Zgjohuni!

MARS 2011

SHENDET ME TE MIRE
DHE: CDUHET TE DI PER DUHANIN? FAQJA 26

PESE HAPA PER NJE

Zgjohuni!
TIRAZHI MESATAR 39.913.000 KOPJE BOTOHET NE 83 GJUHE

PESE HAPA PER NJE

3 Mund ta permiresoni shendetin 4 Hapi 1Zgjidheni ushqimin me mencuri 5 Hapi 2Kujdesuni per nevojat e trupit 6 Hapi 3Mbajeni trupin ne levizje 7 Hapi 4Mbrojeni shendetin 8 Hapi 5Motivoni veten dhe familjen 9 Beni hapa per te permiresuar shendetin

SHENDET ME TE MIRE

10 Pikepamja e Bibles A afroheni me Perendine kur i shkaktoni dhembje vetes? 12 Libri i martireve nga Zhan Krespeni 14 Tingujt e muzikes ne Izraelin e lashte 17 Nje liber qe mund ti besosh Pjesa VGreqia ne historine biblike 21 Kenaqem me punen si bari 25 A eshte projektuar? Vezevendosesi i grerezes qe bren drurin 26 Te rinjte pyesin Cduhet te di per duhanin? 29 Nje veshtrim rreth botes 30 Bashkebisedim si familje 32 Fale jush mesova se Ati yne na do

 MUND TA PERMIRESONI

SHENDETIN

USTAMI, qe jeton ne Rusi, ben nje jete qirane? Patjeter. Keshtu do ta shijoni me te per jeten dhe nuk do ta shkurtoni me te ngarkuar. Ne te kaluaren, kishte kot. disa zakone te demshme, por e kup toi qe i kushtonin shtrenjte. La Me fjalet dhe shembullin e tyre, duhanin dhe nuk e tepronte me prinderit mund ti mesojne femi ne te pire. Prapeseprape, nga qejet te fitojne zakone te dobishme, ndrimi me ore te tera para komqe do tu sjellin shendet me te pjuterit, ndihej i ploget. mire. Do tia shohin te miren ko hes dhe parave te harxhuara per Edhe pse dita e punes fillon kete, pasi do te kene me pak dheRustami te ne tete te mengjesit, zakonisht mbje, do te humbin me pak kohe ishte pergjumesh gjer ne or en dhje te dhe semurej shpesh. Keshtu ndry me semundjet dhe do te shpenzojne shoi disi programin. Cili ishte rezultati? me pak para per ilace. Sic thote nje shpreh je, me mire te parandalosh sesa te kurosh. Shtate vitet e fundit nuk kam marre raport Artikujt vijues do te asin per pese hapa me shume se dy dite ne vit,tregon ai.Ndi hem per bukuri, i gjalle, i kthjellet dhe e shi- kryesore qe i kane ndihmuar Rustamin, Ra min e shume te tjere ta permiresojne shejoj jeten. ndetin. Keta hapa mund tju ndihmojne edhe Rami, e shoqja dhe dy femijet jetojne ne Nepal. Ne lagjen e tyre mungojne kushtet hi- juve. gjienike dhe gelojne mushkonjat e mizat. Di Rami dhe familja e tij sigurojne kur, Rami dhe familja e tij vuanin shpesh nga uje te pijshem probleme te rrugeve te frymemarrjes dhe nga infeksionet ne sy. Edhe ata bene ndryshime qe ua permiresuan goxha shendetin.
Merrni ne dore shendetin tuaj!

Mjaft njerez, qofte te pasur, qofte te var fer nuk e dallojne lidhjen mes zakoneve te tyre dhe shendetit. U duket sikur shendeti i mire eshte pune fati a dicka qe se ke ne dore. Nga kjo pikepamje fataliste, shum e ste pen dhe nuk perpiqen ta p ermiresojne she ndetin e te bejne nje jete me te frytshme. Ne te vertete, cilado qofte gjendja juaj fi nanciare, mund te b eni disa hapa elementare per ta mbrojtur e permiresuar goxha shende tin tuaj dhe te familjes. Por, a ia vlen barra
Zgjohuni! mars 2011 3

HAPI

Zgjidheni ushqimin me mencuri

Ushqehuni mire. Mos e teproni. Hani kryesisht ushqime bimore. Me keto pak fjale, autori Majkell Polan permblodhi ke shilla te thjeshta e te provuara nga koha. Cfare donte te thoshte?
M Hani ushqime te fresk eta. Hani sa me te per ushqime te vertetate paperpunuara e te fresketa qe njer ezit i kane shijuar per mijera vjet e jo ushqime te gatshme qe shiten sot. Ushqimet gjysme te gatshme qe blihen ne dyqane dhe ato te lokaleve fast food zakonisht jane plot me sheqer, kripe e yndyrna qe mund te cojne ne semundje te zemres, iktus, kancer e te tjera probleme she ndetesore te renda. Gjate gatimit, mos skuqni, por gatuani me avull ose piqni ne furre a ne ska re. Mundohuni te perdorni me teper ereza qe te pakesoni kripen. Sigurohuni qe mishi te gatuhet mire dhe kurre mos vini ne goje ushqime te prishura. M Mos e teproni. Sipas Organizates Botero re te Shendetesise, numri i njerezve mbipeshe dhe te dhjamosur po merr permasa alarmante ne mbare boten, shpesh si pasoje e teprimit ne te ngrene. Nje studim zbuloi se ne disa pjese te Afri kes ka me shume femije mbipeshe sesa te keq ushqyer. Femijet e dhjamosur rrezikojne te kene probleme me shendetin sot dhe ne te ardhmen,

ku perfshihet edhe diabeti. Prinder, leruni nje shembull te mire femijeve duke ngrene me karar. M Hani kryesisht ushqime bimore. Nje vakt i ekuilibruar perfshin nje larmi frutash, zarzava- tesh e dritherash te paperpunuara, e jo shume mish dhe brumera. Nje a dy here ne jave perpiqu ni ta zevendesoni mishin me peshk. Hani sa me pak ushqime te perpunuara, si makarona, buke te bardhe dhe oriz te rafinuar, te cilat kane humbur pjesen me te madhe te vleres ushqyese. Shmang- ni ato dieta qe jane ne mode sot, por vene ne rrezik shendetin. Prinder, ruajeni shendetin e fe mijeve duke i mesuar te shijojne ushqime te she ndetshme. Per shembull, kur duan te hane dicka mes vakteve, mos u jepni patatina e embelsira, por fruta te thata ose zarzavate e fruta te fresketa te lara mire. M Pini shume lengje. Te medhenj e te vegjel kane nevoje te pine cdo dite shume uje dhe pije te paembelsuara. Kur eshte vape ose kur beni pune te renda fizike a fizkulture, duhet te pini edhe me teper. Keto lengje lehtesojne tretjen, pastroj ne trupin nga helmet, e bejne me te shendetshme lekuren dhe ndihmojne te bini ne peshe. Keshtu mund te dukeni me mire dhe te jeni ne forme. Beni kujdes te mos e teproni me alkoolin dhe pi jet e embelsuara. Mund te shtoni nja 7 kile ne vit, nese pini perdite nje shishe te vogel pije te gazuar. Ne disa vende, duhet te derdhesh djerse e para qe te sigurosh uje te pijshem. Por uji eshte jeta. Nese eshte i ndotur, duhet zier ose trajtuar me ki mikate. Sipas te dhenave, uji i ndotur shkakton me shume viktima se lufterat a termetet dhe vret 4.000 femije ne dite. Organizata Boterore e She ndetesise keshillon qe foshnjat te ushqehen ve tem me gji gjashte muajt e pare te jetes, e pastaj te shtohen disa ushqime te tjera te pakten deri ne moshen dyvjecare.
Ky botim nuk shitet. Ai botohet si pjese e nje vepre boterore te ar simimit biblik, qe perkrahet me kontribute vullnetare. Nese nuk trego het ndryshe, citimet e Shkrimeve jane marre nga versioni ne gjuhen e sotme, Shkrimet e ShenjtaPerkthimi Bota e Re. Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing oces. POSTMASTER: Send address changes to Awake!, 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2011 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Germany. Druck und Verlag: Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, e. V., Selters/Taunus. Verantwortliche Redaktion: Ramon Templeton, Selters/Taunus. Vol. 92, No. 3 Monthly ALBANIAN

Zgjohuni!
KJO REVISTE BOTOHET per ndricimin e gjithe familjes. Tregon se si te perballojme problemet e sotme. Permban lajme, et per njerez ne shume vende, shqyrton fene dhe shkencen. Por ben edhe me shume, shkon me thelle dhe thekson domethenien e vertete prapa ngjarjeve te tashme; megjithate, mbetet gjithmone politikisht asnjanese dhe nuk larteson asnje race mbi ndonje tjeter. Me e rendesishmja, kjo reviste nderton besimin ne premtimin e Krijuesit per nje bote te re paqesore dhe te sigurt qe do te zevendesoje sistemin e sotem te lig e te paligjshem.
4 Zgjohuni! mars 2011

 kane nevoje per me teper. Adoleshentet qe nuk ene sa duhet, preken me shpesh nga shqetesi me psikologjike dhe i ze gjumi me kollaj kur jane ne timon. Gjumi eshte i rendesishem sidomos kur se muremi. Trupi mund ti perballoje vete disa se mundje, si per shembull gripin, nese eme me teper dhe pime shume lengje. Asnjeri nuk e urren kurre trupin e vet, M Kujdesuni per dhembet. Larja e dhembeve por e ushqen dhe perkujdeset per te. dhe pastrimi me fill dentar pasi hame, sidomos para se te biem per te fjetur, parandalojne prish(Efesianeve 5:29) Mjaftojne te beni disa jen a renien e dhembeve dhe semundjet e mishhapa elementare per te miren tuaj, dhe rave. Pa dhembet tane, mund te mos nxjerrim shendeti mund tju ndryshoje si nata dobi plotesisht nga ushqimi qe hame. Thuhet se elefantet nuk ngordhin nga plakja, por ngorme diten. dhin urie dalengadale pasi u konsumohen dhe mbet dhe se bluajne dot mire ushqimin. Femi M Pushoni sa duhet. Eshte me mire te kesh jet qe mesohen ti lajne e ti pastrojne dhembet nje grusht me pushim, se dy grushte me mund me fill pasi hane, do te jene me te shendetshem dhe duke u rropatur pas eres. (Eklisiastiu 4:6) ne rini dhe gjate gjithe jetes. Kerkesat dhe shperqendrimet e jetes se sotme M Shkoni te mjeku. Disa semundje kerkojne na i vjedhin gjithnje e m e shume or et e gjumit. Mirepo, gjumi eshte jetesor per nje shendet te vemendjen e mjekut. Diagnostikimi i hershem mire. Studimet tregojne se, kur eme, trupi dhe zakonisht sjell rezultate me te mira dhe pakeson truri veteriparohen, e kjo i ben mire kujteses shpenzimet. Prandaj, nese nuk ndiheni mire, mos u mundoni thjesht te lehtesoni simptomat, dhe humorit. por vizitohuni qe te zbuloni dhe te eliminoni Gjumi forcon sistemin imunitar dhe pake- shkakun. son rrezikun e infeksioneve, diabetit, iktusit, Kontrollet e rregullta ne klinika a spitale semundjeve te zemres, kancerit, dhjamosjes, depresionit e ndoshta edhe te semundjes se Al- mund te parandalojn e shume probleme serio cajmerit. Mos e shperfillni ndjesine e gjumit ze, si ne rastin kur behen vizita te mjeku gjat e sinjalizuesin tone natyrorduke perdorur shtatzenise.1 Sidoqofte, mos harroni se mjeket gjera artificiale, si embelsira, kafeine ose stimu- nuk bejne dot mrekulli. Gjithe semundjet tona lante te tjere, por verjani veshin dhe ini. Shu- do te sherohen krejtesisht vetem kur Perendia mica e te rriturve kane nevoje per shtate deri ne te beje cdo gje te re.Zbulesa 21:4, 5. tete ore gjume cdo nate qe te duken e te ndihen 1 Shih artikullin Nena te shendetshme, foshnja te shendet ne forme dhe te japin maksimumin. Te rinjte shme, ne Zgjohuni!, nentor 2009.

Kujdesuni per nevojat e trupit

HAPI

Gjuhet: afrikanse, amharike, angleze67, arabe, armene, bislame, bullgare, cebuane, cibembe, ceke7, cikeve, citonge, daneze7, estone, eve, nlandeze7, fixhiane, frenge687, greke, gujarate, gjeorgjiane, gjermane67, hebraike, hiligainone, hindi, holandeze67, hungareze, igbo, iloke, indoneziane, islandeze, italiane67, japoneze67, jorube, kanade, kineze (tradicio nale)7 (regjistrime audio vetem ne mandarin), kineze (e thjeshtuar), kiniaruande, kirgize, kirundi, koreane67, kroate, letone, lingale, lituane, malagase, malajalame, malteze, maqedonase, mjanmar, norvegjeze67, polake67, portugeze687, punjabe, rarotongane, rumune, ruse67, samoane, sepede, serbe, sesote, siloze, sinhaleze, sllovake, sllovene, spanjolle67, suahile, suedeze7, shone, shqipe, tagaloge, tajlandeze, tamile, tok-pisine, tongane, tsonge, tsvane, turke, ukrainase, urdu, vietnameze, xhose, zulu 6 Disponohen edhe CD. 8 Disponohen edhe CD (formati MP3). 7 Disponohen edhe regjistrime audio ne sitin www.jw.org.

ne nje nga adresat e meposhtme. Per listen e plote te adresave, shih www.watchtower.org/address. Afrika e Jugut: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740. Australi: PO Box 280, Ingleburn, NSW 1890. Belgjike: rue dArgile-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Britani: The Ridgeway, London NW7 1RN. France: BP 625, F-27406 Louviers cedex. Greqi: Kisias 77, GR 151 24 Marousi. Gjermani: Am Steinfels, 65617 Selters. Itali: Via della Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Kanada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Kroaci: PP 58, HR-10090 Zagreb-Susedgrad. Norvegji: Gaupeveien 24, NO-1914 Ytre Enebakk. Rumani: PO Box 132, OP 39, Bucuresti. Slloveni: pp 22, SI-1241 Kamnik. Suedi: PO Box 5, SE-732 21 Arboga. SHBA: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Shqiperi: PO Box 118, Tirane. Turqi: PO Box 23, Ferikoy, 34378 Istanbul.

A deshironi me shume informacion ose nje studim biblik pa pagese ne shtepi? Ju lutemi, shkruajuni Deshmitareve te Jehovait

Zgjohuni! mars 2011

HAPI

Mbajeni trupin ne levizje

Sikur fizkultura te ishte ilac, do te ishte ilaci me i rekomanduar nga mjeket ne bote. (Fakulteti i Mjekesise i Universitetit Emori) Nga te gjitha gjerat qe mund te bejme per shendetin, pak sjellin aq dobi sa ushtrimet fizike.
M Mundohuni te levizni. Aktivitetet fizike na

ndihmojne te ndihemi me te lumtur, te mendoj me me kthjellet, te kemi me shume energji e rendiment dhe, kur bashkohen me ushqimin e duhur, na ndihmojne te mbajme nen kontroll peshen. Qe te kene efekt, ushtrimet ska pse te sjellin dhembje ose te teprohen. Po te beni rre gullisht disa here ne jave ushtrime jo aq te re nda, mund te nxirrni shume dobi. Vrapi i lehte, ecja e shpejte, ngarja e bicikle tes dhe pjesemarrja ne sporte jo pasiveaq sa tju shtohen rrahjet e zemres dhe te djersitni mund tju rritin rezistencen dhe te parandaloj ne atakun ne zemer e iktusin. Nderthurja e ke tyre ushtrimeve aerobike me ushtrime te ekuili bruara per ngritje peshash dhe me gjimnastiken ndihmon ne Ushtrimet mund te jene nje kenaqesi forcimin e kockave, muskujve te brendshem dhe gjymtyreve. Fale ketyre aktiviteteve mund te permiresohet edhe metabo lizmi, e keshtu te mbahet nen kontroll pesha. M Ecni sa me shume. Fiz kultura u ben mire njerezve te cdo moshe dhe nuk ka pse te shkosh ne palester per kete. Nje fillim i mbare eshte te vini

ne pune kembet, ne vend se te merrni maki nen, autobusin ose ashensorin. Pse te pritni au tobusin nese mund te shkoni me kembe atje ku doni, e madje te arrini me shpejt? Prinder, nxitini femijet te bejne lojera qe i vene ne levi zje, mundesisht jashte shtepise. Keto aktivite te u forcojne trupin dhe i mesojne te bashke rendojne levizjet, e kjo nuk arrihet kur luajne ulur, si per shembull, me videolojera. Cfaredo moshe te keni kur nisni fizkulturen, mund tia shihni te miren ushtrimeve te ekuili bruara. Nese jeni ne moshe te thyer ose keni probleme shendetesore dhe sjeni marre me fiz kulture, beni mire te konsultoheni me nje mjek se si te filloni. Por ama, filloni. Kur nisen dale ngadale dhe nuk teprohen, ushtrimet mund te ndihmojne madje edhe me te moshuarit te ru ajne forcen e muskujve dhe dendesine e kocka ve. Vec kesaj, mund ti ndihmojne ata ne moshe te shkuar te mos rrezohen. Pikerisht fizkultura e ndihmoi Rustamin, qe u permend ne artikullin e pare te kesaj serie. Shtate vjet me pare, ai dhe e shoqja nisen te benin pak vrap cdo mengjes, pese dite ne ja ve. Ne fillim nxirrnim sebepe si e si te mos dilnim,tregon ai.Por, ngaqe kishim njeri-tje trin, ndiheshim me te motivuar. Sot na eshte bere nje zakon i mire qe na sjell kenaqesi.

Zgjohuni! mars 2011

HAPI

Mbrojeni shendetin
Mendjeholle eshte ai qe e sheh te keqen dhe fshihet. (Proverbat 22:3) Me disa masa mbrojtese te thjeshta mund te shmangni shume semundje e vuajtje dhe te kurseni kohe e para.

1. Fjalet ne callme. 2. Guret e oniksit ne supe. 3. Zilet ne theke. 4. E majta. 5. 133.000. 6. B.

PERGJIGJET E FAQEVE 30, 31

ve Amerikane per Kontrollimin dhe Parandali min e Semundjeve, larja e duarve eshte gjeja me e rendesishme qe mund te beni, qe te para ndaloni perhapjen e infeksioneve dhe te jeni shendoshe e mire. Thuhet se jo pak, por 80 per qind e infeksioneve merren nga duart e pa lara. Prandaj, lajini duart shpesh gjate gjithe dites. Kjo eshte e rendesishme sidomos para se te hani, t e gatuani, te mjekoni nje plage ose edhe vetem ta prekni, si edhe pasi te prekni nje kafshe, te shkoni ne banje ose ti nderroni pelenat nje foshnje. Larja me uje e sapun eshte me e efektshme sesa p erdorimi i dezinfektuesve te duarve me baze alkooli. Femijet kane shendet me te mire kur prinderit i mesojne te lajne duart dhe te mos prekin gojen e syte. Gjithashtu, po te beni banje perdite dhe ti mbani akull te pa stra rrobat e carcafet, do tju permiresohet she ndeti. M Mbrohuni nga semundjet ngjitese. Mos iu afroni teper atyre qe jane me grip ose te ftohur dhe mos perdorni te njejtat ene, luge e pirunj. Semundja mund tju ngjitet edhe ju me ane te peshtymes a sekrecioneve te hundes. Semu ndjet qe transmetohen nepermjet gjakut, si hepatiti B e C dhe HIV/SIDA, merren kryesisht nga kontakti seksual, injektimi i droges dhe transfuzioni. Edhe pse vaksinimi mund te pa-

M Mbajeni te paster trupin. Sipas Qendra-

randaloje disa infeksione, prapeseprape eshte e mencur t e merrni masa mbrojtese kur jeni me dike qe ka semundje ngjitese. Mbrohuni nga pickimet e insekteve. Mos u rehatoni ose mos ini jashte te pambrojtur kur mushkonjat a insekte te tjera q e mbartin semundje, jane ne vrullin e punes. Perdorni rrjeta krevati, vecane risht per femijet, dhe solucione kunder insekteve.1 M Mbajeni te paster shtepine. Beni cmos ta mbani shtepine xixe dhe te rregullt, brenda e jashte. Sigurohuni qe nuk ka ndonje vend ku mblidhet uji dhe shtohen mushkonjat. Mbetu rinat, pislleqet, plehrat dhe ushqimet e pambu luara terheqin insekte e minj, qe sjellin mikro be dhe semundje. Nese nuk keni banje, beni nje te thjeshte, ne vend se te shkoni diku ja shte. Mbulojeni gropen e WC-se qe te mos vij ne miza, te cilat mbartin infeksionet e syrit dhe semundje te tjera. M Mbrohuni nga demtimet. Ndiqni rregullat e sigurise kur punoni, kur i jepni bicikletes a motorit ose kur ngitni makinen. Sigurohuni se ai mjet nuk ka ndonje defekt qe mund tju rrezikoje jeten. Perdorni veshjet dhe pajisjet e duhura mbrojtese, si syze te posacme, kaske, kepuce te pershtatshme, rripa sigurimi dhe pa jisje mbrojtese per degjimin. Mos qendroni gjate ne diell, pasi kjo shkakton kancer dhe plakje te parakohshme te lekures. Nese pini duhan, lereni. Po ta lini tani, do te ulni ndje shem rrezikun e semundjeve te zemres, kance rit te mushkerive dhe iktusit.2
1 Shih serine Kur insektet perhapin semundje, ne Zgjohuni!, 22 maj 2003. 2 Shih serine Si ta lesh duhanin?, ne Zgjohuni!, maj 2010.

Zgjohuni! mars 2011

HAPI

Motivoni veten dhe familjen

Njeriu mendjeholle do te veproje sipas njohurise. (Proverbat 13:16) Merrni njohuri baze per shendetin, nese doni te jeni te motivuar dhe te afte te beni ndryshimet e nevojshme ne te mire te shendetit tuaj dhe te familjes.
nde, institucionet private e publike sigurojne li terature dhe programe arsimimi per lloj-lloj te mash shendetesore. Perfitoni prej tyre dhe mesoni menyrat kryesore si ta permiresoni she ndetin dhe si te mos e rrezikoni. Jini mendjeha pur dhe te gatshem te beni ndryshime te thjeshta. Nga zakonet e mira qe do te fitoni, do te nxjerrin dobi femijet tuaj dhe brezat pasardhes. Nese prinderit lene shembullin kur behet fjale per ushqimin e shendetshem, pastertine, zako net e gjumit, fizkulturen dhe parandalimin e semundjeve, pa dyshim qe femijet do te per fitojne.Proverbat 22:6. M Cduhet tjeter? Qe te keni dhe te mbani nje stil jetese te shendetshem, nuk mjafton vetem meraku per veten. Mund te duket e veshtire te heqesh vese te rrenjosura prej vitesh, e ma dje edhe per ndryshime te thjeshta duhet nje motiv i forte. Disa nuk i shtyn as frika nga semundjet e renda ose nga vdekja te bejne ate qe e dine se eshte per te miren e M Vazhdoni te informoheni. Ne shume ve-

tyre. Po cfare mund ti shtyje? Si te gjithe ne, kane nevoje te mbajne parasysh nje qellim me te larte ne jete. Bashkeshortet duhet te ruajne shendetin dhe fuqine qe te vazhdojne te mbeshtetin njeri-tje trin. Prinderit deshirojne ti perkrahin dhe ti mesojne femijet gjithe jeten. Femijeve te rritur u duhet te kujdesen per familjaret e semure. Ke tyre mund tu bashkohet edhe deshira fisnike qe ti b ehen krah shoqerise, jo barre. Te gjitha keto perfshijne dashurine dhe merakun per te tjeret. Nje motiv akoma me i forte vjen nga mire njohja dhe perkushtimi ndaj Krijuesit tone. Ata qe besojne te Perendia, deshirojne ta ruaj ne dhuraten e vyer qe u ka bere, jeten. (Psalmi 36:9) Po te gezojme shendet te mire, do te kemi me shume fuqi qe ti sherbejme Perendise. Nuk ka motiv me te forte a me fisnik se ky per tu kujdesur per shendetin.

Shijo te mirat e nje jete te shendetshme

8 Zgjohuni! mars 2011

 BENI HAPA PER TE PERMIRESUAR

SHENDETIN

JU kujtohet Rami, i permendur ne artiku- llin e pare te kesaj serie? Si shume te tjere perreth botes, ai se kishte idene se sa ndikoj- ne te shendeti ushqimi i duhur dhe zakone te tjera te perditshme. Rami tregon: Artikulli i Zgjohuni! (maj 2002) Ushqimet me vlera jane brenda mundesive tuaja me ndihmoi te kupto ja pse duhet te tregojme kujdes per ushqimin. Pastaj shpjegon: Si familje, u perpoqem ta zbatonim ate qe mesuam nga artikulli. Pas nje fare kohe, ndiem se imuniteti na ishte forcuar. Para se ti kushtonim vemendje ushqimit, na zinte shume shpesh gripi, kurse tani na ndodh rralle e tek. Gjithashtu, mesuam disa m enyra jo te kushtueshme e te kollajshme si te sigu rojme uje te pijshem, fale artikullit te Zgjohu- ni! (22 shtator 2003) Gjashte menyra per te mbrojtur shendetin. Edhe nje tjeter artikull i Zgjohuni! na ndih moi te permiresonim shendetin si famil je. Titullohej SapuniNje vaksi ne qe mund ta besh vete , nga numri i 22 nentorit 2003. Fill pasi e lexuam, u munduam ti zbatonim sugjerimet.

Tani nuk vuajme me si dikur nga infeksionet ne sy. Ne zonen tone, njerezit nuk e vrasin me ndjen per morine e mizave dhe mushkonjave qe sillen perqark. Mirepo, si familje, mesuam nga DVD-ja Bibla: Fuqia e saj ne jeten tuaj1 se duhet ti mbajme larg keto insekte. Edhe ky in formacion na ndihmon te ruajme shendetin. Mos u dorezoni! Cfaredo ndryshimesh tju duhet te beni, mund tju veje me mbare po te filloni dalengadale dhe te mos i vini vetes syni me te paarritshme. Per shembull, mos i hiqni krejtesisht ushqimet jo dhe aq te shendetshme, por perpiquni ti hani me pak. Mundohuni te bini per te fjetur pak me heret dhe te beni pak me shume fizkulture. Eshte me mire te beni dicka sesa te mos beni asgje. Normalisht duhet kohejave a muaj te terepara se nje zakon i mire te behet natyre e dyte. Nderkaq, nese nuk vereni dobi te menjehershme nga perpje kjet qe beni, mos u merzitni. Edhe nese ndo njehere ju shkon mundi kot, po te kembengul ni, ka shume mundesi qe shendeti tju marre per mire. Ne kete bote te papersosur, askush smund te kete shendet te persosur. Semundjet mund te mos vijne nga ndonje pakujdesi juaja, por nga brishtesia e trasheguar njerezore. Pra ndaj, mos lejoni qe meraku per shendetin a per cdo gje tjeter, tju fute stres dhe ankth te tepert. Jezui pyeti: Kush nga ju, duke qene ne ankth, mund ta zgjate sadopak jeten e vet? (Luka 12:25) Thjesht perpiquni te shmangni gjerat qe jua shkurtojne me kot jeten dhe nuk ju lene ta shijoni tamam. Keshtu mund te ge zoni shendetin me te mire te mundshem deri ate dite ne boten e re te Perendise kur asnje banor nuk do te thote: Jam semure.Isaia 33:24.
1 Prodhuar nga Deshmitaret e Jehovait.

Zgjohuni! mars 2011

 PIK EPAMJA E BIBL ES

A afroheni me Perendine kur i shkaktoni dhembje vetes?

per te. Kjo dashuri e shendetshme per veten duhet te perfshije edhe bashkeshorten. Jo me kot Bibla permban mjaft parime qe i ndihmojne lexuesit ta cmojne trupin e tyre. Per shembull, ajo tregon se eshte e dobishme te bejme fizkulture me karar. (1 Timoteut 4:8) Gjithashtu, hedh drite mbi vleren mjekesore te disa ushqimeve dhe permend pasojat e dem shme qe vijne kur jemi te pakujdesshem ne
Nje pelegrin zvarritet me dhembje drejt nje kishe
5 2010 photolibrary.com

HUMICA e njerezve rreqethen qofte edhe nga mendimi se dikush mund ti shkak toje dhembje vetes. Megjithate, besimtaret qe e kane torturuar trupin me vetefshikullim, me agjerim ekstrem ose me rroba shajaku qe aca rojne lekuren, jane ngritur ne piedestal si she mbuj per te devotshmit. Keto praktika nuk jane thjesht gjurme te mesjetes. Sipas lajmeve te fundit ne media, edhe sot ka krere te shquar fetare qe praktikojne vetefshikullimin. Cgje i shtyn njerezit ta adhurojne Perendi- ne ne kete menyre? Sic u shpreh zedhenesi i nje organizate te vetequajtur te krishtere, vuajtjet qe pranohen vullnetarisht jane nje menyre per tu bashkuar me Jezu Krishtin dhe me vuajtjet qe pranoi vullnetarisht ai, per te na shpenguar nga mekati. Pavaresisht nga pohimet e krere ve fetare, cfare thote Bibla rreth kesaj?

Cmojeni trupin tuaj

Bibla as rekomandon, as pranon ta adhuroj me Perendine duke i shkaktuar dhembje vetes. Ne fakt, ata qe i druhen Perendise, Bibla i nxit haptas te kujdesen per trupin. Per shembull, te marrim pershkrimin qe i ben marredheni es se ngrohte mes burrit dhe gruas. Teksa per- mend menyren si do ta trajtonte normalisht nje burre trupin e vet, Bibla ben kete thirrje: Bu rrat duhet ti duan grate e tyre, si vete trupat e tyre . . . Asnjeri nuk e urren kurre trupin e vet, por e ushqen dhe perkujdeset per te, ashtu sic ben Krishti per kongregacionin.Efesiane ve 5:28, 29. Valle, a do te kishte kuptim urdhri qe burri ta doje gruan si trupin e vet, sikur besimtareve tu kerkohej ta trajtonin mizorisht trupin gjate adhurimit?! Eshte e qarte se atyre qe i duan parimet biblike, u kerkohet te perkujdesen per trupin, e madje edhe te kene njefare dashurie
10 Zgjohuni! mars 2011

 te ngrene. (Proverbat 23:20, 21; 1 Timoteut 5: 23) Shkrimet na nxitin ta ruajme shendetin, se pse keshtu do te jemi me te gjalle. (Eklisiastiu 9:4) Perderisa lexuesve te Bibles u kerkohet ta mbrojne shendetin ne keto menyra, si mund tu kerkohet edhe ta demtojne trupin?!2 Korintasve 7:1. Pavaresisht nga keto, disa organizata per qendrohen gabimisht te vuajtjet qe duruan Je zui dhe dishepujt e tij te hershem, me qellim qe te nxitin vetetorturimin sot. Mirepo, vuajtjet qe pershkruan ne Bibel sherbetoret e Perendise, nuk ishin kurre te veteshkaktuara. Kur e drej tuan vemendjen te vuajtjet e Krishtit, shkrim taret e krishtere te Bibles donin ti inkurajo nin bashkebesimtaret te duronin perndjekjet, jo te perndiqnin veten. Prandaj, ata qe torturoj ne trupin, nuk po imitojne Jezu Krishtin. Te bejme nje shembull. Ta zeme se nje turme e terbuar po shan dhe po godet nje mikun tuaj qe e admironi. Vereni se ai e perballon sulmin me nje qendrim te qete e paqesor, pa i kthyer goditjet ose sharjet. Nese doni te imitoni mi kun tuaj, a do te goditnit dhe fyenit veten ? Sdo mend qe jo. Keshtu do te imitonit veprimet e turmes. Po tju sulmonin edhe ju ne menyre te ngjashme, thjesht do te mundoheshit te mos ua kthenit ake per ake. Pra, shihet qarte se dishepujve te Krishtit nuk u kerkohet ti shkaktojne dhembje vetes, duke imituar turmat e terbuara qe torturuan Jezuin dhe donin ta vritnin. (Gjoni 5:18; 7:1, 25; 8:40; 11:53) Perkundrazi, kur i perndjekin, du het te imitojne qendrimin e qete dhe paqesor qe mbajti Jezui perballe veshtiresive.Gjoni 15:20. Edhe para epokes se krishtere, Shkrimet Hebraike per adhurimin dhe jeten e judenjve, ndalonin demtimin e trupit ne cfaredo menyre. Per shembull, Ligji i urdheronte prerazi judenj te te mos benin prerje ne trup, nje zakon qe, sic duket, ishte i perhapur nder kombet e tjera
Nje shtremberim i Shkrimeve A duhet te vuajne te krishteret njesoj si Jezui?

te lashtesise. (Levitiku 19:28; Ligji i perterire 14:1) Pra, Perendia nuk donte te benin prerje ne trup. Logjikisht nuk do te donte as te benin vraga me kamxhik. Norma e Bibles eshte e qar tedemtimi me dashje i trupit ne cfaredo me nyre eshte i papranueshem per Perendine. Ashtu si nje artist qe deshiron ti respekto het vepra, Perendia Jehova, Krijuesi, deshiron te respektohet trupi njerezor, krijimi i tij. (Psal mi 139:14-16) Ne te vertete, mundimi i trupit nuk e forcon marredhenien me Perendine. Per kundrazi, e sakaton kete lidhje dhe shtrembe ron mesimet e Ungjijve.

Norma e Bibles eshte e qarte demtimi me dashje i trupit ne cfaredo menyre eshte i papranueshem per Perendine
I frymezuar nga Perendia, apostulli Pavel shkroi per keto doktrina shtyp ese te sajua ra nga njerezit: Ato gjera shfaqen ne nje for me adhurimi te vetimponuar, ne nje perulesi te shtirur dhe ne nje trajtim te ashper te tru pit, e duken vertet si mencuri, por nuk kane kurrfare vlere ne luften kunder deshirave te mi shit. (Kolosianeve 2:20-23) Zakonet qe ndjekin disa duke i shkaktuar dhembje vetes, nuk kane kurrfare vlere per ti afruar me Perendi ne. Kerkesat e adhurimit te vertete te Perendise jane freskuese, te kendshme dhe te lehta.Mateu 11:28-30.
A DONI T E DINI?

Si e konsideron Perendia trupin njerezor?Psalmi 139:13-16. A ndihmon torturimi i trupit ne luften kunder deshirave te papershtatshme?
Kolosianeve 2:20-23.

A duhet te jete i rende ose i ashper adhurimi i vertete?Mateu 11:28-30.

Zgjohuni! mars 2011

11

 Libri i martireve
nga Zhan Krespeni
Kopertina e Librit te martireve nga Krespeni (botim i 1564-es)

prej atyre qe iu kundervune doktrinave te pra nuara te kishes, hoqen vuajtje te llahtarshme nga kundershtaret fetare. Nje burim faktesh per keto vuajtje eshte Le Livre des martyrs (Li bri i martireve) nga Zhan Krespeni, qe u bo tua ne Gjeneve te Zvicres, me 1554. Kjo veper njihet edhe si Histoire des martyrs.1 Krespeni lindi rreth vitit 1520 ne qytetin e Arrasit, ne veri te Frances se sotme, dhe studi oi per drejtesi ne Luven, Belgjike. Mbase atje u njoh me idete reformiste. Me 1541, Krespe ni shkoi ne Paris qe te punonte si sekretar i nje juristi me emer. Atehere pa me syte e tij ne Place Maubert te Parisit se si dogjen Klod Le Penkrene, te denuar si heretik. Krespeni u prek thelle nga besimi i atij djaloshi arpunues dhe pohoi se e ekzekutuan ngaqe u shpalli te verteten prinderve e miqve. Ne ate kohe, Krespeni zuri te punonte si avokat ne Arras. Mirepo, skaloi shume dhe e akuzuan per herezi per shkak te bindjeve te reja qe mbeshteste. Qe ti shpetonte gjy qit, u arratis ne Strasburg te Frances, e me vone u vendos ne Gjeneve, Zvicer. Atje Kres peni u shoqerua me perkrahesit e Reformes. Hoqi dore nga karriera si avokat dhe u be botues. Krespeni botoi vepra fetare te reformatoreve, si Xhon Kalvin, Martin Luter, Xhon Noks
1 Nje perkthim i njerit prej titujve te vepres se Krespenit esht e Libri i martireve, pra, nje permbledhje per disa martire qe u perballen me vdekjen ne emer te Zoterise tone Jezu Krisht, qe nga Jan Husi deri ne kete vit, me 1554. Gjate jetes se Krespenit, dolen nje sere botimesh te rishikuara e te zgjeruara, me ndry shime ne titull dhe permbajtje; te tjera u botuan pas vdekjes se tij.

E VITIN 1546, 14 burra nga komuna e Mose, France, u shpallen fajtore per he rezi dhe u denuan me djegie per se gjalli. Ckrime kishin kryer? Mbanin mbledhje ne per shtepi, luteshin, kendonin psalme, krem tonin Darken e Zoterise dhe deklaronin se nuk do ti pranonin kurre idhujtarite papnore. Diten e ekzekutimit, mesuesi katolik Fran sua Pikard u beri pyetje sfiduese te denuarve rreth bindjeve te tyre per Darken e Zoterise. Ata iu kthyen me pyetje per doktrinen katoli ke te transubstancimit, sipas se ciles buka dhe vera gjate atij kremtimi shnderrohen me nje mrekulli ne mishin dhe gjakun e Jezuit. Te de nuarit pyeten: A ka shije mishi ajo buke? Po vera, a ka gje shije gjaku? Edhe pse nuk u dhane dot pergjigje, 14 bu rrat i lidhen ne shtylla dhe i dogjen te gjalle. Te gjithe ata qe nuk u ishte prere gjuha, ke nduan psalme. Prifterinjte qe rrinin perqark sheshit te ekzekutimit, u munduan ti mbyt nin zerat e tyre duke kenduar me fort. Te ne sermen, ne po ate vend Pikardi shpalli se ata te 14-te ishin denuar perjetesisht ne ferr. Ne vitet 1500, Evropa ishte nje vend i rre zikshem per jokonformistet fetare. Shume
12 Zgjohuni! mars 2011

Nje avokat hyn ne radhet e Reformes

 Ekzekutim i protestant eve ne sy te mbretit te Frances Henri II dhe oborrtareve te tij

Figurat e te dy faqeve: 5 Societe de lHistoire du Protestantisme Francais, Paris

dhe Teodor Beza. Ai shtypi tekstin grek te asaj pjese te Bibles qe zakonisht quhet Dhia ta e Re, si edhe Biblen e plote ose pjese te saj ne anglisht, frengjisht, italisht, latinisht dhe spanjisht. Gjithsesi, Krespeni mori fame pasi shkroi Librin e martireve. Ne te renditeshin emrat e shume te ekzekutuarve per herezi ne periudhen 1415-1554. Nje pjese e mire e literatures se reformato reve demaskonte mizorine e autoriteteve ka tolike. Ajo i jepte zemer popullit duke e para qitur heroizmin e martireve protestante si vijim te vuajtjeve te sherbetoreve te Perendise ne kohet me te hershme, perfshire edhe te kri shteret e shekullit te pare. Krespeni perpiloi nje liste te atyre qe kishin rene theror per be simin, qe tu jepte bashkebesimtareve prote stante shembuj per ti imituar.1 Libri i Krespenit eshte nje permbledhje e seancave gjyqesore, procedurave ligjore te In kuizicionit, tregimeve te deshmitareve okula re dhe deshmive te shkruara nga te akuzuarit kur ishin ne burg. Perfshin edhe letra inkura jimi qe iu derguan te burgosurve, disa prej te cilave jane plot me citate nga Bibla. Krespeni mendonte se besimi i te akuzuarve qe shkru an deshmite, ishte i denje te skalitej ne kuj tese ne jete te jeteve. Ne pjeset doktrinale te librit, Krespeni ndalet kryesisht te grindjet e famshme mes ka tolikeve dhe protestanteve. Per shembull,
1 Dy histori te tjera per martiret u botuan me 1554, po ate vit qe Krespeni botoi Librin e martireve. Njera u shkrua ne gjermanisht, nga Ludvig Rabusi, kurse tjetra ne latinisht, nga Xhon Foksi.

Pse shkruhej historia e martireve?

perndjekesit dhe te perndjekurit haheshin rreth ceshtjeve te tilla, si: purgatori, lutjet per te vdekurit, nese duheshin perdorur she mbelltyrat ne adhurim, nese ijimi i Jezu it perseritej gjate meshes katolike dhe nese papa ishte perfaqesuesi i Perendise. Libri i martireve eshte deshmi e polemikave dhe intolerances qe karakterizonte ato kohe plot dhune. Edhe pse Krespeni u perqendrua te perndjekja e protestanteve nga katoliket, sduhet harruar se hera-heres edhe prote stantet i kane perndjekur katoliket me po aq egersi. Gjate gjithe historise, fete e rreme jane per lyer me gjakun e profeteve, e te shenjteve dhe te tere atyre qe u vrane pa meshire mbi toke. Ska dyshim se gjaku i martireve qe Perendia i njeh si besnike te tij, therret per hakmarrje nga Ai. (Zbulesa 6:9, 10; 18:24) Disa nga ata qe vuajten e vdiqen per hir te besimit ne ditet e Zhan Krespenit, patjeter qe po e kerkonin te verteten fetare me sinqeritet.
Zgjohuni! mars 2011 13

 Tingujt e muzikes
ne Izraelin e lashte

UZIKA ishte pjese e pandashme e kultures se Izraelit te lashte. Trumbe tave dhe brireve u bihej qe te mblidhej populli n e adhurim dhe te lajmeroheshin ngjarje te shenuara. Muzikantet luanin ne harpa dhe lira me gishta a pende per te qe tesuar mbreterit. (1 Samuelit 16:14-23) Ne raste gezimi, u binin daulleve e cimbaleve dhe tundnin rraketaket.2 Samuelit 6:5; 1 Kronikave 13:8. Jubali, nje pasardhes i Kainit, perme ndet ne Bibel si ati i atyre qe perdorin harpen dhe pipezen. (Zanafilla 4:21) Ai mund te kete shpikur edhe veglat me tela edhe veglat frymore. Bibla pershkruan plot ngjarje ku luajti rol muzika, por et fare pak per veglat muzikore. Megjithate, me ane te zbulime ve arkeologjike dhe shkrimeve t e her shme, studiuesit jane munduar te percak tojne cpamje kishin instrumentet e lashta dhe ctinguj nxirrnin. Disa nga perfundi met e tyre jane thjesht hamendje. Por, le te shohim ca shembuj qe bazohen ne prova te forta.
Pasi Perendia i nxori Moisiun dhe izrae litet nga Deti i Kuq me ane te nje mreku llie, motra e Moisiut, Miriami, tok me te gjitha grate e tjera dolen me dajre e me valle. (Dalja 15:20) Packa se nuk jane zbu luar dajre te epokes biblike qe te ngjajne me dajret e sotme, ne Izraelne vende si, Akzi14 Zgjohuni! mars 2011

Dajret, sistrat dhe cimbalet

bi, Megidoja dhe Beth-Sheanijane gjetur statujeza balte qe paraqitin gra me nje in strument te vogel qe i binin me dore. Ky in strument, qe ne versionet e Bibles shpesh perkthehet dajre, ka te ngjare te kete qene nje rreth i thjeshte druri me lekure ka fshesh te tendosur persiper. Ne epoken e patriarkeve, dajreve u binin grate ne raste festash dhe kjo shoqerohej me kenge e valle. Bibla tregon se, kur udhe heqesi izraelit Jefteu u kthye ne shtepi pasi korri nje fitore te rendesishme, e bija rendi ti dilte para duke i rene dajres e duke ker cyer. Njehere grate festuan bemat e Davi dit me kenge e valle dhe me dajre.Gjy katesit 11:34; 1 Samuelit 18:6, 7. Kur Davidi mbret coi arken e beselidhjes ne Jerusalem, populli festonte para Jeho vait me te gjitha llojet e veglave prej dellinje, me harpa dhe vegla me tela, me dajre, me sistra dhe me cimbale. (2 Samuelit 6:5) Me vone, tempulli i Jerusalemit kishte or kestren e vet me muzikante mjeshtra qe u binin cimbaleve, trumbetave, harpave dhe veglave te tjera me tela. Tani kemi nje ide per dajret e ateher shme. Po sistrat, cfare ishin? Me sa duket ishin nje lloj rraketakeje muzikore me ske let te vogel metalik ne forme vezake me nje doreze. Kur tundeshin, nxirrnin tinguj te mprehte kumbues. Ne Bibel, sistrat per menden vec nje here, ne kohen kur u cua ne Jerusalem arka e beselidhjes. Megjith-

Sistra tundej si rraketake

ate, sipas historise gojore judaike, sistrave u binin dhe ne raste trishtimi. Po cimbalet e lashtesise? Mbase i perfy tyroni si pjata te medha metalike qe per plaseshin me njera-tjetren. Mirepo, disa ci mbale nga koha e Izraelit te lashte e kishin diametrin rreth 10 centimetra, si kastanje tat, dhe leshonin nje tringellime. Fjala hebraike kinnohr perkthehet zako nisht harpe ose lire, dhe ky instrument ishte i perhapur ne Izraelin e lashte. Davidi i binte per te qetesuar mbretin Saul. (1 Sa muelit 16:16, 23) Studiuesit kane ne dore te pakten 30 figura te lires te paraqitura ne mure shkembore, monedha, mozaike, plla ka dhe vula te lashtesise. Ne rrjedhen e she kujve, kjo vegel mori forma te ndryshme. Muzikanti e mbante ne krahe dhe luante duke rreshqitur duart mbi tela a duke i rene me gishta ose me nje plekter. Nebeli ngjasonte me kinorin. Nuk dihet me siguri sa tela kishte, sa i madh ishte dhe nese i bihej me gishta a me pende. Sidoqo fte, shumica e studiuesve mendojne se muzikanti mund ti binte edhe nebelit edhe ki norit teksa levizte. Perendia e udhezoi Moisiun te bente dy trumbeta argjendi. Duhej te rriheshin ose
Trumbetat dhe briret Harpat dhe veglat me tela

Mbreti David luante me mjeshteri ne harpe

Dajrja ekzistonte qe ne kohet e patriarkeve

Trumbeta perdorej per te lajmeruar mjaft ngjarje

 Statujez gruaje me vegel perkusioni ne dore, shekulli i tete p.e.s.

Monedhe ku paraqitet nje vegel me tela, shekulli i dyte i e.s.

te punoheshin me cekan. (Numrat 10:2) Me to prifterinjte njoftonin mjaft ngjarje qe lidheshin me tempullin, si edhe festa te ndryshme. Trumbetat nxirrnin lloj-lloj ti ngujsh, ne varesi te qellimit, si per she mbull, nje tingull te forte e te zgjatur ose nje ze bucites me te shkurter. Ende nuk di het cpamje kishin ne te vertet e ato, pasi nuk eshte gjetur asnje trumbete nga kohet biblike. Ekzistojne vetem disa portretizime artistike, si gdhendja ne nje basoreliev ne Harkun e Titit ne Rome. Briri ose shofari permendet mbi 70 here ne Shkrimet Hebraike. Ky instrument behej nga briri i cjapit ose i dashit. Sipas burime ve judaike, briri kishte dy modele: njeri i drejte e me gojez te arte, tjetri i lakuar dhe i stolisur me argjend. Briri perdorej shpesh per te dhene sinjale, ngaqe mund te nxirr te nje ze si jehone me dy a tri tone te ndry shme, qe degjohej deri larg. Ne Izraelin e lashte, briri lajmeronte disa ngjarje fetare, si fillimin dhe fundin e sa batit. Megjithate, perdorej edhe ne raste te tjera, si per shembull ne kohe lufte. Sa te frikshme duhet te kene qene bucimat e 300 brireve menjehere para sulmit rrufe qe beri naten ushtria e Gideonit kunder midia niteve!Gjykatesit 7:15-22. Ne kohet biblike perdoreshin edhe vegla te tjera muzikore, si zile, fyej dhe llauta. Da nieli, nje profet i Jehovait qe ishte mergim tar ne Babiloni, shkroi per orkestren e Na bukodonosorit, mbretit te Babilonise. Ajo kishte vegla, si qestet, pipezat e gajdet.Danieli 3:5, 7. Ky pershkrim kalimthi i disa veglave mu zikore te permendura ne Shkrime verteton se muzika ishte pjese e jetes se perditshme ne Izraelin e lashte, e natyrisht edhe ne qy teterime te tjera te hershme. Tingujt e mu zikes i degjoje ne oborrin mbreteror e ne ve nde adhurimi, ne fshatra e ne shtepi.
Lloj-lloj veglash muzikore

Statujeza prej balte: Z. Radovan/BPL/Lebrecht; monedha: 5 2007 nga David Hendin. Te gjitha te drejtat te rezervuara; guri i tempullit: fotografi nga 5 Israel Museum, Jerusalem; me miresjellje nga Israel Antiquities Authority

Ne kete gur nga muri i tempullit ne Jerusalem jan e skalitur fjalet per ne vendin ku bien trumbetat, nga shekulli i pare p.e.s.

16

Zgjohuni! mars 2011

 NJE LIBER QE MUND TI BESOSH

Pjesa V

Greqia ne historine biblike

Ky eshte i pesti ne serin e prej shtate artikujsh qe do te dalin ne numra te nj epasnj esh em te revist es Zgjohuni! Keta artikuj shqyrtojn e shtat e fuqite boterore ne historine biblike. Qellimi i tyre eshte te tregojne se Bibla eshte e besueshme dhe e frymezuar nga Perendia, dhe mesazhi i saj jep shprese se vuajtjet e shkaktuara nga sundimi mizor i njeriut do te marrin fund.
E SHEKULLIN e katert p.e.s., nje dja losh maqedonas qe quhej Aleksander e nxori Greqine1 ne skenen boterore. Ai e beri Greqine fuqine e peste boterore te historise biblike dhe mori emrin Aleksandri i Madh. Perandorite pararendese ishin Egjipti, Asiria, Babilonia dhe Medo-Persia. Pas vdekjes se Aleksandrit, perandoria e tij u copezua dhe humbi fuqine e dikurshme. Prapeseprape, ndikimi i Greqise nepermjet kultures, gjuhes, fese dhe filozofise zgjati shume kohe pas perendimit te fuqise politike.
Histori e besueshme

Siper, tabela kronologjike: relievi egjiptian ne mur dhe busti i Neronit: fotografi me miresjellje nga Muzeu Britanik; relievi pers ne mur: Musee du Louvre, Paris; poshte, busti i Aleksandrit te Madh: Musee du Louvre, Paris

Izrael, quhej Dekapoli, nje fjale greke qe do te thote dhjete qytete. (Mateu 4:25; Marku 5:20; 7:31) Emri i kesaj krahine del disa here ne Bibel dhe historia jobiblike bashke me rre nojat mbreselenese te teatrove, amfiteatrove, tempujve dhe banjave japin prova per ekzi stencen e saj.

Bibla nuk et per ndonje profet te Pere ndise qe ka sherbyer ne epoken e epersise se Greqise, dhe atehere nuk u shkrua asnje nga librat e frymezuar te Bibles. Gjithsesi, Greqia shfaqet ne profecite biblike. Vec ke saj, ne Shkrimet e Krishtere Greke, qe zako nisht quhen Dhiata e Re, permendet shpesh ndikimi grek. Ne fakt, nje grup prej dhjete qytetesh helene qe ndodheshin kryesisht ne
1 Ky artikull ben fjale per Greqine e lashte para shekullit te pare dhe nuk u referohet kufijve kombetare te sotem.

Rreth 200 vjet para ngjarjeve historike, profecite biblike itnin per Aleksandrin e Madh
17

GREQI MEDI

EGJIPT

PERSI

INDI

PERANDORIA GREKE
Bibla paratha me saktesi pushtimet e Aleksandrit te Madh dhe copetimin e perandorise se tij

Bibla permend shpesh edhe kulturen e fe ne greke, sidomos ne librin e Veprave qe e shkroi mjeku Luke. Ja disa shembuj: Kur et per ngjarje qe ndodhen gjate vi zites se apostullit Pavel ne Athine, ne vitin 50 te e.s., Bibla thote se qyteti ishte plot me idhuj. (Veprat 17:16) Edhe deshmite histori ke tregojne se Athina dhe rrethinat e saj ishin te mbushura me idhuj fetare e faltore. Te Veprat 17:21 lexojme se te gjithe athi nasit dhe te huajt qe banonin perkohesisht atje, e kalonin kohen e lire vec duke treguar a duke degjuar ndonje gje te re. Veprat e Tuki didit dhe te Demostenit deshmojne se athina sit jepeshin shume pas bisedave e debateve. Bibla thote shprehimisht se filozofet epi kuriane dhe stoike haheshin me fjale me [Pa vlin], e madje e cuan ne Areopag qe te de gjonin ckishte per te thene tjeter. (Veprat 17: 18, 19) Athina ishte me nam per filozofet e shumte, nder te cilet edhe epikurianet dhe stoiket.
18 Zgjohuni! mars 2011

Pavli et per nje altar ne Athine me mbi shkrimin Nje Perendie te Panjohur. (Ve prat 17:23) Ndoshta altaret q e i kushto heshin nj e perendie te panjohur i ngriti Epimenidi nga Kreta. Ne fjalimin qe mbajti para athinasve, Pavli citoi shprehjen sepse edhe ne jemi pa sardhes te tij dhe ia atribuoi keto fjale disa poeteve te tyre, jo nje poeti te vetem. (Ve prat 17:28) Ata poete greke duhet te kene qene Arati dhe Kleanthi. Jo me kot, nje studiues nxori kete perfu ndim: Tregimi per viziten e Pavlit ne Athi ne me tingellon si rrefimi i nje deshmita ri okular. E njejta gje mund te thuhet per tregimet biblike rreth pervojave te Pavlit ne Efes te Azise se Vogel. Ne shekullin e pare te e.s., ky qytet ende ishte mjaft i dhene pas fese greke pagane, sidomos pas adhurimit te perendeshes Artemise. Tempulli i Artemises, nje nga shtate mre kullite e botes se lashte, permendet disa

 here ne librin e Veprave. Per shembull, tre gohet se sherbimi i Pavlit ne Efes acaroi nje argjendar qe quhej Dhimiter, i cili bente fal tore te Artemises dhe vilte goxha fitime nga ky biznes. Tere inat, Dhimitri tha: Ky Pavli ia mbushi mendjen nje turme mjaft te ma dhe njerezish, . . . dhe ua ktheu mendjen, duke thene se nuk jane perendi ato qe behen me dore. (Veprat 19:23-28) Pastaj Dhimitri ngriti ne kembe nje turme te terbuar, qe nisi te bertiste: E madhe eshte Artemisa e efe sianeve! Sot mund te vizitoni rrenojat e Efesit dhe vendin ku ndodhej tempulli i Artemi ses. Vec kesaj, mbishkrimet e lashta te gje tura ne Efes vertetojne se beheshin idhuj per nder te asaj perendeshe dhe se ne qytet ishte ngritur nje esnaf argjendaresh. Rreth 200 vjet para kohes se Aleksandrit te Madh, Danieli, nje profet i Perendise Je hova, shkroi per sundimin e botes: Pashe nje cjap qe po vinte nga perendimi i diellit
Profeci e besueshme

Statuje e Artemises, perendeshes se Efesit

Altar kushtuar nje perendie te panjohur

mbi siperfaqen e tere tokes, dhe nuk e prek te token. Cjapi kishte midis syve nje bri qe spikaste. Ai erdhi deri te dashi me dy bri re . . . Erdhi duke vrapuar drejt tij, plot terbim e fuqi. . . . Nisi ta godiste e tia thyente dy briret, dhe dashi spati fuqi te qendronte para tij. Keshtu, ai e hodhi pertoke, e shty pi me kembe . . . Cjapi u mbajt tej mase me te madh, por sapo u be i fuqishem, briri i madh u thye dhe ne vend te tij nisen te dil nin ne menyre te spikatshme kater te tjere, ne drejtim te kater aneve te qiellit.Danieli 8:5-8. Per ke ishin keto fjale? Vete Danieli u per gjigj: Dashi me dy brire perfaqeson mbre tin e Medise e te Persise. Cjapi leshtor per faqeson mbretin e Greqis e, kurse briri i madh midis syve te tij perfaqeson mbretin e pare.Danieli 8:20-22. Vetem te mendojme pak. Ne kohen kur sundonte Babilonia si fuqi boterore, Bibla para tha se fuqite pasuese do te ishin Medo-Per sia dhe Greqia. Per me teper, sic u permend siper, Bibla thoshte qarte se sapo te behej i fuqishem, briri i madh, pra Aleksandri, do te thyhej e do te zevendesohej nga kater te tjere dhe shtonte se asnjeri prej tyre nuk do te ishte pasardhes i Aleksandrit.Danieli 11:4. Kjo profeci u permbush pike per pike. Ne vitin 336 p.e.s. Aleksandri u be mbret dhe brenda shtate vjetesh mposhti mbretin e fuqishem te Persise, Darin III. Pas kesaj, Aleksandri e zgjeroi pareshtur perandori ne deri kur vdiq para kohe me 323 p.e.s., ne moshen 32-vjecare. Nuk doli askush qe ta pasonte Aleksandrin si sundimtar abso lut dhe asnje pasardhes i tij nuk hipi ne fron. Ne fakt, sipas librit The Hellenistic Age, kater gjenerale te tij kryesoreLisimaku, Kasandri, Seleuku dhe Ptolemeuu ve teshpallen mbreter dhe shtine ne dore pe randorine. Gjate fushatave te tij ushtarake, Alek sandri plotesoi edhe profeci te tjera biblike.
Zgjohuni! mars 2011 19

TI

TIRI

KO

NT

IN

Rruga qe ngriti Aleksandri

Zona e zgjeruar nder vite

EN

TIRI SOT
400 metra

Kur ngriti nje rruge per ne pjesen ishullore te qytetit te Tirit me rrenojat e pjeses se vjeter kontinentale, Aleksandri plotesoi profecite e Bibles

Per shembull, profetet Ezekiel dhe Zakaria, qe jetuan ne shekujt e shtate dhe te gjashte p.e.s., parathane shkaterrimin e qytetit te Tirit. (Ezekieli 26:3-5, 12; 27:32-36; Zakaria 9:3, 4) Ezekieli madje shkroi se guret dhe rrenojat e tij do ti hidhnin ne mes te ujit. A u permbushen keto fjale? Te shohim cfare bene trupat e Aleksandrit gjate rrethimit te Tirit ne vitin 332 p.e.s. Ata hoqen rrenojat e pjeses kontinentale te Tirit dhe i hodhen ne det qe te ngrinin nje rruge per ne pjesen ishullore te Tirit. Kjo strategji pati sukses dhe Tiri ra. Nje eksplorues i she kullit te 19-te qe studioi ate vend, tha: Profe cite kunder Tirit jane plotesuar, madje gjer ne hollesite me te vogla.1
Pushtimet e Aleksandrit nuk sollen nje bote me paqe e siguri. Pasi shqyrtoi epoken e sundimit te Greqise se lashte, nje studi ues verejti: Ne thelb, gjendja e njerezve te thjeshte . . . ndryshoi fare pak. Kjo ka ndo dhur shpesh gjate gjithe historise dhe eshte nje prove e metejshme e pohimit te Bibles se njeriu ka sunduar mbi njeriun ne dem te tij. Eklisiastiu 8:9.
1 Sic paratha Ezekieli, per here te pare Tirin e pushtoi Nabu kodrezari, mbreti i Babilonise. (Ezekieli 26:7) Pas kesaj, qyteti u rindertua. Pikerisht kete qytet te rindertuar shkaterroi Alek sandri, duke permbushur keshtu deri me nje fjalet e profeteve.

Nje shprese e besueshme

Qeverisja e keqe nuk do te vazhdoje pa fundesisht, sepse Perendia ka vendosur nje qeveri qe qendron ku e ku me lart se cdo qe veri e sajuar nga njerezit. Ajo quhet Mbrete ria e Perendise dhe do ti zere vendin te gji tha qeverive njerezore. Nenshtetasit e saj do te gezojne paqe dhe siguri te vertete e te perhershme.Isaia 25:6; 65:21, 22; Danieli 2: 35, 44; Zbulesa 11:15. Mbreti i Mbret eris e s e Perendis e nuk eshte askush tjeter vec Jezu Krishtit. Krejt ndryshe nga qeveritaret njerezore te etur per pushtet qe rrine larg halleve te nenshte tasve, Jezui motivohet nga dashuria per Pe rendine dhe per njerezit. Psalmisti paratha per te: Ai do ta cliroje te varfrin qe therret per ndihme, si dhe te munduarin e kedo qe nuk ka kush e ndihmon. Atij do ti dhimbset i pervuajturi dhe i varfri, dhe do ta shpetoje shpirtin e te varferve. Nga shtypja dhe dhu na, do tua shpengoje shpirtin.Psalmi 72: 12-14. A nuk deshironi nje Sundimtar te tille? Nese po, ndaluni pak te fuqia e gjashte ne hi storine biblikeRoma. Pikerisht gjate epokes romake lindi dhe la gjurme te pashlyeshme ne historine njerezore Shpetimtari i parathe ne. Ju ftojme te lexoni artikullin e gjashte te kesaj serie, qe do ta gjeni ne numrin vijues te revistes.

20

Zgjohuni! mars 2011

 Kenaqem me punen si bari

TREGUAR NGA ALIMBEK BEKMANOVI

Kur isha tre vjec, fillova te kullotja delet dhe me hyri shume ne qejf kujdesi per to. Ne moshen 17-vjecare isha bari me pervoje. Me vone mesova se ka edhe nje lloj tjeter bariu, ai shpirteror. Po ju tregoj pse sherbimi si bari shpirteror me sjell edhe me shume kenaqesi.

INDA ne vitin 1972. Familja jone e madhe kirgize jetonte ne fshatin Cirpikti, buze liqenit te bukur Isik-Kul. Zona e liqenit ter heq mjaft turiste qe vizitojne Kirgizstanin, ish-republike e Bashkimit Sovjetik. Sot jetoj me time shoqe, Gulmiren, ne Bishkek, kryeqyteti i Kirgizstanit, rreth 200 km larg vendit ku u rrita. Kur isha femij e, ne pranvere i conim dhente ne kullota lart ne male. Ngjiteshim mbi 3.000 m dhe na duhej te udhetonim per dite te tera. Disa barinj merrnin nje rruge qe priste me shkurt dhe arrinin me shpejt ne kullota. Mirepo, ato shtigje zakonisht ka- lonin buze grykash e honesh dhe delet qe dilnin pak nga rruga, ndonjehere plagoseshin ose edhe vriteshin. Shpesh degjonim se atyre aneve dilnin ujq qe trembnin delet ose i sulmonin, duke i vecuar nga kopeja dhe duke i vrare. Prandaj xhaxhai merrte nje rruge me te lehte me me pak rreziqe, edhe pse harxhonim te pakten
Bariu dhe delet

nje dite me teper. Nganjehere doja te nxito ja, por xhaxhai me ndalte. Alimbek,me thoshte,mendo per delet, jo per veten. Lart ne kullotat e bukura malore benim vatha te perkohshme per ti mbrojtur delet naten. Disa barinjve u shijonte gjumi dhe i nxirrnin delet ne kullote vetem pasi kish zbardhur qyshkur. Kur delet fillonin te ku llotnin, kishte zene vapa. Pas pak ato mblidheshin tok, me kokat ulur, dhe merrnin fryme me zor. Keshtu nuk hanin dot sa te ngopeshin, ndaj lige shin e dobesoheshin. Kurse xhaxhai ngri hej qe pa gdhire, para ores kater t e mengje sit. Kur agonte, delet qe kishte nen kujdes, ndodheshin ne caire te mira. Atje mund te kullotnin sa te donin ne ajrin e fresket te mengjesit. Shpesh thuhet shiko delet, te kuptosh si eshte bariu. Kur delet prehen pas kullote, eshte mo menti i pershtatshem per ti kontrolluar dhe mjekuar. Nje nga problemet me te medha me delet tona ishin mizat qe shtrojne veze
Zgjohuni! mars 2011 21

 ne kerthizen e tyre. Si pasoje, kerthiza ma hiset dhe enjtet. Nese problemi nuk dikto het ne kohe, dhembja mund te behet aq the rese, sa delja mund te endet larg tufes e te ngordhe. I kontrollonim delet thuajse cdo dite, qe pastaj ti mjekonim. Duhej goxha mund e kohe, por sa kenaqeshim kur shih nim se ndiheshin rehat e ishin te shendetshme. I num eronim delet cdo mbr emje kur ktheheshim nga kullota ne vathe. Ato kalo nin neper nje porte te ngushte, here-here tri a kater bashke. Kopeja jone numeronte qindra koke, por ia morem doren aq mire kesaj pune, sa mund te numeronim deri ne 800 dele brenda 15 a 20 minutash. Na u desh shume praktike, por ia dolem! Nese verenim se mungonte nje dele, xha xhai merrte pushken e kerraben qe te ker konte te humburen. Madje, dilte edhe ne shi e ne terr qofte edhe per nje qengj te ve tem. Therriste me sa i hante zeri. Keshtu trembte dhe largonte kafshet e egra. Kur de lja degjonte ate ze, e dalloje menjehere qe ndihej e sigurt. I vinim emer seciles, sipas pamjes dhe ve corive te karakterit. Ne kope kishte gjithnje ndonje dele kokeshkrete. Smerrej vesh pse, po nuk ia kishte qejfi te bindej. Here-here, disa dele shkonin pas se pabindures. Ke shtu bariu mundohej ta sterviste dhe ta di siplinonte kokeforten, per shembull, e linte vetem ne vathe. Dalengadale disa mesonin dhe i nenshtroheshin bariut. Ato qe sdonin te bindeshin, perfundonin si mish ne sofer. Me 1989, mesova artet marciale dhe u bera goxha i zoti. Vitin tjeter, me rekrutuan ne ushtrine sovjetike. Ndersa sherbeja ne Rusi, shoket e arteve marciale krijuan nje bande kriminale. Si u ktheva ne Kirgizstan, me thane se po te shkoja me ta, do te kisha cte me donte zemra. Mirepo, nderkohe u njoha me Deshmitaret e Jehovait.
22 Zgjohuni! mars 2011

Nje lloj tjeter bariu

Ata iu pergjigjen pyetjeve qe me mundo nin qe nga femijeria, si: pse vdesin njerezit? Nga bisedat me ta kuptova se vdekja eshte pasoje e mekatit te njeriut te pare, Adamit. (Romakeve 5:12) Gjithashtu, mesova nga Bibla se Jehovai, Perendia i vertete, dergoi Birin e tij, Jezuin, si Shpenguesin tone dhe se, po te tregojme besim te Jehovai dhe Biri i tij, mund te na mbulohet mekati i trashe guar. Keshtu do te kemi mundesine qe ne te ardhmen te jetojme pergjithmone ne token parajsore, sipas qellimit qe kishte ne fillim Perendia per njerezimin.Psalmi 37:11, 29; 83:18; Gjoni 3:16, 36; 17:1-5; Zbulesa 21: 3, 4. Pergjigjet qe me dhane nga Shkrimet, ishin aq te qarta e te kuptueshme, sa thashe me gjithe zemer: Ja, tamam keshtu duhet te jete! Nuk doja te shoqerohesha me me shoket e dikurshem. U perpoqen disa here te ma mbushnin mendjen te bashkohesha me ta. Mirepo deshiroja aq shume te meso ja te verteten biblike dhe te jetoja sipas saj, sa ia dola ti hidhja poshte ofertat e tyre tu nduese, e me kalimin e kohes u bera nje bari shpirteror. Ne ate periudhe, tek ime me vinte shpesh nje sheruese fetare me fame ne zonen tone. Nje dite, kur u ktheva ne shtepi, po mban te nje seance spiritiste. Me tha se kisha nje dhunti te vecante dhe me nxiti te shkoja ne xhami e te merrja nje hajmali qe, sipas saj, do te me ndihmonte. Gati-gati ma mbushi mendjen se keshtu do te kisha dhuntine te beja sherime. Te nesermen, shkova te Deshmitaret qe studionin Biblen me mua dhe u tregova per viziten e saj. Me lexuan nga Bibla se Jeho vai eshte kunder cdo forme spiritizmi, pasi lidhet me frymerat e liga. (Ligji i perteri re 18:9-13) Disa net rresht nuk vura gjume ne sy nga ndikimi i demoneve. Deshmitaret me mesuan te lutesha ne harmoni me vull netin e Jehovait, dhe pas kesaj nuk kisha me

 Dhente tona ne kullote

I numeronim cdo mbremje delet, qe te siguroheshim se nuk mungonte asnje

makthe naten. U binda se kisha gjetur Ba riun e vertete, Jehovain. Mesova se edhe Davidi, shkrimtari i shu me psalmeve biblike, kishte qene bari ne te ri. E therriste Jehovain Bariu im dhe ndje njat qe shprehte per Te, me pushtuan zem ren. (Psalmi 23:1-6) Doja te imitoja Birin e Jehovait, Jezuin, qe quhet bariu i dele ve. (Hebrenjve 13:20) Ne nje asamble qe u mbajt ne Bishkek ne fillim te 1993-shit, u pa gezova ne uje si simbol i kushtimit ndaj Jehovait.
Nje mbledhje e rendesishme

Shume te aferm e fqinj te mi filluan te studionin Biblen se bashku. Rreth 70 ba nore te fshatit mblidheshin prane liqenit Bija e nje bariu Isik-Kul. Nje nga te afermit, qe ishte kryeta ri i keshillit te fshatit, tregoi shume interes. Pak muaj para kongresit te madh te De Ai tha se do te organizonte nje mbledhje te shmitareve te Jehovait ne Moske, Rusi, ne madhe ku mund te shpjegonim besimin qe gusht 1993, takova Gulmiren, nje Deshmi sapo kishim perqafuar. Mirepo kreret fetare tare nga nje fshat i Kirgizstanit. Edhe ajo
Zgjohuni! mars 2011

atje i nxiten vendesit ti kunderviheshin ve pres sone te predikimit. Kurdisen plane qe ta shfrytezonin kete mbledhje per te na i vene njerezit kunder. Diten e caktuar u mblodhen afro nj e mije veta, perfshire edhe te ardhur nga tri fshatra fqinje. Erdhen edhe disa Deshmita re dhe njeri prej tyre nisi te shpjegonte bi ndjet tona biblike. Skaluan as pese minuta kur u ngrit dikush dhe leshoi nje bresheri pyetjesh me kunj. Hodhen akuza e na ker cenuan dhe turma u acarua aq sa desh pla si dhuna kunder nesh. Ne ate cast, na doli krah nje nga velleze rit e mi te medhenj, qe po studionte Biblen nga pak kohe. Te gjithe i trembeshin dhe e shmangnin se nuk e mundte dot njeri kur plaste sherri. Qendroi me guxim mes sul muesve e Deshmitareve, dhe ne u larguam pa pesuar gje. Vitet pasuese, shume nga te pranishmit ne ate mbledhje u bene Deshmi tare. Nga rreth 1.000 banoret e fshatit tone, sot mbi 50 jane Deshmitare te Jehovait.

23

 vinte nga nje familje barinjsh. Me 1988, kur vepra e Deshmitareve ishte ende e ndaluar ne Bashkimin Sovjetik, e ema e Gulmires kishte nisur te studionte Biblen me nje De shmitare qe quhej Aksama. Ne vitet 70, Ak samaja kishte qene e para kirgize ne zonen e tyre qe ishte bere Deshmitare. Skaloi shume dhe Gulmira u bashkua me te emen per te studiuar Biblen me Ak samane. Ne vitin 1990, te dyja u pagezuan si Deshmitare. Gulmira e kishte zemren plot cmueshmeri, ndaj shpejt nisi te predikonte ne kohe te plote si pioniere. Per dy vjet pasi u takuam, e shihja rralle Gulmiren, ngaqe jetoja rreth 160 km larg. Ne mars 1995, vendosa ta njihja me mire, e keshtu, me kete mendje i shkova nje dite ne shtepi. Shtanga kur mora vesh se te neser men do te nisej te sherbente ne zyren e de ges te Rusise, 5.633 km larg. Atehere kisha nisur sherbimin ne kohe te plote dhe po mesoja rusishten, pasi nuk kishim ende literature ne gjuhen kirgize. Per tre vjet, une dhe Gulmira i shkruanim njeri-tjetrit, dhe rame dakord te lexonim te njejtat pjese nga Bibla, qe te shkembenim mendime rreth saj. Ne ate kohe, sherbeja ne kongregacionin e pare te gjuhes kirgize, ne qytetin e Balikcit. U martuam me 1998 kur Gulmira erdhi ne Kirgizstan me pushime. Me ftuan te sherbeja bashke me te ne zyren e deges te Rusise. Shyqyr qe kisha filluar te mesoja ru sishten! Me kohe, me caktuan ne skuadren e perkthimit te gjuhes kirgize qe perkthente literature ne ate gjuhe. Iu luta Jehovait per mencuri dhe durim. E patjeter, nje ndihme e madhe ishte bashkepunetorja ime, Gulmira. Ne vitin 2004, skuadra jone e perkthimit u shperngul ne Bishkek, ku u caktova te sherbeja ne komitetin qe mbikeqyr vepren
24 Zgjohuni! mars 2011

Me Gulmiren sot

Ne sherbim te Jehovait me Gulmiren

e Deshmitareve te Jehovait ne Kirgizstan. Atehere ne vend kishte shtate kongregacio ne te gjuhes kirgize dhe mbi 30 te gjuhes ruse. Sot jane mbi 20 kongregacione dhe shume grupe te gjuhes kirgize, qe perbejne afro 40 per qind te 4.800 Deshmitareve ne Kirgizstan. Une dhe Gulmira vendosem te mesonim anglishten, pasi do te na ndihmonte ne cak timin tone. Si pasoje, me 2008 morem nje ftese per ne seline boterore te Deshmita reve te Jehovait ne Shtetet e Bashkuara. Atje ndoqa nje shkolle posacerisht per ata qe marrin drejtimin ne vepren e predikimit ne vendet e tyre. Sot, une dhe Gulmira ndihemi edhe me te afte ti ndihmojme banoret e Kirgizsta nit te njohin Perendine. Kemi provuar dhe pare me syte tane se Jehovai eshte vertet nje bari i dashur. Ne jeten time kam ndier plo tesimin e psalmit te Bibles, qe thote: Jeho vai eshte Bariu im. Nuk do te me mungoje asgje. Ai me con te shtrihem ne livadhe plot bar, me con te prehem ne vende te ujitura mire, dhe ma freskon shpirtin. Per hir te emrit te tij, me prin neper shtigjet e drejtesi se.Psalmi 23:1-3.

 A ESHT E PROJEKTUAR?

Vezevendosesi i grerezes qe bren drurin

Forca qe kembehen

Njera valvule shkon poshte dhe germon drurin, kurse tjetra ngrihet lart dhe dhembezat e saj krijojne rezistence

Femra e grerezes qe bren drurin, i shtron vezet brenda pishave. Metoda qe perdor, i ka frymezuar shkencetaret te krijojne sonda ki rurgjike me te sigurta dhe me te efektshme. Shqyrtoni faktet: Grereza e drurit ger mon tunele ne pemen e pishes me ane te vezevendosesitnje gyp si gjilpere me dy bo shte ose valvula qe nderthurin levizjet, seci li i veshur me dhembeza te kthyera lart. Dhe mbezat e njeres valvule fiksohen te druri, duke i dhene rezistence vezevendosesit, kur se valvula tjeter rreshqet paksa perpara. Pa staj dhembezat e valvules se dyte fiksohen te druri, duke krijuar rezistence, kurse val vula e pare rreshqet para. Me keto levizje te shpejta te bashkerenduaraku valvulat ke mbejne rolet duke krijuar rezistence dhe duke levizur paravezevendosesi deperton deri ne 20 mm brenda drurit pa u sforcuar. Gjate punes, as shtremberohet, as thyhet. Te frymezuar nga vezevendosesi i femres se kesaj grereze, shkencetaret kane krijuar nje prototip sonde neurokirurgjike qe ne pa rim funksionon njesoj. Gjilpera e saj prej sili koni perbehet nga dy valvula qe levizin sa para-prapa, secila me dhembeza tejet te vog la qe depertojne ne zona te thella te tru rit duke shkaktuar fare pak dem. Mirepo, ky instrument do te kete edhe nje risi. Revista New Scientist shpjegon: Ndryshe nga sondat kirurgjike te sotme qe jane te paepshme, kjo pajisje do te jete aq elastike sa te pershkoje rrugen me pak te rrezikshme, per shembull, duke anashkaluar zona te trurit me me shu me rrezik gjate operacioneve. Fale kesaj so nde do te pakesohet edhe numri i prerjeve te nevojshme per tu futur ne zona ku mezi arrihet. Si mendoni? A erdhi rastesisht ne ekzi stence vezevendosesi i grerezes qe bren dru rin apo eshte projektuar?
Grereza: David R. Lance, USDA APHIS PPQ, Bugwood.org; figura: J. F. V. Vincent dhe M. J. King, (1996). Mekanizmi i shpimit me ane te vez evendosesve te grerez es se drurit. Biomimetics, 3: 187-201

Druri

 T E RINJT E PYESIN

Cduhet te di per duhanin?

ishte te pije duhan. Keshtu pranova cigaren qe me dha nje vajze ne shkolle dhe dola e piva fshehurazi.Trejsi.
Shuarja e kureshtjes. Doja te provoja si

Shiko mundesite e meposhtme dhe ver nje I anash cdo pike ku gjen veten. Q Jam kureshtar Q Po kaloj strese Q Dua te me pranoje shoqeria Q Kam hallin e peshes

duhet nje cigare, e pastaj aa, tani po, ia dal. Kur isha e stresuar, doja te ndihesha edhe une ashtu.Niki. Renia ne peshe. Disa goca pine duhan per te ruajtur eleganceneshte shume me ko llaj se te mbash diete!Samanta. Megjithate, para se te ndezesh cigaren e pa reose cigaren tjeterndalu e mendo. Mos u bej si peshku qe ha karremin. Vertet, pe shku merr nj e shp erblim te vogel, por sa shtrenjte e paguan! Me mire ndiq keshillen e Bibles dhe perdor aftesite e tua per te me nduar ne menyre te kthjellet. (2 Pjetrit 3:1) Mundohu tu p ergjigjesh pyetjeve t e meposhtme. Sheno nese pohimet e meposhtme jane te verteta apo te rreme.
b. Mund ta nxjerr thuajse gjithe tymin. c. Pasojat te shendeti do ti ndiej vetem kur te jem i rritur. c. Duhani me ben me interesant per seksin tjeter. d. Po te pi duhan, si bej keq njeriu pervec vetes. dh. Perendise nuk i intereson nese une pi duhan apo jo. a. Duhani pakeson stresin.

Perballimi i stresit dhe pranimi nga te tje ret. Ne shkolle, cunat e gocat thoshin me

Cfare di ne te vertete per duhanin?

N
26

ESE shenove ndonje nga pikat siper, ke dicka te perbashket me shoket e tu qe pi ne duhan ose qe u ka shkuar mendja.1 Per shembull:
1 Edhe pse ky artikull et per ata qe pine cigare, problemet dhe rreziqet qe nxirren ne pah, vlejne edhe per ata qe pertypin duhan.

Zgjohuni! mars 2011

 a. Duhani pakeson stresin.E rreme. Per momentin duhani e lehteson stresin qe vjen kur po vdes per nje cigare. Mirepo, shkence taret kane zbuluar se ne te vertete nikotina i shton hormonet e stresit. b. Mund ta nxjerr thuajse gjithe tymin. E rreme. Sipas disa studimeve, mbi 80 per qind e grimcave te tymit qe thith, mbeten brenda trupit. c. Pasojat te shendeti do ti ndiej vetem kur te jem i rritur.E rreme. Ndonese rreziqet shtohen pas cdo cigareje qe pi, disa pasoja jane te menjehershme. Disave u mjafton nje cigare e vetme qe tu behet ves duhani. Mu shkerite do te te dobesohen dhe ka te ngjare te vuash nga nje kolle qe ste shqitet. Rrudhat ne lekure do te te shtohen dhe do te dalin para kohe. Duhani shton rrezikun e crregullimit te funksioneve seksuale, krizave te panikut dhe depresionit. c. Duhani me ben me interesant per seksin tjeter.E rreme. Studiuesi Llojd Xhonston ve rejti se adoleshentet qe pine duhan nuk i duken edhe aq terheqes shumices se seksit tjeter. d. Po te pi duhan, si bej keq njeriu per vec vetes.E rreme. Cdo vit vdesin mijera vete ngaqe thithin tymin e duhanit te te tjereve. Pra, do te demtosh familjen, miqte, e madje edhe kafshet qe ke ne shtepi. dh. Perendise nuk i intereson nese une pi duhan apo jo.E rreme. Kush deshiron ti pel qeje Perendise, duhet te pastrohet nga cdo ndotje e mishit. (2 Korintasve 7:1) Sdisku tohet qe duhani ndot trupin. Nese zgjedh te jesh i papaster, duke demtuar veten dhe te tje ret me ane te duhanit, smund te jesh mik i Pe rendise.Mateu 22:39; Galatasve 5:19-21. Atehere, cdo te besh nese te ofrojne nje cigare? Shpesh mjafton nje pergjigje e thje shte, por e prere, si: Jo faleminderit, nuk e pi. Nese tjetri ngul kembe ose edhe te tall, mos harro se eshte e drejta jote te zgjedhesh. Mund te thuash:
Si te mos bie pre?

Pergjigjet

JA CTHONE MOSHATARET E TU

Nese me pyesin pse spi duhan, do tu them: Se sme pelqen ti nxij mushkerite dhe ta shkurtoj jeten.

Benxhamini

Hedra

Nese me ofrojne nje cigare, do tu them: Jo. Po te ngulin kembe, do tu them: Sipas teje, spaskam te drejte te ve ndos per veten time?! Epo te ndodhe kjo edhe sot, eshte kulmi!

Kur mesova sa rreziqe ka, e ndava me ndjen se nuk ben per mua. Kam plane te rendesishme per te ardh men, prandaj dua te marr fryme edhe per ca kohe. Sidoqofte, ashtu si te rinjte e cituar me si per, presionin me te madh mbase e ke nga ve tja. Po te jete keshtu, kundershtoje kete ze te brendshem duke arsyetuar rreth pyetjeve te meposhtme. A do te me sjelle vertet ndonje te mire duhani? Per shembull, nese vendos te pi du han vetem qe te me pranojne te tjeret, a do te me pranojne vertet kur skam thuajse asgje tjeter te perbashket me ta? E fundja, a dua tu shkoj pas avazit atyre qe do te kenaqeshin tek sa i bej dem vetes?
Zgjohuni! mars 2011 27

 rrobat se mos gjen ndonje cigare dhe zhduki. Hiq gjithe cakmaket, shkrepeset dhe tavllat e duhanit. 5. Perballo simptomat e lenies. Pi mjaft lengje frutash ose uje dhe i me shume. Mos harro se sikleti eshte i perkohshem, kurse do bite jane te perhershme. 6. Shmang tundimet. Rri larg vendeve e situatave ku mund te te vije te pish duhan. Gjithashtu, mund te te duhet te kufizosh sho qerine me ata qe e pine.Proverbat 13:20. 7. Mos nxirr justifikime. Mos genje veten duke thene do ta thith vetem nj e here. Sa shtrenjte do ti kushtoje duhani xhe- Shpesh justifikime te tilla bejne qe ti dorezo pit dhe shendetit tim, pa permendur humbjen hesh prape ketij vesi.Jeremia 17:9. e respektit te te tjereve? Mos bjer ne grep! A dua ta shes miqesine me Perendine Vit per vit, firmat e duhanit shpenzojne miper nje cigare? Po sikur te te jete bere liarda dollar e per reklama. A thua nuk e dine ves duhani, si t e shp e- se shume te rinj do ti joshe karremi i tyre, A E DIJE? e madje do te behen duhanxhinjte e se nesertosh? mes?! Perdorimi i duha Si ta le? nit pa bere tym, Mos lejo qe biznesmenet e industrise se du 1. Bind veten. Shkruaj hanit te te zhvatin xhepat. Pse ta hash karresi per shembull arsyet qe ke ti per ta le- min e tyre? As ata, as shoket e tu qe pine duduke e pertypur, mund te nxjerre ne dhe hidhu nje sy here han, nuk mendojne per te miren tende. Ne me shume nikotipas here. Nje motiv i for- vend se te degjosh ata, verja veshin keshilles ne se cigaret dhe te mund te jete deshira se Bibles dhe meso si te nxjerresh dobi per permban me se qe te jesh i paster ne sy vete.Isaia 48:17. 25 substanca te Perendise.Romakeve kancerogjene 12:1; Efesianeve 4:17-19. PSE T E MOS FLAS ESH qe rritin rrezikun 2. Kerko ndihme. Ne ME PRIND ERIT? e kancerit te fytit se ke pire fshehtas, tani e te gojes. Eshte shume me kollaj te perballosh eshte momenti te asesh presionin e shokeve kur je i pergatitur. hapur. Tregoju atyre qe Pse te mos u kerkosh prinderve te beni ua ke mbajtur sekret se prova bashke, qe te jesh gati ti pergjido ta lesh duhanin dhe kerkoju te te ndihmoj gjesh dikujt qe te ofron nje cigare? Njeri ne. Nese deshiron ti sherbesh Perendise, lu prind mund te luaje rolin e shokut qe te tju per ndihme.1 Gjonit 5:14. bie ne qafe. Nese do ide te mira se si 3. Cakto nje date. Jepi vetes dy jave kohe te pergjigjesh, shiko pjesen Kur shoket a me pak, dhe sheno ne kalendar diten kur ke te bejne presion, ne faqet 132, 133 te li vendosur ta lesh. Tregoju familjes dhe miqve brit Te rinjte pyesin . . . Pergjigje praktike, se ne ate date do te lesh duhanin. vellimi 2. 4. Kerko dhe zhduk. Para dates qe ke cak tuar, rremo cep me cep dhomen, makinen e
28 Zgjohuni! mars 2011

Ashtu si peshku qe ha karremin, duhanpiresi merr nje shperblim, por e paguan shtrenjte

 NJ E V ESHTRIM RRETH BOT ES

Bie ndjeshem besimi te Kisha Sipas nje artikulli ne The Irish Times, shuItalia hapi panairin e pare te divor mica e njerezve nuk i zene me bese Kishes cit. Vizitoret u keshilluan me agjenci marte [Katolike]. Artikulli e vendos Kishen Katolisore qe te gjenin nje partner tjeter, me agjen ke ne nje kategori me institucione te tjerasi ci udhetimi per te organizuar pushime per beqaret dhe me agjenci divorci per te gjetur qeveria dhe bankatte cilave shumica e irla avokate, financiere, psikologe e ndermjetes ndezeve nuk u besojne me. Ne nje vend legje familjare.CORRIERE DELLA SERA, ITALI. ndar per besnikerine ndaj kishes, me shume se gjysma e te intervistuarve ne nje ankete te ko Hendeku i mosbesimit, i krijuar ngaheve te fundit thane se o nuk i zinin bese fare qe Kisha Katolike nuk veproi sic duhet ne kishes (32 per qind), o nuk i zinin bese edhe rastin e krizes se abuzimeve seksuale te kleaq (21 per qind). Faji per renien e ndjeshme rikeve, i ka sjelle Kishes si institucion krizen te besimit te popullates te Kisha u vihet ska me te madhe prej shekujsh, e mbase ne krejt ndaleve qe kane tronditur se fundi Kishen. historine e saj.NATIONAL CATHOLIC REPORTER, SHBA. Te diplomuar te papune A eshte arsimi i larte garanci se do te gjesh Shkencetaret deshifruan ADN-ne e okeve pune? Sipas gazetes Manila Bulletin, per shute ngrire te nje grenlandezi qe vdiq rreth me te diplomuar pergjigjja eshte jo. Ajo citon 4.000 vjet me pare dhe zbuluan se, me sa Herbert Bautisten, kryetar bashkie i Keson-Siduket, e kishte origjinen nga Sibetit, i cili tha: Cdo vit nga kolegjet e universite ria.AGJENCIA E LAJMEVE ROJTERS, SHBA. tet tona dalin miliona te diplomuar qe vetem sa shtojne radhet e te papuneve, pasi arsimi mi i tyre nuk perputhet me punet qe jane ne dispozicion. Shume perfundojne si shites ose se te shkurtra, qe te fitojne aftesi praktike ose punojne ne restorante fast food. Qeveria po i teknike ne fusha ku mund te gjejne pune me nxit ata qe mbarojne gjimnazin, te bejne kur- lehte. Ura gerryhet nga peshtyma Ne Kalkute, Indi, ura Hourah me gjatesi 457 m eshte ne rrezik nga peshtyma e kembe soreve. Pse? Gutkanje perzierje e perhapur me gjethe te arres se betelit, me arre te arekes dhe me gelqere te shuarka veti te forta gerry ese, e shume qytetare e pertypin dhe e peshtyj ne. Sipas gazetes se Kalkutes The Telegraph, qe nga viti 2007, nga peshtyma e gjithe atyre qe kalojne, jane ngrene kellefet prej celiku qe mbrojne shtyllat [e ures] dhe kane shkuar nga gjashte ne tre mm. Cdo dite, rreth 500.000 ke mbesore dhe 100.000 automjete e kalojne lu min te kjo ure.

 BASHK EBISEDIM SI FAMILJE

A.

Ku ndryshojne?
A mund ti dalloni tri ndryshi met ndermjet figures A dhe figures B? Shkruajini pergjigjet me poshte dhe plotesoni figurat duke i ngjyrosur. E DHENE: Lexoni Daljen 28:9-12, 33, 36, 37.

B.

4. Cila figure eshte e sakte, ajo ne te djathte apo ne te majte?

Pergjigjet e faqeve 30, 31 jane ne faqen 7

PER TE DISKUTUAR: Cdo te

thote fjala i shenjte? Pse eshte e rendesishme qe adhuruesit e Jehovait te jene te shenjte? Si mund ta tregoni se po perpiqeni te jeni te shenjte? E DHENE: Lexoni 2 Korintasve 7:1.
Zgjohuni! mars 2011

AKTIVITET SI FAMILJE: Cdo pjesetar i familjes te beje

kerkime per rolin e kryepriftit te Izraelit. Pastaj mblidhuni se bashku dhe tregoni cfare keni mesuar. Per shembull, cilat ishin disa pergjegjesi te kryepriftit? E DHENE: Lexoni Levitikun 9:7; Ligjin e perterire 17:9-11. Si tregon Jezu Kri shti se eshte Kryeprifti me i mire? E DHENE: Lexoni Hebrenjve 4:14-16; 7:26-28; 9:11-14.

30

 Koleksiononi e mesoni
Shkruhet libri i fundit i Bibles 98 i e.s.

Priteni, paloseni me dysh dhe ruajeni

Betlehem U shperngul nga Moabi ne Betlehem

1 i e.s.

MOAB

RUT HA

TE DHENA: Nje vejushe besnike moabite qe mbeshteti vjehrren e saj te moshuar, Naomin. Fale dashurise besnike per Naomin dhe vendosmerise per te adhuruar Jehovain, Rutha gjeti forcen te linte vendlindjen e te shkonte ne Betlehem. Njerezit i thoshin Naomit: Nusja jote . . . eshte per ty me e mire se shtate bij. Rutha 4:14, 15. P ERGJ IGJE A. . . . populli im dhe Perendia yt, Perendia im.Rutha 1:16. B. Rutha shfaqi nje fryme vetemohuese dhe te papertuar.Rutha 2:7, 10-12, 17; 3:11. C. Boazin, mbretit David, Jezu Krishtit. Mateu 1:5, 6, 16.

R U T H A

Popuj dhe vende

5. Me quajne Shae. Jetoj ne Britani, afer kontinentit te Evropes. Pak a shume, sa Deshmitare te Jehovait jetojne ne Britani? 13.300, 133.000 apo 333.000? 6. Cila pike tregon vendin ku jetoj une? Qarkojeni, pastaj shenoni me pike vendin tuaj dhe shihni sa larg Britanise jeni.

Femije: Gjeni figurat

A i gjeni dot keto figura ne kete reviste? Pershkruani me fjalet tuaja cfare shikoni te figurat.
A

4026 p.e.s.

P YE TJ E A. Plotesoni fjalet q e Rutha i tha Naomit: Populli yt do te jete . . . B. Si la nje shembull te mire Rutha per ata qe kujdesen per te semuret e te moshuarit? C. Vendosni fjalet qe mungojne: Rutha u martua me dhe u be paraardhesja e dhe e .

FLET E BIBLIKE

U krijua Adami

Jetoi rreth viteve 1200 p.e.s.

C C

 Fale jush mesova se Ati yne na do

Nje 19-vjecare nga jugu i Shteteve te Bashkuara shkroi: U rrita ne nje familje qe shkon rregullisht ne kishe dhe e njoh Krishtin si Shpetimtarin tim. Prapeseprape, per vite te tera kam jetuar me friken e gjykimit te furishem te Perendise, te djegies ne nje ferr te llahtarshem. Kohet e fundit me ra ne dore libri juaj Cfare meson vertet Bibla? Pasi lexova vetem disa kapituj, me pushtoi nje paqe e madhe. Mu hoq nje barre sikur me zbriti nga kraharori nje elefant. Tani e kuptoj se Jehovai eshte nje Perendi i dashur, i mire dhe i meshirshem. Ai deshiron te lidhe me mua nje marredhenie qe nuk bazohet te frika e semure ndaj tij. Kete te diel kam ne plan te shkoj ne Sallen e Mbreterise te Deshmitareve te Jehovait. Mezi po pres! Faleminderit, sepse fale jush mesova se Ati yne na do dhe nuk ka krijuar nje ferr te zjarrte. Libri Cfare meson vertet Bibla? trajton edhe tema te tjera te rendesishme. Nder to jane gjendja e te vdekurve, shpresa e ringjalljes, si te permiresojme jeten familjare, cilet jane ne te vertete Perendia dhe Jezu Krishti dhe pse i lejon Perendia vuajtjet. Mund ta kerkoni kete liber duke plotesuar kuponin shoqerues dhe duke e derguar ne nje adrese te pershtatshme nga faqja 5 e revistes.
Q Deshiroj librin e treguar ketu. Trego ne cilen gjuhe.

Emri

Adresa

Q Ju lutem te kontaktoni me mua per nje studim biblik pa pagese ne shtepi.

CFARE MESON vertet BIBLA?

Qyteti

Shteti

www.watchtower.org

g11 03-AL