Maksymilian Saczywko

Zakaz dokonywania czynnoci zsamym sob areprezentacja spki jawnej wumowach ze wsplnikami
Regulacje zawarte wkodeksie spek handlowych1 cechuje ograniczona autonomia wzgldem przepisw kodeksu cywilnego2. Kwestia stosowania kodeksu cywilnego wodniesieniu do spek prawa handlowego jest przedmiotem szerokiego zainteresowania przedstawicieli polskiej doktryny3. Jednym zzagadnie wyaniajcych si na tym tle jest stosowanie przepisw o penomocnictwie do dziaa organw i przedstawicieli ustawowych spek handlowych. O ile dopuszczalno potwierdzenia na podstawie art. 103 k.c. czynnoci dokonanej przez rzekomy organ jest przedmiotem sporw4, otyle stosowanie art. 108 k.c., ustanawiajcego wzgldny zakaz czynnoci zsamym sob, nie jest ju kwesti tak kontrowersyjn. Wodniesieniu do umw zawieranych przez spki kapitaowe zczonkami ich zarzdw przepis ten nie znajduje zastosowania zuwagi na bardziej restryktywny (bezwzgldny) zakaz wynikajcy zprzepisw art. 210 iart. 379 k.s.h. Wspkach osobowych, awszczeglnoci wspce jawnej, wzwizku zbrakiem podobnych regulacji kwestia stosowania art. 108 k.c. do umw zawieranych przez spk zjej wsplnikiem jest warta szerszego rozwaenia5.

II forum prawa spek

1. Reprezentacja spki jawnej

Spka jawna jako jednostka organizacyjna niebdca osob prawn, ktrej ustawa (art. 8 1 k.s.h.) przyznaje zdolno prawn i zdolno do czynnoci prawnych, jest samodzielnym podmiotem prawa cywilnego (art. 331 k.c.), ktry wystpuje wobrocie cywilnoprawnym reprezentowany przez wsplnikw i innych przedstawicieli. Prawo reprezentowania spki jawnej przysuguje zasadniczo kademu wsplnikowi (art. 29 1 k.s.h.)6. Zakres tego prawa obejmuje wszystkie czynnoci sdowe i pozasdowe spki (art. 29 2 k.s.h.), awic rwnie zawieranie przez spk umw. Wsplnik spki jawnej moe by pozbawiony prawa reprezentowania wycznie na podstawie postanowienia umowy spki

1 Ustawa z15.09.2000 r. Kodeks spek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.), dalej jako k.s.h. 2 Ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), dalej jako k.c. 3 Zob. M. Pazdan, Kodeks spek handlowych a kodeks cywilny, Pastwo i Prawo 2001/2, s. 28 i 29; P Bielski, Zasady stosowania kodeksu cywilnego . wsprawach ze stosunkw prawnych spki handlowej ispdzielni, cz. 2, Prawo Spek 2010/10, s. 3849. 4 Zob. S. Sotysiski, Skutki dziaa wadliwego skadu zarzdu lub rady nadzorczej w spkach kapitaowych oraz spdzielniach, w: L. Ogiego, W Popioek, . M. Szpunar (red.), Rozprawy prawnicze. Ksiga pamitkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, Krakw 2005, s. 1369 i1370; S. Sotysiski, w: Kodeks spek handlowych, t. 1: Komentarz do art. 1150, S. Sotysiski, A. Szajkowski, A. Szumaski, J. Szwaja, Warszawa 2006, s. 397; J. Grykiel, Glosa do uchway SN z 14.09.2007 r. (III CZP 31/07), Prawo Spek 2008/11, s. 46 i47. 5 W literaturze polskiej najszerzej analizowa to zagadnienie Leopold Moskwa, zob. L. Moskwa, Stosunek zewntrzny spki komandytowej wwietle przepisw kodeksu handlowego i kodeksu spek handlowych (studium materialnoprawne), Pozna 2000, s. 4548; zob. te J. Szczotka, Spka jawna, Bydgoszcz 2003, s. 7879; G. Gorczyski, Spka jawna jako podmiot prawa, Warszawa 2009 s. 212; S. Sotysiski, w: Kodeks, t. 1, s. 391392. 6 Zob. A. Kidyba, Handlowe spki osobowe, Warszawa 2010, s. 135136; T. Sidor, Reprezentacja handlowych spek osobowych, Przegld Prawa Handlowego 2006/1, s. 19 i20.

(art. 30 1 in initio k.s.h.) lub na mocy prawomocnego orzeczenia sdu wydanego z wanych powodw dotyczcych okrelonego wsplnika (art. 30 2 k.s.h.). Wzakresie wyjtkw od zasady ujtej wprzepisie art. 29 1 k.s.h. naley odrbnie rozpatrywa ograniczenia prawa wsplnika do reprezentowania spki. Ograniczenia takie mog wynika zprzepisw prawa bd postanowie umowy. Zasadniczo umowne ograniczenie prawa wsplnika do reprezentowania spki jest bezskuteczne wobec osb trzecich (art. 29 3 k.s.h.). Umowa moe jednak stanowi, e wsplnik jest uprawniony do reprezentowania spki tylko cznie z innym wsplnikiem lub prokurentem (art. 30 1 in ne k.s.h.). Ustanowienie wymogu reprezentacji cznej w spce jawnej nie stanowi ograniczenia, ojakim mowa wart. 29 3 k.s.h., ijest skuteczne wobec osb trzecich7. Zasady reprezentacji spki przez wsplnikw s przedmiotem wpisu do rejestru przedsibiorcw Krajowego Rejestru Sdowego is wtym rejestrze ujawnione (art. 39 pkt 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sdowym8). Obok wsplnikw spka jawna moe by reprezentowana przez penomocnikw ustanowionych na zasadach oglnych (zgodnie z wymogami ustawowymi i umownymi w przedmiocie reprezentacji spki). Ponadto, spka jawna jako przedsibiorca podlegajcy obowizkowi wpisu do rejestru moe ustanawia prokurentw (art. 1091 1 k.c. wzw. zart. 2 k.s.h.). Zgodnie zprzepisem art. 41 1 k.s.h. ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wsplnikw majcych prawo prowadzenia spraw spki.

53

7 Tak L. Moskwa, J. Napieraa, w: Prawo spek handlowych. Podrcznik akademicki, A. Koch, J. Napieraa (red.), Warszawa 2011, s. 178; por. uchwaa Sdu Najwyszego (dalej jako SN) z30.05.2008 r. (III CZP 43/08), OSNC 2009/78, poz. 93. 8 Ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sdowym (tekst jedn.: Dz. U. z2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.).

PRZEGLD PRAWA HANDLOWEGO listopad 2012

II forum prawa spek

Wsplnika spki jawnej naley kwalikowa jako jej przedstawiciela ustawowego9. Prawo wsplnika do reprezentowania spki znajduje wszake podstaw wprzepisie art. 29 1 k.s.h. Trzeba rozway, przyjmujc powysze zaoenie10, dopuszczalno i zasadno stosowania do reprezentacji spek osobowych przez wsplnikw przepisu art. 108 k.c. per analogiam.

2. Analogia legis zprzepisu art. 108 k.c. areprezentacja spki jawnej

Przepis art. 2 k.s.h. stanowi jednak istotny argument przemawiajcy za dopuszczalnoci analogicznego stosowania art. 108 k.c. take w odniesieniu do wsplnikw spki jawnej. Naley jednoczenie wskaza, e przepis art. 2 zd. 2 k.s.h. nakazuje stosowa przepisy kodeksu cywilnego odpowiednio, jeeli wymaga tego waciwo (natura) stosunku prawnego spki handlowej. Dyrektywa zawarta we wskazanym przepisie stanowi istotny argument przemawiajcy za twierdzeniem, e analogiczne stosowanie art. 108 k.c. wodniesieniu do wsplnikw reprezentujcych spk jawn powinno by jednoczenie stosowaniem odpowiednim. Przemawia za tym wanie natura stosunku prawnego spki jawnej, ktry opiera si na wzajemnym zaufaniu icisej kooperacji wsplnikw. Po drugie, niezbdne jest wskazanie kolejnej przesanki analogii zustawy, awic istnienia normy podobnej do rozwaanego stanu faktycznego, ktry nie jest poddany wyranej regulacji prawnej12. Womawianym przypadku podobiestwo hipotezy normy wywnioskowanej z przepisu art. 108 k.c. do sytuacji wsplnika uprawnionego do reprezentacji spki jawnej nie ulega wtpliwoci. Zarwno penomocnik, jak i wsplnik spki jawnej s klasykowani jako przedstawiciele (w rozumieniu przepisw kodeksu cywilnego o przedstawicielstwie). Ponadto, zarwno penomocnik, jak i wsplnik dziaaj jedynie w imieniu, a nie jako mocodawca czy spka13. Odrnia to ich pozycj prawn od pozycji organu osoby prawnej, ktrego dziaanie jest przypisywane bezporednio reprezentowanej przez niego osobie prawnej, jeli s spenione odpowiednie przesanki14. Jednak wzwizku zwejciem wycie art. 331 k.c. oraz wobec gosw przedstawicieli doktryny, ktrzy wskazuj na istotne podobiestwa take midzy penomocnikiem a organem osoby prawnej, nie naley przecenia tego ostatniego argumentu, lecz traktowa go jedynie jako uzupenienie15.

Stosowanie przepisu art. 108 k.c. do czynnoci dokonywanych przez wsplnikw reprezentujcych spk jawn spenia przesanki zastosowania przepisw prawa prywatnego w drodze analogii z ustawy. Po pierwsze, przepisy kodeksu spek handlowych o spce jawnej nie reguluj kwestii reprezentacji spki wumowach ze wsplnikami11. Wzwizku ztym, e hipoteza normy zawartej w przepisie art. 108 k.c. obejmuje swoim zakresem wycznie penomocnikw, nie jest wtym przypadku moliwe zastosowanie go wprost ani odpowiednio wycznie na podstawie art. 2 k.s.h. Wsplnik spki jawnej nie jest bowiem jej penomocnikiem, a przedstawicielem ustawowym. Artyku 108 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. znajdzie wic zastosowanie wprost lub odpowiednio do penomocnikw (i prokurentw) ustanowionych przez spki handlowe, wtym spk jawn.
9 Por. A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2010, s. 264; L. Moskwa, Status komplementariusza jako reprezentanta spki komandytowej, Przegld Prawa Handlowego 1995/5, s. 79. W zwizku z wejciem w ycie przepisu art. 331 k.c. niektrzy autorzy podaj to stanowisko w wtpliwo, zob. M. Litwiska-Werner, w: System prawa handlowego t. 2: Prawo spek handlowych, S. Wodyka (red.), Warszawa 2012, s. 393: Wydaje si, e zdecydowanie blisza obecnej koncepcji spek osobowych jako uomnych osb prawnych jest teoria organu. Oznaczaoby to, e wsplnik majcy prawo reprezentowania spki jawnej dziaa jako jej organ, anie przedstawiciel ustawowy. Marta Litwiska-Werner opowiada si w zwizku z tym przeciwko stosowaniu art. 103 k.c. do spek osobowych, nie negujc jednak dopuszczalnoci stosowania art. 108 k.c. wdrodze analogii. Zob. te S. Sotysiski, Przepisy oglne kodeksu spek handlowych (wybrane zagadnienia), Pastwo i Prawo 2001/7, s. 3; S. Sotysiski, w: System prawa prywatnego, t. 16: Prawo spek osobowych, A. Szajkowski (red.), Warszawa 2008, s. 815816. Stanisaw Sotysiski okrela wsplnika spki jawnej mianem przedstawiciela organizacyjnego. Por. take A. Klein, Charakter prawny organw osb prawnych, w: J. Beszyski, J. Rajski (red.), Rozprawy z prawa cywilnego: ksiga pamitkowa ku czci Witolda Czachrskiego, Warszawa 1985, s. 121137. 10 Trzeba wskaza, e w odniesieniu do przedstawicieli ustawowych, ktrych umocowanie wynika zprzepisw art. 98 2, art. 159 1 iart. 178 2 ustawy z25.02.1964 r. Kodeks rodzinny iopiekuczy (tekst jedn.: Dz. U. z2012 r. poz. 788), przepis art. 108 k.c. nie znajduje zastosowania nawet wdrodze analogii, gdy zakaz dokonywania czynnoci zsamym sob przewiduj szczeglne przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuczego. Czynno prawna dokonana z naruszeniem takich zakazw jest niewana, zob. S. Rudnicki, w: Komentarz do kodeksu cywilnego. Ksiga pierwsza. Cz oglna, S. Dmowski, S. Rudnicki, Warszawa 2011, s. 481; K. Kopaczyska-Pieczniak, w: Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1: Cz oglna, A. Kidyba (red.), Warszawa 2009, s. 600. 11 Przykadem regulacji wyczajcych zastosowanie art. 108 k.c. per analogiam s natomiast przepisy art. 210 i art. 379 k.s.h., ktre ustanawiaj bezwzgldny zakaz reprezentowania spek kapitaowych przez zarzd wumowach isporach z czonkami zarzdu (spka jest wtedy reprezentowana przez rad nadzorcz lub penomocnika ustanowionego przez zgromadzenie wsplnikw, albo walne zgromadzenie). Naruszenie tego zakazu skutkuje niewanoci czynnoci prawnej. Zob. szerzej A. Opalski, Rada nadzorcza wspce akcyjnej, Warszawa 2006, s. 456 i457; Z. Kuniewicz, Reprezentacyjna funkcja zarzdu spki kapitaowej, Szczecin 2005, s. 115 i 116; wyrok SN z 2.02.2000 r. (II UKN 360/99), OSNAPiUS 2001/13, poz. 448; J.P Naworski, Glosa do wyroku SN z 2.02.2002 r. . (II UKN 360/99), Prawo Spek 2002/4, s. 45 i46.

3. Analogia legis zprzepisu art. 108 k.c. wwietle orzecznictwa

Dopuszczalno analogicznego stosowania przepisw kodeksu cywilnego openomocnictwie wodniesieniu do dziaa wsplnikw spki jawnej znajduje swoje uzasadnienie take w orzecznictwie SN. W wyroku z22.01.2002 r.16 SN stwierdzi, e dziaania nieprawidowo reprezentowanej spki jawnej (w przedmiotowej
12 Z. Radwaski, M. Zieliski, w: System prawa prywatnego, t. 1: Prawo cywilne cz oglna, M. Safjan (red.), Warszawa 2007, s. 435. 13 Zob. J. Frckowiak, w: System..., t. 1, s. 1030 i1031; M. Pazdan, Niektre konsekwencje teorii organw osoby prawnej, Prace Naukowe Uniwersytetu lskiego. Prace Prawnicze 1969/1, s. 204 i205. 14 Zob. te Z. Radwaski, Prawo cywilne cz oglna, Warszawa 2009, s. 182. 15 Zob. L. Moskwa, Status komplementariusza, s. 79; S. Sotysiski, w: System, t. 16, s. 815816. 16 Wyrok SN z22.01.2002 r. (V CKN 650/00), LEX nr 54335.

PRZEGLD PRAWA HANDLOWEGO listopad 2012

54

II forum prawa spek

sprawie nieprawidowo reprezentacji polegaa na naruszeniu wymogu reprezentacji cznej) mog by konwalidowane poprzez zastosowanie art. 103 k.c. w drodze analogii, za potwierdzenia umowy moe dokona tylko spka reprezentowana prawidowo. Judykat ten, mimo do lakonicznego uzasadnienia prawnego, stanowi dobry przykad na to, e przepisy kodeksu cywilnego openomocnictwie mog znajdowa zastosowanie w drodze analogii do dziaa wsplnikw handlowych spek osobowych, w tym spki jawnej. Stosowanie art. 103 k.c. do dziaa organw osb prawnych budzi istotne wtpliwoci wzwizku zbrzmieniem art. 39 k.c., jednak inny charakter prawny wsplnika spki jawnej (niebdcego czonkiem organu, lecz przedstawicielem ustawowym) wwikszym stopniu pozwala zaaprobowa rozwizanie przyjte w cytowanym wyroku SN. Skoro wic orzecznictwo akceptuje stosowanie do handlowych spek osobowych przepisu art. 103 k.c., to tym bardziej naley w odniesieniu do nich stosowa art. 108 k.c.17 Stosowanie przepisu art. 108 k.c. do dziaa organw niektrych osb prawnych iprzedstawicieli ustawowych innych jednostek organizacyjnych w drodze analogii nie budzi takich wtpliwoci. Sd Najwyszy w swoim orzecznictwie wielokrotnie wypowiada si aprobujco o dopuszczalnoci stosowania przepisu art. 108 k.c. do dziaa organw osb prawnych. Najwaniejszym z orzecze wydanych na kanwie tego problemu jest uchwaa skadu 7 sdziw SN z 30.05.1990 r.18 stanowica zasad prawn. W uchwale tej SN uzna za uzasadnione stosowanie do dziaa piastuna organu osoby prawnej per analogiam art. 108 k.c. Zagadnienie czynnoci zsamym sob nie jest uregulowane wprzepisach kodeksu cywilnego o osobach prawnych, a SN przyj, e zostay spenione przesanki wykadni opartej na analogii. Stan faktyczny sprawy rozstrzygnitej uchwa SN z 30.05.1990 r. dotyczy zawarcia umowy spki przez przedsibiorstwo pastwowe reprezentowane przez dyrektora (organ) itego dyrektora wystpujcego jako osoba zyczna. Sd stwierdzi, e umowa taka jest niewana wanie na podstawie przepisu art. 108 k.c. stosowanego wdrodze analogii zustawy. Komentatorzy wskazanej uchway podkrelali jej znaczenie dla bezpieczestwa oraz uczciwoci obrotu, w szczeglnoci w okresie przemian gospodarczych19. Elbieta Skowroska odwoaa si te do teorii przedstawicielstwa organizacyjnego wyjaniajcej podobiestwo midzy pozycj piastuna organu osoby prawnej ipenomocnika20. Wtpliwoci moe budzi jedynie sankcja niewanoci czynnoci prawnej, jak przyj wrozpatrywanym przypadku SN. Wydaje si jednak, e w tym przypadku przyjcie

sankcji niewanoci byo uzasadnione z uwagi na brak moliwoci analogicznego stosowania art. 103 k.c. do dziaa organu przedsibiorstwa pastwowego (osoby prawnej)21. Inne judykaty SN potwierdziy stanowisko wyraone we wskazanej uchwale rwnie w odniesieniu do reprezentacji takich osb prawnych, jak spdzielnie22 czy fundacje23. Naley take zwrci uwag na to, e przepisy art. 210 iart. 379 k.s.h. ustanawiaj dalej idce wymogi wkwestii reprezentacji spek kapitaowych w umowach z czonkami zarzdu, w zwizku z czym w odniesieniu do nich przepis art. 108 k.c. nie znajduje zastosowania24.

4. Zakres analogicznego zastosowania przepisu art. 108 k.c. do reprezentacji spki jawnej
Zgodnie z art. 108 k.c. stosowanym per analogiam wsplnik reprezentujcy spk jawn nie moe by drug stron czynnoci prawnej, ktrej dokonywa w imieniu spki, chyba e co innego wynika z treci umocowania albo ze wzgldu na tre czynnoci prawnej jest wyczona moliwo naruszenia interesw spki. Przepis art. 108 k.c. stosuje si take wprzypadku gdy wsplnik jest jednoczenie reprezentantem spki ipenomocnikiem (przedstawicielem ustawowym, czonkiem organu) drugiej strony czynnoci prawnej. Regu wyraon w treci art. 108 k.c. naley traktowa jako ustawowe ograniczenie prawa wsplnika do reprezentowania spki. W pierwszej kolejnoci trzeba wskaza, e analogiczne stosowanie przepisu art. 108 k.c. dotyczy wycznie reprezentacji spki jawnej przez wsplnikw, ktrym przysuguje prawo reprezentowania spki. Wsplnicy, ktrym, co prawda, prawo reprezentowania spki zmocy ustawy przysuguje, jednak na mocy postanowienia umowy (art. 30 1 in initio k.s.h.) czy prawomocnego orzeczenia sdu (art. 30 2 k.s.h.) zostali takiego prawa pozbawieni, mog reprezentowa spk wycznie jako penomocnicy25. Do dziaa penomocnikw reprezentujcych spki osobowe przepis art. 108 k.c. stosuje si natomiast odpowiednio wzwizku zart. 2 k.s.h., czyli bez koniecznoci powoywania si na analogi zustawy. Wskazanie w treci art. 108 k.c., e penomocnik (analogicznie wsplnik spki osobowej) nie moe by drug stron czynnoci prawnej wymaga wyjanienia
21 Zob. B. Ziemianin, Glosa do uchway skadu, s. 54. 22 Zob. wyrok SN z3.03.1993 r. (ICR 3/93), OSNC 1993/9, poz. 165. 23 Zob. wyrok SN z 5.12.2007 r. (I CNP 41/07), OSNC-ZD 2008/3, poz. 92; M. Gordon-Trybno, Glosa do wyroku SN z 5.12.2007 r. (I CNP 41/07), Rejent 2009/5, s. 124. 24 Por. A. Opalski, Rada nadzorcza, s. 457. 25 Zdaniem S. Sotysiskiego, wsplnik taki nie moe by jedynie prokurentem, por. S. Sotysiski, w: System, t. 16, s. 819. Odmiennie M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, Bielsko-Biaa 1997, s. 70, ktry twierdzi, e wprzypadku ustanowienia takiego wsplnika penomocnikiem mona by omin przepis oniedopuszczalnoci ograniczenia prawa reprezentowania spki.

17 Por. M. Szewczyk, Reprezentacja wsplnoty mieszkaniowej, Radca Prawny 2001/1, s. 65. Micha Szewczyk formuuje uwagi dotyczce reprezentacji wsplnoty mieszkaniowej, ktra, podobnie jak spki osobowe, jest jednostk organizacyjn niemajc osobowoci prawnej, ktrej ustawa art. 6 ustawy z24.06.1994 r. owasnoci lokali (Dz. U. Nr 85, poz. 388 ze zm.) przyznaje zdolno prawn. 18 Uchwaa skadu 7 sdziw SN z30.05.1990 r. (III CZP 8/90), OSNC 1990/1011, poz. 124. 19 G. Bieniek, Spki w orzecznictwie Sdu Najwyszego, cz. 3, Praca iZabezpieczenie Spoeczne 1993/9, s. 68 i69; B. Ziemianin, Glosa do uchway skadu 7 sdziw Sdu Najwyszego z 30.05.1990 r. (III CZP 8/90), Praca iZabezpieczenie Spoeczne 1991/1, s. 5355. 20 E. Skowroska, Glosa do uchway 7 sdziw SN z30.05.1990 r. (III CZP 8/90), Pastwo iPrawo 1991/4, s. 116.

55

PRZEGLD PRAWA HANDLOWEGO listopad 2012

II forum prawa spek

wdrodze wykadni26. Niewtpliwie przepis ten znajduje zastosowanie w odniesieniu do czynnoci prawnych dwustronnych iwielostronnych takich, jak umowy. Do najczciej spotykanych w praktyce umw zawieranych przez spk jawn z jej wsplnikami nale umowy o prac. Kwestia dopuszczalnoci zawierania takich umw budzi kontrowersje wwietle przepisu art. 46 k.s.h., ktry stanowi, e wsplnik nie otrzymuje wynagrodzenia za prowadzenie spraw spki. Andrzej Kidyba susznie wskazuje, e przepis ten ma charakter dyspozytywny, wzwizku zczym wsplnikowi moe przysugiwa wynagrodzenie z tytuu prowadzenia spraw spki27. Jednak wiadczenie pracy wsplnika na rzecz spki nie moe polega na realizacji czynnoci obejmujcych prowadzenie jej spraw28. Obok umw oprac naley wskaza na wystpowanie wpraktyce umw, ktrych przedmiotem jest wiadczenie usug przez wsplnika na rzecz spki. wiadczenie wsplnika moe polega na dokonywaniu czynnoci prawnych dla spki (wwczas mamy do czynienia zumow zleceniem art. 734 1 k.c.) bd innych czynnoci polegajcych na wiadczeniu usug (wtedy zgodnie zart. 750 k.c. przepisy oumowie-zleceniu stosuje si odpowiednio). Ponadto, spka jawna moe zawrze ze wsplnikiem kad dopuszczaln prawnie umow cywilnoprawn (art. 3531 k.c.), np. umow sprzeday, najmu, dzierawy czy zwolnienia zdugu. Zakres zastosowania art. 108 k.c. w drodze analogii do reprezentacji spki jawnej przez wsplnikw obejmuje nie tylko umowy, wktrych zachodzi faktyczna tosamo stron. W tym kontekcie trzeba wskaza, e przepis art. 108 k.c. stosuje si rwnie wtedy, gdy wsplnik reprezentuje spk w umowie z samym sob cznie z innym wsplnikiem bd prokurentem. Zakaz dokonywania czynnoci zsamym sob dotyczy take sytuacji, wktrych wsplnik, wdrodze jednostronnej czynnoci prawnej, dziaajc w imieniu spki samodzielnie lub cznie zinn osob, ustanawia penomocnika do zawarcia umowy, ktrej drug stron ma by tene wsplnik. Zdaniem przedstawicieli doktryny, w takim przypadku przepis art. 108 k.c. znajduje analogiczne zastosowanie. Bogusaw Gawlik wskazuje, e powoanie si na analogi () wydaje si wtym przypadku dostatecznie uzasadnione, ale nawet w razie jej odrzucenia dopuszczalno wymienionych czynnoci mona zazwyczaj kwestionowa ze wzgldu na zamiar obejcia ustawy lub naduycie umocowania29. Przemysaw Drapaa natomiast twierdzi, e penomocnik gwny (w tym przypadku wsplnik spki jawnej przyp. M.S.), poprzez wybr osoby wystpujcej w roli penomocnika substytucyjnego (w tym przypadku penomocnika spki ustanowionego przez wsplnika przyp. M.S.), moe wistotny sposb wpywa na tre czynnoci prawnej dokonywanej zudziaem tego ostatniego30. Zpogldami tymi naley si zasadniczo zgodzi31. Czynno prawna polegajca na ustanowieniu penomocnika umocowanego do zawarcia umowy
26 Zdaniem Przemysawa Drapay, przez pojcie druga strona czynnoci prawnej (art. 108 k.c.) naley te rozumie adresata jednostronnego owiadczenia woli, zob. P Drapaa, Czynno prawna z samym sob (art. 108 k.c.), Pastwo . iPrawo 2002/9, s. 55. 27 A. Kidyba, Kodeks spek handlowych. Komentarz, t. 1: Komentarz do art. 1300 k.s.h., Warszawa 2010, s. 230. 28 Zob. J. Kraus, Praca wsplnikw w spkach osobowych, Przegld Ustawodawstwa Gospodarczego 1991/5, s. 3335; S. Sotysiski, w: Kodeks, t. 1, s. 438. 29 B. Gawlik, w: System prawa cywilnego, t. 1: Cz oglna, S. Grzybowski (red.), Wrocaw 1985, s. 772. 30 P Drapaa, Czynno prawna, s. 55. . 31 Tak te M. Pazdan, w: Kodeks cywilny. t. 1: Komentarz do art. 144910, K. Pietrzykowski, Warszawa 2011, s. 492.

zoznaczonym wsplnikiem nie moe by zasadniczo dokonana przez tego wsplnika (dziaajcego samodzielnie lub cznie zinn osob). Wyjtek zachodzi oczywicie wprzypadku gdy ze wzgldu na tre czynnoci prawnej jest wyczona moliwo naruszenia interesw spki. Wodniesieniu do czynnoci spki jawnej tak restryktywna wykadnia moe jednak prowadzi do powanych komplikacji natury praktycznej. Naley je przedstawi na przykadzie spki jawnej, wktrej wycznie dwch wsplnikw jest uprawnionych do reprezentacji. Zakadajc, e umowa spki przewiduje wymg reprezentacji cznej (co skdind byoby rozwizaniem niepraktycznym), ustanowienie penomocnika do zawarcia umowy z jednym ze wsplnikw wymagaoby wspdziaania obydwu, awic take tego, ktry ma by drug stron tej umowy. Wtakim przypadku naleaoby dopuci moliwo ustanowienia takiego penomocnika w drodze czynnoci prawnej, ktrej wimieniu spki dokonywaby take wsplnik, ktry ma by drug stron umowy. Podobnie naley ocenia sytuacj, wktrej wycznie jeden wsplnik jest uprawniony do reprezentacji spki jawnej, atake sytuacj, wktrej dwuosobowa spka jawna zamierzaaby zawrze umow zobydwojgiem wsplnikw (dotyczc np. nabycia nieruchomoci bdcej przedmiotem wspwasnoci tyche). Literalne stosowanie przepisu art. 108 k.c. wtakich przypadkach uniemoliwiaoby dokonanie takich czynnoci. Naley wic, powoujc si na art. 2 zd. 2 k.s.h., przyj, e waciwo (natura) stosunku spki jawnej przemawia za odpowiednim stosowaniem art. 108 k.c. per analogiam, wzwizku zczym wskazane wyej modykacje (wyjtki) bd dopuszczalne. Zblione stanowisko przedstawi wwyroku z16.12.1975 r. Trybuna Federalny RFN32. Rozpatrywana przez tene trybuna sprawa dotyczya reprezentacji spki komandytowej, wktrej dwaj komplementariusze byli umocowani do cznego jej reprezentowania. Dziaajc zgodnie z zasad okrelon w umowie, umocowali oni jednego znich do zawarcia umowy zdrugim. Trybuna ten stwierdzi, e wprzedmiotowej sprawie nie zosta naruszony zakaz dokonywania czynnoci zsamym sob. Stanowisko to spotkao si zkrytyk przedstawicieli doktryny33. Moim zdaniem jednak, wwietle prawa polskiego stanowisko Trybunau Federalnego RFN mogoby zosta obronione na podstawie argumentw wynikajcych zbrzmienia art. 2 zd. 2 k.s.h. Naley wskaza, e zakaz ustanowiony wart. 108 k.c. nie powinien by interpretowany wsposb, ktry prowadziby do tego, i mniejsze spki osobowe wogle nie mogyby zawiera umw ze swoimi wsplnikami. Umowy takie podlegaj jednoczenie ocenie na podstawie przesanki moliwoci naruszenia interesw spki. Wtpliwoci nie powinien natomiast wywoywa pogld, zgodnie z ktrym przepis art. 108 k.c. stosuje si te wtedy, gdy wsplnik spki jawnej, wystpujcy we wasnym imieniu, ustanawia penomocnika do zawarcia umowy ze spk, wystpujc jednoczenie jako reprezentant tej spki34. Taki stan faktyczny nie odpowiada,
32 Wyrok Bundesgerichtshof z 16.12.1975 r. (VI ZR 202/74), Neue Juristische Wochenschrift 1975/25, s. 117. 33 Zob. P Drapaa, Czynno prawna, s. 56 icytowana tam literatura niemiecka; . por. G. Gorczyski, Spka jawna, s. 212. 34 Por. B. Gawlik, w: System, t. 1, s. 771775; M. Pazdan, w: System prawa prywatnego, t. 2: Prawo cywilne cz oglna, Z. Radwaski (red.), Warszawa 2008, s. 525.

PRZEGLD PRAWA HANDLOWEGO listopad 2012

56

II forum prawa spek

co prawda, literalnie hipotezie normy wyraonej wprzepisie art. 108 k.c., jednak wtakim przypadku przepis ten znajdzie zastosowanie.

5. Wzgldny charakter zakazu dokonywania czynnoci zsamym sob

Artyku 108 k.c. wprowadza zakaz dokonywania czynnoci z samym sob o charakterze wzgldnym. Wynika to zzaoenia, e czynnoci takie nie zawsze wi si zzagroeniem naruszenia interesw mocodawcy (spki), a ostateczn decyzj dotyczc skutecznoci takich czynnoci zawsze naley pozostawi wkompetencji mocodawcy (spki). Po pierwsze, wyczenie zakazu z art. 108 k.c. moe wynika z treci penomocnictwa. Zastosowanie tej przesanki per analogiam do reprezentacji spki jawnej przez wsplnikw jest niedopuszczalne zuwagi na rnice midzy rdami umocowania penomocnika i wsplnika35. Umocowanie wsplnika spki jawnej do jej reprezentowania wynika zustawy. Ograniczenia zakresu tego umocowania s skuteczne wobec osb trzecich tylko wzakresie, wjakim ustawa na to zezwala (jak wskazano wyej, chodzi tu przede wszystkim o wprowadzenie wymogu reprezentacji cznej). Postanowienie umowy spki wyczajce zastosowanie art. 108 k.c. wcaoci lub wczci nie byoby jednak ograniczeniem, lecz rozszerzeniem zakresu umocowania. Postanowienie takie naley jednak ocenia na podstawie przepisw art. 58 iart. 3531 k.c. wzw. zart. 2 k.s.h. Rozszerzenie zakresu umocowania wsplnika spki jawnej take na czynnoci zsamym sob byoby sprzeczne z natur stosunku spki jawnej (art. 3531 k.c. w zw. zart. 2 k.s.h.), gdy dawaoby zbyt daleko idc swobod pojedynczemu wsplnikowi. Ponadto, postanowienie takie mogoby narusza przepis art. 56 1 k.s.h., ktry stanowi, e wsplnik jest zobowizany powstrzyma si od wszelkiej dziaalnoci sprzecznej zinteresami spki. Naley si wic opowiedzie za niedopuszczalnoci zamieszczania wumowie spki jawnej postanowie wyczajcych zastosowanie art. 108 k.c. Po drugie, zakaz czynnoci z samym sob nie obejmuje sytuacji, w ktrych, ze wzgldu na tre czynnoci prawnej, jest wyczona moliwo naruszenia interesw spki. W doktrynie wskazuje si, e pojcie interesw mocodawcy (spki) powinno obejmowa zarwno interesy prawne, jak ifaktyczne36. Kwesti t naley ocenia wodniesieniu do kadej czynnoci in concreto. Leopold Moskwa trafnie wskazuje, e nie mona od pocztku przyjmowa, i okrelony rodzaj lub typ czynnoci prawnej, niezalenie od jej konkretnej treci zawsze rodzi realne niebezpieczestwo naruszenia interesw reprezentowanego37. Ocena taka
35 Tak te L. Moskwa, Stosunek zewntrzny spki komandytowej, s. 47. 36 S. Rudnicki, w: Komentarz do kodeksu, s. 481. 37 L. Moskwa, Stosunek zewntrzny spki komandytowej, 47.

powinna by zarazem dokonywana przed dokonaniem danej czynnoci (ac. ex ante)38. Zpewnoci jest wyczona moliwo naruszenia interesw spki wprzypadku gdy wszyscy pozostali wsplnicy, zgadzajc si na zawarcie oznaczonej umowy, wiadomie godz si ze wszelkimi jej skutkami. Pojcie interesw spki jawnej naley, moim zdaniem, utosamia ze wsplnym mianownikiem interesw wszystkich jej wsplnikw, ktrzy wspdziaajc, d do osignicia oznaczonego celu gospodarczego39. Z du dokadnoci trzeba zatem ocenia wystpowanie drugiej przesanki wyczajcej regu ustanowion wart. 108 in initio k.c. wodniesieniu do spek, wktrych przynajmniej jeden ze wsplnikw jest pozbawiony prawa reprezentacji lub prowadzenia spraw. Wtakich podmiotach wystpuje zwikszone ryzyko naruszenia interesw wsplnikw, aprzez to isamej spki.

6. Skutki naruszenia zakazu zprzepisu art. 108 k.c.

Umowa zawarta z naruszeniem art. 108 k.c. jest dotknita sankcj bezskutecznoci zawieszonej40. Moe by ona zatem potwierdzona przez spk reprezentowan prawidowo (tj. z uwzgldnieniem zakazu dokonywania czynnoci z samym sob). Wyczenie sankcji niewanoci wynika w tym przypadku z art. 103 k.c. stosowanego per analogiam te do reprezentacji spki jawnej41. Rozwizanie to moe budzi wtpliwoci zuwagi na moliwo naruszenia interesw wsplnikw pozbawionych prawa prowadzenia spraw ireprezentowania spki. Jeeli zawarcie ipotwierdzenie oznaczonej umowy wie si z naruszeniem zakazu konkurencji (art. 56 2 k.s.h.), to kady wsplnik moe da wydania spce korzyci lub naprawienia wyrzdzonej jej szkody na podstawie art. 57 1 k.s.h.42 Ponadto, wsplnikom przysuguje prawo wypowiedzenia umowy spki (art. 61 1 k.s.h.), oraz prawo dania rozwizania spki zwanych powodw przez sd (art. 63 1 k.s.h.).

7. Podsumowanie
Podsumowujc, analogiczne stosowanie przepisu art. 108 k.c. w odniesieniu do reprezentacji spki jawnej przez jej wsplnikw jest uzasadnione inie powinno budzi wtpliwoci. Przepis ten stanowi ustawowe ograniczenie prawa wsplnika do reprezentowania spki. Jego zastosowanie powinno uwzgldnia jednoczenie regu wyraon wprzepisie art. 2 zd. 2 k.s.h. Zakaz dokonywania czynnoci zsamym sob wpowizaniu zinnymi

57

38 Tak susznie B. Ziemianin, Glosa do uchway skadu, s. 55. 39 Por. wyrok SN z 5.11.2009 r. (I CSK 158/09), OSNC 2010/4, poz. 63; K. Strzelczyk, w: Kodeks spek handlowych. Komentarz, t. 1: Tytu I: Przepisy oglne. Tytu II: Spki osobowe, T. Siemitkowski, R. Potrzeszcz (red.), Warszawa 2011, s. 367368. 40 Tak M. Piekarski, w: Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, Z. Resich (red.), Warszawa 1972, s. 252253; zob. J. Fabian, Penomocnictwo, Warszawa 1963, s. 83; M. Pazdan, w: System, t. 2 s. 525. 41 Zob. wyrok SN z22.01.2002 r. (V CKN 650/00), LEX nr 54335; S. Sotysiski, w: Kodeks, t. 1, s. 392. 42 Por. S. Sotysiski, w: Kodeks, t. 1, s. 466467; A. Kidyba, Kodeks, t. 1, s. 256.

PRZEGLD PRAWA HANDLOWEGO listopad 2012

II forum prawa spek

Zamw prenumerat a otrzymasz 15% rabatu

Tak, zamawiam prenumerat redakcyjn na 2013 r. z 15% rabatem.
Tytu Ilo egz. Cena brutto Warto

miesicznik

730,80 z

621,18 z

kwartalnik

e-Przegld Prawa Handlowego + e-Glosa

PRW0212015_RUS002

634,68 z

539,48 z

instrumentami prawnymi pozwala wstopniu dostatecznym chroni interesy spki ijej wsplnikw. Trzeba podkreli, e remedium na pojawiajce si wspkach jawnych konikty interesw nie powinien by ani bezwzgldny zakaz dokonywania czynnoci zsamym sob, ani regulacja podobna do tej, ktra obowizuje w odniesieniu do reprezentacji spek kapitaowych w umowach z czonkami zarzdu (ze wzgldu na struktur organizacyjn spki jawnej). Warty rozwaenia moe by jednak postulat wprowadzenia wymogu zgody wszystkich wsplnikw (take tych pozbawionych prawa reprezentowania iprowadzenia spraw spki) na dokonanie czynnoci, ktrej drug stron ma by jeden z nich. Jego szczegowa analiza przekraczaaby jednak ramy niniejszego artykuu. Powysze rozwaania dotyczce stosowania art. 108 k.c. per analogiam s aktualne rwnie wodniesieniu do reprezentacji spki partnerskiej przez partnerw ireprezentacji spki komandytowej przez komplementariuszy43. Do reprezentacji spki partnerskiej przez zarzd stosuje si odpowiednio przepis art. 210 k.s.h. (art. 97 2 k.s.h.)44. Wtpliwoci moe natomiast budzi kwestia stosowania art. 379 k.s.h. do reprezentacji spki komandytowo-akcyjnej wumowach zkomplementariuszami45, jednak zagadnienie to wymaga odrbnego opracowania.

Oferta dotyczca wesji papierowej adresowana jest do nowych prenumeratorw. Oferta wana do 31 grudnia 2012 r.

Naleno zapac przelewem w cigu 14 dni od otrzymania faktury proforma lub faktury VAT. Owiadczam, e jestem: patnikiem podatku VAT, reprezentuj rm/instytucj osob zyczn, nie prowadz dziaalnoci gospodarczej
IMI I NAZWISKO

STANOWISKO

FIRMA

ULICA

TEL.

E-MAIL

DATA I PODPIS

Wyraam zgod na: przetwarzanie moich danych osobowych wycznie przez Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. z siedzib w Warszawie przy ul. Pockiej 5a do celw marketingowych w zbiorach danych Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. Zgodnie z ustaw o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 z pn. zm.) mam prawo dostpu do swoich danych, ich poprawiania i dania zaprzestania ich przetwarzania; otrzymywanie informacji handlowych wysyanych przez Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. na wyej podany adres elektroniczny (e-mailowy) zgodnie z ustaw o wiadczeniu usug drog elektroniczn (Dz. U. z 2002 r. Nr 144, poz. 1204).

Prohibition of self-dealing transactions and representation of registered partnership in contracts with partners Regulations contained in the Commercial Companies Code are limitedly autonomous against provisions of the Civil Code. The matter of application of the Civil Code to the commercial companies is widely considerated in Polish legal doctrine. One of the issues emerging in that context is the application of the Civil Code provisions on the power of attorney to acts taken by governing bodies and other legal representatives of the commercial companies. As far as the permissibility of conrmation of the acts taken by the alleged governing body under Art. 103 of the Civil Code is the subject of disputes, the application of Art. 108 of the Civil Code which establishes arelative prohibition of self-dealing transactions is no longer acontroversial issue. The latter provision does not apply to contracts concluded by capital companies with members of their management boards due to most restrictive (absolute) prohibition which is established by provisions of Art. 210 and Art. 379 of the Commercial Companies Code. The issue of application of Art. 108 of the Civil Code to contracts concluded by partherships (including the registered partnership) with theirs partners is worth the wider consideration due to the lack of special provisions of the Commercial Companies Code in that area. Maksymilian Saczywko Autor jest wsppracownikiem Instytutu Allerhanda wKrakowie oraz kancelarii Sjka & Maciak Adwokaci sp.k. wPoznaniu.

Summary

DATA I CZYTELNY PODPIS

Konsument w rozumieniu art. 221 k.c. ma prawo odstpienia od umowy w terminie 10 dni od dostarczenia towaru, z zastrzeeniem art. 5 i 10 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektrych praw konsumentw oraz o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22 poz. 271 z pn. zmian.). W przypadku opniania si przez Zamawiajcego z uiszczeniem ww. ceny (jej czci), jeli okres opnienia przekroczy 15 dni, przyjmujcy zamwienie ma prawo odstpi od umowy zawartej z Zamawiajcym wskutek przyjcia niniejszego zamwienia.

Zamwienie prosimy skada faksem: 022 535 82 05 lub poczt: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., ul. Pocka 5a, 01-231 Warszawa, infolinia 0 801 04 45 45

PRZEGLD PRAWA HANDLOWEGO listopad 2012

58

43 Zob. L. Moskwa, Stosunek zewntrzny spki komandytowej, s. 4548. 44 Por. A. Nowacki, Zarzd spki partnerskiej, Przegld Prawa Handlowego 2012/3, s. 15; A. Koch, w: Prawo spek handlowych. Podrcznik akademicki, A. Koch, J. Napieraa (red.), Warszawa 2011, s. 210. 45 Por. P Pinior, w: Kodeks spek handlowych. Komentarz, J.A. Strzpka (red.), . Warszawa 2012, s. 282; M. Rodzynkiewicz, Kodeks spek handlowych. Komentarz, Warszawa 2012, s. 223.