar, benzine ilave yakt olarak kullanlabilir ve bylece hidrojenin mkemmel yaktsal zelliklerinden faydalanlabilir. Ana yaktn hidrojence zenginletirilme dncesi ilk olarak Amerikada, Jet Propulsion Laboratoryde Bresheas tarafndan NOX emisyonlarn azaltmak iin motorun fakir karmda alabilmesini salamak amacyla ortaya atlm ve NOX konsantrasyonunun yakt fakirletike azaldn ve yaktn iine hidrojen katlmasyla karmn fakir alma snrnn geniletildiini ve motorun termal veriminin % 20% 50 aras deien oranlarda artt sonucuna varmlardr [28]. Hidrojen yaktl motorlarn evre kirlilii zerindeki etkileri ilk kez Murray ve Schoeppel tarafndan ele alnmtr. NOX emisyonlarn, dier hidrokarbon yaktl motorlarla mukayese etmiler ve stokiyometrik karmda bile, hidrojen motorlarnn hidrokarbon yaktl motorlara gre daha az NOX emisyonu verdiini belirtmilerdir. Fakat hidrojen yaktl motorlarn, benzinli motorlara gre egzoz gaz scaklklarnn daha yksek olduunu tespit etmilerdir. Bu nedenle hidrojen yaktl motorlarn daha fazla NOX emisyonu verdiini belirlemilerdir. Bu olay, zengin karmlarda daha ak hale gelmektedir [29].

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

. Batmaz

Stebar ve Parks, General Motors laboratuarnda CFR motorunda yaptklar almada, 8:1 sktrma oran ve 1200 d/dak. hzda, hidrojenin ktlesel olarak % 10 orannda katlmasnn, fakir alma limit orann 0,89dan 0,55e drdn tespit etmilerdir. Ktlesel olarak % 20 hidrojen katlmas durumunda limit oran 0,4e dmtr. 0,55 denklik oran iin motor gc % 30 dm fakat termal verim % 33ten % 37e kmtr. almalar sonucunda, hidrojen ilavesinin CO emisyonlarna ok az etkisi olduu sonucuna varmlardr [30]. Furuhama, hidrojeni 30 C ve 1 MPa basnta sv olarak sktrma zamannda silindire vermi ve daha sonra karm buji kvlcm ile tututurulmutur. Bu alma artlarnda, motor gc % 10-20 artm ve ksmi yklerde fakir karml yanmadan dolay sl verim artmtr [31]. Rauckis ve McLean, 1000 d/dak. hznda, 8:1 sktrma oran ve 100 ateleme avansyla alan bir CFR motorunda - eqivalans = 1,12, - eqivalans = 0,57 ve -hidrojen/benzin karm oran= % 0, -hidrojen/benzin karm oran = % 28 deerleri arasnda alma gerekletirmilerdir. Silindir basn deerleri llm ve boyutsuz bir yanma modelinde hidrojenin % 02, % 210 ve % 1090 ktlesel oranlar, yanma sresinin hesabnda kullanlmtr. Tutuma gecikmesi sresinin, zellikle fakir karm oranlarnda, hidrojen artyla beraber ak bir ekilde azaldn bulmulardr [32]. Abdul ve Al-baghdadi, drt zamanl buji ile atelemeli bir motorda etilalkol-hidrojen ilavesinin motor performans ve egzoz emisyonlarna etkisini incelemilerdir. alma sonucunda btn performans parametrelerinin iyiletii grlmtr. Alkol ilavesi ile faydal sktrma oran artarken, NOx emisyonlar azalm ve hidrojen ilavesi ile de motor gc artmtr. Deney, sktrma oran 9 ve motor devri 1500 d/dak.da yaplmtr ve benzine % 30 etilalkol kartrlarak ktlece % 8 hidrojen ilave edilmitir. Bu artlarda CO emisyonlar % 48,5, NOx emisyonlar % 31,1 ve zgl yakt tketimi % 58,5 azalmtr. Ayrca motorun sl verimi % 10,1 ve k gc % 4,72 artmtr [33]. Al-Janabi ve Al-Baghdadi tarafndan yaplan dier aratrmada ise benzin ve hidrojen karmnn buji ile atelemeli Ricardo E6/US marka motorda, termodinamik evrim parametrelerine ve motor performans ve emisyonlarna etkisi aratrlmtr. alma, motorun en iyi torku verdii 7,5:1 sktrma orannda, 1500 dev/dakda, optimum ateleme avans ve stokiyometrik karm orannda gerekletirilmitir. Ek yakt olarak kullanlan hidrojenin, CO emisyonlarn ve zgl yakt tketimini nemli miktarda azalttn tespit etmilerdir. Motor termik verimi; stokiyometrik karm iin hidrojenin yakttaki ktlesel oran % 8 oluncaya kadar, =8 edeerlilik oran iin ise % 8 oluncaya kadar artt ve volmetrik verimin dtn tespit etmilerdir. Hidrojen, benzinli motorlarda nemli bir deiiklie gidilmeden ek yakt olarak kullanlabilecei, NOX
Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

emisyonlarnn azaltlmas iin fakir karmn ideal olduu, yanmann iyiletii, tutuma gecikmesinin azald, sonucuna varlmtr [34]. Al-Baghdadi ve Al-Janabi tarafndan yaplan dier bir aratrmada, hidrojenetil alkolbenzin karm ile alan buji ile atelemeli drt zamanl bir motor iin ayrntl simlasyon modeli kullanlmtr. Bununla hidrojen ve etil alkol karmlarnn buji ile atelemeli motorlar zerindeki etkisi aratrlmtr. almalar btn motor parametrelerinde iyileme olduunu ortaya koymutur. Benzin-hidrojen karm ile alan motorlarda havann ak engellendii iin maksimum g dmektedir. Silindir ierisindeki maksimum scaklk artt iin NOX emisyonlar artmaktadr. NOX emisyonlarn azaltmak iin hidrojen fakir karmda eklenmektedir. Bu durumda benzinli almaya gre daha dk dzeyde NOX emisyonlar tespit edilmitir. Fakat motor gcnde daha fazla bir dme grlmtr. Bu almada, hidrojen ilave edilmi motorda motor gcn iyiletirmek ve NOX emisyonlarn azaltmak amacyla motor yaktna belirli hacimsel oranlarda etil alkol kartrlmtr. % 0 ile % 20 arasnda hidrojen karm ve % 0 ile % 40 etil alkol karmnn motor performansna ve emisyona olan etkisinin llen deerleri verilmitir. Kullanlan motor buji atelemeli Ricardo E6/USdir. alma, motorun en iyi torku verdii 7,5:1 sktrma orannda 1500 d/dakda stokiyometrik karm orannda ve optimum ateleme avansnda yaplmtr. % 4 hidrojen, % 30 etil alkol karm ile yaplan almada karbon monoksit emisyonlar % 49, NOX emisyonlar % 39, zgl yakt tketimi % 49 dmtr. Bununla birlikte termik verim % 5, g ise % 4 artmtr. Yaplan alma sonucunda: hidrojen oran % 2den fazla olunca motor volmetrik veriminin ve karm younluunun azalmasndan dolay motor gc dmtr. Hidrojenin karmdaki oran % 8e kncaya kadar motorun termal verimi iyilemitir. Termal verimin % 8den sonra dmesi volmetrik verimin azalmasna balanmtr. Motor gc ve termal verim, benzin ierisindeki metil alkol oran % 30a kncaya kadar artmtr. % 30 alkol orannda, karm younluu ve motor volmetrik orannn artndan dolay, maksimum g ve termal verim elde edilmitir. Alkol oran % 30un zerine karldnda yaktn tamam buharlatrlamamaktadr. Hidrojen oran % 6ya kncaya kadar, motor zgl yakt tketimi azalmtr. CO konsantrasyonu hidrojen yzdesindeki arta bal olarak azalmtr. Bunun nedeni karm yakt ierisindeki karbon atomu konsantrasyonunun azalmas, hidrojenin yksek difizyon yeteneinin karm oluumunu ve yanmay iyiletirmesidir. Alkol oran yakt ierisinde % 0-% 30 arasnda olduu zaman karbon monoksit emisyonunda bir deiiklik olmamtr. % 40 olduunda ise silindir ierisinde eksik yanmaya bal olarak karbon monoksit emisyonu artmtr. NOX emisyonlar yakt ierisindeki hidrojen miktarna bal olarak artmtr. Nedeni ise ulalan maksimum scaklk ve basncn artm olmasdr. NOX emisyonlar karm ierisindeki etil alkol oranna bal olarak azalmtr [35].

141

. Batmaz

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

Al-Baghdadi tarafndan yaplan dier bir aratrmada, hidrojen ve etil alkol karmlar yakt olarak deerlendirilmi ve karbratrl bir motorda alternatif yakt olarak kullanlmtr. Drt zamanl tek silindirli buji atelemeli bir motorda, performans ve egzoz emisyonlar llmtr Deneyler hidrojen ve etil alkol karmlarnn motorun en iyi torku verdii 1500 d/daka stokiyometrik (=1) oranda optimum ateleme zamannda ve 712 sktrma oranlarnda yaplmtr. Hidrojen oran alkole gre % 2 ile % 12 arasnda eklenmitir. Btn deerler benzinle elde edilen deerlerle karlatrlmtr. Ayrca hidrojen ve etil alkoln deiik oranlarnn motor gc, zgl yakt tketimi, karbon monoksit ve NOX emisyonlar zerindeki etkisi aratrlmtr. Etil alkoln sl deeri daha dk olduu iin zgl yakt tketimi daha yksektir. Ayn sktrma oran ve lamda da etanolun yakt tketimi benzininkinden % 40 daha fazladr. Artan sktrma oran, yakt tketimini azaltmtr. Bununla beraber 12:1 sktrma oranndaki etanolun yakt tketimi, 7:1 sktrma oranndaki benzinin yakt tketiminden % 25-% 28 daha fazladr. Hidrojenin yzde artna bal olarak zgl yakt tketimi azalmtr. Hidrojen-etil alkol karml yaktn 7:1 sktrma orannda optimum ateleme zamannda ve 1500 d/dak.da yaplan testinde eqivalans oran ve hidrojenin ktlesel oranna bal olarak benzine gre daha yksek ve daha dk NOx emisyonlar llmtr. Hidrojen oranndaki ktlesel arta bal olarak NOx emisyonlarnn artt tespit edilmitir [36]. Sher ve Hacohen, 2310 cm3 hacminde, 4 silindirli bir motorda, eitli benzin-hidrojen karmlarnda almalar yapmlardr. % 2 ile % 6 aras ktlesel hidrojen ilavesi durumunda zgl yakt tketimi % 10 ile % 20 arasnda azalmtr. % 6nn zerine klmas yakt tketiminde ksmi bir etki yapt grlmtr. almada ayrca, stokiyometrik alma koullar civarnda hidrokarbon (HC) ve karbon monoksit (CO) emisyonlarnn azald fakat yksek reaksiyon scakl dolaysyla NOx emisyonlarnda art olduu belirlenmitir [37]. Lucas ve Richards, 1275 cm3 hacminde ve sktrma oran 8,9:1 ile 11,7:1 arasnda ayarlanabilen bir motorda alma yapmlardr. Burada hidrojen ak, benzinsiz alma ve tam ak gaz kelebei durumunda motoru rlantide altrabilmek iin 69,5 mg/se ayarlanmtr. Hidrojen ak bu debinin stne kmamakta, yklenme srasnda gerekli g benzin ile salanmaktadr. Bu ekilde alma, ksmi yk blgesinde termal verimin artmasn ve zgl yakt tketiminin de % 30lara varan lde azalmasn salamtr. Fakat maksimum gte, hidrojenle alan tm motorlarda olduu gibi, bir miktar azalma meydana gelmitir. Bunun sebebi, gerekli hidrojenin benzine gre fazla yer kaplamas nedeniyle daha az havann yanma odasna girebilmesi, yani volmetrik verimin dmesidir. almann ikinci aamasnda hidrojen debisi 89 mg/se karldnda ksmi yk termal verimi daha da artm, fakat gte daha fazla dme meydana gelmitir. Bu alma, gaz kelebei konumu deitirilmeden yapld iin, eqivalans oran ve
142

ekil 4.1. Deney dzeneinin ematik olarak grn

(Schematic drawing of experiment equipment)

hidrojen enerji orannn motor performansna birleik etkisi incelenmitir. alma sonucunda, hidrojen ilavesinin NOX ve CO emisyonlarn azaltt gzlenmitir [38]. Yi ve ark, su soutmal, drt zamanl, tek silindirli ve sktrma oran 8,5:1 olan bir benzin motorunda karm oluumunun motor performansna etkisini incelemilerdir. Bunun iin biri emme manifolduna yakt pskrtrken dieri de silindir ierisine yakt pskrten iki yakt enjeksiyon sistemi tasarlamlardr. alma sonunda, dk yklerde emme manifolduna enjeksiyonun motorun sl verimini artrdn ve motorun dzgn altn grmlerdir. Dier yntemin ise yksek yklerde verimli olduu saptanmtr [39]. Hoehn ve Dowdynin almalarnda, 0,53 ve daha dk eqivalans oranlarnda, NOX ve CO emisyonlarnn ok dk olduu ve benzinli almaya gre termal verimin yksek olduu sonucuna varmlardr [40]. 4. DENEYSEL ALIMALAR
(EXPERIMENTAL STUDY)

Bu almada hidrojen, belirli oranlarda tek silindirli bir benzin motorunda ikincil yakt olarak kullanlmtr. Motor tam yk koullarnda altrlarak performans ve emisyon deiimleri ele alnmtr. Deney dzeneinin ematik grn ekil 4.1de, deneylerde kullanlan motora ait bilgiler Tablo 4.1de verilmitir. Tablo 4.1. Deney motorunun teknik zellikleri
(Technical features of experimental motor)

Marka Model ap (mm) Kurs (Strok), (mm) Kurs (Strok) hacmi (cc) G (kW) max. 3600 dak-1 Moment (Nm) max. 2000dak Buji Trnak Aral Avans (KMA) Yakt Cinsi
-1

Briggs and Stratton 4 zamanl hava ile soutmal 77.8 82.5 392.3 7.46 22,4 0,76 10 Min.91 oktanl
Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

. Batmaz

Tablo 4.2. 1800 d/dak. iin llen ve hesaplanan deerler (Measured and calculated values for 1800 rpm) Hava tketimi Hidrojen tketimi Benzin tketimi Motor devri (d/dak.) (MHava-kg/h) (MHidrojen-kg/h) (MBenzin-kg/h) 1800 d/dak. ( % 100 benzin) 16,56 1,16359 1800 d/dak. (% 4 hidrojen) 16,00 0,046 1,02712 1800 d/dak. (% 8 hidrojen) 15,42 0,093 0,868 1800 d/dak. (% 12 hidrojen) 14,77 0,139 0,720 Deneylerde hidrojen motora emme manifoldunda bulunan bir kartrc vastasyla verilmitir. Hidrojenin tehlikeli bir yakt olmasndan dolay deney dzeneine gvenlii artrc ekipmanlar konulmutur. Bunlar srasyla alev geri tepme valf, tek ynl ek valf ve sulu gvenlik sistemleridir. Deneylerde devir saysn ve kuvveti len Cussons P8160 marka elektrikli dinamometre kullanlmtr. Deneylerde iten yanmal motorlarn eitli parametrelerini lp gsteren microprocessor kontroll ve kendi kendini kalibre edebilen MEA 1500 SL motor test cihaz ile egzoz emisyonlarnn lm yaplmtr. Cihaz karbon monoksiti, karbondioksiti, lamday (), hava yakt orann, oksijenin hacimsel yzdesini ve hidrokarbonun deerini lebilmekte ve lmleri % 1 hassasiyetinde yapabilmektedir. Hidrojen tketiminin llmesinde furness marka, FC10 model akmetre kullanlmtr. lm aral 056 m/sdir. Scaklk dzeltme katsays % 0,2 / Cdir. Yakt sarfiyat sresinin tespitinde Robic Sports Sc700 marka bir kronometre kullanlmtr. Kronometrenin hassasiyeti 1 salisedir. 4.1. Yntem (Method) Deneylerde, evre scakl ortalama 15 C ve atmosferik basn 92,8 mmHgir. Deneylere balamadan nce motor ayarlar yaplm ve motor ya deitirilmitir. lmler, motor dinamometre ile yklenerek yaplmtr. Hava fazlalk katsays, hava ve yakt debisi llerek hesaplanmtr. % 100 benzinle yaplan deneylerde, btn devirler iin karm ayar vidas yardmyla yanma odasna alnan benzin miktar deitirilerek hava fazlalk katsaysnn 1 (=1) olmas salanmtr. Motor devir says, 1800 d/dakdan 3200 d/dak.ya kadar 200 d/dak. aralklarla 8 deiik deerde ve hidrojen ilavesi ktlesel olarak % 4, % 8, % 12 orannda gerekletirilmitir. Bu ilemler % 100 gaz kelebek aklnda yaplmtr. Motorun z deerleri bulunarak hidrojen yakt ile denemelere geilmitir. Hidrojen gaz ilave edilerek yaplacak lmlerde, eklenecek ktlesel hidrojen gaz miktar belirlenerek benzin miktar azaltlm ve karm yakt (benzin+hidrojen) iin lamda deeri (=1) sabit tutulmutur. Motorun z deerlerinin tespiti iin ilk denemeler benzin ile yaplm ve daha sonra ift yaktl (benzin + hidrojen) denemelere balanlmtr. Hidrojen, % 4, % 8, ve % 12 oranlarnda hava ile kartrlarak motorun emme
Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

0,956 0,948 0,956 0,952

manifolduna verilmitir. Motora verilen bu oranlarn tespitinde aada verilen Denklem (1) kullanlmtr. lmler 18003200 d/dak. Aralnda motor yk azaltlarak-artrlarak yaplmtr. 1800 d/dak. iin llen ve hesaplanan deerler Tablo 4.2de verilmitir.
= M Hava H H M Benzin + M Hidrojen Y Hidrojen Y Benzin

[1]

5. DENEY SONULARI VE TARTIMA

(RESEARCH RESULTS AND DISCUSSION)

5.1. Motor momenti (Engine Torque) Gerekletirilen motor deneyleri sonucunda tam yk durumunda, H2 oranna bal olarak, g, moment, zgl yakt tketimi ve emisyonlar motor devrine bal olarak aada grafiklerle verilmitir. lmler 1800, 2000, 2200, 2400, 2600, 2800, 3000 ve 3200 d/dakda yaplmtr. ekil 5.1de grld gibi motorun kendi yakt olan benzinle yaplan deneyde maksimum moment 2000 d/dakda 18,94 Nm iken bu devrin altnda ve zerinde motor momenti dmektedir. Ktlesel olarak deiik oranlarda hidrojen ilavesi yapldnda motor momentinin dt ve yine maksimum momentin 2000 d/dakda olduu grlmektedir. Hidrojen miktarndaki art, Stokiyometrik orann korunmas iin, ieriye alnan benzin miktarnn azalmasna ve volmetrik verimin dmesine bal olarak motor momentinde azalmaya neden olmutur. Bu azalma eilimi motorun maksimum momenti olmayan u devirler iin hidrojen miktar arttka fazlalamaktadr.
20 19 18 17 16 15 14 13 12 1600 1800 2000 2200 2400 2600 2800 3000 3200 3400

Md (Nm)

%100 Benzin %4 Hidrojen %8 Hidrojen %12 Hidrojen

Motor Devri (d/dak.)

ekil 5.1. Farkl H2 oranlarndaki moment deiim

(Torque changes at various H2 rates)

143

. Batmaz

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

5,5 5

Motor Gc (kW)

4,5 4 3,5 % 100 Benzin %4 Hidrojen %8 Hidrojen %12 Hidrojen

Tm karm oranlarnda, motor devrinin en dk olduu noktada volmetrik verim dmtr. Maksimum momentin en yksek olduu 2000 d/dak.da volmetrik verim en yksek noktaya kmtr. 2000 d/dakdan sonraki st devirlerde motor devrinin artmas ieriye alnan havann momentumunun artmasna neden olmaktadr. Bu nedenle yksek devirlerde volmetrik verim dmektedir. Hidrojenin ok dk younlua sahip olmas ve havann yerini almas volmetrik verimin dmesinin asl nedenidir. Hidrojen 253 Cye kadar gaz faznda kalmaktadr. Maddeler zelikle hidrojen gaz faznda iken ok dk zgl hacim ve younlua sahip olduundan, arlk olarak ieriye alnmas gereken hidrojen hacim olarak byk yer kaplamakta ve volmetrik verimin dmesine neden olmaktadr. 5.4. zgl Yakt Tketimi (Specific Fuel Consumption) ekil 5.4de motor zgl yakt tketiminin motor devrine bal olarak deiimi ve ktlesel olarak 3 deiik oranda benzine ilave edilen hidrojenin zgl yakt tketim zerindeki etkisi gsterilmektedir. ekil 5.4de grld gibi zgl yakt tketimi 1800 d/dakda, 328,7 g/kWh dir. Bu deer 2000 d/dakda 307,3 g/kWha dm ve devir ykseldike zgl yakt tketimi ykselmitir. zgl yakt tketiminin en iyi olduu devir maksimum momentin grld 2000 d/dakdr. Yakt ierisine hidrojen gaz eklendiinde, zgl yakt tketiminde dme grlmektedir. Hidrojenin yakt ierisindeki konsantrasyonu arttka, zgl yakt tketimdeki iyileme artmaktadr. % 12 hidrojen gaz ilavesiyle 2000 d/dakdaki 307,3 g/kWhlik yakt tketimi 253,9 g/kWhye dmtr. Tm devirlerde, benzinli almaya gre hidrojen ilaveli alma, zgl yakt tketimindeki iyilemeyi devam ettirmitir. Fakat en iyi sonu dk devirlerde alnmtr. 5.5. Karbon monoksit Emisyonlar
Emissions) (Carbon monoxide

3 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Motor Devri (d/dak.)

ekil 5.2. Farkl H2 oranlarndaki g deiimi

change at various H2 rates)

(Power

5.2. Motor Gc (Engine Power) ekil 5.2de motor gcnn motor devrine bal olarak deiimi ve ktlesel olarak 3 deiik oranda benzine ilave edilen hidrojenin motor gc zerindeki etkisi grlmektedir. Motor gc, motor devrine bal olarak artmaktadr. Hidrojen ilavesi ise, % 100 benzinle almaya gre, motor gc zerinde azalmaya neden olmaktadr (ekil 5.2). Bu azalmann motor devri artna bal olarak artmas volmetrik verimin yksek devirlerde dk olmasndan ve ayn devirler iin benzinli almaya gre hidrojen ilavesinde gcn azalmas; yanma odasna alnan yaktn sl deerinin azalmasndan kaynaklanmaktadr. 5.3. Volmetrik Verim (Volumetric Efficiency) ekil 5.3te volmetrik verimin motor devrine bal olarak deiimi ve ktlesel olarak 3 deiik oranda benzine ilave edilen hidrojenin volmetrik verim zerindeki etkisi grlmektedir.

70 65 60 55

% Benzin 100 %H 4 idrojen %H 8 idrojen % H 12 idrojen

ekil 5.5te motor egzozundan dar atlan karbon monoksit emisyonlarnn motor devrine bal olarak deiimi ve ktlesel olarak 3 deiik oranda benzine

Vol. Ver.(%)

50 1600 1800 2000 2200 2400 2600 2800 3000 3200 3400 M D (d/dak.) otor evri
ekil 5.3. Hidrojen ilavesinin volmetrik verime etkisi
(Effect of hydrogen adding on volumetric efficiency)

ekil 5.4. Hidrojenin ilavesinin zgl yakt tketimine etkisi (Effect of hydrogen adding on specific fuel consumption)
Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

144

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

. Batmaz

yonu arttka hidrokarbon emisyonlar dmtr. Benzinli almada 1800 d/dakda HC oran 246 ppm iken, % 12 hidrojen ilavesinde HC miktar 130 ppme dmektedir. 3200 d/dakda benzinli almada HC oran 96 ppm iken, % 12 hidrojen ilavesinde HC miktar 44 ppmye dmektedir. Yakta hidrojen ilavesi ile birlikte hidrokarbon emisyonlarndaki dme eilimi hzl bir ekilde gereklemektedir. 6. SONULAR VE NERLER
(CONCLUSIONS AND SUGGESTIONS)

ekil 5.5. Hidrojenin yakttaki artna bal olarak karbon monoksit (CO) emisyonlarnn deiimi (Variations
of carbon monoxide emissions depending on increasing of hydrogen addition in fuel)

ilave edilen hidrojenin karbon monoksit emisyonlar zerindeki etkisi grlmektedir. ekil 5.5te grld gibi, motorun z deerleri iin karbon monoksit oranlar devir ykseldike dmtr. Yakt ierisindeki hidrojen gaz konsantrasyonu arttka motorun orta ve yksek devirleri iin karbon monoksit emisyonlar dmtr. Motor benzinle altrlrken 1800 d/dakda % 3,3 iken % 4 hidrojen ilavesi yapldnda % 2,02ye dm ve hidrojen oran arttka karbon monoksit emisyonlarnda iyileme artmtr. Motorun orta ve yksek devirlerinde de bu d eilimi grlmektedir. 5.6. Hidrokarbon Emisyonlar (Hydrocarbon Emissions) ekil 5.6da motor egzozundan dar atlan hidrokarbonlarn motor devrine bal olarak deiimi ve ktlesel olarak 3 deiik oranda benzine ilave edilen hidrojenin hidrokarbonlar zerindeki etkisi grlmektedir. ekil 5.6da da grld gibi, motorun z deerleri iin hidrokarbon emisyonlar oranlar devir ykseldike dmtr. Yakt ierisindeki hidrojen gaz konsantras-

Dnya nfusunun hzla artmas, mevcut enerji kaynaklarnn yakn gelecekte yetersiz kalmas, evre kirliliinin nemli boyutlara ulamas alternatif enerji kaynaklarnn nemini artrmtr. Bu almada incelenen hidrojen hem evre dostu olmas hem de kolay elde edilebilirlii nedeniyle yakn gelecekte rakipsiz bir iten yanmal motor yakt olacaktr. almada, motor karakteristiinin belirlenmesi amacyla, deneyler tam gaz kelebek aklnda benzinle balatlmtr. Benzinle lmler tamamlandktan sonra yakt ierisine deiik oranlarda hidrojen ilavesi yaplmtr. Motor moment deerleri incelendiinde, benzinli almayla maksimum motor momentinin 2000 d/dak.da elde edildii grlmektedir. Yakt ierisine % 4, % 8 ve % 12 oranlarnda hidrojen gaz ilavesi motor karakteristiini deitirmeyip maksimum momentin 2000 d/dakda olumasn salamtr. Hidrojen gaz oran arttka volmetrik verim ktlemi ve devir arttka moment dmeye balamtr. Ek yakt ile maksimum momentin olutuu en iyi oran % 4 olmaktadr. Hidrojen gaz oran arttka momentte azalma meydana gelmektedir. Motor gcde, motor momentine bal olarak d eilimi gstermitir. Hava fazlalk katsaysnn deney artlarnda 1 olarak belirlenmesi, her deneyde yanma odasna alnan ktlesel yakt miktarnda deiime neden olmutur. Hidrojen gaznn younluunun dk olmas yanma odasna alnacak olan gaz yaktn miktarnda nemli oranda snrlama getirmitir. Hidrojen gaznn fazla yer kaplamas ieriye alnacak dolgu miktarnda da azalmaya neden olmutur. Bu nedenle yanma odasna alnan yakt miktarnda ktlesel olarak azalma meydana gelmitir. Yakt miktarndaki azalma, yaktn sl deerinde d meydana getirdii iin motor momenti ve gcnde de azalmaya neden olmutur. Motorun standart alma artlarnda zgl yakt tketiminin en iyi olduu nokta maksimum momentin en yksek olduu noktadadr. Hidrojen ilaveli yaktla elde edilen zgl yakt tketimi deerleri motorun standart deerlerinden daha iyi sonu vermitir. Hidrojen gaz oran arttka zgl yakt tketimindeki iyilemede artmaktadr. Yaplan almada en iyi sonu olarak deerlendirilebilecek zgl yakt tketimindeki iyilemenin nedeni, hidrojen gaznn sl veriminin benzinin sl veriminden daha yksek olmasdr. Hidrojen yanma verimini artrdndan dolay zgl yakt tketiminde dme meydana gelmitir. Motorun alma artlarnda eksik yanma sonucu oluan karbon monoksit ve hidro-

ekil 5.6. Hidrojene bal olarak hidrokarbon (HC) emisyonlarnn deiimi (Variations of hydrocarbon emissions
depending on increasing of hydrogen addition in fuel)

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

145

. Batmaz

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

karbon emisyonlar incelendiinde motor devri arttka azalmaktadr. Hidrojen gaz ilavesi karbon monoksit ve hidrokarbon emisyonlarna iyiletirici ynde etki yapm ve kirletici emisyon snfnda olan karbon monoksit ve hidrokarbon orann drmtr. Bu d % 100 benzinli almaya gre hidrojen katkl yakt ierisindeki karbon younluunun dmesinden kaynaklanmaktadr. Ayrca hidrojen yanma hz yksek olduundan eksik ve ksmi eksik yanma olay azalmakta ve bu tip kirletici emisyonlar azaltc ynde etki yapmaktadr. Hidrojen gaznn yakt ierisine kartrlmasyla hidrokarbon emisyonlarnda azalma salanm fakat hidrojen gaz miktarnn yakt ierisindeki orannn deitirilmesi hidrokarbon emisyonlarnda fazla bir deiiklik gstermemitir. Hidrojen, benzin ierisinde dk oranlarda katkl yakt olarak kullanlmas sonucunda zellikle orta devirlerde yakt tketiminde ve emisyon deerlerinde iyimser sonular verdii grlmektedir. Motor performansnda da grlen azalmann giderilmesi volmetrik verimin dzeltilmesi ile mmkn olacaktr. Hidrojen 253 Cye kadar gaz faznda kalmaktadr. zellikle hidrojen, gaz faznda iken ok dk zgl hacim ve dk younlua sahip olduundan motorlarda dk enerji younluu nedeniyle bir verim d oluturmaktadr. Hidrojen yakt motorda sv olarak kullanld taktirde volmetrik verimdeki azalmann giderilecei dnlmektedir. Sonu olarak; hidrojen benzinli motorlarda bir kartrc ve depolama sistemi konularak fazla bir deiiklie gidilmeden ek yakt olarak kullanlabilir. Bylece evre benzinli motorlardan kaynaklanan kirleticilerden byk lde korunmu olacaktr. Ancak hidrojenin geri tutuma, depolama ve yksek devirlerde erken ateleme gibi problemleri de byk lde zm beklemektedir. SEMBOLLER (NOMENCLATURE) HBen = Benzinin Stokiyometrik oran iin gerekli hava miktar(g/dak) HHid = Hidrojenin Stokiyometrik oran iin gerekli hava miktar(g/dak) YBen = Yanma odasna alnan benzin miktar(g/dak) YHid = Yanma odasna alnan hidrojen miktar(g/dak) KAYNAKLAR (REFERENCES) 1. ltanr, M.., 21. Yzyla Girerken Trkiyenin Enerji Stratejisinin Deerlendirilmesi, TSAD Parlamento leri Komisyonu Raporu, stanbul 12: 201-213, 1998. der, S.K., Hidrojen Enerji Sistemi, TMMOB Metalrji Mhendisler Odas Metalrji Dergisi, 134: 1-8,2003. Hidrojen Enerjisi Teknolojisinin Dnyadaki Geliimi, www.youthforhab.org.tr/tr/yayinlar/enerji/hidrojen/ hidteknolojisi.html, 2003. Dipiolu . Hidrojenin Tat zerinde retimi ve Petrol Kkenli Yaktlarla Birlikte ten

5. 6. 7.

8. 9.

10. 11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

2. 3.

18. 19.

4.

Yanmal Motorlarda Kullanmnn ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Konya, 57,1988. Arsan, E.,Sorubay, C., Hidrojenin ten Yanmal Motorlarda Yanma Performans, Mhendis ve Makine Dergisi, 29(339): 23-28,1988. Ciniviz, M., Haimolu C., Uar G., Gnmzde ten Yanmal Motorlarda Hidrojen Yaktnn Kullanlmas, Seluk niv. On-Line Dergisi, 1-2, 2002. Homan, H. S., deBoer P.C.T., Mclean W. J., The Effect of Fuel Injection on NOx Emissions and Undesirable Combustion for Hydrogen Fueld Piston Engines, SAE 780945, 1-17, 1978. Atlgan ., Trkiyenin Enerji Potansiyeline Bak, Gazi niversitesi, Mh. Mim. Fak. Dergisi, 14: 17-30, 2000. Temelci F.E., Tatlarda Alternatif Yakt Olarak Hidrojen Kullanm, Yksek lisans tezi, Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 10-20, 2000. N..T, 21. Yzyln Enerjisi: Hidrojen E.M.O. YEKSEM 2003, II. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Sempozyumu, zmir, 3-4, 2003. Murcak,A., Dizel Motorlarnda Hidrojenin Yakt Olarak Kullanlmasnn Motor Performansna Ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin Deneysel Analizi, Yksek Lisans Tezi Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 8, 2004. Ate, A., ten Yanmal Motorlarda Hidrojenin Yakt Olarak Kullanlmas ve Depolama Problemleri, Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Konya,1-35, 1985. Dincer, I., Technical, Environmental and Exergetic Aspects of Hydrogen Energy Systems, International Journal of Hydrogen Energy, 27: 265-285, 2002. Petkov T., Vezirolu, T.N., Sheffield, J.W., An Outlook of Hydrogen as an Automotive Fuel, International Journal of Hydrogen Energy, 14: 449-474, 1989. Safgnl, B,. Sorubay,C,. Ergeneman M,. Arslan E., zakta T,. Motorlu Tatlarda Doal Kullanm ve Hidrojen Kullanm, DPT Proje No: 90K12 0670/17, 2140, 1994. Bayhan.M., Jankowski A. ten Yanmal Motorlarda Egzoz Emisyonlarnn Kontrol stanbul Teknik niversitesi-Uluda niversitesi III Yanma Sempozyumu, Bursa, 405, 1993. Bayndr, H., Etanol-Benzin Karmlarnn Benzinli Motorlarda Motor Karakteristikleri Ve Hava Kirliliine Etkileri, Doktora Tezi, Frat niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Elaz, 50-51, 1998. Kim..Y.T., Kim J.M., Lee J.T, Lee S.Y A Study on Developing the Hydrogen Fueled Engine of the Direct injection Method., KHES, 1-15, 1992. Moon K.J., Kim..Y.T, Lee J.T., Lee S.Y., Performance Characteristics of Hydrogen-Fueled Engine: With Direct Injection and Spark Ignition System SAE Paper 952498, 1995.

146

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

Buji Atelemeli Motorlarda Yakta Hidrojen lavesinin Motor Performansna ve Egzoz Emisyonlarna Etkisinin

. Batmaz

20. Jorach, R., Enderle, C., Decker, R., Development of Low NOx Truck Hydrogen Engine with High Specific Power Output, Int. J. of Hydrogen Energy, 22(4) : 423427, 1997. 21. Y.Jamal and M.L. Wyszynski Onboard Generation of Hydrogen-Rich Gaseous Fuels - A Review, International Journal of Hydrogen Energy Vol. 19(7): 557572, 1994. 22. Kondo, T., Lio,S., Hiruma, M., A Study on the Mechanism of Backfire in Extarnal Mixture Formation Hydrogen Engines, SAE Paper No: 971704, 1997. 23. Apostolescu, N., Chiriac, R., A Study of Combustion of Hydrogen Enriched Gasoline in A Spark Ignition Engine, SAE Paper No: 9606603, 1996. 24. Glasson, N., Lumsden,G., Dingli,R., Watson,H., Development of the Haji System for A MultiCylinder Spark Ignition Engine, SAE Paper No: 961104, 1996. 25. evikz, B.M., Alternatif Motor Yaktlar ve LPGnin Motor Yakt Olarak Benzinle Deneysel Olarak Karlatrlmas, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 19-26, 1996. 26. Baker, R.E., Macpherson, I., Future Transportation Fuels and the Environment, Automotive Engineering, 99(1), 27-29, 1981. 27. Bohacik, T., Maria, S.D., Travbridge,C., Saman, W., Combustion Characteristic Of Electrolycally Produced Hydrogen-Oxygen Mixture, SAE Paper No: 971703, 1997. 28. Bresheas R., Cotrill H., Rupe, J., Partial Hydrogen Injection into Internal Combustion Engines Effect on Emissions and Fuel Economy Presented at the First Symposium on Low Pollution Power Systems Development, Ann Arbor, Michigan, October 14-19, 1973. 29. Murray, R.G. ve Schoeppel R.J., Emission and performance Characteristics of an Air-Breathing Hydrogen- Fuelled Internal Combustion Engine, Proc. 6th. Intersociety Energy Coversion Engrg Conf (IECEC), Paper No:719009, 1971.

30. Stebar,R.F. ve Parks, F.B., Emission Control with Lean Operation Using Hydrogen- Supplemented Fuel, SAE Paper No. 740187, 1974. 31. Furuhama, S., Hydrogen Engine Systems for Land Vehicles, Int. J. of Hydrogen Energy, 14(12 ): 907-913, 1989. 32. Rauckis M. J., McLean, W. J. The Effect of Hydrogen Addition on Ignition Delays and Flame Propagation in Spark Ignition Engines, Combustion Science and Technology, 19: 207-216, 1979. 33. Abdul, M., Al-Baghdadi, R.S., Performance Study of A Four-Stroke Spark Ignition Engine Working Both of Hydrogen and Ethyl Alcohol as Supplementary Fuel, International Journal of Hydrogen Energy 25:1005-1009, 2000. 34. Al-Janabi, H.A.S., Al-Baghdadi M.A.S., A Prediction Study of the Effect of Hydrogen Blending on the Performance and Pollutants Emission of A Four Stroke Spark Ignition Engine, Int. J. of Hydrogen Energy 363-375, 1999. 35. Al-Baghdadi, M.A.S., Al-Janabi, H.A.S., Improvement of Performance and Reduction of Pollutant Emission of A Four Stroke Spark Ignition Engine Fueled with Hydrogen-Gasoline Fuel Mixture, Int. J. of Hydrogen Energy 76-91, 1999. 36. Al-Baghdadi, M.A.S. Hydrogen-Ethanol Blending As An Alternative Fuel of Spark Ignition Engines, International Journal of Hydrogen Energy, 1471-1477, 2001. 37. Sher, E., Hacohen, Y., The Modeling of a SI 4Stroke Cycle Engine Fueled with HydrogenEnriched Gasoline, International Journal of Hydrogen Energy, 773-781, 1987. 38. Lucas, G. G., Richards, W. L., The Hydrogen/ Petrol Engine S The means to Give Good Part Load Thermal Efficiency, SAE Paper No: 820315 (1982). 39. Yi, H. S., Min, K., Kim, E. S., The Optimised Mixture Formation for Hydrogen Fuelled Engines, Int. J. Of Hydrogen Energ, 25: 685-690, 2000. 40. Hoehn F. W., Dowdy, M. W., Feasibility Demonstration of a Road Vehicle Fueled with Hydrogen Enriched Gasoline, SAE Paper No: 749105, 1974.

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 1, 2007

147