Zgjohuni!

GUSHT 2011

MUZIKA Si ndikon te ti?

MUZIKA

Zgjohuni!
TIRAZHI MESATAR 39.913.000 KOPJE BOTOHET NE 83 GJUHE

Si ndikon te ti?

3 Muzika eshte dhurate 4 Si behet hit nje kenge? 6 A do te besh zgjedhje te mencura?

10 Te rinjte pyesin Cduhet te di per rrjetet shoqerore? Pjesa 2 14 Ibn-Batuta hedh drite mbi boten e tij 17 A eshte projektuar? Shtresa dhjamore e gjitareve te detit 18 Nazistet nuk me ndryshuan dot

21 Nje veshtrim rreth botes 22 Pikepamja e Bibles A i perkrah lufterat Perendia sot? 24 Kanceri i gjiritPer cfare te shpresosh? Si ta perballosh? 29 Mencuri per zemren dhe shendetin 30 Bashkebisedim si familje 32 BiblaA e dini cili eshte mesazhi i saj?

 Muzika eshte dhurate

E IMAGJINON dot jeten pa mu zike? Pa ninullat e embla. Pa se renatat e dashurise. Pa muziken pop plot gjalleri. Pa simfonite prekese. Pa melodite qe te ngrene zemren peshe. Per shume nga ne, pa muzike, jeta do te ishte e merzitshme. Vertet, muzika u ben thirrje gati te gjitha ndjenjave tona. Na qeteson dhe na emocionon, na pert erin dhe na fry mezon. Na ngre zemren peshe dhe na perlot. Pervec ketyre, ngaqe i et drejt perdrejt zemres, ajo ndikon fuqishem te ne. Pse na prek kaq shume muzika? Pergjigjja eshte mjaft e thjeshte: muzi ka eshte nje dhurate e bukur nga Pe rendia. (Jakovi 1:17) Si e tille, ajo du het cmuar, duhet te jete dobiprurese dhe e disponueshme per te gjithe, te rinj a te moshuar qofshim. Muzika ka histori shume te gjate. Per shembull, zbulimet arkeologjike tregojne se shekuj para eres sone, fi set afrikane u binin daulleve, brire ve dhe zileve. Kinezet e lashte i binin nje lloj harmonike te gojes dhe fyellit te Panit. Popujt e Egjiptit, te Indise, te Izraelit dhe te Mesopotamise lua nin ne harpe. Ndoshta nje nga doku mentimet historike m e specifike per muziken, eshte ajo qe gjendet ne Bi bel te Zanafilla 4:21. Aty mesojme se

nje burre me emrin Jubal ishte ati i atyre qe perdorin harpen dhe pi pezen. Shume shekuj me vone, Solomoni, mbreti i Izraelit, tregoi inte res te madh per muziken dhe siguroi drurin me te mire qe mund te gje ndej atehere per te bere harpa dhe vegla te tjera me tela.1 Mbreterve 10:11, 12. Sigurisht, per te shijuar muziken instrumentale ne ato kohe, duhej ti bije nje vegle ose te degjoje dike qe dinte ti binte. Por, ne ditet e sotme, miliona njerez mund te degjojne mu zike vetem me nje te shtypur te bu tonit ose me nj e klikim te mausit te kompjuterit. Vertet, te gjitha llojet e muzikes mund te incizohen ose te shkarkohen dhe te degjohen ne paji sje qe mund ti futesh edhe ne xhep. Nga nje anketim qe u be ne Shtetet e Bashkuara ne vitin 2009, u zbulua se femijet nga 8 deri 18 vjec degjojne muzike ose regjistrime te tjera audio per me teper se dy ore ne dite. Kjo prirje mjaft e perhapur, na ndihmon te kuptojme perse muzika dhe teknologjite e tjera qe lidhen me te jane kthyer ne nje biznes te madh. Po, muzika eshte nje industri goxha fitimprurese. Por, a e di se si behet hit nje kenge?

Ngjarje te shenuara ne

median e regjistrimit
Vitet 1880

Gramafoni

Vitet 1890

Magnetofoni me tel celiku

Vitet 1940

Bobina me shirit magnetik

Vitet 1960

Kaseta

Vitet 1980

Kompakt disku (CD)

Vitet 1990

Formatet dixhitale audio

(MP3, AAC, WAV etj.)

Muzika ne Internet

SHKARKIMET: Zakonisht per doruesit e Internetit paguajne per cdo gje qe shkarkojne, e pastaj behet e tyrja. Kurse te tjere, kur bejne kontraten e celularit ose ndonje blerje, bej ne edhe nje pajtim qe i lejon te shkarkojne ose te degjojne mu zike derisa kontrata eshte e vlefshme.

STREAMING: Keshtu quhet ne Internet muzika ose ke nget qe mund ti degjosh ne moment, pa i shkarkuar diku. Shume prej tyre mund te degjohen pa pagese. Kur se disa te tjera me te vecan ta, mund te degjohen kur je i pajtuar.
Zgjohuni! gusht 2011 3

1 3

Si behet hit nje kenge?

ne Ndryshimet ne industrine e muzikes ne faqen 6. shkruajne tekste qe prekin ndjenjat, qe u bejne jehone shpresave, endrrave dhe ndjenjave me te thella. Cila teme preket me shume? Ndoshta e merr me mend: dashuria. Autoret e kenge ve perpiqen edhe te kompozojne melodi te kap shme qe t erheqin vemendjen e degjuesit dhe mbeten ne mendje. Pastaj, autori zakonisht ben nje regjistrim eksperimental te kenges. Nese drejtuesit e nje shtepie diskografike mendojne se eshte nje ke nge qe ia vlen ta hedhesh ne treg, mund ti ofroj ne atij nje kontrate diskografike (2). Por, nese kane rezerva per te si kengetar (ndoshta nuk
Ky botim nuk shitet. Ai botohet si pjese e nje vepre boterore te ar simimit biblik, qe perkrahet me kontribute vullnetare. Nese nuk trego het ndryshe, citimet e Shkrimeve jane marre nga versioni ne gjuhen e sotme, Shkrimet e ShenjtaPerkthimi Bota e Re. Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing oces. POSTMASTER: Send address changes to Awake!, 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2011 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Germany. Druck und Verlag: Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, e. V., Selters/Taunus. Verantwortliche Redaktion: Ramon Templeton, Selters/Taunus. Vol. 92, No. 8 Monthly ALBANIAN

UZIKA eshte nje industri qe ecen me hapa vigane, ne ndryshim te vazhdueshem dhe teper konkurruese. Shijet muzikore ndryshoj ne, hitet behen bajate dhe shijet e teknologji te e reja eklipsojne te vjetrat. Sipas ekspertes se medias shoqerore Keli S. Berns, promovue sit jane gjithnje ne kerkim te nje kenge te re me te bujshme. Por ta kthesh nje kenge ne hit, nuk eshte e lehte. Shume te rinj enderrojne te regjistrojne kenge dhe te behen te famshem, . . . por shpesh rruga nga endrra deri te kontra ta diskografike, eshte e gjate dhe e veshtire, thote nje manual i kesaj industrie.Shih kuti-

Pershtatja e tekstit me muziken Autoret e kengeve (1) kane per qellim te

KJO REVISTE BOTOHET per ndricimin e gjithe familjes. Tregon se si te perballojme problemet e sotme. Permban lajme, et per njerez ne shume vende, shqyrton fene dhe shkencen. Por ben edhe me shume, shkon me thelle dhe thekson domethenien e vertete prapa ngjarjeve te tashme; megjithate, mbetet gjithmone politikisht asnjanese dhe nuk larteson asnje race mbi ndonje tjeter. Me e rendesishmja, kjo reviste nderton besimin ne premtimin e Krijuesit per nje bote te re paqesore dhe te sigurt qe do te zevendesoje sistemin e sotem te lig e te paligjshem.
4 Zgjohuni! gusht 2011

Zgjohuni!

eshte shume i njohur), mund ta blejne kengen ale zanore e miksohen te gjitha bashke. Keshtu del kopja master dixhitale (4). qe ta interpretoje nje artist i njohur. diskografike zakonisht paguajne nje producent me pervoje. Ai vendos per kengen dhe stilin. Gjithashtu, paguan dhe mbikeqyr studion e regjistrimit, orkestruesit, kopjuesit e partiturave, instrumentistet, koristet, inxhinieret e regjistri mit dhe pajisjet e nevojshme per te bere nje ke nge profesionale qe do te pelqehet. Shume regjistrime behen duke bashkuar pje set e regjistruara. Shpesh fillohet me baterine, kitaren, kitaren bas dhe tastieren elektronike. Pastaj shtohet zeri i solisteve e i vokalisteve sho qerues, solistet instrumentale dhe efektet speci Gjuhet: afrikanse, amharike, angleze67, arabe, armene, bislame, bullgare, cebuane, cibembe, ceke7, cikeve, citonge, daneze7, estone, eve, nlandeze7, fixhiane, frenge687, greke, gujarate, gjeorgjiane, gjermane67, hebraike, hiligainone, hindi, holandeze67, hungareze, igbo, iloke, indoneziane, islandeze, italiane67, japoneze67, jorube, kanade, kineze (tradicio nale)7 (regjistrime audio vetem ne mandarin), kineze (e thjeshtuar), kiniaruande, kirgize, kirundi, koreane67, kroate, letone, lingale, lituane, malagase, malajalame, malteze, maqedonase, mjanmar, norvegjeze67, polake67, portugeze687, punjabe, rarotongane, rumune, ruse67, samoane, sepede, serbe, sesote, siloze, sinhaleze, sllovake, sllovene, spanjolle67, suahile, suedeze7, shone, shqipe, tagaloge7, tajlandeze, tamile, tok-pisine, tongane, tsonge, tsvane, turke, ukrainase, urdu, vietnameze, xhose, zulu 6 Disponohen edhe CD. 8 Disponohen edhe CD (formati MP3). 7 Disponohen edhe regjistrime audio ne sitin www.jw.org.

Ne studio Per te mbikeqyrur regjistrimin (3), shtepite

Per te promovuar regjistrimet e tyre, shtepite diskografike shpesh prodhojne videoklipe (5). Keto xhirime tre deri peseminuteshe krijojne emocionet e nje shfaqjeje live dhe u jep munde si artisteve te reklamohen ne media. Shitjet e videoklipeve u sjellin mjaft fitime edhe shtepive diskografike. Artistet gjithmone shesin me teper albume ne vendet ku japin koncerte live (6). Keshtu, shpesh promovojne nje album te ri duke bere turne dhe koncerte. Shume artiste hapin edhe nje faqe ne Internet (7) ku futin fragmente mu zikore, foto, video, nje blog personal, njoftime

Hedhja ne treg

ne nje nga adresat e meposhtme. Per listen e plote te adresave, shih www.watchtower.org/address. Afrika e Jugut: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740. Australi: PO Box 280, Ingleburn, NSW 1890. Belgjike: rue dArgile-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Britani: The Ridgeway, London NW7 1RN. France: BP 625, F-27406 Louviers cedex. Greqi: Kisias 77, GR 151 24 Marousi. Gjermani: 65617 Selters. Itali: Via della Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Kanada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Kroaci: PP 58, HR-10090 Zagreb-Susedgrad. Norvegji: Gaupeveien 24, NO-1914 Ytre Enebakk. Rumani: PO Box 132, OP 39, Bucuresti. Slloveni: pp 22, SI-1241 Kamnik. Suedi: PO Box 5, SE-732 21 Arboga. SHBA: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Shqiperi: PO Box 118, Tirane. Turqi: PO Box 23, Ferikoy, 34378 Istanbul.

A deshironi me shume informacion ose nje studim biblik pa pagese ne shtepi? Ju lutemi, shkruajuni Deshmitareve te Jehovait

Zgjohuni! gusht 2011

 per koncertet e ardhshme, adresat e siteve te Ndryshimet ne industrine e muzikes klubeve te fansave dhe, ceshte me e rendesi Interneti dhe pajisjet e programet kompjuteshme, sitet ku mund te blihen kenget. rike te regjistrimit jo te kushtueshme, po bej Kush vendos nese nje kenge do te behet hit? ne revolucion ne industrine e muzikes. Ne di Ne fund te fundit, je ti: degjuesi. Po ku bazohesh tet e sotme, muzikantet mund te regjistrojne kur zgjedh muziken? Vetem te melodia ose artine shtepi muzike me cilesi profesionale dhe ta sti, apo zgjedh ne baze te parimeve? Keto jane shperndajne per degjuesit ne mbare boten. pyetje te rendesishme, pasi muzika eshte e fuqiSipas revistes The Economist, disa artiste me shme dhe mund te ndikoje shume thelle te ne. emer kane regjistruar dhe shperndare krijimet Kjo na sjell nder mend nje keshille te rendesie tyre pa ndihmen e nje shtepie diskografike. shme nga Krijuesi yne: Me shume se gjithcka tjeter qe duhet ruajtur, ruaj zemren, sepse prej saj dalin burimet e jetes.Proverbat 4:23. prind, si mund ta permbushesh pergjegjesine Si mund tia vesh veshin kesaj keshille te per ti mbrojtur femijet nga demet frymore, me mencur ne lidhje me muziken? Dhe nese je ndore dhe emocionale?

A do te besh zgjedhje te mencura?

P

Muzika qe degjojne prinderit e mi, eshte tmerresisht e merzitshme,ankohet Xhordani 17-vje car.1 Muzika qe degjon djali im, eshte plot ankth e inat, ankohet nena e tij, Denisa.

SE shpesh ka perplasje midis prinderve dhe femi jeve adoleshente ne lidhje me muziken? Nje arsye eshte se shijet tona mund te ndryshojne me moshen. Nje tjeter eshte se vete muzika ndryshon. Prandaj, ajo qe pelqehet sot, neser mund te dale jashte mode. Sidoqofte, muzika ndikon te ne. A e ke vene re se si ndikon muzika tek emocionet e tua? Kur mbreti Saul ne Izraelin e lashte ndihej i trazuar, muzika e embel e qetesonte. (1 Samuelit 16:23) Ne disa aspekte, ke nget mund te jene si njerezit me te cilet shoqerohemi. Disa ngjallin te ne ndjenja pozitive, si lumturi dhe da shuri. Kurse disa te tjere ngjallin ndjenja negative, si zemerim dhe urrejtje.Proverbat 13:20. Ngaqe muzika ka ndikim te fuqishem, prinderit dhe femijet duhet te tregohen t e mencur e te jene per zgjedhes per sa i perket muzikes. Nese je prind, a i ku shton vertet vemendje muzikes qe degjojne femij et e tu, te vegjel apo adoleshente, dhe kohes qe kalojne me te? A vendos norma?
1 Disa emra jane ndryshuar.

 Kjo nuk do te thote vetem tu ndalosh disa albume ose ndonje lloj muzike te caktuar. Du het ti ndihmosh edhe te zgjedhin alternativa te pranueshme. Ne nje liber thuhet: Nuk mund ti heqesh njeriut dicka qe e ka fort per zemer dhe ta lesh vendin bosh. Duhet ta zevendesosh me dicka tjeter, me dicka te re qe te zere vendin e te meparshmes, perndryshe do te kthehet tek e vjetra.On Becoming Teenwise.

Disa rryma muzikore njihen per shthurjen

Nje arsye tjeter per tu shqyrtuar eshte kjo: sa kohe kalojne femijet duke degjuar muzike? A u merr muzika kohen qe duhet te kalojne me gjera me te rendesishme, si detyrat e shtepise, veprimtarite frymore ose pergjegjesite ne shte pi? Edhe Bibla thote se per cdo gje ka nje kohe te caktuar.Eklisiastiu 3:1. Vecimi mund te jete nje problem tjeter. Sigu risht, te gjithe kemi nevoje per privacitet dhe duhet te leme kohe per te medituar ne qete si qe te mos behemi siperfaqesore. (Psalmi 1: 2, 3) Por, kur e teprojme, vecimi te ben te per

qendrohesh me shume te vetja dhe te ben egoist. (Proverbat 18:1) Felipe, tani 20 vjec, e kon sideronte kohen qe degjonte muzike si kohe te nevojshme per te qendruar vetem. Por mami, thote ai,kishte merak se po vecohesha. Cfare mund ti ndihmoje te rinjte si Felipe dhe prinderit e tij qe te shmangin mosmarre veshjet dhe te gjejne gjuhen e perbashket? Si mund te marrim te gjithe vendime te mencura? Shume kane pare qe parimet biblike mund te ndihmojne ne kete aspekt. Pse te mos shqyr tosh me femijet tri pyetjet e meposhtme? Cfare mesazhi percon muzika? Kurveria, ndyresia e cdo lloji ose lakmia as te mos per menden nder ju. (Efesianeve 5:3) Mjaft kenge kane tekste te pastra. Kurse disa te tjera, qo fte terthorazi, qofte haptazi, miratojne e ma dje nxitin sjellje qe dhunojne parime te dobi shme, si per shembull parimet biblike. Po, disa rryma muzikore njihen per shthurjen, urrejtjen dhe dhunen. Tekstet e kengeve rep ndonjehere jane tronditese, ndonjehere brutale, plot urrej tje ndaj grave dhe plot ndyresi,thote autorja Keren Sternhajmer. Tekstet e kengeve hevi me tell shpesh permbajne dhune dhe okultizem. Edhe popi tradicional mund te nxite sjellje te diskutueshme. Prandaj, perdor fuqine tende

Pse bera ndryshime?

Vitet e adoleshences sime ishin vite te mjegulluara nga alkooli, droga dhe dhuna,tho te Ashli 24-vjecar,dhe muzika qe me bente ta doja kete lloj jete, ishte hevi metell dhe rep. Tek stet profane, plot urrejtje e ritmi i forte dhe ener gjik me benin te ndihesha i fuqishem. Kjo lloj muzike me bashkoi me shoke qe merrnin dro ge. Grupet e repit dhe te hevi metellit ishin idhujt dhe heronjte tane. Megjithate, shume shpejt jeta me doli jashte kontrollit. Kur isha 17 vjec, per pak sa svdiqa nga nje mbidoze droge. Kur u permenda, iu luta Perendise per ndihme. Njehere, nje djale me ki shte thene se emri i Perendise eshte Jehova

dhe mendja me shkoi te Deshmitaret e Jehovait. Prandaj mora numeratorin telefonik, u telefo nova Deshmitareve dhe fillova te studioja Bi blen me ta. Hoqa dore nga veset e keqija dhe e aka mu ziken qe degjoja. Por kur i hodha CD-te ne ko shin e plehrave, po rrija e po i shihja. Sme ben te zemra ti hidhja. Por i thashe vetes se ishte pikerisht ajo muzike dhe veset e mia qe po me merrnin ne qafe. U ktheva kurrizin dhe ika. Sot, vite me vone, akoma me terheq muzika hevi metell dhe rep. Prandaj i shmang si te ishin droge. Tani shijoj shume rryma te tjera muzikore, si per shembull baladat, rokun e leh te dhe muziken klasike. Por mbi te gjitha, tani e kam jeten time nen kontroll.
Zgjohuni! gusht 2011 7

 Ka nje game te gjere rrymash muzikore qe mund te shijosh

per te arsyetuar per te bere zgjedhje te mencu ra. (Romakeve 12:1) Mos prano verberisht nje lloj te caktuar muzike vetem sepse pelqehet nga shumica apo sepse ka melodi te bukur. Si ndikon muzika ne ndjenjat e mia? Ruaj zemren, sepse prej saj dalin burimet e jetes. (Proverbat 4:23) Muzika qe zgjedh jo vetem nxjerr ne pah personin tend te brendshem, por edhe ndikon ne mendjen dhe zemren te nde. Disa lloj rrymash me mbushnin me ze merim dhe me benin agresiv,thote Xhordani qe permendem me pare. Pyet veten: Si ndikon muzika qe degjoj ne mendimet dhe gjendjen time shpirterore? A me clodh dhe perterin apo me tensionon dhe me merzit? A zgjon tek une mendime te papastra? (Kolosianeve 3:5) Nese nje kenge ngjall ndjenja te padeshirueshme ose ushqen mendime te papastra, tregohu i mencur dhe ake tej. (Mateu 5:28, 29) Hana, 17 vjece, thote: E kuptoj demin qe shkakton muzika e keqe dhe nuk dua te kem te bej fare me te. Urreni te keqen, doni te miren,thuhet tek Amosi 5:15. Ne ditet e sotme, kjo eshte mjaft e veshtire pasi, sic parashikonin profecite biblike, njerezit ne pergjithesi jane te dashuruar me ve ten, te dashuruar pas parave, mendjemedhenj, fodulle, blasfemues, te pabindur ndaj prinderve, mosmirenjohes, te pabese, pa perzemersi te na tyrshme, nuk do te jene te gatshem p er asnje ma rreveshje, shpifes, pa vetekontroll, te eger, pa da shuri p er miresine, . . . kenaqesidashes ne vend se perendidashes. (2 Timoteut 3:1-4) Prandaj vargu 5 vazhdon: Nga keta largohu. Si mund te largohesh nga keta lloj njerezish? Kuptohet, nuk mjafton vetem tu qendrosh larg fizikisht. Duhet edhe te mos pranosh materialet
A do te ndikoje muzika te parimet e mia?

Mbaj norma te larta kur zgjedh muziken

 Keshilla te dobishme per prinderit

A ka ndonje gje ne muziken qe degjon vajza ose djali yt qe te shqeteson? Si mund ta ndihmosh pa filluar nje lufte? Shqyrto keto sugjerime: Informohu! Para se te asesh, njih faktet. Degjoje muziken, veru veshin fjaleve, anali zo kapakun e CD-se ose kontrollo ne Internet faqen e grupit muzikor dhe shih video klipet e tyre. Pyet veten: A ka arsye per tu shqetesuar apo eshte thjesht ceshtje shi jesh? Bibla thote: Njerezit e mencur me ndojne para se te asin; pastaj ajo qe thone eshte me bindese.Proverbat 16:23, Todays English Version. Trego aftesi dalluese! Muzika mund te te ndihmoje te kuptosh se cfare ben, mendon ose ndien femija yt. Me terezi kupto meny ren se si ndihet. Pyete: Cfare te pelqen te kjo muzike? A shpreh ato gjera qe te shqe tesojne? Pastaj degjoje me kujdes. Prover bat 20:5 thote: Qellimet ne zemren e njeri ut jane si ujera te thella, por njeriu me aftesi dalluese i nxjerr ne siperfaqe. Jepi mesime ndertuese! Qellimi yt nuk duhet te jete vetem ta besh femijen ta he dhe nje CD te papershtatshme. Perkundrazi, duhet ti stervitesh aftesite perceptuese . . . per te shquar si te drejten, ashtu edhe te ga buaren ne menyre qe te marre vendime te mencura vete. (Hebrenjve 5:14) Prandaj, leri femijes nje trashegimi te perhershme: mesoje te beje kerkime dhe te arsyetoje ne baze te parimeve biblike. Ne kete meny re, do ta ndihmosh te zhvilloje aftesine per te menduar dhe mencurine hyjnore, te cilat jane shume me te cmuara se gjithe ari i bo tes.Proverbat 2:10-14; 3:13, 14. Ji i vendosur, i dhembshur dhe mire dashes! Vishu me dhembshuri te bute, mi redashje, perulesi mendjeje, butesi dhe shpirtgjeresi. (Kolosianeve 3:12) Kur te ar syetosh me femijen, mos ji strikt dhe deba tues. Mos harro se edhe ti njehere e nje kohe ke qene adoleshent.
Zgjohuni! gusht 2011 9

qe nxjerrin, te cilat pasqyrojne rruget e tyre te paperendishme. (Efesianeve 4:25, 29, 31) Por, a do te thote kjo qe do te jesh i kufizuar ne zgje dhjen e muzikes? Aspak. Ne mjaft familje, prinderve dhe adoleshente ve u pelqen te eksplorojne boten muzikore te njeri-tjetrit. Lena thote: Vajza ime 13-vjecare me ndihmoi te njihja muziken e saj te preferu ar dhe tani me pelqen ta degjoj. Hedh erit, qe eshte 16 vjece, dhe prinderive te saj u pelqen te degjojne muziken e njeri-tjetrit dhe e kane za kon te shkembejne CD-te. Ne mbare boten, miliona Deshmitare te Je hovait te te gjitha moshave dhe kulturave, shi jojne nje game te gjere rrymash muzikore, per fshire edhe melodite frymore qe te japin zemer ne librin Kendojini Jehovait.1 E megjithate, keto melodi ndryshojne nga ajo qe njerezit ne disa kultura jane mesuar te degjojne. Pavaresisht nese je prind ose adoleshent, kur deshiron te blesh a te shkarkosh ndonje pjese muzikore, pse te mos i besh vetes keto pyetje: Kush ma ka dhene aftesine ta shijoj muziken? A nuk eshte Krijuesi im, Perendia Jehova? Ate here si mund ti tregoj Atij se i vleresoj vertet dhuratat qe me jep? A nuk do ta beja k ete duke i mbajtur lart normat e tij per te drejten dhe te gabuaren ose per ate qe esht e e mencur ose jo e mencur? Meditimi per keto pyetje do te te ndihmoje ta zgjedhesh me mencuri muziken, dhe kjo do te gezoje zemren tende dhe te Krijuesit.Proverbat 27:11.
1 Mund ti shkarkoni falas nga adresa e Internetit www.jw.org.

Zgjero shijet muzikore

 T E RINJT E PYESIN

Cduhet te di per rrjetet shoqerore? Pjesa 2

Veru nje numer gjerave me poshte sipas rendesise qe kane per ty. privaciteti im koha ime reputacioni im miqesite e mia

ILES prej gjerave me lart i vure numrin 1, domethene cila eshte me e rendesishmja per ty? Kete gje, si edhe tri te tjerat, mund ti rrezikosh nese perdor nje sit te rrjeteve sho qerore. Mos valle nuk duhet te anetaresohesh fare ne nje rrjet shoqeror? Nese jeton me prinde rit, kete e vendosin ata.1 (Proverbat 6:20) Ashtu si cdo perdorim i Internetit, edhe rrje tet shoqerore kane te mirat dhe te keqijat e veta. Nese prinderit nuk duan te hapesh pro filin tend, respektoje deshiren e tyre.Efesia neve 6:1. Nga ana tjeter, nese prinderit e tu te lejojne te futesh ne sitin e nje rrjeti shoqeror, si mund ti shmangesh rreziqet? Artikulli Te rinjte py esin qe doli ne revisten Zgjohuni! te korrikut 2011, trajtonte dy aspekte qe mund te rreziko hen: privaciteti dhe koha jote. Ne kete artikull do te trajtojme si rrezikohen reputacioni dhe miqesite e tua.
REPUTACIONI YT

kine fringo te re; nuk ka asnje te gervishtur apo gunge. A nuk do te doje ta mbaje keshtu? Si do te ndiheshe nese, nga pakujdesia, do ta prishje ne nje aksident?

Nje proverb biblik thote: Nese duhet te zgjedhesh midis reputacionit te mire dhe pasurise se madhe, zgjidh reputacionin e mire. Proverbat 22:1, Todays English Version
Nje gje e tille mund te ndodhe edhe me re putacionin tend ne nje rrjet shoqeror. Vetem duke futur nje foto ose koment te pamenduar, thote nje vajze me emrin Kera,mund te te prishet reputacioni. Per shembull, mendo si mund te ndikojne te reputacioni yt . . . Fotografite. Apostulli Pjeter shkroi: Te tjeret tju shohin gjithmone duke u sjelle sic duhet. (1 Pjetrit 2:12, Contemporary English Version.) Nese ke pare fotografi ne sitin e nje rrjeti shoqeror, cfare ke vene re?

Te mbash nje reputacion te mire do te tho te te tregosh kujdes qe te mos u japesh te tje reve arsye te vlefshme per te menduar keq per ty. Ta ilustrojme: imagjino sikur ke nje ma 1 Zgjohuni! as perkrah, as denon ndonje rrjet shoqeror ne vecanti. Te krishteret duhet te sigurohen se menyra si e perdo rin Internetin, nuk shkel parimet biblike.1 Timoteut 1:5, 19.

10

Zgjohuni! gusht 2011

 Ndonjehere shoh ndonje person per te cilin kam pasur respekt, qe del ne fotografi i dehur. Ana, 19 vjece. Njoh vajza qe pozojne ne menyra qe nxjerrin ne pah trupin. Duken kaq ndryshe ne rrjetet shoqerore nga cduken jashte Internetit.Kera, 19 vjece. Cfare mendimi do te krijoje per karakterin e dikujt qe ne nje fotografi ne rrjetin shoqe ror (1) eshte veshur ne menyre provokuese ose (2) del i dehur?
1 2

Ashtu sic mund te prishet makina po ti japesh pa kujdes, edhe reputacioni yt mund te prishet nese fut ne Internet fotografi dhe komente te pahijshme

Komentet. Nga goja juaj te mos dale as nje thenie e kalbur [fjale e ndyre, Internatio nal Standard Version],thuhet tek Efesiane ve 4:29. Disa kane vere re se gjate bisedave ne rrjetet shoqerore futen fjale vulgare, thashe theme ose perfshihen tema imorale. Njerezit jane me te shpenguar ne nje rrjet shoqeror. Kur i shkruan, fjalet nuk tingellojne aq keq sa kur i thua. Ndoshta nuk arrin deri ne sharje, por mund te thuash fjale irtuese, ska ndaloze e madje te pista.Daniela, 19 vjece. Pse mendon se shume njerez jane me te shpenguar kur jane para kompjuterit?

Nese je i krishtere, ka edhe dicka me te rendesishme per te cilen duhet te mendosh: si ndikojne komentet e tua te te tjeret, qo fshin bashkebesimtare ose jo? Apostulli Pavel shkroi se ne asnje menyre nuk po japim as nje shkak per pengese, domethene nuk du het tu leme te tjereve shkak per te mos e pra nuar besimin e krishtere.2 Korintasve 6:3; 1 Pjetrit 3:16. Nese prinderit te lejojne te perdoresh nje rrjet shoqeror, hidhu nje sy fotografive qe ke futur dhe pyet veten: Cfare tregojne per mua keto fotografi? Vertet keshtu dua te me njohin te tjeret? A do te me vinte turp po ti shihnin keto fotografi prinderit e mi, nje plak i kri shtere ose nje punedhenes i ardhshem? Nese pergjigjja e pyetjes se fundit do te ishte po, bej ndryshime. Keshtu veproi Kejti 21-vjecare. Nje plak i krishtere bisedoi me mua per fo tografine e profilit tim,thote ajo,dhe i isha mirenjohese. E dija se ai donte te mbronte reputacionin tim. Gjithashtu, shihi me kujdes komentet qe ke futur ti, si edhe ato qe kane futur te tjeret ne faqen tende. Mos tolero te folurit pa mend e as shakate e ndyra. (Efesianeve 5:3, 4) Ndonjehere njerezit futin fjale te keqija ose
Zgjohuni! gusht 2011 11

Cfare te besh?

A kane vertet rendesi fotografite dhe komen tet qe fut ne keto site? Po. Ne shkolle eshte diskutuar shume per kete,thote nje 19-vjecare me emrin Xhejn.Kemi diskutuar se si pune dhenesit hyjne ne faqen e rrjetit shoqeror te ka ndidatit, qe te kuptojne karakterin e tij. Ne nje liber, dr. B. Xh. Fogu thote se ai ve pron pikerisht keshtu kur mendon per te pu nesuar dike. E konsideroj kete si pergjegjesi ne time ne pune,thote ai.Nese mund te hyj ne profilin e nje kandidati dhe nese aty shoh gjera te kota, atehere ai nuk me le pershtypje te mira. Nuk e marr ne pune. Pse? Sepse nje rezit qe punojne me mua, duhet te kene gjy kim te shkelqyer.Facebook for Parents.

 me dy kuptime,thote Xhejni.Edhe pse nuk i ke thene ti ato fjale, prapeseprape ti ben fi gure te keqe, sepse jane ne faqen tende. Kur behet fjale per fotografite dhe komen tet e tua, cfare kufijsh do te vesh qe te mbash nje reputacion te mire?

A do te merrje nje te panjohur ne makinen t ende vetem se atij i duhet te shkoje diku? Atehere pse te besh mik ne Internet dike qe nuk e njeh?

gulla qe ndjek une eshte: n ese nuk te njoh, nuk e pranoj ftesen tende per te te futur ne li sten e miqve. Nese shoh dicka ne faqen tende me te cilen nuk ndihem rehat, do te te heq nga lista e miqve dhe nuk do ti pranoj ker kesat e tua te mevonshme. Edhe disa te tjere vendosin kufij te ngjashem. Une nuk bej mik cdokend. Kjo mund te jete e rrezikshme.Erina, 21 vjece. Kam marre kerkesa nga ish-shoket e shko lles qe te behem miku i tyre ne rrjetet shoqero re. Por ne shkolle perpiqesha fort qe ta shmaCfare te besh? ngia kete lloj shoqerie, keshtu qe pse ti bej miq Sugjerim: Kontrollo dhe ndrysho. Rishiko je listen e miqve dhe bej ndryshime aty ku ka tani?Aleksi, 21 vjec. M e poshte, shkruaj se cfare rregullash per nevoje. Per secilin prej tyre pyet veten: miqesine do te vendosesh ti. 1. Sa mire e njoh kete person jashte Inter netit? 2. Cfare fotografish dhe komentesh fut ai ne rrjet? 3. A ndikon pozitivisht ne jeten time? PSE T E MOS PYES ESH PRIND ERIT? Zakonisht e rishikoj listen e miqve cdo muaj. Nese ne liste kam dike me te cilin nuk ndiShqyrto me prinderit kete artikull dhe hem rehat ose nuk e njoh mire, e heq nga lista. artikullin Te rinjte pyesin qe doli te Ivana, 17 vjece. Zgjohuni! i korrikut 2011. Diskutoni se si Vendos kufij se cilet do te ftosh ose do te pra nosh si miq, pikerisht sic do te beje ne jeten e perditshme. (1 Korintasve 15:33) Per she mbull, nje vajze me emrin Liana, thote: Rre12 Zgjohuni! gusht 2011

Po te kishe nje makine fringo te re, a do te lejoje qe te hipte cfaredolloj njeriu? Nese pri nderit te lejojne te anetaresohesh ne nje rrjet shoqeror, te duhet te marresh nje vendim te ngjashem se cilin do te ftosh ose do te pra nosh si mik. Sa perzgjedhes do te jesh? Disa njerez kane si synim te vetem te per fshijne ne liste sa me shume miqsa me shu me, aq me mire. Madje perfshijne edhe njerez qe nuk i njohin mire.Najisha, 16 vjece. Nje rrjet shoqeror te krijon mundesi te kon taktosh perseri me njerez nga e kaluara jote. Por ndonjehere eshte me mire ti lesh ne te ka luaren.Elena, 25 vjece.

MIQESITE E TUA

Sugjerim: Vendos rregulla per miqesine.

po ndikon perdorimi i Internetit te (1) privaciteti yt, (2) koha jote, (3) reputacioni yt dhe (4) miqesite e tua.

 DY FJALE PER PRINDERIT

Femijet mund te dine me shume se ti ne fushen e Inter netit. Por nuk kane nje gjykim te shendoshe si ti. (Proverbat 1:4; 2:1-6) Eshte pikerisht sic thote Perri Aftabi, specialistja per sigurine ne Internet: Fe mijet dine me teper per tekno logjine. Por prinderit dine me teper per jeten. Vitet e fundit, rrjetet sho qerore kane fituar mjaft popu llaritet. A eshte aq i pjekur femija yt adoleshent, sa te anetaresohet ne nje prej tyre? Per kete duhet te vendosesh ti. Ashtu sic ka rreziqe kur nget makinen, kur perdor nje llogari bankare ose nje karte krediti, edhe rrjetet shoqerore kane rreziqe. Cilat jane disa prej tyre? PRIVACITETI. Shume te rinj nuk i kuptojne pasojat kur fu tin shume informacione ne In ternet. Nese tregojne se ku ba nojne, ne cshkolle shkojne ose kur jane ne shtepi ose jo, mund te vene ne rrezik siguri ne e familjes tende. Cfare te besh? Kur femijet ishin me te vegjel, i mesoje te shihnin nga te dyja anet para se te kalonin rrugen. Tani qe jane me te rritur, mesoju si te mos rrezikojne me Inter netin. Lexo informacionin per privacitetin qe doli muajin e kaluar ne rubriken Te rinjte pyesin. Shih edhe Zgjohuni! te tetorit 2008, faqet 3-9. Pastaj diskuto per keto informacione me femijen. Bej cmos te nguli tesh tek ai mencurine dhe aftesine per te menduar ne lidhje me sigurine ne Internet. Proverbat 3:21. KOHA. Mund te krijohet va resi ndaj rrjeteve. Vetem disa dite pasi kisha hapur profilin, nuk shkeputesha dot,thote Riku 23-vjecar.Kaloja ore te tera duke pare fotografite dhe komentet. Cfare te besh? Lexo dhe shqyrto me femijet artikullin Te rinjte pyesin . . . A jam i varur ndaj medias elektronike? ne revisten Zgjohuni! te janarit 2011. Kushtojini vemendje te vecante kutise Isha i varur pas sitit te nje rrjeti shoqeror ne faqen 26. Ndihmoje femi jen adoleshent te behet i per kore ne zakone dhe te res pektoje kufizimin e orarit ne lidhje me perdorimin e Internetit. (1 Timoteut 3:2) Kujtoji qe jashte Internetit ekziston ajo qe quhet jete. REPUTACIONI. E mira dhe e keqja qe bejne femijet, tre gon se si jane ne te vertete, thote nje proverb biblik. (Proverbat 20:11, Contemporary English Version) Kjo vlen edhe per Internetin. Per me teper, meqenese nje rrjet shoqeror eshte nje forum publik, ajo qe futin aty femijet e tu, nuk ndi kon vetem ne reputacionin e tyre, por edhe te familjes. Cfare te besh? Adoleshen tet duhet ta dine se ajo qe fu tin ne rrjetin shoqeror tregon se cilet jane. Ata gjithashtu duhet te kuptojne thenien: ajo qe ndodh ne Internet, mbetet pergjithmone ne Internet. Fe mijet e kane veshtire ta kup tojne konceptin se materialet mbeten pergjithmone ne Inter net, por eshte e rendesishme te fillojne ta mesojne,shkruan dr. Guen Shurgin OKefe ne librin e saj CyberSafe.Qe ti ndihmosh femijet te kuptoj ne si te sillen ne Internet, kuj toju qe te mos thone ato gjera qe nuk do tia thoshin askujt jashte Internetit. MIQESITE. Mjaft adole shente duan te duken sikur kane fituar popullaritet,tho te Tanja 23-vjecare,prandaj nuk ngurrojne te pranojne miq edhe pse jane te panjohur dhe pa parime. Cfare te besh? Ndihmoje djalin ose vajzen te vendose rregulla per miqesine. Per shembull, Alisa 22-vjecare za konisht nuk i fut ne listen e saj shoket e shokeve te saj. Ajo thote: Nese nuk te njoh dhe nuk te kam takuar balle per balle, atehere nuk te fus ne liste vetem sepse kemi miq te perbashket. Nje cift, Timi dhe Xhulia, u anetaresuan ne nje rrjet sho qeror vetem per te kontrolluar miqte e vajzes dhe cfare futet ne profilin e saj. I kerkuam qe te na perfshinte ne listen e saj te miqve,thote Xhulia.Nje rezit me te cilet komunikon eshte sikur ti kete ftuar ne shtepine tone. Duam te dime se cilet jane.
Zgjohuni! gusht 2011 13

 te te jetes dhe te kultures gjate shekullit te 14-te, sidomos mbi boten islamike mesjetare. Ibn-Batuta la Tangjerin per te vizituar ve ndet e shenjta dhe per te kryer ritin e haxhit, pelegrinazhin mysliman per ne Meke, qe kerkohet nga cdo mysliman i rritur, financiarisht dhe fizikisht i afte per te udhetuar. Meka ndo dhet rreth 4.800 kilometra ne lindje te Tangje rit. Ashtu si shumica e pelegrineve, per te qene
Nje ilustrim i shekullit te 13-te nga Al Uasiti, ku tregohen pelegrinet islamike ne mesjete gjate nje haxhi
Scala/White Images/Art Resource, NY

Pelegrinazhi per ne Meke

Ibn-Batuta
hedh drite mbi boten e tij

i sigurt, Ibn-Batuta u bashkua me karvanet qe do ta ndihmonin drejt vendmberritjes se tij. Ngaqe i ati ishte kadi, ose gjykates lokal, Ibn-Batuta u arsimua si nje kadi, arsimimi me i mire qe ofrohej ne Tangjer. Kur degjuan per kete, bashkudhetaret e bene gjykatesin e tyre per mosmarreveshjet qe mund te lindnin gjate udhetimit. Duke ndjekur bregun e Afrikes Veriore, kar vani arriti ne Egjipt. Aty Ibn-Batuta pa fa rin e famshem te Aleksandrisenje mrekulli e botes se lashteqe ne ate kohe ishte pje serisht i shkaterruar. Kajroja, sic tregonte ai, ishte me shume ndertesa, e pashoqe ne buku ri dhe shkelqim, vendtakimi per ata qe vinin e qe shkonin, vendqendrimi per te pafuqishmit e te fuqishmit, ku turmat vershonin si dallget e detit. Admironte jashte mase mjetet e lundri mit, kopshtet, pazaret, ndertesat fetare dhe za konet e ketij qyteti te madh. Sic e beri zakon, ne Egjipt kerkoi dhe fitoi perkrahjen e klerike ve, te mendimtareve dhe te njerezve te tjere me inuence. Nga Kajroja u ngjit pergjate Nilit per ne Egjiptin e Siperm, duke shijuar gjate rruges
Shkon ne Aleksandri, Kajro dhe ne Nilin e Siperm

E VITIN 1325, nje djalosh u nis nga Ta ngjeri i Marokut per udhetimin e tij te pare, i pasuar nga shume te tjere qe do ta co nin ne vendet me te largeta te botes qe njihej ne ato kohe, si ne Kine, Indi, Indonezi, Mali, Persi, Rusi, Siri, Tanzani, Turqi dhe ne te gji tha vendet arabe. Ky djale ishte Abu-Abdallah -ibn-Batuta dhe beri rreth 120.700 kilometra rrugenje udhetim i pashoq para epokes se motoreve me avull. Ibn-Batuta eshte quajtur udhetari i islamiz mit dhe udhetari me i madh i koheve paramo derne. Kujtimet e tij, qe u hodhen ne leter pas kthimit perfundimtar ne shtepi pas gati 30 vje tesh udhetim, hodhen drite mbi shume aspek14 Zgjohuni! gusht 2011

 mikpritjen e besimtar eve, manastireve dhe buj tinave e medreseve te perkrahura me bamiresi qe atehere ishin te zakonshme ne qytetet mys limane. Qellimi i tij ishte te priste shkretetiren per ne Detin e Kuq, te lundronte per ne pere ndim te Arabise dhe pastaj te shkonte ne Me dine ku ndodhej xhamia e profetit Muhamed, dhe ne Meke. Por lufta nuk e lejoi te vazhdon te me tej, keshtu qe u kthye ne Kajro. Akoma i vendosur per te shkuar ne Medine dhe ne Meke, Ibn-Batuta mori rrugen drejt ve riut per ne Gaze, pastaj ne Hebron dhe ne ve ndin qe besohej se ishte varri i Abrahamit, Isa kut dhe Jakobit. Rruges per ne Jerusalem dhe per ne faltoren e Kubese se Shkembit qe gje ndej aty, ndaloi ne Betlehem, ku pa adhurimin qe i benin vendit te lindjes se Jezuit ata qe po honin se ishin te krishtere. Me pas, Ibn-Batuta shkoi ne veri per ne Da mask, ku studioi me mendimtare te shquar myslimane dhe mori certifikaten si mesues. Xhamia Umajad e qytetit, sic thoshte ai, ishte me mahnitesja ne bote. Ne pazaret e vendit shiteshin bizhuteri, veshje, sende kancelarie, libra dhe punime qelqi, kurse ne qoshkun e no terit pritnin pese a gjashte deshmitar e dhe nje person i autorizuar nga kadiu, qe te kryenin ceremonite e martesave. Ne fakt, kur ishte ne Damask, Ibn-Batuta u martua. Megjithate, nu sja e tij ishte nje nder grate dhe konkubinat e shumta qe zhduken nga tregimet e tij po aq shpejt sa hyjne. Ne Damask, Ibn-Batuta u bashkua me pe legrine te tjere qe ishin drejtuar per ne Meke. Gjate rruges, grupi i tij ngriti cadrat prane nj e burimi, ku njerezit perdornin lekure bualli per te bere cisterna te medha ose rezervuare. Nga keto, udhetaret u dhane per te pire deveve te tyre dhe mbushen caliket para se te kalonin shkretetiren. Me ne fund, arriti ne Meke. Ky ishte i pari nga shtate pelegrinazhet qe ai beri per atje. Shumica e pelegrineve ktheheshin ne shtepi pasi kryenin ritet. Por jo Ibn-Batuta. Ai u nis per ne Bagdad vetem per hir te aventu res, sic shprehet nje biograf.
Nje devijim i gjate

Ne Bagdad, asokohe kryeqyteti i islamizmit, Ibn-Batutes i bene pershtypje banjat publike. Cdo ndertese ka nje sere banjash private, thoshte ai,ku secila ka ne qoshe nje lava man me dy cezma per ujin e ngrohte e te ftoh te. Me ndihmen e nje gjenerali miqesor, dja loshi arriti te takohej me sulltanin Abu-Said. Ky takim ishte i frytshem per Ibn-Batuten, pasi ai i dha dhurata me vler e: nje kale, nje veshje ceremoniale dhe nje leter prezantimi ku i ker konte guvernatorit te Bagdadit ti jepte deve dhe furnizime te tjera. Pastaj Ibn-Batuta lundroi per ne portet afri kano-lindore te Mogadishos, Mombases dhe te Zanzibarit para se te udhetonte per ne Arabi dhe ne Gjirin Persik. Ai me vone pershkroi njerezit, zakonet dhe prodhimet qe pa rruges. Foli per mikpritjen qe u behej tregtareve n e Somali, per pertypjen e arres se betelit, per kultivimin e arres se kokosit ne Jemen dhe per nxjerrjen e perlave ne Gjirin Persik. Me pas, nisi nje udhetim me shume zigzage per ne Indi. Udhetoi permes Egjiptit, Sirise dhe Ana dollit (Turqi); kaperceu Detin e Zi; i ra perreth pjeses veriore te detit Kaspik dhe pastaj zbriti ne zonen ku sot ndodhet Kazakistani, Uzbekistani, Afganistani dhe Pakistani. Ne Indi, Ibn-Batuta punoi per tete vjet si kadi ne sherbim te sulltanit te Delhit. Duke ditur deshiren e madhe te Ibn-Batutes per te udhetuar, sulltani e dergoi si ambasador prane perandorit mongol te Kines, Togon-Temurit. Me te mberritur, duhej ti dorezonte si dhurate diplomatike njeqind kuaj race, njeqind sklle ver te bardhe, njeqind vajza hinduiste qe ker cenin e kendonin, nje mije e dyqind rroba te ndryshme, shandane e legene prej ari e argje ndi, veshje te qendisura, kapele, kukura, shpa ta, doreza te zbukuruara me perla dhe pese mbedhjete eunuke. Ne portin indiano-jugor te Kalkutes, Ibn -Batuta pa mjete lundrimi tregtare madh eshto re te quajtura xhonke, te cilat rrihnin ujerat qe ai donte te kalonte per ne Kine. Anijet kishin
Zgjohuni! gusht 2011 15

Fillon ti bjere globit kryq e terthor

Nga India ne Kine

 12 vela, te gjitha prej bambuje te thurur, dhe nje ekuipazh qe arrinte ne 1.000 veta600 de tare plus 400 luftetare. Ibn-Batuta thoshte se familjet e detareve jetonin ne anije, ku [rrit nin] jeshilleqe, perime dhe xhenxhefil ne govata prej druri. Anija u mbyt, keshtu qe Ibn-Batuta nuk e coi deri ne fund misionin e tij diplomatik ne Kine. Ne vend te kesaj, ai filloi ti sherben te nje sundimtari mysliman ne ishujt Maldive dhe ishte i pari qe pershkroi zakonet e vendit
Atlasi katalan i vitit 1375, ku tregohet nje pjese e zones qe pershkoi Ibn-Batuta
Snark/Art Resource, NY

per boten jashte. Ne fund, arriti te shkonte ne Kine. Por, bashke me shume gjera qe i pelqe nin atje, pa edhe gjera fyese per ndjeshmeri ne e tij fetare. Ngaqe nuk shkroi shume per kete vend, disa dyshojne qe ai nuk eshte futur aq thelle ne Kine sa cpretendon. Ndoshta nuk shkoi me larg se ne portet ne jug te saj. Kur u kthye ne Damask, Ibn-Batuta mori vesh se nje nga djemte qe kishte lene atje rreth 20 vjet me pare, kishte 12 vjet qe kishte vde kur, kurse i ati qe jetonte ne Tangjer, kishte 15 vjet qe kishte vdekur. Tani ishte viti 1348 dhe Vdekja e Zeze ose ndryshe murtaja, po bente kerdine ne Lindjen e Mesme. Ne fakt, Ibn-Batuta dokumentoi se n e Kajro cdo dite humbitnin jeten 21.000 njerez. Nje vit me vone, ky udhetar tanime 45 vjec, sapo mberriti ne Marok, mori vesh se vetem pak muaj me pare i kishte vdekur e ema nga murtaja. Kishte qene vetem 21 vjec kur ishte larguar. A e kishin plotesuar ato 24 vjet udhe timi deshiren e tij te forte per aventure? Me sa duket jo, sepse pa kaluar shume u nis per ne Spanje. Tre vjet me vone, i hipi anijes per udhetimin e tij te fundit per ne lumin Niger dhe per ne Timbuktu, nje qytet ne vendin afri kan qe tani njihet me emrin Mali. Pasi degjoi per udhetimet e Ibn-Batutes, sulltani i Fezit ne Marok e urdheroi qe t e shkruante nje tregim per kenaqesine e oborrit mbreteror dhe i dha nje sekretar me emrin, Ibn-Zhezi. Vepra e tij e perfunduar nuk pati nje tirazh te madh ne arabisht dhe perkthimi i saj ne gjuhet perendimore filloi vetem pasi rre fimi i tij u rizbulua nga studiuesit evropiane ne shekullin e 19-te. Ibn-Zhezi i ka pershkruar tregimet e ketij udhetari ne nje version te shkurtuar dhe me sa duket ka bere disa rregullime nga ana e tij. Edhe ne qofte keshtu, kjo vep er na jep nje ta- blo te pashoqe te jetes, tregtise, zakoneve, fese dhe politik es se vendeve qe vizitoi Ibn-Batuta, sidomos te vendeve islamike gjate mesjetes.
Merr urdher per te hedhur kujtimet ne leter Lajme hidheruese rruges per ne shtepi

16

Zgjohuni! gusht 2011

 A ESHT E PROJEKTUAR?

Shtresa dhjamore e gjitareve te detit

Prerje terthore e kolagjenit dhe e fibrave elastike te nderthurura kryq

Fibrat paralele

Per dekada te tera, shkencetaret nuk mund ta kuptonin se si arrinte delfini te no tonte me nje shpejtesi prej gati 40 kilome trash ne ore. Sipas tyre, kjo sepse keto ka fshe nuk kane shume muskuj. Por delfinet kane nje sekret, dhe nje pjese e ketij sekreti qendron te substanca komplekse e shtreses se tyre dhjamore, qe gjendet edhe nen leku ren e derrave te detit, balenave dhe gjitareve te tjere te detit. Shqyrtoni faktet: Shtresa dhjamore eshte nje shtese e trashe dhe e ngjeshur me inde lidhore mjaft te organizuara, qe per mban shume qeliza dhjamore,thote New World Encyclopedia. Ajo mbulon pothuajse te gjithe trupin e gjalleses dhe eshte e li dhur fort me muskulaturen dhe skeletin me rrjete tendinesh dhe dejesh te organizuara mire e ne forme erashke. Keto rrjete, ne vetvete, perbehen nga fibra elastike dhe nga kolagjeni, nje proteine qe gjendet edhe ne lekure e ne kocka. Prandaj, kjo shtrese dhja more eshte me teper se nje shtrese izolue se. Ajo eshte nje kombinim teper i sofistiku ar i nje sere indesh te gjalla. Po si i ndihmon kjo shtrese delfinet dhe

derrat e detit qe te notojne shpejt? Si ka mu ndesi qe derrat e detit te Dallit arrijne nje shpejtesi prej 56 kilometrash ne ore? Nje ar sye eshte se kjo shtrese u jep ketyre kafshe ve nje forme me aerodinamike. Kurse nje ar sye tjeter eshte se pjesa dhjamore nga bishti te penda kurrizore, eshte e nderthurur kryq me rreshta mjaft te dendur kolagjeni dhe fibrash elastike. Kjo gje i jep bishtit elastici tet dhe i ndihmon delfinet te mos harxhojne shume energji. Pra, kur muskujt e levizin bi shtin ne nje drejtim, shtresa dhjamore, si nje suste, e ndihmon te shkoje prape ne vend, duke u dhene keshtu delfineve force shtytese dhe duke u kursyer energji. Kjo shtrese i ndihmon edhe te pluskojne e u siguron izolim qe i mban ngrohte. Dhjami i saj u jep mundesi te kene energji edhe kur nuk gjejne shume ushqim. Kuptohet, ky ko mbinim shumefunksional ka terhequr veme ndjen e atyre qe po perpiqen te permiresoj ne mjetet e lundrimit dhe sistemin shtytes ne to. Si mendoni? A erdhi rastesisht ne ekzi stence kjo shtrese dhjamore me vetite e saj te jashtezakonshme apo eshte projektuar?

 Nazistet nuk me ndryshuan dot

TREGUAR NGA HERMINA LISKA

EMIJERIA ime e qete dhe e sigurt mori fund papritur ne vitin 1938 kur Adolf Hit leri me partine e tij naziste mori pushtetin ne Austri, vendlindja ime. Shume shpejt mua dhe shokeve te klases na kerkuan te thoshim pershendetjen Hail Hitler, te kendonim ke nge naziste dhe te merrnim pjese ne Rinine Hitleriane. Me vendosmeri, nuk pranova ti beja keto gjera. Me lini tju shpjegoj arsyen. U rrita ne nje ferme ne Shen Valburgen te Karinthias, Austri, bashke me kater vellezerit e mi me te medhenj. Prinderit e mi quheshin Johan dhe Elizabeta Obveger. Ne vitin 1925, babai u be nje Bibelforscher, ose Student i Bi bles, sic quheshin atehere Deshmitaret e Jeho vait. Mamaja u pagezua ne vitin 1937. Qe ne femijeri, me mesuan parimet biblike dhe me nguliten dashurine per Jehovain e krijimin e tij. Per shembull, me mesuan se eshte e gabu ar te adhurosh nje njeri. Jezu Krishti tha: Je hovain, Perendine tend, adhuro dhe vetem atij beji sherbim te shenjte.Luka 4:8. Prinderit e mi ishin goxha mikprites. Ki shim shume mysafire dhe mjaft argate jetonin me familjen tone prej shtate vetash. Kendo nim shpeshnje zakon qe eshte ende i per hapur ne Karinthiadhe benim shume biseda biblike interesante. Edhe sot e kesaj dite i kuj toj me endje momentet kur cdo te diel ne me ngjes, familja jone mblidhej rreth tavolines ne dhomen e pritjes per te studiuar Biblen.
18 Zgjohuni! gusht 2011

Gjermania aneksoi Austrine kur isha gati tete vjece. Qe nga ajo kohe, presioni per tiu bi ndur kerkesave te partise naziste u rrit dhe shu me shpejt te gjithe qytetaret duhej te pershe ndetnin njeri-tjetrin me Hail Hitler. Une nuk pranova, sepse hail ne gjermanisht do te tho te shpetim, dhe nuk doja tia jepja Hitlerit meriten per shpetimin tim. E dija qe Jezu Kri shti ishte Shpetimtari im. (Veprat 4:12) Shoket e klases dhe mesuesit me vinin vazhdimisht ne loje per shkak te qendrimit tim. Kur isha 11 vje ce, drejtori i shkolles fillore me tha: Hermi na, do te te coj perseri ne klase te pare. Nuk mund ta toleroj nje femije kaq kokeforte ne kla sen time! Ngaqe une dhe vellezerit e mi nuk pranonim me vendosmeri te pershendetnim me Hail Hitler, babane e thirren ne gjyq. I kerkuan te firmoste nje dokument ku mohonte besimin e tij. Ne dokument thuhej edhe se ai do ti rriste femijet sipas ideologjise naziste. Ngaqe refuzoi te firmoste, ai dhe mami humben kujdestarine e femijeve dhe mua me derguan ne nje qender riedukimi rreth 40 km larg shtepise. Shpejt filloi te me merrte malli per shtepine dhe qaja shume. Nderkohe kujdestarja u per-

Nga liria ne frike

 poq te me detyronte te bashkohesha me Rini ne Hitleriane, por me kot. Vajzat e tjera u per poqen te me mbanin doren e djathte lart gjate himnit te amurit nazist, por nuk ia dolen dot. Ndihesha si sherbetoret e Perendise ne lashtesi qe thane: Nuk na ka shkuar kurre nder mend qe te leme Jehovain e tu sherbejme perendive te tjera.Josiu 24:16. Prinderit e kishin te ndaluar te me vizitonin. Megjithate, ata gjenin menyra per te me taku ar fshehurazi gjate rruges per ne shkolle dhe ne shkolle. Ato takime te shkurtra me inkurajo nin jashtezakonisht ti qendroja besnike Jeho vait. Ne nje prej tyre, babai me dha nje Bibel te vogel te cilen e fsheha me kujdes ne krevat. Sa kenaqesha kur lexoja Biblen, edhe pse duhej ta beja fshehurazi! Nje dite desh me kapen duke lexuar Biblen, por e fsheha shpejt e shpejt po shte batanijes. Ngaqe te gjitha perpjekjet per te me riedu kuar kishin deshtuar, autoritetet dyshuan se prinderit ndikonin akoma tek une. Keshtu ne shtator te vitit 1942, me cuan me tren ne My nih, Gjermani, dhe me futen ne shkollen ka tolike Adelgunden, e cila ishte edhe nje ma Me cojne ne nje manastir

nastir. Gjate transferimit, murgeshat ma pane Biblen dhe ma moren.

Nuk jam dishepulle e vellait tim, . . . por e Jezu Krishtit

Pavaresisht nga kjo, isha e vendosur tu qendroja besnike bindjeve te mia dhe nuk pra nova te merrja pjese ne sherbesat kishtare. Kur i thashe nje murgeshe qe prinderit ma le xonin Biblen te dielave, reagimi i saj me habi ti. Ajo ma ktheu Biblen. Me sa duket, fjalet e mia i kishin prekur zemren. Madje me la tia lexoja Biblen edhe asaj. Njehere, nje mesuese me tha: Hermina, ti je biondine me sy bojeqielli. Je race gjermane, nuk je judeje. Jehovai eshte Perendia i judenjve. Por Jehovai ka krijuar cdo gje,u pergjigja une.Ai eshte Krijuesi i te gjitheve ne. Edhe drejtori i shkolles u perpoq te me ben te presion. Njehere me tha: Shiko Hermina, nje nga vellezerit e tu eshte futur ne ushtri. Sa shembull i mire per ty! E dija qe nje nga ve llezerit e mi ishte futur ne ushtri, por nuk ki sha nder mend te ndiqja shembullin e tij.

, Prinderit e mi, Elizabeta dhe Johan Obveger

Te dyja fotografite: Foto Hammerschlag

& Me familjen ne fermen tone ne Shen Valburgen

 Nuk jam dishepulle e vellait tim,i tha she,por e Jezu Krishtit. Atehere drejtori me kercenoi se do te me dergonte ne nje pavijon psikiatrik, madje udhezoi nje murgeshe te be hej gati qe te me conte atje. Megjithate nuk e coi deri ne fund kercenimin. Mynihu u bombardua ne veren e vitit 1943 dhe femijet e shkolles Adelgunden i transferu an ne fshat. Gjate asaj kohe, shpesh mendoja per fjalet e mamase:Nese ndonjehere do te na ndajne dhe nuk do te marresh as letrat e mia, mos harro se Jehovai dhe Jezui do te jene me ty. Ata nuk do te te braktisin kurre. Pra ndaj vazhdo te lutesh. Ne mars te vitit 1944, me kthyen ne Adelgu nden, ku pothuajse dite e nate rrinim ne nje strehim kunderajror per shkak te bombardi meve te shumta ne Mynih. Nderkohe, prinde rit e mi benin kerkese rregullisht qe te me lejo nin te kthehesha tek ata. Me ne fund, kerkesa
Me tim shoq, Erikun

Me lejojne te kthehem ne shtepi

e tyre u pranua dhe une mberrita ne shtepi ne fund te prillit te vitit 1944. Kur erdhi koha per tu ndare me drejtorin, ai me tha: Na shkruaj kur te arrish ne shte pi Hermina. Dhe mos ndrysho. Sa shume ki shte ndryshuar qendrimi i tij! Me vone meso va se pak pas ikjes sime, nente vajza dhe tri murgesha ishin vrare gjate nje bombardimi aj ror. Sa e tmerrshme eshte lufta! Nga ana tjeter, une isha e lumtur qe u ba shkova perseri me familjen time. Ne maj te 1944-es, ndersa lufta bente kerdine, u pagezova ne nje vaske ne simbol te kushtimit tim ndaj Jehovait. Kur luftimet mbaruan ne vitin 1945, nisa sherbimin ne kohe te plote, e etur per te ndare me te tjeret lajmin e mire te Mbreterise se Perendise, shpresa e vetme e njerezimit per paqe dhe siguri te perhershme.Mateu 6:9, 10. Ne vitin 1950, takova Erik Lisken, nje sher betor udhetues ne moshe te re nga Vjena, Au stri. U martuam ne vitin 1952 dhe per pak kohe e shoqerova ndersa vizitonte kongregaci onet qe ti forconte frymesisht. Femija yne i pare lindi ne 1953-shin, dhe me pas patem edhe dy te tjere. Ngaqe pergjegjesi te tona familjare u shtuan, e nderpreme sher bimin ne kohe te plote qe te rritnim femijet. Kam pare se, nese qendron i lidhur ngushte me Perendine, ai nuk te zhgenjen kurre, por te jep force. Mua nuk me ka zhgenjyer kurre. Jehovai ka qene burim ngushellimi dhe force per mua, sidomos pas vdekjes se bashkeshor tit tim te dashur ne vitin 2002. Kur mendoj per jeten time, u jam shume mirenjohese prinderve qe nguliten ne zemren time te njome dashurine per Jehovain dhe per Fjalen e tij te shkruar, burimin e mencurise se vertete. (2 Timoteut 3:16, 17) Por mbi te gjitha, i jam mirenjohese Jehovait qe vazhdon te me jape force per te perballuar veshtiresite e jetes.

20

Zgjohuni! gusht 2011

1. Karroca e Naamanit. 2. Torbat me argjend. 3. Rrobat. 4. 172.000. 5. C.

PERGJIGJET E FAQEVE 30, 31

 NJ E V ESHTRIM RRETH BOT ES

Shumellojshmeria e gjallesave ne Amazone Pellgu lumor i Amazones eshte nder zonat qe njihen per shumellojshmerine me te ma dhe te gjallesave. Sipas Fondit Boteror per Na tyren (WWF), gjate dhjetevjecarit te kaluar, aty u zbuluan dhe u klasifikuan me shume se 1.200 lloje bimesh dhe kafsheshpeshq, amfi- be, zvarranike, shpende dhe gjitar e. Kjo do te thote se ne Amazone zbulohet nje lloj i ri me satarisht cdo tri dit e. Numri i llojeve te reja qe jane zbuluar, eshte mahnites,thote koordina torja e WWF-se ne Brazil, Sara Hacison,pa perfshire ketu edhe shume grupe insektesh. Stres ne vendin e punes Nje e pesta e finlandezeve mendojne se pro blemet me perqendrimin dhe me kujtesen ndi kojne ne rendimentin e tyre ne pune. Sipas nje raporti t e Institutit Finlandez te Shendetit ne Pune, keto probleme po prekin gjithnje e me shume ata te moshave nen 35 vjec, nje mo she kur truri duhet te jete ne kulmin e tij. Nder shkaqet qe permendeshin, ishin mbingarkesa me informacione dhe ndryshimet e vazhdue-

Ne Kanada dhe ne Shtetet e Bashkuara u ekzaminuan 5.296 prodhime gjoja te pa demshme per mjedisin. Por u zbulua se 95 per qind e ketyre prodhimeve permba nin deklarata per mjedisin qe nuk jane vertetuar.TIME, SHBA. Punonjesit e sigurimit ne aeroportin nder kombetar te Bangkokut, vune re dicka te pa zakonte kur kontrolluan me rreze X bagazhet e nje gruaje. Kur hapen nje nga cantat e saj,
NATYREN, TAJLANDE.

pane nje kelysh tigri te gjalle qe i ki shin dhene qetesues.FONDI BOTEROR PER

shme ne sistemet kompjuterike. Shume me ndojne se kane te bejne me nje sasi kaq te ma dhe informacionesh, sa e kane te veshtire t e shoshitin se cfare eshte me e rendesishme per punen,thote profesoresha Kiti Myler. Gaze ta Helsinki Times veren: Nese stresi zgjat, tru ri mesohet me te dhe trupi nuk na sinjalizon me se po sforcohemi me teper sec duhet, deri sa semuremi keq.

A behen vertet agresive kur mendojne per lojerat? Sa zgjat agresiviteti pasi nje person luan me lojera elektroni ke te dhunshme? Studiuesit kane caktuar pa perzgjedhur nje grup studentesh, vajza ose djem, qe te luajne per 20 minuta lo jera elektronike te dhunshme dhe jo te dhunshme. Me pas, gjy smes prej secilit grup iu kerkua t e mendonin per lojen qe kishin pare. Te nesermen,thuhej ne raport,pjesemarresit konku rruan me dike qe u dukej si kundershtar ne nje detyre sfidue se, ku fituesi mund ta d enonte humbesin me nje zhurme te for te e te dhembshme nepermjet kufjeve. Rritja e agresivitetit ishte e dukshme te djemte te cileve iu tha te kujtonin lo jen e dhunshme. Zakonisht, ata qe luajne me lojera te dhunshme, luajne me teper se 20 minuta dhe ndoshta e kane zakon ti bluajne ne mendje ato,thone studiuesit ne revisten Social Psychological and Personality Science. Efekti nuk ishte i dukshem te vajzat, te cilat ne pergji thesi nuk i pelqejne lojerat elektronike te dhunshme.
Zgjohuni! gusht 2011 21

 PIK EPAMJA E BIBL ES

A i p erkrah lufterat Perendia sot?

te krishteret e vertete kane si sundimtar Jezu Krishtin, qe tani eshte nje krijese frymore e fuqishme me fron ne qiell. (Danieli 7:13, 14) Vete Jezui tha: Mbreteria ime nuk eshte pje se e kesaj bote. Po te ishte mbreteria ime pje se e kesaj bote, sherbetoret e mi do te lufto nin qe une te mos u dorezohesha judenjve. Por ja qe mbreteria ime nuk eshte nga kjo bote. (Gjoni 18:36) Pra, asnje mbreteri politike apo sundim ne toke nuk mund te pretendoje se i perket Krishtit. Pse eshte e rendesishme kjo per sherbetoret ose dishepujt e Jezuit? Kete e shpjegon pika e trete. 3. Ashtu si kombet e tjera, Izraeli shpesh dergonte lajmetare ose sic mund ti quajme sot ambasadore ose te derguar. (2 Mbreterve 18: 13-15; Luka 19:12-14) Krishti ka bere te njejten gje, por me dy ndryshime themelore. Se pari, te gjithe dishepujt e tij sherbejne si ambasadore ose te derguar. Ja pse apostulli Pavel mund te shkruante ne emer te te bashkekrishtereve te tij: Prandaj, ne jemi ambasadore ne vend te Krishtit. (2 Korintasve 5:20) Si ambasadore paqesore, ata nuk rroken armet. Se dyti, dishe pujt e Jezuit asin me te gjithe ata qe duan ta degjojne mesazhin e tyre. Jezui tha: Ky lajm i mire per mbreterine do te predikohet ne gji the token e banuar si deshmi per te gjitha kombet. (Mateu 24:14) Gjithashtu tha: Shkoni dhe beni dishepuj njerez nga te gjitha kombet, . . . dhe mesojuni te zbatojne te gjitha gjerat qe ju kam urdheruar.Mateu 28:19, 20. Mjerisht, sherbetoret e Krishtit jo gjithmo ne mirepriten. Per kete arsye, Pavli i shkroi Ti moteut, ungjillezuesit te krishtere: Vuaj edhe ti si nje ushtar i shkelqyer i Krishtit Jezu.

E LIDHJE me rolin e tij si luftetar, mbre ti David ne Izraelin e lashte, tha: [Pere ndia] i meson duart e mia per lufte, dhe kra het e mi perkulen harkun prej bakri.Psalmi 18:34. Duke folur per te krishteret, apostulli Pavel shkroi: Ndonese ecim ne mish, ne nuk luftoj me sipas asaj qe jemi ne mish. Sepse armet e luftes sone nuk jane sipas mishit.2 Korintasve 10:3, 4. A kundershtojne njeri-tjetrin keto shkrime? Apo ka arsye te vlefshme pse Perendia mira tonte izraelitet ne lashtesi kur shkonin ne lu fte, por jo te krishteret? A ka ndryshuar pike pamja e Perendise per luften? Pergjigjet behen te qarta kur shqyrtojme tri ndryshime te medha midis Izraelit dhe kongregacionit te te kri shtereve te vertete. gjeografike te te cilit ishin percaktuar nga Perendia dhe rrethohej nga popuj fqinje qe shpesh ishin armiqesore. Prandaj, Perendia e urdheroi popullin e tij qe te mbronin vendin e tyre, madje edhe duke ua dhene armiqte ne dore. (Gjykatesit 11:32, 33) Kurse kongregaci oni i krishtere nuk ka kufij dhe pjesetaret e tij mund te gjenden ne te gjitha vendet. Pra ndaj, nese dishepujt e Krishtit te nje vendi do te merrnin pjese ne nje lufte kunder nje vendi tjeter, atehere do te luftonin kunder bashkebe simtareve, kunder motrave dhe vellezerve fry more, qe jane urdheruar ti duan, e madje te ja pin jeten per ta.Mateu 5:44; Gjoni 15:12, 13. 2. Izraeli i lashte kishte si mbret nje njeri, froni i te cilit ndodhej ne Jerusalem. Kurse
1. Izraeli i lashte ishte nje komb kufijte
22 Zgjohuni! gusht 2011

Tri ndryshime domethenese

 Deshmitaret e Jehovait formojne nje vellazeri shumekombeshe dhe ruajne asnjanesine ne lufterat midis kombeve

(2 Timoteut 2:3) Armet e Timoteut sigurisht [Perendise] dhe praktikon drejtesine, eshte i qe nuk ishin arme te mirefillta dhe ne to per- pranuar nga ai,tha Pjetri, apostulli jude. fshihej edhe Fjala e shkruar e Perendise, qe Veprat 10:35. quhet shpata e frymes.Efesianeve 6:11-17. Deshmitaret e Jehovait ndjekin modelin e te krishtereve te hershem. Prandaj, DeshmitaPse ky ndryshim nga Izraeli te ret njihen per sherbimin e tyre publik dhe per kongregacioni i krishtere? Per rreth 1.500 vjet, kombi i Izraelit gezoi asnjanesine ne politike dhe ne lufterat e mire nje marredhenie te vecante me Perendine, qe fillta. (Mateu 26:52; Veprat 5:42) Po, ata nuk lejojne asgje qe ti shperqendroje nga shpallja bazohej ne nje beselidhje ose ne nje marr e veshje. (Dalja 19:5) Kjo beselidhje qe u nder- e lajmit te mire p er Mbreterine e Perendise, te mjetesua nga Moisiu, perfshinte Dhjete Ur- vetmen qeveri qe do te crrenjose ligesine dhe do te sjelle paqen e perhershme ne toke. Me dherimet dhe ligje te tjera, te cilat te gjitha mbeshtetnin adhurimin e vertete dhe nxitnin kete shprese te cmuar ne mendje, apostulli Pa vel shkroi: Si zevendesues te Krishtit, ne lutestandarde te larta morale. (Dalja 19:3, 7, 9; 20: 1-17) Por, mjerisht, Izraeli si komb nuk i qend- mi: Pajtohuni me Perendine. (2 Korintasve roi besnik Perendise, madje arriti deri aty sa 5:20) Keto fjale behen edhe me urgjente sot, vrau disa nga profetet e Tij.2 Kronikave 36: sepse po i afrohemi fundit te diteve te fundit te ketij sistemi te lig.2 Timoteut 3:1-5. 15, 16; Luka 11:47, 48. Ne fund, Jehovai dergoi Birin e tij, Jezu Kri shtin, qe lindi si jude. Ne vend qe ta mirepritA DONI T E DINI? nin si Mesia, kombi i judenjve e hodhi poshte. Cfare cilesie te jashtezakonshme duhet Si rezultat, Perendia i dha fund beselidhjes se te tregojne te krishteret ndaj njeri-tjetrit? gjate me Izraelin dhe muri figurativ qe ndan Gjoni 13:34, 35. te judenjte nga jojudenjte, u rrezua.1 (Efesia- Cila eshte arma kryesore e nje te neve 2:13-18; Kolosianeve 2:14) Pothuajse ne krishteri te vertete?Efesianeve 6:17. te njejten kohe, Perendia themeloi kongrega cionin e krishtere dhe caktoi Jezuin si Kre Cilin mesazh te rendesishem shpallin un e tij. Pervec kesaj, aty nga fundi i shekullit perfaqesuesit e Krishtit?Mateu 24:14; te pare, ai kongregacion u be vertet shumeko2 Korintasve 5:20. mbesh. Ne cdo komb njeriu qe i frikesohet
1 Termi jude ne fillim perdorej per tiu referuar nje njeriu qe i perkiste fisit izraelit te Judes. Me vone, ky term perdorej per te gjithe hebrenjte.Ezdra 4:12.

KANCERI I GJIRIT
K

Per cfare te shpresosh? Si ta perballosh?

ONCITA nuk kishte asnje nga faktoret e za konshem te rrezikut.1 Ishte 40 vjece, e she ndetshme dhe askush ne familjen e saj nuk kish pasur kancer gjiri. Mamografia qe bente rregullisht, nuk kishte treguar asnje anomali. Por, nje dite ndersa po kontrollonte gjirin ne dush, dalloi nje si gjender. Doli qe ishte kancer. Konci ta dhe burri i saj qendronin te mpire ndersa mje ku u shpjegonte alternativat e trajtimeve mjekesore. Ne te kaluaren, nje mjek do ti thoshte nj e gruaje me kancer gjiri se e vetmja shprese per te, ishte mastektomia rrenjesorenje operacion shfytyrues ku hiqet gjiri, disa gjendra limfatike ne kraharor e sqetull dhe muskuj te kraharorit. Kimioterapia ose terapite me rreze zakonisht e zgjatnin torturen. Ja perse shume paciente i tme rronte me teper kurimi sesa vete semundja. Beteja kunder kancerit te gjirit ka qene nje lufte e vazhdueshme mes nevojes per ta sulmu ar pa meshire kete vrases dhe deshires per te shmangur shfytyrime te panevojshme dhe efekte anesore te dhembshme. Ashtu si Koncita, edhe pacientet e sotme kane disa alternativa per sa u perket trajtimeve mjekesore.2 Studimet e va zhdueshme mjekesore dhe raportet ne media japin shprese se trajtime te reja, analiza qe parathon e prirjen gjenetike ndaj kancerit dhe die ta qe pengojne zhvillimin e tij, ne fund do ta mu ndin kete semundje. Megjithate, pavaresisht perparimeve ne fu shen e mjekesise, kanceri i gjirit mbetet nje nga shkaqet kryesore te vdekjes te grate.3 Vendet e industrializuara te Amerikes se Veriut dhe te
1 Disa emra jane ndryshuar. 2 Zgjohuni! nuk perkrah ndonje trajtim te vecante. 3 Kanceri i gjirit te burrat eshte i rralle ne krahasim me grate.

Evropes Perendimore, kane nje numer te larte te rasteve me kancer, por ky numer po rritet edhe ne Azi e Afrike, ku historikisht ka pasur me pak. Per me tep er, vdekshmeria nder rastet e diagno stikuara ne Azi dhe Afrike, eshte me e larte. Pse? Neglizhojne ne diagnostikimin e hershem,tho te nje mjek ne Afrike.Shume paciente vijne te ne kur semundja e tyre eshte tashme ne nje faze te perparuar. Rreziku rritet me moshen. Rreth 80 per qind e rasteve, jane gra mbi 50 vjece. Por e mira eshte se, nder llojet e kancerit, ai i gjirit eshte nje nga me te kurueshmit. Ne fakt, 97 p er qind e grave ne Shtetet e Bashkuara qe e kan e zbuluar kance rin ne faze te hershme, jetojne ende edhe pse kane kaluar pese vjet qe nga diagnostikimi. Ko het e fundit, Koncita mbushi 5 vjet qe nga diag nostikimi. Njohuri baze per kancerin e gjirit Si ne rastin e Koncites, kanceri i gjirit shpesh diktohet fillimisht si nje gjender e pazakonte. Mire qe rreth 80 per qind e ketyre gjendrave jane beninje, domethene masa qe nuk i kane rrenjet ne mish, shumica e te cilave jane thjesht qeska te mbushura me leng qe quhen ciste. Kanceri i gjirit fillon me nje qelize anormale qe ndahet ne menyre te pakontrolluar dhe gradu alisht formon nje tumor. Nje tumor behet malinj

24

Zgjohuni! gusht 2011

 Eshte vendimtare qe semundja te diktohet ne fazat me te hershme, por disa studime na paralajmerojne se ekzaminimet dhe mamografite e gjirit, mund te mos jene shume te sakta te grate ne moshe te re dhe kjo mund te coje ne ankth dhe trajtime te panevoj shme. Megjithate, specialistet i nxitin fort grate qe tu kushtojne vemendje ndryshimeve ne gji dhe ne gje ndrat limfatike. Ja disa shenja qe duhen verejtur: Nje gjender ose mase e forte kudo ne sqetull ose ne gji Cdo rrjedhje tjeter, pervec qumeshtit, qe del nga thitha e gjirit Cdo ndryshim ne lekure dhe ne ngjyren e saj Cdo futje nga brenda jonormale e thithes ose cdo dhembje e pazakonte e saj kur e prek

SHENJA QE DUHEN VEREJTUR

ose kanceroz kur qelizat e tij prekin indet e tjera. Disa tumore rriten me shpejtesi, kurse disa te tje ra mund te duan dhjete vjet derisa te diktohen. Per te zbuluar nese Koncita kishte kancer, mjeku i saj perdori nje gjilpere te holle per te ma rre nje pjese te indit nga ajo mase. Kishte qeliza kanceroze. Prandaj beri nje operacion q e te hiq te tumorin e indet perreth gjirit dhe qe te percak tonte fazen e tumorit (permasen, llojin dhe per hapjen) dhe graden (shpejtesine e zhvillimit). Pas operacionit, shume paciente u nenshtro hen disa trajtimeve te tjera per te ndaluar rish faqjen ose perhapjen e kancerit. Qelizat kance-

roze mund te shkeputen nga vatra e tumorit, te levizin me ane te qarkullimit te gjakut ose si stemit limfatik dhe te fillojne te rriten perseri. Perhapja ose metastaza e kancerit ne indet dhe organet jetesore, si per shembull ne tru, m elci, palcen e kockave ose ne mushkeri, e ben semundjen vdekjeprurese. Koncita beri terapi me rreze dhe kimiotera pi per te shkaterruar qelizat kanceroze qe ishin perhapur rreth vatres tumorale dhe ne te gjithe trupin. Meqe lloji i tumorit te saj, ushqehej nga estrogjeni, ajo iu nenshtrua nje terapie antihor monale per te penguar rishfaqjen e kancerit.
duke lexuar Biblen, duke u lutur dhe duke medituar per gjera ndertuese.Romakeve 15:4; Filipianeve 4:6, 7. Fol me ato qe kane vuajtur nga kanceri i gji rit dhe qe mund te te japin zemer.2 Korintasve 1:7. Perpiqu te perqendrohesh te shqetesimet e te sotmes, jo tek ato te se nesermes. Jezui tha: Mos jini kurre ne ankth per te neser men, sepse e nesermja do te kete ankthet e veta.Mateu 6:34. Mos i shperdoro energjite. Duhet te pushosh mjaftueshem.

NESE JE DIAGNOSTIKUAR ME KANCER GJIRI

Pergatitu menderisht qe per nje vit ose me shume do te perqendrohesh te terapite e te sherimi. Nese eshte e mundur, zgjidh mjeke te afte qe respektojne nevojat dhe bindjet e tua. Vendos bashke me familjen se kujt do ti tre goni per semundjen dhe kur. Kjo do tu jape mundesi miqve te te tregojne dashuri dhe te luten me ty dhe per ty.1 Gjonit 3:18. Mund ta perballosh vuajtjen emocionale

 Perparimet qe jane bere ne trajtimin e kancerit te gjirit, u ofrojne pacienteve alternativa te tjera, ne varesi te moshes se tyre, shendetit, prekjes s e meparshme nga kanceri dhe llojit te kancerit. Per shembull, ne rastin e nje gruaje qe quhet Arle ta, analizat e zbuluan kancerin para se te perha pej pertej kanalit te qumeshtit. Prandaj ajo beri lampektomi, qe eshte heqja e mases kanceroze, keshtu qe nuk u desh ti hiqnin gjirin. Alisa beri

kimioterapi per te zvogeluar tumorin para se te operohej. Kirurgu i hoqi Xhanises tumorin dhe vetem gjendren limfatike te sentinelit, gjendra e pare ku ndodh kullimi i lengut limfatik nga tumo ri. Meqe kjo gjender nuk kishte qeliza kancero ze, nuk i prek en gjendrat e tjera. Keshtu nuk pe- soi limfodeme, nje enjtje e sikletshme e krahut qe mund te ndodhe kur hiqen shume gjendra limfatike. Kemi shume informacione per zhvillimin e kancerit te gjirit, por nuk dime akoma pergjigjen e pyetjes me thelbesore: pse dhe si nis kanceri i gjirit?
Shkaqet Shkaqet e kancerit te gjirit mbeten nje mister. Kritiket pohojne se me shume kerkime behen per trajtimin dhe ekzaminimet diagnostikuese nga te cilat korrin perfitime te medhasesa per shkaqet dhe parandalimin. Megjithate, shkence taret kane zbuluar disa aspekte te rendesishme. Disa besojne se kanceri i gjirit vjen nga nje pro ces i nderlikuar me shume faza, i cili fillon me nje gjen difektoz qe i ben qelizat te sillen n e me nyre anormale, pra te ndahen me shpejtesi, te prekin indet e tjera, ti shpetojne sistemit imuni tar dhe te sulmojne tinezisht organet jetesore. Nga vijne gjenet difektoze? Ne 5 deri ne 10 per qind te rasteve, grate lindin me gjene qe i bej ne m e te prirura ndaj kancerit te gjirit. Por duket se ne shume raste te tjera, gjenet e shendetshme demtohen nga faktore te jashtem, ku rrezatimi dhe kimikatet jane nder faktoret me te dyshu ar. Kjo mbetet per tu verifikuar nga studimet e ardhshme. Nje faktor tjeter ka te beje me hormonin estro gjen qe duket se shkakton disa lloje kanceresh te gjirit. Keshtu rreziku qe nje grua te semuret, mund te jete me i madh nese ka pasur menstru acione te parakohshme a menopauze te vonuar, nese ka lindur femije per here te pare ne moshe te madhe a nese nuk ka lindur kurre, ose nese ka bere terapi hormonale. Meqe qelizat dhjamore prodhojne estrogjen, dhjamosja mund ta rrite rre zikun te grate ne pasmenopauze, vezoret e te cila ve nuk prodhojne me hormone. Faktore te tjere rreziku jane edhe niveli i larte i hormonit insuline dhe niveli i ulet i melatonines, hormonit te gjumit, nje gjendje qe shpesh prek ata qe punojne naten.

KUR FLET ME MJEKUN

Meso fjalorin baze mjekesor per kancerin e gjirit. Para se te shkosh te mjeku, bej nje li ste me pyetje dhe kerkoji bashkeshortit ose nje shoqeje qe te vije me ty dhe te mbaje shenime. Nese mjeku thote dicka qe nuk e kup ton, kerkoji te ta shpjegoje. Pyete mjekun se sa raste te ngjashme me rastin tend ka trajtuar. Nese eshte e mundur, fol edhe me nje mjek tjeter. Nese mjeket nuk jane ne te njejtin me ndim, pesho pervojen qe ka secili ne kete lloj semundjeje. Kerkoju te konsul tohen me njeri-tjetrin ose kerko mendi min e nje mjeku te trete.
26 Zgjohuni! gusht 2011

 Duke mos iu bindur udhezimeve te rritjes normale, qelizat kanceroze shumohen dhe prekin indet e tjera
Kanal qumeshti me qeliza normale Karcinome e kanaleve te qumeshtit e paperhapur (in situ) Kancer i perhapur (invaziv) i kanaleve te qumeshtit

A ka gjasa se se shpejti do te kemi trajtime me te efektshme dhe me pak traumatike per kancerin e gjirit? Studiuesit po perpiqen te zbulojne terapi ku mund te perdorin sistemin imunitar t e vete tru pit dhe ilace qe kane si shenjester rruget moleku lare qe ndihmojne zhvillimin e kancerit. Nderko he, teknologjite e perparuara n e imazheri duhet ti ndihmojne mjeket te p ercojne rrezatimin ne me nyre me te sakte dhe te efektshme. Shkencetar et po perpiqen edhe ne drejtime te tjera, si per shembull: te zbulojne misterin e pashpjegueshem te metastazes, te mashtrojne qelizat kanceroze qe i rezistojne kimioterapise,

te pengojne udhezimet e rritjes se qelizave dhe te pershtatin trajtimet me llojin e tumorit. Prapeseprape, ne boten e sotme s emundjet nuk do te zhduken dhe njerezit do te vazhdoj ne te vdesin. (Romakeve 5:12) Vetem Krijuesi mund ta ndryshoje kete realitet te trishtueshem. Por, a do ta beje ai kete? Bibla thote se po. Ajo tregon se do te vije dita kur asnje banor nuk do te thote: Jam semure.1 (Isaia 33:24) Cfare leh tesimi do te jete!
1 Ky premtim trajtohet me me hollesi ne librin Cfare meson vertet Bibla?, nj e mjet ndihmes per te studiuar Biblen, botuar nga Deshmitaret e Jehovait.

SI TE PERBALLOSH EFEK TET ANESORE?

Nder efektet anesore qe shkaktojne disa traj time te kancerit, jane: te perziera, renie e oke ve, keputje kronike, dhembje, mpirje ose se mbim i gjymtyr eve dhe reaksion i lekures. Keto efekte mund te pakesohen nese ndjek hapat e thjeshte me poshte: Ushqehu mire qe te forcosh sistemin imunitar. Mbaj shenim se kur ke me pak ose me shume fuqi dhe reagimin e trupit ndaj ushqimeve. Ver re nese mjekimet, akupunktura ose ma sazhi te pakeson te perzierat dhe dhembjet. Bej ushtrime fizike me ekuiliber, qe te rritesh rezistencen, te mbash nen kontroll peshen dhe te forcosh sistemin imunitar.1 Pusho shpesh, por mbaj parasysh se qendri- mi per nje kohe te gjate ne shtrat mund te te beje te ndihesh me e keputur. Mbaje lekuren t e hidratuar. Vish rroba te lir- shme. Bej banje me uje jo shume te ngrohte.
1 Ata qe vuajne nga kanceri, duhet te konsultohen me nje mjek specialist para se te nisin nje program ushtrimesh.

Zgjohuni! gusht 2011

27

KUR VUAN NGA KANCERI NJE NJERIU Y T I DASHUR

Si mund ta mbeshtetesh nje njeri te dashur nese vuan nga kanceri? Zbato parimin biblik: Gezoni me ata qe gezojne dhe qani me ata qe qajne. (Romakeve 12:15) Shprehe dashurine dhe merakun tend me ane te telefonatave, letrave, kartolinave, email-eve dhe vizitave te shkurtra. Lu tuni se bashku dhe lexoni vargje ngushelluese nga Bibla. Mos permendni ata qe kane vdekur nga kanceri, por ata qe i kane mbijetuar,thote Berila. Thjesht shkoni e perqafojeni miken tuaj,keshi llon Xhanisa, e cila ka vuajtur vete nga kanceri me pare.Nese ajo ka deshire, do te ase vete per se mundjen e saj. Burrat ne menyre te vecante duhet ti sigurojne grate e tyre se i duan shume. Rregullisht, kalonim nje dite pa folur fare per kancerin,kujton Xhefi.Gruaja ishte e vendo sur te mos lejonte qe te perqendroheshim vetem te shendeti i saj. Keshtu vendosem te caktonim nje dite ne periudha te rregullta kohore kur nuk do te itnim fare per kancerin. Ne vend te kesaj per qendroheshim tek aspektet e bukura te jetes sone. Ishte sikur benim pushim nga semundja.
Nje aspekt teper i rendesishem i trajtimit te kancerit, eshte mbeshtetja e dashur e familjes dhe e miqve

KUJTIME
Kur moren vesh diagnozen
Sharoni: Jeta ime ndryshoi ne cast. Kaq ishte jeta ime,thashe me vete. Sandra: Angeshtia mendore eshte me e keqe se trajtimi mjekesor. Margareta: Pas seances se dyte te terapise, thua me vete: Nuk dua te luftoj me. Por pra peseprape ti vazhdon. Arleta: U treguam miqve qe te luteshin per ne. Xheni: Asnje buzeqeshje, tundje koke ose per shendetje nuk kaloi pa u vene re.
28 Zgjohuni! gusht 2011

Ne momentet me te veshtira

Per miqte

Barbara: Vendosa te rruaja koken para se te me binin oket. Burri im, Kolini, me tha: Sa forme te bukur koke qe ke! Me beri per te qeshur. Sandra: Dolem te dy para pasqyres. Pashe fyty ren e Xhoit dhe kuptova se gjithcka ishte ne rregull. Sasha: Karli u thoshte te tjereve: Ne jemi me kancer. Xheni: Dashuria e Xhefit ishte e pafundme, marredhenia e tij e forte dhe e qendrueshme me Jehovain, me jepte zemer.

Per bashkeshortet qe i kane mbeshtetur

Mencuri per zemren dhe shendetin

Zemra e qete eshte jete per trupin.
PROVERBAT 14:30.

Nje zemer e gezuar te ben mire porsi ilac.PROVERBAT 17:22.

Keto shprehje te thjeshta por te thella, i tha mbreti Solomon i Izraelit rreth tre mije vjet me pare.1 Por, a jane te verteta? Cfare tregon mjekesia e diteve te sotme? Duke krahasuar njerezit e qete me ata qe ka ne prirjen te zemerohen, Gazeta e Universitetit Amerikan te Kardiologjise thote: Studimet e fu ndit tregojne per ndikimin e demshem te zemeri mit dhe te qendrimit armiqesor te semundjet ko ronare te zemres. Keshtu, kjo gazete veren: Parandalimi i suksesshem i semundjeve koro nare te zemres dhe trajtimi i tyre perfshin . . . jo vetem terapite fizike e mjekimet farmaceutike tradicionale, por edhe trajtimin psikologjik duke u perqendruar te zemerimi dhe te qendrimi armi qesor. E thene thjesht, nje zemer e qete i kontri buon nje shendeti te mire, tamam sic thote Bibla. Efekte te tilla pozitive vijne edhe nga nje zemer e gezuar. Ne nje raport te BBC News dr. Derek Koks, nje zyrtar ne fushen e shendetesise ne Sko ci, tha: Nese je i lumtur, ka mundesi qe ne te ardhmen te kesh me pak semundje fizike se ata qe nuk jane te lumtur. I njejti raport veren: Sa me i lumtur te jete dikush, aq me i mbrojtur eshte nga semundjet e zemres dhe iktusi. Perse ishte kaq perparimtare mencuria e Solomonit per kohen kur ai jetoi, per te mos per mendur mencurine e shkrimtareve te tjere te Bi bles? Pergjigjja eshte e thjeshte. Perendia i jep te Solomonit mencuri e kuptueshmeri mjaft te madhe. (1 Mbreterve 4:29) Per me teper, kjo
1 Ne Bibel, fjala zemer zakonisht i referohet gjithe personit te brendshem, duke perfshire edhe ndjenjat e tij.

mencuri eshte shkruar ne nje gjuhe te thjeshte qe te gjithe te nxjerrin dobi dhe eshte falas. Perse te mos e beni leximin e rregullt te Bibles pjese te jetes suaj? Bibla thote: Kur men curia te hyje ne zemren tende dhe njohuria te behet e kendshme per shpirtin tend, aftesia per te menduar do te te ruaje, aftesia dalluese do te te mbroje. (Proverbat 2:10, 11) Miliona nje rez e kane kuptuar vertetesine e ketij proverbi dhe kane provuar shume gezim. A nuk na jep siguri kjo?
Zgjohuni! gusht 2011 29

 BASHK EBISEDIM SI FAMILJE

Cfare mungon ne kete figure?

Lexoni 2 Mbreterve 5:1, 9-16, 20-27. Tani shikoni figuren. Cfare gjerash mungojne? Shkruajini pergji gjet me poshte. Bashkoni pikat qe te plotesoni figuren dhe pastaj ngjyroseni. 1 2 3
Pergjigjet e rubrikes BASHKEBISEDIM SI FAMILJE jane ne faqen 20
2 3 5

genjeshtrat qe tha Gehazi? E DHENE: lexoni 2 Mbreterve 5:22, 25. Kush e dinte qe Gehazi po genjente? E DHENE: lexoni 2 Mbreterve 5:25, 26; 2 Kronikave 16:9; Hebrenjve 4:13. Pse nuk duhet te thoni genjeshtra? E DHENE: lexoni Proverbat 12:22; Gjonin 8:44.

PER TE DISKUTUAR: Cilat ishin dy

AKTIVITET SI FAMILJE: Lexoni tre

gimin biblik se bashku. Nese eshte e mundur, dikush te lexoje fjalet e tre gimtarit, nje tjeter te Eliseut, nje i trete te Naamanit e te sherbetoreve te tij dhe nje i katert fjalet e Gehazit.

FILLIMI
58

59 6 7 8 9

51 52 63 53 50 56

64 55

54 18 66 65 10 17 11 12

FUNDI
44

21

57 49

62 61 60 16 48 47 15 19 46 45 20

13 14 25 24 23 22 43 42 41 40 27 29 37 26 28 30

31

32 33

30

39

38

36 35

34

 Koleksiononi e mesoni
Shkruhet libri i fundit i Bibles 98 i e.s.

Priteni, paloseni me dysh dhe ruajeni

ASIRI

1 i e.s.

HEZEKIA

Jetoi rreth viteve 700 p.e.s.

Jerusalem Jetoi ne Jerusalem

H E Z E K I A

TE DHENA: Nje mbret besnik qe mereme toi dhe hapi perseri tempullin e Perendise, shkaterroi objekte t e adhurimit te rreme dhe nxiti popullin te kremtonte Pashken. (2 Mbreterve 18:4; 2 Kronikave 29:3; 30: 1-6) Pavaresisht nga shembulli i keq i te atit, mbretit Akaz, Hezekia qendroi i lidhur ngushte me Jehovain.2 Mbreterve 18:6.

Popuj dhe vende

4. Ne quhemi Kerl dhe Shin. Jemi 6 dhe 9 vjec. Jetojme ne Filipine. Pak a shume, sa Deshmitare te Jehovait jetojne ne Filipine? 62.000, 126.000 apo 172.000? 5. Cila pike tregon vendin ku jetojme ne? Qarkojeni, pastaj shenoni me pike vendin tuaj dhe shihni sa afer Filipineve jeni.

Femije: Gjeni figurat

A i gjeni dot keto figura ne kete reviste? Me fjalet tuaja, pershkruani cfare shikoni te figurat.
A

4026 p.e.s.

P YE TJ E A. Sa vjec ishte Hezekia kur u be mbret i Judes? B. Sa vjet ia zgjati Jehovai jeten Hezekise me ane te nje mrekullie? C. Vendosni fjalen qe mungon. Per shkak te lutjeve dhe besnikerise se Hezekise, Jehovai dergoi nje engjell qe goditi ushtare asiriane.

P ERGJ IGJE A. 25 vjec.2 Mbreterve 18:1, 2. B. 15 vjet.2 Mbreterve 20:1-6. C. 185.000.2 Mbreterve 19:15, 19, 35, 36.
Krijohet Adami

FLET E BIBLIKE

B C

 A e dini cili eshte mesazhi i saj?

Bibla eshte libri me i shperndare gjate gjithe histo rise. Njerez nga te gjitha kulturat kane pare se me sazhi i saj eshte burim ngushellimi e shprese dhe ke shillat e saj jane praktike per jeten e perditshme. E megjithate, shume njerez dine pak per kete liber te mrekullueshem. Broshura Bibla: Cili eshte mesazhi i saj?, me nje permbledhje entuziazmuese te Bibles e ilustri me terheqese, mund tju ndihmoje ta kuptoni kete li ber. Dy pjeset e para te broshures pershkruajne se si ne fillim Perendia u dha njerezve nje parajse dhe se si ata e humben. Me pas, mesojme per qellimin e Krijuesit per te rivendosur parajsen me ane se Mbre terise se Perendise, nje qeveri qiellore me mbret Jezu Krishtin. Pjeset e tjera te kesaj broshure perqendrohen te Jezui, sherbimi i tij, mrekullite qe kreu, vdekja e te ri ngjallja e tij. Na tregon edhe per dishepujt e hershem e te guximshem te Jezuit dhe per shkrimet e tyre te frymezuara, te cilat u bene pjese te Bibles. Ne menyre te pershtatshme, kjo broshure me 26 pjese mbyllet me temen e bukur Toka behet per seri parajse! Faqja 31 qe eshte plot ngjyra, titullohet Mesazhi i BiblesPermbledhje. Ne kete faqe do te shihni shtate ngjarje te rendesishme ne permbush jen e qellimit te Jehovait per njerezimin. Mund ta kerkoni kete broshure me 32 faqe duke plotesuar kuponin shoqerues dhe duke e derguar ne nje adrese te pershtatshme ne faqen 5 te kesaj reviste.
Q Deshiroj broshuren e treguar ketu. Trego ne cilen gjuhe.

Bibla

Emri

Adresa
Bibla
ESHTE

Q Ju lutem te kontaktoni me mua per nje studim biblik pa pagese ne shtepi.

MESAZHI I SAJ?

CILI

Qyteti

Shteti

www.watchtower.org

g11 08-AL