Zgjohuni!

SHTATOR 2011

PARATE
SI TI

ADMINISTROJME?

Zgjohuni!
TIRAZHI MESATAR 39.913.000 KOPJE BOTOHET NE 83 GJUHE

PARATE SI TI ADMINISTROJME?
3 Te prekur nga Kriza e Madhe 4 Pse te kurseni ne vend qe te harxhoni? 7 Si ti administroni parate? 8 Shtate thenie te mencura

10 Pikepamja e Bibles A na kerkohet te mbajme nje dite te shenjte cdo jave? 12 Shpendet me sy te mprehte peshkatari 14 Tradita ruse e piktures mbi dru 15 Nuk jam shuar 16 Ujevara e Mercisonit Pjesa unike e Nilit ne Ugande 18 Shkruajini Antonit! 19 Te rinjte pyesin Cilet jane miqte e mi te vertete? 22 Libri i Dites se Gjykimit Nje regjistrim i jashtezakonshem 24 TartaretE kaluara, e tashmja dhe e ardhmja e tyre 28 A eshte projektuar? Veza e shpendeve 29 Nje veshtrim rreth botes 30 Bashkebisedim si familje 32 Si te behesh miku i Perendise?

TE PREKUR NGA KRIZA E E MADH

ITUATA me e keqe ekonomike e nje brezi. Keshtu e quajti Encyclopdia Britannica Online krizen qe ka goditur boten kohet e fundit. Renia ekonomike qe filloi ne Shtetet e Bashkuara ne vitin 2007, ka qene kaq drasti- ke dhe ka prekur kaq shume vende, sa tani ka marre nje emer specifik: Kriza e Madhe. Cili ishte shkaku? Revista Newsweek e permbledh me pak fjale: Cmenduria e huamarrjeve te papergjegjshme. Po pse kjo mani per te marre kredi dhe per te blere gjera qe njerezit nuk kishin mundesi ti paguanin? Ka te ngjare qe edhe ju jeni dakord se fajin e kishte pikerisht sistemi ekonomik boteror, i cili nxit lakmine. Ne fakt, motoja ishte: Blini! Blini! Blini!pavaresisht nese mund te paguani apo jo. Nje brez i tere ka zene mend duke i hequr mbi kurriz rreziqet e hua marrjeve teper te medha,shpjegon ekono misti Kris Farell ne librin e tij The New Frugality. Mjaft vende i mori perpara orteku i Kri zes se Madhe. Me gjithe shenjat e rimeke mbjes,thuhej ne faqen kryesore te gazetes afrikano-jugore Sunday Times vitin e kalu ar,konsumatoret . . . ende mezi arrijne te si gurojne buken e gojes. Gazeta tregonte se pothuajse 3.000.000 konsumatore [ne Afri ken e Jugut] kane me teper se tre muaj qe nuk paguajne dot faturat dhe dy vitet e fu ndit rreth 250.000 punonjes me te ardhura mesatare kane humbur punen. Numri i atyre qe kane humbur punen vitet e fundit ka arritur ne dhjetera milione. Ne lidhje me shenjat e rimekembjes ne Shtetet e Bashkuara, gazeta Financial Times ironizonte: Rimekembja qe nga qershori i vitit 2009 mund te quhet Zhgenjimi i Madh. Ajo shtonte: Shume ekonomiste mendojne se nevoja per te paguar borxhin, do te pengoje rritjen e konsumit per disa vite me radhe. Nese jeni viktime e Krizes se Madhe, patjeter do te ishit dakord me fjalet qe shkroi autori Dejvid Birti ne nje ese: Duket se itet shume per problemet financiare bote rore, por shume pak per zgjidhjen e tyre. Artikujt ne vijim kane per qellim te ndihmojne ata qe rropaten per te paguar borxhet. Ata do te shqyrtojne keto pyetje: cte mira sjell kursimi? Cmund te beni nese keni borxhe? Si ti administroni sa me mire parate?
Zgjohuni! shtator 2011 3

 PSE TE KURSENI NE VEND QE TE HARXHONI?

mendoni nese e keni vertet te nevojshme. Se dyti, nese keni nevoje per dicka, shkoni atje ku ka mallra te reja me oferte ose mall ra te perdorura, por ne gjendje te mire. Espe nit dhe Xhejnit, prinder qe jetojne ne Norve gji, u nevojitej nje karroce per Danielin, djalin e tyre. Gjeten nje gati te re me me pak se gjy sme cmimi. Kur Danieli te mos kete me ne Tri thenie te mencura te mocme voje per te,thote Espeni,jam i sigurt se do Ne nje prej ilustrimeve te tij, Jezui nga Na- ta shesim me nje cmim te mire. Por, paralaj zareti theksoi nje parim financiar te rendesi- meron ai: Duhet shume kohe per te gjetur shem. Aty zoteria e keshilloi skllavin e tij: Ti oferta te mira.1 duhej ti kishe futur parate e mia ne banke 1 dhe, kur te vija, do te merrja parate e mia ba- menPer tu kerkoni faturen epo blinies me emrin dhe adresen e siguruar qe nuk mallra te vjedhura, eshte pages e cur te shke me interesin. (Mateu 25:27, New Ameri- shitesit.
Ky botim nuk shitet. Ai botohet si pjese e nje vepre boterore te ar simimit biblik, qe perkrahet me kontribute vullnetare. Nese nuk trego het ndryshe, citimet e Shkrimeve jane marre nga versioni ne gjuhen e sotme, Shkrimet e ShenjtaPerkthimi Bota e Re. Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing oces. POSTMASTER: Send address changes to Awake!, 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2011 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Germany. Druck und Verlag: Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, e. V., Selters/Taunus. Verantwortliche Redaktion: Ramon Templeton, Selters/Taunus. Vol. 92, No. 9 Monthly ALBANIAN

E KURSESH eshte e merzitshme,thone shume.Eshte qejf te blesh rroba, pajisje elektronike dhe gjera te tilla. Pavaresisht nese jeni prekur ose jo nga re nia ekonomike boterore, mund te nxirrni dobi duke shqyrtuar menyra si te kurseni ose si te shpenzoni me mencuri. Vini re cfare keshillon nje burim i besueshem qe gjat e shekujve ka ndihmuar miliona njerez te perballojne problemet financiare.

can Standard Bible) Kjo gje qe tha Jezui atehe re, eshte mjaft e rendesishme edhe sot. Le te shohim perse. Kohet e fundit, ne disa vende, interesi i fitu ar ne dhjete vjet shkonte me teper se shuma fillestare qe ishte futur ne banke. Megjithese sot jane te pakta bankat qe ofrojne perqindje interesi kaq joshese dhe fitimi nga investimet nuk eshte gjithmone aq i larte sa shpresojne investuesit, eshte e mencur te kemi para me njane per raste urgjente. Bibla e mbeshtet kete kur thote: Mencuria eshte mbrojtje njelloj sic eshte edhe paraja. (Eklisiastiu 7:12) Por, paraja nuk mund tju mbroje nese nuk keni vene asgje menjane. Se cili nga ju te vere dicka menjane,nxit Bibla, sipas mbaresise qe ka.1 Korintasve 16:2.
Si te kurseni? Se pari, para se te blini dicka te shtrenjte,

KJO REVISTE BOTOHET per ndricimin e gjithe familjes. Tregon se si te perballojme problemet e sotme. Permban lajme, et per njerez ne shume vende, shqyrton fene dhe shkencen. Por ben edhe me shume, shkon me thelle dhe thekson domethenien e vertete prapa ngjarjeve te tashme; megjithate, mbetet gjithmone politikisht asnjanese dhe nuk larteson asnje race mbi ndonje tjeter. Me e rendesishmja, kjo reviste nderton besimin ne premtimin e Krijuesit per nje bote te re paqesore dhe te sigurt qe do te zevendesoje sistemin e sotem te lig e te paligjshem.
4 Zgjohuni! shtator 2011

Zgjohuni!

 ni me mendje te kthjellet te nesermen. Nese akoma mendoni se ajo gje eshte teper e rende sishme, pse te mos kerkoni dicka te ngjashme aty ku ka ulje ose mallra te perdorura. Gjith ashtu, shpesh mund te kurseni nese nuk me ndoni se duhet te blini patjeter mall firmato. Per me teper, ne vend qe t e blini per femijet rroba te shtrenjta e te modes me te fundit, pse te mos pranoni rroba te perdorura nga femijet e te afermve? Po keshtu, nje nene e re mund te perdo re pelena cope qe mund te lahen. Ne librin e saj, Denisa Cembersi thote: Pelenat njeper dorimshe per dy vjet do tju kushtojne rreth 2.000 dollare ose me teper. Kurse ato prej cope . . . mund tju kushtojne 300-500 dolla re. Ajo shtoi: Pelenat e sotme prej cope jane shume me te lehta per tu perdorur dhe nuk ndotin as mjedisin.BudgetingPersonal Spending and Money Management a Key to Weathering the Storm. Se katerti, kini parasysh se zakonisht ku shton me pak te gatuani ne shtepi, sesa te hani jashte. Nese keni femije ne moshe shkollore, pse te mos i mesoni te pergatitin sanduice ne vend qe tu jepni para per te ngrene jashte me shtrenjte? Dhe ne vend qe te blini pije qe ku shtojne, pini me mire uje. Eshte me i shendet shem dhe sjua rendon xhepin. Jo shume kohe me pare, familjet kishin bahcet e tyre me perime. A keni menduar ti rrit ni vete disa gjera? Shume njerez, madje edhe ata qe jetojne ne pallate ose ne shtepi te vo gla, kane nje vend qe mund ta perdorin per
Gjuhet: afrikanse, amharike, angleze67, arabe, armene, bislame, bullgare, cebuane, cibembe, ceke7, cikeve, citonge, daneze7, estone, eve, nlandeze7, fixhiane, frenge687, greke, gujarate, gjeorgjiane, gjermane67, hebraike, hiligainone, hindi, holandeze67, hungareze, igbo, iloke, indoneziane, islandeze, italiane67, japoneze67, jorube, kanade, kineze (tradicio nale)7 (regjistrime audio vetem ne mandarin), kineze (e thjeshtuar), kiniaruande, kirgize, kirundi, koreane67, kroate, letone, lingale, lituane, malagase, malajalame, malteze, maqedonase, mjanmar, norvegjeze67, polake67, portugeze687, punjabe, rarotongane, rumune, ruse67, samoane, sepede, serbe, sesote, siloze, sinhaleze, sllovake, sllovene, spanjolle67, suahile, suedeze7, shone, shqipe, tagaloge7, tajlandeze, tamile, tok-pisine, tongane, tsonge, tsvane, turke, ukrainase, urdu, vietnameze, xhose, zulu 6 Disponohen edhe CD. 8 Disponohen edhe CD (formati MP3). 7 Disponohen edhe regjistrime audio ne sitin www.jw.org.

Se treti, mos beni blerje impulsive; mendo-

M ENYRA PER TE KURSYER PARA

Kerkoni mallra me oferte Blini rroba me ulje ose te perdorura

Mesojini femijet ta pergatitin e ta marrin buken me vete

ne nje nga adresat e meposhtme. Per listen e plote te adresave, shih www.watchtower.org/address. Afrika e Jugut: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740. Australi: PO Box 280, Ingleburn, NSW 1890. Belgjike: rue dArgile-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Britani: The Ridgeway, London NW7 1RN. France: BP 625, F-27406 Louviers cemaking lunch 2-365866.psd dex. Greqi: Kisias 77, GR 151 24 Marousi. Gjermani: 65617 Selters. Itali: Via della Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Kanada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Kroaci: PP 58, HR-10090 Zagreb-Susedgrad. Norvegji: Gaupeveien 24, NO-1914 Ytre Enebakk. Rumani: PO Box 132, OP 39, Bucuresti. Slloveni: pp 22, SI-1241 Kamnik. Suedi: PO Box 5, SE-732 21 Arboga. SHBA: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Shqiperi: PO Box 118, Tirane. Turqi: PO Box 23, Ferikoy, 34378 Istanbul.

A deshironi me shume informacion ose nje studim biblik pa pagese ne shtepi? Ju lutemi, shkruajuni Deshmitareve te Jehovait

Zgjohuni! shtator 2011

 cdo borxh, si kartat e kreditit ose detyrime te tjera. Se dyti, perpiquni te paguani ne fillim bor xhin qe ka interes me te larte. Se treti, frenohuni e mos harxhoni pa karar. Kjo eshte teper e rendesishme. A kane ndikuar reklamat joshese te ju? Da ni, nje baba nga Suedia, e pranon se eshte ndi kuar. Kishte nje biznes te suksesshem, por iu desh ta shiste qe te shlyente borxhin e kartes se kreditit. Nxori mesim dhe tani tregon kuj des me shpenzimet. Ai keshillon: Ruhuni nga lakmia. Kenaquni me ate qe keni.
Kurseni duke i rritur vete disa perime. Kurseni duke i ndere rrobat jashte

te mbjelle. Mund te habiteni sa shume gjera mund te rriten ne nje hapesire te vogel. Mendoni edhe per keto: nese keni nevoje per nje celular, a mund ta perdorni vetem per raste urgjente dhe te paguani qe me perpara per nje kohe bisede te kufizuar? Ose nese keni nje tharese rrobash, a keni menduar ta per dorni me pak? Ndoshta mund ti varni ne tel disa rroba ose ndonjehere te gjitha. Ose mund ta shihni te udhes te kufizoni perdorimin e kondicionereve dhe te ngrohesve. Para se ti ndizni keto pajisje, pyetni veten: A eshte ver tet kaq i padurueshem te nxehtet ose te ftoh tet? Mund te itni edhe me te tjere per te me suar se si e kursejne energjine elektrike. Gjithashtu, eshte mire te hapni nje llogari bankare. Per me teper, Hiltoni, qe sherben si vullnetar ne Afriken e Jugut, shpjegon: Eshte e mencur te mos i mbash te gjitha vezet ne nje shporte. Ndonjehere, bankat ose instituci onet nanciare falimentojne. Ne e kemi pro vuar ne kurrizin tone. Prandaj me mencuri zgjidh nje banke ku shteti del garant nese banka falimenton. minimumi i kestit mujor qe kerkohet p er
6 Zgjohuni! shtator 2011

Si te shlyeni borxhet? Se pari, perpiquni te paguani me teper se

Te pakte jane ata qe jane ne gjendje te blej ne nje shtepi ose nje apartament me parate e tyre. Keshtu qe shume zgjedhin te marrin kre di. Shuma mujore qe i paguajne bankes per kredine, mund te konsiderohet si qira. Por, pas shume vjetesh, kur mbarojne se paguari kredi ne, shtepia eshte e tyrja. Edhe shume te tjereve u duket me mire te marrin kredi per te blere nje makine qe har xhon pak. Duke shlyer kredine sa me shpejt, makina kthehet ne kapital, qe me vone mund te shitet.1 Disave u duket e mencur te blej ne nje makine te perdorur qe eshte ne gjendje te mire dhe nuk ka bere shume kilometra. Te tjere kursejne para duke perdorur transportin publik ose nje biciklete. Sidoqofte, jini modeste dhe realiste me ate qe zgjidhni te blini dhe tregoni kujdes me ve ndimet qe merrni. Shpenzimi i pafre mund te kthehet ne varesi dhe sjell stres. Prandaj beni cmos qe te shpenzoni me maturi, dhe kjo do tju ndihmoje te gezoni lumturi te qendrueshme. Per me teper, qe te kurseni dhe njekohe sisht te jeni te lumtur, duhet te dini si ti admi nistroni parate. Kjo eshte tema e artikullit ne vijim.
1 Kini parasysh se, nese humbisni burimin e te ardhurave dhe nuk arrini te shlyeni kredine, mund ta humbisni shtepine ose makinen dhe gjithe parate qe keni paguar deri ne ate pike.

Borxhe te justifikuara

SI TI ADMINISTRONI PARATE?

EMI pare dy menyra si mund ti admini strojme parate: (1) duke i shpenzuar, (2) du ke i kursyer. Nje menyre e trete eshte duke i dhuruar. Kjo kerkon mbajtjen e nje buxheti. Le te shohim se si mund te bejme nje buxhet. Kriza e Madhe ska ber e gje tjeter vecse na ka treguar se sa e mencur eshte te jetojme sipas nje buxheti te planifikuar mir e. Cfare eshte bu xheti? Me pak fjale, buxheti eshte planifikimi i shpenzimit te te ardhurave. Ai mund te behet nga nje individ, nje familje, nje biznes ose nje qeveri. Si mund te planifikoni nje buxhet? Te gjithe pjesetaret e familjes,thote Denisa Cembersi ne librin e saj Budgeting,duhet te perfshihen ne planifikim, keshtu qe te gjithe ndihen per gjegjes ti permbahen buxhetit familjar. E gji the familja duhet te mblidhet rregullisht per te pare si po ecen buxheti. Buxheti i suksesshem eshte nje projekt qe i sjell dobi gjith e familjes, pasi secili meson te gjeje menyra per te jetuar me aq te ardhura sa ka familja.
Nje projekt familjar

Per te bere nje buxhet, disa perdorin nje program kompjuterik. Te tjere thjesht perdorin laps e leter. E ndajne letren ne dy kolona, ku ne njeren shenojne te ardhurat dhe ne tjetren shpenzimet. Gjithashtu, eshte e rendesishme te perfshihet ne buxhet nje shume mujore per te mbuluar shpenzimet vjetore, si per shembull ta timet mbi te ardhurat dhe ndoshta pushimet. Nje metode e vertetuar nga koha, bazohet ne perdorimin e zarfeve te etiketuara: Ushqimi, Qiraja, Transporti, Energjia elektri ke, Shpenzimet mjekesore e keshtu me ra dhe. Ne te kaluaren, njerezit i fusnin parate cdo muaj per keto shpenzime ne zarfin perkates. Tani shume mendojne se eshte me e sigurt dhe me e lehte te depozitosh para ne nje llogari ban kare dhe ti terheqesh sipas nevojes. Xhonatani dhe Ana, qe jetojne ne Afriken e Jugut me dy vajzat, shpesh perdorin metoden e zarfeve. Nese rroga te depozitohet ne nje llo gari bankare,thote Xhonatani,eshte e rende sishme te jesh po kaq strikt per ndarjen e para ve. Per shembull, nese ju mbaron mishi per ate
Zgjohuni! shtator 2011 7

 muaj, atehere nuk duhet te merrni nga kursi met per te blere mish. Xhonatani kishte nje biznes, por tani ai dhe familja e tij kane zgjedhur te sherbej ne si vullnetare dhe marrin pjese ne nderti min e vendeve te adhurimit. Ngaqe e cmoj ne kete menyre jetese ku japin per te tjeret, eshte e nevojshme me shume se kurre qe te jetojne sipas nje buxheti. Si familje bisedojne rregullisht per te pare se si po ecen buxheti dhe per te bere rregullimet e duhura. Studimet tregojne se kur u jep te tjereve nga vetja, per shembull nga koha, energjite si dhe nga parate, kjo te ben me te lumtur. Ne varesi te te ardhurave, kjo mund te jete me e mira nga tri menyrat e permendura ne hyrje te artikullit. Kris Farelli thote ne librin e tij The New Frugality se kursimi behet me motivin per te shpenzuar. Ai rekomandon: Nje nga gjerat me me vlere dhe me te mencura qe mund te beni me parate, eshte ti dhuroni.1 Farelli shton: Kur mendon se cfare ka me teper re ndesi, zakonisht mendja te shkon te marre dhenia me te tjeret, te pervojat dhe te ndjesia qe ke bere dicka per te permiresuar jeten e te tjereve, por jo te parate dhe zoterimet. Majkell Vagneri, nje ekonomist, me sa du ket eshte dakord me kete. Ne librin e tij Your Money, Day One qe kishte per qellim te mo tivonte te rinjte te kursenin, ai thote: Kur merr iniciativen te ndihmosh ata me munde si te pakta, kjo dashamiresi dhe bujari do te te kthehet ne nje sere menyrash, por gjeja me e bukur eshte ndjesia qe provon kur ndih mon te tjeret. Bibla tregon se dhenia sjell lumturi. Sic e shqyrtuam me pare, ajo permban thenie qe mund tju ndihmojne ti administroni te ar dhurat me mencuri. Tani do te shqyrtojme shtate thenie te tjera te mencura nga Bibla.
1 Paraja mund te jepet ne formen e dhuratave ose te mik pritjes, si per shembull duke gatuar per miqte ose per te afermit.

Lumturia me e madhe

SHTATE THENIE TE MENCURA

(Eklisiastiu 5:10) Keto fjale nuk i tha nje njeri ziliqar dhe i vobekte. Ato i shkroi mbreti Solo mon i Izraelit, nje nga njerezit m e te pasur qe ka njohur historia. Ai i shkroi ne baze te asaj qe kishte par e e provuar. Deklarata te ngja shme kane bere edhe disa te pasur te koheve tona.

1. Ai qe do argjendin, nuk do te ngopet me argjend, as ai qe do pasurine, me te ardhura.

HENIET e m eposhtme jane marre nga nje liber i lashte plot shprehje proverbiale te vertetuara qe jane praktike dhe te kohes. Shi koni se si mund tju ndihmojne te administro ni parate.

teut 6:8, 9, NET Bible) Keto fjale i shkroi apo stulli Pavel, i cili hoqi dore nga nje karriere e spikatshme dhe u be dishepull i Jezu Kri shtit. Ndryshe nga disa udheheqes fetare te sotem, Pavli i rezistoi cdo tundimi per te per fituar materialisht nga ata qe mesonte ose qe e shoqeronin. Madje ai mund te thoshte me ndershmeri: Nuk lakmova argjendin, arin a teshat e askujt. Ju vete e dini se me keto duar jam perkujdesur per nevojat e mia dhe te aty re qe ishin me mua.Veprat 20:33, 34.

2. Nese kemi cte hame e ku te futim koken, te kenaqemi me kaq. Kurse ata qe deshirojne fort te jene te pasur, bien ne tundim. (1 Timo-

Zgjohuni! shtator 2011

 nje njeri qe vuajti nga trajtimi i padrejte. Per vite me radhe jetoi ne arrati, ndonjehere ne shpella dhe ndonjehere kerkonte strehim ne vende te huaja. Ne fund, ky i arratisur, qe ishte Davidi, u be mbreti i Izraelit te lashte. 4. Huamarresi eshte skllav i huadhenesit. Gjate jetes, e provoi vete sa te verteta jane fja (Proverbat 22:7, Diodati i Ri) Kriza financia- let e mesiperme. re boterore e koheve te fundit, ka nxjerre ne 7. Ka me shume lumturi te japesh, se te ma pah marrezine e kartave te kreditit dhe te for- rresh. (Veprat 20:35) Kete e tha njeriu me mave te tjera te huamarrjes. Sic thote Majkell i madh qe ka jetuar ndonjehere. Per gezi Vagneri ne librin qe nxori ne vitin 2009 Your min qe iu vu perpara, Jezui e kaloi gjithe je Money, Day One, ne disa vende sot ndodh ten ne toke duke u sherbyer te tjereve. Tani ai rendom qe nje njeri te kete mesatarisht nje gezon pavdekesine si krijese frymore ne qiell borxh prej me teper se 9.000 dollaresh ne ka- ne te djathte te Jehovait, Perendise se lum ter ose me shume karta krediti se bashku. tur. (Hebrenjve 12:2; 1 Timoteut 1:11) Nuk 5. I ligu merr hua, por nuk kthen. Kurse i ka qellim me te madh ne jete, sesa te imitoj drejti jep hir dhe ben dhurata. (Psalmi 37:21) me shembullin e Jezuit duke bere cmos per te Te shpallesh falimentim, nga disa konsidero- qene ne rrethana qe na lejojne tu sherbejme het si menyra me e lehte per te mos shlyer interesave te te tjereve. Pa dyshim jeni dakord borxhet. Nga ana tjeter, ata qe e vleresojne se eshte me mire te jesh nje kursimtar i kuj marredhenien me Perendine, jo vetem jane te desshem, qe te mund te jepni me bujari, sesa pergjegjshem per te shlyer borxhin, nese kane nje doreleshuar egoist.
Zgjohuni! shtator 2011 9

zuit mund te zbatohet ne nje situate te tille: kur keni per te blere dicka, sidomos me karte krediti, a do te beni blerje impulsive apo do te tregoni durim dhe do te llogaritni koston? A keni vertet nevoje per te dhe a jua mban xhepi.

3. Kush nga ju, kur deshiron te ndertoje nje kulle, nuk ulet me pare qe te llogarite shpenzi met, per te pare nese ka mjaftueshem per ta perfunduar ate? (Luka 14:28) Ky ilustrim i Je-

mundesi, por tregohen edhe bujare me ate qe kane.

6. Isha i ri dhe u plaka, por skam pare as nje te drejte te braktisur, dhe as pasardhesit e tij te lypin buke. (Psalmi 37:25) Kete e shkroi

 PIK EPAMJA E BIBL ES

E M ARTE

E MERKURE

A na kerkohet te mbajme nje dite te shenjte cdo jave?

shem per adhurim qe paraqiste nje rregullim me te madh ne te ardhmen. (Hebrenjve 10:1) Bibla tregon se nga pikepamja e Perendise, Li gji qe iu dha Izraelit, ku perfshihej edhe kerke sa per te mbajtur sabatin javor, mori fund me vdekjen e Jezuit. (Romakeve 10:4) Cfare e ze vendesoi? Forma e adhurimit te pranueshem per Pe rendine pasi Ligji i Moisiut e kishte permbu shur qellimin e tij, pershkruhet qarte ne Bibel. A perfshihet ne te edhe adhurimi ne nje dite specifike cdo jave? Shkrimet tregojne se disa urdherime qe iu dhane Izraelit, vlenin edhe per ata ne kongre gacionin e krishtere. Nder keto ishin urdheri met per tu permbajtur nga idhujtaria, kurve ria dhe ngrenia e gjakut. (Veprat 15:28, 29) Por, vlen te permendet se urdherimet per sa- batin javor nuk ishin nder ato qe iu dhane te krishtereve.Romakeve 14:5. Cfare thote tjeter Bibla p er menyren si adhuronin te krishteret e shekullit te pare? Ata mblidheshin rregullisht per tu lutur, per te lexuar shkrime, per te degjuar fjalime dhe per te kenduar ne lavdi te Perendise. (Veprat 12:12; Kolosianeve 3:16) Ne keto mbledhje, te krishteret merrnin udhezime, forconin besi min dhe inkurajonin njeri-tjetrin.Hebrenjve 10:24, 25. Bibla nuk thote ne asnje vend se mbledhjet e krishtere duhej te mbaheshin te dielen ose
Nje menyre e re adhurimi

NEMBANE globit, miliona myslimane, judenj dhe nga ata qe thone se jane te kri shtere, kane caktuar nje dite cdo jave per akti vitete fetare te vecanta. Perse? Ibrahimi, per shembull, nje mysliman i devotshem qe shkon ne xhami cdo te premte per tu lutur dhe per te degjuar predikimin, shpjegon: Dua te ndi hem afer Perendise dhe te gjej paqe mendore. A thote Bibla se Perendia kerkon qe te mbajme nje dite te shenjte cdo jave? A eshte adhurimi ne nje dite te caktuar celesi per te pasur nje marredhenie te mire me Perendine?

Me shume se 3.500 vjet me pare, Perendia perdori profetin Moisi per te dhene nje nu mer te caktuar ligjesh te vecanta. Ne to per fshihej nje sistem ditesh pushimi ose sabatesh qe ishin caktuar per adhurim. Dita e pushimit qe mbahej me shpesh, ishte sabati javor. Ai fi llonte te premten ne perendim te diellit dhe vazhdonte deri te shtunen ne perendim te diellit.Dalja 20:8-10. A duhej ta mbanin te gjitha kombet ate dite pushimi te perjavshme? Jo. Ligji i Moisiut iu dha vetem izraeliteve dhe prozeliteve te tyre. Perendia i tha Moisiut: Bijte e Izraelit do ta mbajne sabatin . . . Eshte nje shenje brez pas brezi mes meje dhe bijve te Izraelit.1Dalja 31:16, 17. Bibla thote se Ligji i Moisiut ishte nje hije e gjerave qe do te vinin. (Kolosianeve 2:17) Pra, Sabati ishte pjese e nje rregullimi te perkoh 1 Shprehja biblike brez pas brezi nuk do te thote medoe mos pergjithmone. Ajo nenkupton edhe nje periudhe kohore te gjate, te pacaktuar.

Nje rregullim i perkohshem

10

Zgjohuni! shtator 2011

ENJTE

E PREMTE

E SHTUNE

E DIEL

ndonje dite tjeter te caktuar te javes. Po atehe re, pse shume nga ata qe thone se jane te kri shtere, e mbajne te dielen si nje dite te shenj te? Adhurimi diten e diel u be zakon pasi Bibla kishte mbaruar se shkruari dhe pasi kishin fi lluar te shfaqeshin nje sere bindjesh e traditash jobiblike. A caktoi Perendia me vone nje dite te perjav shme per tu mbledhur se bashku e per ta adhu ruar? Jo. I gjithe modeli per adhurimin e verte te, shpjegohet me hollesi ne Bibel. Shkrimeve te Shenjta nuk u jane shtuar shkrime te tjera te frymezuara. Apostulli Pavel shkroi nen fryme zim: Edhe sikur ne ose ndonje engjell nga qie lli tju shpallte si lajm te mire dicka qe shkon pertej asaj qe ju kemi shpallur si lajm te mire, qofte i mallkuar!Galatasve 1:8. Megjithese udheheqesit fetare ne ditet e Je zuit mbanin me rreptesi nje dite te shenj te ne jave, Perendia nuk e pranonte adhuri min e tyre, sepse ata ishin te ligj ne zemer. Ishin te dashuruar pas parave dhe i percmo nin njerezit e thjeshte e te perulur. Deshironin te shquheshin, ishin te korruptuar dhe mjaft te perfshire ne levizjet politike te atyre koheve. (Mateu 23:6, 7, 29-33; Luka 16:14; Gjoni 11: 46-48) Pretendonin se perfaqesonin Perendi ne. E megjithate, edhe pse Perendia kishte per qellim qe sabati te ishte burim freskimi, ata e kthyen ne nje sistem shtypes me rregulla te nxjerra nga njerezit.Mateu 12:9-14.
Adhurim freskues qe i pelqen Perendise

Eshte e qarte se mbajtja e nje dite te shenj te cdo jave nuk eshte ne vetvete celesi i adhuri mit qe i pelqen Perendise. Cfare nevojitet? Je zui beri kete ftese te bukur: Ejani tek une, te gjithe ju qe po robtoheni dhe qe jeni te ngarkuar, e une do tju freskoj. (Mateu 11:28) Adhu rimi qe bazohet vertet ne mesimet e Jezuit, eshte mjaft freskues. Eshte pa hipokrizi dhe pa rite qe behen barre. Perreth botes, Deshmitaret e Jehovait ndje kin nga afer modelin e adhurimit qe praktiko hej nga dishepujt e Jezuit. Deshmitaret ndje kin nje program javor ku marrin mesime nga Bibla. Ditet e mbledhjeve te tyre vendosen ne baze te rrethanave lokale, jo traditave te paba zuara ne Shkrime. Pse te mos shkoni ne nje prej ketyre mbledhjeve qe mbahen afer shtepi- se suaj dhe te provoni vete cfare do te thote adhurim freskues?

A DONI T E DINI?

A duhet ta adhuroni Perendine ne nje dite te caktuar te javes?Romakeve

10:4; 14:5.

Pse duhet te mblidhemi se bashku per adhurim?Hebrenjve 10:24, 25. Cili eshte celesi i nje adhurimi vertet te kenaqshem?Mateu 11:28.

Zgjohuni! shtator 2011

11

 Shpendet me sy te mprehte peshkatari

Shqiponja peshkngrenese e Afrikes

ESHK ATAR ETnjerez a shpend e qo- joshin me buke peshqit ne liqenet artificiale. fshinkane tri probleme kryesore per te Keta shpende te shkathet perdorin si karrem zgjidhur: (1) te gjejne peshqit, (2) tu afrohen copeza buke per ti afruar peshqit. dhe (3) ti zene. Edhe cafkat ne Karaibe perdorin te njejten Ne kohet e lashta, peshkataret egjiptiane teknike. Madje, ato gjuajne edhe pa perdorur peshkonin me nje fuzhnje. Keta peshkatare karrem tjeter vec kembeve te tyre te verdha. perdornin te njejten teknike baze qe disa nga Duke qendruar ne ujera te ceketa me njeren familja e cafkave perdornin shume kohe para kembe, ato luajne kemben tjeter per te terhe se rivalet njerezore te dilnin ne skene. qur vemendjen e peshqve kureshtare. Cafka e perhime, nje shpend qe haset de Metoda kap e ik ndur ne delten e lumit Nil ne Egjipt, perdor Shpendet peshkojne ne menyra te ndrysqepin e mprehte si nje heshte per te gjuajtur peshq. Madje mund te kape me fuzhnjen e shme. Shqiponjat peshkngrenese, qe shpesh saj dy peshq njekohesisht dhe mund te haje quhen edhe fajkonj, me te drejte mund te kon me shume se 0,5 kg peshk ne dite. Mund te siderohen si peshkatare qe kapin e ikin. Ato thuhet se cafkat jane me te mprehta e dina- uturojne mbi uje, duke vezhguar me kujdes per ndonje peshk qe noton afer siperfaqes. ke se njerezit ne peshkim. Ne pergjithesi cafkat specializohen ne gjurmimin dhe goditjen e prese. Cafka i can dalengadale ujerat e ceketa ose ndonjehe re thjesht qendron pa levizur fare, me sqe pin gati. Kur nje peshk futet brenda zones se arritshme per shpendin, zhyt koken ne uje dhe e ze peshkun me sqep. Zakonisht celesi i suksesit te cafkes eshte durimi.
Peshkojne me karrem

& Photolibrary

Sipas librit Life of Birds, cafkat kurrizgjel ber ne Japoni duket se imitojne njerezit qe i
12 Zgjohuni! shtator 2011

Cafka e perhime

low resolution commerical image

Sapo pikasin nje, mbledhin krahet dhe turren kryengulthi drejt ujit duke pergatitur zhytjen sipas nevojes para se te rrembejne peshkun me kthetrat e tyre. Kjo metode kerkon nje kohematje te persosur dhe shikim te shkelqyer. Ndonjehere, shqiponja peshkngrenese e Afrikes kupton se peshku qe ka kapur me kthetrat e saj eshte shume i rende per ta ngri tur. Peshku mund te peshoje deri ne 2,7 kg. Atehere, cfare ben shqiponja? Natyralistet ka ne pare se disa e zgjidhin kete problem duke u pllaquritur me krahe deri ne breg. Edhe sulat e detit zhyten per peshq, por ne menyre vertikale. Tufa te vogla sulash utu rojne se bashku ne kerkim te tufave te peshq ve qe notojne afer siperfaqes. Kur i sheh nga lart, trupat e argjendte te ketyre peshqve e ndryshojne ngjyren e detit nga blu e erret ne jeshile te hapur. Sapo shohin kete njolle jeshi le ne uje, sulat e detit vihen ne levizje. Pasi percaktojne vendndodhjen e nje tufe peshqish, sulat zhyten si shigjeta me nj e shpejtesi prej deri 97 kilometrash ne ore. Ke ta shpende krijojne nje spektakel te tille sa di kush mund ta krahasoje me garat e zhytjeve ne Lojerat Olimpike. Edhe tufat e tjera verej ne ate qe po ndodh dhe sulen me te shpejte per te festuar bashke me to. Ndryshe nga cafkat, sulat e detit nuk e ka pin peshkun kur zhytin koken ne uje. Forca me te cilen zhyten, i con ne thellesi. Pastaj
Sula

ndersa ngrihen drejt siperfaqes, e kapin peshkun dhe e kullufitin. Edhe dallendyshet e detit jane zhytese ek sperte, por ato ulen vrik dhe patrullojne shu me prane ujit. Libri Handbook of the Birds of the World shpjegon se ndryshe nga zhytja zhurmemadhe e sulave te detit, dallendyshet e detit veprojne me mjeshteri, hijeshi dhe shkathtesi ne uturim. Ato e nxjerrin pe shkun ne siperfaqe. Vetem per pak dhe rralle here e ndjekin peshkun nen uje. Ngaqe kane sqepa te stermedhenj, pelikanet mund te duken te rende e te ngathet, por jane te zhdervjellet ne uturim dhe peshkatare te mba ruar. Pelikanet e perhime zakonisht zhyten per te siguruar darken dhe gjithashtu rrembejne peshq nga rrjetat e peshkatareve vendes nder sa ata jane duke i mbledhur. Megjithate, peli kanet shkelqejne kur peshkojne si skuader. Ata kane prirjen te jetojne ne grup. Nje ve canti e tyre eshte zakoni per te koordinuar per pjekjet kur peshkojne. Zakonisht nje tufe prej rreth dymbedhjete pelikanesh ulen ne uje dhe formojne nje gjysmerreth. Duke notuar dale ngadale, ata cojne nje tufe peshqish drejt nje ceketine te volitshme. Sapo mberrijne, te gji the hapin krahet, zhytin kokat njekohesisht dhe gllaberojne peshqit me sqepat e tyre. Sigurisht, ashtu si peshkataret njerez, edhe shpendet shpesh deshtojne ne perpjekjet e tyre. Por perqindja e suksesit te tyre eshte ku e ku me e larte se ajo e rivaleve njerezore.
Peshkojne si skuader

Zhyten per te siguruar darken

Dallendyshja e zakonshme e detit

Pelikanet australiane

 Shumices se turisteve ne Rusi u pelqen te blejne disa lloj punimesh artizanale, si kukullat matrioshka. Ne kohet e hershme, shume prej tyre ishin punime ne dru te bera nga zejtare duararte ne fshatra. Nje prej ketyre traditave te piktures mbi dru, quhet kokloma. Prej shekujsh, ruset kane ngrene ne kupa te gdhendura e te pikturuara me kujdes dhe perdornin luge, filxhane e ene te tjera prej druri. Ato zbukuroheshin zako nisht me figura bimesh ose kafshesh. Fshatra te tere mund ti perkushtohen pro dhimit te eneve prej druri te nje lloji te caktuar. Fshataret merreshin me keto punime ne periudhen e gjate e te ftohte dimerore, kur nuk kishte shume pune ne bujqesi. Dyqind a me shume vjet me pare, prodhi mi i ketyre punimeve artizanale u be mjaft fitimprurese ne disa qytete e fsha tra. Per shembull, njehere, te gjithe bano ret e Sjemjenovit e lane bujqesine dhe vetem brenda nje viti prodhuan gati dy mi lione kupa prej druri, pjatanca, filxhane dhe luge. Fshataret afer qytetit te Nizhnji Novgoro dit shpiken nje teknike per prodhimin e nje lustre te praruar rezistente per enet e pikturuara. Zhvilluan bojera dhe lloje llaku qe e duronin nxehtesine, dhe enet e per gatitura i thanin ne furre. Temperatura e larte i jepte siperfaqes ngjyre argjendi nje nuance te njetrajtshme ngjyre oriri. Ky proces perdoret akoma sot e kesaj dite ne fabrikat e koklomes ne Nizhnji Novgorod. Ne tekniken e koklomes zbukurimet behen me lule dhe bime te pyjeve e le ndinave te Rusise, si edhe me shpende e peshq. Shpesh i zbukurojne me dredhe za dhe gjethe te perziera me fruta te ndry shme, si per shembull me fruta pylli. Ngjy rat qe perdoren kryesisht jane e kuqja, e zeza, ngjyra e orinjte dhe e gjelber. Sot, fale punimeve artizanale kokloma, enet me ngjyrat e bukura nga fshatrat e Rusise, u japin lezet tavolinave ne mbare boten.

Nuk jam shuar

MOS RRI MBI VARRIN TIM DUKE LOTUAR, NUK JAM ATY. NUK JAM SHUAR.
Vargjet e mesiperme jane nje perkthim i rreshtave te fundit te nje poezie qe njihet gje resisht ne boten anglishtfolese e madje eshte bere edhe kenge. Gjate dekadave te fundit, kjo poezi i ka sjelle ngushellim njerezve ne mbare boten. Nder vite, autoresia e kesaj poezie i eshte dhene poeteve te ndryshem. Disa madje kane thene se eshte nje lutje varrimi e fisit Navajo. Disa vjet me pare, kjo poezi ishte teksti i nje kenge qe u be hit ne Japoni, por qe shkaktoi mjaft peshtjellim. Japonezet shpesh shkojne ne varrin e familjareve te vdekur ne shenje respek ti me mendimin se vazhdojne te jetojne atje. Pas kesaj kenge qe thoshte te kunderten, shu me ngriten pyetjen: Po atehere, ku jane te vdekurit? Budistet japoneze prej kohesh kane bere funerale, pergjime te te vdekurve dhe sherbesa perkujtimore. Por shumica e budisteve nuk jane ne gjendje ti pergjigjen kesaj pyetjeje apo pyetjeve te tilla, si: a shkojne ne te njejtin vend edhe te vdekurit e feve dhe kombesive te tjera? Pse nuk pergjigjen te vdekurit? Shume mendojne se nuk ka pergjigje per pyetje te tilla dhe madje eshte humbje kohe ti kerkosh. Prapeseprape, mund te pyesni: Cfare ndodh me ne kur ne vdesim? Ku mund te gjenden keto pergjigje? Bibla thote se Pere ndia e krijoi ciftin e pare njerezor te persosur dhe u dha si shtepi nje kopsht te bukur. Ata ki shin shpresen te jetonin pergjithmone ne Pa rajsen ne toke nese do ti bindeshin Perendise. Por nuk iu binden.

Prandaj Perendia veproi. E deboi ciftin nga shtepia e tyre parajsore dhe i la ta siguro nin vete jetesen. Ai u shpjegoi pasojat e mos bindjes: Ti je pluhur, dhe ne pluhur do te kthehesh. Njeriu u krijua nga pluhuri dhe ne fund, pasi vdes, kthehet ne pluhur.Zanafilla 2:7; 3:19. Nje burre ne Kofu te Japonise, qe merret me mirembajtjen e nje varreze te madhe, tha: Ur nat jane plot me hi dhe kocka kur i fus ne varre. Pas afro pese vjetesh, jane gjysme bosh. Pas dhjete vjetesh nuk ka mbetur absolutisht asgje ne shume prej urnave. Trupat tane perbehen nga elemente te dheut dhe me kalimin e kohes shnderrohen perseri ne pluhur. Keshtu qe cfare mbetet? Megjithese vetedija jone merr fund me vde kjen, Beresi yne, qe eshte ne dijeni edhe per cdo harabel qe ngordh, na kujton me dashuri. (Mateu 10:29-31) Sic ka premtuar, ai do te na ri ngjalle. Po, do te na ktheje ne jete. Do te na zgjoje nga gjumi i vdekjes.Jobi 14:13-15; Gjoni 11:21-23, 38-44. Nese do te donit te dinit me teper per kete teme, ju ftojme tu shkruani botuesve te kesaj reviste, qe me kenaqesi do tju japin edhe me shume informacione, ose mund te hyni ne faqen tone te Internetit www.watchtower.org.
Zgjohuni! shtator 2011 15

 Ujevara e Mercisonit
U
JEVARAT kane terhequr gjithmone veme ndjen dhe admirimin e njerezve. Tingujt te rapeutike te ujit qe bie teposhte mbi shkemb dhe mjegulla e bute dhe e fresket qe shpesh ngrihet nga ujevara, u falin vizitoreve te panu mert ore te tera clodhjeje. E njejta gje vlen edhe per ujevaren e Merciso nit1 ne Ugande. Lumi Nil pershkon nje distance prej me shume se 6.400 kilometrash dhe disa e quajne kete ujevare si pjesa me spektakolare e tij. Vertet qe nuk ka lartesine e Ujevares Angel ne Ameriken Jugore ose nuk ka te njejten prurje si Ujevara Viktoria ne Afrike ose Ujevara Niaga ra ne Ameriken e Veriut. Por bukuria dhe forca e Ujevares se Mercisonit te le mbresa te pashlye shme. Historia e Ujevares se Mercisonit Ujevara e Mercisonit eshte vetem nje nga pje set me te vecanta te Parkut Kombetar te Ujeva res se Mercisonit qe ze nje siperfaqe prej 3.841 kilometrash katrore. Parku, qe ndodhet ne veri 1 Ajo njihet edhe me emrin Ujevara e Kabaleges ose e Kabareges.

Pjesa unike e Nilit ne Ugande

Kjo ishte ujevara me madheshtore e Nilit. Eksploruesi anglez ser Samuel Uajt Bejker.
perendim te Ugandes, u hap ne vitin 1952. Bej keri e vizitoi ujevaren ne fillim te viteve 60. Ne librin e tij The Albert Nyanza, ai pershkruan mo mentin kur e pa ujevaren per here te pare. Sapo kaluam qoshen,shkruante ai,nje pamje e mahnitshme na u shpalos para syve. . . . Ujevara ishte e bardhe si bora, dhe kjo ki shte nje efekt fantastik sepse binte ne kontrast me shkembinjte e erret perreth ujevares. Kurse palmat e hijshme te tropikut dhe bananet per sosnin bukurine e peizazhit. Kjo ishte ujevara me madheshtore e Nilit. Bejkeri e quajti Ujeva ra e Mercisonit ne nder te presidentit te Shoqa tes Mbreterore Gjeografike. Si ta shohesh? Nje menyre e shkelqyer per ta pare ujevaren eshte me varke. Xhiroja fillon te vendi i quajtur Para dhe u jep mundesi vizitoreve te provojne kenaqesi magjepsese duke shetitur Nilin nder sa shohin kafshet nga nje distance e sigurt. Hi popotamet i sheh ngado, e po keshtu edhe ele fantet e medhenj afrikane, krokodilet dhe buajt. Vizitori per pak mund te hutohet pas kafsheve

Fotografite ne faqet 16 dhe 17: me miresjellje nga Uganda Wildlife Authority

 Parku Komb etar i Ujevares se Mercisonit

Nga regjistrimi i vitit 1969, rezultoi se ne park jetonin rreth 14.000 hipopotame, 14.500 elefan te dhe 26.500 buaj. Ne dekadat qe pasuan, pati nje renie drastike ne numrin e ketyre ka fsheve. Kohet e fundit, si rrjedhoje e perpjekjeve per mbrojtjen e kafsheve, shifrat po rriten perse ri. Tani keto pyje jane shtepia e shume primate ve, si e shimpanzeve dhe babuineve, kurse sava nat sigurojne kullota per kafshe te tilla si xhirafat dhe antilopat brilakuar te Xheksonit. Ne fakt, brenda parkut jane identifikuar mbi 70 lloje gjita resh dhe mbi 450 lloje shpendesh.

te egra e te mrekullueshme te Nilit dhe te harro je qe ka ardhur per te pare ujevaren. Por vetem kur mberrin tek ujerat bore te bardha qe duken sikur po shperthejne nga shkembi, e kupton pse Bejkerit i kishte bere aq pershtypje. Megjithese shume vizitore e shijojne plote sisht pamjen e ujevares nga varka, edhe pamja nga siper ka magjine e saj. Disave u pelqen me shume pamja nga siper. Nga aty shihet Nili 49 metra i gjere qe shtrengohet per tu futur ne nje gryke 6 metra te gjere dhe pastaj derdhet 40 metra teposhte. Kjo eshte pershkruar si nje nga vershimet me te fuqishme te ujit qe gje nden ne bote. Vizitoret ndonjehere ndiejne nje

dridhje te lehte te tokes ndersa uji vershon per mes grykes e zbret poshte. Bejkeri tregon pershtypjet e tij pak para se te shihte ujevaren. Ai tha se degjoi nje zhurme gje muese kur kishte dale per shetitje heret ne mengjes. Mendoi se ishin zhurmat e nje veteti me te larget, por u habit kur zbuloi qe vinin nga ujevara. Cdo vit, ashtu si Bejkeri, mijera veta mbeten pa fjale nga bukuria dhe fuqia e kesaj pamjeje spektakolare. Kur sheh forcen me te cilen uje rat e saj vershojne poshte ne thellesi, zor se e harron kollaj. Ujevara e Mercisonit eshte vertet nje pjese unike e Nilit.
Zgjohuni! shtator 2011 17

SHKRUAJINI

ANTONIT!

Ne fshatin e larget te Shelkanit ne Stavropol Kraj te Rusise, jetonte nje adoleshent me emrin Anton, Deshmitar i Jehovait. Qe ne femijeri vu ante nga distrofia muskulare e Dyshenit, nje se mundje e pasherueshme qe konsumon me shpejtesi muskujt dhe shkakton vdekjen para moshes 20-vjecare. Kur Antoni ishte nente vjec, nuk mund te ecte apo te ngrihej me. Evgjeniu, bashke me gruan e tij, Dianen, e takuan Antonin kur vizituan nje kongregacion te Deshmitareve. Antoni ishte jashtezakonisht i dobet nga ana fizike,shpjegon Diana,por ki shte nje marredhenie te forte me Perendine. Ngaqe i kishte vdekur vellai ne moshen 19-vje care nga e njejta semundje, Antoni e dinte se nuk i kishte mbetur shume kohe. Prapesepra pe, ishte i lumtur dhe optimist. Diana dhe i shoqi, e inkurajuan Antonin te predikonte edhe me shume duke u derguar le tra njerezve ne fshatra te tjere te izoluar. Ne vitin 2005, ai shkroi rreth 500 letra dhe i dergoi ne fshatrat aty afer. Por mbeti i zhgenjyer, se pse nuk mori asnje pergjigje. Megjithese ndihej

i shkurajuar, ai vazhdoi te shkruante letra dhe i lutej me zjarr Perendise per drejtim qe te ishte nje predikues i suksesshem me gjithe rrethanat e tij. Nje dite, kur po lexonte nje gazete, Antonit i zuri syri nje leter nga nje grua e semure qe ki shte nevoje per ngushellim. Antoni i shkroi asaj dhe nje pjese e letres se tij u botua ne te njejten gazete. Megjithese kam semundje te pashe rueshme, leximi i Bibles me ndihmon ta shoh te ardhmen me besim,shkruante ai.Me pelqen jashte mase te marr letra dhe jam gjithmone ne pritje te tyre. E prekur thelle nga letra e tij, gruaja shkroi ne adrese te gazetes. Letra e saj u botua ne nje artikull me titullin Shkruajini Antonit! Ajo shpreh te vleresimin per fjalet inkurajuese te Antonit ne lidhje me leximin e Bibles dhe vazhdonte: Le ta ndihmojme Antonin! Kthejini pergjigje me letrat tuaja. Ky djale ka mjaft nevoje per fjale inkurajuese. Dhe pastaj jepej adresa e Antonit. Ne posten e vogel te fshatit, ne adrese te Antonit filluan te vinin deri 30 letra ne dite. Vinin nga gjithe Rusia, si edhe nga vendet baltike, Gjermania e madje nga Franca. Mori qindra letra nga lexuesit e asaj gazete. Antoni utu ronte nga gezimi,kujton Diana.Tani mund tu shkruante qindra njerezve dhe te ndante me ta bindjet e tij te bazuara ne Bibel. Antoni mbajti korrespondence me ta per me teper se nje vit dhe u shkruante per te ver tetat biblike. Gradualisht, ndersa duart i dobe soheshin, filloi te diktonte e te tjeret shkruanin. Antoni vdiq ne shtator te vitit 2008 ne mo shen 20-vjecare. Megjithese fizikisht ishte teper i brishte, besimi i tij dhe dashuria per sherbimin e krishtere i krijuan mundesi te prekte zemrat e qindra njerezve.

18

Zgjohuni! shtator 2011

 T E RINJT E PYESIN

Cilet jane miqte e mi te vertete?

Me Korin kam mesuar shume gjera. Kur jam me te, njoh njerez te rinj, provoj gjera te reja dhe argetohem kudo qe shkojme. Miqe sia me te me ka ndryshuar jeten ne kuptimin e plote te fjales.Tara.1 A te duket kjo lloj miqesie teper e bukur per te qene e vertete? Nese po, mos u shkurajo. Perreth teje ka mjaft miq te mundshem. Ky artikull do te te ndihmoje te kuptosh se ci let jane ata.
1 Disa emra ne kete artikull jane ndryshuar.

AM e rrethuar nga miq, por miq nuk kam. Keshtu e pershkruan Shejna 21-vjecare si tuaten kur je i rrethuar nga shume njerez, por nuk ndihesh i lidhur ngushte me asnje prej tyre. Kjo ndjesi mund te jete me se e zakon shme sidomos mes miqve n e rrjetet shoqe rore. Mund te kesh nje liste te gjate miqsh, mund te kesh popullaritet dhe mund te du kesh tip fantastik,thote Serena 22 vjece,por ne realitet ajo liste mund te jete e mbushur me te njohur sa per numer.1 Cfare do te preferoje ti: qindra emra e adre sa ne Internet apo disa miq te vertete? Megji these te dyja grupet kane te mirat e tyre, miku i vertete te ndihmon ne veshtiresi e madje te ndihmon te behesh njeri me i mire. (1 Korin tasve 16:17, 18) Mendo per karakteristikat e meposhtme per te kuptuar se cili nga ata qe
1 Per m e shume informacion per rrjetet shoqerore, shih ru briken Te rinjte pyesin te revista Zgjohuni! e korrikut dhe e gushtit 2011.

njeh tashme po shfaq cilesite e nje miku te vertete. Shoqja ime me tregonte sekretet e veta dhe nga kjo mendova qe mund ti besoja edhe te miat. Prandaj, nje dite i thashe se me pelqente nje cun. Cfare gabimi! Ajo menjehere e perhapi gjithandej!Beverli. Mund ti tregoj cdo gje shokut tim, Alanit, dhe jam i sigurt se nuk do ta tregoje sa andej-ketej.Kalvini. Cili prej te rinjve me siper ka nje mik te ver tete? Cilit prej miqve te tu do tia besoje gjerat e tua pa problem?1 Bibla thote se shoku i ver tete te do ne cdo kohe.Proverbat 17:17.
1 Ndonjehere nuk eshte e mencur ta mbash dicka konfiden cialeper shembull ne rastet kur nje shok ka bere nj e gabim se rioz, ka menduar te vrase veten ose eshte perfshire ne ndonje lloj sjelljeje veteshkaterruese. Per me teper informacion, shih revisten Zgjohuni! te dhjetorit 2008, faqet 19-21 dhe te majit 2008, faqet 26-29.

MIKU I VERTETE ESHTE I BESUESHEM

Zgjohuni! shtator 2011

19

 1. Syno cilesine, jo sasine. Eshte bukur te njohesh shume njerez, por edhe ne nje grup te madh, ke prirjen te kerkosh ata pak me te cilet ndihesh me rehat.Ke reni. 2. Ji nje mik i vertete. Pres qe miqte e mi te jene besnike dhe te besueshem, pra ndaj perpiqem qe edhe vete te jem e tille me ta.Evelina. 3. Shprehe vleresimin. Kur e vleresoj miqe sine e dikujt, ia shpreh me ane te nje kartoline ose dhurate.Keli.

CELESI PER MIQESI TE VERTETA

Me poshte shkruaj emrat e dy miqve qe kane treguar se jane te besueshem.

1 2 MIKU I VERTETE ESHTE VETEMOHUES

Ne cdo shoqeri, ka momente kur njeri eshte mire dhe tjetri jo aq mire. Miku i vertete e kup ton kur ti nuk je mire dhe vepron menjehere per te te ndihmuar. Sigurisht, ky mik ka besim se edhe ti do te veprosh po njesoj kur ai te kete ne voje.Keli. Kur vdiq mami, sapo kisha njohur nje sho qe. Megjithese ne ate kohe nuk ishim shoqe te ngushta, e kishim lene te shkonim bashke ne nje dasme. Ndodhi qe fjalimi i funeralit te mamit do te mbahej ne te njejten dite me dasmen. U habi ta kur pashe se ajo erdhi ne fjalimin e funeralit ne vend qe te shkonte ne dasme. Aty e kuptova qe ishte nje mike e vertete.Lina. Cili nga miqte e tu tregon nje fryme vete mohuese? Miku i vertete vazhdimisht kerkon jo perfitimin e vet, por ate te tjetrit.1 Korintasve 10:24. Me poshte, shkruaj emrat e dy miqve qe kane treguar fryme vetemohuese.
1 2

Disa pretendojne qe tu qendroj besnike ose ti perkrah edhe nese kjo do te thote te thyej pa rimet e mia ose te veproj kunder asaj qe me tho te ndergjegjja. Keta nuk jane miq te vertete. Nadina. Motra eshte shoqja ime me e mire. Ajo me nxit te mos shoh rehatine time dhe me ndihmon te jem me e shoqerueshme. Me thote te verte ten edhe pse nuk eshte ajo cfare dua te degjoj. Emi. Kur kalova nje periudhe te veshtire, miqte ishin ata qe nuk me ferkonin koken, por me jep nin keshilla te sinqerta. Kurse te tjeret prisnin ti kaperceja vete problemet ose perpiqeshin te me hiqnin mendjen. Nuk e kuptuan qe kishte dicka qe nuk shkonte.Miki. Shoqja ime sheh potencialin tim si askush tjeter dhe me nxit te arrij synimet. Me et troc kur duhetdhe kjo me pelqen shume.Elejna. A te ndihmojne miqte te arrish maksimu min tend apo te duhet te ulesh standardet e tua vetem e vetem qe te te pranojne? Te Pro verbat 13:20 thuhet: Kush ecen me te men cu rit, do te behet i mencur, por atij qe shoqero het me budallenjte, do ti shkoje keq. Me poshte, shkruaj emrat e dy miqve qe te kane ndihmuar te behesh njeri me i mire. Hidhu nje sy emrave qe shkrove ne tri pje set me lart. Nese njeri nga emrat shfaqet ne te trija, ai eshte mik i vertete. Por, nese e pate te veshtire te gjeje dike qe i ka keto karakteri- stika, te mos te leshoje zemra. Ka shume te ngjare qe perreth ke njerez qe ne te ardhmen
PSE T E MOS PYES ESH PRIND ERIT?

MIKU I VERTETE TE NDIHMON TE BEHESH NJERI ME I MIRE

1 2

Cfare pervojash keni pasur me miqte kur ishit sa une? A ju ka tradhtuar ndonje here nje mik? Nese po, cfare mesimi nxo ret? Cilet treguan se ishin miq besnike dhe si i gjetet?

20

Zgjohuni! shtator 2011

 mund te behen miqte e tu. Thjesht mund te duhet me teper kohe per ti gjetur.1 Nderko he, bej me te miren tende qe ti vete te jesh nje shok i mire. Gjithmone perpiqem tu gje ndem afer miqve te mi,thote Elena 20-vjeca re.Kur kane nevoje per dicka, u ofroj ndih men time. Kur kane nevoje per te folur, jam gati per ti degjuar. Kur u vjen per te qare, u ofroj mbeshtetjen time. Ne te vertete, mund te kesh shume te njo hur, dhe kjo eshte me mire se ti kufizosh mi qesite vetem brenda nje grupi. (2 Korintas ve 6:13) Por, a nuk do te doje te kishe edhe disa miq te vertete qe te behen vellezer ne dite te veshtira? (Proverbat 17:17) Eshte mire te njohesh shume njerezthote Xhini 20-vjeca re,por kjo eshte si te kesh nje dollap plot me rroba qe duken te bukura ne varese, por qe jo te gjitha te bejne. Gjithmone vesh po ato pak rroba qe e di se jane te pershtatshme per ty. E njejta gje eshte edhe me miqte.
1 Per me shume informacion, shih artikullin Te rinjte pye sin . . . A kam nevoje per shoke me te mire? te Zgjohuni! i marsit 2009.

JA CTHONE MOSHATARET E TU

Nese ke standarde shume te larta, nuk do te gjesh miq sepse do te pretendosh shume prej tyre. Nese ke sta ndarde teper te uleta, do te pranosh kedo dhe as kjo nuk eshte gje e mire.

Dominika

Liana

Disa ne rrjetet sho qerore duket se kane me shume merak num rin e miqve ne listen e tyre, sesa marredhenien qe kane me ta. Kur be het fjale per miqesine, cilesia eshte shume me e rendesishme se sasia.

THEMELI I MIQESIVE
Miqesia e mire ngrihet mbi themelin e vlerave te perbashketa. Kjo do te thote qe miku yt ka te njejtat bindje fetare, parime morale dhe etike. Faktori tjeter, cilesite e njejta, nuk eshte edhe aq i rendesishem. Kurse interesat e perbashketa shpesh jane pa rendesi. Ne fund te fundit, mund te zesh miqesi me dike qe nuk ka te njejtat hobi dhe talente si ti. Paralajmerim: ki kujdes nga miqesite qe bazohen vetem ne interesat e perba shketa. Nese ky mik nuk ka te njejtat pa rime si ti, ka te ngjare qe marredhenia juaj do te jete jeteshkurterose me keq akoma, do te te fute ne telashe.

Kur dikush ben tha shetheme me mua per miqte e vet, e di qe ke shtu mund te ase edhe per mua me ta. Kjo me bezdis. Nje mik i vertete nuk merret me thashetheme.

Briana

Zgjohuni! shtator 2011

21

 se Gjykimit Libri i Dites

Nje regjistrim i jashtezakonshem
Uilliami, duka i Normandise (nje krahine ne France), pushtoi Angli ne ne vitin 1066. Nentembedhjete vjet me vone, ai dha urdher qe te behej nje sondazh ne mbreterine e tij te re. Regjistrimi i ketij sondazhi mori emrin libri Domesday. Ai eshte ende nje nga dokumentimet me te rendesishme historike te Anglise. Perse?
ILLIAMI zbarkoi afer Hastingsit, Angli, ne shtator te vitit 1066. Po ketu, me 14 te tor, ai mundi ushtrine angleze te mbretit Harold, i cili u vra. Diten e Krishtlindjeve te po atij viti, Uilliami, qe me vone mori emrin Pu shtuesi, u kurorezua ne Abacine e Uestminste rit ne Londer. Si do tia benin anglezet nen sundimin e ketij mbreti te ri?
Sondazhi i madh

ANGLI

LONDER Hastings

us Ng

ht i

a ca L

Ma n s h

NORMANDI

Mbreti Uilliam I beri kerdine ne veri te ve ndit dhe shpopulloi territore te medha. Edhe duke pasur parasysh standardin mjaft mizor te asaj kohe,shkruan Trever Rouli, ish-kujdesta ri i trupit mesimor te Universitetit te Oksfor dit,shkretimi i veriut (1068-70) mund te cile sohet si barbar. Ne kohen e Uilliamit kishte kryengritje te vazhdueshme dhe ushtria e tij, qe numeronte dhjete mije a me pak, jetonte ne mes te nje popullsie armiqesore prej ndoshta dy milionesh. Pak nga pak, normanet ndertu an mbi 500 fortifikata ne mbare vendin, nga te cilat me e famshmja eshte Kulla e Londres. Ne dhjetor te vitit 1085, 19 vjet pas pushti mit te tij, Uilliami qendroi pese dite me zyrta22 Zgjohuni! shtator 2011

ret e oborrit ne Gloster te Anglise duke pla nifikuar nje sondazh ne mbare vendin, me perjashtim te Londres dhe te Uincesterit. Ne fillim te vitit pasues, te ngarkuarit e oborrit u derguan njekohesisht ne secilen prej shtate krahinave p er te pyetur perfaqesuesit e krahi nave dhe per te vleresuar pasurine e vendit. Mbretit i duhej te mblidhte fondet per te mbajtur ushtrine e vet. Gjithashtu duhej te zgjidhte edhe mosmarreveshjet per pronesine e tokave. Permbushja e ketyre synimeve, do te krijonte mundesi qe banore nga Normandia dhe pjese te tjera te Frances te shpernguleshin ne Angli dhe keshtu te ruhej epersia e norma neve. Shume shpejt pas fitores se tij mbi Angli ne, mbreti Uilliam ua kaloi baroneve normane pronat e fisnikeve angleze. Sondazhi qe Uilli ami beri ne Angli, zbuloi se gjysma e pasurise se te gjithe vendit ne ato kohe ishte ne duart e me pak se 200 burrave, vetem 2 prej te ci leve ishin angleze. Shume prej pak a shume 6.000 nenqiramarresve angleze, nuk kishin
Dita e gjykimit

Libri: Mary Evans/Arkivi Kombetar, Londer, Angli

 nga tia mbanin vecse te paguanin qe te mund te banonin ne tokat qe me te drejte i kishin te tyret para vitit 1066. Kurse te varfrit dhe te shpronesuarit rropateshin per buken e gojes. Ky regjistrim vulosi si te ligjshme marrjen e pronave nga normanet. Gjithashtu, per te ve ndosur taksa, ai beri te mundur rivleresimin e tokave dhe te shtepive te marra hua, si edhe te pyjeve e te lendinave. Sikur edhe vetem nje kafshe te kishin, nje ka, nje lope ose nje derr, ajo do te regjistrohej. Anglezet e shtypur ishin te shqetesuar per kete regjistrim pasi nuk ki shin te drejten te ngrinin zerin. Ata e kraha suan kete sondazh te madh me Diten e Gjy kimit ose sic thuhet ne anglisht Domesday. Prandaj, me vone ai mori emrin sondazhi i librit Domesday. Libri Domesday perbehet nga dy vellime dhe eshte shkruar latinisht ne pergamene. Li bri i madh Domesday, me format me te madh, ka 413 ete; kurse libri i vogel Domesday ka 475 ete me format me te vogel.1 Ai mbeti i pa perfunduar kur Uilliami vdiq ne vitin 1087. Si u arrit te behej e gjithe kjo brenda nje viti? Normanet trasheguan nga anglezet disa ho llesi te dokumentuara zyrtarisht te pronareve dhe qiramarresve, si edhe regjistrime fiskale dhe taksore. Mbi keto baza, normanet pastaj ben e vleresime te reja taksash duke derguar zyr tare ne cdo krahine per te bere nje pyetesor pu blik. Gjate mesjetes, libri Domesday shpesh udhe tonte bashke me familjen mbreterore. Ne fillim perdorej kryesisht per te vendosur mbi pronesi ne e tokave. Megjithate, ne shekullin e 18-te, ser Uilliam Bllekstouni, juristi i shquar anglez, e perdorte per te vendosur mbi te drejten e disa qiramarresve per te votuar. Eshte ruajtur ne ve nde te ndryshme, por tani gjendet ne Arkivin Kombetar te Mbreterise se Bashkuar. Me rastin e 900 vjetorit te tij ne vitin 1986,
1 Libri i madh Domesday permbante lista te shkurtuara te pronave te taksueshme, kurse listat e librit te vogel Domesday mbeten te pashkurtuara dhe nuk u perfshine ne vellimin e madh.

KRYQEZATA E UILLIAMIT
Uilliami sugjeroi qe papa ta deklaronte pushtimin e tij si kryqezate, duke i prem tuar ne kembim papes me shume kon troll mbi kishen angleze te pabindur ndaj papes. Ai pranoi me gatishmeri. Sic shkruan profesor Dejvid C. Dagllasi, ky ishte nje triumf diplomacie per Uillia min. Nje historian tjeter i shquar, Xhorxh M. Treveljani, ne librin e tij Histo ry of England, arrin ne perfundimin se amuri dhe bekimi papnor ishin nje pa suri e leverdisshme ne nje sipermarrje qe perndryshe do te dukej me teper si gra bitje e armatosur sesa nje kryqezate.
5 The Bridgeman Art Library

Libri sot

u be perseri lidhja e tij ne pese vellime. Nje perkthim i rishikuar ne anglisht, eshte i di sponueshem per studiuesit dhe historianet. BBC-ja e quaji dokumenti baze i arkivit ko mbetar dhe . . . ende i vlefshem si prove e te drejtes se pronesise se tokes. Ne vitin 1958, u perdor per te vertetuar te drejten e nje qyteti te lashte per te pasur pazarin e tij. Arkeologet vazhdojne ti referohen librit Domesday per te gjetur ku ndodheshin vendba nimet angleze dhe normane. Ai mbetet nje bu rim informacioni me vlere unike qe hodhi ba zen per zhvillimin e kombit anglez.
Zgjohuni! shtator 2011 23

 Tartaret
Q

Shen-Pjeterburg

E kaluara, e tashmja dhe e ardhmja e tyre

MOSKE

i Vol l ge L um

Kazan

REPUBLIKA E TATARSTANIT

R
U

L E

Saraj-Batu, ndodhej ne pjesen e poshtme te lu mit Vollge. Ne kete shtet perfshihej nje pjese e Siberise dhe malet e saj Urale, si edhe vargma let e largeta Karpate e Kaukaze ne Ukraine dhe Gjeorgji. Principatat ruse duhej ti pagua nin harac Hordhise. Ne shekullin e 15-te, Hor dhia u nda ne jurisdiksione, si Krimeja, AstraE kaluara e tyre Tartaret jane permendur bashke me mo- kani dhe Kazani. ngolet dhe turqit per shume shekuj. Ne shekuTatarstani dhe kryeqyteti i tij, Kazani llin e 13-te, ata moren pjese ne fushatat ushtaSot, popullsia e Republikes shumekombe rake qe ndermerrte Cangis Hani, udheheqesi she te Tatarstanit, qe ndodhet ne pjesen me mongol.2 Perandoria e tij u zgjerua ne nje te- lindore te Rusise Evropiane, eshte rreth ka rritor te gjere, pak a shume ne permasat e ter milione. Territori i tij ka nje siperfaqe prej ish-Bashkimit Sovjetik. Ne vitin 1236, rreth 68.000 kilometrash katrore dhe njihet si nje 150.000 luftetare te tij u nisen drejt Evropes, nder shtetet me te zhvilluara ekonomikisht qe fillon ne perendim te maleve Urale. Atje, ne Federaten Ruse. Tatarstani eshte nje pro ne fillim sulmuan qytetet ruse. dhues kryesor i naftes dhe i gazit ne Rusi. Kur mongolet pushtuan Rusine pak kohe Industria e tij perfshin prodhimin e aeroplane pas kesaj, ata themeluan nje komb te perzier ve dhe automjeteve, dhe ne kete republike ka mongolo-turk, pjesen perendimore te te cilit disa aeroporte. disa e quajne Hordhia e Arte. Kryeqyteti i saj, Kazani eshte nje qytet modern me nje mi 1 Tartaret jane nje grup i madh etnik turanik, qe ndodhen lion banore ku takohen lumenjte Vollge dhe kryesisht ne Rusi. Kazanke. Ai eshte nje nga qytetet e shum 2 Shih artikujt Nomadet e Azise qe skaliten nje perandori ta ne Rusi qe kane ndertuar sisteme te bukune revisten Zgjohuni! te majit 2008.
24 Zgjohuni! shtator 2011

E FEMIJE kisha degjuar the- nien: Germo ne rrenjet e nje ru si e do te zbulosh nje tartar. Gjithnje e kisha konsideruar veten rus, por jo shume kohe me pare, te afermit me thane se gjyshi im kishte qene tartar.1 Kur ua them miqve kete, disa thone se edhe ata kane prejardhje tartare. Ishte interesante te mesoja per tartaret e famshem dhe arritjet e tyre ne art, sport dhe fusha te tjera. Per shembull, mjeshtri i baletit Rudolf Nurejevi, qe ka pasur ndikim te madh te kercimi, ka lindur ne nje familje tartare ne Rusi. Rreth shtate milione tartare jetojne ne vendet e ish-Bashkimit Sovjetik. Me lejoni tju tregoj se cfare kam mesuar per tartaret.

U S I

 ra metroje.1 Ne cdo stacion spikat nje motiv karakteristik. Disa kane nje ndertim modern dhe te tjeret kane pamje orientale ose mesjeta re. Nje stacion ne Kazan eshte zbukuruar me 22 afreske me mozaike qe paraqesin perralla tradicionale tartare. Universiteti Federal i Kazanit u themelua ne vitin 1804 nga cari rus Aleksandri I dhe ka nje nder bibliotekat me te medha ne Rusi. Eshte nj e qender arsimore dhe kulturore me inuen ce dhe eshte paraardhese e universiteteve te tje ra ne Tatarstan. Nder 5.000.000 botimet e bi bliotekes, gjenden edhe 30.000 doreshkrime te lashta, disa prej te cilave datojne nga shekulli i nente i eres sone. Esht e kenaqesi te ecesh pergjate rruges Bau man ne qender te qytetit. Zona eshte plot dyqa ne dhe kafene te bukura. Kohet e fundit, pasi vizituam qytetin bashke me gruan, beme nje shetitje clodhese me anije ne lumin Vollge. Nder gjerat me te spikatshme te Kazanit eshte kremlini i famshem. Kjo fortese e vjeter, me ndertesat qe datojne nga shekulli i 16-te, eshte e vetmja fortese tartare ne Rusi qe i ka re zistuar kohes. Brenda mureve te gurta te Kremlinit te Kazanit, gjendet Kulla e Sjujumbekit, godinat e qeverise se Tatarstanit, nje xhami dhe nje kishe ortodokse.
1 Qytete te tjera ruse qe kane metro jane: Jekaterinburgu, Moska, Nizhnji Novgorodi, Novosibirsku, Shen-Pjeterburgu dhe Samara.

EMRI I PERENDISE NE GJUHEN TARTARE

Ne librin Dinnr Tarixb (Fete e botes), shkruar nga autori tartar M. Kuzhajev, thuhet se Adami u krijua nga Allahu Jahve, ose Perendia Jehova. Po keshtu, perkthimi tartar i Pentateukut, domethene i pese librave te pare te Bibles se sotme, per mban nje shenim te Zanafilla 2:4 ku thu het per emrin e Perendise: Ka mundesi qe ky emer shqiptohej Jahveh nga hebrenj te e lashte.

Ne vitin 2000, Kremlini i Kazanit u shpall Trashegimi Boterore nga UNESCO. Arkitek tura e kompleksit te kremlinit duket magjepse se sidomos naten. Kjo arrihet me ane te drita ve qe pasqyrohen mbi lume. Tartaret perbejne popullsine me te madhe turanike ne Rusi dhe thuhet se arrijne deri ne 5.500.000. Por nuk dihet sa eshte numri i ver tete ne te gjithe kete territor te paane. Gjuha tartare i perket familjes se gjuheve turanike. Ne kete familje gjuhesh, bejne pje se gjuha azerbajxhane, bashkire, kazake, kirgize, nogaje, turke, turkmene, tuviniane, uzbeke
5 Michel Setboun/CORBIS

Populli dhe gjuha

Kremlini i Kazanit mbi lumin Kazanke

 dhe jakute. Disa prej ketyre gjuheve jane aq te ngja- shme sa ata qe i asin e kuptojne njeri-tjetrin deri ne njefare mase. Ata qe asin gjuhet turanike ne bote arrijne ne mi liona e miliona. Ne rruget e qytetit anembane Ta tarstanit, njerezit perdorin gjuhet tartare dhe ruse, ashtu si edhe gazetat, librat, radiot dhe televizionet. Pjeset ne teatrot e Tatarstanit shfaqen ne gjuhen tar tare dhe asin per historine, folklorin dhe jeten e per ditshme te vendit. Ne vitrina dhe ne tabelat e rrugeve ne Kazan e ne qytete te tjera, shkruhet ne rusisht dhe ne gjuhen tar tare. Rusishtja ka huazuar shume fjale nga gjuha tar tare. Ne Bashkimin Sovjetik, ne vitin 1928, gjuha e shkruar tartare ndryshoi nga alfabeti arab ne alfabetin latin. Por qe nga viti 1939, gjuha tartare shkruhet me shkronja cirilike te ngjashme me ato te rusishtes. Nje here e nje kohe tartaret merreshin me gjueti dhe blegtori. Edhe sot, ne gatimin tradicional shume lloje gjellesh i bejne me mish. Nje prej tyre eshte be leshi, nje nga gatimet e preferuara ne shume familje tartare. Zakonisht behet si byreku, mbushet me pata te, mish, qepe dhe ereza dhe piqet per rreth dy ore. Pastaj byrekun e presin te nxehte ne tavoline ne sy te te gjitheve teksa avulli ngrihet siper.
Traditat kombetare

Beleshi eshte nje gatim i preferuar per shume familje tartare

DESHMITARET E JEHOVAIT NE TATARSTAN

Deshmitaret e Jehovait ne Rusi bejne kur se per te mesuar gjuhen tartare nga deshira e madhe per tu dhene njerezve lajmin e mire per Mbreterine e Perendise. Nje grua ne Ta tarstan tha: Njohuria per Perendine ne gjuhen time amtare me ka prekur aq sa me ka bere per te qare. Ne vitin 1973, nje grup i vogel tartaresh De shmitare te Jehovait filloi te mbante mbledhje per studimin e Bibles ne gjuhen tartare. Ne vi tet 90, Deshmitaret e Jehovait filluan te boto nin literature biblike ne gjuhen tartare.1 Pa1 Shoqata Watch Tower Bible and Tract Society ka botuar Bibla dhe botime te bazuara ne Bibel ne mbi 560 gjuhe.

staj, ne vitin 2003, u formua kongregacioni i pare i Deshmitareve te Jehovait ne gjuhen tar tare ne Naberezhnje Celni te Republikes se Ta tarstanit. Sot, ne Rusi ka 8 kongregacione dhe 20 grupe ne gjuhen tartare. Ne vitin 2008, delegate nga Astrakani, ra joni i Vollges, malet Urale, Siberia Perendi more dhe nga veriu i larget ndoqen kongre sin krahinor ne gjuhen tartare. Sot ne Tatarstan ka 36 kongregacione dhe grupe ne gjuhen tartare, ruse dhe ruse te shenjave, ku me shume se 2.300 veta marrin pjese ak tivisht ne vepren e perhapjes se te vertetes per Perendine.

26

Zgjohuni! shtator 2011

 Nder festat kombetare te tartareve, ndoshta me e vjetra dhe me e famshmja eshte Saban tui. Ajo e ka origjinen nga nje zakon pagan si pas te cilit njerezit luteshin se bashku dhe i ofronin ijime perendise diell e shpirtrave te paraardhesve. Pjesemarresit besonin se ijime te tilla do te benin qe linja e tyre gjenealogjike te vazhdonte, qe kafshet e tyre te riprodhohe shin dhe qe toka e tyre te ishte e frytshme. Tartaret i pelqejne shume kuajt. Ata jane pjese e rendesishme e kultures tradicionale dhe kane lidhje me jeten e tyre te meparshme si nomade. Ne Kazan ndodhet nje nga hipo dromet me te mire ne bote, me 12 stalla dhe nje klinike veterinare. Aty madje ka edhe nje pishine per kuajt. Ne Kuran thuhet: Ne kemi shenuar ne Ze bur (ne librat e shenjte) pas shenimit (ne Levhi Mahfudh), se me te vertete token do ta trashe gojne robte e Mij te mire. (Sura 21, El Enbija [Profetet], ajeti 105). Me sa duket, ky varg eshte marre nga psalmet e Davidit qe ishte do kumentuar ne Bibel mbi 1.500 vjet me heret. Ne Psalmin 37:29 lexojme: Te drejtet do te trashegojne token dhe do te banojne pergjith mone ne te. Nga cili komb dhe grup etnik do te vijne ke ta njerez te lumtur e te drejte? Nje profeci ne Injil (shkrimet nga Dhiata e Re) thote se do te vijne nga nje shumice e madhe nga te gji tha kombet, fiset, popujt dhe gjuhet. (Zbulesa 7:9) Sa e mrekullueshme do te jete ne te ardh men kur te jetojme mes nje vellazerie shu mekombeshe dhe te shumellojshme qe do te mbushe token!1
1 Per me shume informacion per qellimet e Perendise, shih ni broshuren Udheheqja e PerendiseRruga jone per ne Parajse, botuar nga Deshmitaret e Jehovait.

NJE ATLET BEHET BARI

Pjoter Markovi lindi ne vitin 1948 ne nje fshat ne Tatarstan. Per 30 vjet nji hej ne vendin e tij per aftesite ne mu ndje dhe peshengritje. Nje here ngriti 32 kilograme 130 here rresht. Tani, qe kur u be Deshmitar i Jehovait, njihet per faktin qe u et njerezve per Pere ndine ne gjuhen tartare e ruse dhe i ndihmon per te perballuar problemet e jetes. Ne kete menyre, Pjotri imiton Krijue sin e dashur, per te cilin tek Isaia 40:11 thuhet: Ai do ta kullote kopene e tij si nje bari. Do ti mbledhe qengjat me krahun e tij e do ti mbaje ne gji dhe do ti drejtoje me kujdes ato qe ushqejne te vegjlit me qumesht.

Cfare rezervon e ardhmja?

Pjotri tani, si nje bari, ndihmon te tjeret te njohin Perendine

1. Numri i llambave mbi shandan. 2. Numri i bukeve te paraqitjes. 3. Briret qe dalin nga qoshet e altarit te temjanit. 4. A. 5. 2.500. 6. C.
PERGJIGJET E FAQEVE 30, 31

Zgjohuni! shtator 2011

27

 A ESHT E PROJEKTUAR?

Veza e shpendeve

Veza e shpendeve eshte quajtur nje mrekulli paketimi. Perse? Shqyrtoni faktet: Megjithese eshte e ngurte, levozhga e vezes se pules e pasur me kalcium, mund te kete deri ne 8.000 pore mikroskopike. Kjo ben te mundur qe te hyje oksigjeni dhe te dale dyoksidi i karbonitnje shkembim shu me i rendesishem per frymemarrjen e embrionit. E megjithate, levozhga dhe disa membrana nuk lejojne qe te hyjne mikrobet dhe te infektojne embrionin. Albumina, nje substance si xhelatine me permbajtje te larte uji, i jep vezes mu ndesine te amortizoje goditjet. Studiuesit duan te imitojne ndertimin e vezes per te krijuar produkte me mbrojtje me te mire ndaj goditjeve dhe qe mund te mbrojne frutat nga bakte ret dhe parazitet. Megjithate, sic shkru an edhe Mariana Bota Dineri ne revisten Vivai, nuk eshte e lehte te kopjosh naty ren. Ajo shprehet se perpjekjet e derita nishme kane qene te demshme per mjedisin. Si mendoni? A erdhi rastesisht ne ek zistence veza e shpendeve, kjo mrekulli paketimi, apo eshte projektuar?

NE BRENDESI TE VEZES

Membrana e jashtme

Membrana e brendshme Levozhga E verdha e vezes Blastodisku (fillesa e embrionit) Albumina e holle Albumina e trashe

Kalaza (mban ne qender te verdhen e vezes)

Qeska e ajrit

 NJ E V ESHTRIM RRETH BOT ES

Ne Universitetin e Strethklajdit ne Glasgou te Skocise, eshte shpikur nje risi ne teknolo gji, qe perdor driten e forte per te eliminuar nga spitalet bakteret rezistente. Kjo tekni ke e re sterilizimi eshte shume me e efektshme per zhdukjen e patogjeneve sesa vetem pastrimi dhe dezinfektimi. Sic shpjegon mikrobio logu dhe profesori Xhon Anderson, ajo fun ksionon duke perdorur nje spekter te ngushte gjatesi valesh te drites se dukshme per te stimu luar molekulat brenda baktereve. Molekulat ne vetvete prodhojne grimca kimike mjaft reaktive qe jane vdekjeprurese per bakteret. Prerja e pyjeve tropikale eshte shkaku i rritjes se rasteve te malaries me gati 50 per qind. Ke shtu thone ata qe kane studiuar te dhenat e 54 rajoneve shendetesore ne Brazil bashke me ima zhet satelitore qe pasqyrojne prerjet e drureve. Mbartesi kryesor i malaries ne zonen e studiuar eshte nje mushkonje e njohur me emrin Anop heles darlingi. Territoret e shpyllezuara, me me teper siperfaqe te hapura dhe me pellgje uji pje serisht te ndricuara nga dielli, me sa duket sigu rojne habitatin ideal per kete mushkonje,tho te Sara Olsoni, autorja kryesore e studimit. U zbulua se zonat ku rastet me malarie po rriten, jane po ato ku pyjet jane shkaterruar me shume.

Drita vret supermikrobet

Nje anketim i zhvilluar nga BBC-ja me 13.000 njerez ne 26 vende, tregoi se korrupsioni eshte proble derohej problemi me i madh ne bote.
BBC NEWS, BRITANI.

mi per te cilin itet me teper ne bote. Megjithate, varferia konsi-

Ne mbare Shtetet e Bashkuara, ki shat po vene pajisje gjurmuese GPS ne statujat e foshnjes Jezu. Vitet e fu ndit, ka pasur nje mori vjedhjesh

Prerja e pyjeve dhe malaria

te ketyre statujave ne mbare kombin.THE WEEK, SHBA.

Nje komitet konsultativ i Entit [te SHBA-se] per Ushqimin dhe Ila cet, po rekomandon qe njerezit me

kjo semundje mund te kete lidhje me nje retrovirus.THE WALL STREET JOURNAL, SHBA.

sindromen e rraskapitjes kro nike te mos lejohen te dhuroj ne gjak. Nje nder arsyet eshte se

Kohet e fundit, fotografite kane deshmuar se disa lloje kallamaresh uturojne me ane te shtytjes re aktive. Sipas revistes Scientific American, biologet e detit vezhguan se kallamaret e vegjel prej 20 centi metrash mund te kercenin deri ne 2 metra mbi siper faqen e ujit dhe mund ti jepnin shtyse trupit duke rrahur me force pendet dhe duke levizur ne forme spiraleje tentakulat ne nje distance prej 10 metrash. Duke thithur uje dhe duke e nxjerre curg me force, ky molusk perfton aq force shtytese sa kercen mbi si perfaqen e detit. Ne fotografi duket se perdorin pe ndet si krahe per te uturuar.
Zgjohuni! shtator 2011 29

Kallamari uturues

 BASHK EBISEDIM SI FAMILJE

Ku ndryshojne?
A mund ti gjeni tri ndryshimet mes figures A dhe B? Shkruajini pergjigjet me poshte dhe plotesoni figurat duke i ngjyrosur. E DHENE: lexoni Daljen 25:23, 30, 31, 37; 30:1-7; Levitikun 24:5, 6. 1 2 3 4. Cila figure eshte e sakte, figura A apo B?
Pergjigjet e rubrikes BASHKEBISEDIM SI FAMILJE jane ne faqen 27

PER TE DISKUTUAR: Cfare duhej te benin

prifterinjte para se te kryenin sherbimet ne tabernakull? E DHENE: lexoni Daljen 30: 17-21. Sa rendesi ka pastertia juaj nese de shironi tu pelqeni prinderve dhe Jehovait? Pervec pastertise fizike, ne cdrejtim tjeter duhet te jeni te paster? E DHENE: lexoni 1 Korintasve 6:9-11; 2 Korintasve 7:1.

AKTIVITET SI FAMILJE: Cdo pjesetar i

familjes te beje kerkime per Vendin e Shenj te ne tabernakull. (Hebrenjve 9:2) Pastaj mblidhuni se bashku dhe tregoni nje gje te re qe keni mesuar. E DHENE: lexoni Psalmin 119:105; 141:2; Mateun 4:4; Gjonin 4:34; Zbulesen 8:4.

A.

B.

30

 Koleksiononi e mesoni
Shkruhet libri i fundit i Bibles 98 i e.s.

Priteni, paloseni me dysh dhe ruajeni

Eufr at

1 i e.s.

EGJIPT
Jetoi rreth viteve 650 p.e.s.

Jerusalem Jetoi ne Jerusalem. Shkoi deri ne lumin Eufrat dhe ne Egjipt Jeremia 13:1-9; 43:8-13

JEREMIA

J E R E M IA

TE DHENA: U zgjodh si profet para se te lindte. (Jeremia 1:1-5) Jeremia i sherbeu Perendise me besnikeri per me teper se 65 vjet. Edhe pse ai ndihej i papervoje dhe kishte frike te iste, Jehovai i tha: Mos ki frike . . . , sepse une jam me ty per te te cli ruar.Jeremia 1:6-8.

Popuj dhe vende

5. Me quajne Xhefri. Jam 9 vjec dhe jetoj ne Fixhi. Pak a shume, sa Deshmitare te Jehovait jetojne ne Fixhi? 500, 2.500 apo 10.500? 6. Cila pike tregon vendin ku jetoj une? Qarkojeni, pastaj shenoni me pike vendin tuaj dhe shihni sa afer Fixhit jeni.

Femije: Gjeni figurat

A i gjeni dot keto figura ne kete reviste? Me fjalet tuaja, pershkruani cfare shikoni te figurat.
A

4026 p.e.s.

P YE TJ E A. Cilet jane kater librat qe Jehovai perdori Jeremine per ti shkruar? B. E vertete apo e rreme? Jeremia qendroi beqar. C. Plotesoni fjalet e Jeremise: Fjala e [Pe rendise] ishte ne zemren time si . . .

Krijohet Adami

P ERGJ IGJE A. Libri i pare dhe i dyte i Mbreterve, libri i Jeremise dhe i Vajtimeve. B. E vertete.Jeremia 16:1-4. C. . . . nje zjarr pervelues i mbyllur ne kockat e mia.Jeremia 20:9.

FLET E BIBLIKE

C C

 Si te behesh miku i Perendise?

Kete na meson broshura me 32 faqe, Ti mund te jesh miku i Perendise! Nder mesimet e bukura qe per mban ajo, jane: Perendia te fton te behesh miku i tij dhe Perendia eshte miku me i mire qe mund te kesh. Kjo broshure eshte bere enkas qe ta ndihmoje lexue sin te kuptoje mesimet baze te Bibles. Ne mesimin me titull Miqte e Perendise do te jetoj ne ne Parajse, shpjegohet qarte qellimi i Perendise per token. Por, per te shijuar Parajsen qe premton Bi bla, duhet te mesojme se si do Perendia qe ti sherbej me. Mesime te tilla, si per shembull Si ta gjesh fene e vertete? dhe Flake tej fene e rreme!, do te te ndih mojne te behesh miku i Perendise dhe te kesh mirati min e tij. Jemi te sigurt se do te nxjerresh dobi nga le ximi i kesaj broshure. Mund te kerkosh nje studim biblik, si edhe nje kopje te kesaj broshure duke plotesuar kuponin shoqerues dhe duke e derguar ne nje adrese te pershtatshme ne faqen 5 te kesaj reviste.

Q Deshiroj broshuren e treguar ketu. Trego ne cilen gjuhe.

MIKU I PERENDISE!

TI MUND TE JESH

Emri

Adresa

Q Ju lutem te kontaktoni me mua per nje studim biblik pa pagese ne shtepi.

Qyteti

Shteti

www.watchtower.org

g11 09-AL