Nguoi Trung Quoc Xau Xi

B DNG
NGI TRUNG QUC XU X
Dch gi: Nguyn Hi Th
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
MC LC
LI NGI DCH.......................................................................................................................... 3 VI LI V TC GI & BN QUYN ...................................................................................... 5 THAY LI TA CA B DNG ............................................................................................. 6 PHN I: CC BI NI CHUYN ................................................................................................ 8 NGI TRUNG QUC XU X .............................................................................................. 8 NGI TRUNG QUC V CI VI TNG ..................................................................... 22 I SNG, VN HC V LCH S..................................................................................... 30 PHN II: CC BI VIT ............................................................................................................ 47 CI TRIT HC BT U BNG KNH V S................................................................ 47 CH TR TI RA..................................................................................................................... 48 TI SAO KHNG TH MU LI? ....................................................................................... 48 GI MNH L THNG SCH ............................................................................................ 50 LOI NG VT KHNG BIT CI ............................................................................... 51 NC C L NGHA ............................................................................................................. 52 BA CU NI ............................................................................................................................ 53 C NC XP HNG ............................................................................................................ 56 RT CUC L CI NC G? ............................................................................................. 59 CHNG K TH PHI, CH BIT CHNH O ..................................................................... 62 PH TU - MT NG QU NUT TI NGI TRUNG QUC ............................... 62 NI CHUYN V "NGI TRUNG QUC XU X"......................................................... 64 KIU NGO HO ................................................................................................................... 66 NOI GNG TY PHNG NHNG KHNG LM N L............................................ 68 K TH CHNG TC ............................................................................................................. 72 LY H THN LM VINH D............................................................................................. 73 PHN III: CC BI PH BNH.................................................................................................. 77 CI VI TNG ..................................................................................................................... 77 LM SAO SA CHA CI BNH........................................................................................ 82 NNG LC SUY LUN B TRC TRC ............................................................................. 83 NHY RA KHI H TNG ................................................................................................ 85 CN DU CI C, PH TRNG CI THIN.................................................................. 86 NGI TRUNG QUC HN H ........................................................................................... 88 KHNG HIU C HI HC ......................................................................................... 92 C CI VN HA KHNG C VN MINH? ..................................................................... 93 KHNG TH BI NH VN HA TRUNG QUC ............................................................ 94 VN HA TRUNG QUC: BI NH HAY NH PHN ............................................... 102 NGI TRUNG QUC V I............................................................................................ 105
Dch gi: Nguyn Hi Th
2/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
LI NGI DCH
Mn tng thy Dip Truyn Hoa, ngi 30 nm trc y v lng vn Bch thoi cho ti. Nm nm trc, ti sang Trung Quc c c quyn sch ny rt ly lm thch th. Ngay sau , t Trung Quc v n Vit Nam, ti chp li a cho mt ngi bn H Ni v ng vin anh dch ra ting Vit. Ti ngh rng ngi Vit trong nc nu c c n, chc cng thch th nh ti. Bn thn ti trc kia c mi ln c phi nhng quyn sch kiu Ngi Vit cao qu, Ngi Vit ng yu l mt ln khng nhng khng cm thy mnh c d phn vo ci cao qu, ng yu y mt t no, m cng thy mnh thp hn v ng ght lm sao, ch mun vit ngay mt quyn sch khc ni v nhng tnh h, tt xu ca mnh. ang lc lng tng vi ni bc dc y th may thay ti gp c quyn sch ca B Dng. Th m sut nm nm qua ti m ci hy vng quyn sch dch s ra i Vit Nam. Ti sao ti li c hy vng nh vy? Bi v, quyn sch ny tuy c vit v xut bn ban u i Loan, tuy c mt ci nhn c o v vn ha v cc ch chnh tr Trung Quc, c bit ch trch nhng phong tro Phn hu, Cch mng Vn ha,v.v...v c Mao Trch ng, nhng sau n li c ti bn ti Trung Quc lc a (Bn ti c l bn nm 1989 - 1990 do Nh xut bn Hoa Thnh, thnh ph Qung Chu, tnh Qung ng n hnh). Khng nhng c nhiu sch khc vit v n, gn y cn c nguyn c mt quyn sch phng vn B Dng v quyn sch ny ca ng. Cc tc phm khc ca B Dng cng lc tc c in ra, v cui cng l hai tuyn tp tp vn ln ca ng va c Nh Xut Bn Hu Ngh ti Bc Kinh pht hnh. Ngoi ra u, M, c chu hin nay, i vi nhng ngi sp phi tip cn vi Trung Quc, cun sch ca B Dng cng c xp vo trong danh sch nhng quyn cn c c mt ci nhn tng qut v vn ha nc ny. Nc Trung Quc cng sn chp nhn v hoan nghnh n, ngi u M cng th, th khng c l do g ngi Vit Nam li khng th c c n, cho d khng phi hc hi, m c th ch v hiu k, thng tin v mt nc lng ging. n nay quyn sch dch vn cha ra i Vit Nam. V ti vn cha mt hy vng, nhng ti hi thy tic cho ci thi gian tnh ca n. Chng hn, trong sch c nhng on ni v tm s ngi Trung Quc Hng Kng khi mnh t ny cha "tr v t quc" th by gi Hng Kng thuc Trung Quc lc a ri. V vy, mc d ch v v ting Trung, li khng phi l ngi quen ngh dch, ti cng my m c dch n ra, chc chn c nhiu sai st, y thnh tht xin nhng ngi cao minh hn ch bo cho. Trong thp nin trc mt thin nin k mi ny, ngi ta hay ni v nn vn minh hu cng nghip, hu hin i, cch mng v vn minh in t tin hc, t sng th ba,... Ngi Vit Nam va thot ra c cuc ni da xo tht, cn phi mt hn 20 nm ch chit ln nhau, bng mt hm t thy mnh ang ng bn l ng pht trin; i rch, ngho nn, lc hu, bi ri khng bit i v u. V cc din th gii thay i qu nhanh, cc phe phi, chiu bi m mnh v n mt bao xng mu v c mt thi son tr ch cn l nhng du vt m nht. Tr thc Vit Nam, hoc nhng ngi cn cht suy t, nhn sang cc nc lng ging, nhn ra th gii cng hoang mang, lng tng chng km cc c nh Nho cch y mt th k khi tnh dy v nhng ting c-nng ca nn vn minh cng nghip Ty phng bn vo cc ca bin.
Dch gi: Nguyn Hi Th 3/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Trong thi k gi l "i mi" gn y, cc nh lnh o Vit Nam hay nhng ngi t cho mnh c s mnh lnh o, li pht ng phong tro i tm kiu mu pht trin, ging phong tro "canh tn" ca cc c ngy xa. Nhng ci khc vi thi hai c Phan Bi Chu v Phan Chu Trinh l ngoi cc m-en M, Php, Nht, ngy nay cn c mt l nhng m-en mi na, trong phi k my con rng, con cp chu ngay st nch m thi cc c h cng chng khc g mnh. Ngi c u c mt ln na phi thc mc ti sao by gi li c s khc bit ? Dn tc Vit Nam c bn khc g nhng dn tc khc ra nng ni ny ? Khng khi c nhng ngi, cng nh cc c Phan ngy xa, li i o bi trong vn ha, lch s Vit Nam, suy gm tm cho ra nh. Nhng s y khng nhiu nh ta tng, m ri cng chng ai n nhng li tm huyt ca h, nu khng th lch s v vn mnh nc nh cng khc. Mc d di p lc ca xu hng ton cu ha trn mi a ht, ti vn tin rng mi mt dn tc phi c mt phng thc, mt gii php ring i vi ci vn mnh ring ca mnh. Cho nn, trc khi i cp nht cc m-en, cn nht phi bit mnh l ci th g, v c th lm c g ngay trc mt. Mun bit c iu y khng th ch c tinh tng, huyn hoc tip tc t k m th hoc la di nhau, tip tc dng ci li g ni nhng iu cng iu, hnh tin. Thng trong lch s Vit Nam vn rt t ngi tht tnh c can m v trung thc tm hiu, ph bnh, nhng ci xu, ci d ca dn tc mnh. Gn y li ch ton thy ca tng t nc rng vng bin bc, con ngi cn c, thng minh, cao c, p , kin cng, anh hng, trong sng... Thm ch li c c ngi lnh o ly tn gi vit sch ca ngi c nhn mnh, c c nh vn ba tn mt ngi nc ngoi ca ngi dn tc mnh. Nu so snh vi nhng nc giu mnh nht th gii hin nay th li l c mt chuyn ngc i. M ci chuyn tm nhng khuyt tt, nhng ci d ca dn tc mnh th khng ai c th lm h cho mnh c, khng th trng ch vo ngi nc ngoi c - mc d qu trnh lch s Vit Nam chng minh ngay n c ci ch vit cng l do ngi nc ngoi lm cho (Ti khng cho rng ch Nm l mt th ch vit ng ngha ca n. ch l mt th ch lm t ch Hn, ch yu dng k m ting Vit cho nhng ngi bit ch Hn, qu phc tp, thiu quy phm c ph cp v ng vng). Ri khi ngi nc ngoi khng lo cho na th n nay n vn tnh trng ca u th k, khng c mt canh tn, chun ha g thm, thm ch mt bn phm my tnh nh ci th ch vit cng khng h c ni thi i xa l thng tin ny. Trung Quc l mt m-en ln ca Vit Nam cho n lc ngi Php h chng ta. V nu ti khng lm th hin nay mt ln na n vn cn l mt m-en pht trin cho mt nc theo ch ng ch, li thuc v th gii Hn ha nh Vit Nam. Quyn sch ny soi sng thm mt b mt, c th l mt tri ca vn ha Trung Quc, ca dn tc Trung Quc. Theo ti ngh nu ly ci b mt ny em tham chiu phn tnh, vic ny khng nhng ch ch li cho ngi Hoa m cn cho tt c cc cng ng c lin quan t nhiu n vn ha Trung Quc. ng B Dng c bn ch l mt nh bo, mt ngi vit tp vn v chnh ng cng xc nhn iu ny. Bi vy chng ta khng nn ch i quyn sch nhng phn tch khoa hc su sc, nhng ngha trit hc cao siu thng thy my trng phi Trung Quc hc ti cc i hc M nh Havard hoc Standford. Phn chnh ca quyn sch li gm nhng bi din thuyt, mang li hnh vn ca k ni chuyn, nn c ngi ph bnh l b cc lng lo.
Dch gi: Nguyn Hi Th
4/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Cho d c tht s thiu trnh uyn bc v ci cht ch ca l lun, quyn sch li em n cho ngi c nhiu cht liu c th rt t lch s v i thng qua ci nhn ca mt ngi Trung Quc b "nho trn nh mt vin si trong ci my trn b-tng" ca lch s Trung Quc hin i. Nhng th rt ph cp v d hiu ny cng vi ging vn chm bim chua cay m thnh khn ca B Dng i vi mt ngi Vit bnh thng d trong hay ngoi nc s l mt cng hin khng nh cho vic hiu r hn v Trung Quc v qua nhn li m nh gi bn thn, dn tc v vn ha ca mnh trong giai on hin nay. Phn cui sch gm mt s bi ca nhng ngi ph phn B Dng. Phn tranh lun y cm tnh ny, du khng c thm nhiu pht hin g mi, li l mt ci phng cn thit lm ni bt thm tnh c o v c sc kh mnh ca s kin B Dng trn cng ng ngi Hoa ti hi ngoi. Trong lc dch ti vn cha tm c ting Vit t no ng din t ng thi hnh dng xu v tnh xu ca mt ngi. Cho nn, ty mch vn, lc ti dng ch "xu x" , lc dng "xu xa". Ting Trung v Hn Vit vn c nhiu t ging nhau, khin ngi dch c khuynh hng hay s dng ci c sn, nn cu vn mang v c k, ti ngha. Vn ny kh hn, nu c mt n bn khc ti s c gng thm. Nhn dp ny ti cng khng th khng ni ln rng, ngoi nhng kh khn gp phi ca mt ngi dng mt th ting ngho nn dch mt th ting phong ph hn, ti gp phi qu nhiu au kh trong vic ch bn v chuyn i (i vi quyn ny cng nh nhng quyn trc, v cho n nay ti vn cha tm c mt chng trnh son tho vn bn no t tiu chun, tht ng bun!), nu khng quyn sch ny c th ra i trc y su thng hay mt nm l t. Ngoi ra ti cng t lc b mt s on, khng nhiu lm, v thy c s trng lp vi cc on khc. Ti ch mong c nhiu ngi c c quyn sch dch ny, l mt iu an i rt ln cho ci thin ca ti. Paris - Bc Kinh, 1966-1997 Nguyn Hi Th
VI LI V TC GI & BN QUYN
ng B Dng sinh nm 1920 Trung Quc lc a, chy sang i Loan nm 1949 khi cng sn thng ti Trung Quc. L mt nh th, nh vn, nh bo v s gia. ng b b t 10 nm ti Lc o (i Loan) v dch sang ting Trung Quc mt tranh h ha Popeye (Pp-pay) m chnh ph i Loan cho l phm thng. Nm 1977, khi ra khi nh t, ng bt u i ni chuyn v hin tng "ngi Trung Quc xu x". Nhng bi ni chuyn ca ng v ca nhng ngi tranh lun vi ng c tp trung li thnh quyn sch m cc bn ang cm tay. ng hin sng i Loan vi v l b Dng Hng Hoa, mt thi s. V ch c mt bn in ti lc a, chng ti khng bit phi lin lc lm sao xin php ng B Dng, nn nhn y xin li ng v vic mn php dch sch ca ng ra ting Vit trc khi c php. Ti ngh nu ng bit c chc cng vui lng tha th. Nu c ai mch cho ti bit ng u ti s trc tip xin li ng mt ln na v chnh thc xin php ng sau. Nguyn Hi Th
Dch gi: Nguyn Hi Th
5/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
THAY LI TA CA B DNG
Chuyn k rng ngy xa c mt nc gi l "Nc vi tng". mi ngy vic trng i nht ca mi ngi l bn lun xem h c ng l mt nc h tng khng. No nhit nht li l vic tranh chp gia thy thuc v bnh nhn. Kt qu ng nhin l thy thuc b thua. i khi tnh hnh nh sau: Bnh nhn: Thng sau ti kt hn, s lm l ci ra tr. Rt vinh hnh c n tip ngi. Ngi s l thng khch. Th kt qu khm nghim bnh tnh ca ti ra sao ri ? Thy thuc: Xin li, ti s phi bo cho ng mt tin khng vui. y l kt qu bng phn cht. C kh nng ng b mc bnh phi n thi k th ba. Triu chng thi k u l ho... Bnh nhn: Qui tht. Bc s bo l ho. Th va ri bc s cng chng mi ho l g. Ti sao y li khng phi l bnh phi? Thy thuc: Ci ho ca ti v ci ho ca ng khng ging nhau u. Bnh nhn: Ti sao li khng ging nhau? ng c tin, c hc thc, tt nghip c i hc, tng ung c nc sng A-ma-dn, chc phi thuc loi ngi c dng mu cao sang ch g? C phi vy khng? Thy thuc: Ni th chng phi, li cn na m ln cn st. Bnh nhn: Chng ni th th ni th no cho va ng? St na m?! Ci qut my nh ti dng n na m s vo c th bng tay nh chi. Th n cng b lao phi n thi k th ba chc? Thy thuc (gng gng gii thch): Th huyt cng l mt trong nhng triu chng ca bnh trng. Bnh nhn: St nch nh ti c mt nha s. Nhng ngi n cha rng u b ng ta lm cho khc ra mu. Kh m ni rng h u b lao phi thi k th ba c. Thy thuc: Chuyn ng nhin khng phi nh vy ri. Nhng tng kt tt c li... Bnh nhn: c ri! Ni li t u. C cho l lao phi n thi k th by, th tm i th sao? C cn phi nhng x ln th khng? Ngi nc ngoi khng phi vn mc lao phi nh thng hay sao? Ti sao anh c xoy vo mi ti? Thng ti ti kt hn, vic ny ai cng bit, sao anh khng c th ni vi cu khch l ti? Ti sao anh li kch ti? Anh th on g ti? Anh mun lm cho i chng ti tan nt ? Thy thuc: Anh hiu lm ti ri. Ti ch mun ni... Bnh nhn: Ti chng hiu lm anh t no. Ti ch nhn thong mt ci l thy c tim gan anh. Anh mt m sm, khng c c mt gia nh m m. n tui trung nin li ngi t v n cp ca, git ngi, hip dm, xem thng cng bnh, lut php, cu hn cht chng. Thy ngi khc hnh phc l khng chu c, khng mun thy nc nh rng r, v vang. Thy thuc: Chng ta phi ty vic m xt. Bnh nhn: Chnh ti ang ty vic m xt y. Anh c th tht ci b gi m anh mang n y, khi git b ta anh h th nh th no? Thy thuc (hi hong s): Giy chn bnh cn c vo phn cht mu v nc bt, c l no ti ba t ra c?
Dch gi: Nguyn Hi Th
6/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Bnh nhn: ng nhin l anh khng ba t. Cng nh con dao ca anh cm vo ngc ca b kia. Anh s nhc nhng ngi tin b v yu nc nh vy l ri. Anh mt lng th hn ng bo, bo h u b lao thi k th ba, anh khng t thy l v lim s ? Thy thuc: ng anh i, ch v thng ng, mong ng chng bnh phc ti mi ni thng s vic ch tht tnh khng c c . Bnh nhn (va ci nht va ho): Anh l mt thng t git ngi khng gm tay. Tt c nhn s yu nc c lng tm s lin kt li ngn chn mu st t quc ca anh m anh gi l lng yu nc hng che mt thin h. Thy thuc: Tt c ti ch cn c vo nhng bn phn tch, nh phn tch nc bt chng hn ca trng Thin Trc lm. .. Bnh nhn: vng ngoi! sng bi v nnh ht nc ngoi! Anh chnh l ci mm mng h lu tng tn lng t trng dn tc. ti! Ti nghim tc cnh co anh! Th no ri anh cng s phi tr gi rt t v hnh vi vng ngoi ny. Thy thuc (mnh dn thm): Thi, khng ni lung tung, khng trnh n na. Cng khng nn dng ngn ng u t thay th l l. Chuyn qu kh v ch ca ti th c lin quan g? Ci ch ca chng ta l "Anh c b lao hay khng?" Bnh nhn: C xem m hnh ci "Ngi Trung Quc xu x" ca anh. Qu l gi mm! T bi cnh i anh, ai cng c th nhn thy c ci d tm ca anh c c dng no. Ti sao khng lin quan vi nhau? Nc Trung Quc ri hng v tay nhng loi ngi nh anh, lm cho ngi nc ngoi tin rng ngi Trung Quc chng ta u b lao vo thi k th ba ht thy. V th, h xem chng ta khng ra g. Ci loi Hn gian s mt, n to ro sung ny l tri khng th dung c. Cm y v (ho x x)! Li n i! ng nhin khng nht nh phi l cm y v (lnh vua) li i (B Dng tin sinh cng hn mt ln b li i ri), m bn ny khng ch li i, li cn c th hnh hung, nh p, cha k chi bi, tha m bng li ni hoc bng bt. i Bc, ngy 23-07-1985.
Dch gi: Nguyn Hi Th
7/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
PHN I: CC BI NI CHUYN
NGI TRUNG QUC XU X
Din vn c ti i hc Iowa (Iowa), ngy 24/09/1984. nhiu nm nay ti mun vit mt quyn sch di tn gi "Ngi Trung Quc xu x". Ti nh quyn sch "Ngi M xu x" sau khi vit xong c Quc v vin M dng lm ti liu tham kho cho sch lc ca mnh. Ngi Nht cng c mt quyn "Ngi Nht xu x". Tc gi l i s Nht ti c-hen-ti-na. Ngi i s ny (sau khi vit ra cun sch ) lin b cch chc. y c l l ci khc nhau gia ng phng v Ty phng. Trung Quc so snh vi Nht Bn c l cn km mt bc. Gi th ti vit quyn sch ny, c nhiu kh nng cc v phi vo tn nh lao a cm cho ti. V th ti vn khng vit, nhng lun lun ti tm mt c hi ni chuyn v vn ny thnh gio cc cp, cc giai tng trong nc. Th m ci chuyn bo co bng ming ny cng khng phi n gin. Ti i Bc, ngi mi ti n ni chuyn, ch nghe n mc ny vi b li mi. Cho nn sut i ti n nay y l ln th nht ti c ni v "ngi Trung Quc xu x". Ti cm thy rt l hng th. Xin cm t qu v cho ti c hi ny. C mt ln i hc ng Hi ti i Trung mi ti n din ging. Ti bo h v mc ny. Ti hi Hi trng Hi Sinh vin xem c th gy ra vn g khng. Anh ta bo: "Ti sao li thnh vn ?" Ti ni vi anh ta rng: "Anh i thm d ni ng Hiu trng xem sao, bi v c nhn ti vn l ngi c vn , li ni v mt mc c vn na s c th thnh nng y". Sau khi ni chuyn vi Hiu trng, anh ta gi in n i Bc cho ti bo: "Vn th khng c, nhng c th sa i mc khng? Hiu trng bo ci tt ny hi kh nghe". Tip anh ngh ti mt mc di lng thng, vi m o ng hong, ri hi ti c ng khng? Ti bo: "D nhin l khng ng , nhng nu anh nht nh phi sa th tt hn l c sa". l ln u ti ni chuyn chnh thc m c lin quan n "ngi Trung Quc xu x". Trc khi ni chuyn, ti bo: "Ti mong rng khi ti ni s thu bng li sau ti c th cha li thnh mt bi vn". Anh ta khng khi ha s lm. Sau khi ni xong, lc nghe bng thu li th ch c mi vi cu u, sau ton bng trng! Nm nay ti 65 tui. Ngy 7 thng 3, hm bn b i Bc lm l sinh nht cho ti, ti bo h: "Ti sng 65 nm, ton l nhng nm thng gian nan". ti mun ni rng y khng phi l s gian nan ca ring ti, nhng ca tt c nhng ai lm ngi Trung Quc. Bn b ngi u rt tr tui, c bit bn b i Loan a s l nhng ngi ln ln trong hon cnh kinh t sung tc. Cng cc bn li ni chuyn gian nan chc cc bn khng thch nghe, li c th khng tin hoc khng hiu. S d ti ni gian nan y khng phi l vn c nhn, li khng phi vn chnh tr. Ci vn ca mi ngi Hoa ny li vt ra ngoi phm vi c nhn v chnh tr na. y khng phi l gian nan mt c nhn tri qua, cng khng phi hon nn ca ring th h c nhn ti. Nu chng ta khng thu hiu c ci hon nn ny, khng hiu c nhng nhn t c hi ca vn ha Trung Quc th vnh vin chng ta khng th ngn nga c s ti sinh ca n. Chn mi phn trm ngi trong tri t nn Khao-Y-ng Thi Lan l ngi Hoa b trc xut t Vit Nam, Kampuchia, Lo (khng ni quc tch m ch k huyt thng v vn ha). Lc y, c mt n sinh vin do mt vin vn ha Hoa kiu ti i Loan phi n Thi Lan gia
Dch gi: Nguyn Hi Th
8/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
nhp on phc v. n ni c vi hm, c ta khng chu ni, khc lc ri xin v. C ta bo: "Ci thm trng ny khng ai chu ni!". Ti n Thi Lan sau , thy hon cnh nhng ngi t nn qu tnh khng th no khng ri nc mt c. V d ngi Hoa khng c php c ti sn ring, khng c bun bn. Nu o anh rch, anh tr cho b c bn cnh na bt cm b c v o cho anh, cng b xem l mt hnh vi bun bn. Cnh st Thi v vy c th lt trung b c ny, gii ra ta n a phng tra hi: "Ti sao my li lm chuyn phm php nh vy?" y, ch n c mt s kin nh trong nhng bc nhc ngi t nn phi chu. Ngoi au xt v phn n, ti ch c mt suy ngh sau: Ngi Trung Quc lm iu g c phi chu ci cnh i x nh vy? Nm trc, hai v chng ti sang Pa-ri. T trong tu in ngm ra, thy mt quy hng bn n trang, ch quy l mt ph n trung nin nt mt ng. Ti v v ti va xem hng va ni chuyn. Bng nhin ch quy dng ting Hoa gii thch cho chng ti. Chng ti cm thy rt thn thit bn hi b y: "Ti sao b li ni c ting Hoa?" B bo: "Ti l ngi Hoa, t Vit Nam trn sang". Li ng l ngi t tri t nn Khao-Y-ng. B va ni va nc n. Ti ch bit an i b rng: "Thi, t nht l by gi cng , khng b i". Lc sp sa chia tay, b ta th di ni: "i! Lm ngi Hoa sao m kh nhc th!". i vi li than th ny sut i ti s chng bao gi qun c. Th k th XIX, qun o Nam Dng - thi nay tc l ng Nam , (tht ra ng Nam cn rng hn ng B Dng mun ni - ND) - cn l thuc a ca Anh v H Lan, c mt chuyn vin Anh ng Ma-lai-xi-a ni rng: "Lm ngi Trung Quc th k th XIX l mt tai ha". Bi v ng ny thy cng ng ngi Hoa sng qun o Nam Dng ging mt l ln, v tri v thc, t sinh t dit, ty thi cn c th b st hi hng lot. Th m ti thy ngi Hoa th k XX so vi ngi Hoa th k XIX tai ha ca h cn ln hn. iu lm chng ta au kh nht l bao mong i ca ngi Hoa t mt trm nm nay c h nh b tiu tan ton b. C mi ln c mt mong ch tr li, ha hn nc nh mt tng lai sng sa hn, th kt qu li cng lm cho chng ta tht vng v tnh hnh li cng tr nn t hi hn. Mt mong ch khc li n, ri li em v nhng o vng, tht vng, nhng ti t lin min v tn. Dn tc c nhin l trng tn, sinh mnh ca c nhn l hu hn. Mt i ngi c c bao c vng ln? C c bao l tng ln, chu c my ln tan v ? Con ng trc mt sng sa th no? Hay li en ti? Tht kh ni cho ht! Bn nm trc, lc ti din ging ti New York, n on "chi tai", c mt ngi ng dy ni: "ng t i Loan n, ng phi ni cho chng ti nghe v nhng hy vng, phi c v nhn tm. Sao li i kch chng ti?". Con ngi ng nhin cn c khch l, vn l khch l ri sau lm g na? Ti t nh cng tng c khch l ri. Lc 5, 6 tui, ti c ngi ln ni vi ti: "Tin ca Trung Quc nm trong tay th h cc chu y!" Ti cho rng trch nhim ca ti ln qu, chc khng th no m ng ni. Sau ti li ni vi con ti: "Tin ca Trung Quc nm trong tay th h cc con y!" By gi con ti li ni vi chu ti: "Tin Trung Quc nm trong tay th h cc con y!" Mt i, ri mt i, bit bao nhiu ln mt i ? n i no th mi tht kh ln c ? Ti Trung Quc i lc rng ln, sau thi Phn hu (Phong tro chng phe hu nm 1958), tip theo li l i Cch Mng Vn Ha long tri l t. T ngy loi ngi c lch s n nay cha bao gi thy c mt tai ha do con ngi lm ra to ln n nh vy. Chng ni n tn tht sinh mng, ci tn thng ln lao nht l s ch p nhn tnh, dy xo ln phm hnh cao qu. Con ngi nu ri b nhn tnh v nhng c hnh cao qu th snh vi cm th c
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
khc g? Mi nm tai v ln lm cho bao ngi bin thnh cm th. Mt dn tc nh vy, phm cht sa a ti mc lm sao c sc li ng ln c? (Mao Trch ng tuyn b dn Trung Quc t y li ng ln ri - ND). Ti M-lai- (Malaysia), ni ngi Hoa chim hn 30%, c ln ti i tham quan bo tng vin, bn trong dng vn t M-lai, c chua c ting Anh, nhng chng c ting Hoa. Ni th khng phi c c ting Hoa l tt, khng c l khng tt, l mt vn khc. Nhng hin tng ny ni ln mt phn lng d hp hi ca ngi M-lai, mt phn li ni ln tnh trng thiu lc lng, a v v khng c tn trng ca ngi Hoa. Ngi Hoa Thi Lan ni: "Chng ti nm chc trong tay mch mu ca la go Thi". y ch l iu t mnh an i mnh. Ch cn mt php lnh c ban hnh l cc ngi s chng cn g c! By gi ngi ta ni nhiu v Hng Cng [Hng-Kng]. Bt c nc no, nu c t ai b nc ngoi chim c u cm thy ti nhc. Ch cho n lc ly c v chng khc no lng m b mt con. Ai cng nh chuyn nc Php lc phi ct hai tnh Alsace v Lorraine giao cho c au kh nh th no, lc ly li c v sung sng ra sao. Nhng Hng Cng ca chng ta ch cn nghe n vic tr v t quc l lp tc hn bay phch lc. Chuyn g m l th? Cn ni v i Loan, hin nay nhiu thanh nin ngi tnh ny hoc ngi ni khc y u ch trng i Loan c lp. Ti nh li 30 nm trc y, lc Nht Bn tr li i Loan cho Trung Quc (1945), mi ngi sung sng nh si cung chng khc no a con lc m li tm c ng v nh. Ci g xy ra sau 30 nm cho a con kia li mun b nh ra i? Cng ha Sp, mt bn l ngi Th-Nh-K, mt bn l ngi Hi-Lp, khc nhau v vn t, ngn ng, chng tc, tn gio m cn c th sng chung c. Ti sao chng ta, nhng ngi cng huyt thng, cng mt mi, cng t tin, cng vn ha, vn t, ngn ng, ch khc nhau c khu vc a l m li c th xy ra hin tng ny? S kin trn khin cho vic "lm mt ngi Hoa" khng nhng gian nan m cn kh nhc na. Ngay c i vi nhng ngi Hoa sng ti M cng vy, no cnh t, cnh hu, trung lp, c lp, thin t trung, trung thin hu, hu thin trung, vn vn v vn vn, chng bit ng no m m. Ngi ny i vi k n u mang mi cu th nh n git b mnh. Tht khng hiu l th dn tc g? Trn th gii khng c nc no c lch s lu i nh Trung Quc, khng c nc no c mt nn vn ha khng t on nh Trung Quc, m ci vn ha li tng t n mt nn vn minh cao . Ngi Hy-Lp thi nay vi ngi Hy-Lp ngy xa chng lin quan g vi nhau. Ngi Ai-Cp cng vy. Nhng ngi Trung Quc hm nay th ng l hu du ca ngi Trung Quc c i. Ti sao mt nc khng l nh vy, mt dn tc to ln nh vy ngy nay li ra nng ni xu xa y? Chng nhng b ngi nc ngoi c hip m cn b ngay dn mnh c hip. No l vua bo ngc, quan bo nguc, m c dn (qun chng) cng bo ngc. nc ngoi, c lc ti dng li trong cng vin, nhn tr con ngoi quc, thy sao chng sung sng th. Trong lng ti lc y t nhin cm thy thm thung qu. Chng khng phi mang gnh nng, con ng chng i bng phng, rng ri qu, tm l khe mnh, sung mn, sng khoi. Con tr i Loan chng ta n trng hc, eo knh cn, mt kh m m v phi i ph vi p lc bi v. M ngt ng xung t, con n m dy, m ku rng ln: "M c cht cng chng sao, vic g n con! Con i hc bi i! i hc bi i!"
Dch gi: Nguyn Hi Th
10/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
V ti lc dy hc i Loan, thnh thong c cp n o c lm ngi, tc th sinh vin nhao nhao phn i: "Chng ti khng cn hc lm ngi, ch cn hc ng ph vi vic thi c". Li nhn v tr con Trung Quc lc a, t nh phi hc nh u nhau, la di bp bm nhau, li luyn tp cch la bn, phn ng ch, li phi hc cch bc pht, ba t. Mt nn gio dc ng s thay! Mt th h na nhng a tr ny ln ln s nh th no? Ti sng i Loan hn 30 nm, mi nm vit tiu thuyt, mi nm vit tp vn, mi nm ngi t, cn mi nm ti s dng vit lch s. Mt s phn phi rt qun bnh. Ti sao ti khng vit tiu thuyt na? Ti cm thy rng tiu thuyt thng qua mt s hnh thc, nhn vt tng i ch ni ln s tht mt cch gin tip. Cho nn ti mi quay qua vit tp vn. Ti mun dng tp vn nh mt li gm ngn trc tip m vo tim ti c. Nhng ri vit tp vn cng ging nh ngi cnh mt anh li xe. C phi lun nhc nh anh ta lc nhm ng, lc r phi, lc r tri, lc ng vt, lc c cu trc mt, lc bt ga, lc gp ng t, n xanh, n , v.v... khng lc no ngng nhc nh, ngng ku. Nhng nu ku nhiu li c th b i t. Nhng k c quyn bnh u bit rng ch cn khng c ngi khm ph ra nhng sai lm ca mnh l mnh c xem nh khng bao gi sai lm c. trong t, lc trm t ti t hi: "Ti sao ti ngi t? Ti phm ti g?". Ra khi ngc ti khng ngng tm hiu v cnh ng ca ti. Phi chng l mt trng hp c bit ? n lc ti Iowa (M), chnh thc cng chung vi nhng tc gia t lc a n, ti mi hiu nhng ngi nh ti l Thng ch nh bt ngi t, d i Loan hay lc a. H gii thch cho ti rng: "Tnh nt ca anh nh vy, lm sao sng ni vi Hng V Binh, lm sao chu ni Cch Mng Vn Ha? Phong tro Phn Hu s nh anh khng cn manh gip". Ti sao mt ngi Trung Quc ch hi bo gan s xut ni ln mt t s tht, li phi chu s phn nh vy? Ti gp khng t ngi ngi t lc a. Ti hi h: "Ti sao anh b ngi t? " H p: "Bi v ti ni ln mt vi s tht!". Th ra vy. Ti sao ni ln vi cu v s tht li phi chu mt s phn nh vy? Ti cho rng y khng phi l mt vn c nhn, m l mt vn ca vn ha Trung Quc. My hm trc, c mt v t Bc Kinh n, B th ng y ca Hip Hi Cc Tc Gia Ton Quc. Lc ni chuyn vi ng ta, ti tc n nghn li. Ti bit ti ci nhau cng khng n ni ti, nhng ln y ti b nh gc. Tuy nhin ti cng chng trch anh ta c, m thm ch c ci ngi c v bt ti i Bc cng th. B t vo ci hon cnh , i vo qu o , ai cng u c phn ng tng t v cm thy rng mnh lm ng. Ti c th cng vy, v ti ngh mnh lm ng. Thm ch ti c th cn ti t hn th na. Ngi ta thng ni: "Mnh nm tng lai mnh trong tay mnh". Lc lung tui, ti thy cu ny khng n; s thc, c l ch nm c mt na trong tay mnh, cn mt na li trong tay ca k khc. Kip ngi trn i ny ging nh mt cc si trong mt my nho xi-mng, sau khi b nho trn, thn chng t ch c. iu y khin ti cm thy khng phi l mt vn ca ring mt c nhn no, nhng l mt vn x hi, vn ha. Lc cht, cha Gi-Su (Jesus) bo: "Hy tha th cho h, h lm nhng iu m h khng h hiu". Lc tr, c cu ny ti cho rng n ch l mt cu tm thng. Ln ln ri li vn thy n khng c g gh gm c, nhng n ci tui ny ri ti mi pht hin rng n rt thm thy, tht au lng thay! C khc no ngi Trung Quc s d tr thnh xu x nh ngy nay bi chnh v h khng h bit rng mnh xu x. V M v i Loan ct t bang giao nn khi v chng chng ti i Iowa, kinh ph mt na do i hc Iowa i th, na cn li do mt t nhn tn Bi Trc Chng tin sinh i th. ng Bi l ch tim n Yn Kinh, mt ngi cha h bit Trung Quc l g. Chng ti cng
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
cha h gp ng bao gi nn rt cm ng khi bit ng gnh vc mt na chi ph. Sau ny, lc ni chuyn, ng bo ti: "Trc khi c sch ca ng, ti vn tng ngi Trung Quc l gh gm lm, sau khi c sch ca ng ri mi thy l khng phi vy, cho nn ti cng mun gp mt nghe li ch gio". Khi thy vn ha Trung Quc l c vn , ng Bi Trc Chng li t hi khng hiu phm cht ngi Trung Quc c vn khng? Lc ti ra nc ngoi ln u tin, Gio s Tn Quan Hn ni vi ti: "Sau khi tr v li y, anh ng c m ni vi ti rng ngi Trung Quc u cng vn l ngi Trung Quc nh! ". Ti tr li: "c ri, ti s khng ni!". Sau khi tr v nc ln , lc ng hi ti: "Anh thy th no?" Ti ni: "ng bo ng khng cho ti ni cu y, nhng ti vn phi ni: ngi Trung Quc u cng vn l ngi Trung Quc!". ng Tn chc hy vng rng vi thi gian ngi Trung Quc s thay i m khng th no ngh c rng chuyn khng h xy ra. Th c phi l phm cht ca ngi Trung Quc ng l c vn khng? C phi chng Thng ph cho chng ta mt ci ni tm xu xa? Tht tnh ti khng ngh rng phm cht chng ta c vn , m y cng khng phi l mt iu an i. Ngi Trung Quc l mt trong nhng dn tc thng minh nht. Ti cc i hc M, nhng ngi ng u bng thng l ngi Trung Quc. Nhiu nh khoa hc ln, gm c ngi cha ca nn nguyn t Trung Quc Tn Quan Hn, ngi c gii thng Nobel nh Dng Chn Ninh, L Chnh o u l nhng b c hng nht. Ngi Trung Quc qu l khng phi loi ngi c phm cht xu. Phm cht ny c th a Trung Quc n c mt th gii lnh mnh v hnh phc. Chng ta c t cch lm chuyn v chng ta c l do tin rng Trung Quc c th tr thnh mt nc rt tt p. Chng ta khng cn c phi mun c mt quc gia hng mnh. Quc gia khng hng mnh th c can h g ? Ch cn sao cho nhn dn hnh phc ri th i tm quc gia hng mnh cng cha mun. Ti ngh ngi Trung Quc chng ta c phm cht cao qu. Nhng ti sao c trm nm ri, ci phm cht y thy chung vn khng lm cho ngi Trung Quc thot khi kh nn? Nguyn do v sao? Ti mun mo mui xut mt cu tr li c tnh cch tng hp: l v vn ha truyn thng Trung Quc c mt loi siu vi trng, truyn nhim, lm cho con chu chng ta t i ny sang i n khng khi c bnh. C ngi s bo: "T mnh khng xng ng, li i trch t tin!". Xt cho k cu ni ny c mt s h ln. Trong v kch ni ting "Qun ma" (Nhng con ma) ca Ibsen (p-sen) c k chuyn hai v chng mc bnh giang mai sinh ra mt a con cng b bnh di truyn. Mi ln pht bnh n li phi ung thuc. C ln tc qu n ku ln: "Con khng ung thuc ny u! Con th cht i thi! B m cho con ci thn th nh th ny !?" Trng hp ny th nn trch a b hay trch b m n? Chng ta khng phi trch b m, cng khng phi trch t tin chng ta, nhng nht quyt phi trch ci th vn ha h truyn li cho chng ta. Mt nc rng ngn , mt dn tc ln ngn , chim n mt phn t dn s ton cu, li l mt vng ct chy ca s i ngho, ngu mui, u t, tm mu m khng t thot c. Ti nhn cch c x gia con ngi vi nhau nhng nc khc m li cng thm. Ci vn ha truyn thng kiu no sinh ra hin tng ny? N khin cho ngi Trung Quc chng ta mang sn trong mnh nhiu c tnh rt ng s! Mt trong nhng c tnh r nht l d bn, hn lon, n o. i Loan tng c mt do phi chng bn v chng hn lon, nhng ch c my ngy. Ci bp ca chng ta va bn
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
va ln xn. Nh ca chng ta cng vy. C nhiu ni h ngi Trung Quc n l nhng ngi khc phi dn i. Ti c mt c bn tr tt nghip i hc chnh tr. C ny ly mt ngi Php ri sang Pa-ri sinh sng. Rt nhiu bn b i du lch u chu u gh nh c tr chn. C ta bo vi ti: "Trong ta nh ti , ngi Php u dn i c, by gi ton ngi ng nhy vo!" (Ngi ng c khi ch ngi chu ni chung, c khi li ch ngi Trung Quc). Ti nghe ni vy rt bun, nhng khi i xem xt tn mt mi thy l ch no cng y giy kem, v hp, giy dp ba bi, tr con chy lung tung, v by ln tng, khng kh trong khu bc ln mt mi m mc. Ti hi: "Cc ngi khng th t chc qut dn c hay sao?" C ta p: "Lm sao ni!" Khng nhng ngi nc ngoi thy chng ta l bn, lon, m qua nhng iu h nhc nh chng ta cng t thy mnh l bn, lon. Cn nh ni n n o, ci mm ngi Trung Quc th to khng ai b kp, v trong lnh vc ny ngi Qung ng phi chim gii qun qun. bn M c mt cu chuyn tiu lm nh sau: C hai ngi Qung ng lng l ni chuyn vi nhau, ngi M li tng h nh nhau, bn gi in bo cnh st. Khi cnh st ti, hi h ang lm g, h bo: " Chng ti ang th thm vi nhau". Ti sao ting ni ngi Trung Quc li to? Bi tm khng yn n. C tng ln cao ging, to ting l l l mnh mnh. Cho nn lc no cng ch ct ni to, ln ging, mong l l n vi mnh. Nu khng, ti sao h c phi gn c ln nh th? Ti ngh nhng im ny cng lm cho hnh nh ca ngi Trung Quc b tn ph v lm cho ni tm mnh khng yn n. V n o, d bn, hn lon d nhin c th nh hng ti ni tm, cng nh sng sa, sch s vi ln xn, d bn l hai th gii hon ton khc xa nhau. Cn v vic xu x nhau th mi ngi u cho l mt c tnh ni bt ca ngi Trung Quc. Mt ngi Nht n c trng chng khc no mt con ln, nhng ba ngi Nht hp li li thnh mt con rng. Tinh thn on kt ca ngi Nht lm cho h tr thnh v ch. Bi vy trong lnh vc qun s cng nh thng mi ngi Trung Quc khng th no qua mt c ngi Nht. Ngay ti i Loan, ba ngi Nht cng bun bn th ln ny phin anh, ln sau n lt ti. Ngi Trung Quc m bun bn th tnh cch xu xa tc th l ra bn ngoi theo kiu: Nu anh bn 50 ti s bn 40. Anh bn 30 ti ch bn 20. Cho nn, c th ni, mi ngi Trung Quc u l mt con rng, ni nng vanh vch, c nh l bn trn th ch cn thi mt ci l tt c mt tri, di th ti tr quc bnh thin h c d. Ngi Trung Quc mt v tr n c nh trong phng nghin cu, trong trng thi ni khng cn quan h vi ngi khc - th li c th pht trin tt. Nhng nu ba ngi Trung Quc hp li vi nhau, ba con rng ny li bin thnh mt con heo, mt con gii, hoc thm ch khng bng c mt con gii na. Bi v ngi Trung Quc c bit ti u ln nhau. Ch no c ngi Trung Quc l c u , ngi Trung Quc vnh vin khng on kt c, ta h trn thn th h c nhng t bo thiu on kt. V vy khi ngi nc ngoi ph phn ngi Trung Quc khng bit on kt th ti ch xin tha: "Anh c bit ngi Trung Quc v sao khng on kt khng? V Thng mun th. Bi v nu mt t ngi Hoa on kt li, vn ngi mt lng, anh c chu ni khng? Chnh ra Thng thng cc anh nn mi dy cho ngi Hoa mt on kt!" Ti tuy ni th nhng rt au lng. Ngi Trung Quc khng ch khng on kt, m mi ngi li cn c y l do c th vit mt quyn sch ni ti sao h li khng on kt. Ci iu ny thy r nht ti nc M
Dch gi: Nguyn Hi Th
13/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
vi nhng hnh mu ngay trc mt. Bt c mt x hi ngi Hoa no t nht cng phi c 365 phe phi tm cch tiu dit ln nhau. Trung Quc c cu: "Mt ha thng gnh nc ung, hai ha thng khing nc ung, ba ha thng khng c nc ung". Ngi ng th dng lm g? Ngi Trung Quc trong thm tm cn bn cha bit c tm quan trng ca s hp tc. Nhng nu anh bo h cha bit, h li c th vit ngay cho anh xem mt quyn sch ni ti sao cn phi on kt. Ln trc (nm 1981) ti sang M ti nh mt ngi bn lm gio s i hc - anh ny ni chuyn th u ra y; thin vn, a l; no l lm sao cu nc... - Ngy hm sau ti bo: "Ti phi i n ng anh A mt t!". Va nghe n tn anh A kia, anh bn ti trng mt gin d. Ti li bo: "Anh a ti i mt lt nh!". Anh ta bo: "Ti khng a, anh t i cng c ri!". H cng dy hc ti M, li cng qu vi nhau m ti sao khng th cng i tri chung? C th no ni nh vy l hp l c? Bi vy vic ngi Hoa cn x nhau l mt c trng nghim trng. Nhng ngi sng ti M u thy r iu ny: i x vi ngi Trung Quc t hi nht khng phi l ngi nc ngoi, m chnh li l ngi Trung Quc vi nhau. Bn r ngi Trung Quc, hm da ngi Trung Quc li cng khng phi l ngi M m l ngi Hoa. Ti Ma-lai-xi-a c mt chuyn th ny. Mt ng bn ti lm ngh khai thc m khong sn. Anh ta bng nhin b t co mt chuyn rt nghim trng. Sau khi tm hiu mi bit rng ngi t co mnh li l mt bn thn ca anh ta, mt ngi cng qu, cng n Ma-lai-xi-a tha phng cu thc vi nhau. Ngi bn ti cht vn anh kia: "Ti sao anh li i lm ci vic tin ?". Ngi kia bo: "Cng i xy dng c , by gi anh giu c, ti vn hai tay trng. Ti khng t co anh th t ai by gi?" Cho nn k th ca ngi Trung Quc li l ngi Trung Quc. Ni v d ti M, mt nc rng mnh mng, con ngi nh ht ct trong sa mc, ai bit anh l ngi nhp cnh khng hp php? Nu c ngi t co anh, th l ai? L ai, nu khng phi l mt ngi Trung Quc khc, khng phi l bu bn gn gi anh? Nhiu bn M cn bo ti: "Nu sp ca anh l ngi Trung Quc anh hy ch ! c bit phi coi chng! Khng nhng anh khng c gip m lc cn anh li cn c th l ngi u tin b tng c i cho ngi ch "biu th" tinh thn ch cng v t na". Khng hiu v sao ngi ta li so snh ngi Trung Quc vi ngi Do Thi c? Ti thng nghe ni "ngi Trung Quc v ngi Do Thi ging nhau ch cn c". iu ny phi chia lm hai phn: Phn th nht: ci c tnh cn c t my nghn nm nay cng chng cn tn ti na, n b thi k "T nhn bang" (b l bn tn) ph tan ti lc a ri. Phn th hai: chng ta cn g c th em so snh vi ngi Do Thi c? Bo ch Trung Quc thng ng: "Quc hi Do Thi (Knesset) tranh lun mnh lit, ba i biu l ba kin tri ngc nhau", nhng c b st mt s kin quan trng l sau khi h quyt nh vi nhau th hnh thnh mt phng hng chung. Tuy bn trong quc hi tranh ci ti bi, bn ngoi ang giao chin, bn pha ch bao vy, nhng I-xra-en vn t chc bu c. Ai cng bit ci ngha ca bu c l v c ng i lp. Khng c ng i lp th bu c ch l mt tr h r tin.
Dch gi: Nguyn Hi Th
14/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti Trung Quc chng ta, h c ba ngi s cng c ba kin, nhng ci khc nhau l: sau khi quyt nh xong, ba ngi vn lm theo ba phng hng khc nhau. Ging nh ni hm nay c ngi ngh i New York, ngi ngh i San Francisco. Biu quyt, quyt nh i New York, nu I-xra-en c hai ngi s cng i New York, nhng Trung Quc th mt ngi s bo: "Anh i New York i, ti c t do ca ti, ti i San Francisco!" C mt ln coi mt phim Anh, ti thy my a tr ci nhau xem cng leo cy hay bi li. Sau khi biu quyt leo cy th tt c u i leo cy. Chuyn ny i vi ti c n tng rt su sc. Bi v dn ch khng phi l vn hnh thc, m l mt phn ca s sng. Ci dn ch ca chng ta l dn ch b ngoi. Trong lc b phiu, cc quan ln cng cn c chp nh vi l phiu trn tay ra iu ta y cng b cng tham gia vo ci cuc chi bu c ny y. Dn ch tht ra c l ci qui g trong sinh hot ca h u, chng qua ch l mt hnh vi biu din! Ngi Trung Quc khng th on kt, hay cn x nhau, nhng thi xu thm cn c . Khng phi v phm cht ca h khng tt. Nhng v con siu vi trng trong vn ha Trung Quc y lm cho chng ta khng th nn, khng ch hnh vi ca chng ta c. Bit r rnh rnh l xu x nhau, nhng vn xu x nhau. Nu ni v th chng ai c n, nhng nu tri sp th ngi no cao hn ngi phi chng . Ci loi trit hc xu x nhau li ra ni chng ta mt hnh vi c th khc: "Cht cng khng chu nhn li". C ai nghe thy ngi Trung Quc nhn li bao gi cha? Gi s anh nghe mt ngi Trung Quc ni: "Vic ny ti sai lm ri!" Lc anh phi v chng ti m ung ru chc mng. Con gi ti hi b c mt ln b ti nh, nhng cui cng ha ra l n b oan. N khc rt d, cn tm can ti th au n. Ti bit rng a con th di v v ti ca ti ch bit trng cy vo b m, m b m bng nhin tr mt th n phi s hi bit nhng no. Ti m con vo lng ri ni vi n: "B xin li con. B khng ng. B lm sai. B ha ln sau b khng lm nh vy na. Con gi ngoan ca b, con tha th cho b nh!" N khc mi khng thi. Ci s vic ny qua ri m lng ti vn cn au kh. Nhng ng thi ti li cm thy v cng kiu hnh bi ti dm t nhn li ca mnh i vi n. Ngi Trung Quc khng quen nhn li v c th a ra hng vn l do che du ci sai tri ca mnh. C mt cu tc ng: "ng ca suy gm li lm" (B mn t qu). Ngh v li ca ai ? D nhin ca i phng. Lc ti i dy hc, hc sinh hng tun phi vit tun k kim tho hnh vi trong tun. Kt qu kim tho thng l: "Hm nay ti b ngi ny ngi n la ti. Ci ngi la ti y c ti i x mi tt lm sao, cng bi v ti qu trung hu!". Lc c n kim tho ca i phng, li cng thy anh hc tr kia ni mnh qu trung hu. Mi ngi trong kim tho ca mnh u l ngi qu trung hu. Th cn ai l ngi khng trung hu? Ngi Trung Quc khng th nhn li, nhng ci li vn cn , u phi v khng nhn m n bin mt. che y mt li ca mnh ngi Trung Quc khng n h sc lc to nn cng nhiu li khc hng chng minh rng ci u tin khng phi l li. Cho nn c th ni ngi Trung Quc thch ni khoc, ni sung, ni di, ni lo, ni nhng li c a. H lin min khoa trng v dn Trung Quc, v tc i Hn, huyn thuyn v truyn thng vn ha Trung Quc, no l c th khuch trng th gii,v.v...Nhng bi v khng th a ra chng c thc t no nn tt c ch ton l nhng iu bc pht.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti chng cn nu v d v chuyn ni khoc, lo tot lm g. Nhng v chuyn ni c ca ngi Trung Quc th khng th khng ni c. Ngay nh chuyn phng the, ngi phng Ty vn rt khc chng ta, h thng tru mn gi nhau kiu "Em yu, em cng" [B Dng dng ch "ng mt" v "ta linh" dch ch Honey, Darling ca ting Anh -ND] th ngi Trung Quc gi nhau l "k ng bm vm lm trm khc" (st thin ao ch). H c c dnh n lp trng chnh tr hoc tranh quyn ot li l nhng li ni c a s c tun ra v hn nh, khin cho ai ny nghe thy cng phi t hi: "Ti sao ngi Trung Quc li c c v h lu n th?" Ti c mt ngi bn vit tiu thuyt kim hip sau b ngh i bun bn. Mt ln gp anh ti hi th no, lm n c pht ti khng? Anh bo: "Ti g, hin ang mun treo c t t y!" Ti hi lm sao m b thua l? Anh p: "Anh khng hiu ch ni chuyn vi thng nhn Trung Quc c ngy cng ch hiu h mun g!" Nhiu ngi nc ngoi cng ni vi ti l giao thip vi ngi Hoa rt kh, ni chuyn c ngy cng chng hiu trong thm tm h ngh g. Ti bo: "Ci th c g m k quc? Khng phi ch ngi Ty phng cc anh, m ngay c ngi Trung Quc chng ti cng gp vn ". Ni chuyn vi ngi Trung Quc anh phi bit quan st sc mt, iu b, c ch, phi bit quanh co p m. Hi ngi no "Anh n cm cha?", anh s nghe ngi p "Ti n ri!" nhng k thc anh ta cha n, c nghe th thy bng anh ta hin ang si ln sng sc. Li ni v d v chuyn tuyn c. Nu l ngi phng Ty th tc phong nh sau: "Ti cm thy ti c kh nng gi chc v , xin mi ngi hy bu cho ti!". Cn ngi Trung Quc s x s nh Gia Ct Lng lc Lu B ti cu hin (tam c tho l). Ngha l nu c mi, anh ta s nm ln by lt t chi, no l "Khng c u! Ti lm g c t cch!" K thc, nu anh tng tht m i mi ngi khc th anh ta s hn anh sut i. Chng khc no nu anh mi ti din ging, ti s ni: "Khng c u, ti chng quen ni chuyn trc cng chng!" Nhng nu anh tht s khng mi ti na, sau ny nu nh li gp nhau i Bc, c th ti s phang cho anh mt cc gch vo u. Mt dn tc hnh x theo kiu ny khng bit n bao gi mi c th sa i c lm li ca mnh; s cn phi dng mi ci li khc kha lp ci li u tin, ri li dng thm trm ci khc che y mi ci kia thi. C ln ti n mt trng i hc i Trung thm mt v gio s ngi Anh. Mt anh bn ti cng dy cng i hc cht n. Thy ti, anh ni: "Ti nay n ng ti n cm". Ti p: "Xin li, ti cn c hn". Anh bo: "Khng c, nht nh phi n". Ti tr li: "c ri, ta bn sau". Anh li bo: "Nht nh phi n y, xin cho!" Gia ngi Trung Quc vi nhau chng ti hiu r tm l ca nhau. Nhng ngi Ty phng li hon ton m tt. n lc lm vic xong, khong gi cm ti, ti bo: "Thi, ti phi v y!" Ngi gio s Anh ni: "! va ri chng phi anh va hn vi anh kia sao? Anh phi ti nh anh ta ch!" Ti bo: "Lm g c chuyn y?". ng gio s ni: "Anh y nht nh l lm cm ch anh y!" Ngi nc ngoi tht kh m bit c ci kiu "tm khu bt ng" ny ca ngi Trung Quc. Tnh trng ni trn khin ngi Trung Quc ngay t tha lt lng rt khn kh. Bi v mi ngy u phi tm hiu t ngi khc. Nu l bn b ng la th cn , nhng nu phi
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
tip cn vi nhng k quyn th, quan trn, k c tin, anh s phi tng giy tng pht kh cng tm hiu n ni n chn, xem h ngh g. Ci vic ny l mt s lng ph tinh thn kinh khng. Cho nn c cu tc ng: "Ti Trung Quc lm vic d, lm ngi kh". Ngh thut "lm ngi" thuc v ci "vn ha thn mm" ( d un cong, chui lun, ngha bng n t ng vt thn mm). Cc v nc ngoi lu nm v li Trung Quc chc bit ci sc nng ca cu ny nh th no. Lm vic th d nh 2 + 2 = 4, nhng lm ngi kh bi v c khi 2 + 2 = 5 , hoc cng c khi = 1, hay = 853. Anh ni s tht, nhng ngi ta li cho rng anh cng kch v mun lt chnh quyn. y l mt vn nghim trng, n lm cho chng ta khng th no thot khi s ni khoc, ni sung, ni di, ni c. Ci bn lnh gh gm ca ti l c th ng trong hi ngh. Ng xong tnh dy th hi ngh cng va kt thc. Ti sao th? V trong hi ngh mi ngi u ni nhng chuyn m chnh bn thn h khng h tin, nghe hay khng nghe u nh nhau. Khng ch i Loan mi nh vy, lc a cn nghim trng hn nhiu. Nm nay (1984) trong "Chng trnh cc tc gia quc t ti i hc Iowa" c mt n tc gia ni danh ca lc a tn l Trm Dung tham gia. C c mt tc phm mang tn "Chn chn gi gi" (Tht tht gi gi) m ti mun thnh tht gii thiu vi qu v. Hon cnh bt chng ta ni lo, bt chng ta khng thnh tht, nhng t nht chng ta phi bit ci xu l ci xu. Nu mt khi ci xu li c chng ta xem l iu v vang, hoc v thng v pht, th l lc m ci "vn ha thn mm" ca chng ta ang bt u xung cp. Ni th d vic n cp, nu c coi l chuyn v thng v pht, hoc chng phi chuyn quang vinh hay khng quang vinh, thm ch c th xem l chuyn quang vinh na, th y l mt nguy c, nguy c m ngi Trung Quc chng ta ang phi i u hin nay. V ngi Trung Quc vn lin tc du dim nhng li lm ca mnh, vn ni khoc, ni sung, ni di, ni lo, ni c, thnh th tm linh ngi Trung Quc hon ton b phong ta, khng m rng c. Trung Quc din tch rng th, vn ha lu i th, ng ng l mt nc ln. Th m, thay v c mt tm lng bao la, ngi Trung Quc li c mt tm a tht hp hi. Ci tm lng bao la ng l chng ta phi c y ch c thy c trong sch v, nhn thy c trn mn nh. C ai bao gi thy mt ngi Trung Quc c lng d, ch kh snh ngang c vi tm vc nc Trung Quc khng? Nu ch cn b ai lm mt ci l c th rt dao ra ri, th hi nu c ngi khng ng vi mnh th s th s ra sao? Ngi Ty phng c th nh nhau v u ri vn li bt tay nhau, nhng ngi Trung Quc nh nhau ri th cu hn mt i, thm ch c khi bo th n ba i cng cha ht. Ti sao chng ta c th thiu lng bao dung n nh vy? Khng c lng bao dung, bng d hp hi a n hai iu cc oan v mt cn i nh sau: Mt ng tuyt i t ty, mt ng tuyt i t kiu. Lc t ty th thnh ra ti t, ngh mnh khng bng ng phn ch. Lc t kiu th thnh ra ng ch, xem mi ngi u l ct ch ht, chng ng cho mnh ng ngng n. Ring bn thn mnh li khng h bit t tn l g. S phn bit nhn cch kiu bin ngi Trung Quc thnh mt loi ng vt k d. Ti Trung Quc nu mun lm mt k cng th rt d, trong mt chc c th xut hin nhng thnh tch lm mi ngi kinh d. Nhng ngi Trung Quc li khng c kh nng gi cho ci k cng ny bn vng.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Mt ngi c c mt thnh tu nho nh hoa mt, tai, ng khng vng, v ln cn st. Vit c dm ba bi vn l thnh vn ho. ng c hai b phim l ngi sao sng ca nn in nh. Hai nm c c t chc quyn nghim nhin c th cho mnh l cu tinh ca nhn dn. Qua M hc c hai nm tr thnh mt hc gi chuyn gia. My th u l kiu t thi phng mnh. i Loan c xy ra mt tai nn xe c nh sau: Trong xe ca sinh vin i hc S phm va tt nghip i du lch, c hng dn tn dng: "Ngi cm li v i ca chng ta l tay li s mt, va ti gii, va p trai, va tr tui". Nghe thy th, anh ti hng ch lin b tay li ra quay v pha mi ngi gng hai tay cho p l. Tip theo s th th no ti khng cn phi k. y l mt cch t ph trng, chc cho rng k thut li xe ca mnh cao n khng cn cm tay li cng c th li c xe. Chng khc no chuyn 1.000 nm trc trong mt b phim: Hong La M mt ln mi mt ngi n biu din bay ln. bay, ngi ny ch ra mt cp cnh. Trc khi leo ln thp anh gi cp cnh cho mi ngi xem, tc th ton u trng ting reo h hoan h vang di nh sm. Anh bng khng kim ch ni s tinh tng ca mnh, cm thy mnh qu v i n c th khng cn cnh cng c th bay c, v vy vt cnh leo ln thang. V anh nu anh bo: "Khng c ci lm sao anh bay c? Anh tng anh l g?". Anh ta bo: "Em th bit g!". V anh ta ui theo ln, anh ta xo ln tay ngi v ri tip tc ln thang, ng np thp, vi v kiu hng anh nhy xung. Ch nghe php mt pht ri khng thy g na. Qun chng ni khng ht: "Tr tin xem bay ln ch c phi xem ng cht u, bt v n bay i!" Ngi v nhn ln tri nh ni vi linh hn ca chng mt cch th thm: "Ch v anh tinh tng mi ra nng ni ny, t hi bn thn mnh m hi c v con na!". Ci g lm cho ngi Trung Quc tinh tng mt cch qu d dng nh th? Bi v ngi Trung Quc "bng d nh hp nn d y" (kh tiu d doanh), kin thc thp km, lng d hp hi, ch cn c mt t g tng tri t du to nhng khng cha ni mnh na. Nu ch c vi ngi nh th, chc cng khng quan trng g, nhng ton dn tc, i a s, hoc mt s ln ngi Trung Quc nh vy s hnh thnh mt nguy c cho dn tc. Ngi Trung Quc ta h khng c t tn nn i vi nhau rt kh c c mt quan nim bnh ng. Nu anh khng phi l ch nhn ca ti th ti l ch nhn ca anh. Tnh hnh ny a n mt tm trng va b tc va khng th nhn sai lm ca mnh. M sai lm vn tip din hoi li gy ra mt no trng s st. Hy ly mt v d: Ti c mt ngi bn i loan mc bnh nng phi em vo nh thng trung tm, bc s tip bao nhiu ng thuc mi cu sng c. Hai ba hm sau ngi nh thy tin nh thng ny qu t mun chuyn anh sang mt bnh vin bnh dn, n ni chuyn vi bc s iu tr. ng ny nghe th ni trn li nh la: "Cu sng ng y chng phi l chuyn d, by gi li mun i bnh vin ?". Ni xong sai ngi rt ht cc ng thuc ra lm bnh nhn sut na toi mng. Anh bn lc k vi ti chuyn ny trong lng vn cn y bi hn. Ti ni vi anh: "Anh cho ti bit tn tay bc s y i, ti vit mt bi vch mt n ra". Anh ta git bn mnh, vi ni: "y! Anh ng bp chp, hiu s. Nu bit th ny ti chng k cho anh nghe lm g!". Nghe th ti mun in ln. Ti bo: "Anh s ci g? N gii lm th cng ch l bc s thi. Nu anh b bnh li, anh khng gi n n th thi ch ch nh n li c n tr bnh cho anh
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
bo th ? Nu c chuyn g th ti i ph vi n ch can d g anh. Bi vit l do ti, ti khng s th anh s g?". Bn ti bo: "Anh l bt mng!". Ti tng th no! Thay v khen ngi s can m ca ti th anh li i ch trch ti. Ti ngh y khng phi l vn ca ring mnh anh, anh li l bn rt thn ca ti, anh cng l ngi rt tt, anh ni th ch v anh mun bo v ti, khng mun cho ti i chuc ha vo thn. y chnh l ci no trng s st, s st mi th trn i m ti mun ni. Nh li ln u ti i M, New York c mt v n, mt ngi Hoa b bn th thng, hung th b bt, nhng nn nhn li khng dm nhn din. Mi ngi Trung Quc u s st n khng cn bit quyn li mnh l g th lm sao cn bit u tranh, gn gi n c? Mi khi gp mt chuyn g xy ra y nhin li ni: "B qua cho ri!" My ch "b qua cho ri" ny git hi khng bit bao nhiu ngi Trung Quc v bin dn tc Trung Quc thnh mt dn tc hn mn. Gi s ti l mt ngi nc ngoi hoc mt bo cha, i vi loi dn tc nh th, nu ti khng ngc i n th tri cng khng dung ti. Ci no trng hi s ny nui dng bao nhiu bo cha, lm t m cho bao nhiu bo quan. V vy bo cha bo quan Trung Quc khng bao gi b tiu dit. Trong truyn thng vn ha Trung Quc, cc v c th xem "T tr thng gim" (Mt pho s ca T M Quang tm ht chuyn hn 2.000 nm lm gng cho ngi i sau), ci vic bo bo gi mnh c xem l kim ch nam v nhn mnh nm ln by lt. Bo cha, bo quan cng ch cn dn chng c bo bo gi mnh l c, cho nn ngi Trung Quc mi cng ngy cng khn n n nh th. Vn ha Trung Quc cc k rc r thi Xun Thu Chin Quc (770 - 221 trc Ty lch), nhng t thi k ny v sau, vn ha Trung Quc b cc Nho gia khng ch. n i ng Hn (25 - 220 sau Ty lch), chnh ph c quy nh l tt c nhng phn t tr thc khi pht ngn, bin lun, vit vn u khng th vt qua phm vi nhng g c dy trng, vic ny gi l "s tha" (tha hng ca thy hc). Nu vt qu chuyn "s tha" ny, khng nhng hc thuyt ca mnh khng c cng nhn m cn l mt vic phm php. C nh vy m tip tc xung cc i sau lm cho sc tng tng, c suy xt, t duy ca gii tr thc b bp cht, x cng hon ton, chng khc no ly mt ci ti nha bt kn b no li, khng cho mt ci g lt vo na. Th no l khng cn kh nng suy xt na? C c bo Trung Quc l pht ngn. Suy xt l mt ci g khng phi ch c mt mt, hai mt, m nhiu mt. Tn Quan Hn thng dng mt v d: C mt qu cu mt na trng mt na en. Ngi thy pha trng bo n trng, ngi thy mt en bo n en. C hai ngi u khng sai, ci sai l khng nhn c n mt bn kia ca n. c th nhn c n mt bn kia ca n th phi c tr tng tng, kh nng suy xt. Cho nn lc t duy mt vn cn phi ngh n nhiu mt ca n. C mt chuyn hi hc ngn ca M k chuyn mt thy gio t chc thi, a cho sinh vin mt my o kh p v bo dng n o chiu cao ca mt ta nh, ng nhin mun dng kh p o cao ch cao nht v ch thp nht ca ta nh. Nhng c mt sinh vin li dng nhiu phng php khc nhau song tuyt nhin khng s dng "kh p". Thy gio
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
tc mnh bn nh trt anh ny. Anh ta khng t ln hi ng gim kho. Hi ng gim kho hi th anh ny ni: "Thy gio mun ti dng my o kh p o chiu cao ta nh, nhng khng bo s dng kh p, ng nhin ti c php dng nhng cch n gin hn". Hi ng hi: "Ngoi phng php cn c phng php no na?" Anh ny p: "Cn rt nhiu, v d ti c th buc dy vo my thng xung ri o chiu di ca dy bit chiu cao ta nh". "Th cn phng php no khc khng?", "Vn cn nhiu, v d ti c th tm ngi qun l nh a my cho anh y anh y cho ti bit chiu cao ca ta nh". Ngi sinh vin ny r rng khng c g l ngc i. ngh ca anh ta biu hin mt th tr tng tng v t duy thng lm cho nhng b c b u in ln. Cn c mt loi "Ngh thut mua da" nh chuyn mt ngi ch bo nhn vin: "Anh ra ca, i v pha Ty, n mt ci cu th c ch bn da hu, mua cho ti hai cn da hu". Anh ngi lm ra ca, r hng Ty, i mi khng thy cu, cng chng thy ai bn da hu li tay khng quay v. Ngi ch mng anh l l ln, chng c u c g c. Anh ta lin bo: " pha ng mi c ch bn da". Ngi ch ni: "Th ti sao khng i sang hng ng m mua?" Anh ta p: "ng c bo ti i v hng ng u?" Ngi ch li chi anh ta l ngu. K thc ngi ch bit anh ta l loi ngi ch bit phc tng, khng c nng lc suy ngh, hon ton c th tin cy c. Gi nh ngi ny bit pha Ty khng c bn qua pha ng mua, da va ngt va r, th no lc v nh ngi ch cng khen: "Anh rt thng minh, lanh li! Lm ngi phi nh th ch! Ti rt cn c c ngi nh anh". Nhng trong thm tm ngi ch s ngh ci ngi lm ny khng th tin cy c, c th tro tr lc no khng bit. i vi nhng k n l kiu ny, ch nhn khng git th cng ui i. Ci vn ha thai nghn ra nhng th ngi ny lm sao c th ch trng c mt t duy c lp. V vy ngi Trung Quc chng ta do khng c hun luyn suy ngh c lp nn rt s suy ngh c lp, thiu nng lc thng thc v nh gi, khng c ci g l khng ba phi, chng c ci g l tiu chun c. Trung Quc ra nng ni ny tt phi tm ra nguyn nhn trong chnh ci vn ha ca n. Ci vn ha ny trong 4.000 nm - t Khng Khu (Khng T) tr i - khng cn c c mt nh t tng no ln na. Nhng k bit ch u ch lun qun hc thuyt Khng Khu ging hoc mn ng ging li ch khng h c kin c lp ca ring mnh. Bi v ci vn ha chng ta khng cho php lm nh vy. Cho nn mi ngi ch cu sng ci vng nc ao t y thi. Ci ao nc t hm ny chnh l ci h tng vn ha Trung Quc, ci h tng thi lm cho ngi Trung Quc tr nn xu x. Cng chnh v ci h tng su khng lng c ny nn i vi bit bao vn ngi Trung Quc u khng th dng t duy ca mnh t gii quyt, m phi bt chc, phi dng ci t duy ca k khc. Nhng ci vng nc ao t ny, ci h tng ny du c vt mt o vo ri cng s bin thnh ct kh. V nhng th ngoi lai mt khi vo Trung Quc u nhanh chng bin cht. Ngi ta c dn ch, chng ta cng c dn ch. Dn ch ca chng ta l "my l dn, tao l ch". Ngi ta c php ch, chng ta cng c php ch. Ngi ta c t do, ta cng c t do. Ngi ta c g, ta c ny. Anh c ch dnh ring cho b hnh sang ng, ti cng c, d nhin! Nhng ch dnh cho b hnh ca chng ti l ch d d h n cho xe cn cht. bin ci ci hnh tng xu x ca ngi Trung Quc, chng ta ch c th bt u t by gi, mi c nhn u phi ngh cch bi dng nng lc thng thc v nh gi ca bn thn mnh.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Chng ta d khng bit din kch, nhng li cn xem c kch. Ngi bit t th xem t, ngi bit thng thc nhiu xem nhiu. Ngi bit thng thc s l mt s thnh tu khng bao gi c gii hn. Nh thi k va n i Loan, ti c mt ngi bn. Anh ny su tp rt nhiu a ht ca Beethoven (Bt-t-ven). Anh phi c n by, tm b a. Ti nn n xin anh cho hoc bn li ti mt b. Anh t chi ngay ti trn. Bi v mi mt b u do mt nhc trng v mt dn nhc khc nhau trnh tu, khng b no ging b no. Sau khi bit th ti rt ly lm h thn, anh qu tnh l mt ngi bit thng thc. Ln tranh c Tng thng M trc, chng ta c xem trn ti-vi i Loan cuc tranh lun ca cc ng c vin. Khng h c vic lt ty cc b mt i t ca i phng, bi v dn chng khng a nhng ngi c trnh tranh c nh vy, v nu lm th, th no h cng mt phiu. Nhng cch lm ca ngi Trung Quc s khng nh vy. Khng nhng chuyn mn i bi mc i t ca i phng, h li cn ba t thm, dng nhng ngn t rt c c. Khng hiu ci loi th nhng g nui dng cc loi c nh vy, ci loi x hi g m sinh ra nhng th ngi nh th? Nu ngi dn khng t nui dng c cho mnh ci trnh phn on nh gi nhng lnh o ca mnh th chng c l do g trch ai c. i tn th mt k khng th tn th c th cn trch ai mt khi k ci ln u ln c mnh? Ci vic tung tin ra mua c tri l mt vic chng ra g, th m khi xp hng i bu thy ngi th tin ra mua l phiu mnh cng cha tay ra hi: "Tin u?" Ci loi ngi nh vy m cng i thc thi dn ch hay sao? Dn ch l mt ci g phi t mnh ginh git c, chng ai ban pht cho c. By gi thng c k bo: "Chnh ph lng lo qu!". y l mt suy ngh rt ng s. Bi v t do, quyn li l ca chng ta, khng phi anh cho th ti mi c. Cho d anh khng cho th ti cng vn c. Nu chng ta c kh nng thng thc th nht nh cn tranh th la chn, nghim chnh la chn i tng, nu khng bit nh gi th gia mt ngi p v ngi mt r cng khng th no phn bit c, cn i trch ai na? Nu B Dng ti v gi mt tranh Picasso, c ngi bo: "Tranh tuyt tht!" v tr cho ti 50 vn M kim th ngi mua tranh gi phi trch ai trc? Ai l k c mt nh m, khng bit phn bit, thng thc? Trong nhng tnh hung nh th, tranh gi s trn ngp th trng v chng cn ai phn bit c tht gi na. Lc nhng nh danh ha ch c cht i m thi. Nu mua phi tranh gi th ng nn trch ngi khc, phi t trch mnh trc. Chng khc no i thu mt anh th may cha ca cho mnh, n khi ca b ngc, li i mng anh th may: "ng m ?" Th may c th s tr li: "Khng bit ai m! Ai bo anh i thu th may cha ca?" Ci chuyn xa ny ng chng ta suy ngm. Khng bit thng thc th chng khc no ngi m. C qu nhiu ngi Trung Quc mang khun mt xu x. Ch c nhn ti Trung Quc mi ci to c ngi Trung Quc. Nu ngi nc ngoi c ngha v gip chng ta th s gip y khng phi l gip v kinh t m phi v vn ha. V con tu quc gia Trung Quc
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
qu ln, ngi qu nhiu, mt khi chm xung c th s cun theo trong vng xoy nc ca n nhng k khc. Ti xin tt c nhng ngi bn M c mt ti y hm nay, cc bn hy tip nhn hai bn tay chng ti ang gi ra! Cn mt im cui cng. Ti c cm tng l ngi Trung Quc qu ng, mi c nhng ci mm m to ra th ngay c rng Hy-ma-la-ya cng c th b nut chng. iu ny nhc nh chng ta rng kh nn ca ngi Trung Quc c mt tht nhng nhn vt lnh o nc nh. l con ng trc mt chng ta phi i, m cng chng cn con ng no khc na. Xin cm t.
NGI TRUNG QUC V CI VI TNG

Bi ni ti New York ngy 16-08-1981, do k gi t bo ting Hoa "Bc M nht bo" ghi li. Va ri ng Ch tch ni cuc hp mt hm nay l mt vinh hnh ca Hi "Tng X", ng ra vinh hnh ny l ca ti. Ti xin cm t qu v cho ti dp c gp mt cc v ni xa qu hng ny xin ch gio. Thc ra Ch tch v Ch bo "Tn S Tp Ch", ng Trn Tin Trung ni vi ti y l mt cuc ta m, nn ti rt vui c n d. Nhng hm qua t Bo-xton n ti mi r l mt bui din ging, vic ny lm cho ti rt lo v New York l mt th ln bc nht th gii, y "rng np, h nm". Cho nn ti ch dm nu ln y mt t cm tng tn mn v hon ton l kin ring t ch khng dm kt lun g c. Xin cc v ch gio v chng ta cng trao i vi nhau. Ch hm nay ng Ch tch giao cho ti l "Ngi Trung Quc v ci vi tng". Nu bui hm nay l mt bui tho lun v hc thut th trc tin chng ta phi nh ngha ngi Trung Quc l g? Ci vi tng l g? Ti ngh ti khng phi nh ngha na, s thnh v rn thm chn. Bi v c mt hin tng trn i l ci g mi ngi u bit m li i thm cho n mt nh ngha, vic ny v tnh c th bin ni dung v hnh thc ca n tr thnh m h, bin chn tng ca n thnh kh hiu, v do cn kh bt u tho lun hn. Pht gio vn cho rng con ngi phi qua vng lun hi. Vic ny lm ti nh n mt tch xa. C ngi n hi mt v cao tng t o: "i ti by gi l do tin kip m ti sinh, th th kip trc ti l ngi th no? Nu cn phi u thai mt ln na, ngi c th cho ti bit kip sau ti s tr thnh ngi ra sao khng?". V cao tng tr li anh n bng bn cu th sau: Dc tri tin th nhn Kim sinh th gi th Dc tri hu th qu Kim sinh tc gi th
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
(Mun bit ci nguyn nhn ca kip trc C xem nhng g mnh nhn c kip ny Mun bit ci hu qu kip sau C xem nhng g mnh ang lm kip ny) (Tm dch th:) Mun bit kip trc th no C xem mnh sng ra sao kip ny u thai ri th no y Hy nhn vo vic hin nay ang lm Gi s kip ny anh c sung sng, kip trc nht nh anh l mt ngi chnh trc, lng. Nu kip ny anh gp nhiu kh nn th phi suy ra rng kip trc anh lm nhng iu c. Ci tch xa ny gi cho chng ta rt nhiu ngha. Cc v y, nu l con nh Pht hn cm th d dng, nu khng phi l ngi theo o Pht chc khng tin vo tin oan nghip chng, nhng c th xin cc v c suy ngh v ci trit l ca n. ti mun ni chuyn ny lm chng ta lin tung n vn ha Trung Quc. Cc v y, bt k quc tch g, i a s u c dng mu Trung Quc, cc v thch hay khng thch n vn vy, chng lm sao thay i c. Ti ni ngi Trung Quc l theo ngha rng, theo ngha huyt thng ch khng phi ngha a l. Ngi Trung Quc t 200 nm gn y, lc no cng c mt c mong cho t nc hng cng, c mong cho dn tc chng ta tr thnh mt dn tc u t trong th gii. Nhng bao nhiu nm nay, chng ta lun lun yu km, mi b ngoi nhn khinh th, nguyn nhn ti u? ng nhin trch nhim l do ni chng ta. Nhng nhn di gc vn ha m t cu hi th c th ngh n ci tch xa va k trn. Ti sao c ngy hm nay? V sao nc nh vn cha ln mnh? Nhn dn vn cn bit bao kh nn? T k cng inh khng quyn th n k ph qu vi c quyn c li u c mt nguyn vng tha thit nh nhau cho t nc, cng nh u c cng mt au bun su sc. Ti nh thu b thy hc bo chng ti: "Hy vng ca nc nh t ni cc em". Nhng ri chng ta by gi th sao? Li n lt chng ta hng v m thanh nin bo: "Cc em l hy vng ca tng lai Trung Quc". Ci kiu c n y trch nhim t i ny xung i khc s cn ko di cho n bao gi? Nhng ngi Trung Quc nc ngoi i vi vn ny li cng nhy cm v k vng ca h li cng su nng. Ngoi vic t thn chng ta khng th mang ht c ci trng trch v chuyn nc nh ri xung mt mc ti t vi nhng kh nn nh vy, chng ta li cn phi c vc ci gnh vn ha truyn thng nng n kia. y l nghip bo nh ni trn. Hm trc, lc i thm Vin bo tng Boston, ti thy bn trong c by i giy cho ph n b chn ca thi i cc b ni chng ta. Kinh nghim bn thn cho ti bit nhng ngi ph n khong tui ti thi y u phi b chn. Ngy nay nhng ngi tr tui nghe n chc khng th no tng tng ni. Ti sao trong vn ha chng ta li c th sinh ra mt ci tp
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
qun tn khc th? Li c th p t n ln trn mt na dn s trong hng nghn nm, lm cho nhng ngi b bc hi phi tn ph c hai chn, thm ch c khi cn gy c xng, thi c tht, khng th i ng c. Ti sao vn ha Trung Quc li c th ko di c hng nghn nm trong lch s mt yu t d man nh vy? Ti sao li cho php trng tn qua mt thi gian di nh th m khng c mt ngi no ng ln bo n phn t nhin, hi sc khe? Ngc li, i a s nam nhi cn xem b chn l hay ho, p . Cn ni n vic bch hi nam nhi th th no? khng phi ch ring chuyn cc hon quan. Theo ghi chp ca lch s, t cc triu vua Tng tr v trc, cc nh c quyn v c tin u c th t do thin cc n bc ca mnh. S vic kinh rn ny ko di cho n triu Tng - th k XI - mi b cm. Ch cn c vo hai vic trong bit bao nhiu vic khng hp l v v nhn o ca vn ha Trung Quc sut qu trnh lch s ca nc ny, ta cng c th thy l nhng thnh phn khng hp l ca n ln n mt mc khng th no khng ch c. Bt k vn ha ca mt dn tc no u nh mt dng sng ln, thao thao bt tuyt tri i. V vi thi gian dn dn bit bao th nh nhp bn thu trong dng sng ln y, - nh c cht, mo cht, chut cht - s bt u chm lng. Lng ng qu nhiu s lm dng sng khng th chy na, bin thnh mt ci m nc cht, cng su cng nhiu, cng lu cng thi, lu dn thnh mt ci vi tng, mt ci m bn bn pht chua, pht thi. Ni n ci h tng c l nhng bn tr khng th hiu, ti vn sinh ra phng Bc, ni qu ti ci th ny rt nhiu. Ti khng th ni chnh xc ci cht tng trong vi y lm bng nhng cht liu g (cht chnh l u tng v bt m), nhng cc v nu n qua vt quay ti cc tim n Trung Quc th chnh l loi tng . N l mt cht c khng chy c, khng ging nc sng Hong H t trn tri chy xung mt t no. (Hong h chi thy thin thng lai, bn lu o hi bt phc hi - th L Bch). N l mt th nc ao t, li c cho bc hi, cho lng ng nn nng cng ngy cng ng c. Ci vn ha ca chng ta, ci tin oan nghip chng nh ni cng l nh th. Trong vn ha Trung Quc, ci c th gi l in hnh nht cho ci c sc ny l ch "quan trng". Thi xa mc ch hc hnh ca cc phn t tr thc l lm quan. Ci ch "trng" nhn khng thy, s khng ng ny c hnh thnh qua ch khoa c. Mt khi ngi c sch lt vo c chn quan trng lin vo trng thi i nghch vi ngi thng, vi nhn gian. Di ch ngi i hc ct ch c lm quan, v c cu ni rng trong sch c nh vng, c nhan sc nh ngc. c sch c th lm quan, lm quan t c m n, kim tin. Thi xa c ngi ni: "Hng hng xut trng nguyn", k thc ch trong s nhng ngi i hc mi c trng nguyn, cn nhng ngi khc cng ch l th thuyn khng ng mt ng trinh. Thi nhng ngi ca cc giai tng khc b rt nhiu gii hn, no l khng c mc loi o qun no , khng c i th xe no , loi nh no . X hi phong kin t ci li ch ca nhng ngi lm quan ln trn ht, v v n khng ch Trung Quc qu lu, nn to thnh mt lc lng v mt nh hng v cng ln. V mt kinh t khng c g thay i ng k, nhng v mt chnh tr n km hm chng ta lu di trong ci h tng vn ha . Mt trong nhng ci c trng ca n l t tiu chun ca gii quan li thnh mt ci chun cho x hi, bin li ch cc quan thnh ci li chung. V vy n ra mt th ngy nay gi l "Chnh tr thng soi" theo kiu ni ca Mao, lm cho ci h tng vn ha ca chng ta cng thm su m, cng thm nng nc. Chm m lu di trong ci h tng , ngi Trung Quc tr thnh ch k, nghi k.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti tuy n M ch l du lch ngn ngy, nhng nhn b ngoi ti thy ngi M kh thn thin, hnh phc, lc no cng ti ci. Ti cng gp con em cc bn b ngi Hoa y, trng tuy c v sung sng, nhng rt t ci. C phi l cc bp tht mt ca ngi Trung Quc chng ta cu to khng ging h? Hay l v dn tc chng ta mang mt ci g vn qu u m? Chng ta c ngh c rng dn tc chng ta s d nh vy v thiu sc sng tr, m iu li l do chnh trch nhim ca chng ta khng? Gia chng ta, chng ta chn p ln nhau, khng h hp tc. Ti ngh n chuyn mt ngi cnh st trng Nht Bn, khi hun luyn cc hc vin ca mnh, bo thuc h phi nghi ng tt c mi ngi, v h u c th l o tc. Ci trng thi tm l ny dng hun luyn cnh st hnh s th c, nhng tm l ph bin ca ngi Trung Quc lc bnh thng li cng nh th, lc no cng ngh k khc c th lm hi mnh, n hnh thnh mt ni lo s v bt c mt ci g. Ci ni lo s ny lm ngi Trung Quc bin thnh "mt ng ct ri" nm b, by mng (nh li ca Tn Dt Tin). Mt nc ln nh Trung Quc, c ti nguyn, c nhn khu hn mt t ngi nu ng tm hip lc, trong chu ny chng l khng bng c Nht Bn? Mn mi di ch x hi phong kin chuyn ch t bao i, m chm ngp ln trong ci h tng , c phn on cng tm nhn ca ngi Trung Quc b tng lm nhim nng, khng vt ra ni ci phm vi nh hng ca n. Qua bao nhiu nin i, a s chng ta mt dn nng lc phn on ci g ng ci g sai, mt kh nng phn bit ci g l o c, ch phn ng bng tnh cm v trc gic m khng bit suy ngh. Tt c gi tr ca hnh ng ri u b ci tiu chun chnh tr v o c ca ci h tng chi phi. V vy th phi, phi tri, en trng khng cn c v i nghch na. Trong hon cnh ny, khi tm hiu s vt, chng ai cn i n ch phn tch cn k. C qua loa ly l mt cch lu di rt cuc s a n ci qu bo nhn tin, l "Chin tranh Nha phin" (1840). Chin tranh Nha phin l s t nhp ca vn ha nc ngoi theo chiu ngang. i vi ngi Trung Quc n nh du mt k nim "quc s" (ci nhc ca mt nc), nhng nhn t mt gc khc n li l mt ln thc tnh ln khng th trnh c. Nht Bn trn mt ny phn ng hon ton khc chng ta. th k XVIII khi M nh chm hai tu Nht, nc Nht m ca. i vi ngi Nht s kin ny mang li mt c hi tt, h bit bin s s nhc thnh mt s thc tnh. Thc ra chng ta phi cm n Chin tranh Nha phin, nu khng c n th tnh cnh hin ti s nh th no? C l cc v ngi y khng chng trn u vn cn ci ui sam, ph n vn cn b chn, cn mc o di, o ngn (o kiu ngy xa ca ngi Trung Quc), trn b cn ngi kiu do ngi khing, di nc cn ngi thuyn tam bn. V th Chin tranh Nha phin xy ra sm hn 300 nm, c l Trung Quc bin i sm hn mt t; nu n xy ra sm hn 1.000 nm th lch s hon ton chng nh ngy nay. Ti cho rng ci "k nim quc s" ny l mt c p mnh vo ci h tng vn ha ca chng ta. Khng c n ngi Trung Quc vn cn chm m di y, c khi cn ngt th m cht ri. S t nhp ca vn ha ngoi lai trong Chin tranh Nha phin lm cho chng ta c th ngh rng nh Thanh l mt thi i quan trng nht trong lch s Trung Quc. Nu chin tranh ny xy ra vo thi nh Minh cha chc Trung Quc chu ni c sc v tnh hnh khc. Vn
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
minh hin i phng Ty i vi nc Trung Quc gi nua tht ra cng t nhp sm cng tt. Ci s xung kch ln lao ny chc hn l mt s kin khiu chin nghim trng i vi lch s v vn ha, nhng em li cho chng ta ci vn minh vt cht v vn minh tinh thn mi. Ci gi l vn minh vt cht Ty phng nh my bay, trng pho, xe ha, tu in ngm, v.v...lm cho chng ta bng nhin thy th gii bn ngoi mi m lm sao, c bit bao nhiu th khng ging chng ta, lm cho chng ta c mt nhn thc bit coi trng ci mi, ci vn minh vt cht. Cn ni n vn minh tinh thn, nhng thc h chnh tr Ty phng cng cc t tng hc thut cng cho chng ta bao nhiu quan nim v gi mi m. Xa nay chng ta no bit dn ch, t do, nhn quyn, php tr l g. Tt c nhng th ny u l cc sn phm ly ging t phng Ty. Trc y ngi Trung Quc ch bit cu: "Nhn mnh quan thin" (s mnh con ngi l do ni tri). Thc ra s mnh mt con ngi c phi l do tri hay khng cng cn ty. Nu ti git cht mt ngi, c l s do tri tht, nhng nu hung th l mt k quyn th th chc g? V vy cn phi xem vn l dnh dng n ai. C mt nhn vt c qui cn ni mt cu: "Dn vi qu, qun vi khinh " (Dn l qu, vua l thng). y ch l mt th l tng m Trung Quc cha bao gi thc hin. Thi phong kin xa, sau mt triu vua li n mt triu vua, chng c g thay i. Lt triu i trc, thit lp triu i mi, cch biu th duy nht v s bt ng ca mnh vi triu vua trc l t ph cc cung vng in ngc m triu trc xy lm cung in mi ca mnh. L do vin dn t ph vn c a ra l v triu trc chnh sch bo tn, triu i ca mnh mi l nhn hu. Nhn hu nn mi phi lm ci vic em chnh sch nhn hu ca mnh tn ph nh ca ca chnh sch hung tn. C i ny sang i khc nh th, v mt t tng chnh tr chng c xy dng c g, nhng nh ca th c tip tc t ph biu l s khc nhau. Chng trch mt nc lu i nh Trung Quc sau my nghn nm cc kin trc c chng cn c l bao! Trong h t tng chnh tr Trung Quc, c vi khi nim l tng gn vi Ty phng nh "Vua phm php cng b ti nh th dn" (Vng t phm php d th dn ng ti). Nhng iu ny chng qua cng ch l mt hy vng v o tng m thi. S thc ci iu vua v dn cng ti ny trn cn bn tuyt i khng th c. Ngi Trung Quc xa nay c bao gi bit dn ch, t do, php tr l g. Tuy c ngi bo chng ta cng c t do, c th chi c hong , song tht ra quyn t do ca chng ta rt c hn, b k thng tr khng ch trong phm vi cho php. Nhn dn nu c php chi hong chc cng ch dm ln lt chi sau lng. Phm vi ca t do rt hp hi. ng nhin c th c ci t do suy ngh v vn ch cc khi nim dn ch, php tr th hon ton chng c. Dn tc chng ta l mt trong nhng dn tc ln, ng nhin trong vn tnh cm khng ni th th khng xong. Nhng trn th gii ny cn c mt dn tc v i khc l dn Anglosaxon (ng-gl-sc-xn). Dn tc ny thit lp cho vn minh th gii nhng khun kh nh ch quc hi, tuyn c, t php c lp, t php bi thm,v.v..., cng hin cho cng ng nhn loi nhng c cu vn minh tt p nh vy, v cng l mt nguyn nhn cho php nhng x hi Ty phng v mt chnh tr hng n cng bnh, hp l.
Dch gi: Nguyn Hi Th
26/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ci vic tuyn c d lng ph th no i na so vi vic git ngi nh ni, mu chy thnh sng vn cn tt hn. i vi nhng th tt p ny ca Ty phng chng ta phi c can m m tip nhn. C ngi bo tuyn c kiu Ty phng khng phi tuyn c nhn ti, ch bu c tin, m ci loi tin ny th khng phi ngi bnh thng no cng c th b ra c. D c th chng na, lng ph tin bc vn tt hn lng ph u ngi. Ht thy nhng iu tt chng ta phi t u tranh mi c c, khng ging trong vn Eden (-en) ca Thng ni ci g cng c an bi mt cch tt p. Ngi Trung Quc sng trng k trong ci h tng, lu ngy qu t nhin sinh ra mt tm l cu th. Mt mt t i khoe khoang, cn mt khc t ti, ch k. Ti nh c xem mt b phim - m qun mt tn - trong , mt ph n qu phi c hai nhn cch: mt mt p , ng qu lm cho ngi ta c th sng bi, mt khc li hoang dm, v lim s. C ta khng lm sao hp nht c hai nhn cch ny li vi nhau. Khi b bc s tm thn bt phi i din vi thc ti, c ta t st. Khi t kim h s bnh ca mnh chng ta c dm i din vi thc ti khng? C dm dng ci tm l khe mnh x l bnh tnh ca mnh mt cch hp l khng? Chng ta cn hc t nhn xt mnh. Ngi Trung Quc thng khng c tp qun dng l tr t tm hiu mnh m ch dng cm tnh. V nh v chng ci nhau, chng bo v: "B i vi ti khng tt". V bn vt thc n ln bn ci: "Ti i vi ng khng tt th no? Khng tt m ti cn nu cm cho ng n ?" Ci ng tc ny cng ni ln s i x khng tt ca b ta ri. T xt mnh nh th th th khng t xt cn hn. T khi vn ha Ty phng c du nhp vo (Trung Quc) d nhin v mt t tng chnh tr c thay i dn, mt quan nim o c cng vy. Ngy trc chng nh v l chuyn cm ba. By gi c th nh mt t xem sao! Tui tr thi nay tht may mn, rt nhiu th vn ha h lu b o thi. Khng k n vn chnh tr v o c, ngay c trn cc lnh vc ngh thut, thi ca, vn hc, tung kch, v iu u c nh hng ca s thay i ny. H ni n vn ha, vn minh phng Ty, th no cng c ngi chp m, bo ti "sng bi Ty phng, nnh ht nc ngoi". Theo ti ti sao khng th sng bi Ty phng? Ci l ngha ca ngi ta ng l hn hn ci th lu ca mnh. Sng ng ca ngi ta ch thc l hn hn cung tn ca mnh. Nu nh gia bn b vi nhau c ngi o c, hc vn hn hn mnh ti sao li khng c th khng hm m c? Ngi Trung Quc khng c ci can m dm khen ngi khc, ch c ci dng kh dng kch k khc. Cng bi ci "vn ha h tng" ca chng ta qung i tinh thng qu mi lm cho ngi Trung Quc thnh "cy qut bn sng Hoi" tt c (tch n T v vua S). Cy qut ny vn mc mt a phng n th rt to v ngt, em trng mt ni khc, khng hp thy th, th va nh va chua. ng Tn Quan Hn, mt ngi bn tm cch cu ti sut trong thi gian 10 nm ti t, tng em mt th ci trng gc Sn ng trng ti Pittsburg (Pt-xb), nhng y n li thnh mt th ci hon ton khc. Ngi Nht c bit ti bt chc ci g l ging ci , cn ngi Trung Quc th hc ci g cng ch ging ci g. Ci tinh thn ny gh gm lm, n cho php ngi Nht hc c
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
nhng u im m hc ging ht. Ngi Trung Quc thng ch gii tm li trnh n, vin c "khng hp vi hon cnh nc nh" bo cha cho l do ti sao mnh li c tuyt n. Trc chin tranh Gip Ng (1895) ngi Nht n thm hi qun Trung Quc, thy binh s em phi qun o la lit trm c ln sng c-nng, bn xc nh rng ci loi qun i ny khng th tc chin c. Chng ta cn bn khng tnh n chuyn xy dng v lm mi cc quan nim, nn khi chng ta khng mun lm mt ci g, ngay c nh chuyn ng phi qun o trn trng pho, th chng ta tm cch thoi thc, bo: "Ci khng hp vi hon cnh t nc". Cng nh vn giao thng i Bc, c th l mt vn rt n gin, th m by nhiu nm nay vn khng dt im c. Theo ti c pht nng nhng k phm lut l xong. Nhng c ngi li xut no l phi dy d s "lch thip" cho nhng k phm lut, bi v nh vy mi hp l vi Trung Quc. Chng ta lch thip qu lu ri, b gin mt hoi khng chu ni na, li cn nhng nhn n bao gi? Chng ta lm nhng ch qua ng cho ngi i b bo v h, nhng kt qu l bit bao ngi b mng . Ti c mt ngi bn lc i Bc l loi hay phng nhanh vt u, n lc sang M b pht ti bi, pht n u ti mt hoa, cui cng khng th khng ch c. C mi lut i ng, mt vic tht n gin m ti Trung Quc vn cn l mt vn . C ni n ci hay ca cc nc khc l li b nghe cu "Sng bi Ty phng, nnh ht nc ngoi" (Sng dng, m ngoi). S thc nu cc nc M, Php, Anh, Nht c iu g tt th chng ta phi hc, ci xu th khng hc, ch n gin th thi! C mt ngi M vit mt quyn sch: "Ngi Nht lm c ti sao chng ta li khng th lm c?" Th m chng c ai bo ng gio s ny l "sng bi ng phng, nnh nt nc ngoi". V vy mi bit ci h tng vn ha su m lm ngi Trung Quc mt ht kh nng hp th v tiu ha, ch mt mc trm lun trong ci cm tnh ca mnh. Mt anh bn ti lc li xe c thnh thong li t nhin bp ci mt ci. Ti hi ti sao. Anh a bo: " cho thy rng ti khng mt gc y!". Chng ta hy vng chng ta c y tr tu nhn r nhng khuyt im ca mnh, c nng lc phn on phn bit phi tri, lm cho, ci h tng kia nht i, mng i, thm ch bin thnh mt h nc trong, hoc mt h nc mnh mng. Ngi Trung Quc b cm tnh chi phi, ch quan thi qu, i vi vic g cng ch nhn thc, phn on bng cc tiu chun ca nhng g mnh vn thy. Chng ta nn nui dng c ci con mt nhn s vt mt cch ton din, ton th. Rt nhiu s tnh pht sinh t nhng gc khng ging nhau, nn t mt gc cng phi xem xt mt cch ton din. T hai im, ng ngn nht l mt ng thng, l theo vt l. Nhng trong cuc i, ci c ly ngn nht thng li l ci quanh co nht. Cho nn tr thnh mt ngi bit thng thc, chng ta phi tm ti c mc tiu. X hi c trnh thng thc s cao c ti nng v phn bit c ci tt, ci xu. Trc y ti tng c xem Khng Diu Hng din kch, lc y b ngoi 60, mt y vt nhn, chng cn ci p ca tha no, nhng vic y khng h nh hng n nhng thnh tu ca b. ng lc b ht khc "Em b chn tru", anh c th hon ton qun mt ci hnh tng gi nua ca b. Mt khi mi ngi u c trnh thng thc cao, nhng iu c s trnh xa. Chng khc no tranh ti v v tranh ca Van Gogh cng mt ch, c ngi khng phn bit c li bo: "Tranh ca B Dng v Van-Gogh cng nh nhau!" Nu th th cc nh
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
ngh thut chn chnh phi cht ht v x hi s vnh vin chng bao gi c c nhng tc phm ngh thut gi tr na. Trung Quc l mt nc ln, nhng ngi Trung Quc tht nh mn v hp hi. Hm kia ti p my bay ti phi trng Kennedy New York, ln phi c ngi chp mt mt ting, tnh li vn cha thy my bay bay, sau khi nghe ngng mi bit h ang nh cng. Ti rt kinh d khi thy hnh khch vn trt t bnh thng, ni nng ci a nh khng c g xy ra. Nu s vic ny m xy ra t nc chng ta cc din s hon ton khc hn. Hnh khch tt nhao nhao nhy x ra h ht: "Ti sao vn cha bay?". Nhng hnh khch M li nhn t mt gc khc; v h ngh: Nu ti l nhn vin hng khng, khng chng ti cng tham gia cuc nh cng ny. Nhn vo ngi ta c th thy c kh ca mt nc ln. M tnh khoan dung rt ln. Khng nhng nc M c th khoan dung c cc mu da v chng tc, li cn cha chp c c nhng ngn ng, phong tc, tp qun khc nhau; thm ch cn chu ng c c nhng ngi Trung Quc th l nh chng ta. Thi ny ni ln tnh bao dung ca mt nc ln. C nhn lc Reagan v Carter tranh lun trn ti-vi, bn ny bn kia pht biu chnh kin ca mnh, nhng khng ai dng nhng li l th l cng kch nhau. Ri-gn khng h ni ng lm tng thng my nm ton ch dng nhng ngi thn tn ca mnh. Cc-t cng khng h ni t trc n nay ng cha h c kinh nghim chnh tr, lm sao c th lo li c mt quc gia. Hai bn u biu l mt thi cc tt. cng l phm cht ca mt nn dn ch cao . i vi chnh tr, c nhn ti khng my quan tm. Ti cng khng khch l mi ngi lm chnh tr. Nhng nu ai thch th th phi tham d, bt k ang lm ngh g, bi v chnh tr tht quan trng. Ch cn mt iu lut c ban hnh, c th gia sn, t do v ngay c sinh mng anh cng c th b n lm tiu tan. Chng ta khng nht thit ai cng phi lm chnh tr, nhng u phi c kh nng nh gi. Vic ny khng km tm quan trng. nh gi khng phi ch trong lnh vc chnh tr, m c trong vn hc ngh thut. Chng hn nh v tranh v th trnh thng thc cc k quan trng. N s bt nhng ngi v tranh nh B Dng ti phi thu mnh vo mt x. Bi nu by tranh mnh ra ngi ta ch nhn thong mt ci bit gi tr, c th ni: "Anh gi th ny l v ? Th m cn dm em cho ngi ta xem ?" Mt x hi c trnh thng thc tc bit ci hay ci d, tc khng h trc bt c mt s vic g; ch mi ngi c cc cc nh trong h tng, bn sch, cao thp cng khng phn bit th lm sao tin b v pht trin c? Ti ch c vi kin ny a ra xin cc v tho lun v ch gio cho. Xin a t!
Dch gi: Nguyn Hi Th
29/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
I SNG, VN HC V LCH S
Din vn c ti Phn khoa S, i hc Stanford, San Francisco, ngy 22-08-1981. Ci ch ti c giao ph hm nay i vi ti qu ln, ti cm thy hu nh khng m ng ni v s khng t cch cp n mt ch ln nh th. Ti ch tnh nguyn c gng ng gp cm tng ring t v nhng g m 5.000 nm lch s Trung Quc gi cho ti. Trc khi bt u, ti xin ni n mt cm tng khc v ngi da chu M (ch nhn nc M, c dn nguyn thy v chn chnh ca chu M). Ti c i tham quan nhng vng t hoang ph ca dn da M. Ti cng n thm nhng khu bit lp dnh ring cho ngi da v gp mt s ngi da . Thi gian tuy rt ngn, khng ni c nhiu chuyn, nhng n tng i vi ti rt su sc. Ti khm ph ra rng cc sn phm th cng ca ngi da ngy nay so vi cc sn phm ca ngi da su trm nm trc, khng ni v hnh thc v hoa vn, ch ni v nhng th php an dt v cht liu s dng th khng c g thay i. Ch t ci s kin nh , ti suy ngh v t hi ri khng bit s mnh ca dn tc ny s i v u? Chng ta khng th tng tng c mt dn tc ln vi lch s lu i nh th li c th ang thoi thp, ngc ngoi trong cc khu bit lp ti M hin nay. Cnh ng ca chnh nhng ngi da ny sau khi b la gt, tn st v s nhc, so vi ci lch s bi thng ca ngi Trung Quc chng ta th nn ngh th no cho phi? Ring ti c mt ngh v n lm cho ti rt chn nn. l vn trc mt ca ngi da chng phi vn o c hoc kinh t g c nhng n thun l mt e da dit chng. Ti khng phi l mt nh tin tri hoc tng s, ti ch dng s suy on ring t v cn c trn nhng iu bn b cho ti bit. Chng ta c th on rng 100, 500, 1.000 nm sau, c th sm hn hoc chm hn, mt ngy no ngi da c th hon ton b dit chng. Bi v h khng tip thu c vn minh hin i. ng nhin trc mt, h vn c nhng khu vc ring h khng xm phm ngi khc, ngi ngoi cng khng xm phm h. Nhng nhng khu ny li l t ca nc M, c th ni l do nhng ngi da trng ban pht cho. D nhin, trn vn l lun hoc tnh cm chng ta c th ni khng phi l ban pht cho, m do h t tranh u mi c c mt t t c vn ca h. Nhng nu ci tnh cm ca ta khng dnh dng g n vn hc, th ca nhng n thun v l tnh th chng ta s thy rng vi vng t ring ny l do n hu ca nc M da trng. Cho nn, nu c mt ngy no , nc M ng dn hn cn ly li nhng khu vc ny th ci kt cc ca ngi da s v cng th thm. Phi chng chng ta cn phi c cch nhn nh th ny: S hy dit ca mt dn tc l mt iu v cng ln lao, nhng khng phi khng c th xy ra? Nhng lc ti nhn thy nhng khu hoang ph ca dn da , v ci s tr tr v vn ha ca chng ta l trong lng ti nh dao ct; khng th no khng ngh rng mt ngy no dn tc Trung Quc cng chng khc g dn tc da . C mt ngi bn bo ti: "Khng th th c, dn tc Trung Quc c mt lch s lu i, dn li ng nh th". Ti ngh y chng qua ch l mt cch an i v mt tinh thn. V em 5.000 nm lch s ra bo chng cho s bt dit ca mt dn tc th khng hiu cn c trn c s no? V tr mnh mng, 5.000 nm ch l mt khonh khc, nhn loi s cn tn ti n c 5.000 c nm na l t. So vi 5.000 c nm th 5.000 nm c l bao! Cn ni v dn s nhiu t, l mt iu chng quyt nh g trong vn hng vong ca mt dn tc. Thi
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
u, lc ngi chu u b ln chu M, dn s ngi da cn rt ln, ln hn nhiu so vi ngi da trng. Ci ngh h ny lm ti rt bun v thy rng ngi Trung Quc chng ta ang gp rt nhiu vn . Mt vn ni bt tht kh hiu l ti sao n by gi ngi Trung Quc khng th hng mnh? Trong khi chng ta tht ra c cc iu kin tr nn hng mnh. Th th nht nh cc iu kin cn tr s hng mnh ca ta phi vt xa cc iu kin gip chng ta hng mnh. Ti xin ni trc ti nghin cu lch s khng c bi bn g c, cng ging kiu luyn thp th s m ngi Trung Quc lm trong "Bc nhy vt ln", nhng luyn rt chuyn cn nn by gi rt tm c, xin ng gp mt t suy ngh sau y mi ngi tham kho. Ti bt u bng mt cu chuyn th ny: M c mt cng ty phi nhn vin ca mnh i u chu kho st. Sau my thng ngi y tr v lm bo co dy c 200 trang cho cng ty, ni rng v phng din k thut cng nh qun l chu u u lc hu kinh khng, khng th no b c vi M. Khi ban gim c c xong bn bo co lin ra lnh khai tr nhn vin ny. Tng Gim c ni: "Chng ti gi anh i chu u tn mt khai thc nhng s trng ca h ch khng phi tm nhng s on ca h. Chng ti khng cn anh pht hin nhng g mnh lm tt ri. Chng ti cn bit nhng im h mnh hn mnh v thy c nhng khuyt im ca mnh sa cha. Chng ti khng cn nghe nhng li t ca tng, ci nghe nhiu s b ru ng, lm cho phm cht sn phm ca chng ta xung thp, cng ty chng my lc m ng ca". Cu chuyn ny c th xem l mt chuyn ng ngn v t n chng ta rt ra c mt bi hc ln. Ci chng ta cn hm nay khng phi l pht hin nhng th hay ho ca mnh m tm ra nhng ci ngn chn s tin b ca dn tc Trung Quc, cho chng ta thy c nguyn nhn ang cn tr s hng mnh ca t nc. Lc ny n cm tra, c vi ngi bn quan tm n vic hc tp ca con chu chng ta, s tn km ca hc ph i hc. Ti cng thy c rng ngi Trung Quc d kh s ngho kh th no i na cng u c gng cho con chu mnh c hc hnh. l mt im mnh, mt u im ca dn tc Trung Quc, ti khng cn cc bn nhc li qu nhiu na. Ci ti mun ni hm nay l nhng khuyt im ca dn tc chng ta. V ch ni u im th khng th t cu c mnh, mun t cu c mnh phi bit ni ln nhng khuyt im ca mnh. im th nht: Trung Quc c lch s 5.000 nm. Trong 5.000 nm y, lc lng phong kin ch p ln phm gi, nhn tnh con ngi khng phi ngy cng gim thiu m ngy mt gia tng. Thi Xun Thu Chin Quc, vua v quan cn gn nh cng ngi ngang hng nhau, c th ni nm cng gng n cng mm. n thi Ty Hn, th k th II trc Cng nguyn (206 BCAD 25), Thc Tn Thng t ra nghi l triu nh di triu hong Lu Trit vo lc hc phi Nho gia ang nm quyn. Nghi thc ny bin vng thnh mt th quyn uy, khng nhng rt trang nghim, cung knh m cn lm cho mi ngi khip s. Khi i thn vo triu kin Hong c v s k k bn cnh, bt k ai c thi khng hp quy cch, nh kiu v tnh ngng u ln nhn mt ci cng c th b x pht. Nhng thay i ny lm cho vua cha xa cch nhn dn, lc no cng gi mt khong cch, nhng di trng Hong cc i thn vn cn c ch ngi.
Dch gi: Nguyn Hi Th
31/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
n th k th X di triu Tng (960- 1279) th ci a v ny cng khng cn na. Vic T tng cng ngi vi Hong lun o vnh vin mt. Ci ci cch rt nh ny nhng ngha rt ln. Ngha l gia vua ti, quan dn khong cch cng ngy cng ln. n th k XIV di triu Minh (1368 - 1644), ci nhn phm cn b ch p n khng tng tng c. Nh vua i vi thn dn ca mnh khinh th nh cu th. Triu Minh ny lp ra ci quan nim "vua cha". Vua l cha, Hong l b ca tt c mi ngi trong nc. Ci quan nim ny khi c thit lp ri li sinh ra cc h tc khc khng k xit. Trong nhng th y, ci ng s nht l "nh trng". T T tng n tiu quan, ch cn b xem l phm php u c th b nc ra gia cung in, gia cng ng, hoc ngay ti mt ch cng cng, dng gy nh cho n tht ri mu vi. Ci ch "nh trng" kt hp vi t tng "vua cha" lm cho lng t trng ca ngi Trung Quc gn nh mt hn, lm cho nhn cch ca h hu nh khng cn g. Cch duy nht gi c lng t trng l c gng khng ku la khi b nh. khi ku la thng nhng vin quan kin cng ch xt mt xung t mnh n ni sau ru rng khng cn si no. Thi , phn ng duy nht c th lm c l nh vy, khng c cch phn khng no khc. Chng ta thng bo rng dn Trung Quc l mt dn tc c sc ng ha phi thng, v cho n ngy nay vn ng nh vy. Chng ta c th thy bao ln trong lch s, sau khi chim c Trung Quc, nhng dn tc ngoi xm cui cng cng u b ng ha. Sm nht l thi Bc Ngy (368 - 534), Hiu Vn Thc Bt Honh (Hong) sau khi chim c Trung Quc li s dng h thng chnh tr ca Trung Quc ci cch, canh tn. Triu Mn Thanh cng th. Hai ln b xm lc ln nht ny li l hai ln thng li ln nht ca vn ha Trung Quc. Nhng ta phi ch iu ny: Nhng k xm lc c nhin u hp th v k tha vn ha Trung Quc, nhng li tip thu ci phn km nht ca vn ha Trung Quc, nn kt cc cng chng ra g. Thay v tr nn hng mnh th c dn tc h ln dn tc Trung Quc li cng suy thoi. V d nh hong Bc Ngy l Thc Bt Honh tuyn b cm ngi Tin Bi (Ty) ni ting Tin Bi, nht lot u dng ting Trung Quc, ngoi ra li i tn h mnh thnh tn h Trung Quc, p dng ch cung nh phong kin, ch gia th, qu tc Trung Quc m h khng h c. Trc kia h l dn du mc trn cc tho nguyn, u c khong t. Tn ty trt t, khong cch gia cc giai tng x hi khng ln lm. Nhng th tt p u b ph hoi c. Thnh gi: - Xin hi "nh trng" l th no? "nh trng" l "nh t". Ngi b nh nm sp, bn hon quan gi tay chn buc cht vo cc, sau dng bao ti trm u, hai hon quan i st xung t. Vua ra lnh nh 100 trng l nh 100. Thng thng khng nh qu 100 trng, v 100 l cng cht ri. Bn tay sai chp hnh lnh quan st sc mt vua. Nu vua ch ght thi m khng mun git, th nh xong 100 trng, k b nh vn cn c th sng c. Nhng nu ng con tri kia li mun git, th ch cn ba bn mi trng l toi mng. Ni chung cc quan vin hay ngi c chc phn khi b nh phi t lt cho bn hon quan, bn ny s dng th php nh ku rt to, trng rt au, mu tht ti bi, nhng li khng phm vo gn ct, khng cht ngi. Bn ny u c hun luyn n c th dng giy bc mt b rm, nh cho rm bn trong nt m t giy khng h rch. Ngc li h c th nh lm sao khng li thng tch g trn da tht m bn trong gn ct u nt by. Ch nh n ny lm nhn phm hon ton b ph sn. Th k XIV, XV ti chu u l thi Phc Hng nhng ti Trung Quc, hi i! vn cn l thi k nh t.
Dch gi: Nguyn Hi Th
32/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Xin quay li vn . Dn Mng C l mt dn tc rt k qui, sau khi xm nhp vo Trung Quc vn gi mt thi chng i vn ha Trung Quc. Trong vng 180 nm, lc n th no th ra i th y, khng h b nhim vn ha Trung Quc. Cn nh Thanh, sau khi c thnh lp li tha k cu trc x hi v h thng chnh tr ca triu Minh, thi k hc m nht, lm cho chnh quyn mi c mm mng b c rung cui cng khng th no cu vn c na. Nhn quyn b ch phong kin, x hi phong kin ch p trong mt thi gian lu di nh vy c h chng cn g. Ci nh hng ca vic ny rt ln i vi ngi Trung Quc, n lm ngi Trung Quc khng gi c lng t trng na. Ci t trng cn li chng qua cng ch l ci tinh thn t di mnh nh AQ trong truyn ca L Tn. Ci tinh thn v ci lng t trng chn chnh khc nhau mt tri mt vc. V d ti n thm anh, thy anh nh cao ca rng, hc vn uyn bc, trong lng ti knh phc, hm m anh. Trn ng v ng l ti ngh phi c gng phn u, lm vic, hc hnh c th c nh anh. ng ny lc ra khi nh anh ti li bo: nh p th! Khng bit n cp hay n cp u ra lm tin! Cu tri cho ngy mai c m chy thiu tri ci nh n i cho ri! Tm l dn tc ta b c ch lu ngy ch bit dng ci tinh thn t tha mn. im th hai: Trong sut 5.000 nm lch s, Trung Quc ch c ba thi i hong kim. Thi i u l Xun Thu Chin Quc (770 - 476 trc Cng nguyn) - thi ny c rt nhiu trng phi t tng, nhiu li sng khc nhau cng xut hin. Thi i th hai phi l i ng (618 - 907) - t ng Thi tng L Th Dn n ng Minh Hong L Long C khong 100 nm (650 756). Thi k th ba l 100 nm u ca nh Thanh (1644 - 1911). Trong 5.000 nm lch s Trung Quc ch c ba thi i hong kim ny. Cn hn 4.000 nm kia, c h mi nm, thm ch mi ngy u c chin tranh. Mt hc gi Ty phng lm thng k chng minh rng t khi nhn loi c lch s n gi, khng nm no khng c chin tranh. Hin tng ny i vi lch s Trung Quc cng chng khc. Ring ti cng lm qua thng k, li cn vit thnh mt b s co: "Lch bin nin nhng thi i chin lon ca s Trung Quc" (Trung Quc s i chin lon bin nin lch) cho thy Trung Quc nm no cng c chin tranh. Nhng khng th em Trung Quc so snh vi th gii c. Th gii l mt n v qu ln so vi Trung Quc, nht l vo i nh Minh th bn Trung Quc ch bng thi Tn th k th II trc Ty lch, ngha l bng khong mt na bn hin nay. Th m trong mt bn nh nh th, mi nm u c chin tranh! Ch cn c trn nhng chin tranh ln c ghi chp li, cc chin s nh khng thuc phm vi thng k ny, th cng c th thy rng lon lc, chin tranh Trung Quc ng s v cng. Khi mt triu vua ny thay th mt triu vua khc, ci thi k qu y hn lon c th ko di t 30 n 50 nm. T lc ot chnh quyn n lc n nh, li cn khong 20 nm na. Ri tip l ci vng lun qun bt u bng s thi nt ca chnh quyn va ot c, cc lc lng phn khng li tri dy, ri ko n nhng hn lon ln. Chin tranh li bt u, ri ci vng tr lon, tranh ginh, chm git c tip din.
Dch gi: Nguyn Hi Th
33/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
C th ni rng ngi Trung Quc trng k, thm ch vnh vin, sinh ra v ln ln trong tham , hn lon, chin tranh, git chc, bn cng, cho nn chng bao gi c cm gic c an ton, lc no cng hong ht, lo u. Chng ta c lch s lu i, li c t nc mnh mng, u c tt phi khong t, ln lao, ci m, t tin. Th m ngc li ch v bn cng, git chc, k mt cch lu di thnh ra lng d chng ta thnh hp hi. Ch cn ngy hm nay c th qua i l c ri, ngy mai th no khng cn bit. Chin tranh s cn ko di n mc no, ai m thy trc c! Chin tranh nh hng n thy li, thy li b ph hy ri th n hn hn ln, sau hn hn l n nn chu chu. Nhng tai ha ny, hn hn, ngp lt, chu chu, ri t hoang nghn dm. Trong lch s, ci cu "Ngi n tht ln nhau" khng bit xut hin n my chc ln hay my trm ln. Nu chng ta ngh rng chng ta l mt dn tc c vn minh cao, sao li c th c ci hnh vi d man y? Cng ch v nhng tai nn i vi chng ta qu nhiu, li b tai nn qu lu! Chng cn ni quc gia dn tc g c, ch ni tng c nhn, mt con ngi nu bn cng qu lu ngy, qu kh s, ngi y ri i vi bt c s vic g cng u sinh ra ci tm l nghi ng. My hm trc khi ra t, mt quan chc ku ti ra bo: "Ti bo cho anh mt tin mng, anh sp c th ri!". Ti ni: "Ti chn tht th lm ri!". Anh ta bo: "Anh khng tin ti ? Ti ni di anh lm g?". Ti phi yu cu anh ta em giy n cho ti xem. Bi v ti tng qu tin, tng b gt qu nhiu, mi ln nh vy u tht vng. Mt ngi b nn qu lu c quyn khng tin vo nhng tin tc tt. Mt dn tc cng vy. B y a lu ngy, mi ngi cho rng sang mt triu i mi c th ri s nh th ny, th n. Kt qu gn nh khng c mt ln no l khng ht hng. C ngi hi: ti sao Trung Quc khng c kin trc ln m nc ngoi li c? - y l v cc kin trc Trung Quc thng lm bng g, d b mc. Ti cho rng khng phi l cu tr li ng m nguyn nhn l v c sau mi mt triu i mi ln l chng li b em t i. Nh Tn li nhng cung A Phng p nh th, nhng Hng V cho rng l m hi ni mt ca dn, do chnh tr bo ngc lm ra, bn cho mt mi la. Ch my hm sau, Hng V li cho xy mt cung in khc. Ri qua my hm na s c mt k khc ph bnh cho rng y l bo chnh, l m hi nc mt nhn dn, li thiu ri i. C nh th m i n ch mi mi ngho x xc, khng c cch no m mang c u c, xy dng c lng t tn. Li c cu cch ngn "a nn hng bang" (nhiu nn th dng c nc). Trc tin chng ta cn hiu rng cch ngn thuc v cm tnh, trong mt iu kin c bit no , n l chn l, nhng n khng h c tnh khoa hc. Nu "nn" m qu nhiu th lm cch no "hng bang" c ? i vi cch ngn nht nh cn c nhn thc. Li ly mt v d ni "Ai binh tt thng" (Qun lnh au bun th s thng trn), iu ny c th khng c g l chc chn. Ai binh chng tng tht bi y ry! Mt i qun d ln m rt cuc b tiu dit, lc khng phi thnh ai binh th l g? Ging nh khi Carthage (Ccta-gi Bc Phi) chng li La-M, n lc cui cng c h c nc u l qun binh, c th ni "va khc va nh", kt cc vn b La-M tiu dit. "Ai binh" cha chc thng. "Nn" m qu nhiu chc g dng c nc? Phi ni rng "nn" nhiu ng mc, ng thi may ra mi c th "hng bang" c.
Dch gi: Nguyn Hi Th
34/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Cn Trung Quc th sao ? Dng nh ci "nn" li qu nhiu. Cng may l ci qu nhiu cha t n tiu dit c chng ta, nhng cng n ci ch nhiu lm cho chng ta mt c linh tnh. im th ba: Chng ta pht hin c trong lch s Trung Quc mt hin tng k qui m cc nc khc khng c, l ch khoa c, hay gi tt l "Quan trng". Nht Bn hp th vn ha Trung Quc mt cch ton din. Khng ci g Trung Quc c m h khng tng tip nhn, t ci nh nh manh chiu (Tatami), i guc (Geta), n ci ln nh ch , t chc chnh tr, v.v.., nhng ch c mt im m h khng tip nhn, m im ny gip h tr thnh mt nc hng cng rt nhanh chng trong thi Minh Tr Duy Tn, l ch khoa c. Ch khoa c Trung Quc cng c nhng tc dng tt, nhng li ra "vn quan trng". Quan trng l mt ci mng nhn k qui, nhn th khng thy, s khng ng, nhng lc b ri vo ri mi bit. Ta khng th dng ch Bureaucrats ting Anh dch ch "quan liu" trong ting Trung Quc c, bi ch ny khng lt t ht c ci c trng ca n. Quan liu chng trung thnh vi quc gia, lnh t g c, ch tn tm tn lc vi k ct nhc n ln lm quan. Cc triu i Trung Quc c th thay i, song quan trng vn th. Ngi Mn Thanh s d thng tr c ngi Ty Tng, ngi Mng C, ngi Hn v bit nhm vo nhc im ca cc dn tc ny. i vi ngi Ty Tng h dng o Lt-ma, mi nhng tng l lt-ma n Bc Kinh v i x vi h cc k cung knh. i vi ngi Mng C th h dng th on hn nhn, g nhng cng cha cho nhng hong t Mng C, con ci lai sinh ra thnh ra con chu ca mnh, em chng nui dng cung nh nh Thanh. Cc vng t mt khi ln ln khng th no phn li ch bc c d ca chng. Trong khi cng cha Mn Chu khng bao gi ly ngi Hn. Ngi Mn Chu tr ngi Hn bng phng php khoa c. H bit ngi Trung Quc c ci khuyt im l thch lm quan. Nu ti cho anh ci hy vng c lm quan th anh c th ngoan ngon em giao ngay ht c thc dn tc ln phm gi con ngi. S d "Quan trng" c ci b mt ca cc x hi thn b v n mang nhng tiu chun c x v nhng quan nim v gi tr rt c th. N khng trung thnh vi vua, vua thay th n vn lm quan. N cng khng s mt nc, nc mt, ch cn n vn c lm quan th n vn lm. Ci x hi n chi, ph hoa l ni cc quan ra oai, t nhin hnh thnh mt h thng tng h bao che gia cc quan vi nhau - mt quan h v cng phc tp. Quyn sch "Quan trng hin hnh k" l mt quyn sch phn tch ci cu trc ca ch quan trng Trung Quc di cp mt nghin cu nhng vn x hi. Bi v t khi quan trng c thit lp, nhng quan h gia ngi vi ngi ti Trung Quc cng tr nn tinh xo. Cc v M lu nm c thy rng ci quan h gia con ngi M so vi Trung Quc th qu n thun khng ? Trung Quc c mt cu ni: "Lm vic th d, lm ngi th kh!". Lm ngi l th no nh? Tc l lm sao cho ci quan h gia con ngi vi nhau c tt p.
Dch gi: Nguyn Hi Th
35/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
C mt v Kinh kch (kch Bc Kinh) nhan "Thm u thch thang" (khm u tm k git ng Thang) trong c mt quan ta, mt v bi thm v mt ga ph nhan sc xinh p m chng va b mu st. Trong phin ta ngi n b ga m mt u ngi ng khc. Nhim v ca ta l phi xc minh xem y l u ca ai. Nu ng l u ca chng b ta th v n xem nh c th kt thc. Nhng nu l u ca mt ngi khc th v n ny cn lin quan n rt nhiu ngi, v c th s cn nhiu ngi khc s cht. ng bi thm c thch ngi n b ga tr p ny, v b ny cng ra m hiu cho ng ta bit l b ta s ng thun ti gi vi ng y, nn ng ny mt mc rng y l u ca chng b ta. Nhng sau khi xem chng v n c v xong xui, b ga bn t khng mun ly ng bi thm na. ng ny cng lp tc quay pht ra nht quyt bo ci u y li khng phi l ca chng b ta na. V kch ny tiu biu cho ci phn phc trong quan h quan trng ca ngi Trung Quc chng ta. u tht, u gi cho n pht cui cng cng khng ai c th bit nh th no. Ti ngh rng trong chng ta nhiu ngi v lm vic Trung Quc hoc s v lm vic trong tng lai, ti tin chc kh khn cc v gp phi thng khng dnh dng n bn thn cng vic, m dnh n nhng ngi cng lm vic vi cc v. Ni v d anh lm vic mt l nguyn t. Anh c bit g v nguyn t hay khng, l mt vn thuc cng vic. Nhng s ry r to nu mt hm anh cn mt inh c cho l phn ng m ngi qun l c vt li ngh vic. Anh ta b m, ng nhin xin ngh, anh khng th cm ngi ta m c. Nhng s tht anh ta li khng h cm cm g c, ch ngh i nh mc chc? Ti sao? Bi v quan h gia anh v ngi y khng c tt p. Ci l nguyn t ca anh c hot ng c hay khng, thm ch c b n tung i na, ci vic y ngi cng cc cn. Nu anh bo nc nh b thit hi th cng k, ti c vic quan ti lm. l ci u c quan trng tch ly t my nghn nm, mt chng bnh vn cn duy tr n cuc Bc Pht ca qun Cch mng Quc dn nm 1928. V mt qun s, trong khi qun i nh dp cc s qun min Bc, th v mt chnh tr ci cht c ca quan trng li trn xung min Nam. Trc kia gia nhng ng ch cch mng tnh cm rt trong sng, nhng khi b cun ht vo gii quan trng bng tr thnh phc tp gh gm, phc tp n mt ngi lnh mnh khng th no chu ni. Ci quan h gia con ngi vi nhau tr thnh mt loi keo dnh n h dn vo ri l khng th no g ra c na. C ai trong cc v thy iu khi v nc khng? Ly mt v d khi anh v nc, bn b mi anh i n cm, anh dm c gan t chi th tnh bn s t b s tot ngay. l c tnh ca quan trng, n lm cho quan h con ngi tr nn khc mc gh gm. Ti sao li nh th ? Ti sao anh ta phi x s nh vy? Bi v lm nh th th ci a v ca anh ta mi cng thm vng chc. Ti c mt ngi bn v i Loan c mt ngi cha h quen mi n cm. Sau khi n xong, ngi ny mi nh anh em dm v M mt mn . Ngi ny lm ra v nh v rt t nhin, nh th bn b vn thng gip nhau ch khng phi nh i mt ba cm ly chuyn a . Ci hin tng quan trng l nh vy, ging kiu anh lm l nguyn t, ci l phn ng ht nhn ny rt nguy him khng phi ai cng m vo c. Nhng ngi n li cho rng l bn b vi nhau cho anh ta s n mt ci th sao. Thng thng mt ngi trc khi lm quan v sau khi c lm quan l hai loi ngi khc nhau. Tht ra ni nh vy khng l-gc. Ch c th ni rng h ci "quan tnh" ca mt ngi
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
cng hng thnh th ci nhn tnh ca ngi cng bin mt i. Khng cn nhn tnh na, ch cn ci quan tnh lc lm quan. Cho n mt ngy tt phi v hu, lc ci nhn tnh may ra mi hi phc. S tn ti ca quan trng lm cho cch lm vic ti Trung Quc tr thnh rt c bit, khin cho qu o ca s pht trin vn ha i lch hng. im th t: Ti cho rng Khng Khu (Khng T) l mt nhn vt v i, tri thc uyn bc, li c mt tm lng nhn hu v nhng cng hin ln i vi x hi. Ci Nho gio do Khng Khu cng nhng hc phi Nho gia sau ny lp ra u nh hng n ngi Trung Quc mt cch su rng, v cn nh hng ngay c n chng ta ngy nay. Nhng tinh thn nh Nho l mt tinh thn bo th, ni mt cch nghim tc hn th nh Nho khng nhng rt bo th m cn phn tin b. Ch "Nho" ny vo thi Xun Thu Chin Quc ch c dng theo ngha s dng trong nghi l cng t. Mt nh Nho l mt ngi hiu bit ci trnh t cng t. Gp lc quc gia cn cc nghi l mi cn loi ngi ny ng gp kin. Bn cht loi ngi ny vn n c. Thi cha c l nhc mi, phi dng l nhc thi c. c ming cm nh Nho phi gi gn sao cho ngh nghip ca h c n nh nn sinh ra thi n c. Nu chng ta khng dng t n c, sng bi nhng ci c, v cho rng n c ngha xu th cng phi bo l h rt bo th. Ci tinh thn bo th ny Trung Quc tr thnh mt thc bn b, lm cho x hi mt ht sc sng to, mt tp qun t tm hiu, t ph phn. Bn b lc ni chuyn v nc M (xin li, ti c ma ba trc ca L Ban, ti mun ni chi thi, xin qu v c nghe chi ch ng tin tht!), c ngi ni v vic n p chng tc, no tn st dn da , ngc i da en, k th da vng. Ti tng i tham quan o Angel (En-gin), c nhn thy ch v nhng dng th ngi Trung Quc li ni ln nhng su thm v au kh ca i h. Nhng khuyt im ny ca nc M c tht khng? D nhin l c tht, thm ch cn hn s tng tng ca chng ta na. Nhng chng ta phi lu thm mt vn khc, l i vi cc khuyt im kia h c kh nng sa i khng? T h c thc c vn khng? Tnh hnh hin nay so vi trc c kh hn khng? Nu khng th tin ca nc ny chc chn cng khng sng sa g. Nu c th chng ta phi thy rng y l mt quc gia v i, c mt sc sng di do. Trc kia nc M c "cy treo c ngi", by gi khng cn na. Xa kia nc M i vi t nhn c dng "nh lao nc". By gi khi bt b ngi, h phi c iu th 9 ca Hin php cho ngi y. Nc M c nhng iu sai lc, nhng li c nng lc sa sai. Nhng dn tc Trung Quc chng ta li hon ton khng c nng lc ny. Tnh trng n c lu di, khng cu tin, bo th, lm cho ci nng lc ny tiu tan. Nhn li lch s chng ta s thy Thng ng - mt nh t tng i Tn - dng lut php bin i nc Tn nh th no. Trc dn chng sinh hot trong gia nh, b m, con ci, anh ch em, ln nh u nm chung trn mt ging gch ln (ci khng, mt loi ging xy bng gch hoc t, di c bp la va nu n va si m vo ma ng). Thng ng dy h cch sng vn minh bng cch bt b m, con ci khng c ng chung phng, anh trai, em gi cng vy. iu ny cho thy vo thi chng ta l mt quc gia man r v lc hu n dng no.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Thng ng chng phi pht minh ra bom nguyn t, cng khng phi ci cch v mt vt cht, nhng dng php ch to ra mt ch mi, mt x hi mi, gio dc con ngi v mt vn ha. V ci cch ca ng c bn thnh cng. Thng ng l ngi ca th k th IV trc Ty lch. Hn 2.000 nm sau cha c ai t ph thm mt ln na, lm c nhng ci cch c bn nh vy. C mi ln c ngi mun t ph, cui cng u thn bi danh lit, ca nh tan nt, tnh mng khng cn. Chnh s phn Thng ng ri cui cng cng b ng m phn thy. Nho gia hc phi thng thng vn ly ci kt cc bi thm ca Thng ng rn e nhng k mun ci cch v uy hip s tin b ca ngi Trung Quc. Trong lch s Trung Quc cn c mt nh ci cch ln na l Vng An Thch, mt ngi m o c, hc lc cng sc lm vic u khng c ch no c th ch c. Nhng nhng ci cch ca ng ton gp trc tr ln. Trng C Chnh cng vy, ng cng gp mt kt cc th thm nh Thng ng, lc va mt th nh b nim phong, con b b i cho cht. Ri n cuc ci cch nm Mu Tut (1898) ca Khang Hu Vi cng chng khc g, tt c u tht bi! Nho gia hc phi c mt cch ni: "Nu khng c li mi phn th khng cn ci cch!" (Li bt thp, bt bin php). i mun ni rng nu li ch khng t 100% th khng nn ci cch. Ci quan nim ny l mt nguyn nhn ln nht lm cho dn tc Trung Quc chng ta khng th tin b, khng th hng mnh c. V bt c mt ci cch no cng khng th em li mi phn mi li ch c. Ch cn t li ch ly nm phn ri ca mi phn cng l ln lm ri. Ti hm qua c vi v ni chuyn v vn phin m ting Hn, c ngi cp n khuyt im ny, c ngi ni n khuyt im khc, nhng trn i ny th hi c ci ci cch no m khng c khuyt im? Ci th c vn v mt tnh cm, ci th v mt l lun. Nu anh mun 100% khng c vn th trn i ny lm g c c ci chuyn qui d . V tinh thn nh Nho vn bo th nn c ln mt v hong triu Tng hi T M Quang: "C nht nh cn ci cch khng? V nh c gi c lut php ca Tiu H t triu Ty Hn m khng thay i g c c khng?" T M Quang p: "ng nhin l c, bi v c qu nhiu k ngng cung, bn hiu s c mun sa i lng nhng ch t to dp may cho o tc honh hnh. Nu khng mun thay i g th nhng phong tc tt p t thi Nghiu Thun cng c th gi n ngy nay". T M Quang l mt kin tng trong gii quan trng thi by gi. Ci loi su mt hi nc, hi dn ny l mt tr lc cc ln cho s tin b ca Trung Quc. Lc va ln T tng, vic u tin T M Quang lm l xa sch ton b nhng lut php mi ca Vng An Thch, gm c o lut r rng mi phn hiu qu v cch tuyn ngi (M dch php). T ng Pha v con ca Phm Trng Ym l Phm Thun Nhn u ng ra phn i. T M Quang lin tr mt ngay vi h. iu ny cho thy thi i Bn Cc Thch bn quan trng chng k th phi, chng ngh n li ch nhn dn, chng trung thnh g vi nguyn th quc gia, m ch trung thnh vi li ch bn thn. T M Quang tht ra cng chng phi l mt nh chnh tr g c, bt qu ch l mt tn quan trng d bn th thi. im th nm:
Dch gi: Nguyn Hi Th
38/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Vn cui cng ti mun ni l ci tc hi ca nn dn s qu ng. C sau cc cuc ni chin, thay i triu i l dn s n bng. Th ri ci vng lun qun bi thm li bt u: chin tranh, tn st, t vong. C ngi bo ci t M sng qu, mc sng cao th! Khng bit cc v c ch mt iu l dn s M ch c 260 triu ngi. Gi s dn s M tng ln mt t ngi hoc tt c dn Trung Quc li dn sang M th tnh hnh s ra sao? Vn dn s l mt vn nguy ngp. Nu Trung Quc mun tr nn giu mnh tt phi liu mng gim dn s. C cu ni "Nhiu ngi th lm bng bng, t ngi th n bnh m hp" (mt loi bnh r nht). Thi xa th c th nh th tht nhng thi nay th khng. Ngi nhiu qu ch t tht nghip. Mt trm ngi lm chng bng mt ci in no (my vi tnh). Cu "t ngi th n bnh m hp" l mt chn l li thi. Thu nhp gia nh nui hai, ba a con th cn duy tr mt mc sng tng i kh. Nhng nu chng may khng m c 200 a, th ly g m nui chng n? Tin n, , tin hc, tin qun o,... ly u ra? Trung Quc ngi qu ng, ngho kh qu ln, quan trng qu mnh, cnh tranh qu khc nghit, nhng l do ny sinh ra ni ngi Trung Quc ci hin tng bn, lon , n, xu x ln nhau. Ngi Trung Quc c cu "Kh th hung hng" (lai th hung hung) ni vic chng ta khng bit i x vi nhau mt cch c l . Lc ti Los Angeles (Los Angeles) c ngi hi ti cm tng v nc M. Ti bo nc M l mt nc trng l ngha. Li hi th Trung Quc c phi l mt nc trng l ngha khng? Ti cho l Trung Quc l mt nc tuyt i khng trng l ngha. Ngi Trung Quc tht th l, hu nh lc no cng chun b sn mt n nh ph u i phng. Cc v chc chn c th thy ngi Trung Quc rt t ci. Phi chng v qu nhiu hon nn, au kh, su no qu lu lm cho h khng th ci ni na? Cho nn ti mi thy dn M tht l rt vui sng, t nht l nc M m ti gp, ti tip xc. Mt nc rt hnh phc, lng thin, hay gip ngi khc. So snh vi ngi M th ngi Trung Quc lc no cng lo u, lng y nhng tng hn th, ch s ngi khc lm cho mnh thit hi. Trong cuc sng lc no cng lo ngay ngy, i mt t v lc no cng sn sng long ln sng sc. C ngi ni M ngi ta k th chng tc. D nhin l c, nhng s tht l khng phi ch ring M. nc no m khng c k th chng tc? Nhng t nht nc M cng cn bao dung chng ta, khng nhng bao dung con ngi m cn dung tng c nhng ci bt lch s, d bn, hn lon, n o v s xu x ln nhau ca chng ta na. y l nhng iu ti "kho st" c khi n M. Ti rt tm c v ni ra thnh thc khng du dim. Cn nhng u im ca chng ta, khng cn nhc li lm g, v c ni i ni li n vn cn , khng ni n cng chng i u mt. Ti ch nhc n khuyt im chng ta c th t phn tnh. Nhng khuyt im ny v cng nghim trng. Ci h tng vn ha ca chng ta cha ng bit bao vn phc tp. Phi lm sao by gi? Ti xin c vi kin sau y: Nhng vn ny - nu l vn - th i vi chng ta ci phn ng u tin nh mt con ngi l phi t mnh tm ti, suy ngh. T my nghn nm nay, ton nhng ngi khc thnh nhn, cc quan ln hoc nhng loi ngi nh th - thay chng ta suy ngh. T mnh, chng ta thy khng cn suy ngh hoc khng dm suy ngh xem nn lm th no mi ng. Ngi Trung Quc ta h c nh k c nhu cu luyn tp cho mnh thnh ngi ngc i.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Sau khi bo ch i Bc ng tin con trai t ph Rockefeller (Rc-c-ph-l) i thm him New Guinea (Tn Ghi-ne) b th dn n tht, tc th c nhiu ngi bo: "C phc m khng bit hng, mnh m nh n th i Ghi-n lm kh g!" Khi Phoenix (Ph-nic) ti tr chn li nh mt gia nh M khong nm, su ngy. Con gi ch nh tn l Margaret (Ma-ga-rt), 16 tui i Honduras (n-u-rt) dy cho ngi bn x hiu c cch gi gn i mt. Trnh v sinh nc ny cn t hn Trung Quc na, ngha l mt ni rt bn. Th m ng lc ti th c ta v nh, k chuyn cho m nghe, mt my hn h bo rng sang nm c s li i na, v c thy cn gip nhng ngi ngho v lc hu ni . M c khng nhng ng m cn khch l c. Ngi Trung Quc chng ta c l s ngh rng nu l mnh chc chng cn i n ci ni kh ho c gy lm g. Nhng ngi m nc M kia li ca ngi con gi mnh, cho rng con gi mnh c thc, c lng tt, bit t ra c th x thn v ngi khc, v v vy rt ly lm hnh din. Tht ra i vi ti b ta cng chng c nhu cu khoe khoang ci lng tt ca c con gi lm g. M ti cng khng th cho c ta lm quan hay tin bc g c. Di mt ca b ta chng qua ti cng ch l thnh vin ca mt dn tc lc hu m thi. Ci ng c trong thm tm ngi m y ch l lng chn thnh. Trong nhng hon cnh tng t ngi Trung Quc lc no cng s qu thng minh. Bi ti ngh rng trn th gii ny khng dn tc no, k c dn tc Do Thi, c th thng minh nh kiu ngi Trung Quc c. Nu mt i mt, ngi Trung Quc tt phi thng. Nhng nu t hai tr i, ngi Trung Quc khng th no khng thua, bi ta h nh thin tnh ca ngi Trung Quc l khng on kt c vi nhau. ngha ca on kt l mi ngi u phi hy sinh mt phn quyn v li ca mnh. V d, c hai vt hnh trn mun dnh st li vi nhau th phi gt ra thnh hai hnh vung b hn mt t. Nhng ch ai mun mnh b gt c, ch mun ngi khc b gt thi, kt cc lm sao on kt c? Ngi Trung Quc thng minh n mc no? n khi b em n l st sinh, cn c c k v gi c ca mnh, nu kim thm c vi ng th cht rt h h. Ci kiu thng minh qu c ny nht nh s thnh kiu ch k qu c. Trung Quc ngi no m khng suy ngh mt cch ch k, c x mt cch ch k u b ch diu l ngu ngc. Ngi Trung Quc khng khoan dung, h ai c tm a tt, rng lng vi ngi khc, tn dng ngi khc u b chi l ngc. C ngi tt anh m anh li phn khng, c ngi phm php m anh li can ngn th anh ng l ngc. H c lm mt vic mo him sau khng th lm quan, hoc khng th pht ti, l mi ngi ng nhin cho anh l thng ngc. Ti cho rng cu dn tc mnh, mi ngi Trung Quc cn c t nhiu ci ngc , nu khng ri cng s dn mn suy i nh dn da . Tc ng c cu: "Ngi khng ch k th tri tru t dit" (nhn bt t t, thin tru a dit), ngha l ai m khng ch k th b ngi khc xem l khng c cch g cu cha c. Chng ta khng th no t mnh bt u, khng cn da vo chnh ph hoc ngi khc m vo chnh bn thn mnh lm mt vi iu m mi ngi cho l ngc nghch chng? kt lun, ti cho rng chng ta ng nn lm cho ci quan h con ngi tr thnh phc tp. Phi bt u bng s rn luyn bn thn mnh, con ci mnh. V d tr con M c m chng dy cch thu dn, lau chi bn n, vt rc vo thng sau khi n xong. Nhng th gio dc phi bt u t bn thn, bt u t tm b. S hun luyn ny phi bt u nh mt khi im cng nh mt lch trnh.
Dch gi: Nguyn Hi Th
40/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ngi Trung Quc c rt nhiu c tnh, nhng ng tic chng ch trn sch v. By gi chng ta mong rng chng s xut hin trn hnh ng. Hy th xem chng ta c lm ni hay khng? Ti xin dt li v lm dng qu nhiu th gi ca qu v, xin th li v xin ch gio. PHN THO LUN Thnh gi: ng va ni n ch phong kin dy xo nhn quyn, c th trong thi nh Minh. Thc ra tnh hnh phng Ty th c khc g? Ti ngh vn ha ha Ty phng cng tri qua nhng th thch ca thi i qun ch chuyn ch nh vy, nhng ti sao h li c th ra c quan nim nhn quyn v ch ngha t do m Trung Quc cho n ngy nay vn khng lm c? B Dng: Rt tic ti khng th tr li vn ny. C cho rng chng ta khng th hiu c v sao ngi phng Ty li n bng dao na m ngi Trung Quc li n bng a. Vn ha pht trin dn tng bc, hai nn vn ha ny t thu xa xa khng c g dnh dng vi nhau, khng c kh nng nh hng ln nhau, mi ci pht trin theo m hnh ring ca n. Sinh hot ca tng c nhn v vn mnh ca mi dn tc thng b nhng yu t rt ln hoc i khi rt nh lm chuyn i phng hng. Nhng chng ta li khng hiu ci nhn t ln, nh y l ci g v u. Thnh gi: Nhng iu ng va ni lm chng ti cm thy bun v ci thi tr tui lc quan ca chng ti. Ti thuc vo th h nhng ngi ln ln sau chin tranh, v t trc n gi ti vn cho rng th h chng ti t cch suy ngh cho n np sng x hi u nht nht khng ging th h n anh. Ni v d, hin gi ti khng lm quan chc g, nhng bit u c mt ngy no ti li chng c mt chc v, ri ch c quan tnh m mt nhn tnh. Nhng d c ri vo trng hp , ti tin rng ci quan tnh ca ti so snh vi qu kh vn t hn mt t, m nhn tnh nhiu hn mt t. Tuy nhin hm nay ng ni vy, ti li thy khng ging cch ngh ca ti. B Dng: Ti ngh ti ch ni ln s thc lch s. Nhng v thi i v hon cnh vn i thay, gio dc tin trin, c th ngy nay ri s khng nh th na. V li ti tin tng vo s thnh tm ca anh v tin rng anh s lm c chuyn y. Thnh gi: Ti vn thy cch gii thch ca ng khc ti. B Dng: Ti cn nhn mnh thm rng ci chuyn ch chnh tr Trung Quc vi ci chuyn ch chnh tr ca Ty phng v nng v kch thc hon ton khng ging nhau. Ti hc s phng Ty khng nhiu, nhng nu em so snh th chuyn ch Trung Quc rt cc oan. cung nh phng Ty ch qu mt gi, tr phi i vi thng th mi qu hai gi. Trung Quc khng nhng phi qu c hai gi m cn phi khu u, thm ch p u xung t cho ku thnh ting (Khi hng u). Cui i nh Thanh c cu: "p u nhiu, ni t" (a khi u, thiu thuyt thoi). Ci khi nim ni ti cng trnh ca chuyn ch Trung Quc e rng Ty phng khng th so snh ni. Ti c thy mt bc tranh sn du v Louis XIV (Lu-is XIV) ca Php. ng ny ngi gia, cc i thn v hong hu ngi chung quanh. Ci cnh ny khng th no c Trung Quc
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
c, cc i thn Trung Quc nht nh phi nm np lo s, lm la lm lt qu mp chung quanh. Thnh gi: Xin ng cho bit kin v ch gin th (ch Hn n gin ha, dng lc a, so vi ch c nhiu nt vn dng i Loan). B Dng: Ti tn thnh ch gin th, li cng tn thnh vic phi phin m ting Trung Quc. Ti hm qua nhiu bn t tp ni chuyn v vn ny, i khi khng ai nht tr. Ci tm l b b tc ca nhng ngi phn i ch phin m cn phi c gii ta. Ly v d, lc gi in ti hi anh h g? - Ti h Lu! Ch Lu ny vit th no c l trn in thoi kh m gii thch cho r rng c. Nu ti bo anh i tra t in, d nhin khng phi tra c ngay, tra n ln th hai, th ba vn khng thy chc phi ni in ln. Ngy xa chng ta trch c c vn khng c du chm cu, khng bit ngt cu th no v hiu lm sao. C ai c qua "S i Nguyn" cha? Tn Mng C nh m bng bong, di lng thng khng bit l my ngi. Ngy nay tuy c du chm cu, nhng nhng khuyt im ln ca ci loi ch vung ny li cng l r. Vn u tin l tch ch. V ting Trung Quc c nhiu t ghp, d bit ht cc ch n trong cu cng cha chc hiu. Sau l khng th phin m. Loi ch vung ny thng thng ch no c ring ch , khng th dnh lin m tit li vi nhau, nn phi ph rt nhiu sc lc tp trung mi hiu c t nhng m tit ri rc . V d ti ni "Ti t M-lai-xi-a n" (Ng tng m lai ty lai), y ch Malaisia phi lin m v cch m vi ch lai sau . Nu khng "M lai" (nga n), "Ty lai" (Ty n), v nu c em b no li ly tn l Ty th cu ni ny li thnh vn ln. Ngy nay my ch, in no (my tnh in t) nh nhanh bit bao, ti ch s rng ci th ch vung ny khng th no bt kp bc tin. Ti ch m c c c mt ci my nh ch ting Trung Quc khi phi ngy ngy lm ci loi ng vt b ln trang giy. Nhng phin m ting Trung Quc khng phi d, ch yu v ci tr ngi tm l ni chng ta, v chng ta cho rng dng ABCD l dng mu t ting Anh, ch phin ra l ting Anh. K thc khng phi nh vy. Chng ta phi hiu l ch ABCD ny l mu t Trung vn. Ch phin ra l ch Hoa, khng n ni c cm gic nhc nh v b ng ha. ng vy, n l ting Trung Quc, ting Hoa ch khng phi ting Anh, ting c. Nu dng ABCD m li thnh ting Anh th ngi c, ngi Php c th tc cht c. Vn t hon ton l cng c, ging nh ci xe, anh mua n th n l ca anh, ai mua n th n l ca ngi . K thc nu chng ta dng vn t phin m ngay hm nay, ngi cht i u tin s l ti v ti ang dng ci loi ch vung ny kim cm. Nhng ti cm thy sinh mnh ca ring mnh rt ngn ngi, nhng l do chnh tr cng rt ngn ngi, ch c vn ha dn tc l quan trng, rt quan trng. Nht l cc v ti M, cc v c th thy con chu i th hai ni c ting Trung Quc m khng vit c. Kh nh th th lm sao m dy chng? C nh ch Quc (nc) vit th no? Mun bit n ch c cch hc thuc lng, khng c phng php no khc. Ngay c lc tr con go ln: "Ti ght ting Trung Quc! " m chng ta vn cn cha thc tnh sao? Chng ta khng th lm cho nhng kh khn trn ng tin bc ca Trung Quc tng thm, khng th t xch tay, cm chn c.
Dch gi: Nguyn Hi Th
42/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti sao li phi sng cho qu kh, cho t tin thay v sng cho con chu mnh? Nu ch v phin m m ri khng c c sch c na th cng ch sao. Hin gi cha phin m m anh c cng chng hiu ri cn g! Vic qu kh, vic t tin, chng ta c th nh mt s ngi chuyn i qut dn miu ng. Chng ta phi v con chu, v th h sau ny, v tng lai ca nc nh v dn tc. Mt ngy no , nu ting Trung Quc bng nhin tr thnh ting quc t, chc chn n khng th ph cp c tr phi dng phin m. Hm nay ti nhai i nhai li nhng khuyt im ca Trung Quc chc c ngi nghe b mt tinh thn. Nhng ti thy rng cn nh vy, v nu c li nhi khoe khoang nhng u im, c hnh, s thng minh ca mnh, ri s chng cn ai tn trng mnh na, v chnh mnh khng tn trng mnh g c. Cc bn nn bit, nhng hon nn ca ngi Trung Quc, khng phi l ch ca ring ngi Trung Quc m cn l ca c th gii. Mt chic thuyn nh chm th khng sao, mt chic tu ln b chm c th cun theo vo vng xoy nc ca n nhng chic thuyn nh xung quanh. Ti sao Nht Bn li n xm lc chng ta? Chnh v s yu ui ca chng ta d d h ra tay. Chng ta phi t cu ly mnh. iu u tin t cu l phi bit c nhng khuyt im ca mnh. Nu khng t bit nhng khuyt im ca mnh th chng khc g sut ngy ch ngh n nhng chuyn c , ch s ri cng nh Gi Bo Ngc (mt nhn vt trong Hng Lu Mng) sut ngy lun qun vi nhng tng dm dt. Thnh gi: Ti thng nghe c hai cu ny - "D bt bin ng vn bin" (Ly s khng thay i ng ph vi mi thay i), v cu "Bo thin bt bo u" (p li bng iu thin, khng p li bng s lo bun). B Dng: i vi cu "D bt bin ng vn bin" th ti khng dm c kin g, cn cu "Bo thin bt bo u" ti cho rng y ch l mt c trng ca gii quan trng. Thnh gi (ngi M): Hm nay hnh nh ng ch ni v khuyt im ca ngi Trung Quc, ti mun xin ng cng ni v nhng ci xu ca ngi M. Qua nhng sch ng c, nhng vic ng nhn, ng thy c nhng iu g nc M cn phi hc hi nm nghn nm lch s Trung Quc? B Dng: V nhng iu xu ca nc M, chnh ngi M ni ln nhiu ri, l ch ti rt khm phc. V nc M c ci kh nng t cn i, t phn tnh v t iu chnh. T mnh c ch sai tri u dm t ni ra, t mnh c th tip thu, nh gi. y l nhng im m ngi Trung Quc chng ti khng c c. D nhin nc M khng phi mi phn ton m, v trn th gii ny cha c g nh vy, m nc M nu nh vy ch s ri n s x cng mt. Thnh gi: Lc i hc ti c c qua vi tc phm ca ng, ti rt thch ci ngi bt chm chc, cay chua, ma mai nhng iu khng hp l trong x hi. Hm nay, c nghe ng ni v nhng khuyt im ca ngi Trung Quc, ti rt cm ng m cng rt kh tm, chn nn, bun ru. Nhng ti cho rng cng ging nh mt con bnh, nu bit mnh b bnh tt phi tm cch cu cha, thuc thang. Ti khng bit trong cc tc phm ca ng c nhng g mch bo chng ti lm chuyn ? Ngoi ra ti mun ng ni mt t v tnh hnh trn vn n i Loan, gii thiu cho chng ti nhng tc gi v nhng tc phm hay.
Dch gi: Nguyn Hi Th
43/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
B Dng: Ti xin ni v vn th hai trc. Trn nh Chn, Vng Thp, Tam Mao, Ai Qunh Qunh, Trn Minh Bn, Dng Thanh Ton l nhng nh vn hng nht. Ti khng c c nhiu v ngi t mt b yu i, c ch b qu khng c, m sch bo i Loan ch qu b. Vn ny c l phi xin nh ti p h. Ni n khuyt im, n bnh tnh ca ngi Trung Quc, ti bit cc bn rt bun v ti cng rt bun. Bi v trc kia ti ton nghe ni n nhng vinh quang ca Trung Quc, nh kiu Chu Nguyn Chng l mt v anh hng dn tc. Sau ny ti mi khm ph ra rng khng phi vy. Trong lc nhng ngi khc chin u vi qun Mng C, th y ti hu phng m rng a bn ca mnh, nh trit hu nhng ngi khc chim t, cui cng cp chnh quyn, hon ton tnh ton cho ring t, ch cho mi ngi khc nh xong qun Mng C ri y ta hng k thnh. Pht hin c chuyn ny ti rt ly lm chn nn. Ti ngh nu mun phc hng dn tc phi bt u bng vic tha nhn cc khuyt im, nhng sai tri ca mnh. Nu khng tha nhn th lm sao ci cch c? Khng ci cch th lm sao tin c? Thi trc mnh khng tha nhn v khng bit phn bit phi tri, d c thy khuyt im cng khng dm ni. Nu c kim tho th ch ton thy nhng iu hay. Cho nn chng ta ton b ngi ta bt nt, lc th ngi ny, lc ngi n. Mi ngi Trung Quc phi t xt mnh trc khi on thn, ku ca, trch c ngi khc. Ti i Bc c cp v chng ci nhau tm ti phn bua. Ngi chng hng h bo: "V ti khng yu ti". Ti ni rng nu mun ngi khc yu anh, iu kin u tin l t anh phi l ngi kh i. Nu t mnh khng kh i lm sao ngi khc c th yu mnh. Nu mnh mun ngi khc tn trng, th trc ht phi c ci iu kin c tn trng. Ci iu kin ny khng th c chi bi hoc h khu hiu l c c. V th ni ny l ni khng th ty tin khc nh m anh c khc nh; tiu tin phi vo nh x, anh li c trn i l m lm, th hi rng lm sao ngi ta tn trng anh c? V vy, c tn trng chng ta phi c nhng iu kin tin quyt, phi bit chng ta khc ngi im no, phi bit ci d ca ta, ci hay ca ngi. Nu anh bo ngi M tt, ngi ta s bo anh l sng bi Ty phng. Sng bi th sao? H t tng ca chng ta ngy nay, v kinh t, hc thut, dn ch, chnh tr, nhn quyn c ci no l do cha ng chng ta truyn li khng? Ch x hi, hnh thi thc, phng thc sinh hot u do t nc ngoi n, c ci no l truyn thng khng? Nhng sinh hot vt cht ca chng ta nh xe -t, my bay, knh mt, cch ct tc, co ru, nh ,..v.v... u chng phi do ngi Trung Quc pht minh ra. Cho nn ti thy khng phi l vn sng bi m l vn hc tp. Hin nay i Bc ngi ta thch n g ta, m ti cng rt thch, khng ai thch n g ty, khng ngon thnh ra khng ai n c. Tm li ci g hay th ngi ta thch. Ci tinh thn ngi Trung Quc khng hiu th no m h c tn sng Ty phng l h ngh tt yu phi nnh b nc ngoi. Khng hiu v sao li a n ci kt lun ? Sng bi y chng qua l hc nhng u im ca h. V d c mt ngy no ngi M u ht thuc phin t st, chng nh chng ta cng li bt chc h sao? Chng ta phi c ci tin l lm sao cho ngi ta tn trng mnh, phi c kh nng t tm hiu mnh. l iu kin ti cn dn tc mnh c th tn ti v pht trin. Trch ti trch lui ri chung quy cng ch i trch ngi khc th khng th no cu c dn tc. Dn da ni mi l ngi da trng git hi h, h th hn n xng ty, nhng th h th lm c g ? Phi t mnh mnh ln mi c. Khng t ngoi ln c, trong tng lai c th cn b git nhiu hn na. Khng nn trch c on thn ai c, m phi thy c ci sai, khuyt im ca mnh th mi c kh nng kh ln c.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Thnh gi: Trong quyn "Nhng con trng dy sm" ng ln n nhng tiu thuyt huyn o, khuyn mi ngi khng nn xem tiu thuyt kim hip. Trn nguyn tc ti hon ton ng vi ng. Nhng Ngh-Khung li bo: " trn i nu khng c tp vn ca B Dng l mt s mt mt ln, nu khng xem c chuyn kim hip ca Kim Dung li l mt s mt mt ln khc na". Khng hiu ng ngh g v cu ni ny? Vn th hai l nghe ni lc Lc o ng c rt nhiu sch v tng s. Ti cho rng mn tng s l mt b phn ca vn ha Trung Quc rt thn b, ng ngh sao? B Dng: Khi ti vit quyn sch ti cha c tc phm ca Kim Dung, bi v thi tiu thuyt ca Kim Dung cha xm nhp vo i Loan (t Hng Kng). Sau khi c Kim Dung ri th khng th c cc loi truyn kim hip khc. Ti c qua Vng L, Bt Tiu Sinh v rt nhiu kim hip khc. Nhng sau khi c Kim Dung ri, thy chng ai snh kp. Ci trnh vn t, cnh ca Kim Dung u cc gii, thm na tiu thuyt kim hip ca ng ta lu hnh nc ngoi nn ngha li cng ln. N lm mi ngi say m, gip ph cp ha ting Trung Quc. ng ta vit qu l hay, bt php tht ti tnh, ng l khng tin khong hu, ti rt khm phc. Lc ngi t ti cng c nhiu sch tng s. V 12 nm va qua, thi cuc i thay, c kh nng ti khng kim c cch sinh nhai, nh ra ngi l ng bc qu. Ti c c hn mt nm. Sau c ngi bo ti l mt chnh tr phm khng c php lm thy bi, cho nn ti cng b lun. Ni n vn mnh th ti tin l c. Cc bn tr thng khng tin s mnh, ti thi tr cng th. Tng Quc Phin c mt ln ni vi Lu Th Thanh rng: "ng tin sch, tin s mnh". Lu Th Thanh bo: "Li ni ng, truyn vn th". i ngi c nhng th mnh khng th khng ch, nu khng dng s mnh gii thch th dng ci g gii thch c? Nhng hin tng khng th iu khin c, chng ta gi l vn mnh, anh gi l "bt vn mnh" cng c, min l t cho n mt ci tn. Ti hm qua, phi c ca i Bc Vin ng Hng Khng b n. Trc ti c hay dng phi c t i Bc i Cao Hng khm mt, nhng bnh thng vn ch ngi vit bi ti ta son "i Loan thi bo", cn ch bo l Ng C Phc v Tng bin tp T ng C rt hay i i v v gia Cao Hng v i Bc bng phi c, nn hin nay ti rt lo cho h. y ch l mt dn chng. Anh c th cho phi c bay c, nhng khng th lm cho phi c trnh c nhng chuyn xy ra ngoi mun. Thnh gi: Hm nay l ln u ti c gp ng ti nc ngoi sau nhng nm ng b t y. Ti c mt chuyn nh mun hi l sau bao nm kh i y by gi ng trc mi ngi y, ci tm tnh ca ng nh th no, ng c g ni v nhng gian trun y? B Dng: Ti cho rng ring ti chng c g thay i c. Trong nh lao ci g phi khc th ti khc, lc phi ci th ti cng ci. C ngi bo trong t th mt my , l cha tht t. Nu 10 nm m lc no cng su no th sng th no c? Lc c vui th c vui, l cch nhn ca ti. Nht l i ngi m gp hon nn nh ti, thm ch nghim trng tng c th b t hnh, sau b x 12 nm t. Mi hai nm l mt khong thi gian rt di ch lc no thch ng c. Gia nh li xy ra bin c, no v xa chng, chng xa v, d hn bin th non lc ny u hon ton thay i. Ngoi ra li cn tc ng n tnh b bn, t nhin rt nhiu bn m ra s ti. C nhng bn, bnh thng c th ph thc ti sn tnh mng c, by gi bng dng thay i hn. C nhng ngi chng thn thit g li nh v c. Cho nn ti quan nim rng khng th khi qut ha vn ny c, n ty theo mi trng hp ring. Ti ngi t c hai thng th v ti b ti, cha c hai nm sau th chnh thc ly hn. Ti k giy ly hn gi cho v ti, c ta hi cn c ca anh th sao ? Ti hi c no?
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
c trong nh vn tt c l ca ti. Ti bo cho c y ton quyn nh ot, nhng ci g thuc v ti th c vt ht ra ng, v i Loan ti khng c ngi thn, chng c ch no ct gi. Ti ngh y l mt trng hp c bit, chng phi ngi n b no cng nh vy. n ng cng th, cng c ngi thay lng i d, nhng khng phi tt c n ng trong thin h ny u nh vy. Bn b th cng chng khc my, c bn li s ti mn tin, c ngi th du bm leo, ch ngi ng xung ging nm theo, c ngi chng oi hoi n mnh na, c ngi li ln n kch lit, ch mun ti b x bn i cho ri. Ci ny cng ch l vi trng hp c bit v cng ch c dm ba ngi no nh vy thi. Vn cn nhng ngi khc sn sng gip mnh. S tht l nh vy. Ti hon ton khng cm thy b mt mt, c mt chng, l nhng k khng phi l b bn.
Dch gi: Nguyn Hi Th
46/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
PHN II: CC BI VIT

CI TRIT HC BT U BNG KNH V S
Nm nghn nm vn ha truyn thng ca chng ta ly s sng bi lm nn tng, lm cho ci quan h gia ngi v ngi ch da trn s knh s hn l trn tnh cm yu thng. Vit n y th no cng c ngi go ln: "Cn ci ch NHN ca chng ta th sao?" Nu ni n ch NHN phi phn bit r hai mt. Mt mt l nu bo c ch nhn th tt nhin l c, nhng ch c trong sch v, m trn hnh ng th ci thnh t ca n qu nh b. S d chng ta hi mt t l li ci ch "nhn" ny ra ch v c th d dng tm n trong sch v m kh tm c n trong hnh ng. Mt khc, ch "nhn" ta h khng phi l "i"; ch "i" ta h khng phi l "nhn". "Nhn" l phe nm quyn, i vi th dn di c mt cht tnh thng xt v thng cm nn mi b th, ban pht cho t ra mnh lng, khng khi - nh c trng tr i vi tr con vn tr. S thc l gia ngi v ngi y nhng "cung knh" v "s st". C nhiu ngi v knh m thnh s, chng khc no con i vi cha. C nhiu ngi v s thnh ra knh, ging gi i vi khch lng chi, nh i thn i vi hong , tin dn i vi quan li, t nhn vi cai ngc. Anh khng thy Chu Ton Trung tin sinh lm ci tit mc g lc hong m qun thn i yn sao? (ng ny mu phn m tn Ton Trung - nhng khng trung - li l tn vua ban) Anh ng ta l Chu Dc tin Sinh mng: "Lo tam, my lm phn nh vy khng s dit tc ?", lm cho mi ngi ct hng b ra v. S sch lp tc xng tng anh ng ta l i i trung thn, k tht anh ng ta ch v s "dit tc" m thi. Trong chnh s, ci loi tit mc ny nhiu lm. Bt c s kin no, nu loi b ci phn s hi i th nhng tnh cm cn li ch c ngha g na. Trong Hng Lu Mng, Gi Bo Ngc tin sinh vit cho Lm i Ngc n s: "Trong lng ti, ngoi b ni, cha, m ti, th ch cn c c thi!" Ti by gi cng nhiu tui, ti nghi cu ni ny l khng tht. Ni rng Gi Bo Ngc yu b ni, yu m th khng c g l gi to, ch ni yu ng b th ti e rng vn tr nn rt to tt. V c dng knh hin vi soi ton b tc phm cng khng th tm thy c mt t vt tch no ca ci tnh yu , m ch ton thy s hi s. Ch nghe b gi l Gi Bo Ngc rng ri tay chn. Tnh cm ca con i vi cha nh vy th ni tim thc chc phi mong sao cho ng gi anh ta cht pht i cho ri. Ci trit hc khi t knh, s lm cho khong cch gia vua v ti, gia quan v dn, cng ngy cng thm xa cch. Ci tn nghim ca hong tt phi "ln cao n 33 thin ng, lp ngi cho Ngc Hong thng ". Cn thn dn thp hn tt phi "cht n 18 tng a ngc, thay Dim vng o than ". Trn th gii ny cha h c quc gia no li cn n ci phong cch xui xo n nh Trung Quc vy. Trch t tp "p tan h tng"
Dch gi: Nguyn Hi Th
47/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
CH TR TI RA
Ci tinh ty trong ngha dn ch l "Ti khng c ngoi l". Mi ngi u khng c vt n th ti cng khng c. Mi ngi khng c ty tin khc nh th ti cng vy. Mi ngi tn thnh php ch th ti cng khng th i c c quyn. Ci g thnh nh ch ri th ti khng c ph hoi. Nhng ci ca qu ny mt khi vo n Trung Quc ri, th bng tr thnh: "Ring ti l ngoi l" (Ch ng l ngoi). Ti chng vic vt n , nhng ch l chng nhng ngi khc vt, cn ring ti th tha h. Ti chng vic ty tin nh m, nhng ch i vi nhng ngi khc thi, cn ti th vn c th lm. Ti tn thnh chuyn mi ngi u bnh ng trc php lut, nhng bn thn ti th khng th bnh ng nh nhng ngi khc c. Ti tn thnh vic xy dng php ch, nhng ch mong rng cc anh tun th n, cn ti v thng minh v ti tr cao nh th, khng th no vo ci trng c. Ti ng ng mt ng nh vy m li khng th l mt ngoi l, li chu mt mt th sng cn c g th v na. "Ci mt" y l ci g vy? Ngi nc ngoi nghin cu mi m vn khng hiu ni ngha. C ngi gii thch l "da mt", ch mun ch n b mt ngoi m b mc khng m xa n ni dung thc ca n. Ngi th gii thch l "ci tn nghim", mun t ci h vinh ca n ln trn thc cht. Ring phn mnh, ti cho rng "ci mt" c l l mt sn phm ca s suy nhc thn kinh v ca tnh ch k i i bn vng. V thn kinh suy nhc lm cho ci lng gian cng thm h hng, nn ch no cng phi em ci kiu ngo m b p cho ci t ti. V tnh ch k qu bn vng, ch s khng chim c li th, nn lc no cng cu: "c ring mnh l ngoi l". Ci lng ch k con ngi ai cng c, khng nhng khng th ch trch l qu ng m cn c th xem nh mt ng lc thc y cho x hi tin. Nhng mt khi n vt qu mc li thnh mt con bnh nng, ch ng khing n nh xc ch cho n tt th thi. i! Mt k hoch, mt phng php, mt hi ngh, mt quyt sch, thm ch mt v kin cng ch u l ci c cho m ngi tham d vo ngh ngay rng: "trong vic ny mnh c li g khng?" hoc "ta s kim chc c bao nhiu tin y?", nh n ta "hng c nhng quyn hnh g?", ta s "c c trch nhim ln hay nh?". Mt cu mt ch, nht c nht ng u lng vng trn nhng th . B trn cng vy, cp di cng th. C anh v ti cng ra, mi ngi u m ly chng n cht cng khng bung. Trch t tp "p tan h tng"
TI SAO KHNG TH MU LI?

ng Tn Quang Hn cho rng "quan nim c" v ci "h tng" tn tuy khc nhau m tht ra ging nhau. Nhng ti ngh hai ci ny ta h ch c mt phn ging nhau. Trong quan nim c cng c ci tt, nhng hnh ng ca n cng c nhng ci rt xn ln. Ch c ci quan nim y gii b ca ci h tng, cho d n c mi hay c, cng ch l rt sa a, c c.
Dch gi: Nguyn Hi Th
48/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Trong quan nim c cn n ngy nay, ngi ta coi khinh vic bun bn, cho rng bun bn mt cch chnh ng kim tin cng l mt th din. N khng phi khng dnh dng n chuyn lm cho vn ha i vo mt bc ngot. V ci vn ha chng ta vn l quang minh chnh o, nhng b ci chnh th phong kin lu di v cc hc phi Nho gia hp lc x y cho ri vo trong ci h tng kia. Ban u cn ku khc, nhng sau thnh gii b ri th cng chng ku c na, ngay c nhng ting rn r ri cng thnh yn lng. Hc thuyt ca ng Mnh Kha (Mnh T) dy rng: "Ni n li m lm g, ch c nhn ngha m thi!" (H tt vit li, duy hu nhn ngha nhi d). Ci ng t s khng ni n li ny, v ngn vn con gii trong h tng m lm ra ci mt n nhn ngha, r rng b bnh tim la nng; mt mi l lot, nhng mt khi eo mt n ln li ht: "Tt c mi ngi hy xem y, mt ta p y ch?!" Ngoi mt c v trn tnh nhng trng thi tm l bn trong khng yn n, cc nh Nho i vi thng nhn y khinh th, k v tc gin. H ni n thng nhn th h li gi l "gian thng". D nhin gian thng th cng rt nhiu, m trong gii vin chc nh nc ci loi su mt cng ch thiu, nhng cha bao gi nghe ai gi bn l "gian quan" c, nhiu lm cng ch c ch "tang quan" (quan tham nhng), mt t m ta nghe thy nhiu v cng tn. Nhng nhng ngi bun bn ng hong, hp php kim c t tin, n tng i kh mt t tc th c ngay nhng k nng mt cm th. Cn "ba nm lm tri ph trong sch, c c 10 vn quan tin" (Tam nin thanh tri ph, thp vn tuyt hoa ngn) th ci cao qu khn nn li c th chp nhn c, v mi ngi u gi ngn tay ci ln bo: "Gii tht!" Mt sinh vin lp m ca Hc vin Vn ha Trung Quc k vi ti v gio vin ca anh ta l ng Ph Tng Mu. ng ny ging bi c hc sinh rt a thch, khng ch v ng ni hay m cn su sc na. Hm chm dt mt hc k, ng nh ph u ci loi hc thuyt ca Nho gia thch li nhi "ch v ngha m khng v li" (Chnh k ngh bt mu k li). ng khuyn khch sinh vin c dng nhng phng thc hp php v chnh ng m kim tin. ng bo "mu li" khng phi l mt iu s nhc, bn v li lc, tin bc khng phi l mt iu s nhc, tri li cn l mt iu vinh quang. Ci kiu nh Nho, mm khng ni n li, n tin nhng lng d li y nhng quan nim qu qut v li tin, nu khng sa i li th x hi, cuc sng khng th no vn ln c. Ngi sinh vin khi thut li chuyn ny ging cn y tn knh ng Ph Tng Mu, m ti lc nghe k chuyn cng vy. Ci dc vng tim tng trong lng ngi Trung Quc cn phi xa b kia khng phi mt sm mt chiu c th tiu tan c. C cu rng: "Khng c g bun bng khng bit xu h". Than i! V khng bit xu h nn ci lng ch k vn mun i. Cn c mt loi hin tng, m khng bit c gi c ch khng, l ngi Trung Quc hay ni nhn ngha, o c ca mm. Ming li th khng ai bng, thng minh ti tr, kh nng phn on tng chng nht thin h. Nhng vn l trong mun vn ngi chng gp c lng ai c cht cha nhng th . Ch cn trong mun ngi c mt th tt c nhng th m h v vn kia mi tr thnh s tht, v lm cho cuc i ln hng c. Trch t tp "p tan h tng"
Dch gi: Nguyn Hi Th
49/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
GI MNH L THNG SCH

C ng thnh ni: "Bit m khng lm, khng phi bit tht" (Tri nhi bt hnh, bt vi chn tri). Bit v lm u quan trng, khng kt hp c hai ci vi nhau th khng phi tht l bit. Hiu c on kt l sc mnh, nhng trong hnh ng li khng chu on kt th cng cha th cho l hiu c. Cn bnh ny khng hn do bn tnh ca ngi Trung Quc, m v mi ngi n phi b ca bn Nho gia hc phi, ri khng tiu ha c. Tht ra Khng T trn nguyn tc xng Ch ngha c nhn hn l Ch ngha tp on. Khng T thng li nhi dy d cc mn , nhng "ng thnh bc hai", v ci gi l "gio dc i chng". Tht ra ci gio dc m ng ta ni cng chng khc no s nhng ht trn chu trong cc v trai. Phn ln nhng iu dy bo ca ng ch nhm vo gio dc c nhn, khuyn khch ch ngha c nhn l chnh. L tng ca nh Nho c bn gm hai iu: Mt l lm sao cho m dn thng ci mt, cp ui, khng dm ng ngng g n chuyn chnh tr, chuyn quc gia i s, ch cn bit lo cho gia nh, ti sn ring, nh cu "Ngi khn gi mnh" (Minh trit bo thn), hoc "Thc thi mi l ngi ti gii" (Thc thi v gi vi tun kit). y l mt cch lm cho sc khng ca mt con ngi trn phng din x hi cng ngy cng yu i. L tng th hai l cu xin k nm quyn nng tay i vi dn lnh v ti, lc p ln u h th p nh nh mt t. Nn c ch: "Hnh nhn chnh", ngha l thi hnh chnh sch nhn o. Khng T c mt on vn ni cch trnh tai ha rt cao siu nh th ny: "Nc b nguy th khng nn vo, nc b lon th khng nn . Lc thin h c o l th ta xut u l din, lc khng c th ta n. Nc c o l m ngho hn l nhc. Nc v o m ph qu cng l nhc" (Nguy bang bt nhp, lon bang bt c, thin h hu o, tc kin. V o, tc n. Bang hu o, bn th tin, s d. Bang v o, hn th qu yn, s d). Nhng iu dy bo ny ca thnh nhn tht l thng minh, rnh mch: Con ngi sng phi theo chiu gi, nh hn bi trn. Ch cho ngi khc bnh thin h xong ri th ta nhy ra kim mt chc quan. Lc du si la bng th ta nh nh giy cho tht trn, v gi v con n nhng ni an ton nht. i khi lm mt nh Nho chnh thng - c th lm hi trng Hi Khng Mnh c - l kiu nh vy. Ngha l tm ci th li nht thch ng, cho bn thn c an ton, "tm thn nghn vng khng ngi trong cn nh sp " (Thin kim chi t, ta bt thy ng). Nhng phn t tr thc cho rng khng bao gi nn n gn mt ni m mt vin ngi c th ri vo u. i vi nhng thi nt chnh tr, nhng au kh ca dn lnh, mnh chng dnh vo lm g cho mt thn, c nhn thy cng c tai ng mt lp cho xong. V nhn thy thng kh trnh khi tc gin, tc gin thng kh trnh khi ni tong ln, ni tong ln thng kh trnh khi b tai v. Than i! Trong ton b gio hun ca nh Nho hu nh khng c g khuyn khch con ngi suy ngh hay ho, rt t ni n quyn li, ngha v, rt t khch l cnh tranh, m ch mun hc tr mnh, ri li hc tr ca hc tr mnh an phn vi hin trng m ung dung t c. Ci g cng c th lm, min l n khng em n cho mnh ci g nguy him c. Ti sao Khng T t khen ai ngoi Nhan Hi - ci anh chng hc tr ngho rt mng ti ? ng ht sc tn dng s chu ng ngho kh ca anh hc tr ny m khng h tm hiu
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
trch nhim ca ci x hi lm cho "ng thnh bc nh" ny thnh ngho kh n nh th. Li khng h ngh lm th no ci t ci qun th x hi , m ch dng i mt m qung dy i rng: "Ngho cng hnh phc c!". Nu mi ngi Trung Quc u hnh phc kiu , quc gia dn tc chc chn phi quay v thi k m thi ! Trch t tp "p tan h tng"
LOI NG VT KHNG BIT CI

Vi nm trc c ngi bo din vin ca ma dn tc mt chng bao gi ci, ng bu hi ngc nhin, nhng ri ci p: - Ci mn gi l "Cung n on", cung n ng nhin mt my phi su kh ch! Nhng sau din n mn "Vui gp g", "Sng lu mun tui" mt my cc nng vn dt nh c, khng hiu ng bu kia s ni th no? Trc kia ti cng tng ngh rng c l ci ging da vng sinh ra khng bit ci, hoc khng thch ci. Nhng n Nht Bn ri ti mi thy h cng da vng m li bit ci mt cch hoan h. Ngoi c li xe ci, cc c gi iu khin ci thang my n iu v ging ci quan ti kia cng bit ci; bi vy ti mi git mnh. Th l ti li i tm ci nguyn nhn lm cho mt ngi Trung Quc khng ci c . C th 100 nm nay chin tranh lin min, khc qu nhiu, ging nh lut chn lc t nhin ca cc nh sinh vt hc, ngi Trung Quc ch bit hc khc m dn qun mt ci i ph vi thi cuc i kh. B mt thiu ci ca ngi Trung Quc l mt e da cho s nghip du lch. Ci nh hng xu nht ca n l thi ca ngi Trung Quc i vi ngi l. Ti tng i khp cc tnh Trung Quc v thy rng, ngoi Bc Kinh, khng c ni no khng c hin tng "bt nt ngi l". Con ngi l mt loi ng vt bit ci. Nhng nhng c y t, nhng c bn v xe ngi Trung Quc li l mt ngoi l. V vic ny hn 10 nm nay mi ngi u than vn nhng ci b phn qun l xe but v nh thng qu bn v vic n tin c th ch n n. C xem tnh hnh ny, tr phi vt tin vo mt h, th ngay c ng tri cng chng c th cy mm h ra cho h ci c. Thc ra gng mt nhng c bn hng by gi hu nh cng c kh ln i cht. Ngay lc anh bc vo ca hng, ging nh con mo thy con chut vo ca mnh, i mt nh ca cc c nhn v pha anh cha y nhng d xt nh i vi mt ch th. Cc c bt u bng vic nh gi o qun ca anh, v ni mt cu g kiu: "y, ci ny t lm y!" Nu anh hi: "Cn th g tt hn na khng?" th s c tr li: "Cn t hn na y!". Ti c mt ngi bn, thi cn hc i hc Ngoi ng, n mt ca tim bn hng y thc nm trc mt Trung Sn ng i Bc. Anh ly ra mt ci o len gi tin tng i t, 500 ng ngm ngha. Ngi ch tim sau khi nhn k huy hiu trng hc c o anh ni khng do d: "Lc no cu tt nghip i hc Ngoi ng xong, thnh thng dch vin lng mi thng t nht l 500 ng ci . By gi cu phi tit kim ch!" Kt qu hon ton ngoi d on ca ng ta, v ngi bn ti mua ci o . Khng c g kh tm cho khch hn ci vic sau khi vo xem mt vi mu hng trong tim ri co t i ra khng mua g. Lc t ch tim cho n ngi bn hng, nu khng lm ngut th cng th thm chi ra nh va gp trm cp, thi u l r bn ngoi khng h giu dim.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Th m c ngi bo: "C can h g u! Bn h thy ngi nc ngoi vo tim vn ti ci y ch!". Nhng ai cng nhn thy rng sau khi du lch pht trin, ngi nc ngoi vo nhiu, mt vi du khch ngoi quc ngho cng bt u xut hin, lc y ci thi c kia li tri dy. V cch i x ri cng chng c g khc bit gia ngi nc ngoi v ngi bn x. "Ngi tc-xi c my tnh tin i Loan khng cn cho buc-boa!", nu c iu g ng qung co rm beng kim khch du lch th y l mt. V vn c ng cho chuyn ng c hai gi khc nhau vn l mt chuyn khng trin khai ni. Phm h mua g i Bc, mi ngi ai cng c chung mt ni lo s gp phi gi c trn tri di t. Lc tr tin thc ra mnh c b la hay khng? Ci tht ch bit trng cy vo may ri. Cho nn trc kia ti c pht minh mt nh lut th ny: khi b h, lc c nh mua ti bt u bng cch tr mt ci gi c bn tht thp, m ti ngh vi gi h khng th no chu bn. Nhng kt qu li vn khng nh ti mong i. Hm trc ti i tm mua mt va-li da, thy mt ci gi 300 ng, ti cho rng n ch ng 150 l cng, ch c iu ci hnh dng ca n ti khng thch lm nn ch tr cho c l l 70 ng. C tng nghe ci gi y, ngi bn hng phi i t t ch lm sao bn c, khng ng anh ta hi h bo: "c ri, ng ly i!". i thi! khng bit lm sao m ni cho c v ci thin v lng thnh khn ca ngi Trung Quc i vi nhng khch l. Con ng du lch u phi ch du lch m cn l con ng hc lm ngi na. Trch t tp "Con ln p"
NC C L NGHA
Trnh gio dc ca mt c nhn cng phm cht ca c dn tc hon ton th hin ra qua nhng tip xc giao t b mt ca x hi. Cc v chc nh tc phm tn l "Knh hoa duyn" (Truyn hoa trong gng). ng Ngao n "Nc qun t", nh ngha nc l ngha no l "thnh nhn truyn li", "dng l nhc gio ha",..v.v... K thc chng qua ng ch cn c trn ci vic tr con v ngi gi c b la khi i mua bn hay khng. "Nc qun t" l ni h khng b la, v mi ln gp mt nc nh vy ng li qu xung vi. M, chuyn ngi gi v tr con khng b la gn nh l mt chuyn ng nhin. V khng nhng gi tin u c quy nh m thi phc v cng khng c ch ch. Lc chng ti Las Vegas v ti c n mt ca hiu nh tm mua mt ci o khch [mt loi o cnh dy v di - jacket]. Trong tim c mt ci gi l 12 . Tin tr xong, ch cn ch gi hng, lc y v ti mi cht thy di cnh tay o bn phi hnh nh c mt vt en b bng ht go, lin ni: "i d, ci g th ny?" B gi bn hng cm ln xem rt k, v ni nh xin li: "Thc ra vt bn ny c th git sch, nhng cng c th khng. Nu b vn ng mua, ti i hi ch tim xem c th bt c t tin khng?" Ni xong lt t ln lu, ri li lt t chy xung bo c th bt cho v ti 2 la. Nghe v ti k li chuyn ny ti hi chong vng. Vn b ngi bn hng ngc i thnh thi quen, by gi nh bng c mt ngn gi xun n lm ri ma xung, ti tht tnh ch mun n m hn vo mm b bn hng y mt ci.
Dch gi: Nguyn Hi Th
52/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Nu chuyn ny m xy ra i Bc hay Hng Kng, c l n s l mt tit mc u sng gia cnh st v n cp. Nht nh s m ln nh kiu ny: nu b khch cht tit kia dm c gan bi lng tm vt, ngi bn hng tt phi phng mang trn m sn s ngay: "Ci g? Ni th no? en ? Bun ci tht! B ngi ta khng c mt hay sao? D c en na i m di nch th c h hn g. Chng l lc no cng c d nch ln cho ngi ta xem ? Mun bi mc th c ni thng ra. Ngi mua cng cn khi k tht th chn! By gi ng gi ri cn nh tr hng li y chc? Gim gi ? Gii m hiu c! Ln sau c i mua hng th c phi m trc hu bao i ci . Tin khng c m c lm b nh ta y giu lm! Ci g? Cn khng ng y ? Ngi ta l con ngi ca mt nc l ngha, vn ha truyn thng 5.000 nm, i vi khch nh i vi k v nh, chng l khng thy c iu y hay sao m cn lu b lu bu nh kiu b ngi ta la mnh y! Ca hng ca ngi ta to th ny m c trng mong vo my ng xu ca cc ngi th c m cht i! My ci ngoi quc nh qu, vn ha nng chot. Chng b cng cho ngi ta i ku cnh st. C ni huch tot ra! Mua khng ni ch g? Thi! Qun i! a y!". Las Vegas l mt thnh ph c bc; 99% ngi n y l du khch v 99% trong s ny c l ch n y thm mt hai ln trong i h. Nu nhng k bn hng y mun la khch th h hon ton chng phi lo ngi g n hu qu ca n c. Th m h vn c chng khc g nh nhng ni khc trn t M, rt thn thit v ng n. Trch t "Dm ln ui n"
BA CU NI
Ci lng tng ln nht ca ngi Trung Quc khi mi n M l gp qu nhiu loi l nghi phc tp ca ngi M. Ngoi ng nh v tnh chm vai vo mt ngi khc, d chm tht nh c h nh khng chc c chm khng, l ngi kia u ni: "Xin li!" Nu nh ng tht, da tht i bn u cm thy, th ci cu xin li y s rt l ai on. Cn nu ng mnh vo nhau mt ci rm th ci cu xin li ny s tr thnh lin hi, lin thanh kh m chng c. Ti Trung Quc nu hai ngi ng nhau trn ng th li hon ton khc. Phn ng ca i bn s nhanh nh chp, mt long ln, trn trng nhn nhau nh sp biu din mt mn nhy cao. Cu u tin dng ni vi nhau s l kiu: "Mt m ?" i th cng lp tc nhy cn ln phn cng: "i d! Ai m c ! i ng vo ngi ta m li cn khng bit iu! " Ngi kia li gn c to ting hn: "ng vo ngi ta m li cn gi mm, khng bit c gio dc kiu g?" i th mm cng khng km: "ng vo th cht cha? Chc mun ngi ta qu xung ly mnh chc? Bo ngi ta ng mnh ? Th mnh li khng ng vo ngi khc y? Chnh mnh i ng vo ngi ta m li cn mun vy cho ngi!". S tnh n y, ngi c v yu th hn s b i, mm lm bm chi ra, trong khi ci ngi c v cng mnh hn d chn ma tay, ging iu e da khin cho c m ng ko nhau n nh th sp xem mt m nh ln. Nu c gi ch , t lc ng nhau cho n lc r m, chng ta khng h nghe c mt cu "xin li". Ci mn "n cht cng khng nhn li" rt tinh thng ny ca ngi Trung
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Quc biu hin kh y trong ci chuyn va vo nhau trn ng. Ngi Trung Quc mt kh nng ni "xin li". H u ging nh nhng ha tin phun la, ch c ci dng kh da trn sc lc hn thua vi nhau m thi. Mt trong nhng c trng ca vn minh Ty phng l tha nhn v tn trng s tn ti ca ngi khc, cho nn h lun lun , cn thn trong vic biu l s tn trng . Ngi ta dm ln chn mnh, c nhin "Xin li!". Thc ra cha dm m ch sut dm ln thi, cng "Xin li!". Ho mt ting, c nhin l "Xin li!". Ht x hi mt ting nh cng "Xin li!". ang lc ni chuyn m cn i tiu tin, c nhin "Xin li!". ang ngi n m nh bp b chy phi i dp la, cng "Xin li!" Du khch vn thng thy cnh khi anh ang loay hoay chp nh, c ngi v i vo gia, cng vi vng "Xin li!". Hu nh tt c nhng ngi Ty phng khi h thy anh d my nh ln u dng bc li ngay, ng ci, v ch anh chp nh xong mi tip tc i. Nu ngi chp nh l ng bo Trung Quc, h s chng c phn ng g khi anh trnh ch cho h chp. Nhng nu ngi chp nh l ngi Ty phng m anh lm nh vy th h nu khng ni "xin li" th cng "cm n ng nhiu". "Cm n" v "Xin li" i vi ti rt ng s. C hai th cng gh gm nh nhau. trn th gii ny khng hiu sao ngi ta li c th lng ph nc bt cho hai ci cu ny nhiu n nh th. Ti vn l ngi tinh thng thp bt ban v ngh, tng c th trnh thot c s bao vy ca hai ci cu ny khi n M, nhng khng ng li kh n th. Ti cng c trnh th h li cng ni "cm n ng". Anh ch cho h chp nh xong mi i qua, h c nhin "cm n anh. Lc i mua , a tay ly hng h cng ni "cm n" vi ngi bn hng. Ti Trung Quc, mt khch hng chng bao gi ni cm n nh, nhng nu ngi bn hng m ni cm n chc ci trn nh th no cng phi sp v cm ng. n ngn hng M rt tin, cc b ngi kt a tin cho anh cng cm n. (Anh c th ci vic ny cc ngn hng ca chng ta xem, chc chn anh s lp tc tng t Ty phng ngay). Nu anh vt qu tc hoc r ch cm r, cnh st a giy pht cho anh li cng ni cm n. Mt ngi bn ti, ng Chu Quang Khi, ch ti i xe; n cng mt bi u xe phi tr tin, lc cm v ng cng li "cm n". Ti thc mc: "Ny, sao anh tr tin ng hong ch ng ta c cho anh u khng mt tin u m li cn phi cm n?" Anh ta ngh mt lc lu ri cng khng hiu l do ti sao. Nhng n ln th hai anh li cng vn "cm n ng" lm ti tc mun cht. Nhng ci "cm n ng" su m nht i vi mt ngi gi u nh ti vn l trng hp ca ci ca t ng. Lc i qua ci th ca c l xo t ng ny ti thng c bung tay cho n t ng li. Sau khi n M, ng nhin vn c lm nh vy. Bn b nhiu ln khuyn can: " y l ci nc man r, anh ng em th vn ha truyn thng 5.000 nm qua y nh. Khi no i qua ca anh nh nhn xem ng sau c ai khng trc khi t t bung ca ra". Bun ci tht, ti qua M du lch ch c phi lm thng gc ca cho ngi khc u. Ti tng i qua nhiu ca t ng hn anh ta tng, cn g cho anh ta phi dy ti nh vy. Nhng ri ti mt ngy, ti hiu ci chuyn anh mun ni . Ln y, sau khi i qua ca ti bung ci cnh ca c l xo mnh y cho n tung ra nh ti vn thng lm. Sau lng ti bng c mt ting ku ln ca mt ng gi da trng. Bn ti v ti bn c ngi ln c h mun qu xung m xin tha li (Thc ra ti mun tm ng rt lui mt cch m thm, nhng nhng ngi nghe ting ku vi n cu ng gi nhiu qu lm ti khng chun c).
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Cng tht may l cnh ca p khng lm chn thng g u c ng c c. ng c nhn mt mi v cch n mc ca chng ti, chc on rng y l nhng nhn vt quan trng ca ci b lc n tht ngi Tn Ghi-n, nn cng chng thm l n na. Sau chuyn ny ngi bn mi bo ti: "D anh c cha bao gi anh n tht ln th cng phi xem qua cch ln chy, c bt chc ngi Ty phng m lm, l con ng yu nc chn chnh y!" Tri i! th ra ngi Ty phng mi khi i qua ca u dng chn gi ca, ch cho nhng khch i sau ni ui nhau i vo trc mnh. Hoc t nht th cng quay li gi ca cho n khi ngi i sau tip c ca ri, mi t t b tay ra. ng l i mt ng hc mt sng khn. By gi ci vic gi ca ny ti thuc nh cho. V t y tr i ti lin tc nghe c t ca ming nhng ng gi, b gi M ci cu "cm n ng" sng c l tai. Lc quay li i Loan ti vn quen thi "tn sng" Ty phng ny. Nhng ch c ba hm th li vn chng no tt ny. M ci khng phi v ch ca ti yu ui, nhng v mi ln dng li cung knh gi ca, th ci ng bn da vng ng sau nhn ti nh th mm anh ta ang ngm ct kh, khng th no nghe c mt thanh m g ging nh ting "cm n" t n c. Ti bn c th cho ca n tung ra nh thi quen c, mc k m cho n p vo mt ai th vo, c p cht cng c! Ti nghi rng c th mc trong mm mt ngi Trung Quc ra ci cu "cm n ng" e rng nu khng dng n ci co c nm rng ca ng bn Tr Bt Gii ca chng ta th khng th c. Tht ra ci cu "cm n" v ci cu "xin li" ca ngi M cng ging nhau. Chng tr thnh mt b phn ca i sng dn ch, t a b va hc ni, m n chi t cho n, n cng bit ni cm n. Ci lm cho n hi c khuynh hng "lm pht". Cc ngi chc tng xem cnh n cp nh bng M. Mt ngi vm v, tay cm sng lc, bt ngi n b ngi quy nht y tin vo trong b ri ng m cho: "Cm n b!" Sau mi rt lui. Theo ti, th c lm pht nh th ny vn cn hn l b ct kh lm tc hng m cht. iu cn phi ni r hn t na v "xin li" v "cm n" l lc no chng cng i lin vi mt n ci, v c th dn n mt cu nh kiu: "Ti c th gip c g khng?" Ti l mt ngi ngn ny tui u, sinh ra lc a, hin sng i Loan, t thm sn cng cc n chn th thnh, t thn lng n i hc Ty phng, t ting c a cho n thanh m nh sm ng, ting "xin li" v "cm n" d him hoi nh lng phng, sng ln nhng ti cng tng nghe qua. Ch c cu "Ti c th gip c g khng?" l cha bao gi ti c nghe t mt l mm ngi Trung Quc no c. M, nhng ngy bnh thng chng ti c bn b nh xe a n, oai phong lm lit vnh vnh vo vo. Nhng c mt ln ti v v ti ngi tu in ngm i t khu sang trng Tn Oa-xinh-tn ti Xp-ring-phiu ( Springfield ). Xp-ring-phiu l bn tu in cui, t chng ti phi ly tc-xi i n nh ngi bn mi chng ti n cm. M, lng xe tc-xi nu so snh vi tin trong ti ti lc chc cn t hn na. Chng ti thy mt tri sp ln, vi vng n o chy ng chy ty nh hai con ch lc nh. Mt ngi M tr nhn thy chng ti cung qut mi n trc mt hi han: "Ti c th gip c g cho ng b khng?", "Th m cn hi - ti thm ngh - ng l mt thng ngc!"
Dch gi: Nguyn Hi Th
55/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Anh ta bn b ci cp xung, ng gia ng, mt nhn bn hng tai nghe tm phng, cui cng chn li c mt chic xe. C l ng li xe tc-xi ang trn ng v nh n cm ti nn khng mun i, anh ta bn phc ti ca knh rt lu, ni mi, sau ngoc chng ti li ln xe. n lc chng ti va hon hn nh hi han tn h th anh ta b i ri. Tht tnh nu khng c anh ta ra tay gip hm y, th c ci chng ti ch c nc ng m ti nh ga xe in ngm m thi. Trch t "Dm ln ui n"
C NC XP HNG
Ngi M l mt loi ngi thch gip ngi khc. Ci cu "Ti c th gip g c khng?" hon ton khng phi l mt cu ni a y x giao. Tr New York v vi thnh ph bn cng khc, ch cn anh t ra bi ri, lc lng mt t l y nh rng c ngi n hi anh cu . Nu anh tr li kiu u: "ng ri, ti ang cn gip y, anh c th cho ti mn 5 t -la trong vng 20 nm khng?" th chc chn l khng c. Nhng nu anh ch lc ng th h s khng qun ngi m ch bo cho anh k cng. Nu chng may ting Anh ca anh cng c ti, ngha l sau khi ni ht nc ming cng chng ai hiu g th h s chy ng chy ty lo cho anh nh th anh l mt vng tn cng t m h ch l k hu ngi h vy. Trc khi i M v ti b thng lng vn cha lnh, lc i phi mang theo mt ci gi lng an bng my. Ci gi ny dng i Loan na nm nay nhng khng h lm ai ch c. Ch khi n M ri mi thy hiu qu gh gm ca n. Bt k ni no u c nhng ngi M ln tui lo lng cho ci lng ca nh ti, nh th khng bit n c th gy ra lm hai lc no khng bit. Trn my bay, xe ha, lc nh ti ng ln hay ch rn mnh l c ngi n bn ti ci hi: "Ti c th gip g cho b c khng?" D nhin l khng c, v nh ti mun i nh x, m ci vic ny u gim nh ai gip. Ch ti v ti c phi c gng nhn v s mnh t ra khng bit iu vi nhng ngi mun gip mnh. Ci quan h gia nhng ngi Trung Quc vi nhau khng h c ci kiu ny, m hon ton ngc li. Nhng ngi sn sng gip k khc vn c gi mt cch vn hoa l "k hiu s". Nu gia ng thy chuyn bt bnh m ra tay th nht nh b gi l "thch lo chuyn khng u". D nhin nhng hnh ng i ra ngoi ci l thi ny u b xem l hnh vi c n no . Bi v nu nh i Bc gi s anh c gc xung thng th h t, ti c th c vi anh mt quan tin rng khng ai anh dy. Mt nm trc ti i xem xi-n i Bc vi mt ngi bn M. ang xem d phim bng c mt ng c t nhin t gh ng xung si bt mp. Mt lc sau hai nhn vin rp ht n khing ng y i, chc l em vo nh thng. Nhng khng ng khi ht phim chng ti i ra mi thy ng c vn nguyn hnh nguyn dng b vt nm ln lc bn ca ra vo trn nn t y bn. ng c nm chng khc g ngi mt b lc bn khai no va b mt b lc khc bt v ch ch c v g l "con chu ca rng thing" c. Ln sng ngi c cun cun i qua, khng mt ai dng chn xem s th th no. Ngi bn M ca ti c kinh tht ln: "Ngi Trung Quc cng gn nh dn New York, tht lnh m v tnh!" ng ta khng ni lnh m v tnh nh ngi M, l ci ch khn kho ca ng ta, m li ni "gn nh" trnh chm vo lng yu nc ca ti. Nu khng, ti c th cho rng ng ta chm bim, mun "chia r tnh cm gia chnh ph v nhn dn".
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
ng ta li a New York ra so snh, v y l i bn doanh ca dn giang h t ching t mi nc ti, vn cha h qun ngun gc ca h. Ngay c ngi M khi ni n New York cng quyt khng nhn y l mt thnh ph ca h. Sinh ra lm ngi Trung Quc, trn t Trung Quc m mun gip ngi khc khng phi l mt vic d dng. Ti ni trng vn ny ra trong quyn "Ng vo h tng" ri. Mt ngi khng c nhng t tng v tnh cm cao qu th vnh vin khng th tin m cng khng th hiu c ti sao ngi khc c th c c nhng th . "Nhng a hiu s", "Nhng k i lo vic khng u", "c n g " l nhng mi tn c lc no cng ging sn bn ngay lp tc vo ngi c nh mun gip mnh. Mt bui ti ma, mt ngi quen ti lm ngh li tc-xi, ng Dng Hy Phong, n ln xe mt c gi t nh chut lt ang run ln cm cp. Sn c b qun o m ca v ng va ly t tim git v, ng ngh: "Ny c! C c th ci qun o t ra thay ri lc n nh tr li cho ti cng c!". C gi nghe ng ta ni n chuyn ci qun o, lp tc mt trn trng, ni nh ht: " dm dc! My mun tao ku cnh st khng?" ng bn ti tc n ni ra thm cho n b cm mo sng phi i cho ri. Mt ngi bn khc ca ti l nh gio, mt hm trn xe but thy mt ph n (xin li li l mt ph n) cm mt ci d cn ri ra sp b ngi ta dm ln. Anh vi vng nht ln chen ra n tn sau xe a cho c ta. Nh tri, c ny l ngi tng i c vn ha nn khng gi ng bn ti l " dm dc", nhng cng khng h c mt ting "cm n", ch dng i mt ch ln nhn, mm cm nh hn. Than i! Ngi Trung Quc chng ta ta h nh dng li giai on tin ha ca ngi rng, n lng l, trn ngi lc no cng khoc mt ci o gip nh mt con nhm, ch l i mt y gh lnh v nghi ng, lc no cng do dc nhn nh th tm hn khng h c yn n. Ti xin tr li vn ci gi lng ca nh ti. Ci cng dng ca n khng ch ch gip cho nh ti gp c bao nhiu s gip ca nhng ngi M khp mi ni chng ti t chn n, m cn trnh cho nh ti vic xp hng. Ti vn cho rng xp hng l mt ci thc o vn minh ca nhn loi, v c xem ci trt t xp hng mt nc cng c th bit c trnh vn minh ca nc . Ti ch mi bn M c hai thng m mun ngh: thay v gi "Hp chng quc M" th nn gi l "Nc M xp hng". V M t xp hng khng nhng tr thnh qu mc, m cn tr thnh mt tai nn na. Khng th no khng thy ti nghip cho nhng ngi M da en, da trng, lng ph khng bit bao nhiu th gi qu bu vo vic ny. Ln my bay cng xp hng. Xung my bay cng xp hng. Mua tem cng xp hng. Tr tin, rt tin cng xp hng. Ln xe but cng xp hng. i nh x cng xp hng. V t hn na l n tim n cng phi xp hng. Khng phi ni dc ch tht tnh ti coi vic xp hng ny chng ra ci qui g. M khng phi ch c mnh ti nhng tt c nhng ngi Trung Quc khc cng vy. Tuy nhin, phi ni rng xp hng M v Trung Quc ni dung v hnh thc u rt khc nhau. Cng ging kiu ci ch qua ng dnh ring cho b hnh M v Trung Quc vy. Trung Quc xp hng ch l mt loi hc thuyt, M xp hng l mt th sinh hot. Kiu xp hng i Bc c th xem nh xp hng mt na. V lc xp hng ln xe th xem cng ra v y, nhng khi xe va n th mi ngi li a ra mc sc tranh dnh, mnh c yu thua. Trong ch tri long t l , cc nhn vt anh hng m ng mu, tro c ln u
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
ln c ngi khc chim mt ch ngi trc mi ngi. m tn binh gm nhng ngi gi, k yu th u b tc ri, chn nam chn xiu, tht tha tht thu ln xe m khng hiu lc ny mnh va kh cng xp hng lm g. cp mt ch ngi hoc v s khng chen c ln xe cho mt on ng di th cn hiu c, ng ny i vi xe ha, xe ca, ch c nh s, khng th no bay i mt c, cng khng th s t ngi khc dnh vo ch ca mnh mua, th m khng hiu sao ngi Trung Quc vn cn phi ra sc chen ln? Ngi M c v nh bit rng cn sng l cn phi xp hng, nn thi h rt thanh thn trong khi lm vic . Ngi Trung Quc v qu ng, khi xp hng thng c xt li nhau, mi ngi ny ng gy ngi kia, nhn t xa c ging nh cc chin hu rt thn mt, m p nhau kiu "o chm vo nhau nghe hn hn, dt do ngc m thy tht da" (L y tng tip vn suyn tc, mn hoi non ngc kin c phu). Cn ngi M khi xp hng c v th , tha tht, gp ch ca xe ra vo hoc ng i li li, th hng c th t ra trng quang cnh rt th lng, ngi nhn thy khng th khng lo cho vn mnh nc M. Lc New York, ti i vi mt ngi bn n rt tin mt ngn hng ni ting ng khch. Ti thm ngh anh ny nghe ting ti i Bc c ngh thut chen ln xe but rt cao cng chc mun ti biu din mt mn cho ngi M xem y. Khi n ca, ti thy mt hng di pha ngoi, nhng trc mi quy li ch c mt ngi ang ng ni chuyn x x. Ti mng qu, vi vng lch n ng sau lng mt ngi mt trong nhng quy . Khng ng anh bn ti lin tm c ti li ra nh li mt thng k cp. Khng nhng khng xin li v ci hnh vi l mng , anh bn ti cn ni mt cch kh chu: "ng bn, ng lm kiu g vy?" Ti gng go p: "Lm g u? Ti xp hng m! T lc n nc anh n gi h mt t l b xt nt, b xp hng cng l phm php ?" Anh ta p: "Chng phi l tri lut, nhng tri quy tc". Th ra trc khi phng c n mi quy, mi ngi phi bt u xp hng ci hng pha bn ngoi ci . Ging nh khi xt h chiu phi trng, cha c gi n th khng c tin ln. M ci hng kia m ra cng phi n nm su mi ngi ang ch n lt mnh i n cc quy khi c gi. i! Nc M! T lp quc n gi cha c bao lu m cc quy tc li qu nhiu! L nghi phin phc kiu khng hiu ri c nh hng n s kh, dn tm khng? Cn mt iu ng s nht l trc ci ca hng n ln nh cng phi xp hng, iu ny qu l vt ln trn ci phm tr hc vn v i ca ti. T thi Bn C khai thin lp a n gi cha bao gi ngi Trung Quc nghe ni n vic cng phi xp hng ca hng n c. San Francisco c ln chng ti n mt tim cm, ti ang nh xng vo tm ch ngi th v ti ko git ngc li. Ha ra ngay c khi khng c ngi ch, khch vn c phi ng i ngi phc v dn vo. Nu khng c ngi ra dn chc cng phi ng ti ch m cht i mt! Ci n tng mnh nht i vi ti l m gn thung lng Grand Canyon (G-ran- Canhi-on) ti Colorado (C-l-ra-) trong mt qun n nh mi m. V khng phi d g tm c n m ci qun ny li c bit cho ci n hu ln l min xp hng. Nhng khch vn phi ng k tn h ti quy trc, ri ng ch gi tn. Nn lc b phc v xut hin, mi con mt mong i u dn v pha , chng khc no c M ng Trinh i t i bi cu kh cu nn. Li vng ngc ca b ta ct ln gi tn ny tn n, gia nh ny kia, tc th c s reo mng nh sm ng. C ci tp tc kiu g l nh th khng? i Bc tuyt i khng th c ci cnh . Thc khch nh mt l ngi cht i o vo qun cm, d c r rng l qun y ngi. Nh ngi vo hang cp, nhn thy bn no bt
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
a ngn ngang l ch sp n xong, h lin n vy quanh. Thc khch ang ngi n nhn thy th trn nh vy cng chng ly lm l. H bit nhng con mt ca bn cht i ang nhn mm h mt cch gin d. Nhng h vn im nhin khng thay i kh th v sc mt. Cui cng, bn ngi n xong no n b i, nhng ch cho bn i va mi n. Bn ny chng bao lu cng li b vy y nh lc ny bi mt bn i khc va mi n ang ng dng mt nhn mm h. Cnh tng ny nh din li on phim trn ng c Phi chu: mt con ch si nghing u nhn mt con c su ang ngom con mi ca n. iu ng tic l rt nhiu tim n Tu M cng bt u nhim ci thi xu xp hng ny, b mt ci vn ha truyn thng "xem n" ca chng ta. Ai cng bo nc M l mt nc t do. Theo ti th ngc li. M c tr thnh ngi in anh cng phi xp hng. Trch t "Dm ln ui n"
RT CUC L CI NC G?
Cn c trn sch v ta ng rng Trung Quc l mt nc c l ngha, nhng nhn vo hnh vi, th ngc li, chng ta chng khc no mt nc man r. iu tm nguyn ti cao ca ti l mong sao Trung Quc sm tr thnh mt nc l ngha. Nghe nh th, thy c ci g khng xui tai, mt anh bn trn mt hi: "Theo anh th Trung Quc l mt nc l ngha gi to ?" Ti bo: "Ti khng ni th ! ca ti l Trung Quc hin ti cn cha c c t cch lm mt nc l ngha gi to na, v tht ra n cn l mt nc d man nguyn thy". Ni cha dt li ti phi vi vng n ci gh u vo t anh, v c v nh anh ang mun ngt xu. Ngi trn gh ri anh bt u ln cn suyn nng. Ln cn suyn v lng yu nc nh anh bn ti th nhiu v cng tn, nhng khu v bng chng. By gi hy ti a cc v i tham quan xem ci man r nh th no. Xin qu v hy ng cho cm tnh lm lu m c phn on. Tit mc th Nht: M CI Ngay c nhng ngi sao mn bc vi bao ln ly hn cng u phi cng nhn: kt hn l mt vic trng i ca i ngi. Nu khng, sao h vn c phi lp i lp li ci chuyn ny sau khi t b n? Bi v trn con ng i, kt hn vn l mt bc nhy vt v t ph. Mt ngi con trai v mt ngi con gi gi t hon cnh, tp qun c hu, nhy ln mt con thuyn khc, t lm thnh mt trung tm gia nh ring, cng cho chng con thuyn i vo mt i dng mi l y hng th. y l mt s thay i quan trng lm. V vy, d nghi thc truyn thng c l ca Trung Quc hay nghi thc tn gio du nhp t phng Ty, n vn l mt ci g rt trang nghim. Trong ci trang nghim v hoan lc ny mi ngi u chc mng cho s i thay. Ch cn ni n thi xa xa, ch trong nhng nm 40, cc m ci nh qu vn cn ng l mi phn long trng. Chng r phi ch thn n gia nh nh v n du, hoc ngi kiu, hoc ngi xe. V n nh chng, sau ba ly: vi tri t, cha m, vi ln nhau, th hai ngi mi thnh v chng.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
nh th cng c nhng ngha tng t. Gia ting nhc trang nghim, ch r ng ch trc thnh n. C du nm tay b, hoc anh, t t xut hin, ri i ln pha thnh n, ni ngi b hoc anh mi trao c du cho ch r. Ri mc s, hoc linh mc, nhn danh thng tuyn b hai ngi thnh v chng. Khng hiu bt u t thi no, i khi sau khi nh Thanh b dit vong khng lu lm, ngi Trung Quc khng cn thch cch qu ly c, li cng khng a cch qu ty ca nh th, h bn pht minh ra mt th khng ging ai, n by gi vn cn dng, gi l "m ci vn minh". Hn l khng ra hn l m bin thnh mt loi phng cho. L ng cng khng phi l ng m tr nn mt th miu n n o, no nhit. Mi ngi n khng phi chc mng m ci, m tm gp b bn, trao i x giao vi nhng ngi sng trong cng mt thnh ph m hai, ba, bn nm ri cha gp mt nhau. Phng ci thnh ra mt loi tr nh, tu im. chng nghi l xong, tc th m ny by mc chc, m n t tp hn huyn, thm hi tin tc, than vn cuc i, lun bn thi cuc, ngay c chi ra ngi ny ngi n cng l chuyn bnh thng. Tt c l mt khung cnh n o, no nhit, si sc n khi ngi ch hn ng ln mun ni vi cu cng chng ai nghe ai c ng ta ni g, m ngay c chnh ng ta cng khng nghe c mnh ni g na. Ngi mai mi thng thng phi l din sm th by gi mi xut hin, cng chng cn nh tn c du l g, li qun lun c trch nhim thing ling trong cng tc ca mnh, bt u ni a, k chuyn nhm nh v vic ng phng trc mt gia nhn thn thuc. Mm ming ngi ny y nhng chuyn h lu, t n trnh dm dc m nu nhng ngi bin tp t bo Playboy ca M c mt cng phi i gi cnh st c trch v thun phong m tc. Mi ngi ln nh d nhng m ci nh vy u b dn vo mt khng kh tung cho. C th ni l ci ch bn thc n cng khng phi l qu. i vi hai h, y l mt dp chu ng nhng iu s nhc, v i vi thng l lc khc thng cho nhn th. Tit mc th hai: M MA Cht so vi ci cn l mt chuyn ln hn. Mt ngi trong i c th kt hn nhiu ln, nhng ch c th cht mt ln. l s chm dt ca mt mng sng, chm dt mt cch vnh vin. Vt li tt c cc thnh tu phn u y gian kh ca cuc i, b li nhng ngi thn thuc yu mn nht, bung xui tay ra v. nh qun - trm dng cui cng trn hnh trnh cuc sng, qua trm ny ngi ra i s vnh vin dng li trong m phn - bu khng kh ca l tang khng nhng phi trang nghim m cn phi rt bi thng. Ngi xa ni: "nhng ngi chu tang rt l vui v" (Tang gia i duyt) ngha l ch "vui v" khi cc nghi thc tang l v chn ct u ng cch, ch khng phi vui v ngi cht; v nh th l tt, l hay! Th m ngy nay trong vic ma chay thng hay thy mt hin tng mi: Khch tang vo n ca u tin n nghing mnh trc linh cu. Gia thuc ngi qu c qu phc bn cch linh cu, lc bi thng u c ting khc; nht l m gi, con di, c nhi, qu ph ting khc nghe li cng t rut. Nhng khi ting khc ca gia nh ngi cht vn cha dt th ng khch tang ny phng ngay li ch mt ngi khch khc, v h h: "i d! ng bn, lu ngy qu khng gp. Trng mt anh do ny c v ph ng y, chc hn qun ht c bn b c ri!" Ngi kia cng vui v p li: "Ti ang i tm anh y! Ton b nhng th hiu h
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
ma chay kh gi th ny n hnh. No i i, ta i tm ch tn gu ci ". Va ra n ca th ng trc l l mt nhn vt tin vo. Hai con ng vt mu lnh kia lt t cong lng xung: "Cho ngi B trng! D ngi vn mnh gii ch ?" ng B trng gt u ci, va bt tay va i vo. Hai con ng vt mu lnh kia lin thay i nh, bn theo bn gt ng sau, mt my hn h. Th l tang khch quy c li, m ln. Nh l tang bng chc bin thnh mt th cu lc b x giao. K thc, nu ng B trng kia khng n chng na th tang l cng tr thnh mt bn sao ca ci loi "m ci vn minh" ni trn. Ngha l khch tang hu nh trong lng chng c mt t tm tnh g gi l xt xa thng tic ngi khut, bt qu ch nh ngi i vn cnh miu n. S thc, ngay ni qun xc cht hin nhin cng thnh ch kt b, kt ng, li ng nhin thnh ch "xa nh gp ngi quen" th nt mt t nhin phi ti ci rng r. Chng trch ngi Ty phng trch ngi Trung Quc l qu lnh m v tn khc. Than i! Ch qun xc, ni c nhi qu ph au lng, ni thng cng au lng! Tit mc th ba: QUN N Qun n Trung Quc l mt ni y nghi l. C th ni tinh hoa ca nhng nghi l n ung ny tp trung ton b trong hai cuc chin bt buc. Cuc chin th nht l "Cuc chin tranh ch ngi". Ti mt bn tic thng thng vn c mt ch ta - mt loi khch danh d - thng l mt ngi c chc v hoc giu sang. Nhng ci gh ch tch ny dng nh l ni c rn c n np, nn ngi c chn nht nh trnh khng chu ngi. Thy ngi khch danh d nh vy, tc th nhng ngi khch khc cng vi ch nhn h nhau li li ko, reo h, qut tho. C khi ngi ny mc d si c bt mp ra vn khng khng khng chu. C k th nhanh mt, nhanh tay, p dng kiu "tin h th vi cng", ngha l c t t ngi ngay xung bt c ch no , ri tuyn b: "y l ch ch tch ri!" Th l my ngi kia khng cn cch no khc nh chu thua m c ngi xung. Lc ch ta yn v, li n ch ngi gh th nh, th ba, th t,... c mi ln nh th li h ht no ng c n mi hoc hai, ba mi pht trc khi bi bm lng xung. Khng cn k cc chuyn rm r nh ngi chc ru, k tip thc n, mt trng hn chin trong bn tic c th lm cho thc khch u mt cht i c, m hy ni n hi tan tic mi ngi ra v - lc ny ci trn chin th hai mi bc pht. l "Cuc chin trnh ca". Mi ngi gi y ging mt n chim cnh ct chen chc nhau trc ca, chng khc no ngoi ng l cm by nguy him khn lng, ch cn bc thm mt bc s ri vo mm lang si. Th l chng ai chu i, ngay c ngi ngi gh ch ta d c b ui ra khi hi cng nht nh khng ra trc. Th l li ci nhau m ti. V cui cng mc d c giy da ngi ch ta vn b c bn tng c ra ngoi. Ngi ny nu gi yu, khng ng vng cn c th b bn ngi x y ra kia p c ln u. y ch l nhng th hai nm r mi trong s nhng th khc cng tng m kinh hn khng km ca ci "vn minh" Trung Quc. Trch t "Nhng con trng dy sm"
Dch gi: Nguyn Hi Th
61/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
CHNG K TH PHI, CH BIT CHNH O

Ci nt chnh ca Ch ngha th li l khng phn bit phi tri. V phi tri di con mt th li hon ton ty thuc vo th lc v ti sn. C ngi bn k ti nghe mt chuyn qu anh min Chit Giang. B con anh c mt ngi trong thi k khng chin chng Nht in tin gi vng ch chim dng vo vic mua v kh n dc cho qun du kch. Chng may anh ny b ch bt v em x bn vo ci m trc khi thng li mt hm. Khi tin anh b git loan v lng, nhng k gi l chnh nhn qun t khng ai khng lc u than: "Thng b tht l tt, khng hiu sao khng sng ng hong. Nu n chu i con ng chnh o th khng ra nng ni y!" l cch nh gi trong thm tm ca ngi Trung Quc i vi mt v anh hng chng gic cu nc. Mc d trong lng y thng xt, nhng h li bo: "khng sng ng hong", "khng chu i con ng chnh o", tc l hon ton khng nhng khng h c mt g knh trng c, m cn l mt s th , tn nhn na. Trong ci "h tng" vn ha Trung Quc, ch c ph qu, cng danh, ti lc mi c gi l "con ng ngay thng". Cn nhng hnh ng khng mang n cng danh ph qu th ton l nhng th "khng ng hong" v khng phi l "chnh o". Tht chng cn mt t no nhn tnh, chng cn tiu chun phi tri g na. Tt c hon ton o ln. S khc bit gia con ngi v sc vt hu nh cng khng cn. Ci duy nht cn li - gh gm nht - l con mt th li m thi. Trch t tp "p tan h tng"
PH TU - MT NG QU NUT TI NGI TRUNG QUC

a s ngi Trung Quc u c gng "khng mt gc", ngha l tch cc chia r, xu x nhau. Bt k gc bin chn tri no h c ngi Trung Quc l c cn x ln nhau. Nghe ni ti nc M c mt c quan chuyn nghin cu nhng c tnh ny tm hiu ti sao ngi Trung Quc i vi ngi da trng li rt t t m i vi ng bo mnh lc no cng ch nh chc mun git ln nhau. T khi nhng bang hi ma-phia tr Trung Quc ni ln honh hnh trong cc qun cm Tu, nhiu qun phi chi nhng mn tin ln mi mt ngi da trng n gc kt tin, nh kiu mt loi ba tr t. Chng bao lu sau nhng bng ng ny khng thy xut hin na. l ni v gii v hc. Cn gii tr thc - c bit l s ngi Trung Quc c hc v ti cc trng i hc M ging nh gng cng gi cng cay - t nhin h phi biu hin ci c tnh ny mt cch ti ba hn. Cng dy ti mt trng i hc, li cng l ngi Trung Quc ng l h phi tng thn tng tr, ha thun vi nhau. Nhng khi chng kin tn mt ti mi thy c l khng phi nh vy. "Nhng chuyn gia v hc" kim "hc v chuyn gia" nu thuyt trnh hoc ging dy v vn on kt th c th hay ho n thng cng c th khc c. Nhng trn thc t chng lc no h mun i tri chung vi nhau. V d: gio s A mi ti i qun nhng quyt khng mi gio s B tham gia. ng gio s C nghe ni ti ng nh ng gio s D, tc khc
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
thanh minh khng mun kt bn vi ci loi ngi trc li nh ti. Ti ri nh ng E, nh nh ng y ch gip n nh ng F, th ng E ni: "Anh bo th no? Gp thng ? Thi, anh i b cho n khe nh!". Cc ph Tu trn th gii thnh nhng ng qu nut ti ngi Trung Quc, thnh ni cha chp v s ngi chui khng giy t. , tr con hoc cc b gi nhiu khi khng c cch no ngoi cch lm vic trong cc xng qun o lu vi ng lng khng hp cho cm hi, chng khc g nhng n l da en thu no. H chn vi cuc i trong nhng xng m chng ai nghe c ting ku than. D c c hi ku khc nhiu khi h cng khng dm. Nhng xng may lu ny thng ch nhm bc lt ngi Trung Quc ch khng h dm ng n ngi da trng. Nhng ngi Trung Quc trong gii hc ng v gung my chnh ph cng khng l mt ngoi l. Nu sp ca anh l ngi Trung Quc th anh hy coi chng. Khng nhng anh c th qun ci vic thng tin i, m nu c chuyn thi ngi th anh s l k u tin phi cun gi. Bi v sp anh phi chng minh cho ngi da trng cp trn thy anh ta khng thin v, rt ch cng v t. Nhng s thc ci c "t" ca anh ta nu em nht vo con thoi khng gian cng khng ch cha. lm va lng ng ch da trng, anh ta khng ngn ngi m tht mt ng bo, bc ln ci thi th nh mt bn p m tin thn. Ngi Trung Quc v u c hi s truyn kip nn s vnh vin b la bp, bt nt. Ging chuyn mt ph n Trung Quc M k cho ti nghe hai nm r mi nhng au kh ca b trong v b ngi ta la tin mt v nng. Th m lc ti ngh em chuyn vit ln bo, th b tht sc, va khc va bo: "ng i! ng tn bn i Bc, i vi bn ch sn th khng c g phi lo. Nhng em ti ang Xan Phrng-xtx-c. ng hi n mt. ng ng l ci thng chuyn gy ra tai ha thi!" Ni xong b chi nc mt nc mi ln ngi ti v bt ti th nu vit g v b th s cht ui ngay trong ci cc nc tr. Than i! Trong th gii ny ch c ci thin tnh nhu nhc ca ngi Trung Quc mi khng dm cn c trn l l u tranh. Nu c mt vi ngi dm lm vy th nhng con gii trong h tng cho rng y l nhng phn t cc oan khng an phn. Mi ngi u sng theo ci kiu: "Thi! B qua! B qua i! Ci g qua th c n qua, qu kh th hy cho n l qu kh!" Ri ch n lc Ngc Hong thng t nhin m mt phn: "Ngi c s gp qu c!" V nh vy khc no t ngang hng nhng anh hng chng bo lc vi loi "cn ", cn ngi lng thin li ng ngha vi hn nht v d b bt nt, thiu can m v phm cch. Ti sao nhng bng ng tr ngi Hoa khng dm ng n ci ngi da trng gc kt cc tim cm Tu ? Bi v h qu bit rng n hip mt ngi Trung Quc th cng d nh i vi mt con kin. Y s st nht nht n cht c, i vi bt k vic hung bo g cng u quen thi ci u nhn nhc, ming cm nh hn. Nhng nu n hip mt tay da trng, lut s xut u l din, th khng bit s th s ra sao? Trc khi ti i M, mt ngi bn n chia tay bo: "Khi no anh tr li i Loan ti hy vng rng anh s khng bo ngi Trung Quc u cng l ngi Trung Quc na!" Nhng gi y d c dn lng p d th no i na ti vn phi bo: "Ngi Trung Quc u cng vn l ngi Trung Quc". Chao i! Ci cn bnh thm cn c lm cho tng lai ca ngi Trung Quc tht m mt! Ti nc M - mt x hi en trng ln ln - ngi Trung Quc phi n c chin u v thiu sc mnh tp on, du c th t n mt trnh no nhng ri cng rt b gii hn. Khng nhng h vnh vin khng th no so snh c vi ngi Do Thi, ch cn so
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
snh vi ngi Nht, ngi i Hn l cng thy b thua ti c trm nghn nm nh sng ri. S ngi Nht di c sang M so vi Hoa kiu ch bng mt na, th m h bu ln c hai i biu Quc hi. Ti c th ni trc rng: c trm nm na m di dn Trung Quc vn khng th bu ni mt i din ca mnh. Ngi t trng da "Thng y Gic" c ni mt iu rt au thng nh sau: "Nhng ngi da trng cc anh c tiu dit chng ti u. K tiu dit chng ti l chnh chng ti !" Khng phi ngi da trng bi xch ngi Trung Quc ti M; t thn ngi Trung Quc lm nh vy, khin cho chnh ngi Trung Quc mi b lm vo cnh khn kh. Trch t "Dm ln ui n"
NI CHUYN V "NGI TRUNG QUC XU X"

Trn Vn Ha vit cho B Dng Ci bi bo "Ngi Trung Quc xu x" ca ng trong "T lp vn bo lm ti khng cm lng c. Nu khng th l vi ng th ti khng th no chu ni. Ti ngh nhng kin di y ca ti c th gip ng tham kho thm chng? V vic ng ni rng "phi bit thng thc v phi c nng lc thng thc", ti hon ton ng vi ng. Nhng trc khi ni n ngi thng thc, v nng lc thng thc, ti nhn thy ngi Trung Quc rt bn xn trong vn ca ngi ngi khc. Ch c bn thn mnh l ng khen, cn nhng ngi khc i vi h u l ct ch ht. Trong ting Trung Quc cc thnh ng kiu: "Tr thc hay khinh nhau" (Vn nhn tng khinh), "Cng ngh hay ghen nhau" (ng hnh tng k), "Cng tnh th hay khch bc nhau" (ng tnh tng xch),v.v...nhiu khng k xit. Cho nn nu mi ngi u dm ca ngi, m ca ngi mt cch cng khai, th t nhin s c s thng thc v nh gi. Ngn ng phng Ty bo: "Ci k ch m lng d hp hi l loi k ch ng s nht". c bit ngi Trung Quc thng khng chu c ngi khc kh. Ngi khc m kh, y s bo lm g c chuyn . Ngi ta c tht s tt i na th no y cng phi i bo vi tt c mi ngi rng khng phi vy. V sao ngi Trung Quc khng thch ca tng, thng thc? Ti ngh iu ny cng c lin quan n vic ng bo: "Ngi Trung Quc khng thch ni s tht" Ngoi chuyn ny ra, ngi Trung Quc cn khng dm tc gin trc mt ngi l. V khng dm cng khai tc gin nn cng khng dm cng khai ca tng, khng dm yu m cng khng dm ght. Ti cho rng ngi Trung Quc cn c thm c tnh l t khi biu l s bit n chn thnh. Nu mt ngi Trung Quc thnh cng, anh ta s ngh y l kt qu ca s cn c n lc ca ring mnh ch chng lin quan g vi x hi, nhn qun. Chng phi n hu g i vi ci c hi gip anh ta thnh cng c. Vic ny gii thch thi v trch nhim i vi x hi ca ngi Trung Quc. Ngoi ra, s thnh cng ca ngi Trung Quc ch mang li huy hong cho mt gia nh, mt h tc. Nhng ngi bn ngoi khng th chia x c ci vinh d . Ci thnh cng ca anh l vic ring ca anh. Ci thnh cng ca ti l vic ring ca ti, chng c g lin can n ngi ngoi, ngi khc c. Khng chu khen ngi, khng dm tc gin, thch nhng li gi di, ba t, nhng th ny c th u do kt qu ca tnh "ni quan" qu trn trong vn ha Trung Quc. Ngi Trung Quc
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
di s hun c ca vn ha Trung Quc mang mt tm a cc k m m, tm ti. Ci tm a ny lm cho ngi ta khng dm yu, ght, khng dm bit n v hy sinh. Khng ai mun hy sinh, v hy sinh tc to nn s thnh cng cho k khc. Ngha l "ch c li ring cho mt ngi no m khng th c li cho mi ngi". V vy khng nhng chng ai mun hy sinh, m cn t hn na l t bn thn mnh khng mun hy sinh, nhng li mun ngi khc hy sinh cho mnh. Ti gi l ci "mc cm lit s". Bao kh nn ca ngi Trung Quc u t ci vng lun qun m ra. Gi ng Trn Vn Ha: S phn tch ca ng lm ti rt cm phc. ng l nghe c mt ting khen t mm ngi Trung Quc khen mt ngi Trung Quc khc cng kh nh i ln tri. D nhin khng phi hon ton khng c s khen ngi ngi khc ni ngi Trung Quc. Nhng nhng s ngi khen thng mang tnh chnh tr - khng phi l li ni tht t y lng. N l ci th "tnh h, gi". M thc ra khng ai bit n mun ni g, chng khc no i vi mt con nga li khen ci sng n p. a s ngi Trung Quc u sng mt cuc i y tnh cm t ty n bnh hon, khng lm sao c kh nng thy c u im ca ngi khc, cng khng th nh gi c s khc bit gia mnh v ngi. Nu mt ngi Trung Quc v tnh tn dng mt ngi khc, tc th pht sinh ngay nhng tnh hung sau y: 1- Nu ngi c tn dng c t a v, th s nghe ngi ta ni: " - Sao? Li i b t n ?" 2- Nu ngi a v thp km, th: " - Sao? Li mua bn nhn tm ?" 3- Ngi l h hng hay b bn ca anh, s c cu: " - D nhin! Quan h ca cc anh l c bit ri! ng nhin anh phi bc thm anh ta ch!" 4- Ngi hon ton xa l, tc khc : " - Anh c bit ch g v ngi ta u! Nu bit r chc anh cng chng dm ni m nh th!". D th no i na, tn dng ngi khc l mt s khng th chp nhn c. Ci m c th chp nhn c l chi bi sau lng. Ngi Trung Quc h c t tp li mt ni, nu khng ngi l i mch v chuyn ngi khc th khng th no l con chu ca "ng vua vng", ca "rng thing" c. C cu: "i Hn thin thanh". Thin thanh l g? l ting ni ca ngi Trung Quc khi t tp li vi nhau cng kch, bi mc n khng cn mt ci g v i t ca k khc. K thc chuyn ny khng nht thit lc no cng hm cha c nhng l mt th phn ng t nhin ca s pht bnh do vi-rt Tu. Chc anh phi bit ng Ch ch ? ng Ch mi ln gp mt mt ng loi tc th ngi ngi t ln nhau. H mi xng ln ti no th c hai u rt ly lm tha mn lm. Ci ng lc y ngi Trung Quc t hp li vi nhau l ci nhu cu ph bnh k khc. Mt khi c ngi v tay bo anh ph bnh ng, tc l ngi c t anh v ly lm tha mn v ci mi ca anh ri, tc l hai ngi cm thy ng iu vi nhau y.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Nh vn L Tn c ng chng ta phi dm thng, dm ght. Yu v ght l hai kh nng m v lo s mt cch bnh hon thnh ra ngi Trung Quc u nh mt c. Yu th s chng ci, ght th s chng th. Th l yu v ght qun vi nhau thnh mt th lc lng gian c. Chnh sc mnh ny n bng ln trong ci tai ha ln 10 nm ti lc a qua ci gi l Cch Mng Vn Ha. Tt c nhng d man, hung bo, xo tr, k, tn nhn tim tng trong ni tm su thm, thm nhp vo xng ct ngi Trung Quc u c biu hin qua n, lm cho nhn cch ngi Trung Quc cng thp hn. ng ni n hng thng, i ln. Ch khi phc ci mc ca nhng nm 30 s rng phi mt n nm mi nm na. Bi v xy dng bt c mt ci g thng phi mt gp nm ln thi gian dng ph hoi n. Cu vt c mt dn tc, ci trng trch ny chng ta khng th trong tay mt vi quan chc cm quyn, m mi ngi Trung Quc chng ta phi chia ra m t m ng. Mt quc dn hng ba khng th no sinh ra c mt chnh ph hng nht, cng nh mt chnh ph hng ba khng th no c c mt quc dn hng nht c. Chng ta, anh bn tr v ti - mt ngi gi nua; chng ta phi bt u vic y. Chng ta khng th no ch trong chc lt m thay xng i tht. Nhng nu thay i c - d ch mt t bo - th chng ta cng phi lm ngay. Anh c ngh rng vic y l mt vic nm trong tm tay chng ta khng? Trch t "Qung trng Thng gim"
KIU NGO HO
C mt s ngi nh b mc ci bnh lm cao, h c ni n nc M th li ln mt s tot: "Vn ha ca nc M nng chot!" (C ngi li cho l loi vn ha "chng c nn tng g!"; ngi th cho l "khng c chiu su!"; i khi l mt th lng nhng khng ra g). Vn ha nc M c tht nng cn khng? li l mt vn khc. Nhng c gi s cho l n nng cn i th chng ta li cng phi thy xu h, thay v ln mt. Chng khc no chuyn mt anh chng dng di th hng b ph sn, o qun rch ri, ngi xm trong mt ngi miu , sng nh vo cm tha canh cn m cn go ln: "ng ni tao lm n t tng! Cn b n bt qu ch l mt tn o cng m thi!". Khng nhng khng bit t ly lm h thn v sao mnh li bn cng n th, li cn dng dng c v chuyn i phng xut thn bn tin. Ci cu ny ng l phi cho ngi khc ni v chng ta mi ng. Nhng nu c ngi ni nh vy chc chn s khng khi xy ra mt v u khu kch lit. Khi tuyn b khng khng nh th th r rng ci kiu ngo kia che lp ht s sng sut ca mnh ri. Kiu ngo ho ch l mt th t mn lm cho hoa mt - T mnh say sa, t mnh dm, trm chn ln u ri ngh ngi by b. ng Khng Khu thu xa ph cng tm ra bao nhiu th "tch c" cho ngi sau ly lm gng sa mnh. Ngy nay ng bo Trung Quc khng phi tn mt t cng sc no m vn c mt nc M trc mt c th nhn vo, s vo, tm ti nghin cu, th nghim. Khng hiu v sao ngi Trung Quc vn cn em ci lng kiu ngo ho ca mnh chi b ci kiu mu sng , vin c rng n l mt th ngoi lai t nghn dm?
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Chng ta cng khng th ca ngi nc M l mt a hoa c. Nu tht tnh n p nh mt a hoa th ngi M khng phi dng n nhng nh lao. Nhng c mt im nht nh c th gip cho chng ta hc tp, l li sng ca ngi M, mt th v kh rt li hi ngi M chng nhng ph bnh ca cc lu hc sinh n t bt c nc no (k c nhng ngi t ci h lu hunh chui ln). Ch cn hi mt cu: "Anh thy nc M l khng c, khng hay. Vy theo anh ci phng thc sinh hot ca ngi M th th no?" Nhn mt cch tng quan ai cng phi cng nhn nc M l mt x hi t do dn ch, c mt nn cng l rt vng mnh v rng ri. Ci t hi nht ca lng kiu ho l t mnh xy ln cho mnh mt bc tng. T mnh c lp mnh vo trong mt ci thng cha nc, ung nc vo phnh c bng ln, chng khc no ci bng ph ca B Dng ti y, phnh ln n ni khng cn cch nht thm mt th g na, cng lm ch thm c vi khu sng Ty, my khu c-nng v dm chic tu bc thp. Cn nhng th vn ha gh gm, c bn hn kia - gio dc, ngh thut, l ngha, o l c nhn, tinh thn x th - khng nhng khng th nht thm vo m ch cn nhn n mt ci cng thy ni da g ln ri. Tht ra t cu ly mnh, chng ta khng nht thit cn phi noi gng nc M, nc c, nc Nht. Nhng cng khng nn qun rng sau Chin tranh Th gii Ln th II nc c v nc Nht phc hng nhanh chng n ng s. Ngi Trung Quc khi tm hiu v vn ch thy nguyn nhn ca n no l K hoch Marshall Ln th IV, no l Chin tranh Hn Quc, no l c s cng nghip vn vng mnh ca hai nc ny. Nghe ra dng nh tt c ch l vn vn may m thi. Than i! Mi ngi u qun mt iu l sau khi bi trn, hai nc ny tr thnh mt th quc gia hng ba, nhng dn ca hai nc ny vn l loi dn hng nht vi c tim lc vn ha thm hu. Chng khc no mt anh khng l ba u su tay, ng mt ci b nh gc xung t, mt lc sau t t hi tnh ng dy phi qun bc i, vn ng ng l mt ho hn. Cn ci anh Trung Quc b lao phi n thi k th ba kia, nht thi ng trn v i th gii dng dng t c, nhng ri mt cn gi lnh thi n lp tc ht hi ba bn ci tht to, mi di rng rng. C ngi bo ung tx-pi-rin i, th li bo ngi c t tng qu khch, lm lung lay t nc. Kt qu ging mt c hnh trng ngc, hai ngi cng khng nng ln c. H c c ai ni nn bt chc ngi khc l c mt cht g khng th nhn nhc c - i trng phu tt phi p t chng tri, oanh oanh lit lit, lm cho nhng a nhi ranh phi khm phc, ghen t ch ai li i bt chc! Vn l ci m ngoi ny i ng, i Hn th ch thc l c. Song thi th i thay ri! Ci ng phng Ty kia ni ln qu mnh, nh khng ni, chi cng khng thng, thi th nhng chuyn c kia cng ch nh my khi. Hin ti phng php duy nht c th lm l hc hi h. M cng khng cn con ng no khc. Nu nh c mt mc kiu ngo ho, ging mt b lo gi lc no cng gi ci chn b b va kinh va thi ca mnh ln khoe no l b p, b kho, th khng trnh c s i vo ci ng ca s dit vong. Kiu ngo ho lm chng ta c cm tng ho huyn l ngi Trung Quc khng th no b dit vong, vin vo c dn tc Trung Quc c tha sc ng ha. Bng chng l chng ta hai ln b mt nc ri, mt ln v tay Mng C v ln th hai v tay Mn Chu. Nhng kt qu chng qua ch nh mt con diu o cnh, k xm lc ch cp
Dch gi: Nguyn Hi Th
67/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
ui b chy ri ? i vi Mn Chu cn t hi hn, ngha l chng cn ng no m cp ui chy na! Ci l lun v bng chng ny tuy lm chng ta cng t tin hn, nhng chng hon ton khng th bo m rng trong tng lai chng ta s khng cn c th b mt nc na. C mt iu cn ch l bt k mt quc gia, d ln th no chng na, lc cha b dit vong vn ngh mnh s khng bao gi b dit vong. M mt dn tc trc khi b tuyt chng, d nhin cng l mt dn tc cha bao gi b tuyt chng. Song, nu cui cng chng may b dit vong, t cui cng cng b tuyt chng. Ci kiu ngo ho kia ch che lp tm nhn, m hoc con tim, lm cho khng thy c nhng nguy c bn trong cng nh bn ngoi. Lc nguy c n tht th ch c m dn en v con chu sau ny li phi khc m thi. Khi n Peloponnese (P-lo-p-ne-d), ngi Hy-lp cn trong tnh trng n lng l, t cn ng kh, th dn o Cr-t (Crte) c mt nn vn minh xn ln huy hong, khng ch bit luyn thp m cn c nhng thnh tu k thut cao khc. Nhng sau , ch trong mt khong thi gian 200 nm, ngi Cr-t b ngi Hy-lp chinh phc n khng cn du vt g c. Nm nghn nm trc Nam M c nhng cung in ca quc In-ca, hin ti vn cn tm thy di tch trong vng ni hoang ca P-ru. Ch cn cn c vo cc kin trc trng l chng ta cng thy trnh vn ha ca h cao nh th no (Vo lc ngi In-ca xy nhng lu i ny th ngi Trung Quc chng ta cn l mt dn tc d man n lng l). Nhng by gi ngi In-ca u? B Dng, ngi vit nhng iu ny, khng phi l k chuyn mn i lm mt tinh thn ngi khc. Nhng chng ta cn thy r rng cnh tranh l mt th rt v tnh. ng tri kia khng th v anh Trung Quc c 5.000 nm vn ha m phi thin binh xung bo h nh ng Tng c. V vy nhn lc cn ang sng trn th gian ny, chng ta cn phi cp tc rn luyn, lm sao nn ra c tt c nhng th d bn trong rut, n vo c nhng th c cht dinh dng tt. Hin ti chng ta thng tic nhng quc gia b tiu vong trong lch s, nhng dn tc b tuyt chng, nhng ng hy vng trong tng lai hu th s li thng xt chng ta nh vy. C th tm li trong mt cu nh th ny chng: "ng cho ngi i sau li b ngi i sau na khc". Trch t tp " p tan h tng "
NOI GNG TY PHNG NHNG KHNG LM N L

Trong "Truyn Phong thn", mt th Iliad (I-li-t) ca Trung Quc, th thn tin nh my, yu qui nh ma, tuy rng rt cc u quy v chuyn t khng th thng chnh, nhng trong qu trnh hai bn u vi nhau c nhng mn rt gay cn, rt oanh lit. Trong s thn thnh ca "Truyn Phong thn", li hi nht phi k ti n Giao vi ci Phin Thin n - mt loi bu bi v ch thin h. Ch cn ng ta nim thn ch ri h ln mt ting tc th ci v kh y bay vt ln khng. Lc n h xung, ng ni n xng tht con ngi, ngay c ngn ni Hy-ma-la-ya kia cng c th b ba lm i.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Phi k n ci hay na ca n l chnh ngay Qung Thnh T, s ph ca n Giao, cng khng c cch no chng c c v kh ny, nn khi thy hc tr mnh tr mt, trng trn vt bu bi y ln, th cng bay hn bt va, vi vng tho chy. B Dng ti ang lc c yn thn, bng nhin cng b ci v kh v ch ny ging xung, nhng v thi i i thay, by gi v hin i ha nn Phin Thin n khng cn gi l Phin Thin n na m i tn i h, gi l "Sng dng, m ngoi" (Tn sng Ty phng, nnh nt nc ngoi). Ch cn b ng n Giao hin i ging cho mt cu "Sng dng, m ngoi" ny th so vi ci "Phin Thin n" 3.000 nm v trc cn nng hn c nghn cn. Los Angeles, lc ti ang ni chuyn trong bui hi tho, bng c thnh gi chuyn n mt t giy, trn y vit th ny: "Lo gi kia! Khng ng nh ngi li th Ty, nnh ngoi nh vy, c nht thit cho rng nc M l hon m, nhng thc ra nc M li khng phi hon m nh ngi tng u!". Sau t lu, mt t bo Los Angeles tn l "Nam Hoa thi bo" c ng mt bi ca c Dn tin sinh vi on vit th ny: "Phi kch lit ph bnh ci quan nim "Th Ty nnh ngoi". ng B Dng cng ging nh bao nhiu ngi Trung Quc khc, lc va mi t chn n t M, b lm lc gia nhng biu tng x hi tt p ca n, bng thy xu h v ci nh bn ca mnh m ra c mc cm t ti. V th ng B Dng c y thm vi ba nm na, ti tin rng ci quan nim ca ng y v M tt chng cn ging nh by gi". Ci v kh gh gm "Th Ty, nnh ngoi" ny i khi c hnh thnh trong nhng nm 40 ca th k th XIX sau Chin Tranh Nha Phin (1840) hi ngi i. Mun hiu r ni dung ca n ta c th c nhng li mt st sau y ca mt ng bn gi ngi Trung Quc: "Nhng k "Sng dng, m ngoi" nh cc ngi [mt cch ni rt khch so y, cn khng s thng thng gi l Hn gian, bi Ty (dng n), bn nc (mi quc tc) - BD]. Trm cu nghn ch ni g i na chng qua cng ch ca ngi rng nc M l tt p. Nu ni cc nh khoa hc M gii, ci c th cho l ng, cn li i bo l vn ha M hay hn vn ha Trung Quc th khng ai ngi c. Ai dm ni rng chng ta li phi i hc lm ngi theo kiu M?" Ci cch ni ny khng phi ch ring ca ng bn gi m cn l ging iu ca qu nhiu ngi Trung Quc khc, qu nhiu n n lm cho huyt p ca ti tng ln gh gm! S kin ny a ra nh sng mt vn rt quan trng: C mt s ngi hay em hai s kin hon ton khc nhau, hai hnh vi khng lin h nhn qu g vi nhau m dn dnh vo nhau; khng dng u no nhng dng nc bt dn, ng l nhng k thut vin cao cp! "Th Ty" v "nnh ngoi" l hai th cch nhau c mi vn tm nghn dm, chng c g dnh dng vi nhau, nhng nu mt khi em dn dnh vo vi nhau, chng c th dng lm cng c "nh v u" v c th "tng thm" cho v s nhng tai ha khc. Tht ra k b tn thng nht trong chuyn ny khng phi l nhng k b chi l "th ty, nnh ngoi", m chnh l nhng k v s b gi l nnh ngoi nn khng dm "th Ty", ngha l khng dm nhn rng mnh tn thng nhng iu hay ca Ty phng. Ti khng bo khng c nhng ngi ch thc l "Sng dng, m ngoi". Ci loi ng vt ny nhiu khng bit bao nhiu r ng cho ht. Nhng ti ch mun ni rng cn c rt nhiu bn b khc tuy l "th Ty" nhng khng "nnh ngoi" t no.
Dch gi: Nguyn Hi Th
69/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti hi trng Los Angeles hm , trong chc lt, v qu cng thng m ti qun mt ci thn phn lm khch ca mnh i, mi bc l chn tng bng nhng cu hi sau y i vi thn ho nhn s trong bui hp: Cc v hm nay n y bng g? Bng xe -t hay xe ct-kt? Nu dng xe -t tc l th Ty ri . Ti sao trn u cc v khng tt ui sam, hoc vn tc ln nh u m li r ngi bn phi, bn tri? R ngi nh th chng phi l th Ty ? Ti sao cc b khng b chn i rn ra rn rn m li i giy cao gt? Khng b chn m i giy cao gt l th Ty ri. Ti sao n ng khng mc o thng, o cnh, o lng tay rng m li mc u phc? Mc u phc tc l th Ty vy. Sao, cc v khng ht thuc lo (iu nc) m li ht thuc l thm? Ht thuc l cng l th Ty. Sao cc ngi khng nu cm bng than, ci, rm v thi la nhm bp m li dng l in, bp ga? L in, bp ga cng l th Ty. Sao cc ngi khng ng trn ci khng (mt loi ging xy bng gch hoc t, di c bp la va nu n va si m vo ma ng min Bc Trung Quc ) m li ng trn ging nm, ging l xo? Ng trn ging l-xo, ging nm khng phi l th Ty hay sao? Ti sao khi cc ngi gp sp ca cc ngi, cc ngi khng qu mp, p u xung t cho ku ln binh binh, m li ch bt tay ni "Hai!" [Hi]? Bt tay ri cho "Hai!" khng phi th Ty l g? Ti sao cc ngi khng thp n du c sch thay v dng n in? Dng n in cng l th Ty y. V sao lc gi th li khng nh bn b i a h m li dn tem b vo thng th? Dn tem v b th vo thng khng phi l th Ty ? Ti sao cc ngi khng i xem chiu bng nh bng da la, m li i xem xi-n? Xem xi-n khng phi th Ty l g? Ti sao cc ngi khng gn c ln m ku gi, la ht thay v i gi in thoi? Gi in tc l th Ty ch cn g na. Tuy nhin ti khng tin rng tt c cc ng, cc b li i nnh ngoi. Sau , lc tr v i Loan, ti cng cm thy nng n nh eo mt qu cn, cm thy s vic cn c lm sng t cho lng c thanh thn. Cuc duyt binh ln ngy Quc khnh i Loan (mng 10 thng 10) va qua, chc vn cn trong k c cc v nhng hnh nh nng hi, no sng ty, pho ty, trng ty, kn ty, dao ty, kim ty, dn nhc ty. Nhng th y phi chng u l nhng sn phm th Ty, nhng c phi chng v th u l nnh Ty ht? T nhng th i trn mt t cho n nhng th bay trn khng trung u l nhng sn vt th Ty. C th no nghi rng v c mt s cu kt, nnh b nc ngoi no chng? Nhn vo bn trong mt gia nh, hin tng trn ng l cng trm trng hn. Tt c nhng ngi vit vn vit bo, vit th nc danh chi ti l k lm hi n tnh cm tt gia "nhn dn" v "nh nc" thng vn dng bt nguyn t, bt my, m khng dng bt lng. Dng bt nguyn t, bt my, ri nh my, sao chp, nhng ngi ny n lc th Ty th c nnh ngoi khng ? Trong phng khch, phng lm vic, cc cng s ton thy nhng gh s-pha, gh bnh m khng thy dng trng k. Tun trc ti n thm mt ngi bn. Anh ta ch mt ti qut bo: " th Ty, nnh ngoi!". Ti b qut thnh th mi in ln, tm c mt ci ba nh p cho tan nt ci nh x bt nh anh ta. V anh ta ra nn n, ti cng cc cn, ti th khng i tri chung vi ci loi nh x bt git nc "th Ty, nnh ngoi" ny. Ti m p xong ci nh x th th no cng s p tip n ci v tuyn, ci i, ci t lnh, bp ga, in thoi, n in,.v.v...Cui cng, c con gi ca anh ta - n sinh tt nghip i hc, b trng c th Ty rt nng, chng cn bit knh lo, tn hin, cng khng bit g l l ngha - bn gi cnh st n ui ti ra khi nh. Th l chm dt cuc xung t . Nu khng, vi ci ba ca ti, m h li tng 12, c gia nh h cha chc cn ch t t ngi.
Dch gi: Nguyn Hi Th
70/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Sau suy ngh mi, ti cng khng th no hiu c ti sao con gi anh ta li c th hnh ng nh mt k nnh ngoi kiu c. Than ! Khng th tng tng nu thng ni trn li nh, tch thu tt c nhng th m ngi Trung Quc tch ly t ngy th Ty n gi, khng bit s cn li c g? Anh bn ti vi ci Phin Thin n chc chn s ni: "Ai bo chng ta lm ngi, x th li phi i hc Ty phng?" i d! Anh ny ng l d dn, th m cn phi hi! V mt lm ngi, x th ng nhin li cng phi th Ty, hc nhng ci u im ca h ch, nhng nh th khng c ngha l phi i nnh h. V phng din chnh tr, chng ta li khng phi th Ty n ngp u ri hay sao? u tin chng ta vt ci h thng vua quan t 5.000 nm nht quyt hc theo li b phiu bu c ca h. Tip theo l cho ci truyn thng phong kin mt ci t hc theo con ng chnh tr dn ch. V ch kinh t, chng ta cng b ci 5.000 nm trng nng khinh thng, hc theo ngi Ty phng trng cng nghip v bun bn. Nh vy l vt i ci nhn sinh quan 5.000 nm xem vic lm quan l con ng tin th duy nht hc ngi Ty phng ci kt cu x hi nhiu tng lp ri cn g. V mt vn ha, tt c nhng cng c truyn b i chng, k c bo ch, v tuyn; tt c cc ngh thut, sng tc, k c tiu thuyt, th, kch ni, hi ha, m nhc c ci no m khng bt chc Ty phng n chng c mt? Nhng tt c nhng th ny c lm cho c nc trn di u thnh nhng k nnh hay vng ngoi khng? Ci Phin Thin n "Sng dng, m ngoi" ny em dng cho con ngi, ch l mt s sai lm v ng ngha hc, tht khng th no hiu v phn tch n c. ng c Dn bo: "Nu ti li M thm vi ba nm na, ci lng tin ca ti chc chn s khng cn nh th na". l mt iu c th c m cng c th khng. Nu chng ta mong mi v kh ca Trung Quc c tinh vi hn, tt nhin cn phi hc hi phng Ty. Nu chng ta mong mi vic qun l cng thng nghip c hiu qu hn, cng phi hc phng Ty. Nu chng ta mun x hi Trung Quc c vn minh hn, tt phi hc ci cch ni "xin li", "cm n" ca ngi phng Ty. Nu chng ta mun ngi Trung Quc xp hng, tn trng ch qua ng ca b hnh, i qua ca l xo bit t t th ca ra th chng ta phi hc tp ngi phng Ty. Nu chng ta mun ngi Trung Quc c th m rng ci tm lng nh hp ra, chng ta phi hc tp ca ngi phng Ty s vui v phng khong, tm lng thch gip ngi. Nu chng ta mun ngi Trung Quc thn th cng trng tt phi hc tp ngi Ty phng dng th gi vn ng ch khng phi xu x ln nhau. Tt c nhng th ny c g l nnh ngoi u? ng trc ngi Ty phng, l , lch s, c tht l chng ta khng cm thy thn v mnh thp hn khng? Th m chng ta ch bit phn ng bng cch cho n t vn "khng qun ci gc ca mnh", n cng vn cau my, quc mt. Sch c c cu: "Bit xu h tc l c can m", th m cho n cht cng khng nhn ci sai ca mnh, ch bit kch ng gin d v cho rng nh vy l vin mn, t o ri. Tht ra bit xu h, khng ch cn c can m m thi, cn cn c c tr tu na. ng c Dn cho l "t thn v mnh thp hn" s dn n ch "t h mnh", nhng tht ra hai nim ny hon ton khng c lin h nhn qu. "T cm thy mnh cha c" c nhin c kh nng a n ch "t xem mnh khng ra g", nhng cng c th a n ch t bit mnh
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
v v vy c th t sa mnh cho kh hn. Trng hp Minh Tr Duy Tn ca Nht Bn cng nh th thi. Tri buc con ngi vo trong ci vng ca tm tnh kch ng, ci thuc v chin thut phong ha lin hi ca thi i Phin Thin n nhng ng thi cng l mt trong nhng c tnh ca ngi Trung Quc. C v gio s ngi M vit mt quyn sch nhan "Nht Bn l s mt", th m khng c mt ngi M no tc gin bo rng ng ta l phn quc hoc i lm bi cho nc ngoi. B Dng ti bt qu ch vit mt vi thin phng s da trn nhng n tng hon ton hi ht m ci Phin Thin n kia bay xung chc chp vo u khng bit bao nhiu ln. Than i! D anh c nhm vo c ti m ging xung th ti vn c ku ln rng: "Tuyt i phi bt chc phng Ty, nhng khng lm n l cho h". Xin c gi lng th! Trch t "Dm ln ui n"
K TH CHNG TC
Vn l mt th thm th huyt hn gia cc dn tc, s k th chng tc trn th gii hin nay ang trn c khc phc bi thc con ngi v s pht trin ca nhn quyn. Nhng i vi ngi Trung Quc vn thng minh tuyt vi - va lm ra v ta y rt trnh trng, va tnh ton rt chi ly, nhng chung quy vn ch lun qun trong ci quan nim khu vc y cm tnh ca ci nc tng kia - th cch tt nht khng g hn l t than khc cho s phn hm hiu ca mnh. Ngi Trung Quc c bn khng c mt t cch g cng kch v ph bnh s phn bit chng tc ca ngi M da trng c. M hin nay nc M c l l mt trong nhng nc m s k th chng tc c xem l t nht trn th gii. C nhn th chung quanh, nc ln nc b, nc mnh nc yu m khng xu, nhng e rng ch c nc M l nc cn tip tc chp nhn ngi Trung Quc nhiu nht. Gi s khng c nc M th khng hiu tt c nhng ngi Trung Quc ngy m m tng nh in cung n vic ri b nc di dn khng bit s i u? Ti ni nh vy khng c ngha l ngi M da trng khng k th chng tc, hoc khng k th g i vi ngi Trung Quc. Ti ch mun ni ci u c k th ni ngi Trung Quc, so vi k th chng tc, cn mc thp km hn, v n l u c k th a phng. bt c mt nc no t n mt nn vn minh cao, ci u c k th a phng ny t nhin bin mt nhng ch cho li ch ca nhng ng phi chnh tr. C bao gi anh nghe ni ngi M ca tiu bang Virginia ty chay ngi ca tiu bang Arizona cha? Hoc ngi Nht o Honshu (Bn chu) ty chay ngi o Shikoku (T Quc) khng? Th m ci k th chng tc ca ngi Trung Quc so vi ci k th ca ngi M cn kinh khng hn nhiu. Nu ta em kt hp li vi nhau nhng nim rt hp hi kiu "Con chu ca Hong v Thn Nng", "i Hn oai tri", "Khng phi l tc loi ca chng ta", "Lng d khc chng ta" th ch cn li cho ngi cc dn tc khc sng s chng cn g?
Dch gi: Nguyn Hi Th
72/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
C mt s ngi Trung Quc M - a v x hi cng chng hn g nhng ngi M da en nhng li xem nhng ngi ny khng ng mt ng xu - h c nhc ngi M da en th li lc u lia la nh b ng kinh. Ci hnh vi khinh th y c th lm cho ngi ta tc m cht c. Khng ai c th tng tng nu 11% ca dn Trung Quc l da en hoc da th my ng da vng kia s st ln n bao nhiu ? Ngi khng cng mt tnh khng th chp nhn, bao dung ln nhau ri! i vi ngi khng cng mt chng tc khng bit s th s nh th no? K th chng tc l mt th quan nim gh l, n dai dng v ly lan. Nhng ci ng lm ta ngc nhin, kinh d l phng php nc M dng x l ci loi gh l . Phng php ca h c th khng ging Trung Quc, v phng php Trung Quc l: "Du bnh v s phi cha" (Hy tt k y) v "Ci xu trong nh khng th l ra ngoi" (Gia x bt kh ngoi dng). S thc l nguyn tc ch khng phi phng php. Phng php "chn chnh" l mt ng b chy mu hu mn li ly tay che t ni: "Khng, ti c b bnh tr hnh h u? Ai bo ti c bnh tr tc l c hoc c lng d g !" C ci " " g l mt v kh truyn thng ton nng. Ch cn tung n ra, nim vi cu thn ch l i phng phi vt gi ln c m chy; ng thi ci bi tr kia bng nhin lnh li. ! Xin li! Ti nh mm! Khng phi ci bi tr kia bng nhin lnh m t n ang tnh trng c bnh bng nhin bin thnh tnh trng khng c bnh g c. Con gii ca h tng, ci con ngi d dng, ch bit che du bnh ca mnh ch khng mun cha n. Nc M l mt x hi lnh mnh, cng trng n n c th t iu chnh mnh. Thay v ly tay che t th ci phn ng ca n li l ni tong ln cho mi ngi bit: "Ti c bnh tr y! Mi ngy ti b chy mt 8.000 ga-lng mu [gallon = khong hn 4 lt]. Ti mun bit gi ca mt chic quan ti l bao nhiu?" Tt c mi ngi u bit th mi ngi u thc rng mnh c lin quan. Sau tim thuc, ung thuc, m x, bin gh g thnh gh x-pha, bin ci lng cng thnh lng thng c th ng thng ln c. Tt c cc phng tin truyn thng hay vn hc u phi ni ln ci k th chng tc ny, lm cho mi ngi u bit, lm cho mi ngi u s v thy mnh c lin quan. Mt x hi lnh mnh phi da trn mt tm l lnh mnh ca ngi dn - ngi dn c tr tu bit tn trng s thc, c dng cm tha nhn nhng sai lm, c nng lc t sa i. K th chng tc l mt sai lm. l mt s thc khng th chi ci. Ngi M c c ci tr tu v dng cm tm cch sa i v gii quyt mt cch tha ng nhng li lm. H c kh nng la chn nhng quyt nh ng n khin cho s k th chng tc dn dn bt i, v c th mt ngy no khng cn na. Trch t "Dm ln ui n"
LY H THN LM VINH D
Di s y thc ca Cc Gio dc tnh i Bc, Trng i hc S phm Cng lp i Loan lm mt cuc iu tra xem kin mi ngi nh th no v vic trng pht thn th. Kt lun bo co cho bit: 91% thy gio, 85% gia trng, 80% hc sinh u cho rng nu khng a n vic thng th s nh n l mt vic nn lm. Cuc iu tra ny cho thy c ngi nh ln ngi b nh - nh chuyn Chu Du v Hong Ci trn Xch Bch - hai bn cng ng thun. Mt bn ng thun nh v mt bn chp nhn b nh.
Dch gi: Nguyn Hi Th
73/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti i hi thng nin ca Hi Tm l hc Trung Quc v ca Hi Tm l trc nghim Trung Quc vn ny cng c em ra tho lun. Mt s ngi d i hi thuc trng phi hiu chin dng nhng li l kh hiu yu cu ci to cc trng hc thnh nhng phng tra kho thi c i. Ngay c bn thn Ch tch chnh ph i Loan, ng Lm Dng Cng - m vn mnh cuc i li hon ton tri ngc vi i ca B Dng ti - tuyn b vi Quc hi i Loan rng lc nh s d ng hc hnh c v b thy gio nh cho au n ni phi ku tri. ng Lu Gia Dc, gio s Vin Y hc quc lp Dng Minh cn a ra kin ngh vi B Gio dc l i vi hc sinh c th dng nhng hnh pht thn th "thch ng". Nhng s ng gp hay ho nht phi l ca b Dng Thc Hu, phng vin t "T lp Vn bo" trn mt mc c bit nhan : "Yu ? nh ?". B ngh: quan trng nht l lm sao vn dng cho thch ng, ch cn sao cho tr con ng b lm lc, Cc Gio dc khng cn quy nh mt cch qu "cng nhc". Trong bi bo ca b ta c mt on ng li cho hu th nh sau: "Mt ng gio n mt trng Trung hc cng ni ting ti i Bc c "ci roi nh hc tr" v ci "ti dy hc" cng ni ting nh nhau. Ngay hm u tin bt u dy hc, ng treo ln tng bao nhiu l roi my (chng khc no mt gian phng dng tra kho ngi thi xa - BD). Sau giao hn vi hc tr: "C mi mt thnh tch di tiu chun my im l nh my roi". Kt qu l tt c hc sinh ca lp ng ny u t thnh tch rt tt (v t l ln lp cng rt cao). Ci tn ca ng ton trng ai cng bit (Nu ng ta treo trong lp nhng thanh kim th khng chng ting tm ca ng ta c th bay n c Lun n na BD). Tt c hc sinh u xin c vo lp ca ng (Phi c mt con s r rng y ch khng th ni chung chung c - BD). Rt nhiu hc tr sau khi tt nghip ri cn tic nhng lc "xp hng c nh tay" (nhng c cu va qua nhng t thi tn nhn vo trng xong c l cn c ci tnh cm ny, ch v sau ti e rng lm g cn chuyn - BD). Nh vy thy rng vn khng phi ch s trng pht thn th c cn thit khng (i vi nhng thy gio mun ni ting e rng vic ny mi phn quan trng - BD), nhng ch ngha m s trng pht th xc c th em li c." Ci on vn ny (ca b Dng Thc Hu) l mt trong nhng sn phm vn ha c bit ca ci h tng. Tht ra, ci loi sn phm ny xut hin trn th trng t thi Tng vo nm 1068. Thi y, hong cn nh lc hc nghe thy gio ging bi th ngi, thy gio th li ng bn cnh nh hc tr. Tha tng kim thy gio ca gia nh l Vng An Thch v tn s trng o mi ngh cho php thy gio cng c ngi. Tin tc ca ngh ny truyn ra, ci vi tng kia lin bt u si bt. Mt trong nhng i thn kiu gii b tng du l L Hi bn ku tong ln nh b dm ln ui, v ng ng st kh kt ti: - "Vng An Thch vng tng ngi cnh vua khi ging bi cho vua, mun xa b c ci tn nghim ca hong a ci tn nghim ca thy hc hong gia ln. Qu l h Vng khng bit g v s ha thun trn-di, m cng khng bit g v s phn bit vua-ti!" i thi! Ngay t thi c cng c nhng ng gio ly lm vinh d c ng bn cnh hong nh th. Chng trch thi nay, cng c hc sinh "xp hng c kh tay" v ly lm vinh d.
Dch gi: Nguyn Hi Th
74/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti li nh n nm 1910 - vo nhng ngy mi thnh lp nc Trung Quc Dn Quc - c mt lo gi ngi Mn Thanh bo hong chy n trc huyn ng, tt qun ra sai gia nhn nh mnh mt trn bng roi. Sau , dng nh thy ngi nh nhm, bn bo: "Sng qu! Sng qu! lu khng c thng thc ci mi v ny!" Kiu biu din ny so vi vic thch c qut vo tay cn tin xa hn mt bc. Chuyn kh hiu l: ti sao ci u c n l Trung Quc vn khng th chm dt c? Mc d trong vn ha Trung Quc c mt s truyn thng rt tn khc nh b chn n b, thin n ng, v nhc hnh by gi u b bi b. B Gio dc nghim cm hnh pht thn th, l mt trong nhng quyt nh rt ng n. Khng tng tng c vo nhng nm 80 ca th k XX ny m cn c ngi mun t li vn . Vn y ng l phi l i vi iu h thn phi bit h thn, ch c nhng k m u c n l thm cn c mi c th c c ci ti l ly iu h thn lm vinh d. Mi nguy c ch thc ca dn tc Trung Quc vn l c nhng qui thai nh L Hi, nh nhng a hc tr "thch xp hng c nh tay". Nu nhng chuyn nhc nh nh th li tr thnh vinh d th trn th gii ny chc chng cn chuyn g ly lm vinh d na. Nhng k thch b s nhc th hoc b mt cm tnh ca con ngi, hoc t ra khng bit; hoc khng quan tm n n; hoc trn trnh trch nhim hay c thm g khc; hoc ch n gin v h l nhng k tri sinh ra lm n l; hoc l n l t trong bo thai ri. Nhng ngi ch trng nh n nhn mnh: "thng cho roi cho vt". i! Tnh thng i! V ngi m con ngi phm bit bao nhiu ti li mi ngy. B m v thng m b chn con gi mnh; ngh rng trong tng lai n s d ly chng. cng l tnh thng vy. "Vua cha" i vi tin dn th nh cho tht nt xng tan, bi v "hnh k v hnh" (trong thi gian giam gi th khng c nh), cng l tnh thng dn nh con . C th hi mt cu: - Thy gio i vi hc tr, nh mt roi, l tnh thng? nh 10 roi, 100 roi cng vn l tnh thng ? Trn bo ng chuyn thy gio nh ba bt tai lm cho hc tr b chn thng s no ri cng nht quyt bo l v mnh thng n. Lm sao phn nh c ranh gii y? Lm sao bit c ci hm ca n ng hay sai? Trong nn gio dc bng tnh thng lm g c tit mc "Tu l hc" (nh p hc tr)? Cn nu ni n "thch ng" th th no l "thch ng"? Ai nh c tiu chun? V lm sao bit c ci no l hp tiu chun? - "Ch ct khng gy thnh thng tch l c!". l tiu chun ? Trn thc t, bt c mt s trng pht thn th no cng u li thng tch. Ging nh bo: "C t tay vo l la, cng lu cng tt, cha thy thng tch th cha cn rt ra". Ci ngha ny nghe chng cng thm no chng khc no m thanh ca mt bnh xe x hi. Bt c ai lc sp bt u ra tay nh th cc th tht u gng ln, trng mt long ln. Ch ni ci dng iu khng khip ny - thn thi v nh mt hung c - d cha nh tht cng c th lm cho ngi sp b nh tn thng ri. C nh a hc tr ng trc quyn uy tuyt i ca ngi thy, hoc a con trc uy quyn tuyt i ca ng b, khi ngi b d tay ln da nh, u cm thy mnh b h nhc nh th no. R rng chng c tnh thng g c! Ch c ci mm mng ca s hn th t c i bn, bi v l mt th lng nhc i vi nhn cch.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
n lc no hc tr khng cn thch xp hng c nh tay na, lc y cc em mi c th xa b c mc cm b s nhc, v lc y s trng pht th xc mi khng cn c ngha "tt p" na. Nu nhng tr em khng lm ni cc bi thi li phi chu nhng s trn p, bo lc th lng t trng bm sinh ca tr con, ci linh tnh v tr tng tng rt ng qu ca chng e rng s b tiu tan mt. C n 29% thy gio, sau khi B Gio dc nghim cm nh n hc tr, cm thy "lng lnh nh tro tn, chng cn mun dy hc na". Nhng con ngi vn ha theo ngh gi l "g u tr" ny nu khng c php thi trin ci th on nh n hc tr qu khc thn su th h cm thy nh phi thc th, khng cn cch no khc. Nh vy B Gio dc c l tt hn nn mi h cun gi ra khi trng v gii thiu h n lm gc ca cho cc sng bc. B Dng khng sc phn i 91%, 85%, c n 80% nhng ngi ng vic nh n. Nhng ti y c th hng v nhng ngi hc tr b s nhc, ngh mt b quyt nh sau: Nu h nh cc em, tuy cc em khng th nh li c ngay by gi, nhng khi ln ln nh mt ngi trng thnh, th phi quyt tm tr mi th . Mi nm cha c g l mun c. C nhng phn t rt hiu chin c th mng cc em: "Ti c nh y! Mi nm sau ri ta ni chuyn!" i vi ci loi rn vn ny, cc em vnh vin ng bao gi qun chng, hy c tht tnh hn chng mi nm sau. Nhng y cha phi l chnh ca ti. Ci ngha chnh, khin lng ti tht au xt, l: qua ln iu tra ny (ca Trng i hc S phm cng lp i Loan) s ngi thch nh n v nhng ngi thch b nh chim mt t l qu cao. Phm mc ch ca gio dc l bi dng ci tn nghim v vinh d ca nhn tnh. Th m ngc li, hm nay mi ngi u ng rng: mc ch ca gio dc l tiu dit ci tn nghim v vinh d ca nhn tnh . C th ni y l mt trong nhng x-cng-an ln ca th k XX v ca vn gio dc. iu chng t ci vi tng ny khng nhng rt su m tng li cn c na. Cho d by gi chnh ph c xut u l din gip i na th mt s ngi cng kh lng sa i c. V th chng ta c th ni rng: ci nn gio dc ca chng ta qu l d hnh, n ch i ngc li thin chc ca n. Cng ngh n ti li cng thy lnh xng sng. Trch t "Dm ln ui n"
Dch gi: Nguyn Hi Th
76/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
PHN III: CC BI PH BNH

CI VI TNG
Ci vi tng - Mt biu tng ca cn bnh vn ha Trung Quc Khiu Lp Dn Trong "Tht thp nin i Tp ch", Hng Kng, ngy 12/11/1973. Phm ngi Trung Quc no cn quan tm n tin t quc u c th ngh n mt vn cn bn sau y: ti sao Trung Quc (t 1842 n 1949) li yu th? M, Nht ti sao li mnh th? Din tch ca Trung Quc rt ln (ng th nh trn th gii ch sau Lin-x), ngi li rt ng (vo bc nht th gii), ti nguyn tng i phong ph. Thm vo , li c mt nn vn ha m mt s ngi t ho l lu i ti 5.000 nm. ng l Trung Quc phi l mt quc gia vo hng mnh nht th gii mi ng. Nhng s thc li khng phi nh vy. T Chin tranh Nha phin (1840), b cc cng quc lin tc n xu x, Trung Quc phi ct t bi thng, ch t na l b phn chia. i vi cu hi trn, ch c hai cch tr li: Th nht: u c v sc lc ca ngi Trung Quc ti qu. Th hai: Ci vn ha truyn thng ca Trung Quc c vn . i vi ci kh nng th nht, c hai cch gii thch khng ging nhau. Cch th nht l: u c, sc lc ngi Trung Quc ti qu. C l h ch kh hn r Hung-n, t-quyt v ngi da en Phi Chu ngy hm nay (ch khng phi ngy mai), nhng chc chn l thua ngi M, Anh, Php, Nga, Nht. Cch gii thch th hai: tr lc ca t tin ngi Trung Quc rt kh, t nht cng ti gii mc huy hong ca nhng i Hn, ng. Nhng bt hnh thay, ci tr lc y cng ngy cng kit qu, i sau khng bng i trc, sau vi trm nm bin thnh mt dn tc ca nhng thng ngu. Gi s ng l tr lc ca chng ta qu ti, chng ta phi chp nhn n nh th thi. Nhng ai dy chng ta khng bit t mnh phn u nh? Cn c trn "nh lut sinh tn - mnh c yu thua" th mt t nc b bin thnh ci loi "thuc a hng bt" nh th bi v n xng ng nh th. Nu ni ngc li, gi s khng phi v tr lc ca chng ta c vn , nhng v ci vn ha ca chng ta c vn , th tin ca chng ta cn c th kh c, nhng chng ta phi bit t sa mnh, can m vt ci gnh nng vn ha y i mi c. Chng ta va ni qua kh nng th nht (tr lc c vn ), l mt kh nng trn mt l lun, nhng khng tn ti trong thc t. Bi v khng c mt ngi Trung Quc no tha nhn rng tr lc ca dn tc Trung Quc chng ta li thp km. y khng phi l mt vn cm tnh hoc v mun t thi phng mnh ln, nhng mt vn trn mt l lun c chng c, khng th ph nhn. Nhng chng c ny l g? Ta c th nhn thy trong hai s kin sau:
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
1- Phn ng gp ca ngi Hoa vo cng cuc pht trin kinh t ng-Nam-. 2- Nhng thnh tu v hc thut ca ngi Hoa ti M, nhng thnh qu ny lm cho ngi da trng vn y t tn mc cm cng phi tha nhn rng tr tu c nhn ngi Hoa cao. Nhng h cng bit ngi Hoa khng on kt, khng hp tc vi nhau, chng i nhau mt cch kch lit v khng pht huy c sc mnh tp on. ng B Dng trong tp "n cht khng nhn li" a ra mt cch gii thch tuyt vi v vn ca ngi Hoa chng ta: Mt ngi n thnh gio mt v cao tng, hi v kip trc v kip sau ca mnh. V cao tng p bng my cu th sau: Mun bit kip trc th no C xem mnh sng ra sao kip ny u thai ri th no y Hy nhn vo vic hin nay ang lm [Dc tri tin th nhn Kim sinh th gi th Dc tri hu th qu Kim sinh tc gi th ] B Dng li cn than rng: "My cu danh ngn ny lm cho ti lin tng n ci vn ha 5.000 nm ca chng ta". Mun bit ci vn ha ny tt hay xu, khng phi c vi u vo nghin cu ci ng giy c, m phi m to mt nhn nhng ti n m chng ta ang phi chu hm nay th may ra mi r c. Vn th r rng c ri, m cng c th ni rng l vn vn ha. Vy phi i thm mt bc na tm cch phn tch n. ng Tn Quang Hn, mt ngi rt ngng m ng B Dng, trong bi "Hon cnh v t ai" c vit: "Nguyn nhn ti sao Trung Quc khng th xy dng c mt quc gia cng thnh ? khng phi vn bm sinh, nhng mt vn sau khi sinh. Nu dng ngn ng ca ngi lm rung ni th khng phi l vn "ging" m l vn "t". i vi thc vt, t l th nhng, thy phn, khng kh, nh sng mt tri, v.v...; i vi mt dn tc, t l hon cnh, tp tc ca nhn tnh ni chung. Cho n nay thc s chng ta cha sinh sn c nhng loi cy tt. Nguyn nhn, nu khng do ht ging, th nht nh phi v t ai, hon cnh, c g khng thch hp cho nhng ging cy ny sinh trng. Trong vn ha v tp tc 5.000 nm ca Trung Quc, ngoi phn tt ra cng c phn xu. Phn xu ny l mnh t ni ht ging kia khng th ln ln c. Ci phn vn ha, tp tc rng ln, xu xa ny ng nh ng B Dng gi mt cch n gin v tm lc l ci "vi tng". Ti thy L Tn tin sinh sng to ra ci "A Q", L Tng Ng tin sinh li sng to ra ci "Hu hc", sau B Dng tin sinh cn sng to ra ci "h tng", ba th ny u ch l c, chng khc no ba chn ca mt ci nh.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Nu ni "A Q" vch trn "nhn tnh" ca ngi Trung Quc, "Hu hc" t gic ci "quan tnh" ca ngi Trung Quc, th "H tng" ta h nh gc gc ca hai th trn. Ti sao c "A Q"? Chnh do ci "H tng" m ra! Th th ci "H tng" y l g, v c g trong ? nh ngha ca ng B Dng nh sau: "Mt x hi hn n b su rung v t hm, li b loi chnh tr n ti thao tng, o c qu qut, nhn sinh quan c nhn, ng tin v th lc lm vua. Mt x hi nh th lm cho linh tnh con ngi ch c x cng v tiu tan i thi". ng B Dng cn ni tt c cc th trong h tng y li ra nhng hin tng khc nh: "s sng bi quyn th mt cch m qung", "tnh ch k chc nh gng cm", "ngn ng bp bm", "m m nhng xc cht", "bt hp tc", "tn nhn v k mt cch lnh lng, trng trn", "lm phch v ng ngn". Trc khi ni v nhng sn phm ca h tng, ti xin c ni thm vi cu, v mt khi trng giang i hi v h tng ri s khng th quay tr li c na. Mt s ngi yu nc ngh rng Trung Quc phi giu mnh. Khng ai c th ph nhn iu . Nhng lm th no giu mnh mi l vn . Chng l c ph trng ci so ca t tin ra? C trch c t tin phng c ch g? Chng l c trch c t tin cho i, ri th quc gia s giu mnh ln chng? Ti cho rng lm nh th khng phi l thng sch. Dn tc Trung Quc l mt dn tc b "bnh", nm thng cng di th bnh cng nng. Ci bnh ny bt ngun t thi Hn V sng o Nho, li cng b nng thm vi nhng th k quc nh khoa c, nh L hc thi Minh, Tng, lm cho dn tc Trung Quc hu nh b tiu tan ht linh tnh, ch cn thoi thp sng m thi. Nhng i th ngy trc nh Hung - N, t - Quyt, Khit - an, Ty - H thc ra c mt nn tng vn ha qu thp, nn khng trnh khi b Hn ha. Ngay c sau ny Mng C v Mn Thanh ch chinh phc c chng ta trn mt v lc, cn trn mt vn ha li b chng ta chinh phc li. Nhng chin thng v vn ha ny lm cho chng ta vn mc bnh m khng h bit. Cho n khi nh Thanh b p buc phi m ca cho Ty phng chng ta mi gp phi i th li hi m chng ta cha bao gi gp trc kia. Lc , ci trng thi bnh tt n mi b l ty ra ngoi. Mt dn tc mc "bnh" cng ging nh mt c nhn, nu khng cha cho ht bnh th khng c cch no kh ln c. D dn ch, d khoa hc, m ngay c n nhng th thuc b nht thin h cng chng c ch g cho mt ngi b bnh ng rut v d dy qu nng. Mun cha c bnh trc ht phi tm cho ra "cn bnh". Khng th v s thuc hoc s au m giu bnh c. Nu cn, du phi ca tay ca chn cng kin quyt lm, d phi ct b d dy, thay thn cng khng tic. Cn phi c ci dng kh nh th mi c kh nng ci t hon sinh c. Vn ct li y l phi khim tn kim tho cn bnh vn ha lu i ny. "Cn bnh" ny ca dn tc Trung Quc xt cho cng l g? L Tn, L Tng Ng, B Dng,... trc sau u ch r. Nhng "thuc thang" th no cho khi? Vn tr bnh ny cn ln hn vic nu r tn bnh, song c h cc v cha thy ai cp n cho chng ta. Nhng nu suy ngh k ta c th thy ci " ti ngn ngoi" ca h. Dng nh trc tin h mun chng ta cng tham kho thy r tng chng bnh mt, lit k ra tng nguyn nhn
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
ca cn bnh. ri sau ngi Trung Quc - nhng ai cn bit suy ngh - tng ngi mt nhn vo nhng bnh chng ny m suy xt, ci no xu th b i, ci no khng xu th gi li. Nu nhng ngi c lng ny cng ngy nhiu, "ci b i" v "ci gi li" cng ngy cng ln. Nh th, tt chng my chc ci bnh lu i ca dn tc Trung Quc s khng thuc m t lnh. Ci ny c l s dnh dng n vn "bit d, lm kh" hoc "bit kh, lm d" m y chng ta khng bn n. Trong bi "n cht khng nhn li" ( tp "p v h tng") c on nh sau: "C k cho rng ngi Trung Quc bn thn khng xng ng, cho nn mi cho nc nh ra nng ni ny. Khng nhng khng bit t trch mc mnh, m tri li, h cn tc ti, i trch c t tin ci ny khng ng, ci n khng ng, lm h phi chu hu qu. Thay v xy dng mt giang sn tt p h c hng phc lc th t tin li cho h mt t nc nh th". i vi cch ni y, ng B Dng tr li: "iu ny ch khc chuyn cha vi con. Nu con kh gi, thng minh linh li,hc qua c i hc, th m i li hng th ng nhin khng th trch c c b n; m n ch c th t trch mnh khng xng ng. Nhng nu nh a con t khi sinh ra b vi trng lu lm cho hng mt, li b di truyn lm cho d in d khng, ng ng ngn ngn, lang thang u ng x ch xin n kim sng th ci trch nhim ca n qu nh. Nu n c m mm trch b n ti sao li mc bnh phong tnh, trch m n v sao khng cha khi bnh i, th chng ta cng khng th nhn tm bt n im mm c". Cc sn phm ca ci h tng m ng B Dng ni ng nhin khng nht thit ci no cng hon ton ng, nhng t nht cng c mt phn khng sai. Vn chng ng B Dng xa nay vn mch lc phn minh, ch tic lc ni v nhng sn phm h tng, hnh vn li hi ln xn, c lc lung tung lc . Lc th vt mt ci ln tr li, lc vt mt ci li phng i. Chng ti xin trch mt phn gii thiu nh di y - qua mt ln chnh li theo nguyn tc gi ng nguyn tc gi - ngi c i chiu vi nguyn vn lm bng chng: Sn phm u tin ca h tng l s sng bi quyn th mt cch in cung. Trung Quc thi c, ngi c quyn th ti cao l Hong . i vi ng ta nhng nguyn tc lun l u v ngha. Thn thuc nhnh bn (khng phi trc h) trc mt Hong bt qu ch l "thn", l "n ti", (V phng Hong c tn phong, cho d l b m cng khng c l ngoi l). i vi ci th tnh cch oi om tri vi lun l ny (quan tnh ln hn nhn tnh), mt loi o c d hnh, khng nhng khng ai phn i m cn cho l tri, ngha t. V mt hoang dm trong i sng cung nh th nhng Hong Ty phng cn phi km xa. Cha cn bn n ci "Ba nghn ngi p trong hu cung" ca thi ng, ngay thi Chu vng triu, thin t c th c ti 121 b v mt cch hp php. Theo "Ni tc" trong "L k" ch sp xp cho chu tt chng trnh hng ngy ca ci vic "in loan o phng", sao cho c hn trm b u c thm m n ma mc ca nh vua cng l mt iu kh tm ri; cha k nhng chuyn ghen tung tranh ginh gia cc b. Tt c cc ng thnh i vi my vic ny khng nhng khng phn i, m h cn bin cc loi "dm " ny thnh thin t thnh thn, bin ci kiu "chi lon chi tp" ny thnh ra php tc chnh thc ca quc gia, x hi. V vy B Dng cho rng:
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Thnh nhn khng nhng ch ha theo m cn l u s, cng phm ti vi nhng k c quyn v bn dm . Quyn lc no khc xng du, thnh nhn khng nhng khng tm cch phng s d chy ca n m li cn chm la th khi n bc ln lm sao m dp c? B Dng cho l quyn lc ca Hong Ty phng lun lun b thnh phn tr thc gii hn, gim st. Nhng Trung Quc th cc ng thnh li v phe nm quyn m pht minh ra th trit hc k quc kiu nh sau: "Khp di gm tri khng c ch no khng l t ca nh vua. Tt c cc k s trong thin h c k no m khng phi l ti ca nh vua". Th ra, sinh mng ti sn ca nhn dn u do ci tn "i dm " ban cho. Chng trch ci thng chi gi th d c mun lm g th lm. Khi s tn sng quyn th l nn tng ca 5.000 nm vn ha truyn thng th ci quan h gia ngi v ngi ch c s "knh v s", cn s "thng yu" th khng ng k. Ci gi l "nhn" ch l th tm thy trong sch v, kh m gp c trong hnh ng. V li, ch "nhn" ny ta h khng c tnh cch bnh ng ca hai bn cng c li. Sng bi quyn th mt cch tuyt i a n mt nn chnh tr n ti v ci o c d hnh, khng cn tiu chun v th phi, ch cn ci tiu chun v li bt k phi tri. Ch cn mt con ng l tin ti, ph qu, cng danh. Mi ngi u phi gt u cho nhn liu mng chui vo ch quan trng. Ch cn ti c th lm quan th bt ti lm g ti cng lm. Nh o Uyn Minh - khng v nm hc thc m un cong lng - th c c my ngi? "Mi nm tn kh" chng v nghin cu pht minh, chng v vit sch lp thuyt, chng v bn ba cch mng, m ch v "mt ngy thnh danh". "Thnh danh" y c ngha l lm quan vy. Xa nay, vic lm quan hp dn ngi ta nh in cung cng bi v: 1- C quyn trong tay, d cp bc no (ty quan ln nh) cng mun g c ny. 2- c mi ngi sng bi. 3- Hc vn tr thnh uyn bc (i vi ngi Ty phng: tri thc l quyn lc. i vi ngi Trung Quc: quyn lc l tri thc). 4- Ti sn c gia tng (Ngi Ty phng ly bun bn lm ngun gc ca s giu sang. Ngi Trung Quc trng s, khinh thng; li b nh hng ca ci "H tt vit li" ca Mnh T). S d mm khng ni n li, nhng trong bng li ngh n li mt cch sng cht, v th mi lm quan v vt. Chuyn tn o tc kht ting Trnh Chng i Nam Tng, sau khi quy hng c b lm quan, b ng liu coi r, y tc mnh bn c th rng: " Cc v lm quan n trm, Trnh Chng n trm mi lm quan!" (Cc v t quan hu t tc, Trnh Chng t tc ti t quan) ng l mt cu ni toc mng heo ci vic lm quan! Tn th quyn th qu - khng cn ni n trng hp chnh tr, hc thut - ngay c n tnh hu ngh gia ngi vi ngi cng bin cht, bin thnh thin cn, thnh th li.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
LM SAO SA CHA CI BNH

Lm sao sa cha ci bnh n cht cng khng nhn li X lun ng trong t "Tin nhanh ting Hoa", New York, ngy 12 thng 8 nm 1981. Nh vn i Loan ni ting B Dng ang n thm nc M, trong bi din thuyt hm qua ti y ng c ni rng dn tc Trung Quc s d ng mt ln m khng dy c na ch yu v ci tnh "n cht cng khng nhn li". Cch nhn ny ca ng B Dng tuy ch l mt s thc hin nhin - khng phi mt pht hin g mi - nhng khng phi v th m khng l mt phn on rt su sc. Chng ta hy th ngh xem: nhng chnh sch la nc hi dn, kh kh c chp ca my chc nm gn y Trung Quc c phi v ci tnh n cht cng khng nhn li y m ra sao? C cho d khng phi hon ton ng nh th, nhng trn thc t cng chng sai l bao nhiu. V nu ta nhn rng ra th vic gi th din, vic n cht khng nhn li cng ch l bn tnh thng thng ca ton nhn loi, l khuyt im ca tt c cc dn tc v cng ng. Kinh thnh ca o C c ni mi ngi c hai ci ti. Ci ti ng trc cha cc li lm ca k khc, ci ti ng sau lng cha li lm ca mnh. Ni cch khc, con ngi ta ch thch ni n nhng ch khng hay ca k khc m khng thch ni tht v ci sai ca mnh. T 2.000 nm trc cng th ri, n cht khng nhn li l ci bnh chung ca con ngi ch khng c ch ca ring ngi Trung Quc. Ci tnh ca con ngi vn u nh vy. Nhng sao cc quc gia phng Ty li bng tin b vt bc v cc mt chnh tr kinh t, vn ha, cn ngi Trung Quc li nh th? C g mu thun y chng? Theo ti cu tr li cho vic ny c lin quan n vn ch chnh tr. Nu mi ngi u c hai ci ti, ci ng trc ng cc li lm ca ngi, ci ng sau ng cc li lm ca mnh, th mi ngi ng ra phi em nhng ci g trong ci ti sau lng mnh m b vo ci ti ng trc ca ngi khc c th xem cho t tng. V nu nh mi ngi u ng m ci ti ng trc mnh, cng b ton b tt c, th nhng ci sai lm trong ci ti ng sau ca mi ngi tt nhin cng phi l ra, khng c cch g du c, chi c. Ch ny gi l t do ngn lun, chnh n l dn ch. T do ngn lun, dn ch l mt th linh an rt hiu nghim cha chng bnh "n cht cng khng nhn li". Tri li, nu khng c dn ch, k c quyn th s bt mm nhng k thp c b hng; bn c quyn th lc y ch nhn thy ci ti ca bn khng c quyn kia trc mt chng m thi. Cn bn chng li bt kn ci ti cha li lm ca chng li. Khng c ni n, cc li lm ca nhng k nm quyn s vnh vin khng l ra ngoi, v v th cng khng bao gi c c hi c sa sai. Cho n lc ci sai lm ny tr thnh qu ln th ton b x hi s mc phi tai ng.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Cc quc gia Ty phng c sai lm khng? ng nhin l c, v nhiu ci sai lm cng chng phi nh g. V d s bc lt giai cp th thuyn trong thi k u ca ch ngha t bn, s p bc cc dn tc b tr di ch thuc a trong thi k u ca ch ngha quc. u l nhng li lm to ln. Nhng v h c dn ch nn khng i bt mm mi ngi. V vy ngay ti Lun n, CcMc vn c th m i hi Cng sn Quc t u tin, pht biu Tuyn ngn Cng sn m khng b cm on - l mt dn chng khng th phn bc. Cho nn, di cc ch t do dn ch, nhng li lm ca h khng ngng c a ra nh sng, v nh th khng ngng c sa sai. Quc hi c thnh lp, cc php ch bo v quyn li cng nhn ra i, i sng cng nhn c ci thin rt nhiu. Sau , nhng bi hc ca hai trn i chin Th gii cng a n c hi c lp cho cc thuc a. Khng T tn dng vua V rng: "Vn qu tc h" (Nghe c li lm ca mnh th rt mng); li ni: "Thnh nhn chi qu, nh nht nguyt kinh thin" (S sai lm ca thnh nhn nh mt tri v mt trng i qua trn bu tri), ni nhng ngi bnh thng, v khc vi thnh nhn, mi i du dim nhng li lm ca mnh. Khng T tuy hy vng mi ngi bnh thng u tr thnh thnh nhn, nhng li khng h a ra c phng php tu thn c th no kh d p dng c trong thc t t n mc ch. Trong khi , ngi phng Ty li ngh ra cch dng ch dn ch bin mi ngi lm chnh tr tr thnh mt ng thnh, hoc t nht cng c kh nng tr thnh ng thnh trong vic x l nhng sai lm ca mnh khi nm quyn. V "Nh mt tri v mt trng i qua trn bu tri", tt c mi ngi ai cng u nhn thy, nn khng th no c sai lm m khng chu sa cha. C th ngh cho k ta s thy ci cng dng ca ch ny to ln l nhng no! T chuyn ny chng ta c th rt ra mt kt lun: Nu chng ta mun mi ngi u t gic nhn li ca mnh, d chng phi tr thnh thnh c, th ch c mt phng php duy nht l thc hnh dn ch. Dn ch lm cho mi ngi khng th du dim li lm ca mnh, t nhin c th sa i c ci tnh "n cht cng khng nhn li" kia. Cho nn nu hi Trung Quc cn g, cu g, th ch c mt th duy nht m thi, l dn ch.
NNG LC SUY LUN B TRC TRC

X lun, trong t "Tin nhanh ting Hoa", New York, ngy 13 thng 8 nm 1981 Nhn bi din thuyt ca ng B Dng v vic ngi Trung Quc "n cht cng khng nhn li", hm qua trong mc x lun chng ti ni r l sa cha chng bnh ny chng ta khng nn hy vng vo s "t mnh tnh ng" ni mi c nhn con ngi.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
K vng vo s tnh ng ca mt c nhn chng khc no nh bo rng: "Mi ngi ai cng l Nghiu Thun c!" l chuyn nm m gia ban ngy. Chng ta ch c th sa i ch chnh tr, dng p lc ca ch bt nhng ngi khng t nguyn sa i li lm khng cn ng trnh n, khng sa khng c. Ch c cch gii quyt mi thch ng. Ni n nhng khuyt im ca ngi Trung Quc, chng ta li lin tng ti mt vn khc, l ci l-gc ca ngi Trung Quc. C th ni so vi ci l-gc ca ngi phng Ty th ci l-gc ca ngi Trung Quc km hn mt bc. Mi mt dn tc u c ci u v khuyt im ca n. Ci nng lc v trc gic ca ngi Trung Quc c th ni l ng vo hng nht th gii, Ty phng cng khng th snh kp. iu ny tht r qua nhng pht minh ra la-bn (Kim ch Nam), thuc sng, v.v... Ngi Trung Quc bng trc gic c th tm ra nhng th ny trc bt k quc gia no c vi trm nm hoc c nghn nm. Nhng ngi Trung Quc vn cha tng sng to c khoa lun l hc. V vy, tuy ch to ra la-bn, thuc sng, nhng li chng hiu g v nguyn l khoa hc ca chng. Thm ch ngay n c thi nay Trung Quc cng khng c khoa l-gc hc nh mt b mn khoa hc. Th m Ty phng t rt sm - thi i A-ri-xtt - tm ra nhng nguyn l ca l-gc hc v s dng n nh mt cng c. ng B Dng n c nhng v d ni ln chuyn ngi Trung Quc n cht cng khng nhn li. K thc ngi Trung Quc thy tm quan trng ca iu ny t lu ri. Hn 2.000 nm trc Khng T thnh khn khuyn rn: "Qu nh nng ci, thin mc i yn" (Khng c vic g ln lao hn l bit sa cha li lm ca mnh). Nhng phng php m Khng T xut l mi ngi phi hc theo Nghiu Thun, l mt phng php gii quyt bng trc gic. ng nhin, nu mi ngi u c th bin thnh Nghiu Thun th cn g bng. Nhng ng tic rng s thc li khng th no nh th c. Cho nn ci phng php bin mi ngi thnh Nghiu Thun rt cuc chng khc no l khng c phng php. Kt qu l sau 2.000 nm xng cng chng bin c thm mt k no thnh Nghiu Thun c. Nu ngi Trung Quc bit vn dng l-gc suy ngh th tm ra c ch dn ch t lu, dng c t do ngn lun sa i nhng lm lc ca cc k thng tr. Di ch dn ch ca nc M, Nixon phm mt ci li nh l mun n cp cc vn kin ca ng i lp, kt qu b t Bu bo Hoa-Thnh-n (Washington Post) t gic, mun che y m khng che y ni, rt cuc buc phi t chc Tng Thng. Cho nn di ch dn ch khng c cch no giu c nhng sai lm, c li tt phi chu trch nhim, khng sa cha khng c. Ngc li, Trung Quc lc a di ch c ng chuyn ch, trn ng t ln ti ng Sn (1976) phi n bao nhiu nm sau ny chng ta mi bit c c bao nhiu ngi b thit mng! Trong tai v mi nm do bn "T nhn bang" (B l bn tn) gy ra, s ngi cht oan trong ton quc c n bao nhiu triu. Nu bn "T nhn bang" khng b tan r v b x ti, c l n ngy hm nay chng ta vn cn b la bp bi ci "Bt on u tranh lun" (Thuyt u tranh khng ngng) do Mao Trch ng ngh ra v ni rng dng n xy dng thin ng cho nhn dn Trung Quc. Nhng ch khng dn ch, tc khng c chn l, tc khng th sa i li lm, iu ny chng phi r nh ban ngy ?
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Th m cho n hm nay vn cn nhiu ngi Trung Quc tin rng nhng k thng tr s t ng bin thnh Nghiu Thun, khng cn c quyn lc khc ch ng v xt on, khng cn c dn ch gim st, li cng khng cn c c t do ngn lun t co! iu ny chng phi chng minh rng ngi Trung Quc khng c mt t g u c l-gc ? Bt c k thng tr no cng u ght cay ght ng dn ch, bi v nu c dn ch tc th h s b dn ch tc b tt c nhng c quyn. iu k qui l Trung Quc c nhiu k cng ha theo tp on thng tr m ru rao rng: "Dn ch Ty phng l dn ch ca giai cp t sn, l mt ch phn ng"; m nghch l thay nhng k b thng tr ny li chng c g mt v ch dn ch, ci u c l lun ca h qu tnh b trc trc g . iu ny l mt khuyt im rt ng lo ngi ca ngi Trung Quc chng ta.
NHY RA KHI H TNG

X lun trong "Bc M nht bo", New York, ngy 24 thng 8 nm 1981. ng B Dng, nh ph bnh x hi rt ni ting i Loan mt thi, c mt ngi bt hi hc cha cht chua cay; cn thnh n v li chi mng ca ng thng bt ngi ta suy ngh v lo u. Vn ng tiu biu cho loi vn ph bnh ra i sau khi Trung Quc thot khi ch ca thi ch. ng tng ngi t mi nm - c th ni y cng l vn mnh ca mt nh ph bnh x hi gia thi vn ha v chnh tr cha chuyn mnh. Hy xp li mt bn cnh ng ca ng, v mc d c th lm cho nhng ngi yu qu ng mch lng, chng ta hy t gc lch s th bnh lun v nhng phng thc lp lun ca ng trong bi cnh ph bnh x hi Trung Quc cn i xem n nh th no. Hm trc ng B Dng ly ti l: "Ngi Trung Quc v ci h tng" din ging ti New York. ng nhin "H tng" khng phi l mt khi nim duy nht m ng ngh ra, nhng v t trc n nay ng vn dng n gii thch nhng hin tng bnh hon ca x hi Trung Quc, nn y chng ti mi ly n lm i tng. "H tng" c dng lm mt php n d tuyt vi. Bi v l mt hnh tng rt gn gi i thng, lm cho thong mt ci, trong lng, trc mt, mi ngi ai cng c th hnh dung c ci xu xa v tnh trng nhiu bnh tt ca x hi Trung Quc. S thc y cng l ci chc nng c bn ca cc nh t tng: xut ra nhng khi nim cho mi ngi c th tm thy c ngha trong ci phc tp ri ren. V phng din ny ng B Dng gp phn m mang dn tr, ci cng y khng phi nh. iu chng ti mun ni l: Ci loi khi nim ny c cng dng nu ln nhng hin tng x hi lm tiu nhng khng gii thch c chng. Ngha l th no? Hy ly mt v d: Nu ta tm thy mt tng quan gia hin tng phn phi ca ci, ti sn trong x hi Trung Quc vi cc hin tng thuc v "h tng" kia, tt c th dng s phn phi ti sn ny "gii thch" nhng hin tng x hi n.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Hn na chng ta c th suy ra rng chnh sch thu m v ch ti chnh c th un nn cc hin tng "h tng" ny. Nht l khi mt s t ngi kim sot s phn phi ti sn trong mt c quan (bng hnh thc lng bng chng hn) th tt yu s a n nhng s chui lun, u trong . Nu khng nhn thy c ci tng quan gia phng thc phn phi ca ci v hin tng chui lun th mc d nhiu ngi " thc" c nhng hi chng "h tng" mt cch chung chung, nhng cc hnh vi "h tng" c th ny e rng vn b xem nh ch gii hn trong s chia ca ci thi v nh vy s khng th no sa i c. ng nhin, s phn phi ca ci ch l mt v d, nhng tin trnh bu c, t tng,v.v... u c th ly ra lm cc v d khc. y khng bn n gi tr vn chng, ch ni n ngha x hi, th trong vng 100 nm nay Trung Quc, tt c cc ng tin s chnh tr hc, x hi hc cng ch ng xch dp cho ng B Dng trong vic lm cho nhn dn thc c cc thi h tt xu ca x hi Trung Quc. Trong qu trnh ci thin cch c x ca ngi Trung Quc chng ti ch hy vng mi ngi phn bit c hai im: Mt mt lm sao ku gi c thc ca tng c nhn, v mt mt l khi dy thc x hi, mt th thc vt ln trn vng quc c nhn. V ch yu nhm vo thc c nhn, nn ng B Dng khng trnh khi b ma mai, ch ci, chi bi t mi pha. Nhng d sao i na, ci ng gp ca ng vo s nghip xy dng dn tc Trung Quc vt xa hn hng vn ln cc v c gi l "hc gi".
CN DU CI C, PH TRNG CI THIN
Cn du ci c. Ph trng ci thin. ng t h mnh. Kin ngh v ph bnh i vi ng B Dng. T Cn "Hoa Kiu Nht bo", New York, ngy 11 thng 9 nm 1981 c bo thy tin ng B Dng ving nc M, ti rt cm thng cho nhng g ng tri qua. By gi ng c th sang y, nhng ngi quan tm n ng khng khi ly lm mng. V khng t ngi vn k vng ni ng, mong ng c th soi sng phn no nhng u t ca ngi Trung Quc hm nay. ng n y, li vn cng iu v ci gi l "vn ha h tng". Ci vn ha 5.000 nm ca Trung Quc khai sng t ng tng, Tng t bng b ng s tot v vt vo ng rc, lm cho lng tin v kiu ngo v vn ha ca chng ta bng nh b di mt go nc lnh. Li ni ca ng B Dng ti tin rng n c tht t trong y lng v da trn nhng kinh nghim au thng ca bn thn ng. Nhng vi a v trn vn n ca ng hm nay - nht l trong lc ng c th nh hng n khng t ngi - th ng khng th no trng trn a ct chi bi lung tung c. Cho nn i vi ci l lun "h tng" ca ng ln ny ti mun ng gp mt vi li ph bnh khng c .
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
ng B Dng khng nhng ch tt nc lnh vo bao ngi, kch lng t tn v vn ha ca bn thn chng ta, m li cn gi ra trc mt ngi nc ngoi nhng th nh hon quan, b chn h ci vo mi chng ta na. Thc cht cch nhn ca ng B Dng l mt cch nhn cc oan nn mi hiu lm rng hon quan, b chn l nhng khuyt tt vn ha. Tht ra nhng th y ch l nhng hnh vi tn khc, bt ngun t dc vng c nhn ca cc hn qun c ti, chuyn ch, hon ton khng thuc v nn vn ha chn chnh ca Trung Quc. Ly mt v d: hu th vn cho rng cc lut th ca ng thi g b th ca. Nhng th ca ngi i ng sinh ng, t nhin; lut th ng c hnh thnh da trn ngn ng v mc vn t ca thi i n. l mt tinh thn th chn chnh, ch trng t nhin v sng to. Ngi i ng khng h cn hu th ly lut th ca h lm chun. Ch v hu th b gc ly ngn m cho rng n g b. Li da vo thi quen trong cuc sng m ni th ci o "k bo" l mt th phc trang ca dn tc Mn, vn yu kiu, p . Nhng ci "k bo" i nay li b ngi, x cao, chng cn c v g ca ngy xa na. ng nhin chng ta cng khng th coi nh tp qun c c ca t tin nh hon quan, b chn, nhng chng ta u bit rng truyn thng Trung Quc vn c ci c tnh "n c, dng thin" (Giu iu c, ph trng iu thin). C nh vic khai ph min Ty nc M chng hn, hin ang c ca tng nh mt b s thi v lp nghip v phn u, nh nhng truyn c y tnh truyn k v lng mn. Nhng nhng g en ti v tn khc ca thi y - mc d v mt no rt quan trng - li b xa b n du vt cui cng. Cc nh nghin cu Ty phng chn chnh khng nhng ch ca ngi m cn rt thn phc ci p v tinh t ca vn ha Trung Quc. Nht Bn hon ton bt chc phng Ty t thi Minh Tr Duy Tn, song t thi - (1600 -1867) tr v trc i vi nn vn ha Trung Quc ngi Nht lc no cng phc st t. Tinh thn vn ha c bn ca nc Nht chng phi n t Trung Quc hay sao? Mt nh danh ha Nht th k th XVIII, T Xun Tinh, khng nhng ly tn Trung Quc, v tranh Trung Quc m li cn lm th Trung Quc v c mi ca tng l "mt ngi Trung Quc chnh hiu". Mc d c ca ngi nh mt nc vn minh tin tin ca th gii, Nht Bn ngy nay t trong nh ra n ng u mang du vt su sc ca nh hng vn ha Trung Quc. By gi h tm cch phn nh ranh gii, ph nhn quan h huyt thng vi ngi Trung Quc, qun hn ci khu hiu "ng vn ng chng" (cng ch vit, cng ni ging) trong thi k Chin tranh Trung - Nht. Nhng d sao h cng khng h dm chi b vn ha Trung Quc. V l do g? Nu l ngi Trung Quc, c l chng ta cng nn t hi: vn ha Trung Quc l ci th g? Chng ta hiu c n n u? Ti sao li c i ch p ln ci vn ha p thuc v chng ta, m nht thit cho rng ci vn xu ca ngi Trung Quc ngy nay l do li ca ci "vn ha h tng". Nh vy c phi l l lun khng?
Dch gi: Nguyn Hi Th
87/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Trung Quc hin c hn 800 triu ngi (nm 1981?). Ci vic cn kp hin nay l lm sao cho s ngi y on kt vi nhau v c c hnh phc. Ngay c nhng ngi Trung Quc i Loan chc cng ngh nh vy. c iu kin quc phng kh d t v c, nhn dn tr gi ln b u c c may c gio dc, ci duy nht c th gip cho mt s ng ngi i ln vn minh hin i - m tinh thn vn cn c ch nng ta - th khng phi vn ha Ty phng, cng khng phi vn ha Nht Bn c th lm c, m chnh l ci truyn thng vn ha c xa ca chng ta. N tch t nhng kinh nghim nhn sinh rt su sc, c nhng t tng khoa hc rt phong ph, c thi ca, vn t tt p, li c c m thut, cng ngh, kin trc, m nhc, trang phc,v.v... mun mu mun v. Ch c vn ha Trung Quc mi c th a chng ta ln con ng vn minh, a 800 triu ngi Trung Quc n con ng hnh phc c. Ngi Nht Bn dng qua, tm thy li ch. Ngi Ty phng cng ang nghin cu hc tp n. Chng ta - nhng ngi thuc v chnh nn vn ha - chng ta li li n lng no i bu riu n. Lm nh vy khng nhng gy nguy hi n tin quc gia n tc m li cn tr thnh l chu con bt hiu na. Hy ng cho ngi Nht Bn ni rng ch c h mi l con chu tha k chnh thc ca nn vn ha Trung Quc. Chng ta phi m to mt ra m nhn cho r, suy cho k, phn on nhiu, ging nh ng B Dng bo cn suy ngh, bi dng nng lc phn on chnh xc; trc tin l cho hnh phc bn thn mnh, sau cho hnh phc ca 800 triu ngi Trung Quc khc .
NGI TRUNG QUC HN H

Vng Dic Lnh "Lun n bo", Los Angeles, ngy 2/1/1985, "Bch Tnh bn nguyt san", Hng Cng, ngy 16/1/1985, "Tin Nhanh ting Hoa", New York, ngy 11/2/1985. Ti va c c "Ngi Trung Quc xu x" ca ng B Dng, cm thy trong lng bc bi khng th khng ni ra c. Mt trm nm tr li y ngi Trung Quc tht kh, tht ng thng, m tnh hnh ngy cng t hi. Ban u, ci khu hiu ca Dng V Phi: "Trung hc vi th, Ty hc vi dng" (Hc truyn thng Trung Quc ly lm th cht, hc theo Ty phng lm cng dng) cng cn c ci g cha n ni lc iu lm. iu ny c tnh kh thi hay khng th cha bit, nhng n cn c ci tm mun duy tr ci "th cht" Trung Quc. V sau, dn dn "th cht" ny cng khng ai cn na, ch cn li on trch ti sao b m li cho mnh ci u tc en, ci b da vng, git cng khng c, vt cng chng xong; ri ta thn rng: "Trng nc ngoi trn hn trng Trung Quc", v mt mc chi b, chi m, chi t tng. Ci gi l "truyn thng Ng T" (Phong tro mng 4 thng 5/1919). l tnh hung ca my chc nm trc, th m so vi thi nay vn cn kh hn. Thi mi ch l trng nc ngoi trn hn ch cha n rm ngoi thm hn. Bi v thi
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
giao thng v thng tin cha pht trin lm nn khng c cch no bt chc nhanh chng v hiu qu nh thi nay c. V vy by gi, khi ngi M t gi h l "xu x", ngi Nht t gi mnh l "xu x", tc th c ngay ngi Trung Quc lng xng ra v thng thi, "trng giang i hi" vit lin mt cun "Ngi Trung Quc xu x". My ngi Trung Quc c chi ng u khng phi l ci loi ngi Trung Quc thng thng. Vi chc nm trc nhng phn t "Ng t" - mm h " o", t xng l "tin b" - u t cho mnh l i vn ho, c trch nhim vi t nc. Chng i nhng tn h gi, v mt ngi trong bn h thnh danh vi nhng quyn "Gia" (nh), "Xun", "Thu" cht cha mi thm th i hn i vi truyn thng Trung Quc. (m ch Ba Kim, nh vn hin i Trung Quc gc Mn Thanh - ND). Chnh h , c hoc v tnh, lm cng tc tuyn truyn m ng cho s nhum Trung Quc sau ny bi Ch ngha Mc. Nhng tai v ca thng dn Trung Quc hn 30 nm nay thc ra bt u t loi nh vn chy theo mt ny t 60 nm v trc. Ngy hm nay li chui ra ci ng B Dng, t xng l mt nh vn yu qun chng mt cch phi thng ging cao thm ci truyn thng "Ng t". Trc ht y go to: "Vn ha h tng", sau l bi nh ci anh chng "Trung Quc xu x". Ti l ngi Trung Quc. Ti c rt nhiu khuyt im v li lm - thm ch nhng li ln, nhng lm ln - nhng ti khng h xu xa, li khng h cng nhn ngi Trung Quc nht lot u xu xa. B Dng khng bit c cho mnh l ngi Trung Quc khng? Nu ng cn cho mnh l ngi Trung Quc, tc phi tha nhn rng mnh xu xa, ci l t do ca ng ta. Nhng ng ta khng th li ko ngi khc i theo ng ta nh th c. Ti khng ng vi ci quan nim "Ngi Trung Quc xu x" ny t no, nht l vi ci ch v ging iu , nhng khng phi v vy m ti cho rng ton b quyn sch ca ng B Dng l v ch. N cng c c vi cu ng. V d nh chnh B Dng nhn nhn nh sau: "Ngi Trung Quc c th ni l mt dn tc thng minh nht th gii. Ti M, my ngi u cc i hc thng l ngi Trung Quc. Rt nhiu nh khoa hc ln, k c ngi cha ca khoa hc nguyn t Trung Quc l ng Tn Quan Hn, nhng ngi c gii thng Nobel l ng Dng Chn Ninh, L Chnh o u l nhng b c hng nht. Ngi Trung Quc qu l khng phi c phm cht xu. Phm cht ny c th a Trung Quc n c mt th gii lnh mnh v hnh phc. Chng ta c t cch lm chuyn v chng ta c l do tin rng Trung Quc c th tr thnh mt nc rt tt p. Nhng chng ta khng cn phi c mun quc gia ln mnh. Quc gia khng ln mnh th c can h g? Ch cn lm sao cho nhn dn hnh phc ri th i tm mt quc gia ln mnh cng khng mun." on vn trn ti cho l rt ng. c bit ti v cng tn thnh cu "ch cn nhn dn hnh phc". Ch tic chnh ca c quyn sch li khng phi l nhng li l ngay thng ny, n ton cht cha nhng th k ti "ngi Trung Quc xu xa" m ti hon ton khng ng .
Dch gi: Nguyn Hi Th
89/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
c ht quyn sch, ngi c c th t hi: "Tht ra ngi Trung Quc c "xu xa" khng?" B Dng tr li mt cch v vn v rm vi mt ng v d rt ra t thc t nhm chng minh ngi Trung Quc l "bn, lon, n, v hay cu x nhau". Ti tin rng B Dng khng th ba t, m d ng c t chuyn th nh ca ng l g? Trn th gii ny dn tc no, quc gia no m khng lm n, khng cu x ln nhau? Ngi Hp-py M khng bn sao? Tu in ngm New York khng lon sao? Trn din n chnh tr M, u, Nht n o no nhit, s hc hc u ln nhau c phi t u? C ci x xnh no li khng c s cu x ln nhau? C theo ci l-gc ca B Dng th phi t ci u li cho ng l "Nhn loi xu x". Ci vic hoang ng nht l ngay c c hng ca ngi Trung Quc c to tht i na th c g gi l xu xa? Qu vy! Nhp sng ty khc, nhp gia ty tc, phm ngi Trung Quc n M - gm c bn thn ti - u phi sa i ci tp qun ni to ca ngi Trung Quc, c gng bt chc cch ni ca nhng ngi c hc thc trong gii thng lu nhn s M, ni nng nh nh, thm ch ni trn ng dy in thoi ch nh nh ting mui. iu ny l tt yu. Nhng nu c ngi nht thi khng th sa i c thi quen ca mnh th cng chng phi l mt ti c g gh gm lm. Lm sao li c th gi h l "xu xa" c. Ngay ch ny chng ta cng c th thy rng ng B Dng trong lng ght ngi Trung Quc n chng no. V mt khi ght m mun ti cho ngi th c kh g u! Ti sao mt nh vn t xng l "yu nc thng dn" li rp tm dng th hin tng vn vt chng c u cua tai nheo g bi nh ng bo mnh? Ti khng c duyn c gp v ny, ch cn c vo bi phng vn ng do n s L L thc hin. B ny xem ng l mt nh i quc ln v ni rng ng c mt tm lng yu nc mnh lit, ng rt k vng vo nc nh, dn tc. Nhng khi ng vit ra tt c li l mt chui ton nhng gin tri, trch ngi, nguyn ra khng thi. Ci nguyn nhn cn bn c l v B Dng hiu mt cch lch lc v vn ha truyn thng Trung Quc, nn lm ng lc li; c l b ci "vn ha h tng" do chnh ng ta ba t ra m hoc tm tr, b chnh ci "mm bnh c" do ng ta gieo ra lm t lit thn kinh ca bn thn. Ci vn ha "bc i tinh thng" ca Trung Quc d nhin c phn vng o, nhng cng c phn b o, c nhn ngha, o c, c trm cp, im, c chnh tm thnh , c phong hoa tuyt nguyt, bt k phng din no cng u t n nh cao; trm th b dn th g cng c. Chng c ni anh chuyn tm ci "h tng" v "mm bnh c", ch thm ch nu mun c tm ci "h ct" hoc vi trng cng u c th tm thy. Nu anh mun bo vn ha Trung Quc l mt h ct y vi trng, th vn ha Trung Quc cng chng thit hi g m ch chng minh rng: anh l thng thi tha khng ngi c n mc v phng cu cha. Nu ly cng mt b "T tr thng gim" (xem ch thch ca ngi vit bi ny -Vng Dic Lnh - cui bi) ra m bn, c ngi c xong n c th hc c cch tr quc bnh thin h. Trong khi Mao Trch ng c xong th li cng hon chnh hn nhng th on ty no v chn sng ngi, c l ngay c Xta-lin cng khng b kp. Ci vn ha truyn thng Trung Quc l nh vy, ging nh mt li dao sc, ty anh c s dng n hay khng, v s dng nh th no. Anh c th dng n tr bnh cu ngi, cng c th dng n git ngi. ng nhin cng c th dng n t st.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Cho nn, bt k ai nu manh tm i tm ci li sc ca n, i tm nhng th nh "h tng", "mm bnh c", th chnh ngi s b mc bnh c ch khng phi vn ha Trung Quc. Ti xin ni thm vi iu hi ngoi l. Mt trm nm tr li y, v chnh tr Trung Quc en ti, nh vn, tr thc vit lch thng b t y, git chc, qun thc lu di, b chp m. iu chng t rng nhng chnh quyn ti chc vn t coi mnh l tri cao, t rng. Bi v mi ngi u th ght cc chnh quyn chuyn ch, nn nhng c nhn no dm cng khai thch thc bo quyn u c mi ngi ng tnh, knh n. Nhng k b t y v l do chnh tr hoc l nn nhn ca mt chnh tr cng u mang mt vng ho quang trn u. Ti cho rng khng hn nh vy hoc t nht cng khng th ni nht lot u nh vy. Tht ra cng c mt s ngi b t ngc hoc b st hi ng c tn knh. V d nh nhng s thn ngy xa dm can gin hong m khng s b chm. Gn y mt s nh bo khng s quyn lc dm vch trn nhng s i bi ca cc gia nh quyn qu h Khng, h Tng. C k b git, k ngi t, nhng s hy sinh ca h ng nhin c ngha, c gi tr ng tn th. Cn i vi ci nhn hiu "lit s" ca L i Chiu v H Gi Tn th ti cho l cht cng khng ng tic. N chng khc g ci nhn hiu "hu phi" ca Vng Dic Lnh ny, ti cho rng ch l vic t i chuc v vo mnh. Tt c "lit s" cng nh "hu phi" Trung Quc ch l nhng sn phm i bi ca cc chnh ph c ti dng ln. Nhng ni v bn thn nhng ngi b hi ny, i vi ci vic h b bc hi th ch c h l thit thi m chng em li c ch li g cho nhng ngi ang sng. Ni tm li nu chu au kh m khng em li mt kt qu g th tht l ng kip! Da trn ci o l ny, ti cho rng ng B Dng m mm, ri ngm ming, ngi trong nh lao hn 9 nm v khng bit l bao ngy, ta h nh lao t l ci t m vng ca ng ta; nhng cui cng tt c nhng th ch l mt vic tht v ch! Nu ni theo l-gc ca B Dng, th trn o i Loan c mt nh vn cn ti tnh hn B Dng. Sau khi ng ta ra t, cho n hm nay ng ta vn cn ma bt trn o chi lon ln, phong khng khc trc mt t no, vn chi n c 18 i t tng ca k khc. Nhng theo quan im ca ti th iu chng c g l gh gm ht. Bt qu anh ta cng ch l mt nh vn vong mng (ht thi) m thi. Cui cng, xin tm li mt cu: Ngi Trung Quc cha chc xu, nhng trong m ngi Trung Quc li khng thiu nhng hn h! Ch thch ca Vng Dic Lnh: Ti cha c c quyn "T Tr Thng Gim bn ca B Dng", m cng khng thch c. Bi v ti tin rng dng ci kiu nh tt c, chi tt c kiu "Ng T" hay "Hng V Binh" din gii "T Tr Thng Gim" th s chng cn g l hnh dng ca n. Ti cc k thn phc T M n Cng (T M Quang). Sch ca ng dy d cc vua tr nc nh th no, dy cc qun thn lm vic nc, dy cho thng dn cch n , nc c o v v o x s nh th no. x hi nh Trung Quc, nu nghin cu k mt cht quyn sch ny th s b ch khng t, ti thiu cng khng n ni b ngi nh lao ca Quc Dn ng hoc phi i m nhn [b u t] ca ng Cng Sn.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
KHNG HIU C HI HC
Hi Tuyn X "Tn bo", Hng Cng, ngy 23/1/1985. Trong bo "Bch tnh" k ny c mt bi vn nhan "Ngi Trung Quc hn h" ca Vng Dic Lnh. Sau khi c B Dng ng ny tuyn b: "Trong lng tc ti khng th khng ni c". Bi vn mang tnh bt chin ny cng kch B Dng mt cch thm t. Ging vn nhun nhuyn nhng vn phong c lit, khng h c ci n hu, ha nh trong truyn thng tt p, cao qu ca Trung Quc. ng ta s dng nhng th nh "thi khng ngi c", "v phng cu cha", " hn h", "xem lao t l ci t m vng",v.v...C th ni tht l khe kht. Nu ci thuyt "ngi Trung Quc xu x" ca ng B Dng c c s th ng Vng qua bi vn ny li b chnh gy ng p lng ng, v khng nhng khng phn bc c l lun ca ng B Dng m cn cung cp thm bng chng cho n. B mt xu x ca Vng Dic Lnh l b mt tht ca ngi Trung Quc c nghn nm nay. l mt b mt thiu vng phn hi hc. B Dng chi ngi Trung Quc l xu x, nhng c phi v ng ta lm cng tc nghin cu nhn chng hc v hy vng ot c gii Nobel khng? Ngi vit tp vn, ct gy ra phn ng ni ngi khc kch ng tranh lun, hon ton khc vi cc chuyn gia vit c chng c r rt ca cc ngnh hc thut. Ngi Trung Quc c xu x hay khng cng chng quan trng g, nhng c ngi tc qu, la lng ln, tiu ph khng bit bao nhiu t bo no, mi l iu tht quan trng. Cng cng trong s "Bch tnh" ny c bc th c gi h Lng. ng ny sau khi c "Ngi Trung Quc xu x" ca B Dng t v b xc ng su xa, nn bun b chn nn m ri l. Nhng theo ti thy th nc mt ca ng ny v s phn n ca ng Vng Dic Lnh cng ch l mt th thng ic ci thng cm. C hai ngi u c ci tinh thn ca nhng ngi theo hc thuyt Lo Trang, trong bng y nhng quan nim qu l siu thot. Cho nn h cha c th c c nhng g gia nhng hng ch ca B Dng lnh hi ra ci th v ca hi hc, m ch ri vo my ci v d m miu, sinh ng vi nhng li ch gii hoang ng c qui thi. c vn chng B Dng thc ra cn c sn mt t tinh thn hi hc. ng ta ph ri, lm tr, em ci li dao ca tr tu se s lp long trc mt chng ta. Ngi u c linh hot c th nm bt c tinh ty, nhng k qu nghim ngh, ra v trnh trng, th li hon ton b oc-d. Dn tc Trung Quc c mt lch s lu i, lm sao tt c u c th hon m khng t vt? ng B Dng tm nhng th ny ra ch diu, k thc l t tro, gy ra cho chng ta mt t tc dng cnh tnh. V li ni xu m khng ni p, cng l mt cch t khim.
Dch gi: Nguyn Hi Th
92/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Khng hiu c hi hc li cho rng ng ta i ngoy dao vo vt thng ca mnh th tht l ph ci lng au kh ca B Dng. Tuy th, e rng B Dng cng khng thch g my ci vic ngi c bi mnh phi khc st si. Ni tm li, dn tc Trung Quc l mt dn tc ln, ni p th p hn bt c dn tc no, ni xu x th cng xu x hn bt c dn tc no. Nhng c l nn ni ra ci xu vn tt hn l ca tng ci p ca n. Ni mt cch khc, cho d c xu, cng c ci p ca ci xu ch!
C CI VN HA KHNG C VN MINH?
H Cc Nhn Bo "Lun n", Los Angeles, ngy 6/2/1985. "Vn minh" v "Vn ha" l hai khi nim hay b nhm ln. Vn minh tht ra l g? Cn ci g gi l vn ha? nh ngha nh th no? Thng thng mi ngi mi cch. Mt vi ngi tr thc Trung Quc s-vanh c cch ni rt c qui ly k l Ty phng khng c vn ha, ch c vn minh. Hoc xua tay mt cch khinh mit: "Nc M khng c vn ha!", nhng khng h nghe h ni nc M khng c vn minh. Gi s chng ta li hi mt cu: Trung Quc c mt vn ha u t, nhng khng c vn minh ? Hoc hi: Th vn minh quan trng hay vn ha quan trng? Khng c vn minh lm sao c vn ha? K thc vn minh v vn ha tuy hai m mt, tuy mt m hai, khng th tch ri ra c. Chng ta c th ni ci tng quan ca chng nh sau: vn minh l s th hin ca vn ha, vn ha l b v nui ca vn minh. Vn ha khi c biu hin c th trong sinh hot v x hi, ci l vn minh. Ly mt v d gin d nht: l php l s biu hin ca vn minh. M Khng T h thng ha ch "l", chnh l vn ha. Ti Trung Quc t hn 2.000 nm nay ci nghi l ca Khng gio c th hin trong ch x hi, trong li ni v vic lm, sinh hot thng ngy ca nhn dn cng nh qua dp l tit quanh nm bn ma v nhng nghi thc khc. Tt c nhng ci chng ta phi hiu l vn minh Trung Quc. Vn minh chnh l cuc sng. Nu chng ta chp nhn cch ni ny th ngi Trung Quc xem ra rt ng b ch ci. V ngay c vn minh Trung Quc chng ta cng khng c, ni g n c th c ci th xa x l vn ha. Bi v ci vn minh ca chng ta (nu nh c) th i vi ci vn ha ca chng ta n tht khng tng ng t no. Vy lm sao n th hin c ci vn ha ca chng ta? Ni th c ngha l ci m chng ta th hin trong sinh hot hm nay khng phi l cc gi tr ca vn ha Trung Quc m ch l nhng th n t vn ha khc. V vy vn minh Trung Quc ngy nay, nu c n, th n l mt th con t sinh m i vi m n - vn ha truyn thng Trung Quc - khng c g gi l lin h huyt thng nhiu lm.
Dch gi: Nguyn Hi Th
93/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Gn y ti c c tc phm mi ca ng B Dng l "Dm ln ui n", trong ni n n tng ca ng khi sang thm nc M. ng thy rng nu so snh th ngi M l php hn ngi Trung Quc. iu ny cng l n tng ca ti khi i du lch M. Ngi Trung Quc so snh vi ngi M - nhng ngi bnh thng trong cuc sng hng ngy - th tr thnh nhng ngi "nguyn thy", "man r", v chng ta ngay c "Cm n!", "Xin li!" u cng khng bit ni. iu ny hon ton khng phi ti t iu. Nhn dn Trung Quc, v l - biu hin ca vn minh - khng th no snh c vi nhn dn M, cng khng th snh c vi Nht Bn v Nam Hn. Nu khng c ci vn minh sinh hot c bn, lm sao c th cn hunh hoang c v ci vn ha ca t tin b mai mt ri? Khng c vn minh lm sao c c vn ha? Cho d c vn minh th cng ch l mt th vn minh lai cng, cn ni ci vn ha Trung Quc no na?
KHNG TH BI NH VN HA TRUNG QUC

Lu Tin Mn Bo "Lun n", Los Angeles, ngy 6/3/1985. Ti i Loan, nhng ngi bit ting ng B Dng khng phi t. Ngay c ti, tuy cha h c tc phm no ca nh vn ny, nhng v nghe n i mi v s tng tri, cnh ng ca ng ri cng thnh ra bit. Hai mi nm trc B Dng vit tp vn i Loan. Thi y x hi i Loan cn l mt x hi ng kn, kh khan, nht nho. Tp vn ca ng ng thi l mt thang thuc mt m thch ng vi nhng lng ngi b ngt ngt. Chnh v th tp vn ca ng lm ng ni ting. Nhng i thng nhng s thun li d dng nhiu khi vn mang li ci ri ro rt ln. ng vit rt nhiu, trn tri di bin khng chuyn g khng ng n, li khng bit che y du dim, sao trnh c vic xc phm vo vng t cm, vo cc hy k ca thi i. Kt qu l sau ng b tng i Lc o ng ca nghin ngm s i. n khi c phng thch, ting tm ca ng li cng ly lng; tha thng xng ln, ci ngang ngc ca ng li cng gh gm. Chi bi mt nhm ngi cha , ng bn vung roi, ph kim bnh c. Ngay c ci vn ha 5.000 nm ca Trung Quc cng b ng nh ti bi. Gn y ti c c trn bo "Lun n" bi din thuyt ca B Dng ti i hc Iowa (M) nhan "Ngi Trung Quc xu x" ; c xong lng y xc cm. ng th! Mt nc to ln nh Trung Quc, m ngi c ngho, ch c thp, cng qun lu di th s khng th no thng nht c mi, n lc no s khng khi b tan r. Ngay ngy hm nay cng c mt b phn ngi Trung Quc ngoi nc vt c qua trnh i hc khng cn tha nhn mnh l ngi Trung Quc, v tuyn b thng thng l chng cn g dnh lu n nc ny na.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Hin nay trn th gii c l ngoi ci loi ngi nh B Dng, khng c mt ngi dn thng no cc quc gia ngho kh, v nnh nt hoc on hn li vi vng i bi nh ng bo v vn ha m mnh vn cn sng nh vo . Nh khoa hc ln ngi Hy Lp c-Si-Mt c ni: "Hy cho ti mt im ta, ti s by c c qu t". i khi B Dng cng m tm c mt im ta - ci vn ha h tng ca ng - v dng im ta ny tn cng vo vn mnh vn ha ca mt nc ln hn mt t ngi. Ti nhng nc giu c, ngi dn ni v s xu xa ca quc gia mnh th cng c hai quyn sch cho i. Sau nh Th chin, c mt v ngi M vit mt quyn gi l "Ngi M xu x". Mt v khc ngi Nht sau vi nm cng vi vng vit cun "Ngi Nht xu x". Hai tc gi ny cm thy ngi nc mnh hoc v tnh tnh kiu xa, hoc v thiu l o c, mi vit vn cnh tnh mi ngi. c bit nhn mnh nhng iu khng ng tnh, ng tc gi Nht bt chp ang gia nhim k i s ti nc ngoi, cho in lun. Vic phi n tt n, ci hnh vi sai tri ca mt nhn vin nh nc y lm ng mt chc. Nhng qua vic ny ta c th thy c tm lng thnh ca ng ta i vi t nc nh th no. Ti sng M hn 10 nm, khng l g chuyn ngi M kh bn rn trong cuc sng thng ngy. Hng ngy, v vic ny vic n bn n khng c th rt ra, nn mt quyn sch du hay nh quyn "Ngi M xu x" c l cng chng lm cho ngi M bnh thng no cm thy thch th c. Theo ti, s ngi M bit n quyn sch ny khng nhiu, c c k n c l cn t hn na. Tnh hnh i Loan li khc hn. D cng thng nghip ang pht trin mnh m, d cuc sng thng ngy ca ngi dn chng c nhn h g, nhng ci th t m hiu k ni con ngi li khng h gim thiu. Nu cc ngi khng tin th c n khu ch Ty Mn nh, va i chm chm va nga c nhn ln tri, th ti bo m vi cc ngi rng ch trong khonh khc nhng ngi chung quanh cng s u nghn c nhn ln tri xem c g khng. Ngi dn sng i Loan i vi nhng s vt xung quanh mnh u rt t m. Cho nn quyn sch ca B Dng va ra i mt ci, d khng nh giy qu Lc Dng, nhng chc chn bn rt chy. Nhiu ngi Trung Quc khi ci nhau mm ming thng thng khng la li, chi nhau n c ba i t tng. Nguyn nhn v ngi Trung Quc rt trng ch hiu, nn ng n t tng tc c th lm cho i phng au v gin nht. Nhng B Dng - trong quyn sch ng vit - chng t k thut chi ca mnh cn tinh thm hn. ng d bu c mt nn vn ha. l cch trt gin hay nht bng cch tm c c bn Trung Quc cng mt lc. Nu rp khun theo cng thc ca B Dng m ni th "t no qu ny, x hi no nhn ti y", v nhn ti B Dng ng l lm c ci mnh mun. ng chi c bn dn thin h ngi Trung Quc. Lch s hin i Trung Quc l lch s ca mt dn tc y ry tai ha. Xm lng t bn ngoi, lon lc bn trong, ngho kh, kh nn lu di lm cho c t tin dn tc ca ngi Trung Quc b suy gim.
Dch gi: Nguyn Hi Th
95/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Quc gia chng ta ngy nay b chia i. Trung Cng lc a th, i thi, ngho kh, lc hu! i Loan tnh trng hin nay c kh hn vi li tc trung bnh hng nm hn 3.000 -la M, nhng so vi hai nc M, Nht th tht ra vn cn l mt x s bn cng. V vy ngi Trung Quc giai on ny nn ch trng n mt cu thch hp vi ci tnh th ca mnh hn, l "Bn nhi v xin" (ngho nhng khng nnh), cn ci cu "Ph nhi v kiu" (giu nhng khng kiu), hoc "Ph nhi ho l" (giu m bit c x) cha phi l chuyn ngay trc mt, e rng ci cn phi ch n mt na th k na. n lc c ni n quyn "Ngi Trung Quc xu x" ca B Dng cng vn cha mun. Nhng ng tic l B Dng li qu quan tm n danh li trc mt nn khng ngh nh vy. ng ta mun bt chc ngi Nht, ngi M lm ngi Trung Quc u tin bu riu ci xu ca ngi Trung Quc ra, cng sm chng no cng tt chng . K hoch ca ng ta rt ln, ng khng ch chun b n theo kiu mt ngi mt nga, m hy vng mi ngi cng nht t xng vo cng ng tham chin, cng gip ng lm ci vic bi nh Trung Quc cho c rm r thm. C l v c c ci kinh nghim phi tr gi t trong t, B Dng bit rng phm vic g mun thnh cng phi suy ngh k v c mu su. ng mi mi ngi cng vit vi ng, th nht: gy thanh th ln, tng thm hiu qu vic bi nh ny; th hai: nh khng may gp phi tai v sau ny th cn c ngi a cm nc vo nh lao cho. ng l nht c lng tin. By gi chng ta hy th xem chin dch bi nh vn ha Trung Quc do B Dng tin hnh gy nh hng n nhng ngi dn lng thin nh th no bng cch ly ngay nhng v d m B Dng n c: Chuyn i M ca v chng B Dng n Iowa mt phn do ch nh hng Yn Kinh l ng Bi Trc Chng ti tr. B Dng tuyn b ng Bi th l vi mnh nh th ny: "Trc khi c sch ca ng, ti cho rng ngi Trung Quc l gh gm lm. Sau khi c sch ca ng xong, quan nim ca ti thay i. V vy ti mun mi ng n gp mt". B Dng ni thm: "Lc ng Bi thy vn ha chng ta c vn mi t hi phi chng y l do phm cht ca ngi Trung Quc chng ta c vn ?" i vi cu hi ca ng Bi, B Dng dng ci kin thc uyn thm tr li nh th ny: "Ti khng ngh rng phm cht chng ta c vn , khng phi l mt iu an i. Ngi Trung Quc c th l mt trong nhng dn tc thng minh nht th gii. Ti cc i hc M nhng ngi xp hng u bng thng l ngi Trung Quc, nhiu nh khoa hc ln - gm c ngi cha ca nn khoa hc nguyn t lc Trung Quc Tn Quan Hn, c gii Nobel nh Dng Chn Ninh, L Chnh o u l nhng b c hng u. Ti cho rng ngi Trung Quc chng ta vn c phm cht cao qu". Mt phm cht cao qu? Th ra ci phm cht m ng ta mun ni ch l th phm cht sinh l (sinh vt) ch khng phi l phm cht vn ha. Nhng trn phng din sinh vt hc, cc dn tc v cc ging ngi trn tri t u c mt b no khng hn km nhau my v kch c. Cc nh khoa hc u khng tin vo thuyt c s sai bit v phm cht ca b c gia cc dn tc. Ti sao c dn tc vo mt thi k no li biu l c thng minh c bit, nhng v sau li b suy i, tn li i? Ti sao ngi Anh
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
thi i Newton nhn ti khng ngng xut hin, m by gi li nh tui gi sp cht, khng cn sinh kh na? Ngi Anh thi nay v ngi Anh thi i Newton u c khng ging nhau hay sao? Chng ta thy mt iu l ngi m thng vn c mt thnh lc phi thng. K thc cc t bo thnh gic ca h cng chng khc g nhng ngi khc, chng qua v ngi m cn phi khai thc tim nng thnh gic ca h nhiu hn so vi ngi bnh thng m thi. Ngi Trung Quc hc rt gii. Nng lc tr tu vo bc nht. Nhiu nh x hi hc, tm l hc, gio dc hc ang tm hiu xem vic ny c phi do nguyn nhn vn ha Trung Quc khng. H dn tc no m ung vo ci vn ha c y tnh do dai, bn b m mnh m cng ci ny u c kh nng tr c bnh li v bnh ngu. Ging nh Nht Bn, Nam Hn u l nhng v d rnh rnh trc mt. Gi nhng tp ch khoa hc c uy tn ca M nh "Vt l quan st" ta s thy mi mt k s lng cc bi ngi Trung Quc gi ng nhiu kinh khng. Cho nn c th ni rng vn ha l mt yu t ca phm cht thng minh. Mi khi ti i trn mnh t ln ca Trung Quc, bt k x xnh no, i din vi m ng ngi, ni tm linh ti thng ro rc cm thy mt th tr tu mnh mng khng b bn. Ci "H tng lun" ca B Dng ch p vn ha Trung Quc rt nhiu. Nhng mun m vn khng th h thp c tr thng minh ca ngi Trung Quc, nn ng nh phi tch n ra khi phm cht vn ha ca Trung Quc. y l v B Dng khng nhn li vn nhn qu, "H tng lun" l hu qu ca mt s "xt on" thiu suy ngh trn nhiu mt. B Dng ni rng ngi Trung Quc cng hin rt t cho vn ha nhn loi. T thi Khng T v sau my nghn nm cng khng sn sinh c thm mt nh t tng no ln na. Ci vn ha ny nh mt m nc ao t. l ci h tng vn ha. H tng b thi lm cho ngi Trung Quc bin thnh xu xa. Ci cch suy lun ny nu ni cho c v thanh nh th n rt ngho nn, dung tc; cn nu ni mt cch s sng th n l mt s gin mt, a dai. Hc tr trung hc u bit: sau Khng T c Mnh T, sau li c Chu Hy, Vng Dng Minh, v.v...l nhng nh l hc ln (trit gia duy tn). Nhng v ny u l nhng nh t tng ln, nhng khng phi khng c th m c trn u ngn tay. Ta hy th bn mt t v Mnh T. T tng chnh tr ca Khng T c ni n trong thin "L vn" ca "L k" rt c th, c h thng; nhng h thng t tng ny khng phi khng c ch sai st, s h, v n ng vng c nh mt quc sch hay khng cng vn cn l mt vn cn phi n o, cn nhc. Khng T bn v vua, lun v dn, nhng ng tic ng khng lm sng t ci quan h gia hai bn vi nhau. n thi Mnh T, ci l lun chnh tr ca nh nho mi tin ln mt bc v i n c ch t ph. Mnh T ni: "Vua sai lm ln th phi can gin. Nu li c tip tc sai m khng nghe li can ngn tc phi trut ngi". (Qun hu i qu tc gin, phn phc chi nhi bt thnh, tc dch v). Li ni: "Dn mi qu, v sau mi n nc nh, cn vua th khng c g l quan trng" (Dn vi qu, x tc th chi, qun vi khinh). Mnh T ni r rng quc gia v ch qun ch u do dn m ra, nu lm vua mt nc m khng xng ng vi chc v ca mnh th phi ph b i.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ci c bn nht trong t tng trc tuyt ca Khng T l cu "Thin h l ca mi ngi" (Thin h vi cng), m ch ngha ly dn lm gc ca Mnh T ni r ci ch "Cng" ny ngha l "Dn". V vy, "Thin h vi cng" c th c tm lc vo hai nim dn ch l "ca dn" v "v dn". Dn tc Trung Quc sut 2.000 nm cng xng tng Khng T v Mnh T v thc ra Mnh T pht huy rng ri v lm sng t t tng ca Khng T. Nu ni n vn ngi Trung Quc cng hin rt t cho vn ha nhn loi th theo ti cn phi gii thch t mt gc khc. S truyn b ca vn ha nhn loi hon ton ty thuc vo vn thng tin. M thi c i s thng tin u da trn sc ngi, qua li giao thng ng thy hoc ng b m lan ra. Cho nn yu t a l i vi s pht trin, truyn b vn minh c i l mt vn then cht. Cho ti ngy nay tnh trng ny cng vn vy. Mt nc nh di chn ni Hy-ma-la-ya nh nc Bu-Tan (Bhutan) th hi lm sao c th pht trin cng thng nghip nh i Loan, Hng Kng, Singapore ? a th Trung Quc nm i lc ng , pha ty c sa mc ln chy di, cc ng giao thng vi Ty phng u xa vi v him tr. Ci iu kin bt li v a th ny lm cho phm vi hot ng ca Trung Quc b gii hn vo mt gc chu. T my nghn nm nay ngi Trung Quc phm vic g cng phi t lc cnh sinh. vo hon cnh thiu s tip xc vi bn ngoi, nn vn ha Trung Quc tr thnh mt th vn ha ring bit, rt l loi, tr tri. Th gii Ty phng li hon ton khc hn. Cc khu vc, cc dn tc c nghn nm c giao lu, ni lin vi nhau, tp trung tr tu rng ri nn thu c nhiu kt qu ln. Vn ha Ty phng v vy nm ln by lt c nhng bc t ph n c thnh tu nh ngy hm nay. Nu v th t xa n gi khng tn ti nhng tr ngi a l i vi vic trao i vn ha gia ng-Ty, hoc gi Trung Quc l mt nc nm t xa Chu u, th chng ta c l do tin tng rng s cng hin ca ngi Trung Quc s cc k nhiu v trng i i vi vn ha nhn loi. Ci t tng ly dn lm gc ca Nho gia Trung Quc t 2.000 nm nay chc chn c nh hng tch cc i vi s gii phng cc x hi La M, Hy Lp thi k n l. Tn Thy Hong sau khi bi b c ch phong kin trin khai mt ch chnh tr trong nhng ngi dn bnh thng cng c tham d vo vic chnh tr. S kin ny c l cng thc tnh c u chu trong thi trung c phong kin. Li cn c mt lot pht minh ln lao ca ngi Trung Quc, nh k thut n lot (in n), nu c a vo u chu sm hn 500 nm th th gii th k XX ny chc chn khng nh ngy hm nay. Vn ha Trung Quc pht trin n mt nh cao no th ngng li, nh ni, ch yu v b hn ch bi hon cnh a l; v v th mang ly ci thit thi ca mt nn vn ha ring l. Nhng ngi Trung Quc khng phi l mt dn tc dm chn ti ch. Tht ra i vi vn ha t tng t bn ngoi n, Trung Quc khng phi l nc bi ngoi mnh. Mt trm nm gn y ti Trung Quc pht sinh mt lot nhng s kin lch s y kch tnh. Cch y by mi nm, ci ch qun ch lu i t my nghn nm sp ch bi ting sng ca cuc khi ngha V Xng.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Khng T - trong 2.000 nm thm nhp v chim gi ci a v ti cao trong lng ngi Trung Quc - nhng ri khng chu ni nhng ting h ht ca m thanh nin hc sinh trong phong tro Ng T, v pht chc b mt ch ng. Sau phong tro Ng T, ch ngha Mc c gc gc t u chu, va c xng lp tc vang di khp nc Trung Quc tr thnh mt loi hc thuyt ly lng. Chin tranh TrungNht chm dt, sau bn nm ni chin, Chnh ph Quc gia (Quc Dn ng) rt ra i Loan th Trung Quc lc a tr thnh mt nc cng sn ch ngha. Qua 34 nm ca ch cng sn, chnh ph ca mt t ngi Trung Quc li tuyn b mt cch chnh thc vi mi ngi rng ch ngha Mc khng th gii quyt c nhng vn Trung Quc vn c. Ngi Trung Quc dm lm, dm chu, dm thay i. Trung Quc by gi m thnh ra nng ni ny khng phi v n ch kh kh m ly ci "h tng" ca mnh m khng dm p v. Cch Mng Vn Ha Trung Quc li chnh l mt trng hp trong ngi ta ph nhn hon ton gi tr vn ha truyn thng, cho nn mi chu ci hu qu khn kh n nh vy. B Dng bo: "Ci bn ca ngi Trung Quc l mt trong nhng ci xu x ca h", v li cn bo: "C l so vi ngi n li cn bn hn mt t". Ti cho rng tuyt i a s ngi Trung Quc s khng ng vi cch nhn ca B Dng. Nu so snh cc nc ng, ta thy mc sch s ca ngi Nht chng thua bt c nc no trn th gii, nc Trung Quc dn quc i Loan tuy c phn km hn, nhng n th phi ni l t nht. My nm trc, lc tng thng M Carter i thm nc n, trong chng trnh tin tc bui ti truyn hnh M chiu cnh tic chiu i ca chnh ph, trong ai cng thy mt chiu i vin n ng sau lng Cc-t tay cm mt ci v p rui cho v thng khch. Nu em so snh iu kin kinh t, Nht Bn l nc giu nht, i Loan mc trung bnh, cn n th vo loi ngho. Nh vy chng ta c th ni tnh trng v sinh ca mt dn tc gn lin vi iu kin kinh t ca nc . Los Angeles c hai khu ph Tu (Chinatown), mt ci trung tm (ni ng B Dng bo tt c u c xu hng bn, lon) v mt ci khu cng vin Mng-t-ry (Monterrey Park). Khu ph Tu th hai sch s hn khu th nht nhiu. C hai khu ny u do ngi Trung Quc lm ra, nhng phi thy l s khc bit gia hai khu ny li ty thuc vo mc gio dc v thu nhp ca ngi Trung Quc mi ni. Ngi Trung Quc khi tn gu rt n o to ting. Ci chuyn khng bnh thng ny cng c B Dng qut vo trong ci thng tnh xu ca ngi Trung Quc. ng bo: " i sao ting ni ngi Trung Quc li to? Bi trong lng h khng cm thy c yn n. C tng ting cng to th l l cng mnh. Ch cn to ting, cao ging th l l s v mnh, nu khng ti sao c phi gn c ln nh th?" ng Lng Thc Thu trong bi "Nh x tiu phm" ni rng vn ngi Trung Quc ni to c th v c bn h vn cn l ngi mt nc nng nghip. Nng dn bui sng ra ng thng cho hi nhau t nhng khong cch xa nn phi ln ting. C ngi li bo ting h to v vn m iu ca ting Hoa. V ngi T Chu nu dng ting Ng Nng (vng Chit Giang), m iu rt thp, th c lc ci nhau thanh m cng vn c nh.
Dch gi: Nguyn Hi Th
99/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Theo ti v ting Trung Quc l ting n m, ch ng m qu nhiu, mi m li c n bn m tit khc nhau (ting tiu chun). Cho nn lc ni nu khng to th rt kh hiu. Nht l khi ni nhanh, nu khng ni ln li cng khng c cch no hiu c. Chng ta u c kinh nghim khi i xem xi-n bng ting Trung, thng thng nu cng lc khng c ph bng ch Hn tr gip, m ch nghe ting khng thi, th khng th hiu c. l v l do trn. V mt vn phm, ting Trung Quc li cng chng ging loi ting no c. N khng c th gi nh (Subjunctive mood) nh ting Anh, khin ngi Trung Quc lc ni thng phi hoa chn ma tay gip mm ming ln bng xung trm cho tng din t ca mnh c r rng hn. Ni ting Trung, nu mun ni nh, phi ni tht chm v r rng, ko di phn pht m ca tng ch ra th ngi nghe mi hiu r. Theo ti nhn thy ci bnh ni to ca ngi Trung Quc chng c thuc no cha c. Nu khng c thuc cha th chng ta cng c th xem ci c tnh ni oang oang ny l mt loi quc hn quc ty. Nh vy khng c hay sao? Ci giao thng hn lon i Loan th ai cng bit ri. l mt s thc khng th chi ci. Nhng i vi B Dng, ngi ly im xut pht l nhng ci xu xa, th n li l mt yu t quy ti cho ci vn ha Trung Quc. ng ta bo: "Cng chnh v ci h tng su khng lng c ny nn i vi bit bao vn ngi Trung Quc u khng dng t duy ca mnh t gii quyt, m phi bt chc, phi dng ci t duy ca k khc. Ci nc ao t ny, ci h tng ny c vt mt o vo cng s bin thnh ct kh. Nhng th ngoi lai mt khi vo Trung Quc cng bin cht. Ngi ta c dn ch, chng ta cng c dn ch. Nhng dn ch ca chng ta l "my l dn, tao l ch". Ngi ta c php ch, chng ta cng c php ch. Ngi ta c t do, ta cng c t do. Ngi ta c g, ta c ny. Anh c ch dnh ring cho b hnh sang ng, ti cng c, d nhin, nhng ch dnh cho b hnh ca chng ti l ch d d h n cho xe cn cht". Ti cng suy ngh v vn ny nhiu nm, xin a ra y vi kin ng gp vi nhng ngi quan tm n n. Ci trt t giao thng i Loan mi nm mi tin b, v s xe c cng ngy cng ng. Trn ng c cng nhiu xe th p lc ngy cng tng i vi ngi li xe, lm cho h phi cng tn trng lut i ng, l ci hu qu tt yu ca vic "va sng va hc tp". Ti M tr nhng ngi li xe bnh thng ra, ti vn thng nghe ni cn c loi ngi li xe "t v". Nhng ngi li xe "t v" ny khc nhng ngi li xe "tiu chun" ch h c thm hai c tnh: khng s dng quyn u tin ca mnh, v i vi nhng ngi phm lut khc h khng tm cch tr a. i Loan nhng ngi li xe bnh thng t nhiu cng c mt hoc hai c tnh ny, nhng bn thn h vn cha phi l nhng ngi li xe "tiu chun" thng thng. V vy giao thng i Loan mi pht sinh ci hin tng "bt lon trong ci i lon", v ci "i lon rt l kinh d trong ci bt lon ". Ti sao c chuyn ngi Trung Quc v ngi M khi li xe li khc nhau? Nu chng ta so snh cch thi bng li xe hai bn b Thi Bnh Dng th s thy ngay manh mi ca vic ny. Ngi M hc li xe ngay ngoi ng, t lc bt u phi hc v tun theo cc quy tc an ton ca giao thng. n lc i thi cng thi ngoi ng, ngoi vn li nhng ni c
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
rt nhiu xe cn phi kim sot tc , c ly sau trc, qua ng t, chn tuyn phi tri, chuyn ng, gi u tin,v.v... Nh vy trong tm l ngi thi ng thi hnh thnh c ci khun php ca mt ngi li xe "tiu chun" c th dng vo vic li xe trong thc t sau ny. Ti i Loan li khng nh th. Lc hc li xe trong nhng khun vin c nh ca nh trng, ngi tp li hc cc ng tc b li, p phanh, nhn ga v.v... Sau lc i thi h c trc nghim bi nhng thit b in ca S Lc l. xong ci mnh bng , thay v gi l bng li, nh ra phi gi l bng "thao tc" th mi ng. n khi li ra ng ln, trong lng hon ton cha c khun php, vn r ngang o dc nh mt k d man khng theo mt quy tc no c. Ngay n nhng ngi li xe mi nm hoc my mi nm, trong lng tuy c khun php thnh thc, nhng u cng khng phi l nhng tay li tiu chun, nn ty lc, ty thi u c th bin dng. Ti gi a l kiu ti x "cao su". V vy c th ni vn giao thng i Loan cui cng khng phi l vn con ngi, cng khng phi vn vn ha no , nhng l mt vn chnh sch. Do chnh sch khng ng ngay t u, chnh quyn sau ny kh c th ci tin cho n kh hn c. Vit n y ti li nh n mt chuyn my nm trc, lc ng Alexander Solzhenitsyn (Alch-xan- Gin-x-nht-xin) - mt cy bt ngi Nga c gii thng Nobel v vn hc c phng thch n M. ng c mi n din thuyt trong mt bui l n tip. Ai cng ch i ng s ni n nhng iu hay ho v vn t do, nhn quyn. Nhng trc s ngc nhin ca mi ngi, ng li quay sang ph bnh v kinh t M. ng cng kch nhng nh bun M v li nhun tng tn lng tm, b vo thc n nhng cht ha hc dng bo qun thc phm rt c hi. ng din thuyt va xong th t bo ln ca M The New York Time (Thi bo New York) ln ting. T bo vit: "D ng Solzhenitsyn (Gin-x-nt-xin) ti Lin-x kinh qua mi kh nn m khng h khut phc, vic ny lm cho mi ngi rt ngng m, nhng khng phi v vy m ng c quyn c ty tin ph phn x hi M". T v sau khng ai cn nghe ng Solzhenitsyn din thuyt ci kiu . C th ng t cm nh hn, hoc c th khng ai mun mi ng din thuyt na. Trong mt nc c ch t do ngn lun, mi ngi u c kh nng pht biu kin ca mnh, ngay c ni nhng iu phng hi n k khc m chnh ph hay php lut khng th ngn cm c. Nhng mt t bo ln li c th tr thnh mt sc mnh trng ti, v c kh nng lm cho ngi ni kia n khng ngon ng khng yn. Ngi Trung Quc chng ta cha c ci loi bo ch c th quyn uy nh th, song chng ta c d lun qun chng. Vy, nhng ngi Trung Quc cn lng tm xin hy ng ln, v ngi Trung Quc chng ta, v vn ha Trung Quc m ni vi cu cho l phi.
Dch gi: Nguyn Hi Th
101/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
VN HA TRUNG QUC: BI NH HAY NH PHN

Trng Thiu Thin "Lun n bo", Los Angeles, ngy 3 thng 4 nm 1985. My thng trc ng B Dng ni chuyn Iowa v "Ngi Trung Quc xu x" lm cho cng ng ngi Hoa M xn xao, mi n by gi vn cn gn sng. T hai thng nay trn t "Lun n bo" c h mi k u c mt hai bi tho lun v ng vn "xu x" ca B Dng. Trong s ra gn y nht ti li c c bi ca ng Lu Tin Mn nhan "Khng th bi nh vn ha Trung Quc". Ngoi vn ch trch ng B Dng bi nh vn ha Trung Quc, ng cn a ra rt nhiu gii thch sch v v cc khuyt im ca ngi Trung Quc. Bi vn ny ca ng Lu chng t ng mt kh nhiu cng phu suy ngh v vn vn ha Trung Quc, li cng ni ln ci nhit tnh ca ng i vi n. S nghin cu v ci nhit tnh ny ca ng lm ti rt khm phc. Nhng c nhiu lun im ca ng ti li khng th chp nhn c. Cho nn y xin tho lun nh sau : 1- ng Lu bo ngi Trung Quc trc ht nn "bn nhi v xin" (ngho nhng khng nnh), cn "ph nhi v kiu" (giu nhng khng kiu) th cha cn kp lm. Theo thin ca ti th hai tm trng ny c mi quan h nhn qu rt ln. Gi s mt ngi c tin, c quyn, ht sc kiu cng, li thch ngi ta nnh nt mnh th nht nh s c nhng chuyn gia nnh ht (m B Dng gi l "phi on vy ui") vy quanh ngi . Ch khi no cc v c tin, c quyn, bit tn trng bn b ngho th nhng bn b ngho mi c th bt u khng nnh nt c. 2- ng Lu bo nc Anh thi i Newton mi pht xut nhn ti, cn thi nay chng khc no mt nc khng cn sinh kh, nh n tui gi sp cht. Vy xem th ci "tui gi sp cht" ca nc Anh by gi mc no, ta c tin tay d danh mc cc ngi ot gii Nobel t nm 1960 cho n nm 1984 (khng ni n ci t l cao ca i quc Anh lc vn cn hng thnh trc nm 1960). Ta s thy trong 25 nm tng cng trn 153 ngi ot gii lnh vc khoa hc (vt l, ha hc, sinh vt v ba loi y hc) th ngi Anh chim 25 gii ri [nm 1975 mt na gii ha hc c chia cho mt ngi quc tch c lm vic hon ton Anh l John Cornforth. T trc n nay ngi gc Hoa c gii vt l c 3 v, nhng v u l quc tch M, lm vic nghin cu M nn trong danh sch h chng c xem l ngi Trung Quc na. Nh vy t l s ngi Anh ot gii chim ng 1 phn 6 ca tng s th gii, v ch ng sau nc M. ng l sau Th chin Th nht, nc Anh mt a v u th trong lnh vc khoa hc k thut ca thi Newton, nhng nu ni l nc ny ang vo tnh trng "khng cn sinh kh" th chng ha ra l qu phng i ln khng? 3- ng Lu bo v phm vi hot ng ca ngi Trung Quc tha xa ch loanh quanh mt gc chu , cho nn khng c li cho s pht trin vn ha. Ti thy iu ny rt bun ci, chng khc no ng bo trc khi Tn Th Gii b chim lm thuc a th phm vi hot ng ca ngi Ty phng khng b gii hn trong mt gc u chu vy.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Trung Quc so snh v t ai v nhn khu cng xp x tng ng vi u chu. Thm vo lch s Trung Quc cn c mt cc din thng nht trong mt thi gian lu gp i u chu (u chu t thi Trung c v sau chia thnh bao nhiu nc, mi nc c ring mt th ting, mt vn ha, chnh tr, tn gio,... ch c ci no ging ci no), cho nn s giao lu vn ha gia cc khu vc vi nhau u phi c d dng thun li hn Trung Quc nh ng Lu ni. Th ti sao Thi i Phc hng, Th k nh sng, nn Chnh tr Lp hin Dn ch, cuc Cch mng Cng nghip, tt c u ra i ti ci gc u chu ? Theo thin th vn ha v cng nghip Trung Quc cho n thi nh Tng dng li, khng tin c v b g b bi t tng ca cc nh L hc. Ngay t thi Hn tr xung, ci Nho hc nh nc hon thnh vic dng ln nhiu tr ngi rt ln i vi hc thut v t do t tng. Thi Tng, nhng ngi nh Trnh Di, Chu Hy, v.v...u l nhng nh L hc ln, nhng li em thu nh phm vi ca Nho hc li. H cho rng mi c nhn, t nht mi c nhn nhng ngi n sch, u phi sut i khng c con ng no khc ngoi con ng hc lm nhng ng thnh. Cho n lc L hc tr thnh ci dng chnh ca Nho hc th sc sng ca vn ha Trung Quc lin b ch p. ng thi tng lp s phu, cng c quyn li, a v c nhn, phn chia mt cch c on x hi thnh 4 giai tng: s, nng, cng, thng, v y a v x hi ca nhng nhn ti chuyn nghip (cng), nhng nh bun (thng) xung bn en. Cc pht minh v cng nghip thng thng b xem l th "tranh dm tranh xo" (ua i t dm v xo tr), "iu trng tiu k" (tiu xo dng tc nn cc con trng - rng phng), v rt t c bo p khch l. Vi tm l x hi nh vy, nhng k c ti cao u ngh n vic lm quan. Cn li nhng k km ti hn mi i lm cng-thng-nghip. Mt x hi khinh r cng-thng-nghip nh vy lm sao c th hy vng pht trin c khoa hc k thut, cng nghip lm sao tin c? K thc vo thi Nam Tng, Trung Quc c th c iu kin cho t bn ch ngha pht trin. Nu nh thi y c t do trong lnh vc hc thut, nh nc khch l cng thng, cch mng cng nghip rt c kh nng xy ra ti Trung Quc trc khi ra i ti nc Anh. 4- ng Lu t cu hi: "Mt nc di chn rng ni Hy-ma-la-ya nh nc Bu-tan lm sao c th pht trin cng thng nghip nh i Loan c?" Ti c th p nh th ny: "Ci ch ty thuc vo con ngi!" ng khng thy nc Thy-S di chn ni An-p (Alpes) hay sao? Din tch cn nh hn c Bu-tan, khng nhng nc ny c cng thng nghip pht trin, m trong nhiu ngnh ngh cn ng vo hng u th gii. Nu cn c vo ci l lun da trn v tr a l th ti sao Ty Ban Nha, , Hy-Lp, Ai-Cp u l nhng nc c a th thun li li khng th pht trin cng thng nghip nh ThyS l mt nc nm gia lc a di chn ni. Cha k n cc nc nh Na-Uy, Thy-in l nhng nc nm trong mt gc rt bit lp ca u chu? 5- ng Lu bo Trung Quc thay i quc th, chnh th v chnh sch kinh t mt cch rt d dng. ng mun chng minh rng ngi Trung Quc i vi t tng ngoi lai cng khng n ni l nhng k bo th.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti mun hi ng Lu: Th tt c nhng th thay i ng ni trn c phi c thng qua mt cuc trng cu dn hoc l sn phm ca mt quc hi chn chnh do dn bu, ngha l bng nhng trnh t hp php ca mt quc gia hay khng? Nu ng nh th, th lun im ca ng Lu mi ng vng c. Nhng nu nhng thay i ny ch l php lnh ca nhng k nm quyn, hoc c thng qua bng hnh thc "con du cao su" ca k thng tr, th iu ch minh chng mt iu l Trung Quc thiu nhn quyn. Nhng k thng tr sau khi nm chnh quyn, vi sng n h chn chnh th no th p t chnh th , chng cn bit nhn dn c ng hay khng. "Vn ha i cch mng" (Cch Mng Vn Ha), tuy khu hiu th h ho nhm lt vn ha truyn thng ca Trung Quc, nhng bn thn li ni ln rt r ci tnh cht c ti chnh tr truyn thng v thi quen xu x ln nhau ca ngi Trung Quc. V vy, ti vn cho rng Cch Mng Vn Ha ng l sn phm 100% ca ci "vn ha h tng", n khng th no c th pht sinh mt nc tn trng nhn quyn v dn ch c. 6- ng Lu bo ngi Trung Quc ni to v trong ting Hn c nhiu ch ng m, nn va phi ni to va phi hoa chn ma tay mi din t c ngha mun ni. Nu ca ng Lu m ng th chng ta khng th no gii thch c lm sao ngi Trung Quc c th dng in thoi ni chuyn vi nhau, v lc h khng th hoa chn ma tay m cng khng th ni tht to c. Cc c gi khng tin c th gi ngay dy ni cho ngi thn hay bn b th xem. Lc mi thy c ci l lun ca ng Lu c tnh thuyt phc hay khng. Theo ti, ngi Trung Quc ni to l v h khng c dy d v cung cch ni chuyn v trnh t ca hi ngh, khng bit tn trng s pht ngn ca ngi khc, nn thng khi i phng ni cha dt vi t li, bc b li lun im ca ngi ta. Ci hin tng gia chng ngt li k khc trong x giao thng thng l mt vic lun lun xy ra Trung Quc. Bi v trong lc ni ai cng tranh nhau pht ngn cng mt lc, nn mi ngi bt buc phi gn c cng to cng tt. 7- ng Lu tn kh nhiu mc gii thch s hn lon giao thng Trung Quc. ng cho rng v ngi Trung Quc hc li xe ti nhng khu ring bit ca trng dy li, khng nh nhng ngi M hc li xe mt cch thc t ngoi ng. V vy ngi Trung Quc mc d thi u c bng li xe, nhng vn tip tc xem ngoi ng nh khu vc ring ca trng li, v vn c tip tc li ngang, m dc. Mc d ti bit rt t v tnh hnh dy li xe i Loan, nhng ti c th hnh dung c khi dy li xe chng ai dy c phi lun lun bp ci hoc ng nhng ngi i b ch dnh cho b hnh qua ng (nu khng tun theo li dy th lm sao u bng c?) Th ti sao khi li xe ra ng h li khng h ri ci ci v khng h tn trng ngi b hnh li dnh cho ngi i b qua ng t no c? Xin ng Lu gii thch gim ti. Trn y l mt vi suy ngh ca ring c nhn ti sau khi c bi vit ca ng Lu. ng Lu bo ng B Dng bi nh vn ha Trung Quc. Ti th cho rng ng Lu li i t son cho nhng ci vt bn ca vn ha Trung Quc. Nhng d c nhn mnh trn nhng khuyt im hay che y sai lm ca vn ha Trung Quc chng ta, ti tin rng ci ng c ca c hai ng u pht xut t tm lng thnh.
Dch gi: Nguyn Hi Th
104/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
V th ti cho rng khi ng Lu ni B Dng xu nnh nc ngoi th ng khng nhng lm tn thng n s trung hu ca ng B Dng m cn khng ng vi l-gc. Nu B Dng l loi ngi xu nnh th i tng nnh ca ng ta tt phi l Quc Dn ng ch u phi l ngi Ty phng. Mt ngi c ti nh B Dng, li vn l ngi ca Cu Quc on (ng tng l Tng cn s ca "Hip hi Cc nh vn Thanh nin" trong Cu Quc on), ch cn nnh nt nh ng cc mt t l ng cng c th tr thnh ngi c tin dng t bao i nay ri. H tt ng phi chn con ng mu sinh bng cch i vit tp vn kch thi h tt xu ca x hi, cui cng xc phm n Quc Dn ng, cho ci ng ny bt nht ng trong vng 10 nm. Mt ngi mang tnh cm v t tng nh ng, c th cn c thi kiu ngo l ng khc, u l no li i nnh nt. Khng bit ng Lu c thy th khng?
NGI TRUNG QUC V I

Chu Qu "Lun n bo", Los Angeles, ngy 13-3-1985, "T lp vn bo", i Bc, ngy 12-4-1985, "Bch tnh bn nguyt san", Hng Cng, ngy 16-5-1985. ng B Dng c mt bi ni chuyn v "Ngi Trung Quc xu x". kin ca ti hi tri ngc li, ti xin gi n y l "Ngi Trung Quc v i". Bt c ni no c ngi Trung Quc t tp sinh sng, vic iu u tin ai cng thy c l "ng, n, bn, lon". "ng" v chen chc nhau mi vui nhn, "n" v ngi Trung Quc thch ra oai h da i phng, "bn" v khng c bi bay th lm sao thy c nng p, "lon" v tinh thn t do, t ti. Mi quan tm ca ngi Trung Quc i vi nhng au kh ca k khc, c biu hin qua lng hiu k. Bi vy h thch xem nhng cuc hnh hnh, ngi cht, m chy, nc lt, hoc tai nn xe c. Cnh ng ca ngi khc cng th thm chng no th h li cng thy thch th chng ny. Nu khng th ti sao khi l dp xem mt thm cnh i vi h li l mt i mt c hi ln hng th hnh phc ca cuc i. "Lin ng th nhn, u hon thc a!" (Thng cho ngi i; bun lo, hon nn qu nhiu!) Nhn nhng ci au kh ca ngi i, m mng rng mnh may mn khng b sa vo trong , chng phi l mt iu hng th ln nht trong cuc sng hay sao? Mi my nm trc, lc i Loan ang xy dng ng cao tc trn ton o, t i Bc i C Long ch c mt con l nh. C ln trc mt trng tiu hc cng lp Tch Ch xy ra mt tai nn xe c. Mt a b i qua ng b mt chic xe chy gp cn cht ngay ti ch. Ci xe sau khi gy tai nn trc mt mi ngi c th ng nh b i.
Dch gi: Nguyn Hi Th
105/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
C hng nghn vn con mt nhn thy s vic trn, th m khng c mt ngi no ng ra chn xe li. n khi cnh st ti, li cng khng ai c th ng ra lm nhn chng cho bit mt t u mi no v hung th. M ngay c ci s bin xe cng khng ai ghi li. Trong pht chc mi ngi o o nh ong v t. Mc d cnh st ht sc mnh tay ngn chn, qun chng vn nh mt dng thc di non lp b n n n vy quanh ci thi th b nh , v lm tc nghn ngay con l. Trong m ng bng thy mt ngi n ng trng kin, trc t tun, mt my phn khi, mm ming th tc, va hng h gt m ng ra chui vo va chi ng: ". M. n, li cn cht ngi na ri!". Anh ta chun b thng thc mt cnh ngon mc him thy. Nhng khi anh ta chen c n ch nhn th bng nhin nh b mt c in git, ri khc rng ln. mi my nm qua m ch cn nhm mt li l trong u ti vn cn thy r rng cnh tng y! My nm trc on Tam Ngha trn xa l i Loan xy ra mt v ng xe ln, trong c khong t 60 n 70 xe x vo t nhau. Nguyn nhn u tin ca v ny ch v c mt chic xe b tai nn, nhng nhng xe chy sau vi vng ngng li xem. Th l cc xe t pha sau n phanh khng kp v x ht vo nhau gy nn mt ng nt bt khng l. Ti nhng ni c ngi Trung Quc, ch cn mt tai nn xy ra th khng bao gi thiu m ng n xem. Nh chy ngn ngt, la ln ngt tri, ngi b nn ang dm chn ku cu trong bin la, nhng gia i cu ha v m chy th no cng c mt bc tng ngi ng xem lm cn tr cng vic cu cha. Trong ni c tai nn m, v s th b nn cn nm di m, sng cht cn ty vo khng gian th. vo thi im ny, d ni cao, ng xa th no i na cng s c mt on ngi hiu k hn lon t xa ln li ko ti lp kn ca m, tranh ginh ng i vi nhng ngi n cu nn. Ch cn ni no c dy ra mt t ng, th chng qun khut no, th no n kin cng nh hi n c. Xe la trt ng ry, my bay b ri, lt lm v , c ngi t t, hnh quyt phm nhn, ngi Trung Quc u nh kin tm ng n xem ngay. Hn hai mi nm trc, mt ngi n ng, trong lng c iu un c, leo ln mt mi nh cao mi tng i Loan tuyn b s nhy xung t t. Tc th ngi ko n xem y ng, cht ph. Cnh st nh gp phi qun gic, mt ng lo chng li hng ngi pha di lu, mt ng cho ngi ln thng thuyt, khuyn anh kia ng nhy. K gi cc bo n ging sn my nh, chnh sn ng knh ch i chp ly ci giy pht him c. Nhng anh chng n vn tc qui, mc cho cnh st ni gy c li, mt mc vn nht quyt bo khng nhy khng c, nhng li khng nhy ngay tc khc, c kiu ko di c ting ri ng h. Phi ni ci qun chng t m ca Trung Quc c lng kin nhn trong thin h khng ai b kp, ngng u theo di hai, ba ting ng h ri, c mi nh m cng khng ai cn ngh ngi mt giy pht no c. Khi ci ng h nh ga xe la i din g 11 gi vn khng thy anh ta nhy, m ngi xem vn cha ai ra v. Trong m ngi ng , mt b ni tr, tay xch ci ln khng, mm lm bm: "Bo nhy m mi khng nhy cho ri cho ngi ta xem xong cn i ch ch!"
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti sao ngi Trung Quc li thch xem tai nn? Bi v ngi Trung Quc mt i h l mt trng tai nn. Mt ln sinh lm ngi Trung Quc l mt ln phi hng chu nhng tai v ln. Tai ha vnh vin l a anh em sinh i ca ngi Trung Quc, c trnh cng khng ni, ch c khng bit l n n lc no v u thi. Trong o c kinh ca Lo am c vit: "C v khng u cng sinh ra ln nhau. D v kh u cng a nhau n mt kt qu. Di ngn ri cng cng to hnh dng ca nhau. Cao thp cng u khuynh lot ln nhau. m v thanh u ha vo vi nhau. Trc v sau u ty thuc ln nhau" (C hu v tng sinh, nan d tng thnh, trng on tng hnh, cao h tng khuynh, m thanh tng ha, tin hu tng ty). Kh v sng, hnh phc v tai ha khng c g tuyt i, tt c ch l tng i: "Ngi ta ci nga ti ci la, nhn v ng trc th ti khng bng, nhn v ng sau cn c ngi phi y xe, so vi pha trn th khng , so vi pha di th ti c tha". Nhng ngi khc gp nhng au kh v cng ln, ring ti may mn c thot nn. Nhn cnh ng bi thm ca k khc ri ngm ngh v s may mn ca bn thn mnh (khng b h hn g). Ci s hng th trong cuc i ny no phi c nhiu nhn g cho cam! Nu khng nm ly thi c m hng th ht mnh th chng phi l ti li hay sao? Trong cuc sng, ngi Trung Quc thc s lun lun phi sm vai chnh ca nhng bi kch, nn h gp ai ang din bi kch th lm sao c th d dng b l c hi xem cho c? Ti cn nh thi k Khng chin chng Nht, trn mt bn ph bn b sng Triu Thin Mn ti Trng Khnh, ma ng nc cn, ph khng th cp st b, ln ph phi qua mt cu ni th s. Hm y ph va cp bn th nhng ngi khch c theo thi quen dng ci ti nng c bit ca ngi Trung Quc l xung phong hm trn, tranh nhau xung trc, liu mng chen ln. C mt b c gi v th b x y ri tm xung sng, lc chm lc ni. Di nc c trm chic thuyn ln b vn thn nhin, trn b c trm nghn ngi ai cng ch ng ging mt nhn m khng mt k no ngh n chuyn cu ngi. Lc bng trong m ng c mt qun nhn M bc ra, ci b o ngoi, nhy m xung sng. Sau mt hi rt cht vt, kh khn, cui cng anh ta cng cu c ngi n b y ln b. Ngi lnh M, sau khi hon thnh ci vic ngha cu ngi, bn quay li ch mnh ci b o tm, th i thi! Ci o khng cnh m bay mt t bao gi! V qun nhn M kia ch b mt mt ci o, nhng vic ti gp phi sau y c th cn thm thng hn nhiu. l cu chuyn ba mi lm nm trc, song n cn eo ng ti khng bit n bao gi. Hm y ga xe la i Trung, ti thy mt ngi l i mt mnh bng t ngt b bo bnh ng xung trc ca ga. V tnh th lc qu gp rt, ti ku ba mt xe ba gc n ch ng ta i nh thng cp cu. n bnh vin, cha lm xong th tc nhp vin th ngi y qua i. Bnh vin bo ti phi thanh ton l ph th tc nhp vin ri em thi th i ngay, s nh hng n thanh danh ca h. Ti ch tr tri c mi mt mnh y, khng quen bit ai, cng chng ai c th cho ti bit phi em mt t thi v danh i ni no.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
May m nh thng ku cnh st li. Cnh st d nhin bt ti khai tn tui ngi cht, nguyn nhn ci cht, li bt ti phi em thi th n mt ni thch hp ch thy thuc php y n khm nghim. D nhin tr li, bng mi cch phi bit c lai lch ngi cht. R i r li c ngy, phi kh khn lm ti mi tm c gia nh ngi cht. Ngi nh ti, lp tc nu ln mt vn rt nghim trng. H bo rng ngi cht c mang theo mnh 50 quan tin m by gi khng tm thy na. Ti lin b cnh st gi i ly khu cung, vit giy cam oan, ri tm c ngi bo lnh. Tt c nhng th th tc ny lm ti mt t mt thng tri. May mn l t tin ti cn c li, nn gia nh ngi cht cui cng cng ni s thc. H th nhn rng vn s phi hon li s tin xe v tin nhp vin m ti ng trc nn dng ng ln chuyn trong ngi k xu s c 50 quan tin, c gi l "tng" trc cho ti "mt qu" ci . Nghn may! Vn may! H vn l ngi nh qu tht th, ch ni mt c 50 quan tin. Ch chng may h li bo l mt 5 vn quan tin th sut i, c l n by gi, ti vn cn nm trong nh lao mt. Ngi Trung Quc i vi nhng au kh ca k khc thng c kiu t m mt cch trng trn, thch th m c v ng tnh, nhng i vi nhng thnh tu v hnh phc ca k khc th gi kn nh bng, cc k b n, tm a k cc k c c. Ngi Trung Quc d khoan hng i lng cng tuyt i khng th chp nhn chuyn ngi mnh quen li kh hn mnh, tuyt nhin khng th chu ng c bt c phn t no cng trong ci bin kh y li thot ly ra c. l ci gi l "khng mun thy cho ca ngi ngho ng vng" (Cng phng n my mng nhau dy chiu). Mi ngi u cng kh, nu cho hp qua ngy, vn nht c ngi nu nhiu hn mt t, cho nu c hn mt t, trn mt bt ng mt lp vng mng th ci s khng khi gy ra vn v khng ai chu c c. Khng nh cho n gc th khng c. Lc mi ngi u n m canh x du th rt l vui v, khng c vic g xy ra. Chng may tnh hnh bin i, ti ch c th n m ruc, m anh li c n m sn, nh th lm sao ti c th chu n ? "Mnh i ngi khc cng phi i" th lc y mi khng thy c mnh i. "Mnh cht ui th ngi khc cng phi cht ui" th lc mi khng cm thy mnh ang cht ui. Nu phi nhy xung ging t t tt phi tm c ngi nhy xung trc lm m cho mnh. Trong x hi Trung Quc, t ming k b tht bi vn nghe thy ni c ngi thnh cng no phi bit n anh ta, bi v nh c anh ta ngi n mi thnh cng c. Bn b c hon ton khng th tr thnh ngi lm ca k thnh cng. Ngi thnh cng cng khng th no c th dng bn c ca mnh lm vic cho mnh c. Trung Quc l mt dn tc khng bit sng bi anh hng. Ngi Trung Quc ch sng bi nhng con ma xui xo b tht bi. Quan Cng v s xut b m hi Kinh Chu, nn c ngi i thp hng cng bi. S B Vng v cng ng phi t ca c nn c xem l anh hng ci th. Gia Ct Lng v cc cung tn ty di trng Lu B nn c tn th l thn c diu ton. Nu Quan Cng gi c Kinh Chu, S B Vng c c thin h, Gia Ct Lng phc hng c nh Hn th ngi i sau chc s khng sng bi h nh vy. i vi ngi cht cn nh th, hung h nhng ngi ang sng. Cng xut thn, cng mt hng ngi nh nhau m n li c dm ngoi ln cao. Nu khng ko cho n xung nga th
Dch gi: Nguyn Hi Th
108/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
lm sao chu c? Ci tinh thn "phn ngi cng mt t" ny l mt trong nhng th truyn thng "u t" ca dn tc Trung Quc t my nghn nm nay. Ngi Trung Quc i vi nhng ngi nc ngoi to khe xa nay vn chm ch n vic gi ha bnh, nht l i vi nhng k ch hung hn. Du cho h c ci ln u ln c mnh th cng c khoan hng i lng, thn nhin chu ng. Duy ch i vi gia ngi mnh vi nhau th li khng th cho ai lm d mt ht bi bay vo mt, khng th ai ni iu ong ting ve g v mnh. Nu c chuyn xy ra tc th phi p cho v u, h c th, phng m kh. Nhng th on bi mt nhau ny h dng n th khng th no khng dng n mc ti a. Nht l kiu ba t, th nc danh, tung tin n, bo co mt,... cng l nhng tuyt k m ngi Trung Quc xa nay vn ot gii qun qun trong thin h. Ngi Trung Quc c bit nghin nhng th ny. Bt k di chnh quyn no, h trong tay h nm c quyn sinh st l y nh b tt nghin ging nh nghin ma ty, rt khoi c bo co mt v k khc, nghe ri tin nhng bo co y nh mt ngi m. T thi Tn (221-207 trc Cng nguyn) Thng ng lm mt o lut gi l "vu co phn ta" (Vu oan cho ngi ti g th b khp vo ti y), ngi Trung Quc vn l k vn gn gi li bt c th g, th m khng hiu sao li vt ci o lut ny i? Mt bn c ca ti l ng Trng Cung, mt con ngi ti hoa, vit ch p, v p, khc p, mt ngi mn yu c o, tm a tt, lng d ngay thng ngh th no ni th y. Vo thi qun phit Bc Dng, ng b ngi mt bo vi ti danh "thuc ng Cch mng", b x t hnh. Cng may l ngay lc cn cha b hnh hnh th cuc Bc Pht thnh cng. n thi Mn Chu Quc (nhng nm 1930) ng li b mt bo l "phn t Trng Khnh", cng li b khp vo n t hnh. Ch cn mt ngy na b em bn th qun Nht u hng, nu khng th chc chn cht ri. Lc qun cng sn chim ng Bc ng li b mt bo l "Hn gian" v "gin ip Quc Dn ng". Cng mt lc hai ti danh ny li a ng n mt ln th ba b tuyn n t hnh. Sau nh cuc trao i t binh ng c em ra i Loan. Nhng y ng li b mt bo l "ph ip" (gin ip ca th ph, tc gin ip cng sn), b x 7 nm t. ng Trng Cung nm nay 82 tui, khng bit ri cn c th b chp thm mt ci m no na ln u hay khng? Mt ngi Trung Quc, nh mt c nhn th thng minh ti tr; nu ni v nng lc, tinh thn hng hi th chng thua ai. Nhng l thay, iu khin mt t ngi Trung Quc li cng d nh la mt n cu. Anh ch cn cho tt c mi ngi cng chu kh, cng b h hip nh nhau th h s chu ng c nhng cc kh v nhng s c hip n khng loi ngi no c th chu c. Nu thi ti chu ng kh cc, gnh vc ti v ng thi ngm ng nut cay, nht nh ngi Trung Quc ot gii qun qun. H gii nhng th cho nn thng ch b ngi dng roi da qut ln lng, bt t tp li thnh hng nghn, hng vn ging mt n kin th lm nhng cng vic ca bn n l, nh xy Vn L Trng Thnh, o i Vn H (knh o lin tnh H Bc - Sn ng Giang T - Chit Giang - ND). Nht thit anh ng mong ci thin cuc i h. Cch tt nht l anh chu kh lng nghe h k kh, lm phc mt t cho h bng cch cho h tng anh cng kh v ng tnh vi h. Ch cn nh th l h tha mn lm ri!
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Chuyn "p v ni mi ngi u khng c cm n", ngi Trung Quc no cng lm c. Nhng "nht ci t cho ng la chung chy to ln" th khng ngi Trung Quc no lm ni. Khi xem xi-n, n on c nhi qu ph gp bc ng cng, bi thng tuyt vng, tt c ngi xem k th lau nc mt, ngi chi nc mi, ht t ny n t khc. C rp st si chng khc no cuc i ca chnh bn thn mnh ang c chiu trn mn bc vy. Lc ngi Trung Quc mi thng cm lm sao ci tm trng "ngi i cng nh ta i, ngi cht ui cng nh mnh cht ui" (Nhn c k c, nhn nch k nch), ci tnh cm lc y th hin n cng cc. Nhng lc tan phim i v, ra n ngoi ng, bng thy bn va h bao nhiu tr th tn ph ang b l b cng, ngi gi yu bnh hon ang van xin b th. Nhng nhn s ho tm mt cn hoe v va mi khc trong rp kia vi vng hin ngang i lt qua tht mau nh khng h nhn thy g. ng l ngi Trung Quc. H sng hai th gii khc nhau, vnh vin mang trong ngi mt nhn cch song i. Mt mt l th gii hin thc y ry chin tranh, i kht, au kh, cht chc, ngi vi ngi quyt lit kiu "my cht tao mi sng". , d cho c l vua ng, Nghiu, Ngu, Thun cng khng th cho ai mt ci bnh nng. Nhng th ca Kinh Thi hay li dy ca Khng T cng khng th em b vo cho y ni, nu ln cho thnh cm c. Tu (thn), t (gia), tr (nc), bnh (thin h) ch l nhng th ca nh ngi khc. Khi i th ch c mi ci bng ca mnh l th quan trng nht. Dn tc Trung Quc l mt dn tc lu i, c lch s vn ha 5.000 nm, m cng c c kinh nghim ca 5.000 nm sng khn kh. Nhng ng thnh hin xa li cho chng ta mt l l lun v cch lm ngi phi nh th no. Nhng 5.000 nm sng gian kh kia cng mi da ra mt l kinh nghim qu bu v cch phi lm nh th no sinh tn. Trn l lun th phi lm nh th ny mi ng, nhng trong thc t li phi lm nh th kia mi c hy vng sng cn. "L tng" v "thc tin" vnh vin tng phn nhau. khng th vt l tng i, li khng th khng ch n thc t. Th l ch cn c cch c phi sng cng mt lc trong c hai ci th gii , mang ly ci nhn cch nh trng trong mt thn phn. Ngi Trung Quc trong th gii l tng th ging o c, ni nhn ngha, nht thit c c nhng c tnh trung, hiu, nhn, i, tn ngha, ha bnh. Ngi Trung Quc trong th gii hin thc li lun lun giy da bn b i kht, nm gia ranh gii ca s sng v ci cht. Trong i ngi chuyn ln nht l lm sao gi c mng sng ca mnh. gi c n, khng c vic g m khng dm lm, d phi la di ln nhau, d gp sao hay vy, sng tm b cho qua ngy. Ci o l lm ngi trong th gii l tng ch l tm gng cho ngi khc soi, l li cho ngi khc nghe. Ci hnh vi trong th gii hin thc mi l cuc sng tht ca mnh. Bi vy anh mi mi khng ti no c th on c ca ngi Trung Quc qua li ni ca h c. Mt ngi Trung Quc bo anh ta cha ght khch so, nhng anh ng tng tht m ty tin vi anh ta c. Anh ta bo rng hm nay anh ta chng hng ni chuyn g c, tuy vy anh khng th khng mi anh ta ni chuyn c. Nu ch c th th cng n gin thi. Chng ta ch cn o ngc nhng li anh ta ni, tt s ng anh ta, c phi th khng ? Nhng thc ra li khng phi hin nhin nh vy.
Dch gi: Nguyn Hi Th
110/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ngi Trung Quc ni, nhiu khi c ngha ngc li, nhng c lc n li tht l nh vy. Anh c l con giun trong bng anh ta cng cha chc c cch g bit ng c ca anh ta. Lo Trng v lo Vng l bn c. Con trai ca lo Trng ci v nhng khng gi thip mi lo Vng. Vic ny lm cho lo Vng nm chc l l trong tay, nn sau lc gp lo Trng, kh th ng ng, bt u hi ti: - "Anh xem bn b bng na con mt, c ng khng? Sao con ly v m khng bo cho ngi ta mt ting?" - " l chuyn ca con tr, ti chng dm phin n ng anh lm g". - "Ni g l th ! Chng mnh l ch thm giao, sao li c th khng bo cho nhau mt ting nh?" - "Thi, xin li! Xin li! Ch nht tun sau a con th hai ca ti cng s ly v m. Cho d th no i na, nht nh cng mi anh vui lng n d cho!" - "! !" Th l sau lo Vng i ni khp ni rng lo Trng lin tc mn c con ly v lm tin. Ri li ln n mt bo Cc Hnh chnh Nhn s l lo Trng vi phm vo "Mi iu Quy nh i mi ca ngnh gio chc". Cc nh hin trit Trung Quc t tiu chun cho con ngi qu cao, ci i hi ca h i vi con ngi qu khc nghit, t ra qu nhiu quy phm cho hnh vi con ngi m mt k trn tc hon ton khng th tun theo, nht l cng khng th lm ni trong mt x hi hin thc. C chiu theo cc quy tc ca h m nht nht lm theo, nu khng b gi l ngc th chc chn cng s i n ch b dit vong. V li h cn nht quyt cho rng "nu khng thnh thnh hin, th lm cm th" (Bt vi thnh hin, tin tc cm th). Thnh hin trong n miu ch l nhng th thn tng lm bng t, g; cm th vi con ngi thc ra c nhiu s khc nhau. Ngi vn l ngi, tuy rng c khuynh hng mun tr thnh thnh hin, nhng xt cho cng vn khng phi l thnh hin. Ngi l loi ng vt c tht tnh v lc dc. Mc ch ti hu ca cuc i l sng cn. My nghn nm gian kh ti luyn cho ngi Trung Quc tinh khn ra. C ci nguyn tc no, ci l tng no gip cho h sng cn c tc l nhng th cao nht, ln nht, hay nht. Ngi Trung Quc u hy vng mi ngi nhit tm v cng ch, ham lm vic ngha, xem vic thin h cng nh vic mnh, t nht c th thy bt bnh th tut gm tng tr, bnh vc l phi, ng h chnh ngha. Nhng my nghn nm li dy cho con ngi tuyt i ch chuc ly nhng vic khng u, v kt qu ca n, nu nng c th a n chuyn mt mng nh chi, nu nh cng a n nhng chuyn ht sc phin toi. sng cn, phng php duy nht l sng nh con ra, lc phi rt u th rt u. "Tuyt trc nh ai ngi ny qut, ch c lo n sng trn mi ngi nh ngi khc" (Cc nhn t to mn tin tuyt, hu qun tha nhn nga thng sng), "ngh c th nui thn th theo, vic khng dnh n mnh ch m" (Nghip kh dng thn tu trc k, s v can k mc lao tm). Tr phi chn sng mi i bt chc Kinh Kha, Nhip Chnh (Hai ngi hip khch i Chin Quc, Kinh Kha m Tn Thy Hong, Nhip Chnh m Hn Tng - ND). Ti li xin k ra y vi chuyn khc ni v quy tc sng :
Dch gi: Nguyn Hi Th
111/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti ng t, mt ngi ci xe my b xe m ng ln quay ra gia ng, mu chy lnh lng, nguy cp trm phn. K gy tai nn cao chy xa bay. Nhng xe qua li u vng sang mt bn m i tht nhanh, chng ai mun rc phin phc vo thn. t nhin c mt anh ti x tc-xi tt bng i qua thy khng nh lng mi vi vng dng xe li, m ngi b thng ln xe a ngay n nh thng, ng thi np h c tin nhp vin, ch ct lm sao c th cu c mt mng ngi. Ngi b thng sau khi t ca a ngc tr v (tai qua nn khi) lin t ngc li, vu oan cho n nhn cu mng chnh l hung th lm mnh b thng. L do anh ta a ra rt n gin: nu khng phi l ngi gy ra tai nn th c l g m vn khng quen bit bng nhin em mt ngi b bt mu ln xe mnh a n nh thng, li cn tr dm c tin nhp vin na? Quan ta cng coi l l do y . Th l v li xe tt bng y cui cng b mc vo c bo, phi bn c xe i bi thng cho ci li lm cu ngi ca mnh, li cn b x ngi t thm mt nm tri na. Cn chuyn kiu th ny c l nhiu ngi cng tng chng kin: mt hm tri ma, trn chuyn xe but cht nch ngi, cc ca xe u ng kn mt. Lc y li c mt a du cn d thuc ra ht trong xe, khi thuc cay x. Mi ngi trong xe chy c nc mt nc mi, ngi th ho, ngi th nght c th, th m khng mt ai dm ng ra bo ci a kia tt thuc i. Ti Trung Quc, ch cn s vic xc phm mt lc n hai ngi tr ln th tuyt i chng ai c th ng ra phn i c. Ai cng ngh k b thit hi khng phi ch c mi mt mnh ta. Nu mi ngi u c th chu ng c, khng c l do g mnh li xut u l din i ph. Nu phi thi s nhn ni, chu ng th trong trng hp ny, khng loi ngi no c th so vi ngi Trung Quc. i vi vic xm phm vo quyn li ca bn thn, ch cn c ngi khc cng b nh h th ngi Trung Quc nut gin nn thinh, rt lui khng dm ng u, khng dm lm mch lng k ang gy thit hi cho mi ngi, khng mun cho ai khc c th c hng li ly nh hnh ng hoc s can thip ca mnh. Cn i vi nhng vic khng lin quan n quyn li bn thn, ngi Trung Quc lun lun bo bo gi mnh, ng ngoi cuc, lm k bng quan ng xem bn ngoi, khng bao gi nhng tay vo. - Ngi gii di g i ngi ct ch? Anh bo ti l loi mu lnh ? Mu khng lnh th lm sao ti c th sng lu trm tui c? Bt c vo thi i no, lm ngi Trung Quc mi mi cn l mt th tai ha. T 5.000 nm nay, ngi Trung Quc lun lun giy da trong i kht, lun lun vt v trc ca a ngc, d sng d cht. - "n ung no ri mi bit n vinh nhc; kho n c y th mi bit c n l nghi" (Y thc tc nhi hu tri vinh nhc, thng lm thc nhi hu tri l tit). Trong lc cn ang sng cht, mt cn cha bit th no th lm sao c th ung dung vi cho ai c. Nu bn, nm ngy cha c mt ht cm vo bng, mt mi ti sm, th bt k tht ch, tht b, m thm ch ngay c n tht ngi anh cng vn c phi n m sng. Cc ng thnh Trung Quc cn phn th ny: "ng lo t, ch lo khng ng u; ng lo ngho, ch lo khng c an thn!" (Bt hon qu nhi hon bt qun, bt hon bn nhi hon bt an) y l hai cu rt h .
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
t th lm sao m ng u cho c? Mt qu to nu em chia cho mt vn ngi n th lm sao mi ngi c c mt phn bng nhau? ngho th lm sao m yn thn c? Nu mt ngi nm, su ngy khng c mt t g vo mm th lm sao anh ta c th vui v vi cho mi ngi? ri lui vo ch cht chng? "ng lo t, ch lo khng ng u" l cu dng dy mi ngi phi c gng chu i chu kh nh nhau. "ng lo ngho, ch lo khng c an thn" l yu cu mi ngi Trung Quc t ni i kh xin c tin vo Ngc Mn Quan (Ca a Ngc) mt cch ngoan ngon. Ngi giu c cha chc rng ri, nhng k bn cng v ngi keo kit nht nh l hai anh em sinh i, c hai trng thi ny u a con ngi ta n ch tr thnh ch k. Ngi Trung Quc c ch k khng th ti khng bit. Nhng ti nh mt chuyn th ny. Nm 1949, ti mt cng xng quc doanh, mt vin chc c i giy b thng mun tm ming da cha. Anh thy trong mt c my, ch b phn khi ng, c ci dy ai bng da di hn 10 thc, kh d c th dng c cho vic cha giy. Tha lc m n my ngng chy, anh ln ct ly khong 3 tc. Kt qu l giy anh sa rt tt, nhng c my phn xng li khng chy na. N nm bt ng trong mt thi gian hn hai thng, v thu nhng dy ai da nh loi y cn phi nhp t nc ngoi vo. Chuyn anh chng ny - ch v ct mt ming da nh nhng lm hi cho c mt cng xng cn c th c nguyn do: mt phn v giy hng cn sa gp m li khng bit cch no lm tt hn, mt phn v bn thn vn l th thuyn khng c gio dc n ni n chn, vic ny cn c th hiu c. Nhng mt gio s i hc chc chn phi c gio dc tt hn ch?! Nm , mt phi on gio s n tham quan mt c s, thy trn mt ngi nh trong hoa vin ni y, hoa u ta (Wistaria, Glycine) ang n rt ti p. Ci loi hoa ny t di t ch c mt thn gc b ln n trn nc nh mi ta ra lm nhiu nhnh nh, lan i khp ni, r xung thnh mt ci tn hoa ln. Mt gio s nhn thy loi hoa p ny rt ly lm a thch, nhn lc khng ai ch , ly ko sc ra, bp mt ci, anh ta ct ngay mt on thn chnh em v nh m trng. Ngi Trung Quc, nu thy mt vic g mang n thun tin hay li ch cho mnh, th c lm ch khng cn bit n nhng tai hi m n c th gy ra cho nhng ngi khc. Con phng lt l mt th h trng n sinh mnh v ti sn bit bao nghn, vn ngi. Th m c k ch v vi ng bc khng ngn ngi ct nhng giy thp trn ca em i bn cho ng nt. n lc lt li xy ra lm hng nghn ngi cht, tn tht c triu ti sn th ngi ch ngh rng " l vic ca cc ngi, chng can d g n ti". Trn thy tai nm 1959 l mt chng c rnh rnh ca vic y. Chc nhiu ngi hn vn cn nh cu chuyn xy ra cch y my nm. C cng ty n bn ra mt l thuc khng sinh p-ni-ci-lin dng cho th vt b h. Sau mt nh bun mua c, ng bao b li thnh loi p-ni-ci-lin cho ngi dng, ri em bn ra th trng. Ngi mua tim vo b cht lin tc. Th m vic ny ri cng "chm xung" lun, khng ai bit c k no l th phm!
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Hin ti i Loan chng vn cn thy c nhiu ng tim nha dng nh thng xong li c em ra bn trn th trng hay sao? Mt b my c kh tr gi hng nghn, hng vn -la M l cng cng, ti sn chung ca mi ngi, song nu ti ca c mt ng st t trong ra lm mt ci gy, d ci gy y khng ng gi ti vi chc nhng n l ca ti, th ti c lm. Nu anh khng thy r chuyn ny, anh khng xng ng l ngi Trung Quc cht no ht. Rt may thay cc ni cng cng by gi u dng ca t ng. Vic ny lm cho c hi mt mt ca ngi Trung Quc bt i nhiu. Trc kia khi cn dng ca l-xo, ngi Trung Quc mi khi i ngang ch cn ly chn p mt ci m ca ri bc pht qua, mc k khng cn bit ng sau c ai khng, c th cho ca bung ra lm nhiu ngi n sau dp my, dp mt. cng l mt trong nhng "c tnh" ca ngi Trung Quc. Hin nay i Loan c tin ri, ngnh du lch cng c m mang, ngi Trung Quc li cng c nhiu c hi biu din nhng truyn thng u vit ca h nhng ni n ung ng du khch. Ngi Trung Quc lc no cng lun mm bo "b thit thi l c phc" (Ngt khuy th phc). Nhng trn thc t h li rt s b thit thi. Ti nhng bn tic n th ca, lc ly thc n, bt k mn ngt chua cay, li cng khng h c lng xem mnh n c chng no; c thy c th no by trn bn l nhi cho tht y vo bt n c th lm bi thc c mt con voi. Nhng ri li khng th n nhiu hn ngi khc, cui cng phi b li tha ma ph phm bit bao nhiu. "Tri t l qun tr ca mun loi" (Thin a gi, vn vt chi nghch l); nhng ngi Trung Quc li xem t nc mnh l mt qun tr, ch l ch tr chn tm thi, khng c nh lu di. H ch thch nhng vic nhanh c li ca mt th "chp git ch ngha" nh nhen. Cu "Quan khng sa cha cng ng" (Quan bt tu nha) l ni khng ai mun lm vic g k khc c th trc li. "Tr tui khng trng cy h o" (Thiu bt chng h o), bi v cy ny (walnut, noyer) phi trng mi my nm mi ra qu. Vt liu m ngi Trung Quc dng xy nh thng l t, g mc du vn c nhng th bn b hn nh gch, ngi, , thp. Lch s Trung Quc c my nghn nm nhng ch thy cn li rt t nhng nh ca c knh, ci c nht nhiu lm may ra c vi trm nm. Trong khi , nh ca ca ngi Ty phng khp ni u xa c nh lch s ca h. Ngi Trung Quc khng yu mn mt t no ci "qun tr ln" h ang tm trn tri t ny, cng chng ngh g n nhng l khch s n mt khi h ra i. Nguyn do cng ch v qu ngho kh, ngho kh nn u, lc no cng gn k s cht i, chng th no ngh c n mt vic g khc ngoi s sng cn. Ngi Trung Quc i vi nhng ti nguyn c tm quan trng sng cn ca con ngi trn tri t vn c thi "git g ly trng, tt m bt c", ch cn c c ci li ngay trc mt, khng bao gi ngh n chuyn trng k nh kiu nui cu ly len. H ch no c ngi Trung Quc qua, t ai thng b khai thc n kit qu, rng b tn ph mt cch v ti v, cm th b sn bn n tuyt chng, c tm b nh bt n khng cn sinh sn kp. Mnh t trn vn c mt dy chuyn sinh thi ca vn vt u b ngi Trung Quc bc x n tr tri chng cn g ngoi mt vng ct vng mnh mng.
Dch gi: Nguyn Hi Th
114/116
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Ti V Cng, Cu Chu (Ung Chu), ni ngy xa l "rung ng bt ngt"; ngy nay "ch c nc m khng c thuyn, mi qu ni th chn qu trc". Pha ng bc Trung Quc (Mn Chu) v i Loan ngy nay cn tng i tr ph, bi v hai min t ny l ni ngi Trung Quc di dn n mun, v vy ti nguyn vn cn cha b tn ph n cn kit. "Ngi qun t m thch ca ci th phi kim c n bng cch hp o l" (Qun t i ti, th chi hu o). Ci cu ni ca ngi xa ny xem ra vn cn c gi tr n ngy nay. Con ngi phi theo ui li ch, nhng khng khi no c qun chnh ngha. "Ngha" v "li" vn khng h xung khc m cn b tc cho nhau na. Nhng xa nay cc ng thnh Trung Quc c ra r bo "ngha" v "li" khng th i i vi nhau. No l "hy gi tnh bn cho trong sng, khng c mu li; hy lm cho o l sng t, khng c tnh ton cng lao" (Chnh k ngh bt mu k li, minh k o bt k k cng). Vn c ci thi o c gi, no l trng ngha khinh ti, khng mng n chuyn thnh cng. u li lc no cng ln li ni ton chuyn trn tri di bin, hon ton chng ging vi ci g xy ra trong cuc sng thc t c. My th h ngi Trung Quc c gio dc trong tinh thn ca "Ngha Ha on" (tn mt hip hi i Thanh, 1899 khi ngha Thin Tn, ch trng ph Thanh dit Ty phng, a n vic tm cng quc lin qun nh Trung Quc - Boxers - ND) h m mm ra l ni: "V ci ch ngha thc dng ca Ty phng m mt, nn ci o c ca Trung Quc b m chm" (Do vu Ty phng cng li ch ngha ch di mn, ti s c Trung Quc nhn o c lun tng). S thc th li hon ton tri ngc. V trn th gii ny khng c loi ngi no li thc dng bng ngi Trung Quc. Ngi Trung Quc lm bt c vic g, trc tin bao gi cng ngh n mt vn : "Chuyn ny c ch no mnh li dng c khng?" ng bc hc ngi Anh Newton trc khi tm ra "nh lut vn vt hp dn" (cn gi l "Thuyt trng lc") i ng th phn ri vo h x, sau khi pht minh nh lut ny, lc i ng phn vn c ri vo h x. Hon ton khng phi l trc khi pht minh th i i tin ct bay ln y tri. V vy dn tc Trung Quc khng bao gi "pht minh" ra c mt "thng ngc" nh Newton c. Ga-li-l tm c "Nguyn l ri t do ca vt th", i vi ngi Trung Quc y ch l ci tr chi mt th gi, chng c gi tr thc dng g c. Nhng ngi "hin" chng ai chi ci tr ! Ngi Trung Quc khn B-tt ph h cho h trng s c c. Nu h trng th h s din ngay ci tung n n, tr ngha. Nu khng trng th h s ra B-tt l tng g, tng t. Ch cn c g hay th thn thnh no h cng th. Bng khng th h chng tin thnh thn no c, ch tin vo ch ngha thc dng ca h m thi. Ngi Trung Quc khng c ci cung tn tn gio, khng h c nhng thnh t v o, li cng khng th xy ra chin tranh v tn ngng. Ngi Trung Quc li cng khng c nhng chuyn tnh trong nhng ngi yu nhau cht v tnh yu. Ngi Trung Quc hc o "Trung Dung", hc "s t kim ch", hc ci g cng phi mt va hai phi. Ni trng ra tt c li vn xut pht t quan im thc dng. Khng th bung th cho nhit tnh bc l, cng khng th qu quyt v mt vic nh nhen no. Bt c ci g cng cn nhc li hi, n o xem c ng hay khng ng. "Cn g!" (H tt!) l mt cu u li ni ln ci nguyn tc ch o tt yu ca ngi Trung Quc khi buc phi khut phc mt th lc xu.
Ngi Trung Quc xu x
B Dng
Anh b ngi ta gi by, b oan ty nh, tan ca nt nh, v con ly tn. Anh phi bo th, phi i cho c l phi. Lc bn b s khuyn anh: "Cn g! S vic th ri, d nhin anh phi ra oan, bo th. Nhng ngi cht ri c sng li c na u? K ly tn ri lm sao c th on t c? i vi anh (hnh ng by gi) phng c ch chi?" "Cn g phi lm nh th!", "C ch li g u!". Hai cu ny khin cho x hi Trung Quc vnh vin khng c chnh ngha, lm cho ngi Trung Quc vnh vin khng th gi vng c nguyn tc. B ch ngha thc dng chi phi, h c ngi ng mt t vo nhng vic kh khn hay mo him l ngi Trung Quc lin cho rng l nhng thng in. Chm ngn ca ngi Trung Quc l: "Thn nghn vng (ca ta) khng th ngi trong ngi nh sp " (Thin kim chi t, ta bt thy ng), v "Tay khng nh nhau vi cp, khng thuyn m li ba qua sng ln th c cht cng khng ai thng tic, nhng ta th khng th no nh vy!" (Bo h bng h, t nhi v hi gi, ng bt d gi - li Khng T khuyn T L l hc tr l mng). Trn th gii ny bit bao vic mo him nh nhy d t trn khng, i thuyn qua thc nc, i m-t qua tng la,v.v... ch l nhng th ca my thng kh kho, kin thc nng cn. Ngi Trung Quc chn chnh khng th no lm nhng th . Bi v theo h ngh, ngoi vic tm ly nhng cm gic mnh ra, lm nhng th chng em li c mt li ch thc t g. Ngi Trung Quc lc d hi ngh khng bao gi dm ni ngay ra mt cch thng thn v chnh xc kin ca mnh. Hi ngh kt thc ri cng tuyt i khng dm b i nhng kin ring ca mnh. Ni chuyn v o l vi ngi Trung Quc ch l chuyn ung cng. Lc bt u xin gp v mt vic no th mi ngi khng ai c kin g c, nhng khi s vic c quyt nh ri th tt c mi ngi u mun c kin. Ni tm li mt cu: ngi Trung Quc mi mi khng th no mt lng on kt, vnh vin khng th ch ng gi vng c cc quy tc, cho nn ch no c ngi Trung Quc nht nh l c kh nng xy ra hn lon. Ngi Trung Quc khng bao gi qu trng tnh cm ca ngi khc, cng khng bao gi quan tm n s sng cht ca k khc. Lc ngi Trung Quc ni, h mun c th gii nghe c li h. Lc ang ni, v mun ton th gii lng nghe, nn h phi go ln tht to cho ting rn mi ngi, cho tt c i phng u khip s oai mnh. Ch cn c hai ngi Trung Quc mt ch l c th n o n cht ngi c. Ni no ngi Trung Quc t chn n th khng th c ch no l khng bn. C hn mt t ngi Trung Quc trn th gii ny, lm sao m khng cht chi c? Ngoi n, cht, bn, lon, li cn thm ci tt "thch xem" (ngi khc au kh), hoc "ch qut tuyt trc nh mnh m khng ng t g n sng trn mi ngi nh ngi khc". H lun mm "nhn ngha" m tm a ch k, tham lam. Mt ng h to khu hiu: "Phi t t vi ngi v sc vt!", trong khi ngy ngy khng ngng xu x ln nhau. Tm li, ngi Trung Quc ng l mt dn tc v i, v i n lm cho ngi i nay khng c cch no hiu ni ti sao h c th tn ti c trn qu a cu ny nhng 5.000 nm?

Nguoi Trung Quoc Xau Xi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nguoi Trung Quoc Xau Xi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B DNG

NGI TRUNG QUC XU X

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

NGI TRUNG QUC V CI VI TNG

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th

Ngi Trung Quc xu x

Ngi Trung Quc xu x

Dch gi: Nguyn Hi Th