Zgjohuni!

KORRIK 2011

Kur?

Jete pa vuajtje

DHE: CDUHET TE DI PER RRJETET SHOQERORE? FAQJA 24

Zgjohuni!
TIRAZHI MESATAR 39.913.000 KOPJE BOTOHET NE 83 GJUHE

Jete pa vuajtje Kur?

3 Kemi nevoje qe vuajtjet te marrin fund! 4 Pse ka kaq shume vuajtje? 6 A interesohet Perendia? 8 Jete pa vuajtje Nje premtim i besueshem

10 Si ti parandalojme aksidentet 12 Nje vit me barinjte e Uellsit 15 Kujdesi paliativ Cfare synimi ka? 18 Nga levorja te shishjaHistoria e tapes 21 Faleminderit per kete seri! 22 Nje veshtrim rreth botes 23 Nga lexuesit tane 24 Te rinjte pyesin Cduhet te di per rrjetet shoqerore? Pjesa 1 28 Pikepamja e Bibles A e toleron Bibla skllaverine? 30 Bashkebisedim si familje 32 Mencuria e mbretit Solomon

 Vuajtjet e Kios zune fill kur i vrane te atin, ngaqe i la lopet te kullotnin ne nje are me miser diku afer. Pastaj, e ema dhe dy motra mbeten viktima te Kmereve te Kuq te Kamboxhias. Me vone, Kioja u gjymtua nga nje mine dhe qendroi 16 dite ne xhungel derisa i vajten ne ndihme. U desh tia pritnin kemben. Kioja thote: Se doja me jeten.

Kemi nevoje qe vuajtjet te marrin fund! N

DOSHTA keni verejtur se vuajtjet i bien kujtdo pa dallim. Katastrofat natyrore, semundjet e probleme te tjera shendetesore, krimet e dhunshme e tragjedi te tjera prekin kedo, kudo dhe kurdo. Organizatat humanita re jane munduar me mish e me shpirt ti pa randalojne ose te pakten tua lehtesojne vuaj tjet njerezve. Por cfare kane arritur? Le te ndalemi ne nje fushebeteja kunder urise. Sipas gazetes Toronto Star, katastrofat natyrore kane lene mjaft njerez pa strehe e pa

ushqim. Mirepo, sic njofton gazeta, perpje kjet e organizatave qe punojne per te lehtesu ar urine i pengon dhuna ne rritje. Autoritetet ne fushen politike, sociale e mjekesore kane bere cmos te lehtesojne vu ajtjet, por rezultatet kane qene zhgenjyese. Programet per ti dhene shtyse rritjes ekono mike nuk e kane zhdukur varferine. Vaksinat, ilacet dhe teknikat e perparuara kirurgjikale nuk i heqin dot gjithe semundjet. Forcat qe ruajne rendin e paqen veshtrojne te pafuqi shme ndersa krimet e dhunshme vazhdojne e madje shtohen. Pse ka kaq shume vuajtje? A interesohet Perendia per ate qe po heqin njerezit? Sic do ta shohim, miliona jane ngushelluar nga per gjigjet qe u jep Bibla ketyre pyetjeve.
Zgjohuni! korrik 2011 3

Pse ka kaq shume vuajtje?

LERIK ET qe pohojne se e dine pergjigjen e pyetjes qe shihni majtas, shpesh mesojne se vuajtjet jane ndeshkim nga Perendia. Per shembull, disa dite pas ter metit ne Haiti, nje prift ne kryeqytet i tha kongregacionit te vet se katastrofa ishte nje mesazh nga Perendia. Disa te tjere nuk jane kaq dogmatike. Sipas nje docenteje te teologjise ne Amerike, shume njerez kane kete pikepam je: Arsyeja pse Perendia i sjell keto katastrofa eshte mi ster dhe nuk na takon ne ta zbulojme. Puna jone eshte vetem te kemi besim. A eshte vertet Perendia ai qe u sjell vuajtje njerezve? Bibla pergjigjet qarte jo. Vuajtjet nuk benin pjese ne qe llimin e Perendise Jehova per njerezimin. Megjithat e, ci fti i pare u rebelua kunder sundimit te Perendise kur zgjodhi ti percaktonte vete standardet e se mires dhe te se keqes. Ata i kthyen shpinen Perendise dhe vuajten pasojat. Ne sot po korrim frytet e zgjedhjes se tyre te keqe. Por nuk ishte kurrsesi Perendia burimi i vuajtjeve te njerezve. Bibla thote: Kur eshte nen sprove, askush te mos thote: Po me sprovon Perendia. Sepse Perendia nuk mund te sprovohet me gjera te liga, dhe as ai vete nuk sprovon njeri. (Jakovi 1:13) Kushdo mund te heqe vuajtje, edhe ata qe kane miratimin e Perendise. Ja disa shembuj: Profeti Elise kishte nje semundje te pasherueshme. 2 Mbreterve 13:14. Apostulli Pavel shkroi se vazhdimisht luftonte me urine dhe etjen, ishte thuajse i zhveshur, i keqtrajtuar, i pastrehe.1 Korintasve 4:11. Epafroditi, nje sherbetor i Perendise, ishte i semu re dhe i deshperuar.Filipianeve 2:25, 26. Askund nuk thuhet se keta te tre i ndeshkoi Perendia per mekatet e tyre. Gjithsesi, Bibla nuk tregon vetem se kush nuk eshte pergjegjes per vuajtjet. Ajo zbulon edhe tre faktore rrenjesore qe shpesh jane burim vuajtjesh.
Ky botim nuk shitet. Ai botohet si pjese e nje vepre boterore te ar simimit biblik, qe perkrahet me kontribute vullnetare. Nese nuk trego het ndryshe, citimet e Shkrimeve jane marre nga versioni ne gjuhen e sotme, Shkrimet e ShenjtaPerkthimi Bota e Re. Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing oces. POSTMASTER: Send address changes to Awake!, 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2011 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Germany. Druck und Verlag: Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, e. V., Selters/Taunus. Verantwortliche Redaktion: Ramon Templeton, Selters/Taunus. Vol. 92, No. 7 Monthly ALBANIAN

Zgjohuni!
KJO REVISTE BOTOHET per ndricimin e gjithe familjes. Tregon se si te perballojme problemet e sotme. Permban lajme, et per njerez ne shume vende, shqyrton fene dhe shkencen. Por ben edhe me shume, shkon me thelle dhe thekson domethenien e vertete prapa ngjarjeve te tashme; megjithate, mbetet gjithmone politikisht asnjanese dhe nuk larteson asnje race mbi ndonje tjeter. Me e rendesishmja, kjo reviste nderton besimin ne premtimin e Krijuesit per nje bote te re paqesore dhe te sigurt qe do te zevendesoje sistemin e sotem te lig e te paligjshem.
4 Zgjohuni! korrik 2011

Vendimet personale

Cfaredo qe te mbjell e njeriu, ate edhe do te korre. (Galatasve 6:7) Doe mos, kush zgjedh t e pij e duhan, ti jape makines pa pike kujdesi ose ti beje parate rrush e kumbulla duhet te mba je njefare pergjegjesie per vuajtjet qe mund ti sjellin vendimet e tij.

Vuajtjet mund te vijne edhe nga ve ndimet egoiste t e dikujt tjeter. Ne fakt, njerezit kane bere ligesite me trondite se, qe nga mizorite e nazizmit deri tek abuzimi me femijet. Duke keqperdorur vullnetin e lire, disa marrin vendime qe u sjellin vuajtje te tjereve.

Rastesia

Ne shekullin e pare te e.s., ne Jerusa lem u shemb nje kulle e madhe qe la 18 te vdekur. Jezui tha per viktimat: A me ndoni ju qe ata . . . ishin me shume fajto re se gjithe banoret e Jerusalemit? Une po ju them: Jo! (Luka 13:4, 5, Diodati i Ri) Ai e kishte te qarte se nuk i ndeshkoi Perendia. E dinte cishte thene me pare ne Fjalen e Perendis e: Te gjitheve u ra stis te kalojne kohe te veshtira dhe te perjetojne ngjarje te paparashikuara.

(Eklisiastiu 9:11) Shume tragjedi ndo dhin ngaqe viktima gjendet ne vendin e gabuar ne momentin e gabuar ose nga gabimet e njerezve. Per shembull, sipas raporteve, vuajtjet shumefishohen kur njerezit shperfillin paralajmerimet dhe atje ku ndertesat nuk behen aq te forta, sa ti rezistojne motit te keq a termete ve. Ne keto raste, ngjarjet e rastesishme prekin me shume njerez dhe shkaktojne me teper vuajtje.

Sundimtari i kesaj bote

Bibla thote: E gjithe bota dergjet nen pushtetin e te ligut. (Gjoni 12:31; 1 Gjo nit 5:19) Ky i lig eshte Satana Djalli, nje krijese e fuqishme frymore qe pershkru het si sundimtari i autoritetit te ajrit. Ajri eshte menyra e te menduarit qe mbizoteron rreth nesh, fryma qe tani ve pron ne bijte e mosbindjes. Satanai e per dor kete menyre te menduari per ti shty Gjuhet: afrikanse, amharike, angleze67, arabe, armene, bislame, bullgare, cebuane, cibembe, ceke7, cikeve, citonge, daneze7, estone, eve, nlandeze7, fixhiane, frenge687, greke, gujarate, gjeorgjiane, gjermane67, hebraike, hiligainone, hindi, holandeze67, hungareze, igbo, iloke, indoneziane, islandeze, italiane67, japoneze67, jorube, kanade, kineze (tradicio nale)7 (regjistrime audio vetem ne mandarin), kineze (e thjeshtuar), kiniaruande, kirgize, kirundi, koreane67, kroate, letone, lingale, lituane, malagase, malajalame, malteze, maqedonase, mjanmar, norvegjeze67, polake67, portugeze687, punjabe, rarotongane, rumune, ruse67, samoane, sepede, serbe, sesote, siloze, sinhaleze, sllovake, sllovene, spanjolle67, suahile, suedeze7, shone, shqipe, tagaloge7, tajlandeze, tamile, tok-pisine, tongane, tsonge, tsvane, turke, ukrainase, urdu, vietnameze, xhose, zulu 6 Disponohen edhe CD. 8 Disponohen edhe CD (formati MP3). 7 Disponohen edhe regjistrime audio ne sitin www.jw.org.

re njerezit te mos i binden Perendise. (Efesianeve 2:2) Disa krime, si gjenoci- det dhe abuzimi me f emijet, jane kaq te llahtarshme, sa shume veta nuk e besojne dot se jane thjesht veper e njerezve. Sidoqofte, a do te thote kjo se Pere ndia eshte indiferent ndaj vuajtjeve tona? A mundet dhe a do te beje dicka qe tu ja pe fund?

ne nje nga adresat e meposhtme. Per listen e plote te adresave, shih www.watchtower.org/address. Afrika e Jugut: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740. Australi: PO Box 280, Ingleburn, NSW 1890. Belgjike: rue dArgile-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Britani: The Ridgeway, London NW7 1RN. France: BP 625, F-27406 Louviers cedex. Greqi: Kisias 77, GR 151 24 Marousi. Gjermani: 65617 Selters. Itali: Via della Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Kanada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Kroaci: PP 58, HR-10090 Zagreb-Susedgrad. Norvegji: Gaupeveien 24, NO-1914 Ytre Enebakk. Rumani: PO Box 132, OP 39, Bucuresti. Slloveni: pp 22, SI-1241 Kamnik. Suedi: PO Box 5, SE-732 21 Arboga. SHBA: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Shqiperi: PO Box 118, Tirane. Turqi: PO Box 23, Ferikoy, 34378 Istanbul.

A deshironi me shume informacion ose nje studim biblik pa pagese ne shtepi? Ju lutemi, shkruajuni Deshmitareve te Jehovait

Zgjohuni! korrik 2011

A interesohet Perendia?

me teper, mund te jemi te sigurt se ai intere sohet per ne. Pse? raelitet ishin skllever ne Egjipt dhe keqtrajto heshin nga zoterinjte e tyre, Perendia i tha Moisiut: Pa dyshim e kam pare mundimin e popullit tim ne Egjipt, dhe kam degjuar si kli thin per shkak te atyre qe i shtrengojne te pu nojne, sepse i di dhembjet qe heqin. (Dal ja 3:7) E pra, Perendia nuk eshte indiferent ndaj vuajtjeve te njerezve. Perkundrazi, she kuj me vone profeti Isaia shkroi per izraelitet: Ai vuajti per te gjitha vuajtjet e tyre.Isaia 63:9. Te gjitha udhet e tij jane drejtesi. (Ligji i perterire 32:4) Ne gjithcka ben, Perendia eshte i drejte dhe i paanshem. Ai do te rua je udhen e besnikeve te tij, por edhe do ti shpaguaje me shtrengim ata qe shtrengoj ne te drejtet. (Proverbat 2:8; 2 Selanikasve 1:6, 7) Ai nuk ben asnje anesi me te me dhenjte dhe as e konsideron te pasurin me teper se te varfrin, sepse te gjithe jane ve pra e duarve te tij. (Jobi 34:19, Diodati i Ri) Vec kesaj, Per endia e di cila eshte menyra me e mire per te sheruar vuajtjet e njerezimit. Krejt ndryshe nga kjo, zgjidhjet e njerezve mund te krahasohen me nje leukoplast mbi nje plage te hapur me arme zjarri. Mbase leu koplasti e maskon plagen, por nuk e mjekon ne thellesi e aq me pak nuk i jep fund vuajtjes.
Eshte i meshirshem dhe hirmadh, . . . plot dashamiresi. (Dalja 34:6) Ne Bibel, fjala

Cfare dime per Perendine? Ndien dhembshuri per ata qe vuajne. Kur iz-

ENGJESIN e 1 nentorit 1755, qyteti i Lisbones, Portugali, u shkund nga nje termet. Pas tij, tsunami dhe zjarret rrafshuan pjes en me te madhe te qytetit dhe vrane me mijera vete. Pas termetit te 2010- es ne Haiti, nje arti kull i gazetes kanadeze National Post thoshte: Gjithe tragjedite e medha vene ne prove be simin e njerezimit te nje fuqi me e larte. Por disa, si kjo perseritje e [tragjedise se madhe te] Lisbones, jane prove me e rende. Artiku lli mbyllej me fjalet: Perendia mund ta kete braktisur Haitin. Si i Plotfuqishmi, Perendia Jehova ka fuqi te pakufishme, ku perfshihet edhe aftesia per tu dhene fund vuajtjeve. (Psalmi 91:1) Per

A do ti vinte mjeku vetem nje leukoplast nje plage me arme zjarri?

meshire ka kuptimin e dhembshurise se bute dhe te keqardhjes qe e shtyn dike ti shkoje ne ndihme tjetrit. Rrenja e fjales he braike hirmadh pershkruan reagimin nga zemra te atij qe ben dicka per te ndihmuar nje njeri ne nevoje. Sipas Theological Dic tionary of the Old Testament, fjala e perkthyer dashamiresi perfshin nderhyrjen ne dobi te dikujt qe po kalon nje fatkeqesi ose veshti-

Zgjohuni! korrik 2011

 resi. Perendia Jehova jo vetem lendohet kur nje njeri vuan, por edhe nxitet ta ndihmoje ngaqe eshte i meshirshem, hirmadh dhe da shamires. Ndaj mund te jemi plotesisht te si gurt se ai do tu jape fund vuajtjeve.

Ne artikullin e kaluar pame tre faktore qe ndikojne ne shume vuajtje te njerezve sot. Ne asnje prej tyre nuk ka gisht Perendia. Le te shohim tani cfare qendron pas ketyre fakto reve.

Vendimet personale

Ne fillim Adami ishte nen sundi min e Perendise. Mirepo, kur u vu para nje zgjedhjeje, vendosi ta hidh te poshte sundimin hyjnor dhe te pro vonte pavaresine nga Perendia. Ai shperfilli paralajmerimin e Jehovait te Zanafilla 2:17: Ke per te vdekur. Vendimi per te mos iu nenshtruar su ndimit te persosur te Perendise coi

ne mekat dhe papersosmeri. Bibla shpjegon: Ashtu si mekati hyri ne bote nepermjet nje njeriu te vetem, dhe vdekja nepermjet mekatit, ashtu edhe vdekja u perhap ne te gjithe nje rezit, sepse te gjithe kishin mekatu ar. (Romakeve 5:12) Megjithate, Pe rendia do ti heqe pasojat e mekatit.

Rastesia

Njeriu i pare, Adami, e hodhi po shte udheheqjen e Perendise, pike risht ate qe u duhej njerezve per te jetuar te sigurt, madje edhe nga katastrofat natyrore. Vendimi i tij mund te krahasohet me rastin e nje pacienti qe nuk pranon kujdesin e nje mjeku te zot e e me pervoje. Nese pacienti i shperfill rreziqet dhe nderlikimet e

mundshme qe mjeku i njeh mire, ka te ngjare te vuaje. Po ashtu, shpesh ne rrenje te katastrofave natyrore eshte keqadministrimi i tokes nga njeriu, qe perfshin teknikat e pasigur ta te ndertimit dhe shperfilljen e for cave te natyres. Megjithate, Perendia nuk do te lejoje qe kjo situate te va zhdoje pafundesisht.

Sundimtari i kesaj bote

Pse Perendia e lejoi Satanain te su ndonte boten pasi u rebelua? Nje ve per referimi thote se, kur marrin pu shtetin, regjimet e reja te cdo lloji mund te fajesojne per pak kohe qeve rine e kaluar. Sikur Jehovai tia kishte hequr para kohe pushtetin sundimta rit te kesaj bote, Satanai mund te ki-

shte fajesuar per paaftesine e vet Su ndimtarin e meparshem, Perendine. (Gjoni 12:31) Mirepo, duke i dhene kohe Satanait ta ushtronte plotesisht autoritetin e tij mbi token, Jehovai pro voi se ai eshte sundimtar i deshtuar. Por prape mbetet pyetja: si te jemi te sigurt se vuajtjet do te marrin fund?

Zgjohuni! korrik 2011

Nje premtim i besueshem

[Perendia] do te fshije cdo lot nga syte e tyre. Nuk do te kete me vdekje. As vajtim, as klithme, as dhembje nuk do te kete me. Gjerat e meparshme shkuan.Zbulesa 21:4.

Jete pa vuajtje

MUND ti besojme ketij premtimi qe te ngroh zemren? Te mendojme pak per nje nga paralajmerimet e para q e mori njeriu. Pe rendia i tha Adamit se, po te mos i bindej, ki shte per te vdekur. (Zanafilla 2:17) E ndodhi tamam sic kishte thene Perendia. Vdekja e Adamit, bashke me vdekjen dhe vuajtjet qe ka trasheguar njerezimi brez pas brezi, deshmoj ne se Perendia eshte i denje ti besojme. Ate here, a ka ndonje arsye per te dyshuar se nuk do te plotesohet premtimi i Perendise qe ta ktheje token ne gjendje te persosur?! Te mos harrojme edhe cilesite e Perendise, per te cilat u fol ne artikullin e meparshem. Deshira jone qe vuajtjet te mbarojne, thjesht pasqyron dhembshurine, dashurine dhe drej tesine e Perendise. Vec kesaj, ngjarjet botero re dhe qendrimet e perhapura sot provojne se po afrohet me te shpejte koha kur Pere ndia do te veproje.Shih kutine Kur do te ndodhin keto gjera? Pse Perendia Jehova eshte plotesisht i afte tu jape fund vuajtjeve? Vereni se si aineper mjet Birit te tij, Jezuiteshte ne gjendje dhe ka marre masa ti ndreqe shkaqet rrenjesore te vuajtjeve. Vendimet personale. Paraardhesi yne, Ada mi, mori nje vendim qe i solli pasoja te renda
Zgjohuni! korrik 2011

tere pasardhesve te tij. Apostulli Pavel shkroi: E gjithe krijesa vazhdon te renkoje se ba shku dhe te perjetoje dhembje se bashku. (Romakeve 8:22) Zgjidhja qe dha Perendia, pasqyronte drejtesi e meshire te pamase, por ishte edhe mjaft e thjeshte. Te Romakeve 6:23 shpjegohet: Paga qe paguan mekati eshte vdekja, kurse dhurata qe jep Perendia, eshte jeta e perhershme me ane te Krishtit Jezu, Zo terise tone. Njeriu i persosur Jezu beri nje jete pa me kat. Vdekja e tij ne shtylle torture siguroi cli rimin e njerezve te bindur nga mallkimi i mekatit dhe i vdekjes. Sot para nesh shpaloset perspektiva e jetes pa fund ne nje bote ku nuk do te ekzistojne me prirjet mekatare qe cojne ne vendime te pamenda. Do te jene zhdukur edhe ata qe me dashje u shkaktojne vuajtje te tjereve, sepse keqberesit do te shfarosen. Psalmi 37:9. Rastesia dhe papersosmeria. Jezu Krishti, Mbreti qe ka caktuar Perendia, ka pushtet mbi forcat e natyres. Ne shekullin e pare te e.s., Je zui dhe apostujt e tij ndodheshin ne nje barke peshkimi kur shpertheu nje stuhi e eger dhe e forte, dhe dallget e perplasnin barken, aq sa ajo po mbushej. Kur i kerkuan ndihme, Jezui u ngrit, qortoi eren dhe i tha detit: Pusho!

 Kur do te ndodhin keto gjera?

Dishepujt e pyeten Jezuin: Kur do te ndodhin keto gjera dhe cila do te jete she nja e pranise sate dhe e perfundimit te si stemit? (Mateu 24:3) Pergjigjja e Jezuit, tok me shkrime te tjera qe frymezoi Pere ndia pas vdekjes se tij, tregojne cdo te ndodhte kur te afrohej koha e caktuar nga Perendia per tu dhene fund vuajtjeve.1 Krahasojini kushtet dhe qendrimet mbizo teruese sot me profecite e meposhtme. Luftera boteroreMateu 24:7; Zbulesa 6:4. Zi buke dhe semundjeLuka 21:11; Zbulesa 6:5-8. Rrenimi i tokesZbulesa 11:18. Te dashuruar pas parave2 Timoteut 3:2. Te pabindur ndaj prinderve2 Timoteut 3:2. Kenaqesidashes ne vend se perendi dashes2 Timoteut 3:4. Deshmitaret e Jehovait do tju ndihmoj ne me kenaqesi te kuptoni se jeta pa vuaj tje eshte ne prag. Kontaktoni Deshmitaret ne zonen tuaj. Ata do te jene te gatshem te studiojne Biblen me ju ne shtepine tuaj a ne nje vend te volitshem per ju. Gjithashtu, mund te shkruani ne nje nga adresat ne fa qen 5 ose te hyni ne faqen tone te Internetit www.watchtower.org.
1 Per me shume informacion, shih kapitullin 9 me titull A po jetojme ne ditet e fundit? nga libri Cfare meson ver tet Bibla?, botuar nga Deshmitaret e Jehovait.

Hesht! Era ra dhe u be nje qetesi e madhe. Apostujt u befasuan dhe thane: Ketij i binden edhe era dhe deti.Marku 4:37-41. Nen sundimin e Jezuit, njerezit e bindur do te banojne te sigurt dhe te patrazuar nga tmerri i gjemes. (Proverbat 1:33) Kjo per fshin edhe gjemat qe vijne nga katastrofat natyrore. Vec kesaj, keqadministrimi i tokes, teknikat e pasigurta te ndertimit, shperfillja e forcave te natyres, si edhe gabime te tjera te njerezve, nuk do te ekzistojne me. Askush nuk do te vuaje me ngaqe gjendet ne vendin e gabuar ne momentin e gabuar. Kur ishte ne toke, Jezui zbuloi nje tjeter as pekt te sundimit te tij qe mund te fshije cdo vuajtje qe heqim sot nga ngjarjet e rastesi shme, te paparashikuara. Une jam ringjallja dhe jeta,tha ai. (Gjoni 11:25) Vertet, Jezui ka fuqine dhe deshiren ti ktheje ne jete ata miliona qe kane vdekur tragjikisht nga kata strofa natyrore. Mos eshte nje premtim bosh? Me ringjalljet qe beri kur ishte ne toke, Jezui na e forcoi besimin tek ai. Tri nga ato ri ngjallje jane dokumentuar ne Bibel.Marku 5:38-43; Luka 7:11-15; Gjoni 11:38-44. Sundimtari i kesaj bote. Perendia e ka cak tuar Krishtin Jezu te asgjesoje ate qe ka mje tet per te shkaktuar vdekjen, domethene Dja-

llin. (Hebrenjve 2:14) Jezui deklaroi: Ka nje gjykim per kete bote. Tani sundimtari i kesaj bote do te debohet. (Gjoni 12:31) Ai do ti zhbeje veprat e Djallit duke hequr ndikimin e Djallit ne ceshtjet e njerezimit. (1 Gjonit 3: 8) Perfytyroni sa ndryshe do te jete shoqeria njerezore kur te zhduket fryma e lakmise, ko rrupsionit dhe egoizmit qe nxit Djalli!
Zgjohuni! korrik 2011 9

 Si ti parandalojme

AKSIDENTET
HURME e cjerre rrotash, kercitje hekurishtesh, kri sme xhamash qe behen cope e cike, ulerima njerezish . . . Keto nuk jane te panjohura per kedo qe ka perjetuar nje aksident. Agjencia e te Dhenave per Popull sine raporton se ne mbare boten cdo vit humbin jeten ne aksidente rreth 1,2 milione njerez dhe plago sen deri ne 50 milione te tjere. Sidoqofte, shume aksidente mund te shma ngen nese i kushtohet vemendje sigurise dhe nese tregohet gjykim i shendoshe. Le te shohim se si.

dobi, madje mund te kthehet ne rrezik. Pra ndaj, bejeni zakon te vini rripin e sigurimit dhe kerkojuni ta vene edhe atyre qe jane me ju ne makine. Kujdes edhe nje gje tjeter: kurre mos e perdorni celularin per te folur a per me sazhe ndersa i jepni makines. Forca e ferkimit te gomave eshte me e vo gel kur rruget jane te lagura, me pluhur, rere ose zhavorr. Po ta ngadalesoni shpejtesine, ka me pak te ngjare te rreshqitni gjate frenimit. Nese udhetoni shpesh ne rruge te mbuluara me bore ose akull, mendoni seriozisht te bli ni goma dimri. Ato kane lule me te thella dhe force ferkimi me te madhe. Kryqezimet jane nje rrezik per te gjithe shoferet. Nje ekspert i kesaj fushe sugjeron: kur ndizet drita jeshile, mos hyni vetetimthi ne kryqezim. Nese pritni vetem pak, mund te shmangni karambolin me ndonje makine qe nuk e ka respektuar driten e kuqe. Per shmangien e aksidenteve eshte thelbe sore te mbahet makina ne gjendje te mire. Imagjinoni cmund te ndodhe nese frenat nuk mbajne kur jeni ne timon. Qe tu paraprij ne problemeve mekanike, disa shofere e coj ne rregullisht makinen te nje mekanik i afte per ti bere sherbime, kurse te tjere ia bej ne vete. Sido qe te jete, sigurohuni qe maki nes ti behen kontrollet dhe riparimet e nevojshme.
Gjendja e rruges dhe mirembajtja e makines

Ne disa rruge shpejtesia e lejuar mund te duket teper e ulet. Megjithate, kalimi i shpej tesise zakonisht nuk ju kursen edhe aq kohe. Per shembull, per nje distance 50 km, rritja e shpejtesise nga 90 ne 110 km ne ore, do tju kurseje rreth 6 minuta. A ia vlen te rrezikoni jeten per kaq pak kohe? Rripi i sigurimit eshte bere enkas per sigu rine. Nje agjenci qeveritare ne Shtetet e Ba shkuara thoshte se vetem ne ate vend, rripi i sigurimit ka shpetuar me shume se 72.000 je te nga viti 2005 deri ne vitin 2009. A e zeve ndeson ate jasteku i ajrit? Jo. Ky te mbron kur perdoret bashke me rripin e sigurimit. Nese nuk e vini rripin, jasteku i ajrit nuk ka shume
10 Zgjohuni! korrik 2011

Kufizimi i shpejtesise, rripi i sigurimit dhe celulari

 Edhe shoferet qe zakonisht jane te pergjegj shem dhe te kujdesshem, mund te rrezikojne shume nese i japin makines pasi kane pire al kool. Gjate vitit 2008, mbi 37.000 njerez ne Shtetet e Bashkuara humben jeten si pasoje e aksidenteve rrugore. Rreth nje e treta e tyre vdiqen ne karambole te shkaktuara nga shofe re qe kishin pire. Edhe fare pak alkool mund

Te pish dhe te ngasesh

tia demtoje reekset shoferit. Disa e ndajne mendjen as t e mos e vene ne buze, nese do ti japin makines. Zbatimi i rregullave te trafikut, venia e rripit te sigurimit, mbajtja e makines ne gjendje te mire dhe mosperdorimi i alkoolit kur i jepni makines, mund tju mbrojne jeten juve dhe te tjereve. Keto sugjerime do tju ndihmojne ti shmangni aksidentet vetem nese i zbatoni.

MOS I JEPNI MAKINES TE PERGJUMUR

Njerezit duhet te mbajne mend se, kur i jep makines i pergjumur, eshte pak a shume si te ngasesh i dehur. Keshtu u shpreh nje zyr tar i Fondacionit Kombetar per Gjumin ne Shte tet e Bashkuara per te treguar sa e rrezikshme eshte ti japesh makines i pergjumur. Shenjat e meposhtme tregojne se kur eshte e pasigurt ti jepni makines.1
1 Liste e siguruar nga Fondacioni Kombetar per Gjumin.

Mezi perqendroheni, pulitni syte shpesh ose ju rendojne qepallat Gati ju varet koka Ju hapet goja vazhdimisht Kujtoni si ne tym kilometrat e fundit Ju shpetojne pa vene re daljet ose shenjat e trafikut Dilni nga korsia, nuk ruani distancen e si gurise ose goditni gungat fosforeshente ne asfalt Nese vereni keto shenja, lerjani timonin nje tjetri ose ndaloni ne nje vend te sigurt e merrni nje sy gjume. Me mire pak vone, sesa te rrezi koni jeten tuaj dhe te te tjereve.

SK

OC

IRL A NDA E VERIUT

IR

LA

E D

ANGLI UELLS

NJE VIT ME

barinjte e Uellsit

Qethja e veres ARINJTE anekend botes kujdesen per me shume se nje miliard dele. Cdo stine Puna e bariut ne vere eshte te qethe de ka sfidat e veta. Geruini, Joani dhe Riana tre- let qe, ne varesi te races, mund te japin deri gojne per punen e barinjve ne malet e Uell- ne 10 kg lesh secila. Nje bari mund te qethe edhe 250 dele ne dite. sit, ku raporti eshte 3 dele per njeri. Riana: Ne fillim, heq ndonje pjese leshi Qengjat e pranveres te piste perqark bishtit qe delja te jete gati Me trokitjen e pranveres, barinjte punojne per qethje. Nje qethes i zoti mund ta qethe dite e nate qe te ndihmojne delet kur pjellin. me makine nje dele per dy minuta. Ndihmoj Geruini: Periudha kur lindin shqerrat, edhe une per te pastruar bashkat, pastaj i eshte me e lodhshmja e vitit, por pa dyshim mbeshtjell rrotull dhe i fus ne thase per ti edhe me e kenaqshmja. Nje qen i stervitur shitur. mire, ska te cmuar. Nese nje dele lind me ve Nderkohe, ne viset me te uleta, barinjte shtiresi, qeni im e ze lehte dhe e mban shtri- shpresojne te kene dy jave pa reshje qe te ko re qe une ta ndihmoj. sitin livadhet dhe te bejne sane cilesore. Me Joani: Kushedi sa dele kam ndihmuar te te mund te ushqejne bagetine gjithe dimrin. pjellin, por gjithnje eshte nje pervoje e paza- Familja dhe miqte ndihmojne per transpor tin. konte te shohesh nje qengj te sapolindur.

Zgjohuni! korrik 2011

13

 shme per mua eshte te shetis luadheve mengjesin kur ka mbaruar gjithcka dhe prodhi mi eshte futur brenda.
Joani: Nje nga momentet me te kenaq-

Joani kontrollon nje dash

Geruini me nj e qen te stervitur mire

Barinjte i zbresin tufat nga mali qe te ndaj ne delet nga qengjat e zvjerdhur. Joani: Edhe pse ne disa zona malore ska gardhe ose mure guri, delet rrallehere hu mbin a bredhin ne tokat fqinje. Ne fermen tone delja-meme i njeh kufijte. Asaj ia ka me suar e ema ose bariu dhe ajo ua meson qe ngjave femer. Por, per te gjetur ato pak qe hu mbin, ndonjehere kerkojme ore, madje dite te tera. Nder te tjera, barinjte kontrollojne, blejne dhe bejne gati deshte per delet. Per 25 deri ne 50 dele duhet nje dash. Ata shihen si inve stim per te ardhmen e kopese. Dhjete deri ne dymbedhjete jave pas cifti mit, bariu percakton me nje skaner me ul tratinguj se cilat dele jane mbarsur dhe sa qengja do te pjelle secila ne pranvere. De let shterpe shiten. Delet barrse me nje qengj grupohen bashke, kurse atyre me binjake ose trinjake u kushtohet vemendje e vecante dhe u jepet me shume ushqim. Ato pak ore me drite qe ka dimri, bariu i harxhon kryesisht duke ushqyer delet barrse. Sido qe te jete moti, bariu u rri gjithmone afer dhenve dhe kujdeset qe te kene ushqim te bollshem kur ben ngrice e madhe. Geruini: Ne kete periudhe, delet kane ne voje per bariun dhe i kane syte tek ai per ushqim e mbrojtje. Riana: Ska gje me emocionuese se ti shi josh te gjitha stinet ne natyre dhe te shohesh me syte e tu tere ato ndryshime qe pesoj ne kafshet dhe bimetnje shperblim i kenaq shem tek kujdesem per delet, pune qe e dua kaq shume.
Ushqimi i dimrit

Grumbullimi i vjeshtes

Kujdesi paliativ
Cfare synimi ka?
Ime me 94-vjecare, qe vuante nga semundja e Alcajmerit dhe nga pa mjaftueshmeria e zemres, kishte zene shtratin. Nuk donte te hante dhe u rezistonte perpjekjeve tona per ta gjalleruar. Ne spital me treguan per gjendjen e perhumbjes qe po kalon te. Doja te kujdesesha per te ne shte pi, por me duhej ndihme. Xhini.

EMUNDJET TERMINALE, pra semu ndjet e pasherueshme dhe vdekjeprurese, jane nje sfide jo vetem per te semurin, por edhe per familjen. Familjaret ndodhen para nje ve ndimi te veshtire. A duhet ti zgjatet me cdo kusht jeta te semurit, edhe nese kjo perfshin vu ajtje te pareshtura e te panevojshme? Apo duhet te mundohen qe te ndihet sa me mire gjate ko hes qe i mbetet? Per shume veta, nje zgjedhje praktike eshte kujdesi paliativ. Ky eshte kujdesi dhe vemendja ndaj nevojave emocionale, shpirterore e shoqe rore te pacienteve me semundje terminale. Sy nimi eshte tu lehtesohen vuajtjet ketyre pacien teve. Sot kujdesi paliativ, i plote ose ne mase te kufizuar, ofrohet thuajse ne gjysmen e shteteve te botes. Per shembull, meqe ne Afrike sa vjen e rritet numri i pacienteve me HIV/SIDA dhe me kancer, shumica e shteteve afrikane ose i kane keto programe, ose po marrin masa per to.

heqin dore nga jeta. Familjaret mund te mendoj ne se po te zgjedhin kete sherbim per njeriun e tyre te dashur, eshte si te presin fundin e tij pa pike dhembshurie. Sidoqofte, te zgjedhesh kuj desin paliativ sdo te thote se po ngre duart lart para se pashmangshmes. Perkundrazi, fale ketij sherbimi, pacienti mund te beje nje jete dome thenese e me dinjitet, i rrethuar nga njerezit e dashur sa me gjate te jete e mundur, nderkohe qe mbahen nen kontroll dhembjet. Gjithashtu, ai u krijon mundesi familjareve ti japin zemer njeriut te tyre te dashur dhe ta perkrahin per sa kohe te jete e nevojshme. Vertet, kujdesi paliativ nuk i kuron dot semu ndjet terminale, por mund te trajtoje nderlikimet e kurueshme, si pneumonia ose infeksionet e fshikezes urinare. Po te ndryshojne rrethanat per shembull, nese zbulohet nje kure ose nese semundja hyn ne faze fjetjejepacienti mund ti kthehet trajtimit te zakonshem.
Perparesite e kujdesit ne shtepi

Disa pacienteve u duket sikur regjistrimi ne Ne disa vende, kujdesi paliativ ofrohet vetem programin e kujdesit paliativ nenkupton se po ne institucione shendetesore. Por ne vende te
Zgjohuni! korrik 2011 15

Synimi i kujdesit paliativ

 Patem mundesi ti rrinim prane

Mamaja e Izabeles, nje gruaje nga Meksi ka, luftoi me kancerin e gjirit per 16 vjet deri sa metastazat u perhapen dhe u be i pashe rueshem. Izabela rrefen: Une dhe familja ime ishim ne merak te madh se mos ma maja do te vuante. Luteshim te mos i du hej te duronte dhembjet therese qe heqin para vdekjes mjaft te semure terminale me kancer. Pergjigjja e lutjeve tona ishte nje mjeke ketu ne Meksike, e specializuar ne kujdesin paliativ. Ajo na vinte nje here ne jave, siguronte barnat e nevojshme kunder dhembjeve, jepte udhezime te sakta e te thjeshta se si ti perdornim dhe si te kujdese shim per mamane. Na lehtesonte mendimi qe mund ti telefononim mjekes ne cdo ore te dites a te nates dhe do te vinte. Sa mire njohes ishim qe mamaja sndiente dhembje dhe ishte e qete ditet e fundit te jetes, e ma dje e shijonte ate pak ushqim qe mund te hante. Patem mundesi ti rrinim prane ketu ne shtepi, derisa u nda nga jeta kur ishte ne gjume.
16 Zgjohuni! korrik 2011

tjera, familjaret mund ta sigurojne kete sherbim ne shtepi. Keshtu pacienti mund te vazhdoje ta gezoje jeten familjare. Sherbimi ne shtepi pajto het edhe me kulturen e mjaft vendeve, si per shembull te Ugandes, ku eshte tradite qe famil jaret te kujdesen per te semuret dhe te moshuarit. Ne programin e sherbimit ne shtepi, ata qe kujdesen per te semurin shpesh kane perkrah jen e nje ekipi. Ky mund te perbehet nga nje mjek, disa infermiere e ndihmesinfermiere dhe nje punonjes social. Keta profesioniste mund ti mesojne familjaret si tia lehtesojne sa me shu me dhembjet pacientit dhe tu shpjegojne cfare te presin ne fazen e fundit te jetes. Gjithashtu, ata u pershtaten deshirave te pacientit dhe te fa miljes. Per shembull, nese familja do, i shmangin analizat e panevojshme ose ushqyerjen me tub kur pacienti nuk e perpunon dot me ushqimin. Doloresi dhe Xhini kujdesen ne shtepi per babane 96-vjecar. Gjendja e tij po rendohet, pra ndaj e vleresojne shume ndihmen qe u jepet. Doloresi thote: Pese dite te javes vjen nje ndih mesinfermiere qe na ndihmon ti bejme banje babait. Gjithashtu, nderron carcafet dhe, nese duam, e ndihmon babane te kujdeset per higjie nen dhe paraqitjen. Nje here ne jave vjen nje in fermiere qe i mat tensionin, temperaturen, etj dhe mbush recetat qe te kete akoma ilace. Kur se mjeku vjen cdo tri jave. Nese kemi nevoje me shpesh, jane gati 24 ore ne dite. Te kesh profesioniste ne dispozicion, eshte pjese thelbesore e kujdesit paliativ, sepse keta burra e gra te kualifikuar mbikeqyrin mjekimin dhe sigurohen qe pacienti te mos kete dhembje, por njeherazi te jete sa me i kthjellet. Vec kesaj, mund ti japin oksigjen. Ndihma e ketyre profe sionisteve i jep siguri te semurit dhe atyre qe kujdesen per te, pasi shuan friken e vuajtjeve nga dhembjet e forta a simptoma te tjera shqe tesuese gjate fazes se fundit te jetes. Personeli i kujdesit paliativ e kupton mire se pacienti ka nevoje te ruaje dinjitetin dhe te traj tohet me respekt ne cdo faze te sherbimit. Mar
Perkujdesje e dhembshur

 ta, qe ka punuar mbi 20 vjet ne kujdesin paliativ, thote: Arrija ti njihja pacientet, cfare u pelqen te e cfare jo, dhe mundohesha ti ndihmoja te ishin sa me te kenaqur gjate kohes se mbetur. Shpesh krijoja nje lidhje te forte me ta dhe disa skishte si te mos me hynin ne zemer. Vertet, disa paciente me Alcajmer a me ndonje lloj tje ter demence beheshin agresive ndersa i ndihmo ja. Orvateshin te me goditnin, te me kafshonin ose edhe te me gjuanin me shkelm. Por gjithnje perpiqesha te kujtoja se kjo sjellje nuk vinte nga personi. Vinte nga semundja. Ndersa per kenaqesine qe ndiente ngaqe u behej krah familjareve, Marta thote: Nga ndih ma ime nuk ndiheshin sikur smbanin me nder sa kujdeseshin per njeriun e tyre te dashur. Edhe vetem mendimi se personeli i kujdesit pa liativ po e mbante barren tok me ta, i ngushellonte. Nese sherbimi paliativ ekziston edhe ne ve ndin tuaj, mund te jete nje variant praktik dhe i dhembshur, ne vend te spitaleve ose qendrave per te semuret kronike. Xhini, e cituar ne fillim, eshte e kenaqur qe zgjodhi kujdesin paliativ per te emen. Ajo tregon: Mamaja pati mundesi ne te rrinte ne shtepi e rrethuar nga familja qe e mbeshteste fizikisht, emocionalisht dhe fry mesisht. Njeherazi kishte kujdesin profesional dhe mjekimet e nevojshme qe te ndihej mire. Te gjithe pjesetaret e personelit te sherbimit pa liativ pa perjashtim ishin profesioniste dhe te dhembshur. Keshillat dhe zotesia e tyre skishin te cmuar. Mendoj se mamaja sdo te kishte da shur asnje lloj tjeter sherbimi.

Te kesh profesioniste ne dispozicion, eshte pjese thelbesore e kujdesit paliativ

Kur afron fundi

Mbajini carcafet te paster, te thate e pa rrudha. Qe te mos i behen plage nga qe ndrimi shtrire, ndryshojani rregullisht pozicionin. Nderrojini edhe nderresat ose pele nat, nese nuk e mban urinen. Per te ndihmuar funksionimin e zorreve, mund te perdoren suposte e klizma. Kur afron fundi, mungesa e ushqimit dhe ujit nuk sjell vuajtje. Mbajani gojen te lagesht me peteza akulli a me cope pambuku te lagur dhe me balsam per buzet. Edhe thjesht po ti mbani doren, i jepni zemer. Mos ha rroni edhe se i semuri mund te jete ne gjendje te degjoje gjer ne minuten e fundit.
Zgjohuni! korrik 2011 17

Nga levorja te shishja

Historia e tapes
A perfytyroni dot nje levore peme qe luan rol te rendesishem ne pro dhimin e motoreve, te shampanjes, te topave te kriketit e te bejzbo llit, nje levore qe per mijera vjet u ka bere pune qofte peshkatareve, qofte zonjave elegante, e madje eshte perdorur edhe ne kozmos? Ceshte me e cuditshmja, kjo levore e vecante i kryen te gjitha keto pa u dashur te pritet pema.

APA eshte shtresa e jashtme e levores se lisit te tapes. Ama, kjo nuk eshte levore dosido. Eshte e lehte, zjarrduruese dhe elastike. Vit pas viti, lisi i tapes e prodhon me buja ri kete levore rezistente. Po te mos hiqet, ajo mund te arrije trashesine 25 cm, nje veshje e dobishme qe e mbron pemen nga te nxeh tet, te ftohtet dhe zjarret qe bien ne pyje. Nese levorja zhvoshket, druri i tapes formon avash-avash nje mbulese tjeter per afro dhjete vjet. Portugalia siguron rreth 55 per qind te pro dhimit boteror te tapes, Spanja rreth 30 per qind dhe vendet e tjera (perfshire Algjeri ne, Francen, Italine, Marokun dhe Tunizine) 15 perqindeshin tjeter.1
Me shume perdorime

shkimit dhe se me te beheshin sholla te re hatshme sandalesh. Sic duket, e perdornin edhe per te mbyllur shtambat. Meqe e ruan elasticitetin edhe ne temperatura te larta, tapa eshte ideale per guarnicionet e motore ve. Ate e gjen edhe ne panelet kunder nxehte sise qe perdoren ne disa anije kozmike. Pllakat prej tape jane shume te kerkuara per zbukurimin e mureve dhe dyshemeve, ngaqe pelqehet si pamja, edhe vetia izolue se e tapes. Edhe p er prodhuesit e artikujve sportive, tapa eshte e pazevendesueshme per berthamen e topave te bejzbollit dhe per do rezat e kallamave te peshkimit. Por dihet qe perdorimi me i njohur i ketij materiali eshte si tape per shishe vere e shampanje.Shih ku tine Kapaku ideal.
Mike e ambientit

Nje pyll i shendetshem me dru tape deRomaket dhe greket kuptuan se ky materi al ishte i perkryer per tapat e rrjetave te pe- shmon se njeriu mund te punoje ne harmoni me natyren, te vjele te mirat e saj pa shka 1 Lisi i tapes rritet edhe ne pjese te tjera te botes, por per terruar pasurite natyrore. Keta lisa te mo tregti tapa prodhohet kryesisht ne pellgun e Mesdheut, ku kjo cem stolisin peizazhin, u bejne hije dhe u peme rritet ne natyre.
18 Zgjohuni! korrik 2011

& Pas cdo zhvoshkjeje, levorja rritet prape Punetore te zote ) e heqin levoren me merak

/ Pllakat e tapes vihen stive, gati per hapin tjeter

/ Tapat cilesore akoma priten me dore

Me mbetjet dhe copezat behen tapa e produkte te tjera kokerrzore

 sigurojne ushqim gjedheve qe kullotin nen gjethnajen e tyre dhe zbutin vapen e padurue shme te veres. Mbijetesa e disa shpendeve qe rrezikojne te zhduken, nder te cilet shqiponja mbre terore, shkaba e zeze dhe lejleku i zi, varet nga keta lisa madheshtore, mjaft te pershtat shem per folete e tyre. Keto pyje jane fortesa e fundit edhe per rreqebullin iberik qe eshte ne prag te zhdukjes. Kohet e fundit, Fondi Bo-

teror per Natyren (WWF) deklaroi se mbije tesa e ketij lloji varet nga mbarevajtja e indu strise se tapes ne Spanje e Portugali. Keshtu, heren tjeter kur te hiqni tapen e nje shishe vere, ndaluni nje hop per ta vlere suar. Po mbani ne dore nje material natyror, te riperteritshem dhe te dekompozueshem. Madje, perdorimi i tapes mbron ambien tin. Cmund te kerkoni me teper nga nje pe me?!

Kapaku ideal

Migel Elena, drejtor i Institutit per Tapen, Drurin e Qymyrin, me qender ne rajonin e Ekstremadures, Spanje, na thote me shume per perdorimin e tapes si kapak shishesh. Sa i efektshem eshte ky material per te mbyllur shishet? Kam pare te hiqen tapa nga shishe mbi 100-vjecare dhe vera ishte ruajtur per bukuri. Ky material eshte kapaku ideal. Sa e vjeter duhet te jete pema qe ti perdoret levorja per kete qellim? Per tapa cilesore, pema duhet te jete te pakten 50-vjecare, edhe pse prodhimi i pare mund te merret 25 vjet pasi mbillet fara. Sdo mend, nuk para ka njerez qe jane gati te investojne per nje kulture qe u sjell fitime pas 50 vjetesh. Ne fakt, nuk me vjen ne mend ndo nje industri qe i duhet te prese kaq gjate per te vjele fitime. Sa eshte jetegjatesia e lisit te tapes? Kjo peme e ka jetegjatesine rreth 200 vjet dhe disa ekzemplare jetojne shume me gjate. Tapa mblidhet cdo nente vjet. Cpo behet qe te sigurohet vazhdimesia e prodhimit? Bashkimi Evropian dhe autoritetet lokale ofrojne shperblime per te nxitur mbjelljen e lisave te tapes. Keshtu, vitet e fundit kemi mbjelle mjaft hektare me pyje lisi dhe kemi permiresuar ata ekzistues. Chapa jane marre se fundi per te cuar para prodhimin? Dy dekadat e fundit kemi bere shume kerkime qe te per zgjedhim farat me te mira. Gjithashtu, qe te permiresojme pro duktin, bashkepunojme nga afer me vende te tjera qe prodhojne tape. Kemi futur ne perdorim nje sharre dore te vogel, me te ci len vjelesit mund ta heqin me mire levorennje pune qe per shekuj eshte bere me sepate.

 Faleminderit per kete seri!

Shume njerez perqark botes kane shprehur vleresimin per serine Ba shkebisedim si familje qe del ne cdo numer te Zgjohuni!, ne faqet 30, 31. Figurat dhe pyetjet qe nxitin biseda e te vene ne pune, etet biblike qe pri ten e ruhen, pjeset Femije: Gjeni figurat dhe Aktivitet si familje mesojne e argetojne gjithe familjen. Ja disa komente.

Drejtoj nje studim biblik me ane te postes me dy niper te mi 12-vjecare. Pasi u dergoj pjesen Bashkebisedim si famil je, ata plotesojne pergjigjet dhe mi kthejne. Duket qe kenaqen nga studimi, dhe leterkembimi me jep mundesi tua zgjeroj me tej disa pika. Faleminderit per kete seri! V. K., Shtetet e Bashkuara Ska shume qe djali im 5-vjecar me kerkoi qe, para se te inte, te shihnim ndonje pjese Cfare nuk shkon te kjo fi gure? Gjeta nje dhe nisem te bisedonim per figuren. Pastaj im bir ishte gjithe sy e veshe ndersa lexoja tregimin nga Bibla. Tani pothuaj cdo mbremje ka qejf te studioje. Ne si familje ju falenderojme nga thellesia e zemres qe i ndihmoni femijet tane tu shijoje leximi i Bibles. M. F., France Ne nje stacion autobusi takova Davidin 12-vjecar dhe Xhe niferin 6-vjecare. I ati vuri re se po u jepja revista Zgjohuni! udhetareve dhe i la te afroheshin per te pare. Ndersa ate e bir zune te lexonin, une dhe vogelushja kenaqeshim duke ve rejtur me kujdes fotografite dhe ilustrimet e lezetshme te zogj ve e kafsheve. Folem per gjithe gjerat e bukura qe ka bere Perendia Jehova per kenaqesine tone. Kur arritem te faqja 31, provuam pjesen Femije: Gjeni figu rat. Teksa mundohesha te gjeja te paren, Xheniferi i shetoi shpejt faqet dhe e gjeti sa hap e mbyll syte. Kur po kerkonim figuren e dyte dhe te trete, prape i gjeti para meje. Ne fakt, Xheniferi donte te vazhdonim gjersa gjetem figurat ne dhjete numra te ndryshem. Ne fund, ajo kerkoi edhe dy revista per babin dhe vellane. Kur u ndame, qe te tre shpre hen vleresimin per ato materiale te shkelqyera. M. K., Ekuador

21

 NJ E V ESHTRIM RRETH BOT ES

Spiunim nga kamerat e kompjuterit Policia gjermane arrestoi kohet e fundit nje burre qe akuzohet se ka hyre ne dhomat e dhjetera vajzave nepermjet kamerave te tyre kompjuterike (webcam). Thuhet se, pasi zbu loi fjalekalimin e kollajshem te nje profili ne Internet, ky pirat informatik shtiu ne dore informacionet per te kontaktuar disa njerez. Mendohet se profilin e vjedhur e perdori qe tu dergonte shoqeve te viktimes programe te demshme (malware) te maskuara si screen saver. Keshtu mund ti kontrollonte nga larg kompjuteret e tyre dhe te perdorte kur te don te kamerat. Sipas Aachener Zeitung, nga nje kontroll i befasishem ne banesen e tij u zbu lua se kishte tre milione foto dhe se ishte li dhur njeherazi me kompjuteret e 80 vajzave pa dijenine e tyre. Gjuhe te panjohura per shkencen Gjuhetaret qe studiojne gjuhet pak te njo hura aka dhe mixhite folura ne Arunakal -Pradesh, shtet verilindor i Indise, ne kufi me Bhutanin e Kinenzbuluan nje gjuhe t e trete vendese te quajtur koro. Kjo gjuhe eshte e padokumentuar dhe plotesisht e panjohur,

Statistikat e Organizates Arabe per Siguri ne Rrugore, me qender ne Tunizi, tregojne se ne boten arabe ndodhin mbi qe cojne ne vdekjen e me shume se 36.000 njerezve.AGJENCIA E LAJMEVE ROJTERS,
TUNIZI.

500.000 aksidente rrugore cdo vit,

Sipas nje sondazhi, per adoleshent et kine ze, Interneti eshte burimi me i re e ne shtepi eshte e cale.CHINA DAILY, KINE.

ndesishem i informacioneve rreth seksit, pasi edukata seksuale ne shkolle

tha studiuesi Gregori Anderson, drejtor i nje instituti per mbrojtjen e gjuheve te rrezikuara (Living Tongues Institute for Endangered Languages). Koroja kishte mbetur pa u zbuluar ngaqe e asin vetem nja 800 veta ne nje zone ku nuk lejohet te shkoje cdokush. Gjate 2009- es, u identifikuan 24 gjuhe te reja ne nje zone te Kines ku dikur thuhej se itej vetem nje.

Derra te eger radioaktive Qe nga viti 2007, [ne Gjermani] jane katerfishuar shpenzi met qeveritare per demshperblimin e gjuetareve qe humbin te ardhurat prej derrave te eger radioaktive,njofton gazeta Spiegel Online. Shume gjuetare shesin mish derri te eger, por shteti e ndalon shitjen e mishit si ushqim per njerezit nese ka perqindje te larte ceziumi-137, nje element radioak tiv i cliruar nga aksidenti i Cernobilit 25 vjet me pare. Sic shpjegon Spiegel, derrat e eger jane me te prekshem nga in fektimi sepse vdesin per kerpudha e tartufe, qe e thithin go xha rrezatimin. Natyrisht, shtimi i shpenzimeve vjen me teper ngaqe popullata e derrit te eger ne Gjermani shtohet me ritme marramendese, jo ngaqe po rritet radioaktiviteti. Specialistet thone se ka shume te ngjare qe problemi i rrezati mit te zgjate edhe 50 vjet.
22 Zgjohuni! korrik 2011

 NGA LEXUESIT TAN E

Larmi marramendese krijesash ne Amazonen e Siperme

(prill 2010) Ne artikullin tuaj thuhet se aua hunet (aguarunet) adhurojne pese perendi. Si indigjen i kesaj popullsie, nuk pajtohem me kete pohim. Sipas meje, jeni shprehur gabim, pasi shumica e auahuneve thone se jane te krishtere dhe ne nuk adhurojme pese perendi, sic shkruhet ne revi sten tuaj. Popullsia auahune e lexon shpesh revisten tuaj, prandaj ju lutem ta korrigjoni kete gabim. T. P. T., Peru Zgjohuni! pergjigjet: Shkrimtari mblodhi informacione nga nje sere burimesh, perfshire intervista me banore te dikurshem te komuniteteve aguarune dhe mjaft botime. Ne nje nga keto, Atlas Regional del Per u, botim i vitit 2004, jepen emrat dhe pershkrimet e pese hyjnive aguarune. Sidoqofte, sic thoni ju, banoret e disa prej ketyre komuniteteve jane bere te krishtere. Kerkojme falje per cdo pershtypje te gabuar qe mund te kemi dhene.

Si te perballohet belbezimi?

(maj 2010) Faleminderit per kete artikull! Edhe une belbezoj dhe shpesh kjo me ben te ndihem i vetmuar. Mirepo, pasi lexova ar tikullin, e kuptova qe sjam vetem. Tani jam i vendosur te mos e lejoj kete problem te me behet pengese. Ashtu si Rafaeli, kur ngec me ndonje fjale, . . . qesh dhe mbaj ndje njen e humorit. J. S., Japoni
Te rinjte pyesin . . . Si ta rrit respektin per veten? (maj 2010) Jam 12 vjec dhe je

1. Kur po lutej, Pjetri nuk ndenji ne kembe; ra ne gjunje. 2. Grate (vejushat) i treguan Pjetrit rrobat qe kishte bere Tabita, jo ene balte. 3. Kur u lut, Pjetri ishte vetem, pa njeri ne dhome. 4. 69.500. 5. B.

PERGJIGJET E FAQEVE 30, 31

toj me mamin, qe eshte e semure rende dhe po me rrit e vetme. Kur lexova pyetjen a ndihesh i vleresuar?, u pergjigja sinqerisht jo. Nga kjo u ndjeva keq, prandaj fola me disa te krishtere te pjekur dhe me mamin. Fale ketij artikulli kuptova se ska pse te jem kaq i ashper me veten. Ka plot njerez qe me

duan. Faleminderit qe me ndihmuat te kup toj sa interesohet Jehovai per ne femijet! K. H., France Ky artikull me dha force ti perballoj per vojat e dhembshme te se kaluares dhe ndje njat e pavlefshmerise qe akoma me mundoj ne nganjehere. Kurre skam per ti harruar tri menyrat e treguara ne artikull se si ta rrit respektin per veten, e sidomos ilustrimin e kartemonedhes pak te grisur. Faleminderit per artikullin e mrekullueshem! S. U., Koreja e Jugut

Zgjohuni! korrik 2011

23

 T E RINJT E PYESIN

Cduhet te di per rrjetet shoqerore? Pjesa 1

Kam miq ne shtete te tjera dhe me nyra me e mire per te mbajtur lidhjet me ta jane rrjetet shoqerore. Sa me pelqen qe kemi mundesi te asim, edhe pse jemi shume, shume larg. Suzi, 17 vjece.1 Per mua rrjetet shoqerore jane hu mbje kohe, jeta shoqerore qe zgjedhin pertacet. Komunikimi sy me sy eshte e vetmja menyre per te mbajtur miqesi te.Gregori, 19 vjec.
1 Ne kete artikull, emrat jane ndryshuar.

E vertete

ILI nga pohimet e mesiperme i afrohet me shume pikepamjes sate? Cilido qofte, nje gje eshte e sigurt: rrjetet shoqerore perdo ren goxha.1 Mendo pak per kete: radios iu de shen 38 vjet per te arritur 50 milione degjues, televizionit iu deshen 13 vjet per te terhequr po kaq shikues, kurse Internetit iu deshen 4 vjet per te pasur te njejtin numer perdorue sish. Kohet e fundit, sitit te rrjetit shoqeror Facebook iu shtuan mbi 200 milione perdorues brenda 12 muajve. Eshte i vertete apo i rreme pohimi i mepo shtem? Adoleshentet perbejne perqindjen me te madhe te perdoruesve te rrjeteve shoqerore.
E rreme

1 Nje rrjet shoqeror eshte nje sit ne Internet qe u jep mu ndesi anetareve te komunikojne me nje grup miqsh te zgjedhur.

Pergjigjja: e rreme. Afro dy te tretat e ane tareve te rrjetit shoqeror me te perdorur jane 25 vjec e lart. Ne 2009- en, perqindja me e ma dhe e rritjes u has te perdoruesit e moshes mbi 55 vjec. Sidoqofte, me miliona te rinj perdorin sitet e rrjeteve shoqerore, e per disa kjo eshte bere metoda e preferuar e komunikimit. Nje adole shente qe quhet Xhesika, thote: E caktivizo va profilin tim, por pastaj e riaktivizova, se ne telefon nuk me merrte njeri. Po te mos jesh ne nje rrjet shoqeror, njerezit sikur harrojne qe ekziston. Pse jane terheqese rrjetet shoqerore? Per gjigjja eshte e thjeshte: njerezit jane progra muar te komunikojne me njeri-tjetrin. E rrje tet shoqerore jane tamam per kete. Te shohim arsyet pse shume veta i josh ideja qe te behen anetare te tyre.

24

Zgjohuni! korrik 2011

 Radios iu deshen 38 vjet qe te kishte 50 milione degjues

1. Eshte praktike

Kohet e fundit, brenda 1 viti, sitit te rrjetit shoqeror Facebook iu shtuan mbi 200 milione perdorues
atyre ta vendosin.1 (Proverbat 6:20) Nese pri nderit nuk duan te besh pjese ne to, respekto je deshiren e tyre.Efesianeve 6:1. Nga ana tjeter, disa prinder i lejojne femi jet e tyre te pjekur te futen ne sitin e nje rrje ti shoqeror dhe mbikeqyrin perdorimin e tij. Nese edhe prinderit e tu bejne keshtu, a po te cenojne privacitetin? Aspak! Nje rrjet shoqe ror eshte mjet i fuqishem dhe prinderit me rakosen me te drejte per menyren si e per dor. Ceshte e verteta, komunikimi ne rrjetet shoqerorethuajse si cdo perdorim tjeter i In ternetitka rreziqet e veta. Nese prinderit te lejojne te jesh anetar i nje rrjeti shoqeror, si mund ti shmangesh keto rreziqe?

Mund te jete e veshtire te mbash lidhjet me miqte, por ama, sa kollaj eshte kur i ke te gjithe ne nje sit.Lea, 20 vjece. Ve nje koment dhe eshte si tu kem shkruar te gjithe miqve njeheresh.Kristina, 20 vjece. Me vijne ore e minute ftesa per tu futur ne listen e miqve te dikujt, por nuk mundem nga qe sjam anetare.Natalia, 22 vjece. Kur u them te tjereve se kam vendosur te mos hap nje profil, me shohin sikur thone: Po kjo, nga cplanet vjen?! Eva, 18 vjece.
3. Presioni i mediave 2. Presioni i shoqerise

Mediat ushqejne idene se, po te mos komu Udheto i sigurt nikosh me lloj-lloj mjetesh elektronike, sdo te Te perdoresh Internetin eshte pak a shume kesh shoke. E nese ske shoke, ben jete boshe. Domethene, nese nuk je ne nje rrjet shoqeror, je si te ngasesh makinen. Mbase e ke vene re se jo kushdo qe ka patente eshte shofer i pernje hic.Katrina, 18 vjece. gjegjshem. Ne fakt, plot aksidente te tmerr4. Shkolla shme vijne nga pakujdesia ose neglizhenca. Mesuesit e mi perdorin nje rrjet shoqeror. Dicka e ngjashme ndodh me perdoruesit Disa vene mesazhe aty qe te na njoftojne nese se shpejti do te kemi ndonje test. Ose per shembull, e Internetit. Disa jane te papergjegjshem kur nese nuk kuptoj dicka ne matematike, mund te udhetojne ne te; te tjere tregohen moskoke ve nje mesazh ne faqen qe ka mesuesi dhe ai me cares. N ese prinderit te kane lejuar te hapesh ndihmon ta zgjidh problemin online.Marina, profil ne nje rrjet shoqeror, kane besim se do te lundrosh me kujdes ne nje zone goxha te 17 vjece. rrezikshme te Internetit. Clloj shoferi je? 5. Puna A ke treguar se e ruan mencurine dhe aftesi Disa te papune perdorin rrjetet shoqerore. ne per te menduar?Proverbat 3:21. Nganjehere kjo i ndihmon te gjejne pune.Emi, Ne kete artikull, do te ndalemi te dy aspek 20 vjece. te te komunikimit ne rrjetet shoqerore qe ia Ne punen qe bej, perdor nje rrjet shoqeror. vlen ti mendosh mireprivaciteti dhe koha Keshtu klientet mund te shohin projektet e puni- jote. Ne numrin tjeter te Zgjohuni!, artikulli meve grafike qe kam ne dore.Dejvidi, 21 vjec. 1 Zgjohuni! as p enon ndonj rrjet shoq Po ti, a duhet te jesh anetar i nje rrjeti sho- vecanti. Te krishtererkrah, ase dsigurohen seemenyra si eeror ne et duhet t perdo qeror? Ne rast se jeton me prinderit, u takon rin Internetin, nuk i shkel parimet biblike.1 Timoteut 1:5, 19.
Zgjohuni! korrik 2011 25

 Te rinjte pyesin do te trajtoje ndikimin e keNese prinderit te lejojne te perdoresh nje tyre rrjeteve te reputacioni dhe te miqesite. rrjet shoqeror, duhet te njihesh mire me op sionet e privacitetit qe te ofron dhe ti per PRIVACITETI YT doresh. Mos ia ler ne dore sitit te te mbroje Kur eshte fjala per rrjetet shoqerore, priva- privacitetin. Ne te vertete, opsionet e tij sta citeti mund te jete gjeja e fundit per t e cilen ndarde mund te lejojne qe faqen tende ta sho e vret mendjen. Fundja, gjithe puna eshte te hin e ta komentojne me shume njerez nga cta shoqerohesh me te tjeret, apo jo? Megjithate, merr mendja. Kjo eshte nje arsye pse nje vaj nese nuk merr disa masa, mund te futesh ne ze e quajtur Alisona i rregulloi opsionet ne telashe te medha. menyre qe vetem rrethi i ngushte i miqve te Ta ilustrojme: zere se ke nje dore te mire saj te arrinte te shihte cfare vinte ne faqen e parash. A do ti nxirrje sheshit qe ti shihnin vet. Disa nga miqte e mi kishin miq qe si te gjithe ndersa shetit ne rruge me shoket? Do njihja,thote ajo,dhe nuk doja qe ata te pa te ishte marrezi, sikur po kerkon te te grabitin. njohur te lexonin gjerat e mia. Nese je i zgjuar, do ti fshehesh ne nje vend Edhe nese komunikon vetem me miqte e qe sduken. afert, duhet te tregosh kujdes. Korina 21-vje Mendoji informacionet e tua personale si care thote: Mund te behesh e fiksuar pas ko para. Me kete ne mendje, hidhi nje sy listes menteve qe merr nga miqte, e keshtu nis te poshte dhe sheno gjerat per t e cilat do te ndi- nxjerresh me shume informacione personale heshe ne siklet tia tregoje nje te panjohuri. nga cduhet. adresa e shtepise Asnjehere mos harro se, kur behet fjale per adresa e email-it Internetin, termi privacitet eshte thjesht re ku e bej shkollen lativ. Pse? Sitet e medha te Internetit u bej oraret kur jam ne shtepi ne kopje informacioneve te tyre,shpjegon oraret kur skam njeri ne shtepi Guen Shurgin OKefe ne librin e saj CyberSa fe. Pastaj shton: Gjerat qe futim ne Internet, fotografite e mia nuk fshihen kurre me te vertete. Ta eme me pikepamjet e mia ndjen qe aty do te mbeten, sepse ka shume te preferencat dhe interesat Edhe sikur te jesh tipi me i hapur ne bot e, ngjare te kete nje kopje gjekundi; eshte buda ka shume mundesi te jesh dakord se te pakten llallek ta mendosh ndryshe. disa gjera nga lista e mesiperme nuk duhet tia KOHA JOTE tregosh kujtdo. Mirepo mjaft te rinj, madje dhe Jo vetem privaciteti, por edhe koha jote te rritur, pa dashje ia kane dhene keto hollesi te eshte si nje dore e mire parash. Prandaj, si panjohurve. Si ta shmangesh kete kurth? te thuash, nuk duhet ta shpenzosh pa hesap. (Eklisiastiu 3:1) Kur vjen puna te cdo perdo Aktivitetet e tua ne nje rim i Internetit, perfshire rrjetet shoqerore, rrjet shoqeror mund te mos kjo eshte nje nga veshtiresite me te medha.1 jene aq private sa ckujton Kushedi sa here kam thene: Do te rri vec nje minute me kete. Por kalon nje ore dhe jam ako ma ne Internet.Amanda, 18 vjece. Me ishte bere ves. Sa here kthehesha nga
1 Per me shume informacione, shih Te rinjte pyesin . . . A jam i varur ndaj medias elektronike?, ne Zgjohuni! te jana rit 2011. Vereni sidomos kutine ne faqen 26, Isha e varur pas sitit te nje rrjeti shoqeror.

 Koha eshte si paraja. Po e harxhove te gjithen ne nje vend, do te mbetesh keq kur te te duhet

Ka edhe nje aspekt tjeter te rrjeteve shoqe rore qe duhet ta mbash parasysh. Per ta kup tuar kete, ver nje O anash pikes qe te duket me e pershtatshme. Siti i nje rrjeti shoqeror eshte kryesisht . . .
(A) biznes. (B) klub shoqeror. (C) forme argetimi.

Thelbi i ceshtjes

shkolla, per ore te tera kontrolloja cthoshin te tjeret per gjerat qe kisha vene ne faqen time e shihja ckishin vene ata.Kera, 16 vjece. Mund te hyja ne sit me celularin tim, e ke shtu e shihja rruges per ne shkolle, ne shko lle dhe rruges nga shkolla ne shtepi. Pastaj, me te vajtur ne shtepi, ndizja kompjuterin. E dija se me ishte bere fiksim, por sdoja te ndalesha. Riana, 17 vjece. Nese prinderit te lejojne te perdoresh si tin e nje rrjeti shoqeror, mendo sa kohe do te ishte e arsyeshme te harxhoje per te cdo dite. Pastaj shiko me kujdes cfare ben. Mbaj she nim per nje muaj sa kohe te ha komunikimi ne rrjetin shoqeror dhe shih nese po qendron brenda kufijve qe ke vene. Mos harro, koha eshte si paraja. Ndaj mos lejo qe nje rrjet sho qeror te te lere troke. Ne fund te fundit, ne jete ka gjera me te rendesishme.Efesianeve 5:15, 16; Filipianeve 1:10. Disa te rinj kane marre masa qe te siguro hen se e mbajne nen kontroll kohen. Shiko, per shembull, rastet e meposhtme. Pasi e caktivizova profilin tim, kisha kohe plot. Sa e lire ndihesha! Kohet e fundit e kam ak tivizuar prape, por cdo gje e kam nen kontroll. Ndodh te mos e kontrolloj per dite te tera. Nga njehere madje e harroj fare. Nese komunikimi ne rrjetin shoqeror me behet prape problem, thjesht do ta caktivizoj profilin.Alisona, 19 vjece. Kam bere pushime nga rrjeti, duke e cakti vizuar profilin per pak muaj. Kete e bej sa here qe kuptoj se po me ha shume kohe. Tani sjam me aq e dhene pas tij sa dikur. Pasi ta perdor per ate qe me duhet, do ta le me kaq.Ana, 22 vjece.

Rrjetet shoqerore mund te ndikojne te reputacioni dhe te miqesite e tua. Zbulo se si.

Cila eshte pergjigjja e sakte? Mbase nuk e beson, por eshte pika A. Mbi te gjitha, rrje ti shoqeror eshte biznes. Synimi i tij eshte te nxjerre fitime, kryesisht nepermjet rekla mave. Per reklamuesit, vlera e rrjetit rritet dora-dores qe shtohet numri i perdoruesve dhe faqet e ketyre anetareve i shohin sa m e te per njerez. Fundja, sa me shume kohe te ka losh ti a cdokush tjeter ne rrjet, aq me shume reklama do te shihen. Ky fakt te ndihmon te kuptosh se rrjeti sho qeror nuk humbet gjee reklamuesit fitojne goxhanese informacionet e tua i perhap te me shume njerez se cduhet ose nese kalon te per kohe ne rrjet. Prandaj, ne rast se perdor nje rrjet shoqeror, mbroje me cdo kusht pri vacitetin dhe kontrollo sa kohe harxhon ne te. NE ARTIKULLIN TJETER TE RINJTE PYESIN

PSE T E MOS PYES ESH PRIND ERIT?

Bisedo me prinderit per privacitetin ne Internet. Cilat gjera eshte me mire te mba hen private dhe pse? Cfare te dhenash mund te kthehen ne rrezik po te vihen ne cfaredo vendi te Internetit? Gjithashtu, ker koju prinderve keshilla se si ta ekuilibrosh shoqerimin ne Internet me komunikimin balle per balle. Nese mendojne se ka vend per ndonje ndryshim, cfare sugjerojne?
Zgjohuni! korrik 2011 27

 PIK EPAMJA E BIBL ES

A e toleron Bibla skllaverine?

ASHURIA per te tjeret eshte nje nga me simet thelbesore te Bibles. Mirepo, da shuria nuk puqet fare me idene e skllaverise shtypese. Prandaj disave u vjen cudi qe ne Bi bel itet per skllaverine. Ne kohet e mocme, Perendia lejoi qe popu lli i tij te kishte skllever. (Zanafilla 14:14, 15) Edhe ne ditet e apostujve, disa te krishte re ishin pronare sklleverish, e disa ishin vete skllever. (Filemonit 15, 16) A do te thote kjo se Bibla e toleron skllaverine shtypese?
Struktura shoqerore kunder parimeve biblike

Kur nisi te shkruhej Bibla, njerezit tashme kishin ngritur struktura shoqerore dhe sisteme ekonomike qe binin ndesh me parimet e Pere ndise. Disa praktika te tyre denoheshin ne Li gjin e shkruar te Perendise, kurse disa te tjera, si skllaverine, Perendia vendosi ti toleronte. Nje enciklopedi biblike thote per struktu ren shoqerore te kombit te lashte te Izraelit: Ajo duhej te funksiononte si nje vellazeri ku, nese gjerat do te shkonin sic duhej, sdo te ki shte te varfer [dhe] sdo te shfrytezoheshin vejushat, te pastrehet a jetimet. (The Inter national Standard Bible Encyclopedia) Pra, ne vend se thjesht ta lejonte nje strukture shoqe rore e ekonomike tanime te vendosur, Ligji i Perendise vuri rregulla per skllaverine ne me nyre qe, po te praktikohej, sklleverit te trajto heshin njerezisht dhe me dashuri.

Vereni keto rregulla nga Ligji qe u dha ne permjet Moisiut.

28 Zgjohuni! korrik 2011

Skllaveria ne historine biblike

Kush rrembente dhe shiste nje njeri, de nohej me vdekje. (Dalja 21:16) Megjithate, nje izraelit mund ta shiste veten si skllav. Kjo lejohej kur, pavaresisht nga gjithe masat per te parandaluar varferine, zhytej thelle ne bor xhe, mbase per shkak te vendimeve te pame nda ne biznes. Ne disa raste mund te fiton te aq para, sa te blinte lirine.Levitiku 25: 47-52. Kjo nuk ishte skllaveria shtyp ese q e eshte ndeshur rendom ne shume vende ne rrjedhen e shekujve. Te Levitiku 25:39, 40 thuhet: Ne rast se vellai yt varferohet dhe shitet te ti si sherbetor, mos e ver te puno je si skllav. Duhet ta trajtosh si medites, si te shperngulur. Pra, kjo ishte nje mase e da shur, qe tregohej kujdes edhe per izraelitet me te vobekte. Ai qe ishte fajtor per vjedhje dhe nuk kthente dot demshperblimin e plote sipas Li gjit, mund te shitej si skllav qe te shlyente borxhin. (Dalja 22:3) Pasi ta lante borxhin, mund te ishte i lire. Nen Ligjin qe Perendia i dha Izraelit, nuk lejohej keqtrajtimi dhe mizoria ndaj sklleverve. Edhe pse zoterinjve u lejohej ti di siplinonin sklleverit e tyre, ekstremet ishin te ndaluara. Nese zoteria vriste nje skllav, per te duhej marre hak. (Dalja 21:20) Po ta sakaton te dhe ai humbte, per shembull, nje dhemb a nje sy, lihej i lire.Dalja 21:26, 27. Nje izraelit mund te detyrohej te sher bente si skllav maksimumi per gjashte vjet. (Dalja 21:2) Sklleverve hebrenj u falej liria vitin e shtate te sherbimit. Ligji kerkonte qe

 Perendia sduron dot kur sheh qe njerezit keqtrajtohen

cdo 50 vjet, gjithe sklleverit izraelite anemba ne kombit te liroheshin, pavaresisht nga sa kohe kishin sherbyer si skllever.Levitiku 25: 40, 41. Kur nje skllav lihej i lire, zoteria duhej te ishte bujar me te. Te Ligji i perterire 15:13, 14 thuhet: Ne rast se e le te lire, mos e nis duar bosh. Jepi patjeter ndonje gje nga kopeja, nga lemi yt dhe nga shtypesja e ullinjve dhe e rrushit. Me vone, ne ditet e Jezuit dhe te apostujve, skllaveria ishte e zakonshme ne Perandorine Romake. Me perhapjen e krishterimit, patje ter qe edhe disa skllever e pronare sklleverish do ta degjonin lajmin e mire dhe do te behe shin te krishtere. As Jezu Krishti vete, as apo stujt e tij nuk predikonin se lajmi i mire do te sillte ndryshime shoqerore, se nuk mundo heshin te reformonin sistemin ekzistues. Ne vend te kesaj, edhe sklleverit, edhe zoterinj te e tyre nxiteshin ta donin njeri-tjetrin si ve llezer ne besim.Kolosianeve 4:1; 1 Timoteut 6:2.
Fundi i skllaverise

5 G.M.B. Akash/Panos Pictures

Sic ndodh me cdo pyetje rreth Bibles, ce shtja e skllaverise duhet pare ne kontekst. Nje studim i kujdesshem i Shkrimeve nxjerr ne pah se Perendia sduron dot kur sheh qe njerezit keqtrajtohen. Ky shqyrtim tregon edhe se skllaveria qe praktikonte populli i Perendise dhe qe per mend Bibla, nuk eshte skllaveria mizore e shfrytezuese qe perfytyron sot shumica. Per me teper, Bibla tregon se ne kohen e caktuar Perendia do te na cliroje nga cdo forme skllave rie. Atehere mbare njerezimi do te gezoje lirine e vertete.Isaia 65:21, 22.
A DONI T E DINI?

A e toleron Bibla keqtrajtimin e sklleverve?

Levitiku 25:39, 40.

Si duhej ti trajtonin te krishteret sklleverit?Kolosianeve 4:1.

Zgjohuni! korrik 2011

29

 BASHK EBISEDIM SI FAMILJE

Cfare nuk shkon te kjo figure?

Lexoni Veprat 9:36-41. Cilat jane tri gabime te kjo figure? Shkruajini pergjigjet me poshte dhe plotesoni figuren duke e ngjyrosur. 1 2 3
Pergjigjet e rubrikes BASHKEBISEDIM SI FAMILJE jane ne faqen 23.

PER TE DISKUTUAR: Me cemer tjeter

njihet Tabita dhe cdomethenie kane em rat e saj? E DHENE: lexoni shenimin te Veprat 9:36 ne Shkrimet e ShenjtaPer kthimi Bota e Re. A mendonte vetem per vete Tabita? Shpjegoni. E DHENE: lexoni Veprat 9:36, 39. Si u plotesuan ne rastin e Tabites fjalet qe tha Jezui te Luka 6:38? Si mund ta imitoni shembullin e saj? E DHENE: lexoni Efesianeve 4:28; Jakovin 2:14-17.

i familjes te mendoje per dike qe ka qejf ti jape nje dhurate. Pastaj, te beje dicka te thjeshte per te, per shembull, nje kartoline ose shenues librash me nje shkrim biblik.

AKTIVITET SI FAMILJE: Cdo pjesetar

30

 Koleksiononi e mesoni
Shkruhet libri i fundit i Bibles 98 i e.s.

Priteni, paloseni me dysh dhe ruajeni

GALILE Kapernaum Betsaide Deti i Galilese Jetoi ne Betsaide dhe Kapernaum

1 i e.s.

Jetoi rreth shekullit te pare te e.s. U krijua Adami

P J E T R I

PJ ET RI

TE DHENA: Peshkatar i palodhur qe u be nje nga dishepujt me te hershem te Jezuit. Ai e zgjodhi Pjetrin si nje nga 12 apostujt ose te derguarit. Ne kater Ungjijte ka me shume fjale te Pjetrit se te cdo apostulli tjeter. Jehovai i e perdori ne nje mase te madhe qe te predikonte e te forconte vellezerit e tij. Luka 22:32; Marku 3:13-19. P ERGJ IGJE A. E mposhti dyshimi.Mateu 14:28-31. B. E rreme.Marku 1:29-31; Gjoni 1:42; 1 Korintasve 9:5. C. . . . ti bindemi Perendise si sundimtar, dhe jo njerezve. Veprat 5:18, 27-29.

Popuj dhe vende

4. Me quajne Antonia. Jam tete vjece dhe jetoj ne Kili, qe ndodhet ne Ameriken Jugore. Pak a shume, sa Deshmitare te Jehovait jetojne ne Kili? 69.500, 96.500 apo 106.500? 5. Cila pike tregon vendin ku jetoj une? Qarkojeni, pastaj shenoni me pike vendin tuaj dhe shihni sa afer Kilit jeni.

Femije: Gjeni figurat

A i gjeni dot keto figura ne kete reviste? Pershkruani me fjalet tuaja cfare shikoni te figurat.

A C C

4026 p.e.s.

P YE TJ E A. Pse Pjetri nisi te fundosej? B. Ky pohim eshte i vertete apo i rreme? Pjetri qendroi beqar. C. Kur kreret fetare u thane apostujve te mos perhapnin me mesimet e tyre, Pjetri dhe apostujt e tjere u pergjigjen: Ne duhet . . .

FLET E BIBLIKE

Mencuria e mbretit Solomon

Nje mesuese i pyeti nxenesit e klases se katert cdinin per mbretin Solomon qe permendet ne Bibel. Shena nentevjecare tha se ai ishte nje mbret teper i mencur dhe tre goi si e kishte zgjidhur nje grindje mes dy grave qe pretendonin se kishin lindur te njej tin femije. Ne fillim shoket e klases u ska ndalizuan kur degjuan si kishte vepruar Solo moni, por mesuesja tha se ishte nje zgjidhje e zgjuar. Shena shpjegoi se kete e kishte mesuar nga Libri im i tregimeve biblike, ku gjendet

nje tregim per mencurine e Solomonit. Ajo tha: Gjashte shoke te klases u bene ku reshtare dhe donin Tregimet biblike. Pastaj shtoi: Edhe mesuesja kerkoi nje liber. Ke shtu, gjithsej, pata mundesi te jepja shtate libra. Edhe ju mund ta merrni Libri im i tregi meve biblike, qe permban 116 tregime per personazhe e ngjarje biblike. Mjafton te plo tesoni kuponin shoqerues dhe ta dergoni ne nje adrese te pershtatshme ne faqen 5 te kesaj reviste.

Q Deshiroj librin e treguar ketu. Trego ne cilen gjuhe.

I TREGIMEVE

Libri im

Emri

Adresa

BIBLIKE

Q Ju lutem te kontaktoni me mua per nje studim biblik pa pagese ne shtepi.

Qyteti

Shteti

www.watchtower.org

g11 07-AL