dr Eduard Estivill, Sylvia de Bejar

Unij wreszcie!
Jak pomc dziecku zasn

Spis treci Wstp 1. Nasze dziecko nie pi; my te nie (o tym, jak wpywa na nas brak snu) 2. Nie usypiajcie go, ma zasn samo (o tym, jak uksztatowa nawyk zasypiania) 3. Powoli i fachowo (o tym, jak nauczy je od pocztku prawidowego zasypiania) 4. Zacz raz jeszcze (o tym, jak wprowadzi nawyk zasypiania) 5. A co z poobiedni drzemk? (o tym, jak dzieci powinny sypia w cigu dnia) 6. Problemy z czasem (o tym, jak wygra bitw z zegarem) 7. Inne problemy (o tym, jak radzi sobie z koszmarami sennymi i innymi parasomniami) 8. Pytania i odpowiedzi (o tym, jak wyjani typowe wtpliwoci) Dodatki 1. Kiedy nic nie pomaga (o tym, jak stawi czoo najtrudniejszym problemom) 2. Listy (o dowiadczeniach innych rodzicw) O doktorze Eduardzie Estivillu

Wstp
DO ZROZPACZONYCH RODZICW... PYTANIE: Dlaczego mamy wierzy, e ta ksika nam pomoe, skoro do tej pory wszystkie rady na temat usypiania naszego dziecka, jakich nam udzielano, nie zday si na nic? ODPOWIED: Poniewa nasza metoda sprawdzia si w 96% przypadkw w ktrych j zastosowano. Dziki niej tysice maluchw pi snem kamiennym... a z nimi ich rodzice. ...I DO RODZICW NOWORODKW PYTANIE: Dlaczego powinnimy zainteresowa si t ksik? ODPOWIED: Dlatego, e pragnieniem wszystkich rodzicw jest mie dziecko, ktre bdzie spa jak suse. Jeli od pocztku wemiecie spraw w swoje rce, wasze pragnienie stanie si rzeczywistoci.

Nasze dziecko nie pi; my te nie

(o tym, jak wpywa na nas brak snu)
Kiedy kupujemy jakie urzdzenie elektryczne, na przykad prosty wyciskacz do cytrusw, mia ekspedientka tumaczy nam, jak go uywa, a na dodatek wrcza instrukcj obsugi, ktra ma pomc w przypadku pojawienia si wtpliwoci i problemw. Co wicej, nie dostajemy instrukcji wyciskacza marki X. jeli kupilimy urzdzenie marki Y, no i, oczywicie, nasza instrukcja nie dotyczy modelu sprzed kilku lat, jeeli nabylimy megacudeko najnowszej generacji. Jednak w przypadku noworodkw, owych kruchych istotek, ktre wzbudzaj w nas najcieplejsze uczucia, rzeczy maj si zgoa inaczej. adnych podrcznikw, adnych objanie. A przecie dzieci pojawiay si na wiecie na dugo przed skonstruowaniem pierwszego wyciskacza do cytrusw! Oto brutalna rzeczywisto: po opuszczeniu szpitala z naszym kilkudniowym malestwem w ramionach wracamy do domu zaopatrzeni wycznie w najlepsze intencje. Nierzadko okazuje si, e to stanowczo za mao, zwaszcza wtedy, gdy pojawiaj si problemy ze snem. Przypomnijmy sobie... W pierwszych dniach w domu panuje kompletny chaos. Oboje rodzice padaj na nos wyczerpani brakiem snu i koniecznoci taczenia w rytmie, jaki narzuca im maleki nowo przybyy. Mimo to, nikt si nie skary. Kady z nas w mniejszym lub wikszym stopniu akceptuje fakt, e cen, jak trzeba zapaci za szczcie posiadania dziecka, jest niedostatek snu... przez kilka pierwszych tygodni. Wszystko w porzdku - mwimy sobie, czerpic siy skd si da. - Wkrtce najgorsze bdzie za nami. Przecie Kowalscy powiadaj, e ich dzieci ju w trzecim miesicu sypiay jak susy. Kto jak kto, ale oni wiedz, co mwi - dodajemy sobie animuszu, przekonani, e sidemka ich pociech stanowi najlepszy dowd na to, e wszystko si jako uoy. A jeli - o zgrozo! - tak si nie stanie? Co bdzie, jeeli nasza kruszynka zechce zakpi sobie z dowiadcze Kowalskich? Co zrobimy, kiedy nadejdzie wyczekiwany drugi trymestr, a nasza Martusia nadal bdzie robi po swojemu, to znaczy budzi si (i budzi ca rodzin) trzy, cztery, pi i nie wiadomo ile jeszcze razy w cigu nocy? Rzecz w tym, e ilekro w nocy rozlegnie si popakiwanie maej, mamusia i tatu, razem albo na zmian, wstaj i powczc nogami niczym smtne dusze pokutujce wlok si do koyski, aby dziewczynk utuli. Pieszcz j, poj, podaj mleko, bior na rce, przemawiaj do niej, piewaj, koysz... a po kilku minutach Martusia znowu zapada w sen.

Jednak rado trwa krtko, bowiem po upywie godziny, a najwyej dwch cay rytua si powtarza. Co si dzieje? - zastanawiaj si zdezorientowani rodzice. Co robimy le?, Czy jest chora? A moe zanadto j rozpieszczamy?, Czuje si niekochana?, Czy jest to al wywoany rozk (z matk, ma si rozumie)?. To ostatnie pytanie zwykle zadaje mama, ktra zdya ju przeczyta jakie sze czy siedem ksiek w rodzaju Jak wychowa doskonae dziecko w niedoskonaym wiecie. Zosta matk doskona. Kurs w trzydziestu siedmiu lekcjach albo Tendencje samobjcze u rodzicw paczliwych dzieci - tatu sucha z otwartymi ustami. Na szczcie mamy przecie zawsze pen dobrych chci, yczliw i chtn do pomocy ssiadk z czwartego pitra. Tej z drugiego pitra przytrafio si to samo. Nie przejmujcie si. Wkrtce wasza maa bdzie spa jak suseek. Na pewno ma kolk albo jest godna, czy co w tym rodzaju. Rodzice nareszcie dostrzegaj wiateko w tunelu. Hura! Wszystko jasne. Maleka ma kolk. Kiedy jej przejdzie, zacznie nareszcie dobrze sypia. Moje biedactwo, tyle musiao wycierpie. Chod do mamusi!. Tymczasem cienie pod oczami mamusi nie daj si zamaskowa nawet potrjn warstw podkadu. Podobnie jest z podkronymi oczami tatusia, ktry jednak mniej si tym przejmuje, a przynajmniej tak twierdzi. Idmy jednak dalej, bowiem historia tu si nie koczy. U Martusi wszystko po staremu. A rodzice? O, wita naiwnoci? Po kolkach jelitowych przychodzi czas na kolejne usprawiedliwienie kopotw ze snem. Co bardziej dowiadczone osoby z otoczenia rodzicw stwierdzaj autorytatywnie, e maa zbkuje. Jak moecie oczekiwa, e bdzie spaa? Przecie to musi strasznie bole. I rzeczywicie, w buzi Martusi pojawiaj si pierwsze zbki. Po tym usprawiedliwieniu pora na nastpne na licie. Kiedy zacznie chodzi, problem sam si rozwie. Zobaczycie, bdzie tak zmczona caodziennym dreptaniem, e zanie na stojco. Nic z tego. Malutka co prawda wychodzia swj codzienny maratoski dystans (naturalnie asekurowana przez wyczerpanych rodzicw), jednak gdy nadchodzi pora, aby uda si na spoczynek, rozgrywa si ten sam dramat, co zwykle. Maa - bez najmniejszych oznak zmczenia i ochoty na sen, a my... Szkoda sw! Mona by j tak usprawiedliwia w nieskoczono: kiedy przyzwyczai si do zasypiania bez smoczka, kiedy nauczy si spa bez pieluchy, kiedy pjdzie do obka... i tak po wiek wiekw. Oczywicie nie dosownie, bo przecie; nie martw si najdrosza, w dniu, kiedy wydamy j za m, bdziemy mogli zasn spokojnie. Ot to, niech m si z ni mczy! Biedna Martusia, ledwie skoczya dwa lata, a ju chc j wyprawi z domu.

Na domiar zego wspomnianym problemom zwykle towarzysz inne, nie mniej wytrcajce z rwnowagi czynniki: niezliczone rady, krytyki i komentarze dziadkw, rodzestwa, przyjaci, ssiadw... Dlaczego wszyscy uwaaj, e maj prawo wydawa sdy i patrze na nas tak, jakbymy byli jakimi nieudacznikami albo, mwic wprost, zymi rodzicami? Kt nie sysza opinii w rodzaju: Dzisiejsi rodzice nie potrafi wychowywa dzieci tak, jak to kiedy bywao, no i patrzcie, do czego to prowadzi czy innych podobnych subtelnoci. Uwaga! W takich przypadkach zainteresowani - tatu i mamusia - powinni siedzie cicho i sucha, gdy jakakolwiek gwatowniejsza reakcja z ich strony moe wywoa u teciowej, ssiadki, ekspedientki, takswkarza itd. ostry atak nerwowy. Tak wic nieszczni rodzice (a swoj drug, dlaczego zawsze uwaamy, e inni s mdrzejsi od nas?) znosz to wszystko cierpliwie i wyprbowuj wszelkie moliwe metody w nadziei na jake wyczekiwany cud. Mwi im: Dajcie jej ziek, a oni staj si ekspertami od rozmaitych naparw, wywarw i syropkw, ku uciesze wacicielki najbliszego sklepu zielarskiego oraz konserwatywnego odamu rodziny. Pouczaj: Powinnicie pozwoli jej paka a zanie ze zmczenia, a oni zaraz guchn na skargi swego malestwa, aby skapitulowa po dwch godzinach histerii i wizycie stra porzdku wezwanego przez ssiadw. Doradzaj: Puszczajcie jej muzyk klasyczn, oni za pdz do sklepu po najnowsze wykonanie Czterech pr roku Vivaldiego. W odpowiedzi dziecko serwuje im nocn samb, rumb i cha-cha-cha. Przykazuj; Wychodcie na spacer i usypiajcie j w wzku. Daleje wic drepta wok domu w piamie, przy akompaniamencie komentarzy w rodzaju Patrzcie pastwo, wychodzi z malekim dzieckiem o tej porze. Niektrym trzeba by zabroni posiadania dzieci.... A rezultaty owych eksperymentw? Oczywicie opakane. Dziecko dalej le sypia. Jego rodzice rwnie. Mimo e wszystko, co powiedzielimy do tej pory, moe si wydawa nawet mieszne, w rzeczywistoci wcale takie nie jest. Konsekwencje braku snu s bardzo powane zarwno dla Martusi, jak i dla jej rodzicw. Cae szczcie, e w domu nie ma innych maych dzieci!

KONSEKWENCJE BRAKU SNU U DZIECI U niemowlt i maych dzieci Skonno do paczu Draliwo, zy humor Brak koncentracji Nadmierne uzalenienie od opiekuna Moliwe zaburzenia wzrostu U dzieci w wieku szkolnym Problemy z nauk Brak poczucia bezpieczestwa Niemiao Ze usposobienie U rodzicw Niepewno Poczucie winy Wzajemne oskaranie si o nadopiekuczo frustracja Poczucie bezsilnoci Zmczenie Aby zda sobie spraw z ogromu przemian, jakie dokonuj si w niezmiernie krtkim czasie, trzeba koniecznie przyjrze si rozwojowi istoty ludzkiej w pierwszych latach jej ycia; noworodek bowiem ma niewiele wsplnego z czteromiesicznym niemowlciem: to z kolei nie przypomina dwulatka, ktry rni si znacznie od dziecka cztero- czy picioletniego. Spektakularnym zmianom fizycznym towarzysz nie mniej rewolucyjne przemiany w sferze emocjonalnej i intelektualnej. Dziecko, bdce pocztkowo istot cakowicie zalen od opiekunw, wyrasta na osob o silnym poczuciu niezalenoci. Jest oczywiste, e dla jak najdoskonalszego zrealizowania tej przemiany potrzebuje wielkich iloci energii. Energi te ma mu zapewni dobre odywianie i doskonay odpoczynek.

Co si dzieje, kiedy dziecko nie przesypia tyle czasu, ile powinno? Efekty takiego stanu rzeczy s wyranie widoczne w jego zachowaniu w cigu dnia. Wielokrotne budzenie si w nocy sprawia, e Martusia nie wypoczywa tak dugo, jak powinna. To z kolei wywouje u niej stan niepokoju i nadmiernego pobudzenia, poniewa inaczej ni to si dzieje w przypadku dorosych - dzieci pod wpywem zmczenia nie uspokajaj si, lecz staj bardziej pobudzone. Nietrudno zrozumie, e w tej sytuacji maa czsto i bez przyczyny wybucha paczem, atwo popada w zy nastrj, jest nieposuszna, a w konsekwencji wymaga wikszej troski ze strony opiekunw (mama jest u kresu si). Wszystko to moe sprawi e w pniejszym okresie dziewczynka stanie si niemiaa i niepewna siebie, bdzie mie problemy z nawizywaniem kontaktw z rwienikami, a nawet - czego wszyscy rodzice tak bardzo si obawiaj - problemy z nauk. Mimo e wci jeszcze nie wiemy zbyt wiele na temat wpywu braku snu na zdrowie dziecka, pewne jest, ze odporno organizmu dziecka zestresowanego niedosypianiem jest mniejsza ni u dziecka, ktre dobrze wypoczywa. Jedna z konsekwencji takiego stanu rzeczy, jakie udao si zaobserwowa, przyprawia o drenie wszystkich rodzicw: hormon wzrostu (nazywany te somatotropin albo STH) produkowany jest w najwikszych ilociach w pierwszych godzinach snu. C to oznacza? Poniewa sen Martusi jest zaburzony, zaburzeniu moe ulec takie wydzielanie hormonu, a co za tym idzie - prawidowy przebieg procesu wzrostu. Cen, jak dzieci pac za brak snu, jest niedobr kilogramw wagi i centymetrw wzrostu. A co dzieje si z rodzicami maej Martusi? Moecie sobie wyobrazi, e rodzice dziewczynki - a raczej to co z nich zostao - yj w trudnym do zniesienia napiciu. Nie przespali spokojnie ani jednej nocy w cigu ostatnich dwch lat. atwo powiedzie. Dwa lata! 104 tygodnie! 730 dni? I jak w tej sytuacji wymaga od nich cierpliwoci? S chwile, kiedy obwiniaj si wzajemnie (Wszystko dlatego, e le j wychowujesz), kiedy indziej znw nienawidz maej (Gdybym wiedziaa, e tak bdzie, nie chciaabym mie dzieci! Nie mog jej znie!). aby natychmiast cierpie z powodu gbokiego poczucia winy (Jak mog tak myle? Przecie ta biedulka mczy si tak samo jak my). To prawdziwe pieku. Jak powiadaj dotknici tym problemem rodzice: eby to zrozumie, trzeba samemu to przey. Czy moe by gorzej? Niestety tak. Wystarczy posucha niektrych rodzicw, aby
* Zdarzaj si przypadki - na szczcie nieliczne w ktrych po pewnym czasie rodzice odrzucaj swoje dziecko i zaczynaj przejawia postawy agresywne; najczciej jest to agresja sowna rzadziej fizyczna.

zda sobie spraw z powagi problemu. To prawdziwy dramat. Co ja mwi? To tragedia! - twierdzi Anna, matka dziewiciomiesicznego niemowlcia, ktre jeszcze nigdy nie spao bez przerwy duej ni 2 godziny. Jestemy jak zombi. Nie sprawdzamy si ani jako rodzice, ani jako maestwo, nie dajemy sobie rady w pracy. Wyczerpanie znacznie ograniczyo nasze siy i energi. Na domiar zego jestemy tak rozdranieni, e nasze wzajemne stosunki coraz bardziej si pogarszaj. Poza tym to oczywiste, e nie odnosisz si do dziecka tak samo, kiedy jeste odprona i wypoczta i kiedy konasz ze zmczenia i masz wszystkiego do. Jej m dodaje; Dawniej miaem si, kiedy kto opowiada o parach, ktre kc si z powodu zakrtki od tubki pasty do zbw. Dzi wcale mnie to nie bawi. Nawet takie gupstwo mogoby wywoa miedzy nami ktni. Najgorsze, e yj pod sta presj. Rano oddycham z ulg na myl e zostao jeszcze tak wiele godzin do chwili, kiedy bdzie trzeba pooy dziecko spa. W miar upywu czasu staj si coraz bardziej spity. Coraz czciej szukam pretekstu, aby nie wraca do domu... Przypuszczam, e z moj on jest podobnie. Tak nie da si y!. Piotr, peen optymizmu, poniewa jego osiemnastomiesiczny synek zacz prawidowo sypia niespena miesic temu, opowiada: Znosilimy to cakiem dobrze. Wstawalimy na zmian, a poniewa oboje jestemy z natury bardzo cierpliwi, zdoalimy unikn ktni o kady drobiazg. Szczerze mwic, dla mnie najgorsza bya konieczno zrezygnowania z prowadzenia normalnego ycia seksualnego. Czy kto potrafi sobie wyobrazi, co to znaczy nie mc si normalnie kocha przez szesnacie miesicy? Za kadym razem przerywa nam pacz albo cichy gosik rozpaczliwie woajcy mam. W takich chwilach ona zwykle mwia:
<<Nie

ruszaj si, nic nie rb, zaraz wracam>>. Ciekaw

jestem, kto potrafi odczeka piec minut, a potem kontynuowa, jakby taka przerwa na reklam bya czym najzupeniej naturalnym. Teresa, ktrej trzyletnia crka wanie zaczyna sypia normalnie, wyjania: To byo tak jakby nasze ycie maeskie zatrzymao si w miejscu, jakbymy przez cay ten czas naciskali klawisz PAUZA. Cae nasze ycie krci to si wok crki, a resztki si, jakie nam pozostaway, wykorzystywalimy,

aby jako si upora z problemami ycia codziennego. Kiedy kto z rodziny przychodzi nam z pomoc, jechalimy do hotelu, ale tylko po to, eby porzdnie si wyspa, bo szczerze mwic, na nic innego nie mielimy siy. M Teresy potwierdza: To prawda. Byo nam bardzo ciko Na pocztku jako to wytrzymujesz, ale po jakim czasie jeste zupenie wykoczony. Na dodatek, w miar jak wyprbowujesz wszystkie moliwe sposoby, suchasz rad, czytasz... a dziecko dalej nie sypia tak, jak powinno, zaczynasz, si czu niepewny, bezsilny, winny. No i s jeszcze ci rodzice, ktrych dzieci przesypiaj cae noce. Traktuj ci jak prawdziwego nieudacznika. W moim przypadku sowo-klucz to poraka. Czuem, e poniosem porak jako ojciec. A tak bardzo chciaem mie liczn rodzin! Planowalimy z on trjk albo czwrk dzieci, ale pod wpywem tak dokuczliwego problemu stracilimy na to ochot. Mam nadziej e teraz, kiedy nareszcie udao nam si z nim upora, powrcimy do dawnych planw.

GRANICA 5 LAT Dziecko, ktre w wieku piciu lat jeszcze nie przezwyciyo swoich problemw ze snem, moe w pniejszym okresie cierpie na znacznie powaniejsze zaburzenia snu ni takie, ktre w tym samym wieku (ju) sypia dobrze. Przyczyn, dla ktrej traktujemy pi lat jako swego rodzaju granic, jest fakt, e w tym wieku dziecko zazwyczaj doskonale rozumie, czego chc od niego rodzice. Zatem, jeli zakazuj mu oni wychodzi z pokoju - niekiedy pod grob kary - najprawdopodobniej bdzie posuszne, co jednak nie oznacza. e zacznie spa jak suse. Jeli miao kopoty ze snem, bdzie dalej cierpie z ich powodu. Teraz jednak pozostanie z nimi samo. W takiej sytuacji czsto zaczynaj wystpowa problemy innego typu: strach przed pjciem do ka, koszmary senne, somnambulizm... a pniej, poczwszy od wieku modzieczego, uporczywa bezsenno. Nic doda, nic uj, prawda? Na szczcie nie wszyscy rodzice musz przez to przechodzi, cho przypadek Martusi bynajmniej nie naley do wyjtkw. Szacuje si, e okoo 35% dzieci poniej pitego roku ycia ma problemy z zasypianiem (pora kiedy trzeba ka dziecko do ka przemienia si w prawdziwy dramat) oraz/lub budzi si trzy, cztery, pi, a nawet wicej razy w cigu nocy.

Ostatnie badania wskazuj, e liczba ta moe by zaniona, poniewa cz rodzicw uwaa za normalny fakt, e dziecko powyej szstego miesica ycia budzi si kilkakrotnie w cigu nocy, domagajc si ich obecnoci w swoim pokoju (pacz, Pi!, Mamaaa! itp.). Ot nie jest to sytuacja normalna. Po ukoczeniu pierwszego procza ycia, a najwyej po siedmiu miesicach, malec powinien umie zasypia samodzielnie, w swoim pokoju, przy zgaszonym wietle oraz spa nieprzerwanie 11-12 godzin. Jeli wasze dziecko tego nie robi, z pewnoci powinnicie zada sobie pytanie, dlaczego. Co si stao? Co mu dolega? Gdzie popenilimy bd? Zapomnijcie o wszystkim co przeczytalicie czy usyszelicie do tej pory. Przyczyn nie s bowiem ani kolki ani gd, ani pragnienie, ani nadmiar energii... Nie tdy droga! Przyczyna jest znacznie prostsza: wasze dziecko nie nauczyo si jeszcze spa. Prawdopodobnie w tym miejscu zadacie sobie pytanie: A c to, u licha, znaczy?. Wszystko wyjani si w nastpnym rozdziale, a jeeli bdziecie si dokadnie stosowa do zawartych w nim instrukcji, ju, po tygodniu w waszym domu bdzie o jednego piochu wicej. W tej chwili najwaniejsze jest to, abycie zdali sobie spraw, e wasze malestwo: nie cierpi na adn chorob: nie ma problemw natury psychologicznej; nie jest przesadnie rozpieszczone, mimo e s tacy, ktrzy usiuj wam to wmwi; oraz, przede wszystkim, e: to, co si dzieje, nie jest wasz win.

Po prostu, dziecko do tej pory nie opanowao nawyku zasypiania. Pragniemy wam pomoc w nauczeniu go tej sztuki dziki tej ksice, ktra w naszym zamierzeniu ma by swego rodzaju instrukcj obsugi dotyczc zagadnienia dziecicego snu. Instrukcj, ktr powinnicie byli otrzyma w chwili pojawienia si malestwa w waszym yciu. Naszym celem jest, abycie mogli osign to, co wreszcie udao si rodzicom Martusi. Ich creczka sypia spokojnie, a oni mog w kocu spa - i y! - w spokoju. Jak sami mwi: Po dwch latach spadania w przepa bez dna, odzyskalimy nadzieje, rado, ch dziaania. To jakby ponownie si narodzi!.

Nie usypiajcie go, ma zasn samo

(o tym, jak uksztatowa nawyk zasypiania)
Pawe, dziewi i p miesica, jego matka wyjania:

Mamy czworo dzieci. Troje starszych nigdy nic miao problemw ze spaniem, za to najmodsze dao si nam we znaki za ca czwrk. Pawe nigdy nic lubi chodzi spa. Ukadanie go do snu zawsze byo istn mczarni. Kiedy tylko poczu, e zblia si pora snu, zaczyna becze, jakby go prowadzili na rze. Pewnej nocy, kiedy przez wiele godzin nie moglimy zmruy oka, przyszo nam nagle do gowy, eby wyj z nim na spacer. Podziaao. Od tej pory co wieczr po Dzienniku oboje z mem ukadamy go w wzeczku i wychodzimy na dwr. Wystarczaj dwa okrenia wok domu, e by may zasn. Wwczas wracamy do domu i ostronie przenosimy go z wzka do eczka, starajc si go przy tym nie obudzi. Pniej jemy kolacj i wykorzystujemy czas, jaki nam pozosta do chwili, kiedy Pawe budzi si po raz pierwszy. Okoo pnocy zaczyna paka, a wtedy szybciutko, aby nie obudzi innych dzieci, znowu wkadamy go do wzeczka i wychodzimy na ulic.. Kiedy zanie ponownie, przenosimy go do ka i sami kadziemy si spa. Drugi raz mary budzi si okoo trzeciej nad ranem. Wtedy m wychodzi z nim sam. Chciaabym czasami go zmienia, ale o tej porze za bardzo si boj wychodzi z domu. Okoo szstej Pawe znowu zaczyna paka. Wwczas przychodzi kolej na mnie. Jestemy wykoczeni. Anna, dwa lata. Mwi jej ojciec: Moja creczka sypia bardzo dobrze, ale teraz chcemy z on wyjecha sami na kilkudniowe wakacje imamy problem natury logistycznej. Ot, kiedy Anna miaa zaledwie kilka miesicy, zorientowalimy si, e aby zasn, musi oglda telewizj. Kadlimy j wic na sofie w salonie, a ona zasypiaa jak kamie. Kiedy przenosilimy j do jej eczka, natychmiast si budzia. Dlatego postanowilimy umieci telewizor w jej pokoju. Poskutkowao wspaniale! Malutka spaa bez problemw a do drugiej albo trzeciej nad ranem, bo o tej porze koczy si program telewizyjny i budzi j szum odbiornika. Wtedy wpadlimy na pomys, eby kupi jej omiogodzinne wideo. Dobre, prawda? Wczalimy je przed pjciem spa i problem by rozwizany. Creczka nie

budzia si a do nastpnego ranka. Cel zosta osignity, ale, jak ju mwiem, teraz mamy kopot. Moja teciowa zgadza si zaopiekowa ma podczas naszej nieobecnoci, ale za adne skarby nie chce uywa telewizora i wideo. Co mamy robi?. Wszyscy wiemy, e odywianie si to nie to samo co prawidowe odywianie si. Zgadzamy si rwnie co do tego, e prawidowe odywianie si jest nawykiem, ktry nabywamy. To samo dotyczy snu: wszystkie niemowlta pi, ale nie wszystkie potrafili robi to dobrze. S maluchy, ktre sypiaj jak susy ju po ukoczeniu trzeciego lub czwartego miesica ycia. S te takie, dla ktrych konieczno pjcia spa staje si prawdziw tragedi i ktre nie potrafi spa nieprzerwanie przez ca noc Budz si trzy, pi i wicej razy w cigu nocy ku rozpaczy rodzicw. Co powoduje wystpowanie takich rnic midzy jednymi a drugimi dziemi? To, czego si nauczyy. Mimo i moe si to wyda zaskakujce, nie rodzimy si z umiejtnoci dobrego spania, lecz musimy j opanowa. Odbywa si to zazwyczaj w sposb cakowicie naturalny, tak e ani dzieci, ani ich rodzice nie uwiadamiaj sobie tego. Dlatego te - jeeli tylko nie przytrafi si nam problemy, z jakimi borykaj si Pawe i Anna - nic zdajemy sobie sprawy z istnienia zjawiska zwanego bezsennoci dziecic. Nie wiemy te, oczywicie, e w 98% przypadkw przyczyn jego wystpowania s, niewaciwie uksztatowane nawyki (pozostae 2% ma podoe psychologiczne).

Podane przypadki s autentyczne. Podobnie jak wszystkie pozostae, ktre przytaczamy w naszej

ksice zostay zaczerpnite z dokumentacji naszych pacjentw. Z oczywistych wzgldw imiona zostay zmienione.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ZABURZE SNU U DZIECI (wywoanych nieprawidowymi nawykami) Trudnoci z samodzielnym zasypianiem Kilkakrotne budzenie si w cigu nocy Pytki sen (przerywany przez najmniejszy haas Sen krtszy ni zalecany dla danego wieku DZIECI, U KTRYCH WYSTPUJ TAKIE ZABURZENIA, S CAKOWICIE NORMALNE ZARWNO POD WZGLDEM PSYCHICZNYM, JAK I FIZYCZNYM Pamitajc zatem, e dobry sen to co, czego si uczymy oraz e dzieci ucz si od swoich rodzicw lub opiekunw, jestemy w stanie uksztatowa u naszego dziecka prawidowy nawyk zasypiania i spania. Nastpne pytanie nasuwa si samo. Jak to osign? Uczc dziecko samodzielnego zasypiania: zasypiania bez czyjejkolwiek pomocy. My, doroli, yjemy zgodnie z rytmem biologicznym, ktry powtarza si mniej wicej co 24 godziny i ktry reguluje funkcjonowanie naszego organizmu, wyznaczajc okresy snu i czuwania, godu, wydzielania hormonw, utrzymujc odpowiedni temperatur ciaa itd. Do zapewnienia nam dobrego samopoczucia konieczne jest perfekcyjne funkcjonowanie tego cyklu. W momencie, gdy kadziemy si spa pniej ni zwykle lub, na przykad, nie zjadamy jednego posiku, nasz wewntrzny zegar si rozregulowuje, co wpywa na nasz, organizm, a take na samopoczucie. W przypadku noworodkw jeden cykl trwa zwykle 3 do 4 godzin. Oznacza to, e w tym czasie dziecko budzi si - jest przewijane - zostaje nakarmione - zasypia, a nastpnie wszystko powtarza si od pocztku (kolejno moe by nieco inna, poniewa niektrzy rodzice wol przewia dziecko po posiku). Tak dzieje si w wikszoci przypadkw. S te jednak noworodki o nadzwyczaj anarchistycznych charakterach, ktre nie podporzdkowuj si takiemu rytmowi, lecz budz i zasypiaj, kiedy im si podoba.

W rzeczywistoci trwa on niemal 25 godzin, lecz codziennie dostosowujemy go do dugoci doby.

Mniej wicej w trzecim lub czwartym miesicu ycia maluchy zwykle zaczynaj, zmienia swj rytm biologiczny. Stopniowo odchodz od cyklu 3- albo 4-godzinnego, aby przystosowa si do 24-godzinnego cyklu dorosych. Niemowl zaczyna sypia w nocy coraz duej. O ile pocztkowo przesypiao dwie godziny, z czasem okres ten wydua si do trzech, czterech, szeciu, omiu, dziesiciu, a wreszcie 12 godzin nieprzerwanego snu. Uwaga! Nie ma tu cisych regu, u niektrych dzieci proces przystosowywania si do dorosego rytmu snu-czuwania trwa duej, u innych krcej. Przemiana ta nie dokonuje si ot tak sobie, bez adnej przyczyny, ale za spraw rozwijajcej si w mzgu grupy komrek, ktre dziaaj jak zegar. Odpowiada on za dostosowanie pr pojawiania si rozmaitych potrzeb dziecka (snu, czuwania, zaspokajania godu itp.) do 24-godzinnego rytmu biologicznego (rytmu sonecznego).

Aby w zegar mg zacz prawidowo funkcjonowa, potrzebne s pewne bodce zewntrzne: wiato - ciemno haas - cisza pory posikw

nawyk zasypiania

Najpierw skupimy si na dwch najbardziej oczywistych, to jest na rozrnieniu midzy wiatem a ciemnoci oraz midzy haasem a cisz. Jest oczywiste, e kiedy w nocy ukadamy nasze malestwo do snu, w pokoju jest ciemno, a natenie docierajcych tam dwikw jest znacznie sabsze ni w cigu dnia. Z kolei w dzie kadziemy je spa przy wietle sonecznym, za do jego uszu docieraj haasy z ulicy i normalne domowe odgosy. Wszystko to pomaga dziecku ju w cigu kilku pierwszych tygodni rozpoznawa i rozrnia czuwanie i sen. Rozrnienie to jest niezwykle wane, poniewa pozwala jego wewntrznemu zegarowi dokona prawidowego przejcia do 24-godzinnego rytmu biologicznego z dugim okresem snu nocnego. Jakie inne czynniki zewntrzne oprcz ciemnoci i ciszy maja, wpyw na sen w nocy? Rozkad posikw. Od urodzenia dziecko czy jedzenie ze spaniem: po zaspokojeniu godu przychodzi pora na sen. Z czasem ilo posikw zmniejsza si z szeciu do piciu lub czterech (krtsze s te okresy snu w dzie), przy czym ostatni posiek jest najobfitszy, co umoliwia duszy i nieprzerwany sen. To jeszcze nie wszystko. Aby wewntrzny zegar dziaa prawidowo, brakuje jeszcze czego, bez czego wszystkie wymienione dotd bodce okazuj si niewystarczajce dla przystosowania niemowlcia do cyklu 24-godzinncgo. Mowa tu oczywicie o nawyku zasypiania, to jest o tym, e dziecko musi nauczy si zasypia samodzielnie, bez niczyjej pomocy. Posumy si przykadem jedzenia. Kiedy dziecko nieco podronie, sadzamy je na krzeseku, pod szyj zawizujemy liniaczek, na stole stawiamy misk z jedzeniem, a obok niej kadziemy yk. Inaczej mwic, wykorzystujemy zesp elementw (krzeseko, st, liniak, miseczka, yka) powizanych z czynnoci jedzenia. Co wicej, od tej pory zawsze postpujemy tak samo czy to w porze obiadu, czy kolacji, podczas posiku w domu, w obku, czy w przedszkolu, niezalenie od tego, czy karmi bdzie mama, tata, opiekunka, czy dziadek. Robimy to zawsze tak samo, dzie po dniu, tydzie po tygodniu, miesic po miesicu... Jaki komunikat otrzymuje nasze dziecko? Co dzieje si w jego mzgu? To proste. Dziecko kojarzy zesp okrelonych elementw z konkretna czynnoci, z czynnoci jedzenia. Dlatego po pewnym czasie, w cigu ktrego codziennie powtarzalimy ten sam rytua, zauwaamy, e kiedy tylko sadzamy naszego malucha na krzeseku i zakadamy mu liniaczek, zaczyna si wierci podekscytowany, mimo e nie widzi jeszcze jedzenia. Wie, e ju za chwil zostanie nakarmiony, co znaczy e poczy te elementy (przedmioty) z por

posiku. Bez wtpienia odebra nasz przekaz: Kiedy sadzaj mnie na krzeseku ze liniakiem pod broda, i daj mi do rki yk, to znaczy, e bd je. Jednak proces tu si nic koczy. Kiedy ksztatujemy u dziecka nawyki zwizane z jedzeniem, przekazujemy mu co wicej: nasza postaw. Trzeba pamita, e w pierwszych miesicach ycia istota ludzka reaguje w sposb cakowicie instynktowny i pozostaje w szczeglnie bliskim kontakcie z matk (lub opiekunem). Jest od niej cakowicie zalena. Ta zaleno zapewnia dziecku przetrwanie zarwno w sensie fizycznym, jak i emocjonalnym. Psychoterapeuci powiadaj, e zanim pojawio si ja istniao my. Jedn z konsekwencji tej symbiozy jest fakt, e niemowlta odczuwaj to co ich matki (lub opiekunowie), to znaczy ucz si odczuwania emocji poprzez to, co przekazuj im doroli. I to nie za pomoc sw, ktrych malestwa jeszcze nie rozumiej, ale za porednictwem postawy dorosych, ich czuoci, ich troski, ich pieszczot... atwo to sprawdzi. Jeli posadzimy sobie na kolanach szeciomiesiczne niemowl i z najwiksz sodycz powiemy do niego: Grubas, brzydal, wcale ci nie kocham, najprawdopodobniej umiechnie si zadowolone, poniewa tym, co odbierze, bdzie nasza czuo. Nie rozumie jeszcze znaczenia sw, ktre syszy, ale rozumie to, co przekazujemy mu za porednictwem tonu naszego gosu. Jeli natomiast do tego samego malucha powiemy gono i gniewnym tonem: licznoci moje, skarbie, bardzo ci kocham!, z ca pewnoci wybuchnie paczem, poniewa w tym przypadku odczuje jedynie nasz agresj. Jak postaw przekazujemy dziecku, kiedy uczymy je je? Tatu i mamusia s pewni, e to, co robi, robi dobrze. Tata jest gboko przekonany, e zup jada si yk, a mama, ze mleko naley pi z kubeczka lub butelki ze smoczkiem. Oboje wierz, e tak wanie si to robi i ani przez chwil w to nie wtpi. Ta pewno odbierana jest przez ich dziecko. Inaczej mwic, kiedy Ja zauwaa, e jego rodzice s pewni siebie, on rwnie czuje si pewnie i uczy bez wikszych trudnoci. Wyobramy sobie teraz inn sytuacj. Co by si stao, gdybymy mieli wtpliwoci? Przypumy, e pierwszego dnia sadzamy Jasia na krzeseku, drugiego na nocniku, trzeciego wyprbowujemy wanienk, a nastpnego, zamiast w miseczce, podajemy mu zupk w szybkowarze, a zamiast kubka uywamy glinianego wazonika... (Wydaje si wam, e to mieszne? Zapamitajcie ten przykad. Przyda si nam, kiedy bdziemy mwi o spaniu). Z ca pewnoci, ju po kilku dniach takich nieustannych zmian nieszczsny Ja popatrzy na nas z przeraeniem i pomyli co w rodzaju: Ciekawe, co te dzi strzeli do gowy moim stuknitym staruszkom?. Jeeli przy kadym posiku bdziemy zmienia elementy powizane z czynnoci jedzenia, spowodujemy, e malec bdzie si czu

niepewnie. I to nie tylko dlatego, e dokonujemy tylu zmian, ale rwnie dlatego, e sami wtpic, przekazujemy mu nasz brak pewnoci. Nie zapominajmy, e dzieci odbieraj to, co przekazuj im doroli oraz e w tym wieku, oprcz mioci, najbardziej potrzebuj pewnoci i poczucia bezpieczestwa. I wreszcie ostatni, niezmiernie wany czynnik, o ktrym musimy pamita; kiedy raz wybierzemy elementy, ktre chcemy wykorzystywa podczas ksztatowania u dziecka pewnego nawyku, pod adnym pozorem nie wolno nam ich zmienia w trakcie tego procesu. Inaczej mwic, jeli uczc dziecko jedzenia decydujemy si uywa yki, nie moemy dopuci, eby w poowie posiku tata woa nagle: precz z yeczk, karm go paeczkami, bo przecie latem wybieramy si do Japonii. Ale arty na bok. Chodzi o to, e nie powinnimy dawa dziecku czego, co pniej bdziemy mu chcieli odebra. Mamy postpowa zawsze jednakowo.

Chyba wszyscy zgadzamy si, e zasypianie i dobre spanie, podobnie jak prawidowe jedzenie, to nawyk, ktrego si uczymy. Co zatem zrobi, aby nauczy tego nasze dziecko? Oprze si, podobnie jak w przypadku jedzenia, na: odpowiedniej postawie (rodzicw lub opiekunw), elementach zewntrznych.

Postawa rodzicw
Przypomnijmy sobie, jak bardzo mieszya nas wizja Jasia sadzanego do jedzenia jednego dnia na krzeseku, nastpnego na nocniczku, kolejnego w wanience, jedzcego z szybkowara i pijcego z wazonika Ot w tak samo absurdalny sposb postpuje wielu rodzicw, ktrzy pragn uksztatowa u swych dzieci nawyk zasypiania i nie udaje im si to za pierwszym razem.

Dziesiciomiesiczny Adam gono protestuje, kiedy rodzice kad go spa Oczywicie woli przebywa z rodzicami ni zosta sam w eczku. Mama, zmczona, ale wyrozumiaa, cierpliwie koysze go w ramionach, dopki may nie zanie. Wtedy ukada go w eczku z ostronoci sapera nioscego bomb zegarow. Nic z tego! Lekki szelest przecierada i maiy obuziak zaczyna marudzi. Mama, zaniepokojona i nie mniej rozdraniona, ponownie bierze go na rce i tuli, a malec zanie jak kamie. Tym razem bez problemw, udaje si pooy go do ka i mama moe wyj z pokoju, aby spdzi chwil z mem. Nie mija godzina, kiedy Adam znw jest na nogach. Tym razem tata, wykoczony z powodu tylu nieprzespanych nocy, prbuje szczcia z butelk i smoczkiem. Zobaczymy, czy teraz nareszcie dasz nam wity spokj!, wygarnia maemu, nie mogc nad sob zapanowa. Adam przez chwil pociga ze swojej butelki, po czym pada w objcia Morfeusza. Lecz jeszcze nie pora cieszy si zwycistwem, bo ju po chwili wszystko zaczyna si od pocztku. A moe by go ukoysa w wzeczku! - wpada na pomys mama. Bierze synka na rce Prosz ci, kochanie, przecie musimy odpocz - kadzie malca w wzku i daleje wyciera koleiny w dywanie. Po raz kolejny chopczyk ulega rodzicielskim zabiegom i po raz kolejny lduje w eczku. Mija nastpna godzina i Adam ponownie si budzi. Ooodaau! - woa, a rodzice, rozumiejc, e chodzi o wod, biegn, aby mu j poda. Jednak dziecko si nie uspokaja. W takich chwilach ojciec i matka s ju cakowicie wyczerpani, zrozpaczeni, wciekli... W akcie desperacji zabieraj maego do swego ka. Kiedy zasypia, przenosz go do jego eczka. Po chwili rozlega si gone UAAAA!. Mamy ju rozeznanie, e rodzice na og bardzo dobrze wiedz, jak zabra si do nauczenia dziecka samodzielnego jedzenia. Od pocztku wyrabiaj w nim ten nawyk, zawsze w taki sam sposb, zawsze jednakowo. Jednak w przypadku nawyku samodzielnego zasypiania wcale nie dzieje si tak samo. Kiedy dziecko dobrze sypia niemal od urodzenia, wszystko jest w porzdku, ale kiedy okazuje si, e malestwo nie chce spa, rodzice najczciej nie wiedz, jak si zachowa i co robi. Wyprbowuj zatem najrozmaitsze sposoby w poszukiwaniu takiego, ktry poskutkuje. Jeli jeden nie przynosi efektu, prbuj nastpnego, jeli i tym razem si nie udaje, sigaj po kolejny... W miar jak

Dzieci z zaburzeniami snu zazwyczaj bardzo wczenie zaczynaj mwi. Przyswajaj sobie sowo-

klucz, ktre niezawodnie sprowadza rodzicw. Kt mgby odmwi wody spragnionemu dziecku? Trzeba pamita, e najprawdopodobniej maluchowi wcale nie chce si pi.

eksperymentuj ich niepewno i brak zdecydowania pogbiaj si i daj bez trudu zauway. Na koniec rodzice s cakowicie wytrceni z rwnowagi i pozbawieni pewnoci siebie, czuj si winni, sfrustrowani, wciekli, uwaaj, e zawiedli jako rodzice A co z maym Adasiem? To oczywiste, e czuje si tak samo - a nawet bardziej niepewny siebie, jak jego tata i mama. Jego rodzice czsto zmieniaj elementy zewntrzne powizane z procesem ksztatowania nawyku. Na domiar zego czuje, e s podenerwowani, rozdranieni niezdecydowani, a nawet zagniewani. I tak, Adam, ktry wprawdzie nie rozumie jeszcze zda w rodzaju: Koteczku, bd tak dobry i zanij, bo ju bardzo pno, bez trudu wyczuwa - bowiem posiada nader czuy radar - stan ducha, w jakim znajduj si jego rodzice. A poniewa czuje to, co czuj jego rodzice, jest wic pozbawiony pewnoci siebie. W takiej sytuacji nie moemy oczekiwa, e dziecko opanuje nawyk samodzielnego zasypiania, jeeli my sami nie potrafimy przekaza mu owej pewnoci siebie, koniecznej do tego, by mogo poj - e leenie samemu we wasnym eczku i samodzielne usypianie, to najzwyklejsze, najbardziej naturalne rzeczy na wiecie.

Elementy zewntrzne
Podobnie jak to czynilimy w przypadku czynnoci jedzenia, musimy powiza czynno zasypiania i spania z zespoem elementw zewntrznych, ktrych nie wolno nam zmienia ani usuwa, dopki dziecko nie opanuje nowego nawyku. Wyobramy sobie, na przykad, e usypiamy Jasia, koyszc go w ramionach. Jaki element zewntrzny poczy on z zasypianiem? Wanie koysanie, element, ktry odbierzemy mu w chwili, gdy pooymy go do jego eczka. Co si stanie, kiedy obudzi si nagle w rodku nocy? Aby mc ponownie zasn, bdzie si domaga tego, co powiza ze snem. Inaczej mwic, bdzie potrzebowa tulenia i koysania, a do tego niezbdna jest mama albo tata, gotowi do zaspokojenia potrzeby swego dziecka. Zanim przejdziemy dalej, musimy sobie uwiadomi, e kadej nocy wszyscy dowiadczamy krciutkich przebudze, ktre przerywaj cigo naszego snu. Zarwno u dzieci, jak i u dorosych przebudzenia te nie trwaj duej ni 30 sekund u ludzi starych mog dochodzi do 3-4 minut). W tym czasie odbieramy sygnay z otoczenia informujce nas, e nic si w nim nie zmienio, przykrywamy si, jeli trzeba, oraz zazwyczaj zmieniamy pozycj. Nie zapamitujemy tych przebudze, chyba e z jakiego powodu ich czas si wyduy.

Niemowl lub mae dziecko moe si budzi 5-8 razy w cigu nocy (jeeli cierpi na dziecice zaburzenia snu, budzi si jeszcze czciej). Oczekuje wtedy, e znajdzie si w takiej samej sytuacji, w jakiej znajdowao si w chwili zasypiania i w jakiej czuo si bezpieczne. Jeli zatem powizao zasypianie ze spacerem w wzku, bdzie si go domaga po przebudzeniu, jeli zasno ssc pier, bdzie jej szuka, kiedy otworzy oczy; jeli zasno trzymajc rk taty, do niej bdzie tskni w rodku nocy... A przecie nic spdzacie nocy spacerujc, karmic dziecko czy trzymajc je za rczk. Jak mylicie, jak si poczuje nasz may Ja, kiedy si nagle przebudzi? Bdzie przeraony! Co gorsza, nie zdoa zasn, zanim nie powrci do wczeniejszej sytuacji, to jest zanim nie odzyska elementw zewntrznych zwizanych ze snem. Jeli jeszcze nie wszystko jest dla was jasne, proponujemy may eksperyment mylowy. Ot, wyobracie sobie, e wieczorem kadziecie si do ka i zasypiacie. Po pewnym czasie, w chwili jednego z typowych nocnych przebudze, zdajecie sobie spraw, e znajdujecie si na kanapie w drugim pokoju. Czy nie zerwalibycie si przeraeni? Czy, zaskoczeni, nic zadawalibycie sobie pytania, co si stao? Dokadnie to samo przytrafia si waszemu dziecku. Do tej pory z pewnoci zorientowalicie si ju, e wszystkie elementy zewntrzne, o ktrych mwilimy do tej pory, maj pewn cech wspln. Ot, do ich dostarczenia potrzebna jest czyja pomoc. Innymi sowy, potrzebna jest interwencja osoby dorosej. Dziecko nie moe samo wyjecha na spacer w wzeczku, nie wstanie te, aby przygotowa sobie butelk z wod, nic przytuli si samo i nie ukoysze. A to przecie tylko kilka z niezliczonych moliwych sytuacji. Jakie s zatem elementy, ktre w wiadomoci naszego dziecka powinny wiza si ze snem, jeli chcemy, eby spao twardo i nie budzio nas w nocy? Z ca pewnoci powinno to by co, czego nie bdziemy musieli mu odbiera (pozbawia go), a wic co, co nie wymaga obecnoci dorosego. Przypomnijmy, e dziecko pacze, poniewa sytuacja, w jakiej
Na osobn wzmiank zasuguje genialny pomys rodzicw Ani, ktrzy aby skoni swoje dwuletnie dziecko do zasypiania kupili mu telewizor i wideo. Mimo, e dziki takiemu rozwizaniu problem pozornie przesta istnie, nie trzeba wyjania, e sam pomys jest fatalny.

znajduje si po przebudzeniu w rodku nocy, nie jest t sam, w jakiej zasypiao. Oznacza to, e musimy zapewni mu warunki, ktre nie zmieni si w cigu caej nocy. Na pocztek rzecz podstawowa - jego eczko. Zapomnijmy o usypianiu malucha na kanapie, w ramionach mamusi, w wzku albo w ku rodzicw, poniewa s to miejsca, z ktrych bdziecie musieli go przenie. Co jeszcze? Ukadajc dziecko do snu nie dawajcie mu niczego, co wymagaoby waszej obecnoci i nie pozostawajcie przy nim, dopki nie zanie, poniewa bdzie oczekiwa tego samego za kadym razem, gdy przebudzi si w nocy. Jeeli spenicie te dwa warunki, moecie da mu cokolwiek, pamitajc, aby mu tego pniej nie odbiera. Moe to by smoczek, pluszowy mi, ulubiony kocyk, wszystkie te elementy, ktre, w odrnieniu od mamy i taty, bd pozostawa przy nim przez ca noc. Najwaniejsze jest, abycie nie pomagali dziecku zasypia, to znaczy abycie nie brali czynnego udziau w procesie zasypiania. Dziecko musi si nauczy robi to samodzielnie. Kiedy ma mniej ni sze miesicy, mona je tego nauczy bez wikszego trudu. Bdzie zadowolone, jeli rzeczy - jego eczko, jego kocyk, zabawka, smoczek - bd tam, gdzie byy w chwili, kiedy zasypiao. Kiedy przebudzi si w nocy - a wiecie, e bdzie to robi kilka razy - zauway, e wszystko jest tak, jak zwykle (Mj mi jest na miejscu, smoczek te. Wszystko w porzdku. Co za ulga!) i zanie bez kopotu. Wy te, oczywicie, bdziecie w tym czasie spa spokojnie.

Niemowlta powyej szstego miesica ycia, u ktrych nie uksztatowa si jeszcze nawyk samodzielnego zasypiania i spania zwykle cierpi na dziecice zaburzenia snu. Jeli jest tak w przypadku waszego dziecka, nie martwcie si. W rozdziale 4 zatytuowanym Zacz raz jeszcze wyjaniamy jak wyksztaci ten nawyk.

Powoli i fachowo
(o tym, jak nauczy je od pocztku prawidowego zasypiania)
Noworodek nie pi tak samo jak czteromiesiczne niemowl ani jak ptoraroczne dziecko. Dziecicy sen ewoluuje z upywem czasu. W tym rozdziale wyjanimy, jak sen si zmienia oraz czego moecie oczekiwa i co robi w kolejnych okresach. Jeeli od pocztku wemiecie spraw w swoje rce, wasze dziecko bdzie zasypia bez problemw.

Noworodek
PIERWSZE LEKCJE Na pocztek trzeba sobie uwiadomi, e noworodek przesypia tyle czasu, ile potrzebuje, ani mniej, ani wicej. Ponadto, robi to wedle wasnego upodobania, to znaczy nie odrnia dnia od nocy i pada gdziekolwiek, o dowolnej porze i niezalenie od tego, co si dookoa dzieje. Mona powiedzie, e sen jest jego stanem naturalnym, bowiem przecitny noworodek przesypia okoo 16 godzin dziennie, cho s te takie, ktre pi nawet 20 godzin i takie, ktre sypiaj ledwie 14 godzin na dob. Jak pamitamy, w pierwszych tygodniach ycia rytm biologiczny powtarza si co 3-4 godziny. W tym okresie malestwo budzi si, zostaje przewinite, nakarmione i ponownie zasypia. Nie martwcie si jednak, jeeli wasze dziecko nie ma regularnego rytmu snuczuwania. Fakt e sen noworodka ma charakter anarchistyczny, nieuporzdkowany nie znaczy, i malestwo bdzie cierpiao na dziecice zaburzenia snu i zasypiania. Zwaszcza e przecie macie zamiar od pocztku ksztatowa u niego waciwy nawyk. W tej fazie sen i jedzenie s ze sob cile zwizane, poniewa modsze niemowlta zwykle budz si z godu. Nie powinnimy jednak kierowa si powszechnie panujcym przekonaniem, e noworodki pacz wycznie dlatego, e chc zosta nakarmione. Wcale nie musi tak by i le si stanie, jeli za kadym razem, gdy nasz maluszek si obudzi, bdziemy go karmi. Ju po tygodniu skojarzy swj pacz z karmieniem i nie uspokoi si, dopki nie dostanie swojej porcji, bez wzgldu na to czy bdzie godny, czy nie. Dlatego, jeli wasze dziecko pacze, nie pdcie do niego z pen butelk. Najpierw
* Wicej informacji o tym, co jest normalne, a co nie znajdziecie w rozdziale zatytuowanym Problemy z

wykluczcie inne moliwe przyczyny paczu: zimno lub przegrzanie, brudn pieluszk, potrzeb kontaktu z matk... Jeli zauwaycie, e si uspokaja, nie karmcie go, bowiem zostao naukowo udowodnione, e niemowl, ktre podczas kadego posiku przyjmuje odpowiedni ilo pokarmu, moe przetrzyma bez jedzenia 2,5 do 3 godzin. Ponadto, istnieje bardzo prosty sposb, ktry pozwala przekona si, czy wszystko jest w porzdku: kontrolowanie krzywej przyrostu wagi. Jeli jeszcze tego nie zrobilicie, zwrcie si o pomoc do waszego pediatry. Jak wspomnielimy wczeniej, rozkad posikw jest cile zwizany z rytmem snu. Oba kontrolowane s przez ten sam orodek w mzgu i jeeli nie pomoemy we waciwym ustawieniu tego biologicznego zegara, jeeli ju zaczynamy go rozregulowywa przegramy. Mimo e jeszcze za wczenie na narzucanie mu czegokolwiek, byoby dobrze, gdybycie od pocztku pomogli waszemu dziecku odrnia stan czuwania od stanu snu. Oznacza to, e w tych krtkich chwilach, kiedy nie pi, nie powinnicie zostawia go samego w eczku, lecz wyjmowa je i powica mu uwag po to, eby cakiem si rozbudzio. Mwcie do niego, piecie je, bawcie si z nim. W ten sposb zacznie odrnia stan snu od stanu czuwania. Dla nas jest to co zupenie normalnego i oczywistego, ale dla kogo, kto ledwie przyby na ten wiat, jest to absolutna nowo. Co wicej, dziki takiemu postpowaniu dziecko skojarzy przebywanie w eczku z por snu, a to pomoe mu szybciej przyswoi nawyk samodzielnego zasypiania. To samo dotyczy dnia i nocy. Warto pomc dziecku odrnia jedn por od drugiej. W tym celu mona zastosowa kilka prostych zabiegw: wiato dzienne - ciemno nocy. Kiedy zasypia w dzie, nie zasaniajcie cakowicie okien w jego pokoju. Jeli macie niewielk koysk, leaczek lub nosido, nie zostawiajcie dziecka w jego pokoju, lecz przeniecie do pomieszczenia, w ktrym wanie przebywacie, aby mogo si przyzwyczai do tego, e w jego otoczeniu co si dzieje. Nie martwcie si, e nie odpoczywa w ciemnoci. Nie potrzebuje jej, bowiem - jak ju wiecie - w tym okresie ycia zapada w sen niezalenie od pory i okolicznoci. Noc, przeciwnie, pozostawiajcie malestwo w ciemnoci. Nie uywajcie nawet tych malekich nocnych lampek, ktre takim powodzeniem ciesz si wrd pocztkujcych rodzicw. Wasze dziecko ma si nauczy od samego

zasypianiem

pocztku zasypiania w ciemnoci. W przeciwnym razie w przyszoci przez dugi czas bdzie si czuo niepewnie bez wiata. Haas - cisza. Nie rezygnujcie z uruchomienia odkurzacza, prowadzenia oywionej rozmowy i suchania radia o 1100 tylko dlatego, e dziecko pi. Wieczorem i noc haas jest zwykle mniejszy, ale i tu nie wolno przesadza. Na przykad, nie rezygnujcie z ogldania telewizji, Wystarczy, e odbiornik nie bdzie wczony zbyt gono. Naszym celem jest pomoc w prawidowym ustawieniu biologicznego zegara dziecka. Nie zdoamy tego osign, jeli w dzie bdzie w domu panowa grobowa cisza, odpowiednia raczej dla pnej nocy. Dziecko bdzie zdezorientowane i w najgorszym przypadku nie bdzie mogo zasn nawet w absolutnej ciszy. Kpcie dziecko wieczorem, to jest w porze poprzedzajcej dugi sen nocny. Mimo e jest jeszcze malekie, im wczeniej przyzwyczai si do wieczornej kpieli, tym lepiej. Zatroszczcie si o to, aby noc byo mu szczeglnie wygodnie. Zaczekajcie, a mu si odbije, zmiecie pieluszk, upewnijcie si, e pociel nie jest zbyt zimna oraz e w pokoju panuje odpowiednia temperatura (20-23C). Jeli w dzie obudzi si z ktrego z powyszych powodw, nie ma to wikszego znaczenia. W nocy natomiast, z oczywistych wzgldw, byoby to bardzo niepodane. Tak oto docieramy do sedna problemu: bez wzgldu na to, jak bardzo jest malutkie, wasze dziecko musi koniecznie nauczy si zasypia samo. Co w przypadku noworodka oznacza, e powinnicie dokada wszelkich stara, aby zasypia samodzielnie, nie w waszych ramionach czy w waszej obecnoci. Pocztkowo noworodki zasypiaj najczciej, pijc z butelki lub ssc pier. W miar moliwoci starajcie si tego unika. Jak? Przemawia do niego, delikatnie dotykajc jego noska, askoczc w stopki, zmieniajc pieluszk... Oczywicie, nie zniechcajcie si, jeli nie udaje si od razu. Jest jeszcze zbyt wczenie, aby trzeba byo tym si przejmowa.

GDZIE POWINNO SPA Przyjcie na wiat noworodka oznacza dla jego rodzicw mao snu i ogromne zmczenie. Zazwyczaj jestemy skonni zrobi cokolwiek, byle tylko maluch zasn i pozwoli nam nieco odpocz. Jednak pochopnie podjta decyzja moe spowodowa w przyszoci powane problemy. Pierwsze, to naley ustali, najlepiej jeszcze przed porodem, to miejsce, gdzie malestwo bdzie spao. W waszym ku. Pierwsze tygodnie s zwykle bardzo wyczerpujce. Dlatego wielo matek decyduje si na spanie w jednym ku z dzieckiem, eby mc si nim zaj, kiedy tylko si przebudzi oraz eby uatwi sobie nocne karmienia. Nie jest to najlepsze rozwianie. Spanie w jednym ku z dzieckiem moe mie sens, kiedy jest ono jeszcze noworodkiem, ale ju po kilku tygodniach moe sta si zwyczajem, ktry trudno bdzie wykorzeni, elementem kojarzonym ze snem. W waszym pokoju, ale we wasnym eczku. Znacznie lepszym rozwizaniem ni zaproponowane powyej, jest ulokowanie dziecka w jednym pokoju z rodzicami, lecz w jego wasnym eczku. Pozwala to reagowa na jego pacz rwnie szybko jak w poprzednim przypadku. Mimo to nie naley przedua pobytu dziecka w waszym pokoju. Najpniej w trzecim miesicu ycia powinno zosta przeniesione do swojego pokoju. W jego pokoju. Jeli nie chcecie rezygnowa z prawa do zastrzeonej wycznie dla was przestrzeni albo jeli najmniejszy wydawany przez dziecko dwik gaworzenie, pochrapywanie itp. wyrywa was ze snu, nic nie stoi na przeszkodzie, abycie umiecili je w jego wasnym pokoju, pod warunkiem jednak, e bdziecie mogli usysze dobiegajcy stamtd pacz. Z eczka do ka. Sygnaem, e naley przenie dziecko z eczka do wikszego ka jest zazwyczaj wzrost malucha, ktry ledwie si mieci na swoim posaniu, uderza bolenie o szczebelki, zoci, gdy czuje si uwiziony na zbyt maej powierzchni. Zmian t naley przeprowadzi w okresie, gdy w yciu dziecka nie zachodz inne drastyczne zmiany, np. pjcie do obka, narodziny braciszka albo siostrzyczki, przeprowadzka itp. Znakomite efekty przynosi potraktowanie przenosin do nowego ka jako czego wyjtkowego, czemu towarzyszy drobny prezent, zabawa lalkami, gratulacje lub takie wyrazy podziwu, jak np. Jeste ju taka dua!

albo Jak wspaniale! Masz nowe, pikne ko!. Najwaniejsze jest, eby w tym okresie dziecko potrafio ju samo zasypia. Nie wolno te zapomina o przestrzeganiu ustalonego rytuau poprzedzajcego udanie si na spoczynek.

Dziecko ma ju trzy miesice

ROZPOCZYNA SI ODLICZANIE WSTECZ Zwykle poczwszy od trzeciego lub czwartego miesica ycia. (u niektrych niemowlt nawet wczeniej) dziecko zaczyna stopniowo zmienia swj rytm biologiczny z 3-, 4-godzinnego na 24-godzinny, czemu towarzyszy wyduanie si czasu trwania snu nocnego. Od tej chwili powinnicie zacz traktowa bardzo powanie zadanie wyksztacenia u waszej pociechy prawidowego nawyku zasypiania i snu. Aby to osign, trzeba pamita o dwch niezbdnych czynnikach: 1. Wasz postaw musi charakteryzowa pewno i konsekwencja. Wasz maluch odczuwa to samo co wy i jeeli bdzie odbiera wasz spokj, sam bdzie spokojny. Dziki temu atwiej zaakceptuje fakt, e pozostawanie samemu w ku i zasypianie bez obecnoci dorosych jest czym zupenie naturalnym. 2. Musicie sprawi, eby wasze dziecko kojarzyo por snu z zespoem elementw, ktre bd mu towarzyszy przez ca noc: eczkiem, przytulank, smoczkiem itp. Najbardziej skuteczn recept na sukces jest w tym przypadku stworzenie staego, powtarzajcego si co wieczr rytuau poprzedzajcego moment udania si na spoczynek. Nie zapominajcie, e dla niemowlcia powtarzalno rwna si poczuciu bezpieczestwa. Przede wszystkim powinnicie ustali godzin, o ktrej wasze dziecko ma chodzi spa i w miar monoci zawsze jej przestrzega. Najlepiej abycie kadli je midzy godz. 2000 a 2030 w zimie i midzy 2030 a 2100 latem (rnica spowodowana jest zmian czasu zimowego na letni, poniewa stwierdzono, e o tej porze dzieci najatwiej zapadaj w sen. Nastpnie wybierzcie czynnoci, ktre bdziecie kolejno wykonywa. Zazwyczaj zaczyna si od kpieli, ktra rozlunia dziecko, rwnoczenie bdc dla niego rozrywk. Stanowi te swoist lini podziau miedzy dniem a noc. Jeli maluch nie przepada za wod, nie przeduajcie kpieli, a po jej zakoczeniu postarajcie si go uspokoi, pokazujc mu zabawk, piewajc koysank lub agodnie przemawiajc. To samo wskazane jest podczas kpieli, kiedy dziecko zbytnio si rozbryka. Jeli po kpieli niemowl ma zosta nakarmione, nie rbmy tego w jego pokoju.

Naley oddzieli od siebie sfery jedzenia i snu, poniewa naszym celem jest, aby dziecko wyranie odrniao jedn od drugiej i nie miao mylnych skojarze. Z wyjtkiem sytuacji, ktre mogyby nazbyt je pobudzi lub rozprasza jego uwag, nic nie stoi na przeszkodzie, aby jado w kuchni lub w jadalni z reszt rodziny. Po posiku doskonale jest spdzi chwil z dzieckiem poza jego pokojem, a przynajmniej z dala od eczka. Mona wtedy, na przykad, tuli je i koysa, mwic do niego lub piewajc po to, aby wyciszy, uspokoi je przed snem. W miar jak dziecko podrasta, piewanie koysanek i tulenie mona zastpi czytaniem bajki. W tych chwilach szczeglnej bliskoci dziecko ma si czu kochane, zadowolone, a nade wszystko musi odbiera - i odczuwa - pewno i bezpieczestwo, ktrych tak potrzebuje, aby si odpry i spokojnie zasn. Po kilku spdzonych z dzieckiem chwilach - wystarczy 5 do 10 minut - ukadacie je w eczku z jego misiem, smoczkiem i wszystkimi tymi elementami, ktre bd mu towarzyszy przez ca noc i zostawiacie je a do nastpnego ranka. Postarajcie si egna je zawsze miymi, znajomymi sowami: Dobranoc, Sodkich snw, Lulaj itp. Pniej wyjdcie z pokoju, nie czekajc a dziecko zanie. Jeli bdziecie postpowa prawidowo i konsekwentnie, maluch bdzie chtnie kad si spa i bez oporw rozstanie si z rodzicami na ca noc. Jego rytm snu-czuwania coraz bardziej bdzie si upodabnia do waszego, Jeli tak nie jest, nie tracie cierpliwoci, bowiem przed ukoczeniem przez dziecko szstego lub sidmego miesica ycia nie mona jeszcze mwi o zaburzeniach snu i zasypiania. Starajcie si mu pomaga. Przekonajcie si, czy nie ma jakich przyczyn, ktre mogyby mu utrudnia zasypianie i zakca spokojny sen. Sprawdcie, czy: nie jest chore: nic jest mu zbyt chodno lub zbyt ciepo; nic przeszkadza mu brudna pieluszka; ostatnie karmienie cakowicie zaspokoio jego gd (w razie wtpliwoci po konsultacji z pediatr zwikszcie ilo jedzenia podawanego podczas ostatniego posiku); jeli miewao kolki - nawet jeli teraz ich nic ma - nie moe zasn z przyzwyczajenia. W takim przypadku dobrze jest wzi je na rce, chwil koysa i ponownie pooy do ka.

Ostatnia rada przydatna w tym okresie: mimo e w pierwszych tygodniach ycia noworodek pacze wycznie wtedy, kiedy czego potrzebuje i jest oczywiste, e staracie si jak najszybciej te potrzeb zaspokoi, wkrtce zaczniecie odrnia krzyk protestu, ktry szybko ucicha, od paczu z bardziej istotnych powodw. Dlatego od trzeciego miesica nie zrywajcie si w nocy na dwik najcichszej skargi. Pozwlcie, aby wasze dziecko samo ponownie zasno. By moe zostaniecie przyjemnie zaskoczeni!

Okres po ukoczeniu szstego miesica

GODZINA PRAWDY Od szstego miesica ycia dziecko powinno sypia krcej w dzie i mie dusze okresy nieprzerwanego snu nocnego. Kiedy ukoczy siedem miesicy, jego rytm posikw i snu powinien by ju dobrze ustalony, to znaczy powinien obejmowa cztery posiki dziennie i nieprzerwany sen w nocy trwajcy 11-12 godzin. Jeeli w przypadku waszego dziecka te warunki nie s spenione, to znaczy, jeli ma trudnoci z samodzielnym zasypianiem i budzi si w nocy czciej ni dwa razy, powinnicie sprbowa ponownie wprowadzi prawidowy nawyk zasypiania i snu. CO JEST NORMALNE U DZIECKA W WIEKU 6-7 MIESICY? Dobrze ustalone pory snu i posikw 4 posiki w cigu dnia i 11-12 godzin snu w nocy Zasypianie bez paczu i spokojne rozstanie z rodzicami

Fakt, e wszystko jest w porzdku nie oznacza, e moecie osabi czujno, poniewa pojawiaj si cakiem nowe niebezpieczestwa, mogce zaburzy dobrze funkcjonujcy rytm dnia waszego malestwa. Midzy szstym a dziewitym miesicem niemowl nic zasypia ju samorzutnie bez wzgldu na okolicznoci. Potrafi wzbrania si przed zaniciem czy to z powodu podekscytowania, zainteresowania tym, co dzieje si dookoa, czy te z chci pozostania z rodzicami. Czsto nie moe zasn, poniewa jest zbyt zmczone i zwykle w
Zwykle dzieci w tym wieku sypiaj w dzie dwukrotnie: raz po niadaniu, godzin lub dwie i drugi raz po posiku w poudnie 2 do 3 godzin. W tym celu zastosujcie technik, ktr proponujemy w rozdziale 4 zatytuowanym Zacz raz jeszcze. Jeli dziecko budzi si raz lub dwa razy w cigu nocy, nie mona tego uzna za zaburzenie, ale i w tym przypadku moecie skorzysta z porad zawartych w rozdziale 4.

ogle nie wykazuje chci, aby pj spa. Dlatego musicie by szczeglnie konsekwentni w przestrzeganiu rytuau poprzedzajcego pjcie spa oraz wymaganiu od dziecka samodzielnego zasypiania. Uwaajcie przy tym, aby zbytnio nie wydua tych przyjemnych chwil, ktre spdzacie wsplnie przed uoeniem malucha do snu. Naley si spodziewa, e wasz may mdrala bdzie robi wszystko, co si tylko da, eby wydua je w nieskoczono. Z czasem, zwaszcza gdy ju nauczy si mwi jego zdolno do odsuwania momentu rozstania bdzie coraz wiksza. Usyszycie np.: Chc pi, Daj buzi, Kocham ci, wiesz, Jeszcze jedn ksieczk: tylko jedn... Nierzadko pocztkowe 5 minut zmienia si w p godziny albo i wicej. Nie byby to pierwszy raz, kiedy tatu spdza 2 godziny, czytajc dziecku bajeczki. Dobrym sposobem na uniknicie takiej sytuacji jest robienie czego niezbyt ekscytujcego, bowiem jeli w chwilach poprzedzajcych zanicie dziecko bdzie pobudzone i oywione, przenigdy nie zechce pj spa. Z pewnoci rozumiecie, e spokojne czytanie przyciszonym gosem bajki Trzy winki nie wywrze tego samego efektu, co wykrzykiwanie z grona, min: Kto si boi zego wilka?. Po ukoczeniu pierwszego roku ycia nasza pociecha wci potrzebuje sporo snu, ale sypia przede wszystkim w nocy. Na og dziecko, ktre do tej pory byo piochem, bdzie nim w dalszym cigu i na odwrt, nie rbcie sobie nadziei, e wasz nocny Marek nagle zamieni si w susa. Pocztkowo dzieci potrzebuj jeszcze dwch drzemek w cigu dnia, jednej rano i jednej po poudniu, jednak okoo pitnastego miesica zwykle przechodz do trudny okres, ktry bywa uciliwy rwnie dla rodzicw. Wwczas dwie drzemki to ju, za duo, a jedna - jeszcze zbyt mao. Oznacza to, e zbuntowany maluch najczciej nie chce spa po niadaniu i dlatego pniej, miertelnie zmczony, zasypia jak kamie tu przed obiadem. To powoduje, e zjada zbyt pno i nie ma ochoty na poobiedni drzemk, za wieczorem, zmczony, marudzi i kaprysi, a nawet nie chce je kolacji. Problem ten zazwyczaj rozwizuje si sam po upywie 1-2 miesicy, kiedy to dziecku zaczyna wystarczy jedna drzemka w cigu dnia. Niestety, poobiednie drzemki maj jedn wad - czasami zbytnio si przeduaj, a tym samym zaburzaj prawidowy rytm snu dziecka. Nie moemy przecie oczekiwa, e dziecko, ktre spao dugo w cigu dnia, przepi take ca noc. Dlatego niekiedy nie pozostaje nam nic innego, jak obudzi nasz pociech. Naley przy tym pamita, e zawsze
Sztuczka z wymczeniem malucha do tego stopnia eby zasypia na stojco nie skutkuje. Aby pojawia si senno niezbdne jest odprenie, natomiast nadmierne zmczenie wywouje irytacj i stan pobudzenia.

kiedy dziecko budzi si z poobiedniej drzemki, niezalenie od tego jak dobrze wypoczte, potrzebuje nieco czasu, aby doj do siebie. Naley okaza cierpliwo i da mu 15-30 minut, podczas ktrych mona je tuli lub rozmawia z nim. Nawet nie mylcie o myciu go lub przewianiu przed upywem tego czasu, chyba e chcecie zaryzykowa powaniejsz awantur ze spazmami wcznie. Zapamitajcie dobr rad: planujc wyjcie z domu, bierzcie pod uwag czas, ktrego wasze dziecko potrzebuje, aby odzyska dobry humor. Dziecko, ktre zbyt wczenie przestaje sypia w dzie, wieczorem jest tak zmczone, e zasypia bardzo gboko, a to moe niekiedy prowadzi do przypadkw somnambulizmu lub lkw nocnych. Dlatego poobiednie drzemki dobrze jest utrzyma do czwartego roku ycia dziecka, a jeli to moliwe, nawet duej. DRZEMKA W CIGU DNIA MIDZY 12 A 18 MIESICEM dzieci przestaj sypia po niadaniu, zwaszcza jeli uczszczaj do obka OK. 3 ROKU YCIA przestaj sypia po obiedzie, zwaszcza jeli uczszczaj do przedszkola ZALECANE JEST UTRZYMANIE POOBIEDNIEJ DRZEMKI CO NAJMNIEJ DO 4 ROKU YCIA Kiedy moemy uzna, e dziecko w peni opanowao nawyk prawidowego zasypiania i snu? Niestety, nie da si tego precyzyjnie okreli, bowiem nawet jeli wasze dziecko zasypia bez trudu i smacznie pi, nie powinnicie rezygnowa z przestrzegania rytuau poprzedzajcego udanie si na spoczynek (szczerze mwic uwaamy, e nie jest on zbyt kopotliwy!), zwaszcza jeeli dziecko miewa jakie problemy (koszmary, typowe w jego wieku lki nocne) albo w szczeglnych okolicznociach (przeprowadzka, przyjcie na wiat rodzestwa itp.). Zanim zakoczymy ten rozdzia, pragniemy prosi was o chwil refleksji. Bardzo czsto my, rodzice, mamy niezbyt realistyczne wyobraenie o tym jak powinny sypia nasze dzieci. Nierzadko widuje si rodzicw, ktrzy zwykle kad spa swoje dziecko o godzinie 800, w przeddzie wita lub dnia wolnego od pracy przetrzymuj je na nogach do 2300 w nadziei, e dziki temu rano pniej si obudzi. Oczywicie takie zabiegi zwykle si nie
* Zagadnienia koszmarw sennych, lkw nocnych, somnambulizmu itp. poruszamy w rozdziale 7 zatytuowanym inne problemy.

udaj. Podobnie nie moemy oczekiwa, e jeli dziecko - ku naszemu niezmiernemu zadowoleniu - spao bardzo dugo po obiedzie (dao nam nieco dusz chwilk spokoju), wieczorem pjdzie spa o tej samej porze co zwykle. Naiwnoci jest te spodziewa si, e dziecko, ktre kadzie si o 2000, nie wstanie przed 1000. Przyznajemy, e z pewnoci nie byoby le od czasu do czasu mc nacisn guzik PAUZA i sprawi, aby nasze dziecko spao dugo, bardzo dugo i dao nam nieco wytchnienia, ale to przecie niemoliwe. Trzeba by realist i zaakceptowa fakt, e dziecko ma swoje pory snu i czuwania oraz postara si nauczy je zasypiania i spania w taki sposb, by przyswoio sobie waciwe nawyki. To najlepsze, co moemy dla niego zrobi. Wiecie ju, e dziecko, ktre w wieku piciu lat nie umie dobrze zasypia i spa, bdzie si zmaga z tym problemem przez reszt ycia.

PIAMA IDEALNA Zim powinnimy ubiera dziecko do snu na tyle ciepo, eby nie musiao by przez, cay czas przykryte. Podczas snu maluchy czsto zmieniaj pozycj i zapltuj si w swoje koderki, co bardzo im przeszkadza. Ponadto, jeli si odkryj, a nie s dostatecznie ciepo ubrane, chd moe je budzi i, naturalnie, szkodzi ich zdrowiu). Aby tego unikn, najlepiej kontrolowa temperatur w pokoju i zakada dziecku piam piworek. Dziki temu bdzie si mogo swobodnie porusza i nigdy nie odkryje. Latem wystarczy koszulka i pieluszka.

Zacz raz jeszcze

(o tym, jak wprowadzi nawyk zasypiania)
Co jest normalne, a co nie? Kiedy mona powiedzie, e mamy do czynienia z dziecicymi zaburzeniami snu i zasypiania? Znamy rodzicw osiemnastomiesicznych dzieci, ktrzy uwaaj za zupenie naturalny fakt, e wstaj trzy lub cztery razy w cigu nocy i biegn do pokoju swojej pociechy, ktra pacze prosi o wod lub nocniczek. Tak nie jest; dziecko w tym wieku ju dawno powinno przesypia ca noc Podobnie nie jest normalne, e omiomiesiczne niemowl nie zasypia przed pnoc i zdaje si nigdy nie by senne albo e inny malec pacze, kiedy matka otula go koderk, cauje na dobranoc i wychodzi z pokoju. Po ukoczeniu 6-7 miesicy ycia wszystkie dzieci powinny ju: ka si bez paczu, z radoci; zasypia samodzielnie; spa 11-12 godzin bez przerwy; spa w swoim eczku, w ciemnoci.

O ile dziecko szecio- lub siedmiomiesiczne, ktre nie cierpi na fizyczne dolegliwoci zakcajce sen - kolki, ulewanie pokarmu, celiaki, infekcje grnych drg oddechowych itp., nie spenia czterech wymienionych warunkw, mona przypuszcza, e cierpi na zaburzenia snu i zasypiania. Oto dwie przyczyny tych zaburze: niewaciwe nawyki (98% przypadkw); problemy psychologiczne (pozostae 2% omwimy je na kocu rozdziau).

A to charakterystyczne cechy najczciej wystpujcych zaburze wywoanych przez ze nawyki:

* Zanim zaamiecie rce, poniewa wasze dziecko sypia krcej musicie wiedzie, e by moe nie potrzebuje wicej snu. Przeczytajcie rozdzia 8 zatytuowany Problemy z czasem.

dziecko z wielkim trudem i niechtnie zasypia samo; czsto budzi si w nocy (robi to 3-15 razy i nie potrafi ponownie zasn bez pomocy); jego sen jest bardzo pytki i moe zosta przerwany przez najmniejszy haas; przesypia mniej godzin, ni jest to waciwe dla jego wieku.

Kiedy tak si dzieje, rodzice zaczynaj stosowa rozmaite techniki, ktre wydaj im si najwaciwsze. Podaj dziecku wod, tul je, piewaj mu, trzymaj za rczk, gadz po gwce, po plecach... Robi wszystko, co si tylko da, eby zasno (jak widzielimy, nierzadko koczy si tak, e wczaj mu telewizor lub bkaj si noc z wzkiem). Zazwyczaj aden z tych sposobw nie wystarcza. Mimo i malestwo pogra si w objciach Morfeusza, po krtkim czasie znowu si budzi - sen trwa nie duej ni 3 godziny i dramat rozpoczyna si od nowa. Nie bdziemy ju wicej o tym wspomina. Od tej chwili zajmiemy si wycznie praktycznym stosowaniem wszystkiego, czego nauczylimy si do tej pory. Zanim jednak zaczniemy, musicie zda sobie spraw, e aby nasza technika przyniosa rezultaty, moecie robi tylko to, co wam wyjanimy. Jeeli ogarn was wtpliwoci, nie poddawajcie si. Przypomnijcie sobie wszystko, co przeczytalicie i nie rbcie niczego wicej.

Wiecie ju, e dobrego spania trzeba si nauczy oraz to, e aby przyswoi sobie waciwe nawyki, trzeba speni kilka warunkw: 1. Rodzice musz by spokojni, pewni tego, co robi i zawsze postpowa tak samo. 2. Dziecko powinno kojarzy sen z kilkoma elementami zewntrznymi, ktre towarzysz mu przez ca noc (eczkiem, pluszow zabawk itp.). Poniewa jest to wszystko, czego potrzebujemy, aby wyrobi u naszego dziecka waciwy nawyk zasypiania i snu, zapomnimy o tym, co byo. Wyobramy sobie, e wasze malestwo dopiero dzi przyszo na wiat i traktujmy je jak noworodka, niezalenie od tego

* Jeeli dziecko budzi si raz lub dwa razy w cigu nocy z pewnoci nie mamy do czynienia z zaburzeniami snu i nie powinno to stanowi powodu do niepokoju. Nie znaczy to oczywicie, e nie naley wyrobi u niego odpowiednich nawykw tak, aby przespao ca noc. Rodzice te maj prawo do niezakconego snu.

czy ma pi miesicy, ptora roku, czy pi lat. Innymi sowy, zacznijmy raz jeszcze... tylko od tej chwili mama i tata nigdy nie bd, mieli wtpliwoci co do tego, jak naley usypia ich maego Jasia. Mimo e czasami bdziemy mwi o smoczkach i sytuacjach typowych dla wieku niemowlcego, proponowana technika jest odpowiednia dla dzieci do pitego roku ycia. Wszystko, co tu napisalimy, wydaje si atwe do zastosowania, ale z pewnoci poziom waszej pewnoci siebie spad poniej minimum, co nie dziwi po licznych nieudanych prbach uporania si z problemem. To nieistotne. Od tej chwili przez cay czas trwania procesu reedukacji bdziecie si zachowywa tak, jakbycie byli niezachwianie pewni swoich racji, przynajmniej w odniesieniu do snu waszego dziecka (nawet jeli serce bdzie wam si kraja na dwik jego paczu). Pamitajcie, e najwaniejsze jest nic to, co bdziecie mwi do swojej pociechy, ale wasza postawa, ktr zaobserwuje. Jeli tym, co odbiorze, bdzie wasza pewno siebie i przekonanie, e to, co robicie, jest najwaciwsze, dziecko z wiksza atwoci przyswoi sobie nowe nawyki. Nadszed czas, aby wybra te elementy ktre niemowl powie ze spaniem, pamitajc, e maj one towarzyszy mu przez ca noc. Na pocztek bdziemy potrzebowa czego nowego, poniewa dziecko zna ju wszystko, co znajduje si w jego pokoju. Najlepiej zrobi to samemu. W tym celu, kiedy Ja bdzie jad kolacj, tatu wykona dla niego rysunek, pozwalajc maluchowi uczestniczy w radosnym akcie tworzenia (Zobacz, co robi. Teraz uyjemy koloru pomaraczowego. Pomalujemy to...). Naturalnie, jeli dziecko jest nieco starsze, moe bra bardziej aktywny udzia w zabawie. Wystarczy narysowa lub namalowa zwyke sonce, cho jeli tatu jest zdolnym malarzem, moe wprowadzi wicej elementw - ptaki, drzewa - nie zapominajc jednak, dla kogo malunek jest przeznaczony. Mama natomiast moe wykona papierow zabawk, ktra take nie musi by szczeglnie wyszukana. Wystarczy nitka i przyczepiona do niej papierowa kulka owinita byszczc foli aluminiow. Jeli dziecko jest ju na tyle due, e nie zechce si zainteresowa czym tak prostym, mona narysowa i wyci samolot, statek lub pajacyka. Nie prbujmy stworzy dziea sztuki, najwaniejsze bowiem, eby maluch mia w swoim pokoju co zupenie nowego, co, czego nigdy przedtem nie mia. W poprzednim rozdziale wyjanilimy ogromne znaczenie, jakie ma stworzenie
W istocie macie powody, aby ywi przekonanie, e to co robicie jest suszne i odniesie podany skutek poniewa technika ta przyniosa pozytywne rezultaty w 96% przypadkw. Jeli wemiecie pod uwag fakt, e nie zadziaaa tam, gdzie rodzice nie potrafili konsekwentnie przestrzega przyjtych zaoe, z pewnoci bdzie wam atwiej zachowa pewno swoich racji

rytuau towarzyszcego udawaniu si na spoczynek. W przypadku waszego dziecka trzeba postpowa podobnie. Najpierw relaksujca kpiel, po niej kolacja, pniej 5 do 10 minut spdzonych wsplnie na robieniu czego przyjemnego (koysanka, spokojna zabawa, bajka), a wreszcie poegnanie i wyjcie z pokoju jeszcze przed zaniciem dziecka. Poniewa, sdzimy, ze kwestia rytuau jest ju zupenie jasna, pozostaje nam tylko uczyni jedn uwag dotyczca, pory kolacji: aby poprawnie ustawi wewntrzny zegar waszego dziecka, a tym samym wpoi mu waciwy nawyk zasypiania i snu, konieczne jest ustalenie staych godzin posikw. Dziecko powinno jada niadanie o 800, obiad w poudnie, podwieczorek o 1600 i kolacj o 2000. Wybr takich, u nie innych godzin (ktrych powinnimy przestrzega) wynika z faktu, e mzg dziecka jest przygotowany do rozpoczynania nocnego odpoczynku midzy 2000 a 2030, poniewa o tej porze sen przychodzi najatwiej. W okresie obowizywania czasu letniego powinnimy ka dziecko spa midzy 2030 a 2100.

Wyobramy sobie zatem, e jest godzina 2030 i nasz may Ja, po kpieli i kolacji, jest gotw, aby pj spa. Tata i mama spdzaj z nim kilka minut (w miar monoci nie w pokoju dziecka, lecz w salonie lub w innym pomieszczeniu. Nastpnie jedno z rodzicw wyjania Jasiowi, e rysunek, ktry wykonali podczas kolacji, zostanie zawieszony na cianie podobnie jak papierowa zabawka. Jest konieczne, aby ton waszego gosu wiadczy o spokoju i pewnoci siebie. Jeli okaecie spokj i zdecydowanie, po upywie kilku dni dziecko take poczuje si pewnie i bezpiecznie. Jeeli maluch pi jeszcze ze smoczkiem, naley kupi kilka i pooy w zasigu jego rki. Dlaczego? To logiczne. Kiedy obudzi si w rodku nocy i zacznie szuka smoczka, powinien go znale jak najszybciej. Inaczej bdzie musia zawoa was na po moc, a taka ewentualno zupenie nas nie interesuje. Kiedy rysunek i zabawka zostan ju zawieszone, jedno z was wybiera ktr z
* Jeeli wracacie pno z pracy i to opiekunka kadzie dziecko spa, ona te powinna reedukowa maego Jasia. Niewane kto to zrobi, byle zrobi to dobrze.

zabawek (lalk, pluszaka) i nadaje jej imi, np, Hipolit. Wrcza j dziecku, mwic: Od tej pory twj przyjaciel Hipolit bdzie zawsze chodzi spa razem z tob. Wane jest, abymy to my dokonali wyboru zabawki. Jest to cz naszej strategii, polegajcej na przekonaniu dziecka (i nas samych) o naszej pewnoci i dominujcej roli. Nie moemy pozwoli, aby to dziecko mwio nam, jak naley postpowa, bowiem wpojenie dziecku nawyku samodzielnego zasypiania i spania jest rola rodzicw. Jeeli wasze dziecko jest ju nieco wiksze, nie ulegajcie pokusie, aby pozwoli mu samodzielnie wybiera. Bez wzgldu na jego wiek pamitajcie, e dla nas przyszo na wiat dopiero dzi i bdziemy je traktowa jak noworodka, ktry nie potrafi decydowa o sobie. To, czego dziecko domaga si od nas, kiedy kadziemy je spa, moe zakci prawidowe ksztatowanie nawykw zwizanych ze snem. To nie dziecko komunikuje rodzicom, czego mu potrzeba, aby zasn. To rodzice s nauczycielami, ktrzy pokazuj mu, jak naley zasypia.

Jak widzicie, wszystkie elementy, ktre wybralimy, nic wymagaj obecnoci dorosego Pamitajcie, e naszym celem jest, aby elementami, ktre dziecko poczy z zasypianiem i snem, nigdy wicej nie stali si ani mama, ani tata, ani butelka z mlekiem, ani cokolwiek, co musielibymy mu odebra. Kady przedmiot, ktry wybralimy (rysunek, zabawka, przytulanka, smoczek), bdzie na swoim miejscu, kiedy maluch si obudzi. By moe pocztkowo nie zechce nawet spojrze na poczciwego Hipolita, ale kiedy przebudzi si o trzeciej nad ranem, jego wierny przyjaciel bdzie przy nim i - cho to nie tato ani mama, ktrzy sobie poszli - nie opuci go w adnej sytuacji. Teraz moemy zrobi nastpny krok. Jest godzina 2035 pierwszego dnia ycia waszego dziecka. Rysunek zosta powieszony, papierowa zabawka i smoczki s na swoich miejscach, a Hipolit i Ja zostali sobie oficjalnie przedstawieni. Jeli jeszcze tego nic zrobilimy, powinnimy pooy nasz pociech. Istniej dwie moliwoci, zalenie od tego czy sypia jeszcze w eczku, czy te ju w ku. eczko: umieszczacie w nim dziecko i, jeeli nie chce si pooy, pozostawiacie je siedzce. Jeli chce wsta, nie zabraniajcie mu. Oddalcie si od eczka na tak odlego, eby malec nic mg was dosign (nie przesadzajcie, wystarczy mniej wicej metr) i zachowujcie si tak, jakby nie stao si nic nadzwyczajnego. Oczywicie dla niego bdzie to prawdziwa rewolucja, nie bdcie zatem zaskoczeni, jeli si rozpacze. Nie zapominajcie,

e musicie wyglda na cakowicie przekonanych o susznoci tego, co robicie. ko: byoby dziwne, gdyby dziecko pooyo si jak gdyby nigdy nic. Ja ma przecie swj rozum i dobrze wie, e prbujecie go nabra. Najprawdopodobniej kiedy tylko pooycie go do ka, natychmiast poderwie si zdenerwowany i zacznie paka. Nie prbujcie ka go jeszcze raz. Wecie go za rk lub posadcie sobie na kolanach i, nade wszystko, zachowajcie spokj. Z kolei jedno z was zwraca si do dziecka, mwic na przykad co w rodzaju: Skarbie, tatu i mamusia naucz ci teraz, jak zasypia samemu. Od dzi bdziesz spa w swoim eczku, z obrazkiem, z Hipolitem i tym wszystkim, co dla niego wybralicie, a co bdzie mu towarzyszy przez ca noc. Przemowa powinna trwa okoo 30 sekund, poniewa prawdopodobnie bdziecie musieli wymieni nawet firanki i chodzik (albo zalenie od wieku - trjkoowy rowerek). To bez znaczenia. Niewane jest te, czy rozumie, co do niego mwicie, czy te nie. Najwaniejszy jest zawsze ton waszego gosu. A trzeba pamita, e najprawdopodobniej w tym momencie biedne malestwo bdzie zalewa si zami, domagajc si powrotu dawnych porzdkw (dla nas to oczywicie przeszo, ktra odesza w niepami). Nie zwracajcie na to uwagi. Mwcie dalej tak, jakby nic si nie dziao i nie tracie wtku. Sztuczka polega na tym, by tumaczc dziecku, jak bd odtd wyglda jego noce, maksymalnie koncentrowa si na kadym wypowiadanym sowie. Wanie teraz tatu i mamusia maj okazj zademonstrowa prawdziw odporno i hart ducha. Nie wolno im rozczula si nad zalanym zami Jasiem, ktry bagalnie wyciga rczki albo, jeli jest nieco starszy, wrzeszczy zrozpaczony, bo chce zasypia na kanapie w salonie, ogldajc horror w kinie nocnym. To zrozumiale, e dziecku nie zrezygnuje ze swych przywilejw bez walki. Bdzie paka, krzycze, wymiotowa, tupa, woa pi, je, chc kupk, nie kocham ci... a wszystko po to, by zmusi was do zoenia broni. Musicie wytrwa. W takich chwilach pamitajcie, e to nie dziecko ma wam mwi, jak naley postpowa. To wy macie by jego nauczycielami. Jeli wydaje si wam, e nie wytrzymacie ju duej, pomylcie, e robicie to przecie dla jego dobra, dla jego zdrowia i dla zdrowia caej rodziny oraz e jeeli wytrwacie, najdalej za siedem dni wszyscy bdziecie sypia jak susy. Po upywie 30 sekund jedno z was ponownie jak najtroskliwiej ukada Jasia w eczku lub w ku, ale robi to tylko raz. Nastpnie kadzie smoczki w zasigu rki dziecka i egna je sowami: Dobranoc, kochanie. Do jutra. Pniej trzeba ju tylko zgasi wiato i

wyj z pokoju, pozostawiajc drzwi lekko uchylone. Jeli suchacie muzyki albo ogldacie telewizj, moecie nieco ciszy dwik, ale bez zamieniania domu w rodzinny grobowiec, poniewa to Ja ma si przystosowa do was, a nie odwrotnie. Przypominamy raz jeszcze, e niezalenie od wieku waszej pociechy, dla was jest ona istot nowo narodzon. Technika wyrabiania nawykw jest identyczna dla dziecka szeciomiesicznego i picioletniego. Jedyna rnica polega na tym, e im starsze jest dziecko, tym wiksze prawdopodobiestwo zastosowania przez nie wobec was dwch bardzo niebezpiecznych rodzajw broni. Sowo. W miar jak dziecko ronie i wzbogaca swj zasb sownictwa, sprawy coraz bardziej si komplikuj, poniewa potrafi ono manipulowa rodzicami za porednictwem jzyka. Nic dziwnego, e wikszo dzieci majcych problemy z zasypianiem i snem bardzo szybko zaczyna mwi. Kt bowiem nie pobiegnie na pomoc dziecku, ktre wola pi, kuku albo boj si. Nieszczni rodzice nie zdaj sobie sprawy, e ich malestwo jest przebiegle jak lisek i doskonale wie, e uywajc takich wanie sw, zwraca na siebie ich uwag (jest to zasada akcji-reakcji, o ktrej opowiemy wkrtce). Jeeli bdzie trzeba, may spryciarz nauczy si nawet mwi Nabuhodonozor. Jak z tym walczy? To proste - nie zwraca uwagi. Traktujcie swoje dziecko jak noworodka, ktry nic potrafi mwi. Sprawno fizyczna. Pozwoli mu na przykad wyskoczy z eczka i wyj z pokoju w poszukiwaniu mamusi i tatusia. Nie moecie spdzie caej nocy, sto razy ukadajc je w ku. Rozwizanie? Barierka ustawiona w wejciu do pokoju. Dziki niej dziecko nie bdzie mogo wyj, a wy nie bdziecie musieli zamyka drzwi, co mogoby przestraszy waszego malucha. To niewane, e wstaje. Chyba nie przypuszczacie, e zechce spa na pododze? Dzieci maj swj rozum i raczej do tego nie dojdzie. Gdyby jednak tak si stao, wystarczy, e kiedy zanie, przeniesiecie je do eczka. Najwaniejsze jest, aby zasno w swoim pokoju i bez pomocy dorosych. Do tej pory opisywalimy sytuacje widzian waszymi oczami. C jednak dzieje si z Jasiem? Podstaw komunikowania si dzie z rodzicami stanowi zasada akcja-reakcja. Malestwo wykonuje jak akcj, poniewa oczekuje reakcji ze strony dorosego. Wyobramy sobie na przykad, e kadziemy spa szecio- lub siedmiomiesiczne niemowl i

- ucaowawszy je przedtem na dobranoc - zostawiamy samo w pokoju. Moliwe, e w takiej sytuacji zechce ono nuci sobie a-a-a. Jak reakcje wywoa taka akcja? Niewielk. Najprawdopodobniej rodzice powiedz sobie: No popatrz jaki jest sodki i nie zrobi nic wicej. Co si jednak stanie, jeeli zamiast tego dziecko zacznie krzycze na cae gardo? Poczciwi staruszkowie przybiegn, aby nim si zaj. Bdzie to dokadnie taka reakcja, jakiej oczekuje. Co zrobi, kiedy nastpnym razem zechce podszkoli mam i tat? Z ca pewnoci zamiast cicho nuci, wybierze co z gatunku heavy metal. Jeeli szeciomiesiczne dziecko jest w stanie dokona czego takiego, co zrobi za rok lub wicej lat, kiedy bdzie ju umiao mwi i swobodnie si porusza? Po tym, co powiedzielimy do tej pory, nie ma ju chyba najmniejszych wtpliwoci, e Ja jest inteligentny, niezwykle inteligentny i e nie zechce od razu podporzdkowa si naszej woli. Co zrobi, aby odzyska utracone przywileje, widzc, e rodzice zostawiaj go samego w eczku i nie zachowuj si tak jak dotychczas? Bdzie wyprbowywa rne sposoby w poszukiwaniu takiego, ktry wywoa podan reakcj. Wrmy do chwili, kiedy tatu tub mamusia wygasza do Jasia przemow na dobranoc. Cakiem moliwe, e ju na pocztku chwyci on Bogu ducha winnego Hipolita i cinie go w kt, a pniej tak samo potraktuje smoczki. Jeli je podniesiecie, may wyrzuci je raz jeszcze; jeeli pozbieracie je znowu, po chwili wylduj na pododze. Kto wygrywa? Oczywicie Ja, poniewa wykona pewn akcj, a wy dalicie si zapa. Zareagowalicie tak, jak tego chcia. Co zatem robi? Wyobramy sobie, e jedno z was rozmawia z dzieckiem, ktre rzuca przedmiotami, aby zwrci na siebie wasz uwag i gorzko pacze. Rzecznik interesu rodzicw nie przestaje mwi. Po wygoszeniu swojej kwestii zbiera rozrzucone przedmioty, z obojtn min wkada je z powrotem do eczka, cauje dziecko na dobranoc, odwraca si i wychodzi (jeli jestecie w pokoju razem - wychodzicie obydwoje). Najprawdopodobniej Ja wyrzuci wszystkie rzeczy jeszcze raz, ale tym razem nie bdzie ju nikogo, kto zechciaby je podnie. Kto wygra tym razem? Ten sam schemat dotyczy sytuacji, gdy kadziemy dziecko do ka, ono wstaje, my za kadziemy je ponownie. Co zrobi za chwil? Wstanie znowu. Chyba nic zamierzacie spdzi w ten sposb caej nocy, prawda? Ja wrcz przeciwnie, poniewa to znaczy, e bdzie was mia blisko siebie. Dlatego, aby nie da mu postawi na swoim, powinnicie uoy go i jak najtroskliwiej otuli koderk, a pniej... niech robi co zechce. Wy zacinijcie zby i udawajcie, e nic was to nie obchodzi. Jakie jeszcze wybiegi moe zastosowa? Oprcz dania wody, uskarania si na

rozmaite kuku i stosowania innych sztuczek, o ktrych ju mwilimy, moe wymiotowa. Nie obawiajcie si. Nic mu nic dolega. Mae dzieci potrafi bez wikszego trudu wywoa u siebie wymioty. Co wtedy robi? Choby zo kipiaa w was jak wulkan, za wszelk cen zachowajcie zewntrzne pozory spokoju. Posprztajcie, jeli trzeba zmiecie dziecku piamk i przecierado, a pniej kontynuujcie program jak gdyby nigdy nic. Co jeszcze Ja moe robi? Moe paka. I to paka z wyrazem takiego blu i rozpaczy na swojej licznej twarzyczce, e serce bdzie wam pka. Jest to jego najskuteczniejsza bro, o czym dobrze wie. W kocu by to pierwszy jzyk, za pomoc ktrego zacz si z wami porozumiewa. May Ja wie bardzo dobrze, e kiedy pacze, jedno z rodzicw zwykle przychodzi, aby si nim zaj. Do tego wanie rodzica dziecko skieruje swj rozpaczliwy apel w nadziei, e przynta poskutkuje. Wykorzysta swj pacz jako form akcji. Lecz na tym etapie rodzice potrafi odrni, kiedy pacze z blu, a kiedy chce co osign. Dlatego te wiedz, e z Jasiem nie dzieje si nic zego. Powinni zatem zachowa spokj i postpowa wedle ustalonego porzdku. Na koniec - mimo e may pacze, a oni pozostaj na ten pacz obojtni - powinni odej.

JAK WPROWADZI NAWYK SAMODZIELNEGO ZASYPIANIA 1. Stworzy rytua towarzyszcy udawaniu si na spoczynek (piewanie piosenki, opowiadanie bajki). 2. Powtarza rytua nie po to, aby dziecko zasno, ale po to, aby kojarzyo to z przyjemn chwil tu przed zaniciem 3. Rodzice powinni wyj z pokoju, zanim dziecko zanie 4. Jeeli dziecko pacze, rodzice powinni zaglda do niego w niewielkich odstpach czasu, aby nie czuo si opuszczone: nie powinni jednak uspakaja go ani ucisza, dopki samo nie zanie. Naturalnie wielka bitwa dopiero si rozpocza. Kiedy tylko znikniecie za drzwiami, serenada Jasia z pewnoci zabrzmi duo goniej, wystawiajc na cik prb cierpliwo wasz i wszystkich ssiadw. W tej sytuacji jednego nie wolno zrobi: odej i pozwoli Jasiowi paka a do cakowitego wyczerpania (takie bdne rozwizanie zapewne polecali wam niektrzy yczliwi). Dlaczego? Dlatego, e chcemy go nauczy, a nie ukara. Jeeli bdziemy czeka, a malec sam padnie ze zmczenia, pozwolimy mu myle, e zosta

ukarany i opuszczony. Oczywicie nie moemy te wej do jego pokoju przed upywem pewnego (niezbyt dugiego) czasu. To znaczy kiedy? Na pocztek po upywie jednej minuty. Wwczas jedno z rodzicw zareaguje na pacz dziecka. Naszym celem nic jest ani uciszenie go, ani uspokojenie, nie chcemy te, eby przy nas zasno. Przychodzimy do niego tylko po to, aby wiedziao, e go nie opucilimy. Dlatego te to z rodzicw, ktre wejdzie do jego pokoju, powinno stan w pewnej odlegoci od eczka albo - jeli dziecko wstao ponownie je pooy, a nastpnie przemawia do niego agodnie przez okoo 10 sekund, wyjaniajc raz jeszcze to, co zostao powiedziane wczeniej: Skarbie, mamusia i tatu bardzo ci kochaj. Teraz nauczymy ci piknie zasypia. Masz tu swj obrazek. Hipolita, smoczki... a wic pij smacznie. Do jutra. Po tych sowach, jeli Ja wyrzuci przedmioty z eczka, mama lub tato zbiera je i ukada z powrotem, a nastpnie wychodzi. Niewane czy dziecko krzyczy, pacze, czy wychodzi z ka.

Podanych czasw przestrzegamy zarwno kadc dziecko po raz pierwszy o 2000, jak i w przypadku, kiedy obudzi si w nocy. Kolejne odstpy wyduaj si, co pozwala dziecku zrozumie, e nic nie osignie paczc. Jak wida odstpy midzy kolejnymi odwiedzinami wyduaj si take z upywem dni. Teraz musimy znw wytrzyma... i cierpie Tym razem odczekamy 3 minuty. Jeli po upywie tego czasu Ja dalej pacze, jedno z was ponownie wchodzi do jego pokoju (moecie robi to na zmian) i postpuje dokadnie tak samo jak poprzednim razem. Kolejne oczekiwanie trwa 5 minut, po ktrych wszystko si powtarza. Od tej chwili za kadym nastpnym razem czekanie trwa 5 minut. Jeeli trudno wam znie rosnce napicie i zdenerwowanie przez tak dugi czas, moecie zmniejszy odstpy do 3 minut.

Fakt, i przychodzicie do pokoju dziecka, ma fundamentalne znaczenie, poniewa dziki temu nie czuje si ono opuszczone. Nie kacie mu czeka duej ni 5 minut, gdy pierwszego dnia swojej reedukacji nic moe zbyt dugo zostawa samo. Byoby to okrutne, bowiem maluch boi si najbardziej na wiecie tego, e rodzicie go nie kochaj i e zostawi go samego, a taki wanie komunikat przekazalibycie mu, gdybycie zaniechali swoich odwiedzin. Jeeli natomiast zagldacie do niego i rozmawiacie z nim agodnie, bez krzykw, nie okazujc zdenerwowania, Ja szybko zrozumie, ze tatu i mama nie opucili go, e bardzo go kochaj. Pojmie te, e bez wzgldu na to, jak gono bdzie paka i manifestowa swoje niezadowolenie, rodzice nic zostan w jego pokoju oraz e zasypianie bez ich towarzystwa to nic zego. Wszystko to uspokoi go, da mu tak potrzebn pewno siebie i poczucie bezpieczestwa, a w kocu pozwoli te spokojnie zasn. W tej chwili z pewnoci spytacie: Ile czasu upynie zanim zanie? Jedne dzieci godz si z now sytuacja, szybciej, inne wolniej, lecz zwykle nie trwa to duej, ni 2 godziny. Problem w tym, e Ja wprawdzie zanie, ale poniewa jego wewntrzny zegar jest zupenie rozregulowany, po upywie jednej, dwch, a najwyej trzech godzin si obudzi. Co wtedy zrobi? Signie do swego bogatego arsenau, to znaczy bdzie paka, woa pi, je, boj si itp. A co my na to? Bdziemy uczy go dalej, powtarzajc cay proces i przestrzegajc odstpw midzy odwiedzinami. Poniewa jest to nasz pierwszy dzie, najpierw czekamy przez jedn minut, a nastpnie wchodzimy do pokoju dziecka, wygaszamy krtk mow - Skarbie, mamusia i tatu, rozumiej, ze jeste bardzo niezadowolony poniewa uczymy ci spa samemu, ale masz tu swojego przyjaciela Hipolita, rysunek... Dobranoc, kochanie. Do jutra - i znikamy za drzwiami. Drugi raz czekamy 3 minuty, a pniej za kadym razem po 5 minut, dopki nie zanie. Trzeba postpowa w ten sposb niezalenie od tego, ktra jest godzina, poniewa dziecko nie rozumie o jak pnej - lub wczesnej - porze si przebudzio. Uwaga! Jeli obudzi was o 300, 400 lub 500, najprawdopodobniej bdziecie wykoczeni i dlatego atwiej bdzie zapa was na jedn ze sztuczek, ktre zastosuje, aby zmusi was do ulegoci. Wystarczy, e raz zrobicie to, czego chce od was dziecko - podacie mu wod, potrzymacie za rk, zapiewacie koysank, przytulicie - a znajdziecie si w punkcie wyjcia. Wszystko, co dotd osignlicie, bdzie stracone, poniewa dziecko natychmiast zda sobie spraw, e ma na was sposb i bdziecie musieli zaczyna od pocztku. Jeeli natomiast bdziecie konsekwentnie stosowa opisan przez nas metod, jej skuteczno mile was zaskoczy.

KIEDY PROBLEM MA PODOE PSYCHOLOGICZNE

Na pocztku tego rozdziau stwierdzilimy, e jedynie 2% przypadkw zaburze zasypiania i snu ma podoe psychologiczne. Wwczas opisana tu technika moe okaza si nieskuteczna, poniewa przyczyn kopotw nie s niewaciwie uksztatowane nawyki, lecz problemy emocjonalne. Przede wszystkim, powinnicie zda sobie spraw, e wydarzenia jakie maj miejsce w yciu rodzicw, wywieraj te wpyw na ich dzieci. Jeeli rodzice s przemczeni, znerwicowani i niespokojni, dzieci odbieraj ich stan i same zaczynaj czu si podobnie, a to z kolei uniemoliwia im spokojne zasypianie. Z drugiej strony, sam proces dorastania niesie ze sob wydarzenia, ktre wywouj u dziecka emocjonalne burze i zakcaj, jego sen. Takie sytuacje, jak przeprowadzka z pokoju rodzicw do wasnego, narodziny siostrzyczki lub braciszka, pierwsze dni w obku lub przedszkolu, sceny przemocy obejrzane w telewizji, mog wywoa u dziecka ogromny niepokj i niekorzystnie odbi si na jego nie. W takich przypadkach trzeba przede wszystkim odnale przyczyn niepokoju dziecka i wyeliminowa j. Czasami konieczna jest pomoc psychologa. Wwczas korzysta z niej najczciej nie tylko samo dziecko, ale take jego rodzice (rozwody, przemoc w rodzinie...). Uwaga! W rozdziale Pytania i odpowiedzi znajdziecie wyjanienia pewnych problemw, ktre by moe pojawi si w trakcie stosowania naszej metody.

A co z poobiedni drzemk?
(o tym, jak dzieci powinny sypia w cigu dnia)
Podkrone oczy Pauliny mwi same za siebie. Niedawno jej synek Dawid zacz chodzi i, z wyjtkiem krtkiej przerwy na sen, cay dzie spdza, wdrujc po domu i odkrywajc nowe wiaty. Ju od samego patrzenia na niego czuj si zmczona - wyjania zrezygnowana mama. Prawdopodobnie zgodzi si z ni wikszo rodzicw rwienikw Dawida, bowiem takie maluchy s wprost niestrudzone. Dla nich wiat to wielki plac zabaw albo raczej ogromne laboratorium i poligon dowiadczalny. Wszystko zwraca ich uwag, chc by wszdzie, dotkn wszystkiego, wszystkiego sprbowa. Ich zapa trzeba traktowa zupenie powanie, poniewa dziki tej nienasyconej, niezmordowanej ciekawoci rozwijaj si fizycznie, intelektualnie i emocjonalnie. I to w tempie, ktrego nigdy pniej nie osign. Aby zyska moliwie najlepsze warunki do owego rozwoju, potrzebuj ogromnych iloci energii, ktr uzyskuj przede wszystkim dziki waciwemu odywianiu i odpowiedniemu wypoczynkowi. Std tak wielkie znaczenie poobiedniej drzemki. Nie wystarczy, e dziecko dobrze sypia w nocy, bowiem aby uzupeni energie potrzebuje take solidnego wypoczynku w cigu dnia. Czas wypoczynku dziennego zmienia si wraz z wiekiem: od niekoczcej si drzemki, jak jest ycie noworodka, po w krtki wypoczynek, jaki zapewnia si dzieciom w przedszkolu. Ze wzgldu na wielkie znaczenie snu w cigu dnia, powicimy temu zagadnieniu cay rozdzia. Najpierw zastanowimy si, jak dugo powinny sypia nasze dzieci w zalenoci od wieku. Pniej wyjanimy, co naley robi, jeli nie chc one sypia w dzie, poniewa wielu rodzicw, ktrzy zapewniaj, e uporali si z zaburzeniami zasypiania i snu w nocy, nie moe sobie poradzi z tym samym problemem dotyczcym drzemek w cigu dnia. Z jakiego powodu rodzice ci traktuj inaczej sen nocny ni dzienny, gdy tymczasem naley do nich podchodzi w ten sam sposb. Nauczanie dziecka samodzielnego zasypiania powinno si odbywa jednakowo w dzie i w nocy.

Pierwsze trzy miesice ycia

Wprawdzie noworodki przesypiaj wiksz cz dnia, lecz tego snu nie mona

nazywa drzemkami po posikach, poniewa tak mae dzieci nie odrniaj jeszcze dnia od nocy, a sen jest na razie naturalnym stanem ich organizmu, niezalenie od pory dnia. Pocztkowo ich rytm biologiczny skada si z cykli 3-, 4-godzinnych, ktre obejmuj przewijanie, karmienie i ponowne zanicie. Potrzebuj kilku miesicy, aby przystosowa si do naszego 24-godzinnego rytmu snu-czuwania. Mimo i nie moecie zrobi nic, aby przyspieszy ten proces, moecie sprawi, aby odbywa si w jak najodpowiedniejszych warunkach. Mwilimy ju o tym w rozdziale Powoli i fachowo, tutaj wspomnimy wic tylko o kilku zagadnieniach, ktre uwaamy za najwaniejsze i ktre wzbudzaj wrd rodzicw najwicej wtpliwoci. NALEY PRZESTRZEGA STAYCH PR POSIKW Od dnia urodzenia dziecka naley w miar monoci jak najdokadniej przestrzega staych pr posikw. Zalecamy karmienia w odstpach 3-, 4-godzinnych. Jeli wasz pediatra nie ma zastrzee, schemat moe by nastpujcy: sma rano, poudnie, czwarta po poudniu, sma wieczr, pnoc i czwarta nad ranem. Uwaamy, e utrzymanie tego rytmu (z 15minutowym marginesem) jest niezwykle wane dla zapewnienia prawidowego funkcjonowania zegara biologicznego malestwa ju od pierwszych tygodni jego ycia.

ZALECANY SCHEMAT KARMIE (od narodzin do 3-4 miesica ycia) 800 - niadanie 200 - obiad 1600 - podwieczorek 2000 - kolacja 2400 - pierwsze karmienie nocne 400 - drugie karmienie nocne Oznacza to e: budzicie dziecko, jeli w porze karmienia pi; jeeli opnicie je, wprowadzicie chaos do jego wewntrznego zegara:

W rzeczywistoci jeden cykl trwa prawie 25 godzin i kadego dnia musimy go dostosowywa do dugoci

jeeli wasze malestwo obudzi si przed nadejciem pory karmienia: zacznie paka, nie karmcie go: pamitajcie, e pacz nie zawsze jest sygnaem godu. Czasami jego przyczyn moe by potrzeba kontaktu z matk. Wwczas wystarczy dziecko przytuli lub zapiewa mu. Innym razem pacz mog wywoa przyczyny natury bardzie: prozaicznej, jak chd, gorco lub mokra pieluszka. Dlatego, kiedy dziecko budzi si przed pora karmienia i pacze, nie pdcie do niego z butelk ani nie podawajcie mu piersi. Najpierw sprbujcie je przewin, przytuli, mwi do niego... Dziki temu nie poczuje si opuszczone. Wasza czuo zapewni mu poczucie bezpieczestwa, uspokoi i pomoe doczeka pory karmienia. Radzimy te, abycie podczas karmie o 800 w poudnie i o 1600 nie chronili dziecka przed dziennym wiatem oraz zwykymi domowymi odgosami. W nocy natomiast karmienia powinny si odbywa w ciszy i przy przymionym wietle. Dziki temu malestwo zacznie odrnia warunki panujce w dzie i w nocy co pomoe mu w przystosowaniu si do cyklu 24-godzinnego. POWINNO ZASYPIA SAMO

Mimo e dziecko jest jeszcze malekie, naley dokada stara, aby nie zasypiao podczas karmienia i nie skojarzyo snu z posikiem. W takim przypadku za kadym razem, gdy bdziecie chcieli, by zasno, bdziecie musieli je nakarmi. Aby nie pozwoli mu zasn, przemawiajcie, do niego, dotykajcie jego ucha lub bawcie si stopkami. Jeli natomiast po nakarmieniu nie jest jeszcze senne, powicie mu chwil uwagi. Takie dusze chwile przebudze pomog mu odrni stan czuwania od stanu snu. Kiedy przyjdzie czas na sen, pocie je w eczku i zostawcie, aby mogo zasn samo. W adnym przypadku nie moecie sta si elementem, ktrego bdzie koniecznie potrzebowao do zanicia. Jeli macie wtpliwoci dotyczce elementw zewntrznych, ktre moecie powiza z zasypianiem, przeczytajcie raz jeszcze tekst na stronach 34-37.

doby.

* Nie znaczy to, e jestemy przeciwni karmieniu piersi. Wprost przeciwnie! Nie mona jednak pozwoli, aby matczyna pier speniaa rol smoczka. bowiem jej naturalnym przeznaczeniem jest zaspakajanie godu dziecka, a nie uspokojenie kiedy pacze.

Od czwartego do szstego miesica

Ju poczwszy od czwartego miesica ycia wasze dziecko moe si domaga obfitszego ostatniego karmienia przed snem. Czsto te bdziecie zmuszeni budzi je do karmienia o pnocy. Wwczas pediatra stwierdzi zapewne, e maluchowi wystarczy pi posikw w cigu doby oraz wyjani, jakie rodzaje pokarmw moecie wprowadzi do jego diety. Zalecane przez nas pory karmie w tym okresie to: 800, 1200, 1600, 2000 i 200.

ZALECANY ROZKAD POSIKW (od 3-4 do 6 miesica ycia) 800 - niadanie 1200 - obiad 1600 - podwieczorek 2000 - kolacja 200 - karmienie nocne Nie zapominajmy, e w dzie naley karmi dziecko piersi lub podawa butelk w miejscu owietlonym, przy wczonej (niezbyt gono!) muzyce i nie separowa go od zwyczajnych domowych odgosw. Osoba karmica powinna przemawia do malestwa lub w inny sposb utrzymywa je w stanie czuwania. Powtrzmy: jest niezbdne, aby dziecko kojarzyo posiek ze stanem czuwania. Naturalnie, karmienie o 200 powinno odbywa si w ciszy i pmroku, aby zbytnio nie wybija dziecka ze snu, poniewa ju wkrtce to wanie karmienie zostanie wyeliminowane i nie chcemy, aby z przyzwyczajenia budzio si o tej porze. W cigu dnia dzieci w tym okresie wci jeszcze sypiaj po kadym posiku. Po pierwszym karmieniu (o 800) pi przewanie od 900 do 1100. Jeli wasza pociecha pi nieco krcej albo duej, nie martwcie si, poniewa niektrym niemowltom wystarcza tylko godzina snu. Kiedy si obudzi, moecie wyj na spacer. Po karmieniu w poudnie drzemka powinna by dusza i trwa 2 do 3 godzin. Powtarzamy: niektre dzieci potrzebuj, wicej snu, inne mniej, dlatego nie przejmujcie si, jeli wasze nie przestrzega dokadnie podanego przez nas schematu.

Po podwieczorku o 1600 prawdopodobnie nic zechce spa rwnie dugo. Niektre niemowlta sypiaj wwczas tylko godzin, inne nawet do 3 godzin. Po przebudzeniu moecie zabra je na kolejny spacer po ktrym przyjdzie czas na kpiel i kolacj. Z czasem drzemki bd si stawa coraz krtsze, ale powinnicie koniecznie utrzyma stae pory posikw, z 15-minutowym marginesem. Powicimy teraz, nieco uwagi kwestii spacerw. Bdem jest traktowanie spaceru jako metody usypiania malestwa. Nie zabieramy dziecka na spacer po to, by zasno jak kamie, ale po to, by zayo kpieli sonecznej, by pobudza jego zmysy oraz by mogo poznawa otoczenie i uczy si nowych rzeczy. C z tego, e spacer trwa godzin, jeli cay ten czas dziecko przesypia w wzku. Aby tego unikn, dobrze jest wybra na miejsce spacerw pobliski park, do ktrego dojdziecie, zanim maluch zdy zasn. Po dotarciu na miejsce wyjmijcie ubrane odpowiednio do pogody dziecko z wzka. Mwcie do niego i pokazujcie mu otoczenie po to, aby otrzymao jak najwicej rnorodnych bodcw. Pamitajcie, ze prawidowy nawyk zasypiania i snu uksztatujecie jedynie wtedy, gdy bdziecie zostawia dziecko przed zaniciem samo w eczku.

Od szstego do osiemnastego miesica ycia

Wikszo niemowlt ktre ukoczyy 6-7 miesicy posiada ju prawidowo funkcjonujcy biologiczny rytm snu-czuwania oraz spoywa tylko cztery posiki w cigu doby. Zalecane przez nas pory to: 800 (niadanie), 1200 (obiad), 1600 (podwieczorek) i 2000 (kolacja). ZALECANY ROZKAD POSIKW (po ukoczeniu 6 miesica ycia) 800 - niadanie 1200 - obiad 1600 - podwieczorek 2000 - kolacja Po niadaniu dziecko odbywa pierwsz drzemk, ktra stopniowo staje si coraz krtsza. Wreszcie, okoo pitnastego miesica ycia dziecko przestaje sypia po niadaniu. Drzemka poobiednia wci trwa mniej wicej 3 godziny. Podkrelamy: niektre dzieci

potrzebuj wicej snu, inne mniej. Pierwsz drzemk, ktra znika z rozkadu dnia naszego malucha, jest krtka drzemka po podwieczorku. Moe z niej zrezygnowa ju w sidmym-smym miesicu. Wwczas bdziecie mie wicej czasu, aby z nim przebywa, bawi si, pokazywa mu otoczenie, a przede wszystkim - okazywa mu wasze uczucia.

Od osiemnastego miesica do pitego roku ycia

Dzieci osiemnastomiesiczne sypiaj zazwyczaj tylko raz w cigu dnia - po obiedzie. Drzemka ta moe trwa nawet 3 godziny, cho nie ma adnego powodu do obaw, jeli jest krtsza lub dusza, a maluch jest zdrowy, peen energii i prawidowo si rozwija. T drzemk naleaoby traktowa jak wito, tymczasem jednak czasami rezygnuje si z niej zbyt wczenie z powodu wymaga przedszkolnych. Jest to powany bd, poniewa liczne badania wykazay, e potrzeba wypoczynku midzy 1300 a 1600 wystpuje przez cae ycie. Wszyscy rodzice bez trudu stwierdzaj, e kiedy ich dzieci przestaj odpoczywa po obiedzie, przychodz do domu bardzo zmczone albo staj si wyjtkowo draliwe, co przecie take wiadczy o przemczeniu. Nic dziwnego, e niektre z nich zasypiaj jeszcze przed kolacj lub nie chc jej je, co z ca pewnoci nie sprzyja prawidowemu rozwojowi. Innym znanym problemem dotyczcym dzieci, ktre zbyt wczenie przestay sypia po obiedzie, jest wiksze prawdopodobiestwo wystpienia u nich somnambulizmu i/lub lkw nocnych. Ogromne zmczenie sprawia, e zasypiaj one bardzo gboko, to za sprzyja pojawianiu si tego typu zaburze (patrz rozdzia 7 - Inne problemy). Paradoksalnie, przyklaskujmy specjalistom, ktrzy zalecaj, aby doroli w miar monoci wypoczywali 10-20 minut po obiedzie, nie protestujemy natomiast, kiedy nasze dzieci zbyt wczenie przestaj to robi. Zadbajmy wic o to, by przynajmniej do ukoczenia pitego roku ycia odbyway choby godzinn poobiedni drzemk, bez wzgldu na to czy chodz do przedszkola, czy te nie.

JAK WPROWADZI NAWYK SAMODZIELNEGO ZASYPIANIA PO OBIEDZIE

Niewane czy walczymy z niemowlciem, czy tez z dzieckiem nieco starszym, bowiem adne z nich nie rozpoznaje jeszcze zbyt dobrze pr dnia ani godzin, a jeli nawet tak

jest i kt nie zna trzylatkw, ktre wiedz wszystko?), powinnimy pamita, e to my dyktujemy dziecku reguy postpowania, a nie na odwrt. Jeeli wci macie wtpliwoci, nauczcie si na pami rozdziau 21 Sposb uczenia dzieci samodzielnego zasypiania jest zawsze taki sam, bez wzgldu na to czy procedura dotyczy poobiedniej drzemki, czy snu nocnego. Powrcimy tu do przykadu zjedzeniem, jako e uwaamy go za najbardziej przejrzysty. Niezalenie od pory dnia i od wieku dziecka uczymy je je zawsze w taki sam sposb. Kiedy dajemy mu jogurt, zawsze uywamy yeczki i tej samej techniki. Ta metoda skutkuje, bowiem po niedugim czasie dziecko potrafi je samodzielnie. To samo odnosi si do zasypiania i snu. Musimy uczy dzieci zasypia zawsze w ten sam sposb, niezalenie od pory dnia. Dlatego wanie technika majca na celu wprowadzenie nawyku samodzielnego zasypiania w dzie jest taka sam jak ta, ktr stosujemy w odniesieniu do snu nocnego. Kiedy zatem nadejdzie pora poobiedniej drzemki, ucie swoje malestwo w eczku i zostawcie je tam wraz z elementami, ktre bd mu towarzyszy podczas snu: jego pluszow zabawk, smoczkami (jeli ich uywa), rysunkiem i papierow zabawk. Nastpnie, podobnie jak to robicie wieczorem, mwcie do niego agodnym tonem. Wasza przemowa moe wyglda na przykad tak: Mamusia i tatu bardzo ci kochaj i dlatego naucz ci zasypia samemu. Od dzi bdziesz sobie spa w swoim eczku z rysunkiem, ze smoczkami, z Hipolitem (jeli takie imi nadalicie ulubionemu pluszakowi).... Pamitajcie: moecie przebywa przy eczku dziecka nie duej ni 30 sekund: pniej wychodzicie z pokoju, aby malec mg sprbowa zasn samodzielnie. Jak widzicie, stosujemy tu tak sam metod, jak w przypadku zasypiania po kolacji, z wyjtkiem dwch rnic: 1. Czasy oczekiwania. W przypadku drzemki w dzie naley czeka krcej przed wejciem do pokoju dziecka, ktre zaczo paka (patrz tabelka). 2. Czas, jaki naley powica na uczenie dziecka samodzielnego zasypiania. Jest to ogromnie wane. Jeli po 2 godzinach dziecko nie zasno, naley wyj je z eczka lub pozwoli wsta i zaczeka do nadejcia pory nastpnej drzemki. Nie pozwlcie mu zasn przed czasem, poniewa to rozreguluje jego wewntrzny zegar.

Jeli po kilku dniach, podczas ktrych dziecko spao dobrze, ponownie zacznie mie ono problemy z zasypianiem, naley zastosowa czasy oczekiwania takie jak w pierwszym dniu. Poniewa po ukoczeniu przez dziecko szstego miesica ycia drzemki po niadania i po podwieczorku staj si ju do krtkie, stosujcie powysze tabele jedynie przez godzin. Jeeli po upywie tego czasu dziecko nie zasno, pozwlcie mu wsta i czekajcie do nadejcia pory kolejnej drzemki (nie pozwlcie mu zasn wczeniej!). W kadym przypadku, jeeli maluch zasypia, a nastpnie budzi si po upywie okoo 30 minut, powinnicie prbowa dalej, ale najwyej przez godzin. Jeli wwczas uznacie, e jest wyspany, poniewa bdzie zadowolony i w dobrym humorze, nie ma potrzeby zmusza go, by spa duej.

GDZIE DZIECKO POWINNO ODBYWA DRZEMKI?

Dopki uczycie dziecko samodzielnego zasypiania, powinnicie ka je zawsze w tym samym miejscu, najlepiej w jego eczku lub ku oraz z tymi samymi elementami (rysunkiem, zabawka itp.). Poniewa jest dzie, nie ma potrzeby, aby w pokoju dziecka panoway absolutne ciemnoci. Mona opuci aluzje lub zacign zasony. Co do rozmaitych dwikw i haasw, stosujcie te same kryteria, ktre dotycz, snu w nocy. Nie musicie chodzi na palcach i porozumiewa si na migi. Kiedy ju uporacie si z problemami z zasypianiem, a sen dziecka bdzie spokojny i gboki, moecie w razie potrzeby zmienia miejsce jego dziennego odpoczynku i na przykad ka je na kanapie podczas sobotniej wizyty u dziadkw lub znajomych.

PO CZYM POZNAMY, E DZIECKO SPAO WYSTARCZAJCO DUGO?

Jedynym sposobem sprawdzenia, czy dziecko spao wystarczajco dugo, jest obserwowanie jego zachowania po przebudzeniu z drzemki. Jeeli nie jest spokojne, ale zadowolone, mona je na chwil zostawi samo, jeeli wreszcie spokojnie i w dobrym nastroju czeka do nastpnego karmienia, moemy uzna, e si wyspao. Jeli natomiast jest niespokojne, w zym humorze i skore do paczu, znaczy to, e potrzeba mu wicej snu. Kade dziecko jest inne. Podczas gdy niektrym maluchom w wieku trzech lat wystarcza krtka drzemka po obiedzie, inne a do ukoczenia pitego roku ycia potrzebuj co najmniej 2 godzin solidnego snu. W obu przypadkach mamy do czynienia z dziemi absolutnie normalnymi.

Problemy z czasem
(o tym, jak wygra bitw z zegarem)
Po wprowadzeniu w ycie tego, czego si dotd nauczylicie, wasze dziecko powinno ju by prawdziwym ekspertem w dziedzinie nocnego snu i zasypiania. Moecie jednak mie jeszcze pewne wtpliwoci dotyczce dugoci jego snu, moe chcecie zmieni por, o jakiej chodzi spa albo marzycie o chwili, kiedy pozwoli wara sypia nieco duej. Zapraszamy do dalszej lektury.

ILE GODZIN POWINNO SYPIA?

Podobnie jak to jest w przypadku dorosych, niektre dzieci potrzebuj mniej snu, inne wicej. Majc to na uwadze, potraktujcie podane niej informacje jako punkt odniesienia. Noworodki sypiaj, zazwyczaj 16-17 godzin na dob, budzc si w odstpach, ktre mog wynosi 2 do 6 godzin. Najczciej okoo trzeciego miesica - i z odrobin pomocy rodzicw - zaczynaj dostosowywa si do cyklu dzie-noc, co znaczy, e sypiaj 3- 4 razy w cigu dnia, za ich sen w nocy wydua si i trwa 5 do 9 godzin. W wieku szeciu miesicy sypiaj okoo 14 godzin na dob. Ilo drzemek zmniejsza si do dwch, za sen w nocy wydua i trwa 10 do 12 godzin. Niemowie w tym wieku jeeli prawidowo opanowao nawyk samodzielnego zasypiania - powinno przesypia ca noc bez przerwy. Midzy dwunastym a dwudziestym czwartym miesicem ycia sen w nocy trwa nieco krcej (ok. 13 godz.), a tu po pierwszych urodzinach w rozkadzie dnia dziecku pozostaje ju tylko jedna drzemka, zazwyczaj poobiednia. Od tej pory potrzeba snu bdzie si stopniowo zmniejsza. Aby przekona si, czy wasze dziecko sypia wystarczajco dugo, spjrzcie na tabelk zamieszczon poniej. Wane jest, abycie nie zapominali, e podano tam wielkoci rednie, a zatem, jeeli wasza pociecha sypia do 2 godzin krcej lub duej ni jest to podane dla jej wieku, nie oznacza to, e ma jakikolwiek problem.

ODPOCZYNEK MAEGO WOJOWNIKA 1 tydzie 3 miesice 6 miesicy 12 miesicy 18 miesicy 2 lata 3 lata 4 lata 5 lat 10-17 godz. 15 godz. 14 godz. 13 3/4 godz. 13 1/2 godz. 13 godz. 12 godz. 11 1/2 godz. 11 godz.

Jeli jednak wasze dziecko sypia krcej, warto obserwowa jego zachowanie, aby przekona si czy nie ma objaww charakterystycznych dla niedostatku snu. Czy jest rozdranione, senne, otpiae? Czy ma trudnoci z koncentracj uwagi? W takim przypadku powinnicie przeanalizowa dugo jego snu oraz zwizane z nim nawyki i zastanowi si czy moecie zrobi co, aby sypiao duej. Jeeli natomiast przesypia wicej godzin ni statystyczne dziecko w jego wieku, upewnijcie si, e prawidowo si rozwija (ronie i przybiera na wadze). Jeeli jest aktywne, energiczne i ciekawe wiata, nie martwcie si. Po prostu los uszczliwi was maym piochem.

CO MOEMY ZROBI, ABY ZMIENI ROZKAD DNIA NASZEGO DZIECKA?

By moe wasza pociecha sypia dugo w cigu dnia albo wieczorem zasypia bardzo wczenie i budzi si o wicie radosna i przepeniona energi. To nie koniec wiata. Moecie zreorganizowa rozkad jej dnia w bardzo prosty sposb. Aby zmieni godziny snu malucha, moecie opnia jego pjcie spa co tydzie o 30 minut. W ten sposb nie przemczycie go i pozwolicie mu przystosowa si stopniowo do nowej pory zasypiania. Zalenie od wielkoci zmian, do jakich chcecie doprowadzi, zajmie

Najlepiej jest, jeeli dziecko chodzi spa midzy 20

00

a 20

30

w zimie oraz midzy 20

30

a 21.00

latem.

to wicej lub mniej czasu, ale z pewnoci uda si wam osign to, co zamierzylicie, jeli tylko nie zapomnicie o zdrowym rozsdku i nie bdziecie zmusza dziecka do niczego na si. Przede wszystkim miejcie na wzgldzie jego potrzeb bezpieczestwa. Jeszcze jedna uwaga. Moliwe, e dziecko sypia zbyt krtko w nocy, poniewa jego drzemki w cigu dnia trwaj bardzo dugo. W takim razie wystarczy tylko ograniczy ilo snu w dzie.

CZY ISTNIEJE JAKA SZTUCZKA, KTR MOEMY ZASTOSOWA, ABY DZIECKO POZWOLIO NAM SYPIA NIECO DUEJ?
Niemowl nie orientuje si, ktra jest godzina i nie ma to dla niego najmniejszego znaczenia. Budzi si rano, poniewa przespao dokadnie tyle godzin, ile potrzebowao. Ku naszej rozpaczy nastpuje to z reguy bardzo wczenie. Kiedy dziecko przywouje rodzicw, krzyczy albo pacze, na nic udawanie, e nie rozumiecie, o co mu chodzi. W takim przypadku najlepiej szybko podej do eczka, starajc si jednak nie bra dziecka na rce. Jeeli natomiast po przebudzeniu gaworzy i nie protestuje - nie ruszajcie si z ka. Stopniowo przyzwyczai si do pozostawania przez jaki czas bez towarzystwa osoby dorosej. Jeeli nie jest godne i nic mu nie przeszkadza, z radoci pozostanie w eczku, jeli bdzie miao co, co zajmie jego uwag. Dopki jest malekie, wystarczy zawieszona nad eczkiem papierowa zabawka lub jakakolwiek zabawka odpowiednia dla jego wieku. Ponadto pamitajcie, e jeli zadbacie o wygod malucha - zmieniajc mu pieluch lub podajc butelk - by moe zyskacie dodatkow godzin snu. Kiedy dziecko jest nieco starsze, sprbujcie zostawia mu w nogach eczka jak niespodziank. Jednego dnia mog to by ksieczki, drugiego - kolorowanka i pudeko kredek, nastpnego - kilka zabawek... moecie take zostawia w zasigu jego rki butelk albo kubek z sokiem lub herbatk, kromk chleba lub herbatnik. Po ukoczeniu trzeciego roku ycia, kiedy dziecko rozumie was i potrafi z wami wsppracowa, moecie zastosowa pewn sztuczk, ktra pozwoli wam pospa nieco duej ni zazwyczaj, Wyobramy sobie na przykad, e wasza pociecha budzi si zazwyczaj o 8.00, a wy chcecie, eby pozwolia wam spa do 10.00. Co musicie zrobi? Po pierwsze, kupcie zegar bez szkieka i umiecie barwn naklejk na tarczy, na

Dwie godziny w prezencie powinny wam wystarczy. Oczekiwa, e dziecko wytrzyma duej, to stanowczo zbyt wiele.

liczbie 10. Nastpnie wykonajcie prosty kalendarz. Poniewa dziecko nie potrafi jeszcze rozrnia dni tygodnia, umiecie na cianie kartk z namalowanymi siedmioma kwadratami. Kwadraty odpowiadajce sobocie i niedzieli powinny by namalowane innym kolorem. Kadego wieczora razem z dzieckiem przekrelajcie jeden kwadrat, mwic: Dzi jest poniedziaek; Dzi mamy wtorek itd. W pitek po poudniu poinformujcie malucha, e nastpnego dnia bdzie sobota oraz e dla niego bdzie to dzie szczeglny. Dlaczego? Dlatego, e powierzacie mu specjalne zadanie - bdzie musia obudzi rodzicw o odpowiedniej godzinie. Nie ma nic rwnie skutecznego jak wyznaczenie dziecku odpowiedzialnej funkcji. Skd bdzie wiedziaa, kiedy was obudzi? Musi spojrze na zegar. Kiedy krtsza wskazwka zatrzyma si przy naklejce, przyjdziesz nas obudzi, a my przygotujemy dla ciebie niespodziank. Na czym ma ona polega? Wszystko zaley od waszej fantazji i moliwoci. Moecie na przykad ukry pod kiem baloniki, bawi si w rzucanie poduszkami, rzuca serpentyny, podarowa dziecka jaki drobiazg... Nie powinno to by nic specjalnego, wystarczy, e malec nie bdzie si tego spodziewa. Pod adnym pozorem nie powinnicie natomiast mwi; Zaczekaj chwileczk, zaraz wstaniemy albo Pole z nami chwilk. Poniewa dziecko wypenio swoj cz umowy, wy take musicie wypeni swoj. Jak sprawi, by dziecko wytrzymao owe - bagatela - 2 godziny midzy 800 a 1000? To proste. Poprzedniego popoudnia, wracajc z przedszkola, kupcie dla niego co specjalnego na niadanie. Wane jest, abycie robili to wsplnie, poniewa dziecko powinno czu, e wspuczestniczy w caej zabawie. Wybierzcie co, co bardzo lubi: rogalik, biszkopty, serek... Po powrocie pocie to na stoliku w pobliu ka, tak by po przebudzeniu si rankiem nastpnego dnia miao to w zasigu rki. Inny dobry pomys, to sprawienie mu specjalnej gry lub zabawki; takiej, ktr wyjmuje si tylko w soboty i niedziele rano. W ten sposb dajemy maluchowi zupenie nowy element, ktry pomoe mu spdzi czas i doczeka chwili, kiedy bdzie mg nas obudzi. Czego moecie si spodziewa? Za pierwszym razem wstanie o 800, zje swoje niadanie i 5 minut pniej bdzie ju w waszej sypialni, krzyczc: niespodzianka!. To oczywiste, poniewa, nie nauczy si jeszcze czeka i jest ogromnie niecierpliwy. Co robi? To samo, co robicie wieczorem - i do jego pokoju, pokaza mu zegar, wyjani, e jest jeszcze, za wczenie, ale nic si nie stao. Zosta tu i pobaw si zabawkami. Kiedy maa wskazwka pokae naklejk, obudzisz nas i dowiesz, si, jak mamy dla ciebie niespodziank. Nastpnie zastosujcie znana ju tabel czasw, tym razem jednak nie po to, aby dziecko zasno, ale po to, by bawic si, potrafio przebywa jaki czas samo. Poniewa zegar nie ma szkieka, moecie zastosowa prost sztuczk. Na przykad,

jeli dziecko budzi si o 800, a wy chcecie, eby obudzio was o 1000, przesucie wskazwki o godzin do przodu. Dziki temu zegar bdzie wskazywa 900 i niecierpliwy maluch bdzie musia wytrzyma w swoim pokoju tylko godzin. Nie zna si przecie na zegarze i bdzie zwraca uwag tylko na naklejk i pooenie krtszej wskazwki. Kiedy cel zostanie osignity, manipulujc wskazwkami moecie stopniowo wydua czas oczekiwania a do 2 godzin. Powodzenia!

Inne problemy
(o tym, jak radzi sobie z koszmarami sennymi i innymi parasomniami)
Jakociowymi zaburzeniami snu, czyli parasomniami, nazywamy pewne zachowania wystpujce w czasie snu, doprowadzajca lub nie do jego przerwania i zachodzce w stanie zmienionej wiadomoci, ktra jest snem i czuwaniem rwnoczenie. Parasomnie to: somnambulizm, krzyki nocne, koszmary senne, zgrzytanie zbami, mwienie przez sen, gwatowne automatyczne ruchy. Z reguy parasomnie wieku dziecicego nie s powane, jednak trzeba przyzna, e mog wywiera negatywny wpyw na ywe rodziny. Najczciej i w najwikszym nateniu wystpuj u dzieci w wieku od trzech do szeciu lat.

Somnambulizm
Typowym przykadem moe by przypadek dziecka cztero-lub picioletniego, ktre wstaje z ka, zapala wiato i z otwartymi oczami drepce do azienki, eby zrobi siusiu. Jednak zamiast skorzysta z klozetu, siusia do wanny albo do wasnego kapcia (nie dziwcie si; nie byby to pierwszy taki przypadek). Nastpnie wraca do swojego pokoju, gasi wiato, kadzie si do ka i pi dalej. Nastpnego ranka niczego nie pamita.

Zjawisko to wystpuje zwykle w cigu pierwszych 3 lub 4 godzin snu i polega na automatycznym powtarzaniu zachowa wyuczonych w cigu dnia, dokonywanych jednak w stanie gbokiego upienia. To wyjania, dlaczego ruchy somnambulika s niepewne i nieskadne. Przyczyny tego zaburzenia pozostaj nieznane. Nie znamy te sposobu jego leczenia. Najczciej wystpu je w rodzinach, w ktrych wczeniej zanotowano przypadki

Mimo, e enarezja (siusianie do ka) dotyczy wanie okresw snu nocnego, nie jest to zaburzenie zwizane

somnambulizmu i zwykle zanika samoistnie w okresie dorastania. Naley pamita, ze jest to zaburzenie o agodnym charakterze oraz, przede wszystkim, e nie jest tak niebezpieczne, jak si powszechnie uwaa. Somnambulik nigdy nie rzuca si z okna, cho moe si zdarzy, e pomyli je z drzwiami. Dlatego naley przedsiwzi wszelkie konieczne rodki ostronoci, aby unikn nieszczliwych wypadkw. Co jeszcze robi? Nic, oprcz odprowadzenia dziecka do ka. Nie naley go budzi. Wprawdzie, jak si niekiedy mylnie sdzi, z pewnoci nie umrze z przeraenia, bdzie jednak zdezorientowane, poniewa wyrwane z gbokiego snu nie bdzie rozumiao, co si z nim dzieje. Najlepiej zatem mwi do niego powoli i agodnie, uywajc prostych sformuowa w rodzaju pjdziemy do ka czy chod ze mn. Nie zadawajcie mu pyta i nie prbujcie z nim rozmawia. Kiedy pooy si do ka, zostawcie je samo.

SOMNAMBULIZM Przykad

pacjent w wieku 4 lat od ok. 5 miesicy, z czstotliwoci 3-4 razy w miesicu, po przespaniu 2-3 godzin wstaje z ka, idzie do azienki i siusia na podog zwykle nie odzywa si wtedy, nie zapala te wiata, a nastpnego dnia nic nie pamita jest cakowicie normalny pod wzgldem fizycznym i psychicznym jego ojciec lub matka w dziecistwie cierpieli na takie same zaburzenia zaburzenia zaniky w sposb spontaniczny

Koszmary senne
Pojawiaj si zawsze w drugiej poowie nocy, zwykle o wicie. S to sny, ktre wywouj u dziecka lk. Powoduj, e budzi si ono przeraone, krzyczc. Dziki temu, e dziecko pamita tre snu (Maciek mnie zbi, pies mnie gryzie, wilk chce mnie zje), rodzice mog je uspokoi, mwic, e obiektu wywoujcego przeraenie nie ma w pokoju.

ze snem. Dlatego te problemem tym nie zajmuj si specjalici w tej dziedzinie, lecz pediatrzy. Jeeli dziecko sypia od godziny 20.00 do 8.00, pierwsza poowa nocy trwa od chwili zanicia do godz. 2.00

Z reguy koszmary pojawiaj si przez kilka tygodni, za ich wystpowanie zwizane jest z jakim wydarzeniem, ktre wywoao u dziecka niepokj. Jeeli maluch jest stale poddawany jakiego rodzaju presji, koszmary staj si uporczywe. Na przykad, jeli zmuszacie go do jedzenia i kady posiek zamienia si w dramat albo jeli czuje si w jaki sposb zagroony, koszmarne sny stanowi odzwierciedlenie tego stanu rzeczy. W miar jak zmniejsza si napicie i strach odczuwane przez dziecko w cigu dnia, koszmary take staj si coraz rzadsze i mniej przeraajce. Jeeli wasze dziecko miewa koszmarne sny, nie musicie udawa si po pomoc do lekarza. Wystarczy, e pomoecie mu si uspokoi. Jeeli zapewnicie mu poczucie bezpieczestwa, nocne strachy przestan je drczy, nie powinnicie jednak zabiera dziecka do waszego ka, poniewa - w ten sposb przyczynicie si do zaniku prawidowo uksztatowanego nawyku samodzielnego zasypiania. KOSZMARY SENNE Przykad pacjent w wieku 5 lat budzi si gwatownie krzyczc i wzywajc matk; wyjania jej, e pokj jest peen robali, ktre chowaj si pod kiem, maj dugie zby i chc go zje koszmary pojawiaj si najczciej o wicie, z czstotliwoci 5-6 razy w tygodniu; nasilaj po wakacjach, w pocztkowym okresie uczszczania dziecka do przedszkola

Krzyki nocne
Pojawiaj si w pierwszej poowie nocy, co znaczy, e powizane s z faz gbokiego snu. Dziecko zrywa si nagle i zaczyna przeraliwie krzycze. Kiedy rodzice zjawiaj si przy jego ku, widz swojego malucha bladego, z czoem zroszonym zimnym potem, przeraonego i niezdolnego do nawizania kontaktu z rzeczywistoci. Mimo e staraj si z nim porozumie, dziecko ich nie rozpoznaje i jeli nie wiedz, z czym maj do czynienia, moe im si wydawa, e zapado na jak cika chorob. Tymczasem nie dzieje si nic strasznego. Dziecko nie reaguje na wysiki rodzicw i nie zdaje sobie sprawy, co si dzieje dookoa, poniewa gboko pi. Ten horror trwa zwykle nie duej ni 2 do 6 minut. Jeeli co takiego przytrafi si

waszemu dziecku, nie prbujcie go budzi, poniewa, i tak jest bardzo mao prawdopodobne, e si wam to uda. A nawet jeeli zdoacie tego dokona, pogorszycie tylko spraw, wyrywajc je z najgbszego snu. W przeciwiestwie do koszmarw sennych, w przypadku krzykw nocnych dziecko rano niczego nie pamita. Co robi? Pozosta przy nim chwil i zadba, aby poruszajc si lub siadajc nie wypado z ka. To wszystko. Nie macie innego wyjcia, jak tylko czeka a wszystko minie, starajc si nie traci zimnej krwi. Podobnie jak koszmary senne, krzyki nocne pojawiaj si zwykle w drugim lub trzecim roku ycia i zanikaj samoistnie w miar dorastania dziecka. Uwaga! Jeeli wasza pociecha przestaje paka, kiedy do niej przychodzicie, znaczy to, e nie mamy do czynienia z krzykiem nocnym. Mdrala wykorzystuje ten sposb, aby wywoa oczekiwan reakcj z waszej strony. W takiej sytuacji naley zaj si ksztatowaniem prawidowego nawyku zasypiania i snu. KRZYKI NOCNE Przykad pacjentka w wieku 3 lat i 2 miesicy zrywa si gwatownie, krzyczy z przeraania, z szeroko otwartymi oczami, zlana zimnym potem; dry i zanosi si paczem rodzicie s zrozpaczeni, poniewa nie potrafi uspokoi dziewczynki; nie odpowiada im, nie reaguje na adne bodce nie nawizuje z nimi adnego kontaktu wszystko trwa 2-10 minut: rano maa niczego nie pamita

Zgrzytanie zbami
Przyczyn wystpowania tej - tak niepokojcej rodzicw - parasomni jest uwalnianie si podczas nocy nadmiernego napicia mini w rejonie uchwy. Naley interweniowa jedynie wtedy, gdy zgrzytanie jest tak silne, i powoduje uszkodzenia zbw. Aby unikn tak nieprzyjemnych konsekwencji, powinnicie poprosi waszego dentyst o wykonanie specjalnego aparatu i zakada go dziecku na noc. Jeeli natomiast zgrzytanie nie jest zbyt silne, wasza interwencja nie jest konieczna, gdy z czasem zaniknie ono samoistnie.

Mwienie przez sen

Moe si zdarzy, e dziecko krzyczy, pacze, mieje si lub mwi przez sen, gwnie przed witem. Najczciej wypowiada - mniej lub bardziej wyranie - pojedyncze sowa bez zwizku lub krtkie zdania, ktrych nie pamita po przebudzeniu. Moliwe problemy? Jeeli dzieli z kim pokj, jego nocna gadatliwo moe zakca sen innych czonkw rodziny. Jeeli krzyczy, moe budzi samo siebie, lecz w tym przypadku powinno umie zasn bez potrzeby interwencji z waszej strony.

Gwatowne automatyczne ruchy

Najczciej wystpuje uderzanie gow o poduszk i balansowanie ciaem w pozycji na brzuchu. Najprawdopodobniej jest to zachowanie wyksztacone w celu rozlunienia si i zanicia. Takie balansowanie caym ciaem, ktremu moe towarzyszy wydawanie gardowych dwikw, pojawia si zwykle okoo dziewitego miesica ycia i nadzwyczaj rzadko trwa duej ni do ukoczenia drugiego roku. Rodzicw zwykle przeraa spektakularno tych ruchw, ktre mog by przyczyn sporego haasu, a nawet przesuwania si eczka. Nie ma powodu do niepokoju, chyba e dziecko robi sobie krzywd. Jeeli tak, trzeba przedsiwzi odpowiednie rodki, aby temu zapobiec. Jeli, na przykad, uderza si o wezgowie eczka, mona je zabezpieczy dodatkow poduszk. Najczciej to wystarcza, jeeli jednak dziecko nie uspokaja, si i na przykad bolenie uderza o szczebelki, zasignijcie porady psychologa, poniewa w tym przypadku przyczyn mog by zaburzenia emocjonalne. Sygna alarmowy powinno stanowi identyczne zachowanie dziecka w cigu dnia. Wwczas konsultacja ze specjalist jest konieczna.

Chrapanie
Mimo i nie jest ono parasomni, chcemy mu powieci kilka sw na zakoczenie niniejszego rozdziau, poniewa stwierdzono, e 7-10% dzieci regularnie chrapie. Sugerujemy zwrcenie si po porad do specjalisty, jeeli wasze dziecko czsto chrapie, a nade wszystko, jeeli podczas snu oddycha przez usta.

Pytania i odpowiedzi
(o tym, jak wyjani typowe wtpliwoci)
JAKI JEST NAJLEPSZY MOMENT NA TO, ABY ZACZ WPROWADZA PRAWIDOWY NAWYK ZASYPIANIA I SNU?
Teraz! Kiedy tylko oboje rodzicie s zgodni co do tego, e trzeba tak kuracj przeprowadzi, dokadnie rozumiej co i po co maj robi oraz wiedz, jak powinni reagowa w kadej chwili. Jeeli jedno z was nie pozbyo si wtpliwoci, lepiej nie zaczyna, poniewa, aby si wam powiodo, powinnicie dziaa z penym przekonaniem i spokojem. Pamitajcie, e dziecko odbiera wasze emocje i nastroje. Jeli bdziecie zdenerwowani lub przygnbieni, ono wyczuje wasz nastrj, a wwczas zabraknie mu poczucia bezpieczestwa i rwnowagi niezbdnych do opanowania nowej umiejtnoci. Przede wszystkim powinnicie wybra okres wzgldnego spokoju, w ktrym nie bdzie przeprowadzek ani duszych wyj z domu i to co najmniej przez 10 dni. Wane jest te, aby ograniczy wpywy zewntrzne, tote jeli na przykad przez kilka dni gocicie u siebie kogo z rodziny lub przyjaci, odcie reedukacj waszego malucha do czasu, kiedy znw bdziecie sami. Nie ma nic gorszego ni konieczno znoszenia komentarzy w rodzaju: Jestecie pewni, e wiecie, co robicie? albo Biedne dziecitko! Za moich czasw po prostu godzilimy si z takimi rzeczami. Dzisiaj modzi maj zupenie poprzewracane w gowach!. Jeszcze ostatnia rada na wypadek, gdybycie mieli niewyrozumiaych ssiadw, ktrzy, kiedy tylko sysz pacz dziecka, stukaj w cian lub sufit, strasz policj albo wygaszaj uwagi w rodzaju: Znowu syszelimy, jak pacze. Nie zncacie si nad nim, prawda? Doskonay sposb trzymania takich ssiadw na dystans podsuna nam pewna mama, ktra udaa si do mieszkania najbardziej wojowniczej ssiadki i powiedziaa: Przepraszam, e przeszkadzam, ale pediatra powiedzia, e moje dziecko ma zapalenie ucha i odczuwa silny bl. Dlatego chc z gry przeprosi za pacz, jaki pewnie bdzie sycha w najbliszych dniach. To okropne! Jeli jego stan nie poprawi si w cigu kilku dni, potrzebna bdzie operacja. Matka zacza uczy swoje malestwo samodzielnego zasypiania jeszcze tej samej nocy. Nazajutrz spotkaa ssiadk, ktra wyrazia swoje najszczersze wspczucie z powodu choroby dziecka. Po tygodniu malec sypia w najlepsze, a ssiadka uznaa, e zosta

wyleczony.

KTO POWINIEN UCZY DZIECKO ZASYPIANIA: MAMA, OJCIEC, OPIEKUNKA?

To nie ma znaczenia, pod warunkiem, e osoba ta przeczytaa instrukcje i potrafi je wykona. Najlepiej, jeli zarwno mama, tato, jak i opiekunka wiedz, jak postpowa, poniewa wtedy kade z nich moe zaj si reedukacj dziecka. Inaczej mwic, jeeli opiekunka ukada je do poobiedniej drzemki, powinna stosowa si do wszelkich zalece: jeeli mama kadzie je spa wieczorem, to ona staje si nauczycielk, a jeli tata wykorzystuje weekendy, aby duej przebywa ze swoim malestwem, wwczas ksztatowanie nawyku samodzielnego zasypiania bdzie jego zadaniem. Niewane kto to robi liczy si sposb, w jaki zabiera si do rzeczy. Niemniej jednak, jeli moecie wybiera, lepiej jest, kiedy terapi rozpoczynaj rodzice, a dokadniej to z nich, ktre jest cierpliwsze i spokojniejsze. Poniewa najprawdopodobniej bdziecie musieli wiele razy wchodzi do pokoju dziecka, aby nauczyo si zasypia samo moecie si zmienia. Dziki temu maluch przekona si, e oboje postpujecie w ten sam sposb. Pamitajcie: niewane kto daje dziecku zupk, liczy si tylko to, e wszyscy karmicie je yeczk. To samo odnosi si do ksztatowania nawyku samodzielnego zasypiania.

CZY DZIECKO MOE NOCOWA U DZIADKW?

Zadaniem dziadkw jest rozpieszczanie wnuczt, natomiast zadaniem rodzicw wychowywanie dzieci. Oznacza to, e zanim poprosicie dziadkw, aby pozwolili maluchowi u siebie nocowa, musi upyn co najmniej 10 dni od rozpoczcia kuracji. Dziecko powinno ju zasypia bez wikszych problemw. Dobra rada: nie usiujcie wyjania dziadkom tego, co zawarte jest w naszej ksieczce. Nie dajcie te, by postpowali z dzieckiem tak samo, jak wy postpujecie z nim w domu. Najprawdopodobniej nie zrobi prawie nie z tego, co im polecilicie. Wiadomo - ich rola jest inna. Wystarczy, e udzielicie im kilku oglnikowych wyjanie na temat podstawowych zasad: pory, o jakiej naley pooy dziecko, tego e ma zasn bez pomocy dorosych oraz umieszczenia w zasigu jego rki przytulanki, smoczkw itp.

Dziadkowie na pewno zrobi wszystko, co uznaj za najlepsze, nie powinnicie wic martwi si ani zoci. Dziecko, ktre jest istot nadzwyczaj inteligentn, natychmiast si zorientuje, e w domu dziadka i babci panuj, inne porzdki ni w jego wasnym. Nie obawiajcie si, poniewa to nie stanowi adnego zagroenia dla waszych wysikw. Po powrocie do domu z caym spokojem kontynuujcie lekcje jak do tej pory. Jeeli natomiast dziadkowie zajmuj si dzieckiem codziennie, powinni przestrzega tych samych zasad co wy, poniewa - jak dobrze wiecie - w trakcie trwania nauki dziecko nie moe otrzymywa sprzecznych komunikatw. Wszystkie osoby, ktre ucz je samodzielnego zasypiania, powinny robi to w ten sam sposb.

CO ROBI, KIEDY CHCEMY WYJECHA NA WEEKEND?

Nic musicie wynajmowa ciarwki i zabiera ze sob Hipolita, obrazka, przytulanek, eczka, zason... Najwaniejsze bycie nie zapomnieli ulubionej przytulanki dziecka i smoczkw (jeli ich potrzebuje) oraz wytumaczyli mu, e bdzie spa w innym miejscu ni zwykle. Kiedy przybdziecie na miejsce, porozmawiajcie z nim. Wyjanijcie mu, gdzie bdzie spao i wykorzystajcie elementy zewntrzne, ktre s na miejscu: inne ko, zasony, obrazy na cianach, lampy... Chodzi o to, eby dostosowa to, co mwimy mu w domu, do nowej sytuacji. Na przykad: To jest miejsce, w ktrym bdziesz spa dzi w nocy, z Hipolitem, twoimi smoczkami i wszystkimi przedmiotami, ktre s w pokoju. One bd spay razem z tob. Nie prbujcie go okamywa albo udawa, e nic si nie dzieje. Pamitajcie, to inteligentna, wraliwa istotka, ktra poczuje si naprawd bezpieczna tylko wtedy, kiedy wy przekaecie jej owo poczucie bezpieczestwa za porednictwem szczeroci i spokoju.

CO ROBI, JEELI W TRAKCIE NAUKI SAMODZIELNEGO ZASYPIANIA DZIECKO WYMIOTUJE, ROBI SIUSIU ALBO KUPK?
Czsto si zdarza, e dziecko, zanoszc si od paczu, wymiotuje, aby spowodowa reakcj dorosych. Dzieci potrafi (ucz si) wywoywa u siebie wymioty i nawet jeli wasze dziecko nigdy wczeniej tego nie robio, moe uciec si do takich metod, kiedy

bdziecie je uczy samodzielnego zasypiania. Dlatego te nie powinnicie si martwi. Wiecie ju, e ksztatujecie u niego nawyk samodzielnego zasypiania, nie stosujc kar. Dlatego, kiedy zwymiotuje, wejdcie do jego pokoju i mimo e krzyczy w wniebogosy, przemawiajcie do niego agodnie i z caym spokojem: Widzisz, kochanie, zocisz si, bo uczymy ci zasypia. Poczue si le i zwymiotowae, ale to nic. Zaraz zmienimy piamk i przecierado... Teraz, kiedy jeste ju czyciutki, bdziesz sobie spa z Hipolitem, rysunkiem i zabawkami. Radzimy sobie z sytuacj anormaln - wymiotami - nie zmieniajc przy tym ustalonego sposobu postpowania. Wiecie ju, e wymiotujc (akcja) wasze dziecko pragnie wywoa okrelon reakcj. Chce bycie wzili je na rce, dali pi, utulili i zostali przy nim, dopki nie zanie. Wy jednak nie moecie zrobi adnej z tych rzeczy. Naturalnie, musicie si zatroszczy o malucha (przebra go), lecz nie powinnicie przy tym zmienia metod uczenia go samodzielnego zasypiania. A poniewa jest bardzo bystry, szybko pojmie, e jego dziaania niczemu nie su, i zaniecha ich. W taki sam sposb moecie postpowa, jeeli siusia lub robi kupk. Jeli kupka jest form zwrcenia waszej uwagi, powinnicie zachowywa si tak samo jak w przypadku wymiotw. Jeeli natomiast dziecko daje wam zna, e zrobio siusiu, nie reagujcie natychmiast. Najpierw sprawdcie czy mwi prawd, ale w taki sposb, aby nie zdawao sobie z tego sprawy i dopiero wtedy, po upywie kilku minut, zmiecie mu pieluch, postpujc przy tym tak samo jak przy wymiotach. Dlaczego macie czeka? Jeeli zareagujecie natychmiast, bdzie siusia raz po raz, aby mie was cigle przy sobie. Jeeli natomiast podejdziecie do sprawy ze spokojem i bdziecie reagowa bez zbytniego popiechu, zrozumie, e nie da si stosowa siusiania jako narzdzia kontroli nad wami.

CZY MOEMY ZACZ NAUK SAMODZIELNEGO ZASYPIANIA, KIEDY DZIECKO JEST CHORE? CO BDZIE, JEELI ZACHORUJE W TRAKCIE REEDUKACJI?
Najlepiej nie zaczyna ksztatowania nawyku samodzielnego usypiania, kiedy dziecko choruje, lecz zaczeka z tym do jego wyzdrowienia. Jeeli zachoruje, zanim zdoa si nauczy samodzielnie zasypia, bdziecie zmuszeni postpowa odpowiednio do sytuacji. Najprawdopodobniej bdzie miao gorczk. W takiej sytuacji powinnicie przychodzi do niego zawsze, kiedy zapacze, zmierzy temperatur,

poda odpowiednie lekarstwa i wod (aby ugasi pragnienie, nie za po to, eby zasno). Kiedy zrobicie ju wszystko, aby zmniejszy dolegliwoci wywoane chorob, zostawcie go z Hipolitem, rysunkiem, smoczkami i wyjdcie. Oczywicie jeli zachodzi taka potrzeba, moecie spdzi przy nim kilka minut, agodnie do niego przemawiajc. Starajcie si jednak, aby nie zasno podczas waszej obecnoci w jego pokoju. Kiedy ponownie zapacze, nie czekajcie a upynie czas zaznaczony w naszej tabeli, lecz idcie do niego i powtrzcie ca operacj, to znaczy wykonajcie wszystkie czynnoci majce na celu ulenie dziecku - zmierzcie temperatur, podajcie leki, w razie wysokiej gorczki pocie zimny kompres na czoo - a nastpnie zostawcie je samo. Gdy poczuje si lepiej, niezwocznie powrcie do tradycyjnych metod nauczania. Moe si to okaza do trudne, zwaszcza jeli bylicie bardzo troskliwi. Wasze dziecko nie zechce zrezygnowa z przywilejw, jakimi cieszyo si podczas choroby i sprbuje wytoczy najcisze dziaa ze swego arsenau. Co robi? To proste, bdcie ponownie konsekwentni, agodni, lecz nieugici i postpujcie zgodnie z wczeniejszymi zaleceniami.

MOJE DZIECKO CHODZI DO PRZEDSZKOLA. CZY POWINNAM PRZEKAZA WYCHOWAWCZYNI JAKIE SPECJALNE INSTRUKCJE?
Dzieci zazwyczaj dobrze sypiaj w przedszkolu, poniewa przestrzega si tam cile staego rozkadu dnia - obiad w poudnie, podwieczorek o 1600 - z poobiedni drzemk zawsze o tej samej porze i w takich samych warunkach. Przedszkolanki nie mog postpowa z kadym dzieckiem inaczej i dlatego stosuj pewne jednakowe dla wszystkich wymagania (ksztatuj poprawne nawyki) do ktrych dzieci szybko si przyzwyczajaj. Co ciekawe, niejedna mama wyznaje z nieukrywanym poczuciem winy, e jej dziecko sypia fatalnie, e budzi si po cztery, pi razy w cigu nocy, w przedszkolu natomiast nie ma wikszych problemw. Rozmawiaam z jej/jego pani - wyjania - pewna, e powie mi, i pora drzemki to prawdziwa tragedia. Tymczasem okazao si, e pi rwnie dobrze jak reszta dzieci. Kadzie si na materacu i zasypia jak kamie. Nie przeszkadzaj mu haasy ani rozmowy ssiadw. Dlaczego w takim razie w domu urzdza mi wieczorami te karczemne awantury? Wniosek? Zapomnijcie o przedszkolu, poniewa najwaniejsze jest, bycie w domu robili wszystko jak naley. Pozwlcie waszemu dziecku zachowywa si w przedszkolu tak, jak inne dzieci i nie prbujcie ingerowa w tamtejsze obyczaje.

DLACZEGO JEDNE DZIECI CIERPI NA ZABURZENIA SNU A INNE NIE? CZY TO MOE BY DZIEDZICZNE?
Po ukoczeniu drugiego-trzeciego miesica ycia i dziki oddziaywaniu pewnej grupy komrek mzgowych niemowl zaczyna coraz duej sypia w nocy. Komrki te funkcjonuj niczym zegar, ktry reguluje rozmaite potrzeby dziecka sen, czuwanie, gd dostosowujc je stopniowo do biologicznego rytmu 24-godzinnego (patrz rozdzia 2). S dzieci, ktrych zegar zaczyna dziaa stosunkowo szybko, ale s i takie, ktrych zegar nieco si leni. Te maluchy potrzebuj naszej pomocy (cilejszego przestrzegania rozkadu dnia, uksztatowania nawyku samodzielnego zasypiania), aby ich zegar zacz funkcjonowa i wpyn na prawidowy rozwj rytmu snu-czuwania. Wiemy, e w tej samej rodzinie mog przyj na wiat dzieci, ktre nie maj problemw ze spaniem oraz takie, ktre cierpi na zaburzenia snu. Przyczyna, dla ktrej zegary pewnych dzieci (ok. 35% populacji) s leniwe, pozostaje nieznana. Przypuszcza si, e tendencja ta moe by dziedziczna, jednak badania jak dotd nie po twierdziy tej hipotezy.

WIEMY, E NIE NALEY PODAWA DZIECKU NAPOJW ZAWIERAJCYCH KOFEIN. CZY S POKARMY, KTRYCH NIE POWINNO SPOYWA?
Wszystkie substancje o dziaaniu pobudzajcym mog wpywa na sen. Kofeina, ktra znajduje si w kawie i w coca-coli moe utrudnia zasypianie. Take kakao - znajduje si ono w czekoladzie oraz zawierajcych j napojach - spoywane w zbyt wielkich ilociach moe wywiera negatywny wpyw na jako snu. Dlatego produktw tych nie naley podawa na kolacj lub po niej. Wiadomo, e niektre pokarmy maj waciwoci stymulujce, inne natomiast uspokajajce. I tak na przykad proteiny (miso) wywouj pobudzenie, za wglowodany (makaron, kasze) uatwiaj zasypianie. Dlatego dzieciom podajemy zwykle proteiny w poudnie, a wglowodany wieczorem.

ZALECA SI KPANIE DZIECKA PRZED KOLACJ. CO SI STANIE, JEELI BD KPA MOJE DZIECKO RANO?
Nawyki zwizane z higien, a zatem rwnie kpiel, ksztatuj si tak samo jak wszystkie inne, to jest poprzez powizanie okrelonych elementw zewntrznych (woda, wanna, gbka, rcznik...) z konkretn sytuacj (mycie). Pora dnia nie ma tu wikszego znaczenia, bowiem najwaniejsze jest przestrzeganie okrelonego porzdku czynnoci. Porzdek ten moe mie zarwno posta kpiel-kolacja-sen jak i kpiel-niadanie-spacer, pod warunkiem, e bdziecie si starali nie by anarchistami i wykonywa zawsze (lub prawie zawsze) te same czynnoci o tej samej porze i w tych samych warunkach.

CZY OGLDANIE PRZEZ DZIECKO TELEWIZJI PRZED SNEM MOE WYWIERA NA NIE SZKODLIWY WPYW?
Ogldanie telewizji to nic zego, podobnie jak niczym zym nic jest suchanie radia ani muzyki. Niedobrze jest kiedy dziecko robi to zbyt dugo i w sposb nie kontrolowany. Naley pozwala mu na ogldanie telewizji tylko przez cile okrelony czas - na przykad przez p godziny - oraz jeli to moliwe w towarzystwie osoby dorosej, ktra mogaby wyjania mu, co dzieje si na ekranie. Najlepsza pora to czas midzy godzin 1800 a 1900 to jest przed kpiel, kolacj i snem. Dziecko nie powinno oglda telewizji po kolacji i przed spaniem, poniewa to, co zobaczy, moe je nadmiernie pobudzi, a jeeli zanie przed ekranem, wszystkie nasze wysiki mog zosta zaprzepaszczone.

NASZE DZIECKO TWIERDZI, E BOI SI, KIEDY GASIMY WIATO W JEGO POKOJU
Oznacza to, e zostawiacie zapalone wiato, aby mogo zasn, a zatem uczycie je zasypiania w sposb nieprawidowy. W tej sytuacji jest oczywiste, e dziecko kojarzy wiato z zasypianiem i spaniem. Kiedy budzi si w nocy i spostrzega, e jest ciemno, odczuwa jego brak i pacze dopty, dopki nie zostanie ponownie zapalono. Aby osign ten sam cel, dziecko, ktre umie mwi, usprawiedliwia konieczno zapalenia wiata, stwierdzajc e si boi. Wie, e jest to sowo-klucz niezbdne do

wywoania zgodnej z jego oczekiwaniami reakcji rodzicw. Najskuteczniejszy sposb uporania si z tym problemem polega na: 1. Upewnieniu si, e dziecko nie ma powanego problemu natury psychologicznej, ktry mgby wywoywa u niego uczucie strachu. Rozstrzygnicie tej kwestii jest do proste, poniewa dziecko, ktre ma problem tego typu, odczuwa strach o kadej porze dnia, a nie tylko w nocy, kiedy trzeba pj spa. Jego strach objawia si w wielu codziennych sytuacjach: boi si i samo do azienki, oglda telewizj bez towarzystwa, i z mam do supermarketu itp. Tego typu patologiczny strach wystpuje niezmiernie rzadko, zatem najbardziej prawdopodobne jest, e wasza pociecha usiuje wami manipulowa. 2. Postpowaniu w taki sposb, jak to opisalimy w rozdziale 4 powiconym ksztatowaniu prawidowego nawyku samodzielnego zasypiania.

MOJE DZIECKO ZACZO LE SYPIA, KIEDY MUSIELIMY JE ODDA DO SZPITALA. TERAZ JEST JU W DOMU, ALE DALEJ MA KOPOTY Z ZASYPIANIEM I SNEM
To zupenie zrozumiae. Szpital stanowi dla dziecka rodowisko zdecydowanie nieprzyjazne: dostawao zastrzyki, podawano mu termometr, z pewnoci odczuwao bl, musiao przyjmowa leki... Maluch oczywicie nie rozumie, e lekarze i pielgniarki robi to wszystko dla jego dobra. Odbiera to jako skierowan przeciwko niemu postaw agresywn. Dlatego jest bardzo prawdopodobne, e po przybyciu do szpitala zacznie spa le, jeli dotd sypia dobrze, lub zupenie fatalnie, jeli do tej pory sypia kiepsko. Po powrocie do domu bdzie te, niestety, odczuwa konsekwencje tej nieprzyjemnej sytuacji. W szpitalu dziecko sypiao w obcym pokoju oraz, przede wszystkim, miao przez cay czas rodzicw u swego boku. Ono nie rozumie, ze rodzice przebywali z nim, poniewa byo chore i dlatego sdzi, e tak samo bdzie po powrocie do domu.