Zgjohuni!

QERSHOR 2012

A JE

I SIGURT
DHE: A MUNDEN TE VDEKURIT TE NDIHMOJNE TE GJALLET? FAQJA 10

PER USHQIMIN QE HA?

Zgjohuni!
TIRAZHI MESATAR 41.042.000 KOPJE BOTOHET NE 84 GJUHE

3 A je i sigurt per ushqimin qe ha? 4 1. Tregohu i mencur kur blen 5 2. Mbaj paster cdo gje 6 3. Pergatite dhe ruaje me kujdes ushqimin 7 4. Ji i vemendshem kur ha jashte 8 Se shpejti ushqim i shendetshem per te gjithe! 22 BatikuPelhura perrallore e Indonezise 24 EURO 2012Nje ngjarje historike 26 Insekte te ngrenshme Nje vakt i paharrueshem 28 Nje veshtrim rreth botes 29 Nga lexuesit tane 30 Bashkebisedim si familje 32 Me ndihmoi te mposhtja nje ves

A JE I SIGURT PER USHQIMIN QE HA?

10 Pikepamja e Bibles A munden te vdekurit te ndihmojne te gjallet? 12 BiblaNje liber me profeci te saktaPjesa 2 15 Te rinjte pyesin Jemi thjesht shoke apo dicka me shume? Pjesa 1 18 A eshte projektuar? Guaska e kermillit xixellues 19 Gjeta dashuri dhe paqe te vertete

 A JE I SIGURT PER USHQIMIN QE HA?

Gjermania mbyll shkollen nga frika e bakterit E. Coli.AGJENCIA E LAJMEVE ROJTERS, GJERMANI.

Ne pese shtete, epidemia qe vjen nga salmonela lidhet me filizat e bishtajoreve.USA TODAY.

Mishi i 6 lopeve te ushqyera me tagji te ndotur me radioaktivitet futet ne 9 prefektura.THE

MAINICHI DAILY NEWS, JAPONI.

ITUJT e mesiperm te lajmeve dolen gjate nje periudhe dyjavore vitin e shkuar. Sipas studiuesve, cdo vit rreth 30 per qind e popullsise ne vendet e zhvilluara vuan prej se mundjeve qe shkaktohen nga ushqimet e ndotura. Si ndihesh kur degjon a lexon lajme te tilla? Hoi, nje baba ne Hong-Kong, pranon: Shqetesohem, e madje zemero hem. Kam dy femije dhe me bren meraku se si dhe ku be hen ushqimet qe hane. Ne vendet me te varfra, semundjet e shkaktuara nga ushqimet ose nga uji i ndotur vrasin cdo vit miliona veta, kryesisht femije. Bola, e cila jeton ne Nigeri, thote: Ne pa zaret tona, artikujt ushqimore shiten mes mizave, shiut, eres dhe pluhurit. Sa her e lexoj a degjoj per semundjet qe vijne nga ushqimet, me ze frika. Dua ta mbroj familjen time. A eshte e mundur ta mbrosh familjen nga ushqimet e ndotura? Agjencia e Kontrollimit te Ushqimit ne Kanada thote: Nese ne nje dyqan ushqimor gjendet ushqim i rrezik shem, ben buje. E me te drejte. Por ushqimi i rrezikshem qe shkakton semundje mund te vije edhe nga ajo qe bejmeose nuk bejmene kuzhinat tona. Si mund ta mbrosh familjen prej semundjeve te shkaktu ara nga ushqimet? Do te shohim kat er menyra si te siguro hesh qe ushqimi yt te jete sa me i shendetshem.

CIL ET JAN E N E RREZIK?

Disa grupe njerezish pre ken me kollaj nga semundjet e shkaktuara prej ushqimeve. Ketu futen: Femijet nen pese vjec Grate shtatzena Njerezit mbi 70 vjec Njerezit me sistem imuni tar te demtuar Nese ti ose dikush qe ha me ty eshte ne ndonje nga keto kategori, duhet te jesh akoma me i kujdesshem per ushqimin qe pergatit, servir dhe ha.
Burimi: New South Wales Food Authority, Australi.

Zgjohuni! qershor 2012

 te fresket, te therur po ate dite. Nese nuk e per dor te gjithin, e ruaj ne ngrirje.

1. TREGOHU I MENCUR KUR BLEN

ESE nuk i merr nga bahcja jote, ushqimet Paketoji me kujdes. qe do te hash, ka te ngjare ti shohesh per Nese perdor per pazar nje cante ose nje here te pare ne treg ose ne dyqan. Si te zgje shporte plastike, laje shpesh me uje t e nxehte e dhesh ushqime te shendetshme kur psonis? sapun. Mishin dhe peshkun mbaji ne cante ose shporte te vecante, qe te mos ndotin ushqimet Planifiko radhen e blerjes. Nje ent shendetesor ne Australi keshillon: e tjera. Ne fillim bli ushqimet qe sprishen. [Artikujt Enrikoja dhe Loredana, nje cift ne Itali, e qe mbahen ne] frigorifer ose ne ngrirje leri per bejne pazarin afer shtepise. Keshtu nuk na ne fund te pazarit. (Food Safety Information duhet ta sjellim nga larg ushqimin dhe te rrezi Council) Gjithashtu, nese do te blesh ushqime kojme te prishet,shpjegojne ata. Nese te du hen me shume se 30 minuta per tu kthyer ne te ngrohta, merri tamam para se te kthehesh ne shtepi, ushqimet e ftohta a te ngrira veri n e qeshtepi. se izoluese ose mbaji te fresketa ne ndonje me Kerko ushqime te fresketa. nyre tjeter. Po te jete e mundur, perpiqu te blesh ushqiNe artikullin vijues, shiko si mund te siguro me te fresketa.1 Rutha nga Nigeria, nje nene hesh qe ushqimet te mbeten te pandotura pasi me dy femije, thot e: Zakonisht shkoj ne treg futen ne shtepi. shume heret ne mengjes kur ushqimi eshte me i fresket. Edhe Elizabeta nga Meksika psonis STERVITI FEMIJET: I mesoj femijet ne nje treg te hapur. Ajo tregon: Atje mund te te kontrollojne daten e skadences para blej fruta e zarzavate te fresketa dhe mund ti se te blejne ndonje ushqim te paketuar, zgjedh me doren time. Marr gjithmone mish
1 Shih artikullin Hapi 1Zgjidheni ushqimin me mencuri, ne Zgjohuni! te marsit 2011.

Kontrolloji ushqimet. Pyet veten: A e kane lekuren te pad emtuar frutat ose zarzavatet? A mban er e te cudit shme mishi? Nese ushqimet jane te paketuara, kontrollo paketimin. Po te jete i demtuar, ne ushqim mund te depertojne baktere helmuese. Ceng Fai, i cili i blen ushqimet ne nje super market ne Hong-Kong, thote: Duhet te kon trollosh edhe daten e skadences ne ushqimet e paketuara. Pse? Specialistet paralajmerojne se, edhe sikur ushqimet e skaduara te kene pamje, arome ose shije te mire, prapeseprape mund te te semurin.

si per shembull patatina.Rutha, Nigeri

Zgjohuni!

KJO REVIST E BOTOHET per ndricimin e gjithe familjes. Tregon se si te perballojme problemet e sotme. Permban lajme, et per njerez ne shume vende, shqyrton fene dhe shkencen. Por ben edhe me shume, shkon me thelle dhe thekson domethenien e vertete prapa ngjarjeve te tashme; megjithate, mbetet gjithmone politikisht asnjanese dhe nuk larteson asnj e race mbi ndonj e tjeter. M e e rendesishmja, kjo reviste nderton besimin ne premtimin e Krijuesit per nje bote te re paqesore dhe te sigurt qe do te zevendesoje sistemin e sotem te lig e te paligjshem.

Ky botim nuk shitet. Ai botohet si pjese e nje vepre boterore te arsimimit biblik, qe per krahet me kontribute vullnetare. Nese nuk tregohet ndryshe, citimet e Shkrimeve jane marre nga versioni ne gjuhen e sotme, Shkrimet e ShenjtaPerkthimi Bota e Re. Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing oces. POSTMASTER: Send address changes to Awake!, 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2012 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Germany. Druck und Verlag: Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, e. V., Selters/Taunus. Verantwortliche Redaktion: Ramon Templeton, Selters/Taunus. Vol. 93, No. 6 Monthly ALBANIAN

 2. MBAJ PASTER CDO GJE

SHTU si nje kirurg i mbron pacientet duke lare duart, duke sterilizuar pajisjet dhe duke mbajtur paster sallen e operacionit, edhe ti mund ta mbrosh familjen duke mbajtur pa ster veten, kuzhinen dhe ushqimin.

lare enet, dhe pastroji me uje te nxehte e sa pun ose me dezinfektues siperfaqet e kuzhines. Kuptohet, kjo seshte gjithnje e lehte. Nje grua qe quhet Bola, nuk ka uje te rrjedhshem ne shtepi. Ajo thote: Eshte goxha e veshtire. Por si kursejme kurre ujin e sapunin per te mbaj tur paster kuzhinen e gjithe shtepine. Siguro hemi ti kemi ne cdo cast. Shpelaji frutat e perimet. Para se te shiten, frutat e perimet mund te jene infektuar nga uji i papaster, kafshet, le nd et fekale dhe ushqime te tjera te pagatuara. Keshtu, edhe nese ke nder mend ti qerosh fru tat a zarzavatet, shpelaji mire e mire qe tu hi qen bakteret e demshme. Per ket e duhet kohe. Dajana, nje nene ne Brazil, thote: Sa here bej nje sallate, perpiqem te mos ngutem, qe te si gurohem se jeshilleqet jane lare per merak.

Laj duart. Agjencia e Shendetit Publik ne Kanada tho te se duart perhapin afro 80 per qind te se mundjeve te zakonshme infektive, si ftohja dhe gripi. Prandaj, laji duart mire me uje e sapun para se te hash, pasi shkon ne banje dhe kur pergatit nje vakt. Mbaj paster kuzhinen. Nje studim nxori ne pah se, ne pergjithesi, vendi me i paster ne shtepi ishte banja, kurse gjerat me te ndotura me baktere fekale ishin ne kuzhine: sfungjeret a gjithcka tjeter qe per dorej per te lare enet. Ndaj nderro shpesh cdo gje qe perdor per te
GJUHET: afrikanse, amharike, angleze67, arabe, armene, bislame, bullgare, cebuane, cibembe, ceke7, cikeve, citonge, daneze7, estone, eve, nlandeze7, fixhia ne, frenge687, greke, gujarate, gjeorgjiane, gjermane67, hebraike, hiligainone, hindi, holandeze67, hungareze, igbo, iloke, indoneziane, islandeze, italiane67, japoneze67, jorube, kanade, kineze (tradicionale)7 (regjistrime audio vetem ne mandarin), kineze (e thjeshtuar), kiniaruande, kirgize, kirundi, koreane67, kroate, letone, lingale, lituane, malagase, malajalame, malteze, maqedonase, mjanmar, norvegjeze67, polake67, portugeze687, punjabe, rarotongane, rumune, ruse67, samoane, sepede, serbe, sesote, siloze, sinhaleze, sllovake, sllovene, spanjolle67, suahile, suedeze7, shone, shqipe, tagaloge7, tajlandeze, tamile, tok-pisine, tongane, tsonge, tsvane, tui, turke, ukrainase, urdu, vietnameze, xhose, zulu
6 Disponohen edhe CD. 8 Disponohen edhe (formati MP3). 7 Disponohen edhe regjistrime audio ne sitin www.jw.org.

Mbaje vec mishin e pagatuar. Qe te mos perhapen bakteret, veri ne ene hermetike a mbeshtilli me kujdes mishin, frutat e detit ose peshkun e pagatuar, dhe mbaji vec ushqimeve te tjera. Mbaj nje derrase dhe thike te vecante per te prere keto ushqime ose laji mire e mire me uje te nxehte e sapun para dhe pasi i ke perdorur per mishin, frutat e detit a peshkun e pagatuar. Tani qe je i paster ti vete, pajisjet dhe perbe resit, si te tregosh kujdes kur pergatit ushqimin?

STERVITI FEMIJET: U mesojme femijeve

te lajne duart para buke, dhe ti lajne ose ti hedhin ushqimet qe bien perdhe.Hoi, Hong-Kong

listen e plote te adresave, shih www.watchtower.org/address. Afrika e Jugut: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740. Australi: PO Box 280, Ingleburn, NSW 1890. Belgjike: rue dArgi le-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Britani: The Ridgeway, London NW7 1RN. France: BP 625, F-27406 Louviers cedex. Greqi: Kisias 77, GR 151 24 Marousi. Gjermani: 65617 Selters. Itali: Via della Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Kanada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Kroaci: PP 58, HR-10090 Zagreb-Susedgrad. Norvegji: Gaupeveien 24, NO-1914 Ytre Enebakk. Rumani: PO Box 132, OP 39, Bucuresti. Slloveni: pp 22, SI-1241 Kamnik. Suedi: PO Box 5, SE-732 21 Arboga. SHBA: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Shqiperi: PO Box 118, Tirane. Turqi: PO Box 23, Ferikoy, 34378 Istanbul.

A DESHIRONI ME SHUME INFORMACION OSE NJE STUDIM BIBLIK PA PAGESE NE SHTEPI? Ju lutemi, shkruajuni Deshmitareve te Jehovait ne nje nga adresat e meposhtme. Per

 Me mire ushqimet shkriji ne frigorifer, ne mi krovale ose ne uje te ftohte (nese paketimi ska te cara).

3. PERGATITE DHE RUAJE ME KUJDES USHQIMIN

Gatuaje mire ushqimin. Sipas Organizates Boterore te Shendetesise, kur ushqimi gatuhet sa duhet, vriten thuajse te gjithe mikroorganizmat e rrezikshem. Kur gatuan, sidomos ndonje supe a gjell e, siguro hu qe temperatura te arrije te pakten 70C.1 Meqe temperatura ne brend esi te disa gatime ve mund te jete e veshtire te matet, shume ku zhiniere perdorin nje termometer te posacem per mishin. Gjithashtu, mund te ngulesh nje pi run ne mish ose ta presesh pak ne mes, qe te si gurohesh se eshte gatuar sa duhet. Servire shpejt. Ushqimet e gatuara nuk duhen lene gjate ne temperaturen e dhomes, prandaj serviri shpejt ose ne cast, qe te mos prishen. Ushqimet qe ha hen te ftohta, serviri te ftohta; ushqimet qe ha hen te ngrohta, serviri te ngrohta. Mishin mund ta mbash te ngrohte ne furre te graduar pak a shume ne temperaturen 90C. Kujdes me ushqimin qe tepron. Anita, nje nene ne Poloni, zakonisht i ser vir dreken a darken fill pasi i gatuan. Por, nese mbetet ushqim, e ve ne ngrirje pak pasi e gatu aj duke e ndare ne racione te vogla, qe te shkri je kollaj, thote ajo. Po qe se e mban ne frigori fer ushqimin qe tepron, haje brenda 3-4 ditesh. Ne restorante te duhet ti besosh dikujt tje ter qe pergatit ushqimin tend. Atehere, si ta mbrosh familjen kur ha jashte?
1 Disa ushqime, si mishi i shpendeve, duhet te arrijne te mperature me te larte gjate gatimit.

JE kuzhinier i shkujdesur ne Izraelin e la shte mblodhi ca kunguj te eger, ndonese nuk i njihte kokrrat. Pastaj, perberesin e pa njohur ia hodhi gjelles qe po gatuante. Ata qe e provuan gjellen, te trembur se mos ishte e hel muar, thirren: Ne kazan ka vdekje!2 Mbre terve 4:38-41. Sic e ilustron ky shembull, nese ushqimi eshte pergatitur pa kujdes, duhet te hapesh syte, pasi mund te jete i demshem ose edhe vdekjepru res. Ndaj, qe te shmangesh ndonje semundje te shkaktuar nga ushqimi i ndotur, meso si ta per gatitesh dhe ta ruash me kujdes ushqimin. Shi ko kater sugjerimet e meposhtme.

Mos e shkri mishin ne temperaturen e dhomes. Ministria e Bujqesise ne SHBA thote: Edhe pse ne mes [mishi] mund te jete akoma i ngri re ndersa shkrin ne banakun e kuzhines, pjesa e jashtme mund te jete ne zonen e rrezikut, pra ne temperaturat 40 [4C] deri ne 140F [60C], ku bakteret shumohen me shpejtesi.
6 Zgjohuni! qershor 2012

STERVITI FEMIJET: Kur femijet e mi gatuajne,

u kujtoj te lexojne dhe te ndjekin udhezimet qe jepen ne paketim.Juk Lingu, Hong-Kong

 4. JI I V EMENDSHEM KUR HA JASHTE

Xhefi, nje 38-vjecar i shendetshem dhe energjik, doli me familjen qe te hante ne nje restorant afer Pitsburgut, ne Pensil vani, SHBA. Nje muaj me vone, Xhefi vdiq nga pamjaftueshmeria akute e melcise. Cili ishte shkaku? Qepet e njoma ne ushqimin e tijte infektuara me virusin e hepatitit A.

E NJE vend perendimor, thuajse gjysma e parave te shpenzuara per ushqime, har xhohen neper restorante. Mirepo, ne po ate vend, ushqimi i restoranteve shkakton afro gjy smen e epidemive te semundjeve qe lidhen me ushqimet. Natyrisht, nese e ndan mendjen te hash ne restorant, dikush tjeter blen perberesit, pastron kuzhinen dhe gatuan ushqimin. Prapeseprape, ti mund te vendosesh ku e cfare te hash dhe si te paketohet ushqimi qe merr me vete.

Hidh nje sy perreth. Dajana, q e jeton n e Brazil, thot e: Kur shkojme per here te pare ne ndonj e restorant, hedh nje sy perreth per te pare ne jane te pa ster e te rregullt kamerieret, tryezat, mbulesat dhe enet. N ese jo, largohemi dhe kerkojme re storant tjeter. Ne disa vende, punonjesit e she ndetesise i kontrollojne rregullisht restorantet, i klasifikojne sipas nivelit te pastertise dhe re zultatet vihen ne dispozicion te publikut. Kujdes kur merr ushqimin qe tepron. Enti i SHBA-se per Ushqimin dhe Ilacet ke shillon: Nese nuk do te kthehesh ne shte pi brenda dy oresh pasi serviret ushqimi [me shpejt nese temperaturat jane mbi 90 grade fa renhait (32C)], mos e merr me vete ate qe mbetet. Ne rast se ke me vete ushqim, shko di rekt ne shtepi dhe vere ne frigorifer. Po te ndjekesh kater hapat e treguar ne kete seri artikujsh, do te jesh me i sigurt per ushqi min qe ha.

STERVITI FEMIJ ET: I mesojme femijet

te mos i futin ne goje ushqimet qe mund te jene te rrezikshme.Noemi, Filipine

 SE SHPEJTI
USHQIM I SHENDETSHEM PER TE GJITHE!

AL E disa hapave praktike, ushqimi yt mund te jete me i shendetshem. Sidoqofte, mjaft faktore nuk i ke ne dore. Per shembull, nuk ke si ti kontrollosh vete te gjitha ushqimet para se ti blesh a ti gatuash. Mund te te duhet te blesh ushqime qe jane perpunuar ose sjelle nga larg. Vec kesaj, disa ushqime qe blen mund te jene ndotur me lende kimike te rrezikshme qe gjenden ne ajer, uje a dhe. Ne nje artikull me titull Kontrollimi i semu- ndjeve te shkaktuara nga ushqimi: nje sfide qe i kalon kufijte shteterore, punonjesit e Orga nizates Boterore te Shendetesise thone se disa probleme te ndotjes se ushqimit nuk i zgjidhin

dot vetem qeverite vendese; ato kerkojne bashke- punim nderkombetar. Vertet, semundjet qe shkaktohen nga ushqimi jane problem global. Me te drejte, shume veta do te pyesin si mund te themi me siguri te plote se s e shpejti do te kete ushqim te shendetshem per te gjithe. Se pse Jehovai, Zoteria i tere tokes premton nje zgjidhje per problemet qe lidhen me ushqimin. (Josiu 3:13) Disa mund te pohojne se ndotja e ushqimeve provon se Perendise nuk mund ti zihet bese. Por mendo pak: nese nje kamerier i shkujdesur lejon te prishet nje ushqim i shkel qyer, a eshte e drejte ti hidhet faji kuzhinierit? Sdo mend qe jo.

NJE KOD RREGULLASH SHENDET ESORE

Afro 3.500 vjet me pare, Izraeli mori Ligjin e Moisiut. Ai Ligj i mbrojti izraelitet prej shume semundjeve qe shkaktohen nga ushqimi. Me ndoni per udhezimet e meposhtme. Mos perdor pajisje kuzhine dhe ene te pa pastra qe kane prekur nje kafshe te ngordhur: Cdo ene qe perdoret per dicka, do te futet ne uje dhe do te jete e papaster gjer ne mbremje, por pastaj do te jete e paster.Levitiku 11: 31-34. Mos ha mishin e nje kafshe qe e gjen te ngordhur: Mos hani asnje kafshe te ngordhur. Ligji i perterire 14:21.
8 Zgjohuni! qershor 2012

Ushqimin qe tepron, haje brenda nje kohe te shkurter: Ajo qe mbetet, mund te hahet te nesermen. Ndersa mishi i ijimit qe mbetet akoma deri diten e trete, duhet djegur ne zjarr. Levitiku 7:16-18. Dr. A. Rendell Shorti shprehu habine qe Ligji i Moisiutkrahasuar me ligjet bashkekohore te kombeve perrethpermbante nje kod rregu llash shendetesore aq te mencura e te arsye shme.

 Po ashtu, pergjegjes per prishjen e ushqime ve te shkelqyera te tokes jane njerezit, jo Kriju esi. Perhapja e madhe e ushqimeve te ndotu ra eshte nje problem i krijuar nga njeriu. Por Perendia premton se do te rrenoje ata qe rre nojne token.Zbulesa 11:18. Ceshte e verteta, Perendia tashme ka pro vuar se merakoset per cilesine e ushqimit tone. Pikerisht ai e formoi token dhe beri te rriten ne te peme qe ishin jo vetem te deshirueshme per syte, por edhe te mira per ushqim. (Za nafilla 2:9) Edhe pasi cifti i pare i transme toi mbare njerezimit papersosmerine dhe se mundjet, Perendia Jehova i dha popullit te vet udhezime specifike qe do te mbronin ushqimin dhe shendetin e tyre.Shih kutine Nje kod rre gullash shendetesore. Clloj ushqimesh do Perendia te shijojme? Bi bla tregon: [Ai] ben qe te mbije bari i gjelber per kafshet dhe bimesia qe i sherben njeriut; qe nga toka te dale ushqimi, vera qe ia gezon zemren njeriut, vaji qe ben ti shkelqeje fytyra dhe buka qe ia mban atij zemren. (Psalmi 104: 14, 15) Bibla thote edhe se cdo kafshe e gjalle qe leviz, do te na sherbeje si ushqim.Zanafilla 9:3. Ne Fjalen e Perendise, gjejme kete premtim per te ardhmen tone: Ai do te dergoje shi per faren qe ke mbjelle ne toke, dhe toka do te te jape buke te ushqyeshme qe te ngop. Ate dite bagetia jote do te kullote ne nje livadh te gje re. (Isaia 30:23) Titujve te sotem alarmues te lajmeve, se shpejti do tua zere vendin njofti mi: Ushqim i shendetshem per te gjithe!

Krijuesi na premton nje te ardhme te shkelqyer me bollek ushqimi te mire

 PIK EPAMJA E BIBL ES

A munden te vdekurit te ndihmojne te gjallet?

Ndonese ky komunikim me te vdekurit denohej rreptesisht nga Kisha, sic tregon New Catholic Encyclopedia, ka referime te shpeshta se kjo praktike ekzistonte gjate mes jetes dhe Rilindjes. Cthote Bibla per keto ceshtje?

E NE lashtesi, njerezit kane besuar se te vdekurit jane te afte te drejtojne te gjallet. Nje histori e mocme qe et per kete besim eshte ajo e Odiseut, i quajtur edhe Uliks, te cilen e shkroi poeti grek Homeri. Heroi le gjendar i Homerit, qe donte te dinte me cdo kusht si te kthehej ne atdhe, ne ishullin e Ita kes, guxoi te futej ne boten e nendheshme qe te keshillohej me nje parashikues te vdekur. Me shprese se te vdekurit do tu pergjigjen pyetjeve qe i mundojne, shume njerez keshi llohen me mediume, ene ne varret e te pare ve ose bejne rite spiritiste. A mund te japin vertet ndonje drejtim te mbinatyrshem te vdekurit? Shume nga fete kryesore te botes mesojne se eshte e mundur te komunikohet me te vdekurit. Nje enciklopedi (Encyclopedia of Religion) thote se nekromancia, pra zanati ose praktika e ndjelljes se shpirtrave te te vdekur ve per magji, ne thelb eshte nje lloj falli. Me tej shton se kjo eshte nje praktike e perha pur. Nje enciklopedi tjeter fetare (New Ca tholic Encyclopedia) e mb eshtet kete duke po huar se nekromancia, n e forma te ndryshme, eshte shtrire anembane botes. Pra, seshte cudi qe disa besimtare te shume feve jane or vatur te marrin informacione nga bota e pertejme.
1. Breshke ne skenen 6. 2. Bretkose ne skenen 1. 3. 19.000. 4. B.

Nje praktike e perhapur

Ne kohet e lashta, Perendia Jehova e ur dheroi popullin e tij: Mes teje te mos gje ndet . . . ndonje qe pyet te vdekurit. (Li gji i perterire 18:9-13) Pse e ndaloi Jehovai kete? A nuk do te ishte gje e dashur nga ana e Perendise ta lejonte komunikimin mes te gjalleve e te vdekurve, nese kjo do te ishte e mundur? Por, e thene thjesht, ky komuni kim eshte i pamundur. Nga e dime kete? Ne Shkrime ka shume vargje qe tregojne se te vdekurit jane te pavetedijshem. Per she mbull, tek Eklisiastiu 9:5 lexojme: Te gja llet jane te vetedijshem se do te vdesin, por te vdekurit sjane te vetedijshem per asgje. Psalmi 146:3, 4 thote: Mos kini besim te fis niket, as te ndonje bir njeriu, qe nuk sjell dot shpetim. Kur fryma i del, ai kthehet prape ne dhe. Po ate dite marrin fund mendimet e tij. Gjithashtu, profeti Isaia tha se vdekja i ben te pafuqishem te vdekurit.Isaia 26:14. Prapeseprape, kushedi sa veta besojne se, me ane te praktikave spiritiste, kane arritur te komunikojne me njerezit e dashur qe u kane vdekur. Pervoja te tilla hasen dendur, ndaj eshte e qarte se shume njerez kane fo lur me dike nga bota frymore. Por, sic e tre gojne shkrimet e mesiperme, nuk kane folur me te vdekurit. Me ke kane folur, atehere?

A duhen pyetur te vdekurit?

10

Zgjohuni! qershor 2012

PERGJIGJET E FAQEVE 30, 31

 muel nepermjet nje mediumi. Sauli mori nje mesazh nga bota frymore, por ai nuk vinte nga Samueli. Ne fakt, para se te vdiste, Samueli nuk kishte pranuar ta takonte mbretin dhe ki shte qene kunder mediumeve. Ne te vertete, Sauli e mori ate informacion nga nje demon qe hiqej si Samueli.1 Samuelit 28:3-20. Demonet jan e armiq t e Perendis e dhe eshte e rrezikshme te komunikosh me ta. Ja pse Shkrimet urdherojne: Mos iu drejtoni mediumeve dhe mos u keshilloni me ndonje qe ka si zanat parathenien e ngjarjeve, qe te mos ndoteni prej tyre. (Levitiku 19:31) Te Li gji i perterire 18:11, 12 gjejme paralajmerimin se kushdo qe pyet te vdekurit po ben dicka te peshtire per Jehovain. Faktikisht, nje nga pabesite e mbretit Saul per te cilat Jehovai i solli vdekjen, ishte se kerkoi nje medium per ta pyetur.1 Kronikave 10:13, 14. Atehere, kujt duhet ti drejtohesh kur gje ndesh para vendimeve a pyetjeve peshtjellue se dhe mendon se ke nevoje per nje drejtim me te larte? Ne Shkrime, Jehovai quhet Me suesi yt i Madh. Nese ti dhe njerezit e tu te dashur kerkoni keshilla nga Fjala e tij, Bibla, dhe e ndiqni drejtimin e saj, veshet tuaj do te degjojne nga prapa fjalet: Kjo eshte udha. Ecni ne te! (Isaia 30:20, 21) Edhe pse sot nuk presim te degjojme drejtperdrejt zerin e Per endise se vertete, ai mund te na prije me ane te Bibles. Eshte sikur Jehovai vete po te thote: Lerme te te drejtoj. Bibla tregon se disa bij frymore te Perendi se, ose engjej, u rebeluan kunder Beresit te tyre dhe u kthyen ne demone. (Zanafilla 6: 1-5; Juda 6, 7) Ata mbeshtetin idene e rreme se njerezit vazhdojne te jetojne pas vdekjes. Qe te perhapin me tej kete genjeshter, hiqen si te vdekurit duke u folur te gjalleve qe nga bota frymore. Bibla tregon se mbreti i Izraelit, Sauli, qe Jehovai e braktisi ngaqe u tregua i pabindur, u perpoq te keshillohej me profetin e vdekur Sa Me ke asin?
A DONI T E DINI?

Si i konsideron Perendia perpjekjet per te komunikuar me te vdekurit?

Ligji i perterire 18:9-13.

A munden te vdekurit tu japin infor macione te gjalleve? Pse pergjigjesh keshtu?Eklisiastiu 9:5. Kujt mund ti kerkojme drejtim me besim te plote?Isaia 30:20, 21.

Zgjohuni! qershor 2012

11

PJESA

BIBLA NJE LIBER ME PROFECI TE SAKTA

Ne kete seri me tete pjese, Zgjohuni! po shqyrton nje vecori mbreselenese te Bibles profecite e saj, ose parashikimet. Artikujt do tju ndihmojne tu pergjigjeni ketyre pyetjeve: a erdhen thjesht nga disa njerez te zgjuar profecite e Bibles? A mbajne keto parashikime vulen e qarte se jane te frymezuara nga Perendia? Ju ftojme te peshoni deshmite.

Dilni nga Babilonia!

E ARTIKULLIN e kaluar te k esaj serie, shqyrtuam tri profeci te Bibles per pas ardhesit e Abrahamit. Deshmite tregojne se Perendia i plotesoi ato premtime te kombi i lashte i Izraelit, qe ishin pasardhes te Abrahamit. Babilonia e lashte ishte nj e komb tjeter qe luajti rol te rendesishem ne historine bibli ke, sidomos gjate shekullit te 7-te p.e.s. Le te ndalemi ne tri profeci biblike per kete mbre-

teri dhe te shohim nese ka deshmi se jane te frymezuara nga Perendia. Profeti Moisi e paralajmeroi popullin e la shte te Izraelit: Ne rast se e harron fare Jeho vain, Perendine tend, e shkon pas perendive
Letrat e Lakishit mbeshtetin pershkrimin qe i ben Jeremia pushtimit te Judes nga Babilonia

KRO N O LO G J IA E BABILON IS E
632 625 647
(p.e.s.)

rr. 732 p.e.s.: Isaia parathote renien e Babilonise Jeremia merr detyren e profetit

Babilonia mposht Asirine

Danieli dhe Ezekieli cohen ne Babiloni Fillon te sundoje Nabukodonosori

607 Nabukodonosori shkaterron Jerusalemin

12

617

 te tjera, u sherben dhe perkulesh para tyre, . . . do te marresh fund nje here e mire. (Ligji i perterire 8:19; 11:8, 9) Prapeseprape, izra elitet u rebeluan sa e sa here kunder Pere ndise, duke adhuruar idhujt.1 Mbreterve 14: 22-24. Me kohe, Perendise iu sos durimi dhe le joi qe populli i tij kryenec te binte ne duart e babilonasve. Nen komanden e mbretit Na bukodonosoremri i te cilit shqiptohet edhe Nabukodrezarushtria babilonase doli ku nder Izraelit dhe rrethoi Jerusalemin. A ishte domethenes ai rrethim? Le te shohim cfare shkroi profeti Jeremia gati 20 vjet para se te ndodhte kjo.Jeremia 25:1. Profecia 1: Meqe [izraelitet] nuk iu bindet fjaleve te mia [te Perendise], ja, une po dergoj . . . Nabukodrezarin, mbretin e Babilonise, . . . dhe do ti sjell [babilonasit] kunder ketij vendi, kunder banoreve te tij dhe kunder tere ketyre kombeve rreth e qark. . . I gjithe ky vend do te behet nje shkreti, per te ngjallur habi, dhe keto kombe do ti sherbejne shtatedhjete vjet mbretit te Babilonise.Jeremia 25:8-11. Plotesimi: Pas nje rrethimi te gjate, me 607 p.e.s. Nabukodonosori plackiti Jerusale min. Ai zaptoi edhe qytete te tjera te Judes, si Lakishin dhe Azekahun. (Jeremia 34:6, 7) Shumicen e te mbijetuarve i syrgjynosi ne Ba biloni, ku u mbajten rober per 70 vjet.

Faqja 12, Leter e Lakishit: fotografi me miresjellje nga Muzeu Britanik; faqja 13, cilindri i Kirit: 5 Administratoret e Muzeut Britanik

Cfare tregon historia: Bibla tregon se Nabukodonosori ishte mbret i Babilonise ne kohen kur u shkate rrua Jerusalemi. Provat arkeologjike mbe shtetin deshmine biblike per ekzistencen e tij. Ne Firence, Itali, eshte ekspozuar nje kameo prej gur oniksi. Ne te gjendet nje mbishkrim qe pjeserisht thote: Nabukodonosori, mbret i Babilonise, e porositi kete gjate jetes se vet, per nder te Merodakut, zoterise se tij. Nabukodonosori sundoi ne vitet 624-582 p.e.s. Sipas librit The Bible and Archaeology, germimet dhe studimet e bera ne Lakish ver tetojne se shkaterrimi perfundimtar ishte i dhunshem dhe zjarri qe rrenoi qytetin [e La kishit] ishte aq shkrumbues sa guret gelqero re te ndertesave u kthyen ne gelqere. Profecia 2: Kur te mbushen shtatedhjete vjetet ne Babiloni, une [Jehovai] do te drejtoj vemendjen nga ju [mergimtaret judenj], dhe do te permbush fjalen time te mire per tju kthyer ne kete vend [ne Jude].Jeremia 29:10.
Ne cilindrin e Kirit dokumentohet politika e Kirit qe riatdhesonte roberit

582

539 Mbaron sundimi i Nabukodonosorit Babilonine e mposhtin medet dhe perset

Judenjte mbahen rober ne Babiloni per 70 vjet

537 Roberit judenj lejohen te kthehen ne Jerusalem

 Plotesimi: Pas 70 vjet esh mergim, 607 -537 p.e.s., Kiri, mbreti i Persise, i la te lire roberit judenj dhe i lejoi te ktheheshin ne atdhe qe te rindertonin tempullin ne Jerusalem.Ezdra 1:2-4. Cfare tregon historia: A mbeten rober ne Babiloni per 70 vjet izraelitet, sic kishte parathene Bibla? Vereni kete koment te nje arkeologu te shquar izraelit, Efraim Sternit: Nga viti 604 p.e.s. deri me 538 p.e.s. . . . ka nje boshllek absolut pro vash qe tregojne se vendi ishte i banuar. Ne gjithe ate periudhe, nuk u ripopullua as edhe nje nga qytetet qe shkaterruan babilonasit. I mbiquajturi boshllek gjate te cilit territori i pushtuar mbeti i pabanuar ose nuk u ripopu llua, i afrohet shume periudhes se mergimit te Izraelit ne Babiloni, nga viti 607-537 p.e.s. 2 Kronikave 36:20, 21. Kombet e lashta anekend Mesopotami se shkruanin ne materiale prej argjile te njo me. Nje dokument prej argjile te ngurtesuar, i njohur si cilindri i Kirit, daton rreth vitit 539 p.e.s., po ai vit kur Kiri, mbreti i Persi se, permbysi Perandorine Babilonase. Ne te ka nje mbishkrim ku lexojme: Une jam Kiri, . . . mbreti i Babilonise. Me tej, i njejti mbishkrim thote: Qyteteve te shenjta [disa qyteteve te permendura me pare] ne anen tjeter te Tigrit, shenjteroret e te cilave kishin qene rrenoja prej nje kohe te gjate, une u riktheva shembelltyrat qe ishin (zakonisht) atje . . . (Gjithashtu) i mblodha tere banoret e tyre (te dikurshem) dhe (u) riktheva banesat. Ky burim historik perputhet me profecine biblike se mergimtaret judenj do te riatdhe soheshinnje profeci e shkruar afro 200 vjet para se te ndodhte ngjarja. Profecia 3: Babilonia, stolia e mbreterive, ajka e krenarise se kaldeasve, do te behet si Sodoma dhe Gomorra kur i permbysi Perendia. Ajo nuk do te banohet me kurre.Isaia 13:19, 20.

Plotesimi: Historia mori nje kthese trondi tese me 539 p.e.s. kur fuqia boterore babilo nase ra para ushtrise se bashkuar te medeve dhe perseve.1 Qyteti nuk u rimekemb ku rre plotesisht. Perkundrazi, dalengadale mori teposhten gjersa u katandis ne nje vend te shkrete pa asnje banor.Jeremia 51:37. Cfare tregon historia: Babilonia ishte fshire nga faqja e dhe ut, prandaj studiuesi Tom Boi et per histo riane e udhetare te Perendimit nga shekulli i 16-te deri ne shekullin e 18-te qe e dinin mire vleren simbolike te qytetit, por e kishin te zorshme te percaktonin vendndodhjen e sakte te tij. Me 1919, H. R. Holli, kujdestar i Antiki teteve Asiriane e Egjiptiane ne Muzeun Bri tanik, e pershkroi keshtu Babilonine: Eshte nje katrahure muresh te shembura . . . te va rrosura ne rere. Cp erfundim mund t e nxjerrim pasi shqyrtuam plotesimin e ketyre profecive? Duket qarte se Bibla jep vazhdimisht prova se eshte nje liber me profeci te sakta. Mesa zhet profetike per Juden dhe per Babilonine u permbushen tamam sic u paratha. Jerusalemi u shkaterrua sepse populli sua vuri mendjen paralajmerimeve te Perendise qe te hiqnin dore nga sjellja e mbrapshte. Pas 70 viteve te parathena te roberise ne Babilo ni, izraelitet u lejuan te ktheheshin ne Jeru salem, ne vendin e tyre. Qyteti i lashte i Ba bilonise u rrenua ashtu sic ishte pershkruar, dhe dergjet i pabanuar sot e kesaj dite. Por keto jane vecse pak nga profecite e shumta qe gjenden ne Bibel. Ne numrin vijues do te ndalemi te disa ngjarje te shekullit te pare te e.s. qe u pa rathane shume kohe para se te ndodhnin. Edhe ato profeci te plotesuara do te na e for cojne sigurine se Bibla eshte e sakte.
1 Edhe fakti qe Media do te luante rol kryesor ne pushtimin e Babilonise ishte parathene nga Isaia rreth 200 vjet para se te ndodhte.Shih Isaine 13:17-19; 21:2.

14

Zgjohuni! qershor 2012

 T E RINJT E PYESIN

Jemi thjesht shoke apo dicka me shume?

A TE ERDHI NE MEND DIKUSH NE VECANTI KUR LEXOVE KETE TITULL?

PJESA 1

PO
LEXOJE MENJEHERE KETE ARTIKULL. MUND TE T E DUHET ME SHUME NGA CKUJTON.

JO
GJITHSESI, LEXOJE KETE ARTIKULL. DO TE TE NDIHMOJE TE MBASH MIQESI TE CILTRA DHE PA PROBLEME ME ATA TE SEKSIT TJETER.

Mendo per kete: Edhe pse skishte ne plan te martohej, Jezui lidhi miqesi me persona te seksit tjeter. (Mateu 12:46-50; Luka 8:1-3) Sic duket, edhe Timoteu, po ashtu beqar, kishte shoqeri te tilla, pasi apostulli Pavel i tha ti trajtonte me te rejat si motra, me plot deliresi.1 Timoteut 5:1, 2. Pavli e merrte me mend se, tek sherbente ne kongregacione te ndryshme, Timoteu do te ta konte mjaft te reja. (Marku 10:29, 30) A do te ishte e gabuar te shoqerohej me to? Jo. Por, perderisa ende nuk kishte synim te martohej,

Nuk duhet te ze shoqeri me persona te seksit tjeter derisa te jem gati per nje lidhje serioze qe mund te coje ne martese. I VERTETE I RREME

Sheno nese pohimi i meposhtem eshte i vertete apo i rreme.

Timoteu duhej ti vinte vetes disa kufij, qe te mos krijonte lidhje romantike, e patjeter te mos irtonte me ato te reja a te luante me ndje njat e tyre ne ndonje menyre tjeter.Luka 6:31. Po ti? A je vertet gati te martohesh? Nese PO 4 Mund te ndodhe qe mes miq ve te seksit tjeter te gjesh shokun a shoqen e jetes.Proverbat 18:22; 31:10. Nese JO 4 Duhet te vesh kufij. (Jeremia 17:9) Sdiskutohet, eshte me e lehte ta thuash se ta besh. Nia1 18-vjecare thote: Seshte ko llaj te mbetesh thjesht mik me dike. Eshte ve shtire te dallosh se ku ta vesh kufirin. Po fundja, pse u dashka te vesh kufij? Se po te mos e besh kete, eshte e sigurt se do te le ndohesh ose do te lendosh te tjeret. Te sho him perse.
1 Ne kete artikull disa emra jane ndryshuar.

Zgjohuni! qershor 2012

15

 CDO TE BEJE TI?

HISTORI REALE: Komuni koja me mesazhe me nje sho kun tim qe jeton me se 1.500 km larg. I shkruanim njeri-tjetrit pak a shume nje here ne jave. Nuk kisha ndo nje interes romantik per te dhe mendoja se as ai ski shte interes per mua. Kur nje dite me dergoi nje mesazh qe thoshte: Ej, kinge! Me ka ma rre malli. Ckemi ndonje gje? Shtanga ne vend! I thashe se mendoja se ishim thjesht sho ke dhe se nuk ndieja gje per te. Ma ktheu: Nejse. Pastaj sme shkroi me kurre. Zhaneta. Nese nuk je gati ose ske nder mend te nisesh nje lidhje serioze, si do te pergji gjeshe po te merrje nje me sazh si ai qe mori Zhaneta? Nese je djale, a te duken te pershtatshme mesazhet qe i dergonte djali Zhanetes? Pse mendon keshtu? Sipas teje, eshte me kollaj te ndiesh per dike kur komunikon me mesazhe apo kur bisedon sy me sy? Pse mendon keshtu?

FAKT: Kur lidhesh emocionalisht me dike pa qene gati per nje lidhje serioze, dikush do te lendohet.

Keli 19-vjecare thote: Me ndodhi dy here. Nje here fillova te ndieja per nje djale, kurse nje here tjeter nje djali i linden ndjenja per mua. Ne te dyja rastet di kush u lendua, e nga kjo mu hapen plage qe akoma sjane mbyllur.
Per te menduar:

Ne crrethana do te ishte e pershtatshme te sho qeroheshe me individe te seksit tjeter? Cilat rrethana do te ishte e mencur ti shmangie? Pse eshte e pamend te rrish vazhdimisht me te njejtin person? Cmund te mendoje tjetri? Cmund te mendosh ti? Nganjehere kam genjyer veten, duke menduar: Po hajt se thjesht shoke jemi. Une e kam si vella. Por, kur tregonte interes per ndonje vajze tjeter, lendohesha a thua se me kishte ndonje borxh.Denisa. Bibla thote: Njeriu me mend e dallon kur afrohen telashet dhe i shmang, por kush se vret mendjen, fu tet drejt e ne to dhe pastaj behet pishman.Proverbat 22:3, Good News Translation.

Po te lidhesh emocionalisht me dike pa qene gati per nje lidhje serioze, do ta pesosh keq

 FAKT: Kur lidhesh emocionalisht me dike pa qene gati per nje lidhje serioze, mund te humbesh nje mi qesi te mire. Keti 16-vjecare kujton: Komunikoja me

mesazhe ne celular me nje djale. Skaloi shume e ai nisi te irtonte, dhe i shkruanim njeri-tjetrit gati cdo dite. Nje dite te bukur, me tha se vdiste per mua dhe se donte te ishim me teper se shoke. Problemi ishte qe sme terhiqte fare nga ana romantike. Pasi ia tha she kete, itnim tek-tuk, dhe miqesia mori fund.
Per te menduar:

JA CTHONE MOSHATARET E TU
XhoshuaSa me shume kohe te kalosh me dike, aq me shume ka te ngjare te lidhesh emocionalisht.

Kush u lendua ne rastin e Ketit dhe pse? A mund ta kishin shmangur Keti ose djali ate fund te papelqye shem? Nese po, si? Kur komunikon me mesazhe, ne cmenyra mund ti japesh pershtypjen tjetrit pa dashje se do te te pel qente te ishit me shume se shoke? Hera-heres e kam detyruar veten te terhiqem. Djem te mund te jene shoke fantastike, por nuk kam dashur ta prishja miqesine duke e kaluar kufirin.Laura. Bibla thote: Njeriu i matur tregon kujdes te vecan te per hapat e tij.Proverbat 14:15, Diodati i Ri. Thelbi i ceshtjes: Ska ndonje te keqe te shoqero hesh me persona te seksit tjeter. Por, nese nuk je gati per nje lidhje serioze qe mund te coje ne martese, du het te vesh kufij. Po te lidhesh emocionalisht me dike pa qene gati per nje lidhje serioze, mund te njollosesh reputacio nin tend. Zbulo se si.
Per me shume artikuj nga rubrika Te rinjte pyesin, mund te shkarkoni numra te tjere te revistes Zgjohuni! nga adresa e Internetit www.jw.org

NatashaNese ke nder mend ta mbash thjesht mik tjetrin, por del shpesh vetem me te, njerit ose te dyve do tju lindin ndjenja.

NE ARTIKULLIN TJETER TE RINJTE PYESIN

PSE T E MOS PYES ESH PRIND ERIT?

KelsiEdhe nese ne fillim jeni vetem shoke, ndjenjat mund te ndry shojne fare kollaj nese kaloni shume kohe ba shke. Nuk eshte e pamu ndur te jeni thjesht sho ke, por per kete duhet pjekuri dhe gjykim i mire.

Pyeti prinderit cmendojne per pyetjet ne pjeset Per te menduar. A ndryshon opinioni i tyre nga yti? Nese po, si? A sheh te pikepamja e tyre ndonje pike qe te duket se ia vlen? Proverbat 11:14.
Zgjohuni! qershor 2012 17

 A ESHT E PROJEKTUAR?

Guaska e kermillit xixellues

Shume krijesa te deteve jane biolumini shente, pra, te afta te prodhojne drite. Vecse, menyra si e perdor kete aftesi ker milli xixellues eshte e papare. Kur e kerce non ndonje gaforre grabitqare, ai mbyllet ne guaske dhe rrezellen, duke prodhuar nje drite vezulluese qe e tremb dhe e spraps gaforren. Por, si e pershkon drita guasken e kermillit? Shqyrtoni faktet: Guaska e kermillit xixellues jo vetem qe seshte barriere per driten, por e perhap ate. Dimitri Dehejni dhe Nerida Uillsoni, shkencetare ne Insti tutin e Oqeanografise Skrips ne San-Die go, Kaliforni, SHBA, zbuluan se drita qe prodhon kermilli shperndahet njetrajte sisht ne krejt guasken dhe guaska e per hap driten dhjete here me me efektshme ri se cdo difuzor a perhapes me te njejten trashesi (0,5 mm) i bere nga njeriu. Ne te njejten kohe, aftesia e guaskes qe ta per coje kete drite ne ambientin perreth eshte tete here me e madhe se ajo e difuzore ve. Cuditerisht, guaskat e kermijve detare te ngjashem me kete kermill, por qe sja-

+ Pamje e zmadhuar e guaskes ne drite normale

+ Pamje e zmadhuar e guaskes qe rrezellen nga drita e perhapur

ne bioluminishente, nuk e kane kete afte si te pazakonte qe te perhapin ose te per cojne driten. Eshte interesante qe ngjyra e drites se perhapur nga kermilli xixellues eshte ajo qe shkon me larg ne ujin e detit. Sic thote dr. Dehejni, njohja me ker millin xixellues mund te jete e rendesi shme per krijimin e materialeve me aftesi optike me te mira. Nga keto kerkime do te perfitoje edhe fusha e biofotonikes, e cila perdor driten per analiza dhe trajtime mjekesore. Ne kete kohe kur perdoren gjeresisht diodat ndricuese (LED), krijimi i difuzoreve qe perforcojne me me efekt shmeri burimet e vogla te drites, pa dy shim do te kurseje energji. Si mendoni? A erdhi me evolucion gu aska e kermillit xixellues? Apo eshte projektuar?
Majtas: www.robastra.com; ne qender dhe djathtas: me miresjellje nga dr. D. Dehejni, Instituti i Oqeanografise Skrips, Universiteti i Kalifornise, San-Diego

Gjeta dashuri dhe paqe te vertete

TREGUAR NGA EZHIDIO NAHAKBRIA

Teksa rritesha, ndihesha i braktisur dhe sikur sme donte njeri. Kurse sot ndiej qe me duan dhe kam paqe te vertete brenda meje. Si ndodhi ky ndryshim? Po jua shpjegoj.

RDHA ne jete me 1976 ne nje kasolle me dy- sheme balte ne malet e Timorit Lindor, qe atehere ishte pjese e Indonezise. Isha i teti nga dhjet e femijet qe u linden prinderve tane te vo bekte. Ngaqe nuk na ushqenin dot te gjitheve, prinderit mbajten vellan e qe eshte binjaku im identik dhe i kerkuan nje kusheriri te me rriste. Ne dhjetor 1975, pak para se te lindja, Timorin Lindor e pushtoi Indonezia, dhe kjo ndezi nje lufte civile qe zgjati me se dy dekada. Ke shtu, kujtimet e para te vegjelise sime jane dhu na dhe vuajtjet. Me duket sikur i kam para syve ushtaret qe sulmuan fshatin tone dhe na dety ruan te gjitheve tia mbathnim per te shpetuar koken. Une dhe kusheriri came drejt nje shpati malor te vecuar ku ishin fshehur mijera timo reze. Megjithate, ushtaret e zbuluan vendin ku ishim fshehur dhe pas pak mbi ne u derdhen bresheri bombash te armikut. Kam kujtime te llahtarshme nga terrori, vdekjet dhe shkaterri mi qe pasuan. Kur u kthyem ne fshat, jetoja dite e nate ne panik. Shume fqinj u zhduken ose u vrane, dhe kisha frike se do te me vinte radha edhe mua. Kur isha 10 vjec, kusheriri u semur dhe vdiq, prandaj prinderit me derguan te jetoja me gjy-

shen, nje vejushe e vrerosur nga jeta. Ajo me shihte si barre dhe me vinte te punoja si skllav. Nje dite, kur isha aq i semure sa spunoja dot, me rrahu dhe me la te vdisja. Shyqyr qe nje nga dajat me mori te jetoja me familjen e tij! Ne moshen 12-vjecare, me ne fund hyra ne shkolle. Pak me vone, gruaja e dajes zuri shtratin, kurse daja ra ne de presion te rende. Ngaqe sdoja tua rendoja me teper barren, ika nga shtepia dhe u bashkova me nje grup ushtaresh indone ziane qe e kishin bazen ne xhu ngel. I ndihmoja duke u lare rrobat, duke gatuar dhe duke pastruar kampin. Me trajtonin mire dhe ndihesha i dobishem. Por, pas disa muajsh, te afer mit me gjeten dhe u bene presi on ushtareve te me kthenin ne fshat. Si mbarova shkollen e me sme, u transferova ne kryeqytetin e Timorit Lindor, Dili, dhe
Aktivist politik
Ezhidio kur ishte aktivist politik
19

Zgjohuni! qershor 2012

 u futa ne universitet. Atje takova plot te rinj me nje te shkuar te ngjashme me timen. Arritem ne perfundimin se e vetmja rruge per te fituar pavaresine kombetare e per te sjelle ndryshime shoqerore ishte veprimtaria politike. Grupi yne studentor organizoi mjaft demonstrata politi ke, nje pjese e mire e te cilave perfunduan ne trazira. Shume nga shoket e mi u plagosen, e disa madje u vrane. Me 2002, kur Timori Lindor fitoi pavaresi ne, vendi ishte bere germadhe, dhjetera mije njerez kishin vdekur dhe qindra mije ishin de tyruar te shpernguleshin. Shpresoja qe kushtet te permiresoheshin. Mirepo, papunesia e ma dhe, fukaralleku dhe trazirat e pareshtura politike vazhduan. Ne ate periudhe jetoja me disa te aferm, mes te cileve edhe nje farefis i larget me i ri se une qe quhej Andrea. Ai studionte Biblen me De shmitaret e Jehovait. Si katolik i devotshem, sme pelqente fare qe i afermi im ishte perzier me nje fe tjeter. Sidoqofte, isha kureshtar per Biblen dhe lexoja nganjehere Biblen qe mban te Andrea ne dhomen e gjumit. Nga ato qe le xova, mu ngjall me shume interesi. Me 2004, kur Andrea me dha nje ftese per ne Perkujtimin e vdekjes se Jezuit, vendosa te shkoja. Se lexova mire ftesen, keshtu qe vajta ne vendin e mbledhjes dy ore para. Kur mbe rriten Deshmitaret, vendes dhe te huaj, me ta kuan me ngrohtesi dhe u ndjeva i mikpritur. Kjo me la mbresa. Gjate fjalimit te Perkujtimit shenova ne nje bllok cdo shkrim qe u permend dhe pastaj i kontrollova ne Biblen time katolike per te pare nese ato qe tha oratori ishin te ver teta. Ishin qe cke me te! Javen tjeter, shkova te ndiqja meshen ne ki shen time. Ngaqe une dhe disa te tjere arritem me vonese, prifti rrembeu nje dru dhe na deboi tere inat nga kisha. Nderkohe qe ne rrinim ja shte, prifti e mbylli sherbesen duke iu drejtuar kongregacionit: Paqja e Jezuit qofte me ju! Nje grua e guximshme thirri: Po si na itke per paqe kur sapo i debove ata njerez nga ki20 Zgjohuni! qershor 2012

sha?! Prifti nuk ia vari fare. Ika nga kisha dhe su ktheva kurre. Skaloi shume dhe nisa te studioja Biblen e te ndiqja mbledhjet e Deshmitareve bashke me Andrean. Te afermit tane u alarmuan dhe zune te na kunderviheshin. Gjyshja e Andreas na paralajmeroi: Do tjua bej gropen nese va zhdoni te studioni me ket e fene e re. Por ker cenimet e saj nuk na stepen. Ishim te vendosur te forconim besimin dhe marredhenien me Pe rendine. Tek studioja Biblen, nisa te ndieja se kurre skisha provuar me te vertete dashuri. Isha tip i vrazhde, vihesha gjithnje ne mbrojtje dhe mezi u besoja njerezve. Prapeseprape, Deshmitaret interesoheshin sinqerisht per mua. Kur u se mura rende dhe te afermit as qe donin tia di nin, Deshmitaret me vinin per vizite e me ndih monin. Dashuria e tyre nuk ishte vec fjale te bukura, por dashuri e vertete, qe tregohet me vepra.1 Gjonit 3:18, Todays English Version. Me gjithe hijen time te rende dhe tipin e rrepte, Deshmitaret treguan ndjenja te per bashketa dhe perzemersi vellazerore ndaj meje. (1 Pjetrit 3:8) Per te paren here ne jete, fillova te ndieja se me donin. Personaliteti mu zbut dhe brenda nisi te me rritej dashuria per Perendine e per te tjeret. Prandaj, ne dhjetor 2004, e simbolizova kushtimin tim ndaj Jehova it duke u pagezuar ne uje. Pak me vone u pagezua edhe Andrea. Pas pagezimit, digjesha nga deshira te ndih moja njerez te tjere qe se kishin njohur kurre dashurine dhe drejtesine e vertete. Ja pse nisa predikimin ne kohe te plote, ose sherbimin si pionier, sic e quajne Deshmitaret e Jehovait. Tu jepja te tjereve mesazhin inkurajues te Bi bles ishte shume me perteritese se te merrja pjese ne demonstrata e trazira politike. Me ne fund, po i ndihmoja vertet njerezit. Me 2006, ne Timorin Lindor shperthyen serish koniktet politike dhe etnike. Fraksionet
Bekime mes halleve Bej ndryshime

Nje drejtim i ri

 luftonin me njera-tjetren per inate te vjetra. Qy teti i Dilit u rrethua dhe shume banore nga li ndja e vendit ia mbathen qe te shpetonin jeten. Une ika tok me Deshmitare te tjere ne Baukau, nje qytet i madh afro 120 km ne lindje te Dilit. Atje peripecia jone u shnderrua ne bekim, pasi u formua nje kongregacion i rii pari pervec atij te Dilit. Tre vjet me vone, me 2009, me ftuan te me rrja pjese ne nje shkolle per predikuesit ne kohe te plote ne Xhakarte, Indonezi. Deshmitaret ne Xhakarte me hapen shtepite dhe zemrat e tyre. Dashuria e tyre e cilter me la mbresa te pashlye shme. U ndjeva pjese e nje vellazerie mbarebo terore, e nje familjeje nderkombetare qe intere sohej vertet per mua.1 Pjetrit 2:17.

an edhe mua dikur. Per shembull, ne nje fshat te izoluar ne rrethinat e Baukaut, une e disa te tjer e u mesojme Biblen rreth 20 vetave, mes te cileve shume te moshuar qe nuk dine shkrim e kendim. I gjithe grupi ndjek mbledhjet qe mba hen cdo jave, dhe 3 prej tyre i jane bashkuar fa miljes sone te besimit si pjesetare te pagezuar te kongregacionit. Para disa vitesh, takova Felizard en, nje vajze zemermire qe kishte pranuar te verteten e Bibles dhe kishte perparuar shpejt drejt page zimit. U martuam ne vitin 2011. Jam i lumtur qe Andrea, i afermi im, sherben ne zyren e de ges te Deshmitareve te Jehovait ne Timorin Li ndor. Shumica e te af ermve, nder te cilet edhe gjyshja e Andreas, qe dikur donte te na bente varrin, tani e respektojne besimin tim. Me ne fund, paqe! Ne te kaluaren, vloja nga zemerimi, ndihe Pas shkolles, u ktheva ne Baukau, ku jetoj sha sikur sme donte askush dhe sikur nuk me edhe sot. Ketu kenaqem duke i ndihmuar nje- ritoja te me donin. Por, fale Jehovait, me ne rezit te njohin Perendine, ashtu sic me ndihmu- fund kam gjetur dashuri e paqe te vertete!

Ezhidio dhe Felizarda me pjesetare te Kongregacionit te Baukaut, Timori Lindor

Zgjohuni! qershor 2012

21

Batiku
B
ATIKU eshte shume i mocem, e megjith ate nuk i ka ikur koha. E veshin njerez te seres mbreterore neper pritje luksoze, e ve shin edhe tregtaret ne pazar. Eshte i bukur, me ngjyra te ylberta e larmi te pafundme. Por, cfa re eshte batiku? Si behet? Ku lindi? Dhe, si perdoret sot? Batiku eshte nje pelhure me histori te la shte. Motivet e tij realizohen me ane te nje tek nike te vecante qe perdor lende te papershkue shme nga boja. Sot batiku eshte bere pjese e pandare e jetes dhe e kultures indoneziane. Pelhura te ngjashme i gjen anekend botes. Batiku behet me nje vegel te vogel bakri te mbushur me dylle te shkrire, me te cilen vi zatohet me dore ne pelhure nje motiv i nder likuar. Pasi thahet dylli, copa ngjyhet. Pjeset me dylle ruajne ngjyren e tyre natyrale, ngaqe nuk deperton boja. Procesi perseritet shpesh duke perdorur ngjyra te ndryshme per te kri juar modele te gjalla. Ne mes te shekullit te 19-te, mjeshtrat e ba tikut perdornin stampa bakri per aplikimin e dyllit. Kjo metode ishte me e shpejte se te punoje me nje vegel qe mbahej ne dore dhe, fale saj, mund te beheshin pelhura identike. Gjate shekullit te 20-te, fabrikat filluan ti vi nin motivet mbi tekstil me metoden e kallepit. Mund te gjesh ende batik te bere me dore. Me gjithate, tani tregun e ka pushtuar batiku industrial.
22 Zgjohuni! qershor 2012

PELHURA PERRALLORE E INDONEZISE

Per batikun zakonisht perdoret basme ose mendafsh. Boj erat prodhohen nga gjethet, druri, levoret dhe ereza te zones, por perdoren edhe bojera sintetike. Para se te futej ne perdo rim dylli, motivet beheshin me brume zarzava tesh, me dhjamera shtazore, e madje edhe me balte. Ne ditet e sotme, ne te shumten e raste ve perdoret dylle sintetik. Sidoqofte, ende per doret nje perzierje parafine dhe dylli bletesh. Kurrkush nuk e di me saktesi se kur dhe ku u be batiku per here te pare. Ne Kine, disa cop eza batiku datojne qe nga shekulli i gjashte i e.s. Mbetet ende e mjegullt se kur hyri kjo teknike ne Indonezi, por ka deshmi se aty nga shekulli i 17-te ky shtet importonte dhe eksportonte batik. Dekadat e fundit, batiku ka fituar edhe me shume fam e dhe eshte bere simbol i identi tetit kombetar te Indonezise. N e vitin 2009, UNESCO njohu historine e gjate te batikut ne Indonezi e ndikimin e tij ne kulturen vendese, prandaj e renditi ate ne listen e Trashegimise kulturore shpirterore e njerezimit. Ka menyra tradicionale te veshjes, palosjes dhe berjes se batikut ne varesi te bindjeve dhe te besetytnive t e zones. Shume provinca te Indonezise kane ngjyrat dhe motivet e tyre ka rakteristike per batikun. Per shembull, batiku nga bregu verior i Javes, eshte me ngjyra te ndezura, shpesh me modele lulesh, zogjsh dhe
Petkat prej batiku Histori e mocme, e ardhme e ndritur

Bashkejetese e bojes me dyllin

 Me nje vegel te vogel bakri t e mbushur me dylle vizatohen me dore motive te nderlikuara

Pelhura me motivin prej dylli zhytet disa here ne boje

kafshesh. Kurse batiku nga Java Qendrore za konisht ka me pak larmi ngjyrash dhe motivet pergjithesisht jane figura gjeometrike. Njihen rreth 3.000 modele batikesh. Nje veshje tradicionale e bere me batik eshte selendangu, nje shall qe grate e hedhin ne sup dhe shpesh e perdorin per te mbaj tur foshnjen ose gjerat e blera ne pazar. Gjith ashtu, me te mbulohet koka ne nje dite zhegu. Si pjese te veshjes se tyre tradicionale, bu rrat mbajne ne koke nje iket kepala. Kjo behet duke lidhur si callme rreth kokes nje cope bati ku katrore. Zakonisht, ajo konsiderohet si nje veshje formale per ceremoni. Nj e tjeter veshje e famshme e bere me batik eshte sarongu, nje cope drejtkendeshe qe mbe shtillet rreth trupit. Ne disa raste, dy anet e ba smes qepen duke krijuar nje si tub. Sarongu tipik mbeshtillet rreth kembeve, kapet ne bel dhe ngjan si fund i derdhur. Ate e veshin si bu rrat, edhe grate. Batiku perdoret gati per cdo lloj veshjeje, qe nga pantallonat e perditshme deri te fusta net magjepsese. Por jo vetem kaq. Ai perdoret edhe per piktura, zbukurime muri, mbulesa tryezash, mbulesa krevati e keshtu me radhe. Turistet qe gjezdisin neper nje treg indonezi an mund te gjejne canta, sandale, abazhure, e madje veshje laptopi me stil batiku. Larmia e tij nuk njeh kufij. Pelhure vertet perrallore!

Petka prej batiku

1. Selendangu 2. Iket kepala 3. Sarongu

EURO 2012
NJE NGJARJE HISTORIKE
TE pelqen te shikosh nje ndeshje t e bu kur futbolli ose dhe te luash vete? Atehere, ka te ngjare ta dish se do te zhvillohet kampionati EURO 2012 i organizuar nga UEFA (Ba- shkimi i Federatave te Futbollit Evropian), qe eshte programuar te hapet me 8 qershor ne Varshave, Poloni, dhe t e mbyllet me 1 korrik me ndeshjen finale, ne Kiev, Ukraine. Cfar e eshte EURO 2012 dhe cpergatitje jane bere per te? Pse eshte nje ngjarje historike?

Gdansk

POLONI
Poznan Vroslav KIEV Lvov VARSHAVE

UKRAINE

Harkov Doneck

ka, Franca, Gjermania, Holanda, Italia, Jugosllavia, Portugalia, Spanja, Suedia dhe Zvicra. Kete vit, vendet mikpritese te turneut jane Polonia dhe Ukraina. Ne Poloni ndeshjet do luhen ne qytetin e Gdanskut, te Poznanit, te Varshaves dhe te Vroslavit. Ndersa ne Ukraine ndeshjet do te zhvillohen ne Doneck, Harkov, Krijojme historine se bashku Kampionatet evropiane t e futbollit jane Kiev dhe Lvov. Sipas UEFA-s, kjo eshte hera e trete qe turmbajtur ne Evrope cdo kater vjet, qe nga vi ti 1960. Mes vendeve mikprit ese t e ketyre neu ka dy vende mikpritese (pas Belgjike/Hola ndeshjeve kane qene: Anglia, Austria, Belgji- nde me 2000 [dhe] Austri/Zvicer me 2008).
Ndeshja finale ne EURO 2008 mes Gjermanise dhe Spanjes, zhvilluar ne stadiumin Ernst Happel ne Vjene, Austri

 Stadiumi Olimpik ne Kiev, Ukraine

Faqet 24, 25, te dyja fotografite: Getty Images

Gjithsesi, EURO 2012 eshte ngjarje histori ke. Ne ckuptim? Turneu i ketij viti nuk eshte vetem kurorezimi i bashkepunimit te ngushte mes dy vendeve mikpritese dhe organizatoreve te kampionatit, por edhe i pari qe zhvillohet ne Evropen Qendrore dhe Lindore. Prandaj, slogani zyrtar i zgjedhur per ngjarjen e ketij viti eshte Krijojme historine se bashku. Per cdo ngjarje sportive, nje nga pergatitjet me te rendesishme eshte te sigurohen ambiente te pershtatshme per lojerat. Per kete, ne qytetet mikpritese Poznan dhe Harkov jane restauru ar stadiumet ekzistuese, ndersa ne gjashte qyte tet e tjera stadiumet jane teresisht te reja. Keto ambiente do te mbajne rreth 358.000 spekta tore. Meqe priten gjithe keta spektatore, qytetet mikpritese kane menduar dhe kane punuar shume per masat e sigurise. Mijera forca siguri mi jane stervitur per kete aktivitet. Sipas agjen cise informative Science & Scholarship in Po land, stervitja e tyre perfshiu perdorimin ne 140 raste te taktikave te sigurise te tilla, si . . . mbajtja nen kontroll e turmes, krijimi i zonave te sigurta dhe bashkepunimi me skuadrat e hu aja te sigurimit. Pse jane te nevojshme masa te tilla? Se pari, autoritetet e dine se ngjarjet e medha sportive jane shenjestra te mundshme te veprimtarise terroriste. Gjithashtu, ato e kane te qarte se ti fozet sherrxhinj shpesh jane kercenim per nje ri-tjetrin, sic e kane treguar incidentet e dhun shme dhe huligane ne te shkuaren.
Pergatitjet

Mjerisht, shume spektatore behen tifoze te semure. Nje tifoz thote: Jeta ime nuk eshte aq e lumtur dhe e plote kur skuadra ime [e futbollit] del keq. Sinqerisht mendoj se, sikur lufta berthamore [te ishte] nje mundesi reale, halli im me i madh do te ishte nese do te pengohe shin apo jo ndeshjet e fundjaves tjeter. Ne dallim nga kjo, shiko pikepamjen e ekui libruar per argetimin qe e gjejme ne nje liber te lashte plot mencuri, ne Bibel. Ajo e pranon vleren e zbavitjes se shendetshme ne jete, sepse thote se ka nje kohe per te qeshur . . . dhe nje kohe per te kercyer. (Eklisiastiu 3:1-4) Gjith ashtu, Bibla na nxit te jemi te perkore, pra ti bej me gjerat me karar. (1 Timoteut 3:2, 11) Keshtu, kur vendosim cfare te kemi ne qender te jetes, tregohemi te mencur po te ndjekim keshillen e Bibles qe te dallojme ndryshimin midis asaj qe eshte e rendesishme dhe asaj qe nuk eshte, dhe pastaj te zgjedhim ate qe eshte e rendesishme. Filipianeve 1:10, Easy-to-Read Version.

Nje pikepamje e ekuilibruar

NDALOHET DUHANI NE EURO 2012

Me 20 tetor 2011, UEFA beri te ditur se do te ndaloje rreptesisht pirjen, shitjen ose reklamimin e duhanit ne te gjitha stadi umet e perdorura per EURO 2012 te organi zuar nga UEFA. Cila eshte arsyeja e ketij ndalimi? Ndalimi i duhanit ne EURO 2012 tregon respekt per shendetin e tifozeve dhe te kujtdo tjeter qe merr pjese ne turne, tha Mishel Platini, president i UEFA-s. Mes perkrahesve te ketij ndalimi eshte komisi oneria e BE-se Andrula Vasilju, qe i nxiti qy tetet mikpritese te zgjeronin zonat ku ndalo het duhani e te perfshinin edhe ambiente te tjera, si restorantet dhe transportin publik. Vasilju thote: Futbolli dhe sporti lidhen me shendetin dhe rendimentin, kurse duhani li dhet me te kunderten: skane te bejne fare me njeri-tjetrin.

Zgjohuni! qershor 2012

25

e ngrenshme Insekte t
D
ISA miq na kane ftuar mua dhe gruan per nje vakt ne sht epine e tyre ne nje lagje t e qete ne Bangui, ne kryeqytetin e Republikes se Afrikes Qendrore. Hyni! Shpresoj te keni uri!na thone ata sapo veme kemben ne shtepi. Qe jashte ndiej me aromat ndjellese te qepes, hudhres dhe ere zave e degjojme bisedat e zhurmeta te miqve tane. E zonja e shtepise, Ela, na mban me mu habet duke treguar per ushqimin qe na pret. Insektet jane nje burim i rendesishem proteinash per mjaft njerez ne Afriken Qe ndrore,thote ajo,por ne nuk i hame se pse duhet, por sepse shijojne shume. Pastaj shton: Sot do te hame makongolarva. Skemi pse te habitemi. Ndon ese nje pjate me insekte nuk ua ben me sy te gjitheve, ne me shume se njeqind vende, disa insekte hyjne tek ushqimi i preferuar.
Gosti ne pyll

Nje vakt i paharrueshem

Ne Republiken e Afrikes Qendrore perdo ren si ushqim nje shumellojshmeri insek tesh. Gjate stines se lagesht, termitet e quaj tura bobo vershojne rreth foleve te tyre ose rreth dritave elektrike ne zonat urbane. Ne mbremje, pas nje stuhie, femijet turren te mbledhin termite me grushte dhe shpesh i rrasin ne goj e me klithma kenaqesie. Termi tet hahen, te pjekura me kripe, te lezetuara me spec djeges e te thara ne diell. Mund te behen edhe supe ose te perdoren si mbushje ne gatimet me brume. Kindagozo quhen karkalecat e gjelber qe vijne ne keto vise gjate stines se thate. Ne kete vend, karkalecat piqen ose zihen ne zjarr te avashte pasi u hiqen kembet e krahet. Ne t e kat er an et e vendit p erdoren si ushqim disa lloje larvash. Ato qe do te provo-

 Makongo, larva te pagatuara

Kindagozo, karkaleca te gatuar

nim ne ishin te utures Imbrasia. Kjo utur nate ngjyre kafe i shtron vezet ne pemet e mo ganit. Kur celin larvat, fshataret i mbledhin dhe i lajne. Ato gatuhen ne zjarr te avashte me domate, qepe dhe perberes te tjere, sipas recetes se familjes. Disa mund te thahen ose te tymosen qe te mbahen si zahire. Mund te ruhen edhe per nje periudhe tremujore. Jo te gjitha insektet jane te ngrenshme, por shume prej tyre jane te parrezikshme nese mblidhen ne zona ku nuk jane perdorur pe sticide e plehra kimike dhe nese gatuhen mire. Kuptohet, ata qe jane alergjike ndaj mo lusqeve, binjakeve ujore te insekteve, nuk duhet ti hane, pasi edhe insektet bejne pjese te kembenyjetuarit. Ndryshe nga shumica e molusqeve qe rremojne per kalbesira, pjesa me e madhe e insekteve te ngrenshme ushqe hen vetem me gjethe te pastra dhe bime qe njerezit mund te mos i tretin dot vete.
Ushqim i sigurt dhe i mire

Edhe pse duken te vogla, larvat permbaj ne shume vlera ushqyese. Sipas Organizates se Kombeve te Bashkuara per Ushqimin dhe Bujqesine, larvat e thara permbajne me teper se dyfishin e proteinave qe gjendet te mishi i vi cit. Ekspertet e ushqimit po rizbulojne vle ren e insekteve si burim ushqimi ne vendet ne zhvillim. Ne varesi te llojit, vetem 100 grame larva mund te plot esojne pjesen me te madhe te nevojave te perditshme per minerale te rendesishme, si kalciumi, hekuri, magnezi, fosfo ri, kaliumi dhe zinku, si edhe shume vitami na. Vec kesaj, me miellin e larvave t e bluara mund te pergatitet nje pure qe ploteson die ten e femijeve te kequshqyer. Pervec vlerave ushqyese, perdorimi i insek teve si ushqim (entomofagia) ka edhe dobi te tjera. Nuk eshte i demshem per mjedisin. Harxhon pak uje dhe prodhon pak gaze qe shkaktojne efektin serre. Vec te tjerash, mble dhja e insekteve per ushqim eshte nje meto de natyrore per kontrollimin e insekteve qe demtojne te mbjellat. Tek pritnim kete ushqim te vecante, u kuj tuam qe sipas beselidhjes se Ligjit dhene ko mbit te lashte te Izraelit, karkalecat ishin te paster. Sherbetore te Perendise se verte te, si Gjon Pagezori, i hanin. (Levitiku 11:22; Mateu 3:4; Marku 1:6) Sidoqofte, fillimisht mund te ngurrojme te hame nje gje qe nuk jemi mesuar. Ela erdhi nga kuzhina me nje pjate te pare qe leshonte avull e qe rrembeu vemendjen e te gjitheve. Ishim ne shoqerine e tete afrika neve q e u qeshte fytyra dhe para kishim dy canake te medhenj me larva. Per te na nderu ar si mysafire, na i mbushen pjatat te pareve, e cte mbushur! Mund te themi vetem kaq: Nese te vjen ne dere mundesia p er te provuar nje vakt te tille te pakushtueshem, te ushqyesh em e qe te lepish gishtat, mos ngurro! Ka per te qene nje vakt i paharrueshem.
Zgjohuni! qershor 2012 27

Gatimi kryesor ne sofer

 NJ E V ESHTRIM RRETH BOT ES

Sa lloje ka ne toke? Jemi akoma ne medyshje te madhe se sa lloje ekzi stojne, e kjo nxjerr ne pah boshllekun domethenes ne njohurine baze qe kemi per jeten ne toke,thone shken cetaret, kerkimet e te cileve i gjejme ne revisten PLoS Bi ology. Edhe pse ata kane llogaritur se ekzistojne rreth 8,7 milione lloje gjallesashnje shifer qe luhatet me afro nje milion plus a minusspecialiste te tjere mendojne se ky numer mund te jete diku mes 3 deri ne 100 milione. Gjer tani vetem 1,2 milion nga keto lloje jane klasifi kuar, dhe mendohet se me kete ritem mund te duhen mbi 1.000 vjet p er te klasifikuar pjesen tjeter. Me keta hapa te ngadalte ne pershkrimin e llojeve, disa lloje do te zhduken pa e marre vesh fare se kane ekzistuar,thone hulumtuesit. Arkeologji me satelit Arkeologet po perdorin nje metode te re per te diktu ar zonat me interes per ta. Ata po perdorin mjete analiti ke per te interpretuar fotografite me rezolucion te larte, me rreze infra te kuqe te bera nga sateliti. Per shembull, eshte raportuar se nga imazhet e marra nga nje lartesi 700 km mbi Egjipt jane zbuluar vendndodhjet e 17 pira midave te panjohura me pare, 1.000 varreve te lashta dhe gati 3.000 vendbanimeve te zhdukura. Ngaq e foto grafite me rreze infra te kuqe arrije te depertojne siper faqen e tokes, me kete teknologji po zbulohen siluetat e strukturave te harruara prej kohesh e te varrosura qe nuk duken mbi dhe.

Ne fund te vitit 2011, po pullsia e botes i kaloi 7 miliarde, nga 6 miliar- de me 1999.FAKULTETI I SHENDETIT PUBLIK I HARVARDIT, SHBA.

Gjithsej 58,8% e njerezve ne [Mbreterine e Bashkuar] thane se familja e tyre do te ki

mjetet e komunikimit te fike shin. . . . Nje ne tre veta jane ndier sikur mjetet e komuniki mit po u zene frymen aq shu me, sa duan tia mbathin prej tyre.UNIVERSITETI I KEMBRIXHIT,
BRITANI.

shte dobi po te kalonte nje periudhe pa perdorur teknologjine, kur te gjitha

Prej 1976-es, ne konferencen e peshkopeve katolike te Ame rikes jane bere deklarata . . . para cdo viti zgjedhjesh presi denciale per te ndihmuar

katoliket ta perdorin be simin qe te mbeshtetin preferencat e tyre politike.UNIVERSITETI FORDHAM, SHBA.

Nese nje numer i mja ftueshem kriminelesh duan te krijojne kaos ne per rruge, mund tia dalin. . . . Degradimi moral ka mber

thyer nje pakice te rinjsh brita nike, nje grup qe prapeseprape mjafton per te terrorizuar dhe per te poshteruar gjithe vendin.THE ECONOMIST, BRITANI.

 NGA LEXUESIT TAN E

sociale, bera praktik en ne nje qender te kujdesit paliativ dhe nga per voja ime mund te deshmoj se ajo qe thoni ne revisten Zgjohuni! te ko rrikut 2011 eshte e vertete. Ne boten ku jetojme, jane te nevojshme institucionet e pergatitura plotesisht qe te kujdesen per te s emur et ter minale. Mezi e pres diten kur do te sundoje qeveria e Perendise dhe askush nuk do te thote jam semure. Atehere Perendia do ti fshije lotet nga syte tane.Isaia 33:24; Zbulesa 21:3, 4. M. R., Itali Mbeta pak e zhgenjyer dhe sme erdhi mire kur pashe se artikulli permendte pelenat. Eshte term mjaft poshterues per kedo qe ndodhet ne nje situate ku i duhet te mbaje nderresa mbrojtese. Ne asnje pako me ndihma mbrojtese qe gjen ne treg, nuk perdoret fjala pelena. Anonime, Shtetet e Bashkuara Zgjohuni! pergjigjet: Faleminderit qe na e terhoqet vemendjen te kjo pike! Na dhemb ne zemer per kedo qe po kalon probleme te renda shendetesore dhe kurrsesi nuk duam tia shtojme vuajtjet duke perdo rur terma qe mund te konsiderohen poshterues. U kerkojme ndjese le xuesve tane per cfaredo sikleti qe mund tu kete shkaktuar kjo.

Kujdesi paliativCfare synimi ka? (korrik 2011) Si punonjese

nderit per kete artikull! Jam 26 vjece dhe kisha nder mend te hapja nje profil [ne nje rrjet sho qeror], jo se doja me shume miq, por se mjaft veta me nxitnin ta beja kete. Ky artikull ishte nje ndihme e madhe. Njeriu ska pse te jete ne ndonje rrjet shoqeror qe te zere miq. M. P., Filipine Prisja qe artikulli ti paraqiste rrjetet shoqe rore ne nje drite negative. Por ishte i ekuilibru ar. Vinte ne dukje anet pozitive e negative dhe jepte keshilla si te mbrohemi nga rreziqet e mundshme te rrjeteve shoqerore. Me nguliti ne mendje sa e nevojshme eshte te bejme kuj des kur futim ne Internet informacione personale. K. U., Shtetet e Bashkuara

Te rinjte pyesin . . . Cduhet te di per rrjetet shoqerore? (korrik 2011) Ju falemi-

(tetor 2009) Ky numer special e ka ndihmuar sa sthuhet familjen tone. Me pelqyen sido mos kutite Bej kete prove, qe shoqeronin se cilin nga shtate sekretet. I kemi perdorur si fa milje sugjerimet specifike qe jepeshin. H. H., Kore Bashkebisedim si familje Shume faleminde rit per kete rubrike qe del rregullisht! Vajza jone 6-vjecare e ka qejf pjesen Femije: Gjeni figurat, e sidomos i pelqen te ngjyrose figurat. Keta artikuj nxjerrin ne pah rolin qe kane pri nderit per ti stervitur femijet qysh ne moshe te njome. Puna qe po beni per vogelushet tane ska te cmuar. M. P., Poloni

Sekrete per nje familje te suksesshme

Zgjohuni! qershor 2012

29

 BASHK EBISEDIM SI FAMILJE

CFARE MUND TE MESOJME NGA . . .

Adami dhe Eva?

A J ENI TUNDUA R NDONJ EHER E T E M ERRNIT DI C K A Q E NUK JU P ERK IS TE?

Ngjyrosni figurat. Lexoni vargjet biblike dhe shpjego jini nderkohe qe plotesoni dialogun. Gjeni elementet qe sduken(1) nje breshke dhe (2) nje bretkose. Pergjigjet e rubrikes BASHKEBISEDIM SI FAMIL JE jane ne faqen 10.

ZANAFILLA 2:17 ZANAFILLA 2:16

ZANAFILLA 3:4

ZANAFILLA 3:13 ME VONE, PERENDIA I PYETI NESE KISHIN NGRENE NGA PEMA. ZANAFILLA 3:11 ZANAFILLA 3:6 ZANAFILLA 3:12

MEQE ADAMI DHE EVA I VODHEN DICKA PERENDISE, AI I DEBOI NGA KOPSHTI DHE DALENGADALE FILLUAN TE VDISNIN. ZANAFILLA 3:14-24

Pse Adami dhe Eva duhej ta nderonin Perendine duke iu bindur? E DHENE: Zbulesa 4:11. Cpasoja erdhen ngaqe vodhen? E DHENE: Romakeve 5:12. Cfare mesoni nga ky tregim? Si mendoni? Kush e beri gjarprin te ase? E DHENE: Zbulesa 12:9.
Per te printuar kopje te tjera te rubrikes Bashkebisedim si familje, shkoni ne adresen www.jw.org

 Koleksiononi dhe mesoni

Shkruhet libri i fundit i Bibles 98 i e.s.

Priteni, paloseni me dysh dhe ruajeni

Neftal Shkaterroi shembelltyrat e skalitura ne qytetet e ketyre fiseve. 2 Kronikave Efraim 34:6, 7. Simeon Jetoi rreth vitit 650 p.e.s. Manase

1 i e.s.

J O S I A

JOS IA

TE DHENA: Edhe pse i ati, Amoni, ishte i keq, Josia beri ate qe ishte e drejte ne syte e Jehovait. (2 Kronikave 34:2) Ai ve ndosi te degjonte ata qe e donin Jehovain, jo ata qe ishin shoqeri e keqe. Josia ishte i perulur dhe e cmonte adhurimin e vertete, prandaj Perendia e miratoi.2 Mbreterve 22:19; 23:24, 25.

Popuj dhe vende

3. Quhemi Sasha dhe Rozeta. Jemi 9 dhe 8 vjec. Jetojme ne Ruande. Pak a shume, sa Deshmitare te Jehovait jetojne ne Ruande? 19.000, 47.500 apo 77.500? 4. Cila pike tregon vendin ku jetojme? Qarkojeni, pastaj shenoni me pike vendin tuaj dhe shihni sa afer Ruandes jeni.

Femije: Gjeni figurat

A i gjeni dot keto figura ne kete reviste? Pershkruani me fjalet tuaja cfare shikoni te figurat.
A
Zgjohuni! qershor 2012 31

4026 p.e.s.

18

P YE TJ E A. Josia u be mbret kur ishte vjec dhe sundoi per vjet. B. Cilet ishin dy profetet qe ndikuan per mire te Josia? C. Cfare gjeti prifti ne tempull kur Josia caktoi punetore te meremetonin shtepine e Jehovait?

Krijohet Adami

P ERGJ IGJE A. 8, 31.2 Kronikave 34:1. B. Jeremia dhe Sofonia. Jeremia 1:1, 2; Sofonia 1:1. C. Librin e ligjit te Jehovait, te shkruar nga Moisiu.2 Kronikave 34:14-18.

FLET E BIBLIKE

C B C

 Me ndihmoi te mposhtja nje ves

Vjet doli libri Te rinjte pyesin . . . Pergjigje praktike, vellimi 1. Ne faqen 180 shpjegohet shkrimi i Prover bave 24:16 qe thote se i drejti mund te bjere shtate here e do te ngrihet. Kjo e ndihmoi shume nje te re qe tha: Ilustrimi ne ate faqe me tregoi se Perendia e veren perparimin tim. . . . Nga ky liber kuptova se mund te bej lutje me specifike dhe ti kerkoj Pere ndise ndihme qe te perballoj ndjenjat e pavlefshmerise. Keshtu, do te jem ne gjendje ti lutem para se ti dorezo hem tundimit, e ne kete menyre do ta mposht vesin. Jam e sigurt se edhe nese kam rene me shume se 77 here nder vite, do tia dal mbane. Nuk ndihem me si mekatarja me e keqe mbi faqen e dheut. Mund ta kerkosh kete liber duke plotesuar kuponin shoqerues dhe duke e derguar ne nje adrese te per shtatshme ne faqen 5 te kesaj reviste.

Q Deshiroj librin e treguar ketu. Trego ne cilen gjuhe.

Emri

Adresa

Q Ju lutem te kontaktoni me mua per nje studim biblik pa pagese ne shtepi.

Qyteti

Te rinjte pyesin . . .
Pergjigje praktike
V ELLIMI 1

Shteti

g12 06-AL

www.jw.org