INTERNACIONALNI UNIVERZITET U TRAVNIKU SAOBRAAJNI FAKULTET TRAVNIK

SEMINARSKI RAD Predmet: OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA

Tema: PREDNOSTI I NEDOSTACI POJEDINIH VIDOVA TRANSPORTA

Predmetni nastavnik: Prof.dr.Ibrahim Jusufrani

Student: Muharem iljak Br.indexa: 33/10 Travnik,02.04.2012

1

SADRAJ

1.UVOD 2.ELEMENTI IZBORA TRANSPORTA 2.1. Ekonominost 2.2. Brzina 2.3. Bezbjednost 3.MODELI TRANSPORTA 3.1. Drumski teretni transport 3.2. eljezniki teretni transport 3.3. Vodeni teretni transport 3.4. Vazduni tertetni transport 3.5. Kombinovani transport 3.6. Cijevni transport 4.ZAKLJUAK LITERATURA 6 7 3 3 3 4 3

9 10 11 13 14

1.UVOD Prema obimu i vrsti transportnog zadatka i postojeim prevoznim putevima, svakom se vidu transporta moe nai opravdano podruje djelovanja. Nijedan od savremenih vidova transporta nije idealan i nije opte primjenjljiv na svaki transportni zadatak, jer svaki vid transporta pored pozitivnih osobina (konkurentske prednosti) ima i negativne osobine (konkurentske nedostatke).

2.ELEMENTI IZBORA TRANSPORTA Kod izbora transportnog lanca menadment kompanije ili pediter mora voditi rauna o tri bitna elementa: ekonominosti, brzini i bezbjednosti. Kod svakog konkretnog transportnog lanca, a u zavisnosti od karakteristika robe, menadment kompanije ili pediter dati e prioritet jednom od ova tri elementa ili kombinaciji istih. To nije nita drugo nego primjena osobina svakog vida transporta na konkretan transportni lanac.

2.1. Ekonominost Kod pojma ekonominosti treba poi od naela ekonominosti, a to je da se sa to manje utroenih sredstava postigne to povoljniji cilj. Ekonominost u transportu ne znai uvijek najeftinija transportna usluga, jer ne znai uvijek da je cijena prevoza najbitniji element transporta. Ekonominost se mora kombinovati sa ostala dva elementa (brzinom i bezbjednosti).

2.2. Brzina Brzina je veoma vaan element kod izbora najpovoljnijeg vida transporta u jednom transportnom lancu. Brzina je po pravilu direktno proporcionalna sa cijenom transportne usluge. Ukoliko su pojedini vidovi transporta bri utoliko je cijena transportne usluge vea, i obrnuto ukoliko su pojedini vidovi transporta sporiji utoliko je cijena transportne usluge manja.

2.3. Bezbjednost Prilikom analize bezbjednosti potrebno je naglasiti da nema apsolutne bezbjednosti, nego samo relativna bezbjednost. Bezbjednost vida transporta, transportnog sredstva i sigurnost robe u transportu veoma je vaan element kod izbora vida transporta u jednom transportnom lancu. Na bezbjednost svakog vida transporta utiu tri elementa: ovjek, vozilo i put (infrastruktura).

3.MODELI TRANSPORTA Za prevoz robe na raspolaganju stoji vie nosilaca transporta: drumski transport, eljezniki transport, vodeni transport, vazduni transport, cijevni transport i kombinovani transport.

Po predmetima transporta rije je o teretnom transportu. Kompanije mogu koristiti jednu ili vie vrsta transportnih sredstava i vie sistema transporta. Sa tehnolokog aspekta moe biti linijski i slobodan. Sa prosotrnog stanovita odvijanja aktivnosti transporta, transport moe biti unutranji i meunarodni. Sa aspekta prostorne razdaljine moe biti lokalni i udaljeni. Sa aspekta nosioca aktivnosti transporta, transport moe biti javni i sopstveni. Transport moe biti u organizaciji i realizaciji kompanije, organizaciji kompanije a realizaciji posrednika, organizaciji i realizaciji posrednika. Posrednici su obino pediterske kompanije, ije su aktivnosti transport, osiguranje, carinjenje, kontrola i druge aktivnosti.

3.1. Drumski teretni transport Drumski prevoz predstavlja vrstu prevoza koji je prisutan i u najmanje razvijenoj zemlji svijeta i najvie dostupan ma koliko odredite bilo nepristupano. Veoma je dostupan, kao posljedica razvijene mree puteva. Ima prednosti na lokalnim razdaljinama (do 600 km u konkurenciji je sa avio-prevozom). Optimalan je za isporuku od vrata do vrata, za razliku od drugih vrsta prevoze koje se moraju dopunjavati drumskim prevozom u sluaju isporuke od vrata do vrata.

Drumski prevoznici su najfleksibilniji prema zahtjevima korisnika. Moe se rei da se radi o brzoj vrsti prevoza. Ova vrsta prevoza je najrizinija u pogledu spoljnih uticaja i mogunosti krae. Kapacitet drumskog prevoza ograniavaju kapacitet vozila, vrsta proizvoda, zakonska regulativa.Cijene drumskog prevoza su prilino visoke. U drumskom prevozu moe se prevoziti tovar i komadni proizvodi sa malim poiljkama do 31,5kg i komadnim poiljkama do 2tone. Za otpremu velikih koliina tereta u drumskom teretnom transportu se koriste teretna vozila. Prednosti teretnih vozila su njihova visoka fleksibilnost u odnosu na promjenjljive transportne zadatke i njihova sposobnost prilagoavanja vremenu prijema. Nedostaci drumskog teretnog transporta su: zavisnost od vremenskih uslova i saobraajnih smetnji, ogranien obim transporta, kao i iskljuenje nekih opasnih tereta. Prema podruju djelatnosti i obliku dozvole, razlikujemo javni (magistralni) transport na male i velike udaljenosti. Dok je za prvu vrstu dovoljna saobraajna dozvola, za drugu vrstu je potrebna koncesija. Javni transport tereta na velike udaljenosti na teritoriji pojedinih zemalja odvija se prema posebnim uredbama o kamionskom saobraaju za transport robe na velike udaljenosti. Tabela 1. OBLIK TRANSPORTA DRUMSKI OSNOVNE PREDNOSTI velika gustina saobraajne mree prevoz od vrata do vrata male, elastine transportne jedinice niski terminalni trokovi visoka ukupna elastinost konkurentni ukupni trokovi kod prevoza na kratkim i srednjim udaljenostima dobra pouzdanost komercijalna brzina prevoza fleksibilnost i frekventnost ekonominost, pouzdanost male tete, brzina bolje obezbjeenje robe pri prevozu rad tokom cijele godine (male koliine robe)

Nedostaci drumskog saobraaja: velika potronja goriva, niska produktivnost rada, niska efikasnost iskoritenja pogonske snage, osjetljivost na vremenske neprilike.

Drumska prevozna sredstva se koriste najee: na kratkim rastojanjima, na veim rastojanjima samo za lako kvarljivu robu.

3.2. eljezniki teretni transport eljezniki prevoz je jedan od nosilaca kontinentalnog prevoza. eljeznikim prevozom je mogue brzo prevesti razliite vrste proizvoda, razliite vrijednosti, velikih koliina, na prostorno disperzirane take svijeta kao odredita. Zahvaljujui mrei eljeznica i usavravanju eljeznikog transporta ova prednost vremenom dobija na veem znaaju. eljeznicom se efikasno prevoze proizvodi u vrstom agregatnom stanju, pakovani ili rasuti proizvodi kao to je ugalj, pijesak, ljunak, kamen, tehnika roba, automobili i sl. eljeznicom je mogue prevoziti i cisterne napunjene tenou i gasom, sa poveanom brigom za ouvanje prirodne okoline. U prevozu navedenih vrsta proizvoda konkuriu joj vodeni, drumski i cijevni prevoz, posebno to je cijena vodenog i cijevnog prevoza nia od cijene eljeznikog prevoza. Upotreba kontejnera revitalizirala je znaaj eljeznikog prevoza, eljeznikim prevozom je mogue prevoziti visoko vrijednosne poiljke iji je prevoz drumskim saobraajem veoma rizian. eljezniki prevoz je otporan na spoljne i uticaje administrativnog karaktera koji reguliu kontigente u prevozu. Tabela 2. OBLIK TRANSPORTA ELJEZNIKI OSNOVNE PREDNOSTI velika transportna sposobnost nezavisan je od klimatskih prilika niski trokovi i na prevoznom putu niski ukupni trokovi za prevoze na srednja i velika odstojanja visok stepen bezbjednosti pouzdan, ureen, taan i masovan prevoz energetski tedljiv, ekoloki tolerantan mogunost primjene automatizacije

Adekvatnom prevozu eljeznicom doprinose: pruge u dobrom stanju-signalizirane, povezane, odravane, obezbijeene, vagoni, lokomotive i druga osnovna sredstva, adekvatan vozni red.

Nedostaci za eljezniki saobraaj: neelastinost, visoka cijena, vea potronja goriva po jedinici prevoza u odnosu na vodeni saobraaj, manja efikasnost kapaciteta u odnosu na vodeni saobraaj, a znatno vea u odnosu na drumski

3.3. Vodeni teretni transport Kod transporta brodovima treba razlikovati unutranju plovidbu od pomorske plovidbe. Unutranja plovidba se prvenstveno primjenjuje kod dopreme velikih koliina roba koje su osjetljive na transportne trokove, a po pravilu nije u pitanju brzo vozna roba. Prednosti visoke sposobnosti za masovni prevoz i povoljni transportni trokovi nalaze se naspram nepovoljnosti zbog ograniene mree puteva i nepostojanja pristanita na odreditu, to poveava trokove rukovanja i pretovara. Tabela 3. OBLIK TRANSPORTA OSNOVNE PREDNOSTI najnii trokovi najvea transportna sposobnost velika (neograniena) propusna mo plovnih puteva masovan prevoz, jeftinih roba na velike udaljenosti mala brzina, veliki teret dominira u internacionalnom prevozu mali koeficijent odnosa vlastite teine i nosivosti

VODENI

Nedostaci vodenog saobraaja: ogranienost rasporedom rijene mree, mala brzina, podlonost klimatskim uslovima.

Vodeni saobraaj se koristi za prevoz robe velikih specifinih teina za koje nije bitan rok isporuke.
7

Pomorski transport ima veliki znaaj u uvozu i izvozu roba koji obavljaju industrijska i trgovinska preduzea. Pomorski transport u svjetskim razmjerama se sastoji od veeg broja razliitih dijelova trita od kojih e biti spomenuta samo dva najvanija. Dok se kod slobodne plovidbe (tramperske plovidbe) radi o pogodnosti koje prua specijalizovani transport velike mase tereta, kod linijske plovidbe se radi o utvrenim marrutama koje se planski opsluuju. Vrste plovila Sva prevozna sredstva vodenog prevoza se nazivaju plovila. Razlikuju se po vrsti proizvoda koje prevoze, kapacitetu, izgledu, obliku i vrsti voda po kojima su osposobljeni da saobraaju. Za potrebe vodenog prevoza koriste se razliite vrste brodova: remorkeri, brodovi za prevoz komadnih tereta, brodovi za prevoz rasutih tereta, tankeri, kontejnerski brodovi, fideri, upliv-ispliv brodovi, bare.

Remorkeri slue za pokretanje brodova u lokalnom saobraaju. Brodovi za prevoz komadnih i rasutih proizvoda su motorni brodovi koji saobraaju na otvorenom moru, du obale i po lokalnim vodama. Tankeri su brodovi velike duine koji slue za prevoz tenih proizvoda (materijal) na otvorenom moru i lokalnom prevozu. Kontejnerski brodovi prevoze proizvode u kontejnerima na otvorenom moru. Fider je namijenjen za prevoz kontejnera na malim razdaljinama. Manjeg je kapaciteta i gabarita od tankera. Upliv-ispliv brodovi su namijenjeni za prevoz manjih brodova iz kanalonog podruja ka moru (od lokalne do morske plovidbe). Barie su nosai koji se koriste za povezivanje lokalnog vodenog podruja sa otvorenim morem i opet nazad do lokalnog vodenog podruja. Izbor plovila je pod uticajem vrste proizvoda, odredita, alternativnih ruta, cijene i kapaciteta prijevoznika.

3.4. Vazduni teretni transport Vazduni transport je najefikasniji za prevoz tereta na udaljenosti veih od 600 km. Pored brzine ovaj transport nudi sigurnost, bezbjednost, pouzdanost i tanost, to se reflektuje kroz visoku cijenu usluga. Urazvijenim zemljama vazduni prevoz je specijalizovan za: meukontinentalni i kontinentalni prevoz i unutranji i meunarodni prevoz na kraim linijama.

Zbog velike investicije u avione, vazduni transport iskljuuje dileme kompanija da li da koristi javni ili da ga bavi samostalno. Tabela 4. OBLIK TRANSPORTA OSNOVNE PREDNOSTI najvea brzina prevoza prevoz u nedostupne reone visoka bezbjednost smanjivanje drugi trokova logistike (zaliha i skladitenja) dobra frekventnost sigurnosna roba terminal-terminal (pretovar)

VAZDUNI

Avio transport: do 500 putnika do 10t a vojni i od 100 do 200t.

Nedostaci vazdunog saobraaja: nizak koeficijent iskoritenja teine, veliki gubitak energije, velika potronja goriva po jedinici prevezene usluge.

Od svih transportnih metoda avion ima najkrae vrijeme transporta od stanice do stanice. Ovo vremensko uee ipak ini samo 10% od ukupnog vremena za transport od mjesta isporuke do mjesta prijema. Ostalih 90% otpada na pripremu i odpremu, rukovanje i carinjenje. Teite vazdunog transporta ine relativno male poiljke kao i hitne poiljke ili poiljke koje imaju veliku vrijednost. Vazduni transport je veoma pogodan za transport dragocijenih proizvoda u malim koliinama, velikih vrijednosti, kratkotrajnih proizvoda i dokumentacije, ija je isporuka urgentna.

Vazduni transport proizvoda se moe obaviti iskljuivo teretnim vazdunim transportom, putnikim vazdunim transportom ili kombinacijom teretnog i putnikog vazdunog transporta. Avio prevoznici nemaju terminale. U vazdunom transportu tu funkciju obavljaju objekti od drutvenog znaaja, za ije usluge vazduni prevoznici plaaju nadoknade. 3.5. Kombinovani transport Transport robe na velike udaljenosti se esto ne sprovodi samo sa jednim jedinim transportnim sredstvom. Viestruko se kombinuje primjena sredstava drumskog, eljeznikog, vazdunog i vodenog transporta, da bi se iskoristila prednost razliitih nosilaca transporta u transportnom lancu. Kao vrste kombinovanog transporta razlikujemo: kombinovani kontejnerski transport, Hucke-pack transport: - pokretna autostrada, - transport sedlastim prikolicama, - transport izmjenjivim transportnim sudovima,

- Ro/Ro transport i Lash transport.

Kod kombinovanog kontejnerskog transporta se roba u kontejnerima otprema sa vie transportnih sredstava. Na alost transportni sud se mora pretovariti sa jednog sredstva transporta na drugo. Pri tome su mogua skoro sve kombinacije izmeu eljeznike, drumske, brodske i vazdune vonje. Kod Hucke-pack transporta meusobno se povezuje drumski i eljezniki transport. Put od mjesta utovara do pretovarnog mjesta i od ciljne eljeznike stanice do primaoca obavlja se pomou kamiona, a izmeu eljeznikih stanica do primaoca obavlja se pomou kamiona, a izmeu eljeznikih stanica transport se obavlja eljeznicom. Kod Ro/Ro transporta kopnena vozila se na dijelu ukupnog puta prevoze plovilima rijenog ili pomorskog transporta. Lash-transport (kombinovani) je kombinacija izmeu unutranje i pomorske plovidbe. Ovdje pomorski brodovi, uz pomo dizalice ili po principu uplovi/isplovi, preuzimaju tovar sa brodova unutranje plovidbe. Prednosti kombinovano transporta lee u mogunosti iskoritenje specifinih prednosti transportnih sredstava koja uestvuju u transportnom lancu. Kao slabosti treba navesti da je ukupno vrijeme kombinovanog transporta tereta viestruko due nego kod ukljuenja iskljuivo jednog nosioca transporta.

10

3.6. Cijevni transport Cijevni prevoz je specifina vrsta transporta, jer se cijevima transportuju tenosti i proizvodi u gasovitom stanju. Transportno sredstvo za transport tenosti-nafte se naziva naftovod, a gasova gasovod. Tenosti i gasovi koji putuju kroz cjevovod ostaju netaknute od spoljnih uticaja, iste i ouvane, pa ne ugroavaju prirodnu okolinu. Kod cijevnog transporta transportni put, transportni sud i transportno sredstvo ine jednu jedinicu. Za transport tereta se koristi zemljina tea ili odgovarajui stacionarni ureaji. Cijevovod se koristi naroito za prenos vode, nafte, naftnih derivata i zemnog gasa. Tabela 5. OBLIK TRANSPORTA OSNOVNE PREDNOSTI visoka pouzdanost veliki kapacitet prevoza visoka produktivnost visoki stepen mehanizacije radova visok stepen hermetinosti neprekidnost toka niski operativni trokovi masovan transport tenih i gasovitih energetskih sirovina brzina i sigurnost mala potronja goriva visok stepen zatite robe

CIJEVNI

Cijevni transport daje mogunost koritenja jednog te istog cjevovoda za razliite vrste robe. Sistemi cjevovoda su izriito sredstva masovnog transporta, a njihova primjena je opravdana kod kontinualnog transporta. Kapacitet rezultira iz presjeka cijevi i brzine transporta. Zbog visokih fiksnih trokova cijevnog transporta i njegove niske prilagodljivosti, cjevovode skoro iskljuivo grade i odravaju korisnici. Cjevovodi omoguavaju prevoz proizvoda manje vrijednosti, velikih koliina, to sniava ukupne trokove transporta. Cjevovodi su fiksirana prevozna sredstva sa tano odreenom rutom prevoza, pa je brzina prevoza manja. Njime se mogu transportovati samo odreeni proizvodi, tenosti i gasovi. Tenost i gasovi se mogu prevoziti eljeznikim i vodenim prevozom. Ove vrste prevoza su primarni konkurent cjevovodima.

11

Prevoz tenosti i gasova je mogue izvriti i drumskim prevozom. Prevezene koliine su ipak ograniene, a ni prevoz nije bezbjedan kako po proizvode tako i po okolinu. Za obavljanje prevoza cijevima neophodno je uspostavljanje infrastrukture, mree cjevovoda i prateih instalacija, koje iziskuju izuzetno velike investicije. Zahtjeva kontinuelnu kontrolu protoka tenosti ili gasova iz sigurnosnih razloga. Tei obezbjeenju izvrenja zapoete usluge prevoza.

12

4.ZAKLJUAK Izbor vida transporta zavisi od prirode roba, raspoloivosti prevoznika, cijene, brzine tranzita, sigurnosti roba, dravne regulative i bezbjednosti. Tekoe nastaju kada elite da uzmete u obzir sve ove faktore istovremeno.

13

LITERATURA 1) Knjige, udbenici, skripte 1.Prof.dr Ibrahim Jusufrani, Prof.dr Mirsad Kulovi: Logistika u saobraaju i pedicija, Internacionalni Univerzitet u Travniku, Saobraajni fakultet, Travnik, 2012. 2) Ostali izvori -Internet http://www.crnarupa.singidunum.ac.rs/Godina%202009%20%202010/FIM/Logistika%20%20prof.%20dr%20Du%C5%A1an%20Regodi%C4%87/T.%204.pdf

14